Transformatörler

Transformatörler
Haluk Odoğlu İTÜ 8 Mart 2012
 Transformatörler
Transformatör Tipleri

Manyetik
Manyetik devre
devre tipine
tipine göre
göre

•• Çekirdek
Çekirdek Tip
Tip Tr.
Tr.
•• Shell
Shell Tip
Tip Tr.
Tr.
Shell Tip
Çekirdek Tip

Yalıtım
Yalıtım tipine
tipine göre
göre

•• Yağ
Yağ Yalıtımlı
Yalıtımlı Tip
Tip
•• Kuru
Kuru Yalıtımlı
Yalıtımlı Tip
Tip
•• Gaz
Gaz Yalıtımlı
Yalıtımlı Tip
Tip

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 2
 Transformatörler
Transformatör Tipleri

Şebeke
Şebeke Transformatörleri
Transformatörleri Endüstri
Endüstri Transformatörleri
Transformatörleri Reaktörler
Reaktörler
•• Generatör
Generatör Trafosu
Trafosu •• Doğrultucu
Doğrultucu Trafo
Trafo •• Şönt
Şönt Reaktör
Reaktör
•• İndirici
İndirici Trafo
Trafo •• Fırın
Fırın Trafosu
Trafosu (( ark
arkfırın
fırın •• Seri
Seri Reaktör
Reaktör ((akım sınırlayıcı))
akım sınırlayıcı
•• Faz
Faz Kaydırıcı
Kaydırıcı Trafo
Trafo trafosu
trafosuAC
ACve
veDC)
DC) •• Nötr
Nötr Reaktörü
Reaktörü
•• Oto
Oto Trafo
Trafo •• Cer
Cer Trafoları
Trafoları (AC
(AC ve
ve DC)
DC)
•• Dağıtım
Dağıtım Trafosu
Trafosu
•• Topraklama
Topraklama Trafosu
Trafosu

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 3
 Transformatörler
Çekirdekler : 1 fazlı Transformatörler

Φ/2 Φ/2

1 / 1 Çekirdek 1 / 2 Çekirdek

Φ1 Φ2
Φ1/2 Φ1/2 Φ2/2 Φ2/2

2 / 0 Çekirdek 2 / 2 Çekirdek

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 4
 Transformatörler
Çekirdekler : 3 fazlı Transformatörler

Φ1 Φ2 Φ2 Φ3
Φ1 Φ1 Φ2 Φ2 Φ3 Φ3

3 / 0 Çekirdek 3 / 2 Çekirdek

Φ1 Φ2 Φ2 Φ3

2 x 3 / 0 Çekirdek

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 5
 Transformatörler
Çekirdekler : Reaktörler

Φ1 Φ1 Φ2 Φ2 Φ3 Φ3

Hava Çekirdekli Reaktör Hava Aralıklı Reaktör Çekirdeği 3 / 2

Φ1 Φ2 Φ2 Φ3

Hava Aralıklı Reaktör Çekirdeği 3 / 0

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 6
 Transformatörler
Çekirdekler : Dilimleme ve Kesme

Dilimleme Kesme

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 7
 Transformatörler
Çekirdekler : Dizim
2 tür dizim şekli vardır :
1. Klasik dizim
2. Step-lap dizim

Klasik Dizim Step-Lap Dizim

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 8
 Transformatörler
Çekirdekler : Montaj ve sıkıştırma delikleri

Çekirdeklerdeki dizim ve sıkıştırma delikleri kayıpların artmasına

neden olur.

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 9
 Transformatörler
Çekirdekler : Sıkıştırma Düzeni

3 bacaklı çekirdek ve sıkıştırma düzeni 5 bacaklı çekirdek ve sıkıştırma düzeni

Sıkıştırma düzeninin yerine getirdiği fonksiyonlar :

• Çekirdek saç plakalarının sıkıştırılması
• Kısa-devre kuvvetlerinin karşılanması
• Aktif kısmın kaldırılması ve taşınması

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 10
 Transformatörler
Çekirdek Kayıplar

Boştaki kayıplar :
• Çekirdek kayıplarını, öncelikle çekirdekteki;
 Histerezis
 Eddy akım kayıpları
meydana getirir

• Dilimleme ve kesim yerleri, birleşim yerleri,

delikler, şekil bozuklukları, sıkıştırmalar ve
işlemler, kayıpları arttıran etkenlerdir.

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 11
 Transformatörler
Çekirdekler : Dizim ve Kaldırma

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 12
 Transformatörler
Çekirdekler : Reaktör Çekirdeği

Reaktör bacak saç paketleri ve seramik hava aralığı(seramik takozlar)

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 13
 Transformatörler
Çekirdekler : Reaktör Çekirdeği

Reaktör çekirdeği oluşumu ve bobinlerin yerleşimi

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 14
 Transformatörler
Çekirdekler : Reaktör Çekirdeği

Reaktör montaj başlangıcı

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 15
 Transformatörler
Çekirdekler : Reaktör Çekirdeği

Reaktör bobin montajı

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 16
 Transformatörler
Sargılar

Sargı tasarımı yapılırken ;

öncelikle iletken seçimi yapılır : Daha sonra iletkende oluşacak:
• İletkenin tipi • Gerilim zorlamaları
• Ölçüleri ve • Kayıplar ve ısınmalar ve de
• Yalıtımı • Mekanik zorlanmalar
belirlenir. göz önüne alınır

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 17
 Transformatörler
Sargılar

Sargı tasarımı yapılırken gerilim zorlamaları için ;

Gerek işletmedeki ve gerekse testler sırasında
oluşacak zorlamalar göz önüne alınır :
• İşletme gerilimi
• Yıldırım darbe gerilimi (tam ve kesikli darbe)
• Anahtarlama darbe gerilimi
• Uygulanan gerilim testi
• Endüklenen gerilim testi

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu 18
 Transformatörler
Sargılar
Sargı tasarımı yapılırken ;
Sargı düzenlemesi için :
• Sargının ölçüleri
• Ara mesafeler
• Konulacak bariyerler
• Bağlantılar
• Ekranlamalar (toprağa karşı ekranlamalar dahil)
belirlenir.

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 19
 Transformatörler
Sargılar
Sargı tasarımı yapılırken ;
Sargı tipleri de belirlenir. Genelde sargı tipleri :
• Kat sargı (tek katlı ve çok katlı, helisel )
• Disk sargı( sürekli disk, kapalı disk, iç içe
sarılmış/interleaved, ekranlı/shielded)
Olarak belirlenir.

Yükteki kayıplar :
• I2R (DC kayıpları / Joule kayıpları )
• Eddy akım kayıpları ( AC kayıplarının bir
kısmı )
• Dağılmış akı (Stray Flux ) kayıpları [ kazan
kayıpları dahil AC kayıplarının bir kısmı ]

disk sargı tipleri

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 20
 Transformatörler
Sargılar Kazan ekranlaması

Dağılmış akının kazan

duvarlarında oluşturacağı
kayıpların(AC kayıplarının
bir kısmı) azaltılması için
de kazan ekranlaması
yapılır.

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 21
 Transformatörler
Sargılar

CTC ( Continously Transposed Cable)

Transpoze edilmiş iletkenler ;
• Özellikle Eddy Kayıpların düşürülmesini sağlar
• Kısa-devre dayanımını yükseltir
• Boşluk faktörünü düşürür
• İşçilik maliyetlerini yükseltir

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 22
 Transformatörler
Sargılar ve yalıtımı
Sargı tasarımı yapılırken ;
Ana yalıtım düzeni oluşturulurken :
• Bobinden bobine yalıtım
• Bobinden topraklanmış kısımlara
olan yalıtım
• Genel yapı ve
• Elektriksel zorlamalar
Göz önüne alınır.

Sargı içi yalıtım düzeni oluşturulurken :

• Sargı içindeki yalıtım
• İletken sarım yalıtımı
• Diğer parçalar ( ara parçalar, çıtalar … )
• İletken geçişleri ve yalıtım
• İletkenlerin bağlantıları ve yalıtımları
Göz önüne alınır.

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 23
 Transformatörler
Sargılar Transient Gerilimler

Transient gerilimlerin
sargı boyunca dağılımı

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 24
 Transformatörler
Sargılar Transient Gerilimler

Transient gerilimlerin kontrolü ;

• Sargı içindeki düşük seri
kapasiteler, sargı giriş
bölümlerinde aşırı zorlamalar yapar
• Gerilimlerin kontrolü(seri
kapasitelerin yükseltilmesi) sargı
giriş bölümlerindeki zorlamaları
azaltır ve gerilim dağılımını lineere
yakın duruma getirir

İç içe sarılmış sargı(interleaved) ve

ekranlı sargı(shielded) kullanılması
yoluyla transient gerilimler kontrol
altına alınabilir

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 25

Sargılar Transient Gerilimler
İç içe sarılmış sargı ( interleaved) ;
• Sarımlar arası düşük zorlanma
• Sargı bölümleri arası düşük zorlanma
Transformatörler
Ekranlı sargı ( shielded) ;
• Sarım hızı yüksek
• Düşük işçilik maliyetleri
• İletken kaynak sayısı çok düşük
• Gerektiğinde ekran sayısı arttırılabilir

İç içe sarılmış sargı Ekranlı sargı

( interleaved) ( shielded)

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 26
 Transformatörler
Sargılar ve yalıtımı

Yalıtım sıvısı ve tasarımı ;

Sargı düzeni oluşturulurken
• Sargı ve/veya bölümler arasındaki bariyerler
yağ hacimlerinin bölünmesini sağlar

• Dielektrik sabitleri (ε) bölümler arasındaki

alan şiddeti hesaplanmasında göz önüne
alınır
• Elektrik alanını oluşturan elektrotların
köşeleri yuvarlak olarak düzenlenir
• Yüzey yürüme gerilimlerinin azaltılması için
kullanılan bariyerlerin konturları uygun
seçilir

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 27
 Transformatörler
Sargılar ve yalıtımı

Bağlantı İletkenleri :
Bobinler arası bağlantılar, ayar sargısı
bağlantıları ve buşing çıkış iletken
bağlantılarında kullanılabilir.
İletken seçimi yapılırken ;
• İletkenin özelliklerine
• Yalıtımına
• Elektriksel alan dağılımına
• Kaçak akı iletkenin tipi ve ölçülerine
• Bağlantı etkilerine
• Isınmalara
Dikkat edilmelidir.

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 28
 Transformatörler
Sargılar Mekanik Kuvvetler

Elektromanyetik alanın oluşturduğu iki ayrı

kuvvet :
• Radyal
• Aksiyal
Radyal kuvvetler nedeni ile iç sargı
çekirdeğe doğru, dış sargı dışa doğru
genişler.
Aksiyal kuvvetler nedeniyle sargıları
sıkıştıracak şekilde bir basınç oluşur.

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 29
 Transformatörler
Sargılar ve kuvvetler/kısa-devre kuvvetleri

Sargı kuvvetleri : Akımın yönleri kuvvetlerin yönleri

• Radyal;
 Dışa doğru
 İletken bükülmesi

• Aksiyal

 Çökme

 Basınç

 İletken devrilmesi

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 30
 Transformatörler
Sargılar ve kuvvetler/kısa-devre kuvvetleri

Radyal kuvvetler Aksiyal kuvvetler

Dış sargı İç sargı

Serbest bükülme
Basınç Devrilme

Dışa baskı

Kuvvetli bükülme

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 31
 Transformatörler
Sargılar Sarım

Dikey Sarım Yatay Sarım

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 32
 Transformatörler
Sargılar Ön kurutma ve Presleme

Tamamlanmış bobinin montaj öncesi ön kurutma ve presleme işlemleri için

kurutma fırınına alınması

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 33
 Transformatörler
Sargılar Bobin Montajı

Ön kurutma ve presleme işlemleri tamamlanmış bobinlerin çekirdeğe montajı

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 34
 Transformatörler
Sargılar Bağlantılar ve Kademe Değiştiriciler

Yükte kademe değiştiricili trafo Boşta kademe değiştiricili trafo

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 35
 Transformatörler
Aktif Kısım

Montaj işlemleri tamamlanmış son kurutmaya hazır aktif kısım(bir reaktörün aktif kısmı)

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 36
 Transformatörler
Kurutma Aktif Kısmın Kurutulması
Fabrikalarda Transformatörlerin Aktif Kısmının Kurutulması genelde
üç değişik yöntemle yapılmaktadır :
1. Sıcak hava ile kurutma
2. Kerosin buharı ile kurutma
3. Düşük frekanslı ( LFH- Low Frequency Heating ) kurutma

Sıcak hava ile kurutma hacmi küçük olan trafolarda(genelde dağıtım trafoları)
uygun olurken büyük güçlü trafolarda kurutma zamanı çok uzundur. Bu nedenle
tercih edilmez.
Büyük güçlü trafolarda kerosin buharı ile kurutma zamanı çok daha kısa
olduğundan uygulamada sıkça kullanılır.
Düşük frekanslı kurutma genelde sahadaki kurutma işlemlerinde kullanılır. Bunun
yanında dağıtım trafolarının fabrikadaki kurutma proseslerinde de kullanılmaktadır.

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 37
 Transformatörler
Kurutma Aktif Kısmın Kurutulması

Bir aktif kısmın kerosin buharlı kurutma fırınında kurutulması

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 38
 Transformatörler
Montaj Aktif Kısmın Kazana Montajı

Kurutma işlemi ve sonrası presleme ve de hazırlık işlemleri tamamlanan

aktif kısmın kazana montaj işlemi.

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 39
 Transformatörler
Soğutma Yağ ile soğutma

ONAN Soğutma ONAF Soğutma

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 40
 Transformatörler
Soğutma Yağ ile soğutma

OFAF ve ODAF Soğutma OFWF ve ODWF Soğutma

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 41
 Transformatörler
Soğutma Yağ ile soğutma

Yönlendirilmiş yağ dolaşımı ve soğutma ( OD .. )

Sargı iç yapısı ve yağ kanalları düzenlemesi.
Örnek : ODAF yada ODWF

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 42
 Transformatörler
Soğutma Yağ ile soğutma

OFAF Soğutma OFWF Soğutma

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 43
 Transformatörler
Genleşme Deposu

Transformatörlerde ısınan yağın genleşmesi için iki ayrı

yöntem uygulanır:
• Hermetik tip(tam hermetik ve gaz yastıklı tip). Genelikle
dağıtım ve küçük güçlü transformatörlere uygulanır.
• Genleşme depolu tip (balonlu yada balonsuz )

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 44
 Transformatörler
Genleşme Deposu

Genleşme deposu balonlu tip Genleşme deposu normal tip

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 45
 Transformatörler
Buşingler Buşing tipleri
Transformatörlerde kullanılan
buşingler çok sayıda tiptir :
DIN tipi buşing, geçmeli
buşing(plug in) ve Kondenser tipi
buşing bunlardan en yaygın
olanıdır. Bunların yanında özel
tipte buşingler de mevcuttur.

DIN Buşingi Kondenser Buşing

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 46
 Transformatörler
Kablo Kutuları

Hava yalıtımlı Kablo Kutusu Geçme buşingli (plug in) bağlantı

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 47
 Transformatörler
Kablo Kutuları

parafudr

Yağ-hava
buşingi

Bağlantı
yeri
yağ yalıtımlı
Kablo kutusu

ekranlama
yağ-yağ
buşingi Kablo
başlığı

Kazan
ekranlaması
sargılar
Yağ yalıtımlı Kablo Kutusu
kazan

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 48
 Transformatörler
Gürültü ve titreşimin azaltılması

Reaktör kazanında gürültünün Reaktör kazanında titreşimin

düşürülmesi için taşyünü panelleri düşürülmesi için lastik titreşim emiciler

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 49
 Transformatörler
Taşıma
Transformatörlerin taşınmasında ;
•Kara,
•deniz Düşük taşıma platformlu araç
•Hava ve
•Demiryolu
İle taşıma kullanılır.

Büyük güçlü Yüksek kirişli taşımalı araç

transformatörlerin
değişik taşınma şekilleri
mevcuttur.

Schnabel vagon tipi taşımalı araç

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 50
 Transformatörler
Taşıma

Transformatörlerin taşınması sırasında maruz

kalacakları darbelerin belirlenmesi ve sınır
değerlerini aşıp aşmadığını kontrol etmek için
şok kaydediciler (shock recorderder) kullanılır

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 51
 Transformatörler
Testler Fabrikadaki Testler
Rutin
RutinTestler
Testler:: Tip
TipTestler
Testler::
•• Sargı
Sargıdirençlerinin
dirençlerininölçümü
ölçümü •• Sıcaklık
Sıcaklıkartış
artış(ısınma)
(ısınma)testi
testi
•• Çevirme
Çevirmeoranı
oranıölçümü
ölçümüve
vebağlantı
bağlantıgrubu
grubu •• Yıldırım
Yıldırımdarbe
darbe gerilimi
gerilimi
kontrolü
kontrolü Özel
ÖzelTestler
Testler::
•• Yükteki
Yüktekikayıp
kayıpve
vekısa-devre
kısa-devregeriliminin
geriliminin •• Anahtarlama
Anahtarlamadarbe
darbegerilimi
gerilimitesti
testi
ölçümü
ölçümü •• Kapasite
Kapasiteve tanölçümü
vetan ölçümü
•• Boştaki
Boştakikayıp
kayıpve
veboştaki
boştakiakımın
akımınölçümü
ölçümü •• Sıfır
Sıfırempedans
empedansölçümü
ölçümü
•• Yalıtım •• Gürültü(ses
Gürültü(sesseviyesi)
seviyesi)ölçümü
Yalıtımtestleri
testleri:: ölçümü
 Uygulanan •• Akım
Akımvevegerilim
gerilimharmoniklerinin
harmoniklerininölçümü
Uygulanangerilim
gerilimtesti
testi ölçümü
 Endüklenen •• Yalıtkanlık
Yalıtkanlıkdirenci
direnciölçümü
ölçümü
Endüklenengerilim
gerilimtesti
testi
 Kısmi-boşalma
Kısmi-boşalmaölçümü
ölçümü
•• Yükte
Yüktekademe
kademedeğiştirici
değiştiricitestleri
testleri

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 52
 Transformatörler
Testler Fabrikadaki Testler

Diğer
DiğerTestler
Testler::
•• Düşük
Düşükgerilimli
gerilimlisargıya
sargıyataşınan
taşınangerilim
gerilimölçümü
ölçümü
•• FRA
FRA((frekans
frekanstepki
tepkianalizi
analizi))testi
testi
•• Termografik
Termografikanaliz
analiz
•• Yağ
Yağkaçak
kaçaktesti
testi
•• Basınç
Basınçtesti
testi
•• Vakum
Vakumtesti
testi
•• Yardımcı
Yardımcıdevrelerin
devrelerinelektriksel
elektrikselve
vefonksiyon
fonksiyontestleri
testleri

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 53
 Transformatörler
Testler Fabrikadaki Testler

Yağ testleri :
• Fiziksel
• Kimyasal ve
• Elektriksel

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 54
 Transformatörler
Aşırı gerilimler ve sınırlandırılmaları
Transformatörlerdeki aşırı gerilimler :
Normal işletme gerilimleri dışında transformatörler serviste aşırı gerilimlere maruz kalabilirler.
Bunlar nedenlerine ve sürelerine göre 2 ayrı grupta toplanabilir:
Güç kaynağından oluşan (anahtarlama ve arıza sırasında)
Atmosferik nedenlerle oluşanlar (yıldırım düşmesi)
Bunlar :
uzun süreli (temporary) aşırı gerilimler (toprak hatası, yük atma ve düşük frekanslı rezonans
olayları)
kısa süreli (transient) aşırı gerilimler ( kesici açma ve kapamaları)
Uzun süreli aşırı gerilimler güç frekanslı ve uzun süreli olup bir saniyeden başlayıp onlarca
dakikalar sürebilir

Kısa süreli aşırı gerilimler, cephe süresi nano saniyeden başlayıp birkaç mili saniyeye kadar
devam eder. Osilasyonlu ve osilasyonsuz olmak üzere iki biçimde bulunabilir.

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 55
 Transformatörler
Aşırı gerilimler ve sınırlandırılmaları
Transient Aşırı Gerilimlerin Sınırlandırılması
Transformatörler işletme güvencesinin sağlanması için, yıldırımdan kaynaklanan transient
aşırı gerilimlere karşı korunmalıdır. Gerilimlerin sınırlandırılması için parafudurlar kullanılır.

Yüksek frekanslı osilasyonlu gerilimlerin transformatör sargılarında oluşturduğu

aşırı gerilimler :
Anahtarlama işlemleri sırasında düşük ya da yüksek sönümlemeli yüksek frekanslı osilasyonlar
görülebilir. Düşük sönümlemede osilasyonun baskın(dominant) frekansı transformatör
sargılarının rezonans frekanslarından biri ile çakışırsa, sargılar arasında aşırı gerilimler oluşur ve
bu arızalara neden olabilir.

Kesicilerdeki açma kapama dirençleri bu tip osilasyonları etkin bir şekilde sönümleyecektir.
Ayrıca monte edilecek olan kapasitörler de osilasyonların etkin frekansını değiştirerek
transformatörün rezonans frekansları ile çakışmasını önleyecektir. Bunun için de
transformatörün rezonans frekanslarının bilinmesi gerekir.

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 56
 Transformatörler
Aşırı gerilimler ve sınırlandırılmaları
Transformatörlerde taşınan(transfer olan) aşırı gerilimler
Yüksek frekanslarda (kHz seviyelerinde) gerilim oranı, normal çevirme oranından oldukça farklı
olabilir. Bu nedenle diğer sargıya taşınan(transfer olan) gerilim rezonans efektini büyütecek
şekilde olursa sargılarda arızaya neden olabilir. Taşınan gerilim aşağıdaki şekillerde olur:

• Elektromanyetik yolla taşınma

• Elektrostatik yada kapasitif taşınma

• Transformatörün, primer ve sekonder sargılarının toprak kapasiteleri ve self endüktanslarının

biçimlendirdiği devrelerinin doğal osilasyonlarının oluşturduğu taşınma .

Taşınan aşırı gerilimler aşağıdaki koşullarda tehlikeli olabilir :

• Sekonder gerilimli sargı şebekeye bağlı değilse.

• Sekonder sargının gerilimi primer sargının gerilimine göre çok daha düşükse.

• Sargı tersiyer bir sargı ise.

Faz terminalleri arasına ve faz toprak arasına bağlanacak parafudrlar ile önlem alınabilir.

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 57
 Transformatörler
Aşırı gerilimler ve sınırlandırılmaları

Rezonans

Rezonansın engellenmesi için önlemler

İki farklı yol izlenebilir :

• Transformatördeki dahili sargı rezonansı yok edilmeli veya söndürülmelidir (bastırılmalıdır).

Böylelikle sargıdaki gerilimin dahili salınımları (osilasyonları), osilasyonlu uyarım durumu
için engellenebilir. Bunun için, transformatörün konstrüktif yapısı veya sargı bölümlerinin
direkt bağlantıları yolu ile sonuca varılır.

• Şebekedeki osilasyonlu gerilimlerin önlenmesi ile sağlanır, böylece rezonansın harici uyaranı
önlenmiş olur. Bunun için şebeke konfigürasyonlarında değişiklik veya uygun yollarla
şebekeye ilave elemanların montajı gereklidir.

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 58
 Transformatörler
Aşırı gerilimler ve sınırlandırılmaları
Rezonans

Trafoda Konstrüktif değişiklikler

Transformatörün tasarımı sürecinde rezonans osilasyonlarının önlenmesi amacı ile konstrüktif
değişiklikler hesaplama yolu ile yapılabilir. Bunun için sargının rezonans tehlikesi olan
yerlerinde dayanımın arttırılması veya zorlamanın azaltılması yoluna gidilir.

Dayanımın arttırılması, her şeyden önce çok büyük transformatörlerde sınırlı bir şekilde
mümkündür. Burada transformatörlerin dış ölçülerinin tutturulması yüksek yalıtım açıklıkları
nedeniyle genellikle sınırlandırılmıştır (veya mümkün değildir).

Zorlamanın azaltılması, sargının dahili söndürme (sönümleme) mekanizmalarına etki etme yolu
ile yüksek frekanslarda mümkündür. Bu ilk olarak yüksek frekanslarda iletkenin frekansa bağlı
girdap akım kayıpları ve manyetik değişken alanı için geçerli olup bunlar örneğin iletken
kollarının sayısı ve sargının tipinden etkilenmektedirler. Bununla beraber tam rezonans'sız
sargı yapılması mümkün değildir.

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 59
 Transformatörler
Aşırı gerilimler ve sınırlandırılmaları
Rezonans

Trafoda Konstrüktif değişiklikler (devam)

Dahili osilasyonlann bastırılması için bir diğer olasılık, transformatörün içinde, bir araya
toplanmış elemanlarla sargı bölümlerinin bağlantısında önlemler almak:

• Ya, sargıya paralel kondansatör bağlamak suretiyle sargı kapasitesinin suni olarak
büyümesini sağlamak veya

• RC-devresi formunda söndürme elemanları ve ZnO parafudrları (bunlar ya sargı boyunca

veya sargıya paralel bağlanırlar) bağlamak suretiyle önlemler almak.

Kondansatörlü bağlantı, sargıdaki gerilimin başlangıç dağılımının lineer yapılması amacı ile
uygulanır ve bununla rezonans osilasyonların genliğinin küçültülmesi de sağlanmış olur.

Kondansatör bağlantısının bir diğer kullanım imkanı sargının bir kısmında rezonans
frekanslarının değerlerinin değiştirilmesi (kapasite ve sargının endüktivitesi rezonans
frekansını oluşturduğundan kapasite değişmesi ile rezonans frekansı da kendiliğinden
değişecektir).

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 60
 Transformatörler
Aşırı gerilimler ve sınırlandırılmaları
Rezonans

Trafoda Konstrüktif değişiklikler (devam)

Bu yöntem transformatördeki belirli rezonans
frekanslarından kaçınılması ve özel problemlerin
çözümü (şayet yalnızca frekans kaydırılması yolu ile
rezonans zorlaması ortadan kaldırılacak ise) imkanını
sunmaktadır.

Buna karşın RC-söndürme devresi ve ZnO

parafudr'lar aşırı gerilimi direkt oluştuğu yerde
sınırlarlar. ZnO parafudrlar dahili aşın gerilimlerden
korunma için çok etkin bir önlemi oluştururlar.

Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 61
 Te şekkürler
Teşekkürler

Haluk Odoğlu