Professional Documents
Culture Documents
Transformatorler Haluk Odoglu PDF
Transformatorler Haluk Odoglu PDF
Transformatörler
Haluk Odoğlu İTÜ 8 Mart 2012
Transformatörler
Transformatör Tipleri
Manyetik
Manyetik devre
devre tipine
tipine göre
göre
•• Çekirdek
Çekirdek Tip
Tip Tr.
Tr.
•• Shell
Shell Tip
Tip Tr.
Tr.
Shell Tip
Çekirdek Tip
Yalıtım
Yalıtım tipine
tipine göre
göre
•• Yağ
Yağ Yalıtımlı
Yalıtımlı Tip
Tip
•• Kuru
Kuru Yalıtımlı
Yalıtımlı Tip
Tip
•• Gaz
Gaz Yalıtımlı
Yalıtımlı Tip
Tip
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 2
Transformatörler
Transformatör Tipleri
Şebeke
Şebeke Transformatörleri
Transformatörleri Endüstri
Endüstri Transformatörleri
Transformatörleri Reaktörler
Reaktörler
•• Generatör
Generatör Trafosu
Trafosu •• Doğrultucu
Doğrultucu Trafo
Trafo •• Şönt
Şönt Reaktör
Reaktör
•• İndirici
İndirici Trafo
Trafo •• Fırın
Fırın Trafosu
Trafosu (( ark
arkfırın
fırın •• Seri
Seri Reaktör
Reaktör ((akım sınırlayıcı))
akım sınırlayıcı
•• Faz
Faz Kaydırıcı
Kaydırıcı Trafo
Trafo trafosu
trafosuAC
ACve
veDC)
DC) •• Nötr
Nötr Reaktörü
Reaktörü
•• Oto
Oto Trafo
Trafo •• Cer
Cer Trafoları
Trafoları (AC
(AC ve
ve DC)
DC)
•• Dağıtım
Dağıtım Trafosu
Trafosu
•• Topraklama
Topraklama Trafosu
Trafosu
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 3
Transformatörler
Çekirdekler : 1 fazlı Transformatörler
Φ/2 Φ/2
1 / 1 Çekirdek 1 / 2 Çekirdek
Φ1 Φ2
Φ1/2 Φ1/2 Φ2/2 Φ2/2
2 / 0 Çekirdek 2 / 2 Çekirdek
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 4
Transformatörler
Çekirdekler : 3 fazlı Transformatörler
Φ1 Φ2 Φ2 Φ3
Φ1 Φ1 Φ2 Φ2 Φ3 Φ3
3 / 0 Çekirdek 3 / 2 Çekirdek
Φ1 Φ2 Φ2 Φ3
2 x 3 / 0 Çekirdek
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 5
Transformatörler
Çekirdekler : Reaktörler
Φ1 Φ1 Φ2 Φ2 Φ3 Φ3
Φ1 Φ2 Φ2 Φ3
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 6
Transformatörler
Çekirdekler : Dilimleme ve Kesme
Dilimleme Kesme
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 7
Transformatörler
Çekirdekler : Dizim
2 tür dizim şekli vardır :
1. Klasik dizim
2. Step-lap dizim
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 8
Transformatörler
Çekirdekler : Montaj ve sıkıştırma delikleri
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 9
Transformatörler
Çekirdekler : Sıkıştırma Düzeni
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 10
Transformatörler
Çekirdek Kayıplar
Boştaki kayıplar :
• Çekirdek kayıplarını, öncelikle çekirdekteki;
Histerezis
Eddy akım kayıpları
meydana getirir
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 11
Transformatörler
Çekirdekler : Dizim ve Kaldırma
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 12
Transformatörler
Çekirdekler : Reaktör Çekirdeği
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 13
Transformatörler
Çekirdekler : Reaktör Çekirdeği
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 14
Transformatörler
Çekirdekler : Reaktör Çekirdeği
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 15
Transformatörler
Çekirdekler : Reaktör Çekirdeği
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 16
Transformatörler
Sargılar
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 17
Transformatörler
Sargılar
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu 18
Transformatörler
Sargılar
Sargı tasarımı yapılırken ;
Sargı düzenlemesi için :
• Sargının ölçüleri
• Ara mesafeler
• Konulacak bariyerler
• Bağlantılar
• Ekranlamalar (toprağa karşı ekranlamalar dahil)
belirlenir.
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 19
Transformatörler
Sargılar
Sargı tasarımı yapılırken ;
Sargı tipleri de belirlenir. Genelde sargı tipleri :
• Kat sargı (tek katlı ve çok katlı, helisel )
• Disk sargı( sürekli disk, kapalı disk, iç içe
sarılmış/interleaved, ekranlı/shielded)
Olarak belirlenir.
Yükteki kayıplar :
• I2R (DC kayıpları / Joule kayıpları )
• Eddy akım kayıpları ( AC kayıplarının bir
kısmı )
• Dağılmış akı (Stray Flux ) kayıpları [ kazan
kayıpları dahil AC kayıplarının bir kısmı ]
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 20
Transformatörler
Sargılar Kazan ekranlaması
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 21
Transformatörler
Sargılar
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 22
Transformatörler
Sargılar ve yalıtımı
Sargı tasarımı yapılırken ;
Ana yalıtım düzeni oluşturulurken :
• Bobinden bobine yalıtım
• Bobinden topraklanmış kısımlara
olan yalıtım
• Genel yapı ve
• Elektriksel zorlamalar
Göz önüne alınır.
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 23
Transformatörler
Sargılar Transient Gerilimler
Transient gerilimlerin
sargı boyunca dağılımı
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 24
Transformatörler
Sargılar Transient Gerilimler
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 25
Transformatörler
Sargılar Transient Gerilimler
İç içe sarılmış sargı ( interleaved) ; Ekranlı sargı ( shielded) ;
• Sarımlar arası düşük zorlanma • Sarım hızı yüksek
• Sargı bölümleri arası düşük zorlanma • Düşük işçilik maliyetleri
• İletken kaynak sayısı çok düşük
• Gerektiğinde ekran sayısı arttırılabilir
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 26
Transformatörler
Sargılar ve yalıtımı
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 27
Transformatörler
Sargılar ve yalıtımı
Bağlantı İletkenleri :
Bobinler arası bağlantılar, ayar sargısı
bağlantıları ve buşing çıkış iletken
bağlantılarında kullanılabilir.
İletken seçimi yapılırken ;
• İletkenin özelliklerine
• Yalıtımına
• Elektriksel alan dağılımına
• Kaçak akı iletkenin tipi ve ölçülerine
• Bağlantı etkilerine
• Isınmalara
Dikkat edilmelidir.
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 28
Transformatörler
Sargılar Mekanik Kuvvetler
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 29
Transformatörler
Sargılar ve kuvvetler/kısa-devre kuvvetleri
• Radyal;
Dışa doğru
İletken bükülmesi
• Aksiyal
Çökme
Basınç
İletken devrilmesi
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 30
Transformatörler
Sargılar ve kuvvetler/kısa-devre kuvvetleri
Serbest bükülme
Basınç Devrilme
Dışa baskı
Kuvvetli bükülme
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 31
Transformatörler
Sargılar Sarım
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 32
Transformatörler
Sargılar Ön kurutma ve Presleme
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 33
Transformatörler
Sargılar Bobin Montajı
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 34
Transformatörler
Sargılar Bağlantılar ve Kademe Değiştiriciler
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 35
Transformatörler
Aktif Kısım
Montaj işlemleri tamamlanmış son kurutmaya hazır aktif kısım(bir reaktörün aktif kısmı)
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 36
Transformatörler
Kurutma Aktif Kısmın Kurutulması
Fabrikalarda Transformatörlerin Aktif Kısmının Kurutulması genelde
üç değişik yöntemle yapılmaktadır :
1. Sıcak hava ile kurutma
2. Kerosin buharı ile kurutma
3. Düşük frekanslı ( LFH- Low Frequency Heating ) kurutma
Sıcak hava ile kurutma hacmi küçük olan trafolarda(genelde dağıtım trafoları)
uygun olurken büyük güçlü trafolarda kurutma zamanı çok uzundur. Bu nedenle
tercih edilmez.
Büyük güçlü trafolarda kerosin buharı ile kurutma zamanı çok daha kısa
olduğundan uygulamada sıkça kullanılır.
Düşük frekanslı kurutma genelde sahadaki kurutma işlemlerinde kullanılır. Bunun
yanında dağıtım trafolarının fabrikadaki kurutma proseslerinde de kullanılmaktadır.
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 37
Transformatörler
Kurutma Aktif Kısmın Kurutulması
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 38
Transformatörler
Montaj Aktif Kısmın Kazana Montajı
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 39
Transformatörler
Soğutma Yağ ile soğutma
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 40
Transformatörler
Soğutma Yağ ile soğutma
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 41
Transformatörler
Soğutma Yağ ile soğutma
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 42
Transformatörler
Soğutma Yağ ile soğutma
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 43
Transformatörler
Genleşme Deposu
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 44
Transformatörler
Genleşme Deposu
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 45
Transformatörler
Buşingler Buşing tipleri
Transformatörlerde kullanılan
buşingler çok sayıda tiptir :
DIN tipi buşing, geçmeli
buşing(plug in) ve Kondenser tipi
buşing bunlardan en yaygın
olanıdır. Bunların yanında özel
tipte buşingler de mevcuttur.
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 46
Transformatörler
Kablo Kutuları
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 47
Transformatörler
Kablo Kutuları
parafudr
Yağ-hava
buşingi
Bağlantı
yeri
yağ yalıtımlı
Kablo kutusu
ekranlama
yağ-yağ
buşingi Kablo
başlığı
Kazan
ekranlaması
sargılar
Yağ yalıtımlı Kablo Kutusu
kazan
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 48
Transformatörler
Gürültü ve titreşimin azaltılması
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 49
Transformatörler
Taşıma
Transformatörlerin taşınmasında ;
•Kara,
•deniz Düşük taşıma platformlu araç
•Hava ve
•Demiryolu
İle taşıma kullanılır.
transformatörlerin
değişik taşınma şekilleri
mevcuttur.
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 50
Transformatörler
Taşıma
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 51
Transformatörler
Testler Fabrikadaki Testler
Rutin
RutinTestler
Testler:: Tip
TipTestler
Testler::
•• Sargı
Sargıdirençlerinin
dirençlerininölçümü
ölçümü •• Sıcaklık
Sıcaklıkartış
artış(ısınma)
(ısınma)testi
testi
•• Çevirme
Çevirmeoranı
oranıölçümü
ölçümüve
vebağlantı
bağlantıgrubu
grubu •• Yıldırım
Yıldırımdarbe
darbe gerilimi
gerilimi
kontrolü
kontrolü Özel
ÖzelTestler
Testler::
•• Yükteki
Yüktekikayıp
kayıpve
vekısa-devre
kısa-devregeriliminin
geriliminin •• Anahtarlama
Anahtarlamadarbe
darbegerilimi
gerilimitesti
testi
ölçümü
ölçümü •• Kapasite
Kapasiteve tanölçümü
vetan ölçümü
•• Boştaki
Boştakikayıp
kayıpve
veboştaki
boştakiakımın
akımınölçümü
ölçümü •• Sıfır
Sıfırempedans
empedansölçümü
ölçümü
•• Yalıtım •• Gürültü(ses
Gürültü(sesseviyesi)
seviyesi)ölçümü
Yalıtımtestleri
testleri:: ölçümü
Uygulanan •• Akım
Akımvevegerilim
gerilimharmoniklerinin
harmoniklerininölçümü
Uygulanangerilim
gerilimtesti
testi ölçümü
Endüklenen •• Yalıtkanlık
Yalıtkanlıkdirenci
direnciölçümü
ölçümü
Endüklenengerilim
gerilimtesti
testi
Kısmi-boşalma
Kısmi-boşalmaölçümü
ölçümü
•• Yükte
Yüktekademe
kademedeğiştirici
değiştiricitestleri
testleri
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 52
Transformatörler
Testler Fabrikadaki Testler
Diğer
DiğerTestler
Testler::
•• Düşük
Düşükgerilimli
gerilimlisargıya
sargıyataşınan
taşınangerilim
gerilimölçümü
ölçümü
•• FRA
FRA((frekans
frekanstepki
tepkianalizi
analizi))testi
testi
•• Termografik
Termografikanaliz
analiz
•• Yağ
Yağkaçak
kaçaktesti
testi
•• Basınç
Basınçtesti
testi
•• Vakum
Vakumtesti
testi
•• Yardımcı
Yardımcıdevrelerin
devrelerinelektriksel
elektrikselve
vefonksiyon
fonksiyontestleri
testleri
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 53
Transformatörler
Testler Fabrikadaki Testler
Yağ testleri :
• Fiziksel
• Kimyasal ve
• Elektriksel
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 54
Transformatörler
Aşırı gerilimler ve sınırlandırılmaları
Transformatörlerdeki aşırı gerilimler :
Normal işletme gerilimleri dışında transformatörler serviste aşırı gerilimlere maruz kalabilirler.
Bunlar nedenlerine ve sürelerine göre 2 ayrı grupta toplanabilir:
Güç kaynağından oluşan (anahtarlama ve arıza sırasında)
Atmosferik nedenlerle oluşanlar (yıldırım düşmesi)
Bunlar :
uzun süreli (temporary) aşırı gerilimler (toprak hatası, yük atma ve düşük frekanslı rezonans
olayları)
kısa süreli (transient) aşırı gerilimler ( kesici açma ve kapamaları)
Uzun süreli aşırı gerilimler güç frekanslı ve uzun süreli olup bir saniyeden başlayıp onlarca
dakikalar sürebilir
Kısa süreli aşırı gerilimler, cephe süresi nano saniyeden başlayıp birkaç mili saniyeye kadar
devam eder. Osilasyonlu ve osilasyonsuz olmak üzere iki biçimde bulunabilir.
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 55
Transformatörler
Aşırı gerilimler ve sınırlandırılmaları
Transient Aşırı Gerilimlerin Sınırlandırılması
Transformatörler işletme güvencesinin sağlanması için, yıldırımdan kaynaklanan transient
aşırı gerilimlere karşı korunmalıdır. Gerilimlerin sınırlandırılması için parafudurlar kullanılır.
Kesicilerdeki açma kapama dirençleri bu tip osilasyonları etkin bir şekilde sönümleyecektir.
Ayrıca monte edilecek olan kapasitörler de osilasyonların etkin frekansını değiştirerek
transformatörün rezonans frekansları ile çakışmasını önleyecektir. Bunun için de
transformatörün rezonans frekanslarının bilinmesi gerekir.
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 56
Transformatörler
Aşırı gerilimler ve sınırlandırılmaları
Transformatörlerde taşınan(transfer olan) aşırı gerilimler
Yüksek frekanslarda (kHz seviyelerinde) gerilim oranı, normal çevirme oranından oldukça farklı
olabilir. Bu nedenle diğer sargıya taşınan(transfer olan) gerilim rezonans efektini büyütecek
şekilde olursa sargılarda arızaya neden olabilir. Taşınan gerilim aşağıdaki şekillerde olur:
• Sekonder sargının gerilimi primer sargının gerilimine göre çok daha düşükse.
Faz terminalleri arasına ve faz toprak arasına bağlanacak parafudrlar ile önlem alınabilir.
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 57
Transformatörler
Aşırı gerilimler ve sınırlandırılmaları
Rezonans
• Şebekedeki osilasyonlu gerilimlerin önlenmesi ile sağlanır, böylece rezonansın harici uyaranı
önlenmiş olur. Bunun için şebeke konfigürasyonlarında değişiklik veya uygun yollarla
şebekeye ilave elemanların montajı gereklidir.
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 58
Transformatörler
Aşırı gerilimler ve sınırlandırılmaları
Rezonans
Dayanımın arttırılması, her şeyden önce çok büyük transformatörlerde sınırlı bir şekilde
mümkündür. Burada transformatörlerin dış ölçülerinin tutturulması yüksek yalıtım açıklıkları
nedeniyle genellikle sınırlandırılmıştır (veya mümkün değildir).
Zorlamanın azaltılması, sargının dahili söndürme (sönümleme) mekanizmalarına etki etme yolu
ile yüksek frekanslarda mümkündür. Bu ilk olarak yüksek frekanslarda iletkenin frekansa bağlı
girdap akım kayıpları ve manyetik değişken alanı için geçerli olup bunlar örneğin iletken
kollarının sayısı ve sargının tipinden etkilenmektedirler. Bununla beraber tam rezonans'sız
sargı yapılması mümkün değildir.
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 59
Transformatörler
Aşırı gerilimler ve sınırlandırılmaları
Rezonans
• Ya, sargıya paralel kondansatör bağlamak suretiyle sargı kapasitesinin suni olarak
büyümesini sağlamak veya
Kondansatörlü bağlantı, sargıdaki gerilimin başlangıç dağılımının lineer yapılması amacı ile
uygulanır ve bununla rezonans osilasyonların genliğinin küçültülmesi de sağlanmış olur.
Kondansatör bağlantısının bir diğer kullanım imkanı sargının bir kısmında rezonans
frekanslarının değerlerinin değiştirilmesi (kapasite ve sargının endüktivitesi rezonans
frekansını oluşturduğundan kapasite değişmesi ile rezonans frekansı da kendiliğinden
değişecektir).
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 60
Transformatörler
Aşırı gerilimler ve sınırlandırılmaları
Rezonans
Haluk Odoğlu
Haluk Odoğlu
İTÜ 8 Mart 2012 61
Te şekkürler
Teşekkürler
Haluk Odoğlu