Araling Panlipunan - Grade 9

Araling Panlipunan - Grade 9
46 topics
Add to bookmark
Course settings
Modules in this course
 Mga Pangunahing Konsepto ng Ekonomiks: Batayan ng Matalinong Paggamit ng Pinagkuknang Yaman tungo sa Pagkamit ng Kaunlaran
 Maykroekonomiks
 Makroekonomiks
 Mga Sektor Pang-Ekonomiya at Mga Patakarang Pang-Ekonomiya Nito
Mga Pangunahing Konsepto ng Ekonomiks: Batayan ng Matalinong Paggamit ng Pinagkuknang Yaman tungo sa Pagkamit ng
Kaunlaran
17 topics170 questions
Topics under this module
 Ang Ekonomiks
 Kahalagahan ng Ekonomiks
 Ang Suliranin ng Kakapusan
 Mga Palatandaan ng Kakapusan
 Mga Paraan para Malabanan ang Kakapusan
 Kagustuhan at Pangangailangan ng Tao
 Kaugnayan ng Kagustuhan at Pangangailangan sa Kakapusan
 Hirarkiya ng Pangangailangan
 Mga Salik na Nakaiimpluwensiya sa Pangangailangan
 Mga Salik na Nakaiimpluwensiya sa Kagustuhan
 Ang Kaugnayan ng Alokasyon sa Kakapusan
 Ang Kaugnayan ng Alokasyon sa Pangangailangan at Kagustuhan
 Ang Alokasyon sa Iba't ibang Sistemang Pang-ekonomiya
 Ang Pagkonsumo
 Mga Karapatan at Tungkulin ng Mamimili
 Ang Produksyon
 Iba't ibang Organisasyon ng Negosyo
Ang Ekonomiks
 Lesson5 chapters
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat ay nauunawaan mo na ang kahulugan ng ekonomiks at ang kaugnayan nito sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay.
 Ano ang ekonomiks?

 Ano ang kaugnayan nito sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay?
Alamin ang mga sagot sa araling ito!
Pag-aralan Natin
May pang-araw-araw na pangangailangan ang mga tao tulad ng pagkain, damit, at kagamitan.
Ang mga ito ay madalas na ibinibigay sa iyo ng iyong mga magulang, ngunit naisip mo na ba kung saan ito nagmula o kung paano ito naibibigay sa iyo ng iyong mga
magulang?
Kahulugan ng Ekonomiks
 Ang ekonomiks ay isang sangay ng agham panlipunan.

 Ito ay ang pag-aaral sa kung paano ginagamit ng tao ang limitadong likas na yaman at yamang tao ng isang bansa upang matugunan ang kaniyang mga
pangangailangan.
 Ang salitang ito ay hango sa sa salitang Griyego na oikonomia na nangangahulugang “pangangasiwa ng sambahayan”.
 Ang agham ng pag-aaral ng ekonomiya ay nagsimula sa sistema ng pangangasiwa ng isang ina o maybahay sa kaniyang sambahayan.
 Hindi nagtagal, lumawak at lumalim ang naging pagtingin sa pag-aaral ng pangangasiwa ng iba’t ibang pinagkukunang yaman.
 Nagkaroon ng bagong hubog ang ekonomiks bilang isang mahalagang sangay ng agham panlipunan.
Ang Pag-aaral ng Ekonomiks
 Ang pag-aaral ng ekonomiks ay nagsisimula sa suliranin ng walang katapusang pagtugon sa pangangailangan ng mga tao habang limitado lamang ang likas
na yaman at yamang tao ng bansa.
 Ang lahat ng bansa sa daigdig ay may limitadong kayamanan−materyal man o lakas-paggawa. Sa kabilang banda, ang pangangailangan at kagustuhan ng tao
ay hindi mauubos o matatapos kailanman.
Halimbawa:
Kahit pa sa kasalukuyan ay mayaman ang isang bansa sa langis, patuloy na kakailanganin ng tao ang langis para sa iba’t ibang pang-araw-araw na gawain kaya patuloy
itong miminahin. Samakatuwid, sa patuloy na paggamit ng langis (at dahil ang langis ay isang yamang hindi agad napapalitan), darating ang panahon na magiging
limitado ang dami nito hanggang sa tuluyan nang maubos.
Sa pamamagitan ng pag-aaral ng ekonomiks ay matutukoy ang mga paraan na maaaring gawin upang magamit nang maayos ang langis at patuloy itong
mapakinabangan.
Ang Ekonomiks sa Iyong Buhay

Mahalaga na maunawaan mo kung paano magagamit ang ekonomiks sa iyong buhay. Kailangan mong matutuhan kung paano pamahalaan ang iyong mga pag-aari
upang mapakinabangan mo ito nang mas matagal.
Halimbawa:
Dapat mong matutuhan kung paano gagastusin nang tama ang iyong baon upang magkasya ito sa iyong mga gastusin sa buong maghapon. Kung hindi tama ang
paghawak mo nito, maaaari itong maubos kaagad sa pagbili ng mga bagay na hindi mo naman kailangan.
Pagnilayan
Magbigay ng isang sitwasyon kung saan magiging mahalaga ang paggamit ng kaalaman sa ekonomiks.
Mahahalagang Kaalaman
 Ang ekonomiks ay isang sangay ng agham panlipunan.
 Ang ekonomiks ay ang pag-aaral sa kung paano ginagamit ng tao ang limitadong likas na yaman at yamang tao ng isang bansa upang matugunan ang
kaniyang mga pangangailangan.
 Ang salitang "ekonomiks" ay hango sa sa salitang Griyego na oikonomia na nangangahulugang “pangangasiwa ng sambahayan”.
 Mahalaga na matutuhan mo kung paano magagamit ang ekonomiks sa pangangasiwa ng iyong mga pag-aari.
Kahalagahan ng Ekonomiks
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat ay natatalakay mo na ang kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay.
 Ano ang kahalagahan ng ekonomiks?

 Paano ito nakatutulong sa iyo at sa iyong bansa?
Pag-aralan Natin
Mga Suliraning Pang-Ekonomiya ng Bansa
Ang bansang Pilipinas ay kasalukuyang humaharap sa iba't ibang suliraning pang-ekonomiya. Ang mga suliraning ito ay may epekto sa iyong pamumuhay, lalo na sa
pagtugon sa iyong mga pangangailangan sa pang-araw-araw. Ito ang dahilan kaya mahalaga ang ekonomiks−para higit mong maunawaan kung paano mabibigyang
solusyon ang mga suliraning kinakaharap mo at ng bansa.
Sa kasulukuyan, humaharap ang bansa sa iba't ibang suliranin tulad ng:
 mabagal na paglago ng ekonomiya,

 mabilis na pagtaas ng presyo ng mga bilihin,
 kakulangan ng suplay ng mga pangunahing pangangailangan,
 kakulangan ng trabahong mapapasukan, at
 kakulangan ng perang pantustos sa mga gastusin at pangangailangan ng bansa.
Maaaring maisip na ang mga suliraning ito ay walang direktang epekto sa isang mag-aaral na tulad mo, ngunit pag-isipan at pag-aralan mong mabuti ang mga suliraning
ito. Hindi ba talaga nakaaapekto ang mga ito sa iyo at sa iyong pamilya?
Kahalagahan ng Ekonomiks
Sa tulong ng mga konsepto at kaalaman sa ekonomiks ay maaari kang makatulong sa paglutas ng mga suliranin ng bansa. Kung alam mo ang wastong pangangasiwa ng
iyong mga gamit at iba pang pinagkukunan, tiyak na makagagawa ka ng paraan upang mapagkasya ang limitado mong pinagkukunan.
Gayundin, marami pang maiaambag ang ekonomiks sa iyo at sa bansa tulad ng sumusunod:
 maunawaan ang totoong dahilan ng mga suliraning pang-ekonomiya na kinahaharap ng bansa,

 makapagbigay ng matalinong opinyon tungkol sa maaaring maging solusyon sa mga suliranin ng bansa,
 magkaroon ng matalinong pagdedesisyon sa pagbabadyet, paghahanap ng trabaho, at pagbili ng mga pangunahing bilihin,
 maging matalino sa pagsusuri ng mga pangyayari sa bansa, lalo na kung may kaugnayan ito sa kabuhayan,
 maging matalino sa pangangasiwa ng sariling pamamahay, kagamitan, at mga pinagkukunang-yaman, at
 maunawaan ang mga hakbang na ginagawa ng pamahalaan para mapaunlad ang ekonomiya ng bansa.
Mahahalagang Konsepto sa Ekonomiks
Upang higit mong maunawaan ang mga suliraing kinahaharap ng bansa at kung paano makatutulong ang ekonomiks sa paglutas ng mga ito, dapat na malaman mo ang
mahahalagang konsepto sa ekonomiks.
Dalawang Sangay ng Ekonomiks

makroekonomiks - pag-aaral ng pangkalahatang lagay o daloy ng ekonomiya at kung paano nag-uugnayan ang mga indibidwal na bahagi nito
maykroekonomiks - pag-aaral ng mga indibidwal na bahagi ng ekonomiya tulad ng sambahayan at mga negosyo
Tatlong Batayang Proseso ng Ekonomiya

produksyon - paglikha o paggawa ng isang produkto sa pamamagitan ng isang proseso
distribusyon - paghahati ng kita at yamang pambansa; paghahati ng halaga ng produksiyon
pagkonsumo - paggamit o pagbili ng produkto at serbisyo
Iba Pang Konsepto

prodyuser - indibidwal o kumpanyang gumagawa ng produkto o nagbibigay ng serbisyo
konsumer - indibidwal o kumpanyang bumibili ng produkto o serbisyo
kalakalan - pagbili at pagbebente ng mga produkto at serbisyo
demand - dami ng gusto at kayang bilhin ng mga tao
suplay - dami ng produktong ginagawa ng isang prodyuser
implasyon - paglalabas ng labis na salapi
Pagnilayan
Mahalaga ba ang ekonomiks para sa iyo? Ipaliwanag ang iyong sagot.
 Mahalaga ang ekonomiks sa iyo at sa iyong bansa. Ang mga kaalaman at konseptong nakapaloob dito ay makatutulong upang maunawaan at mabigyan ng
solusyon ang mga suliraning kinahaharap ng bansa.
 Ang makroekonomiks ay pag-aaral ng pangkalahatang lagay o daloy ng ekonomiya at kung paano nag-uugnayan ang mga indibidwal na bahagi nito.
 Ang maykroekonomiks ay pag-aaral ng mga indibidwal na bahagi ng ekonomiya tulad ng sambahayan at mga negosyo.
 Ang tatlong batayang proseso ng ekonomiya ay produksyon, distribusyon, at pagkonsumo.
Ang Suliranin ng Kakapusan
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat ay natutukoy mo na ang kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw na pamumuhay.
 Ano ang kakapusan?

 Ano ang kakulangan?
 Ano ang kaugnayan ng kakapusan at kakulangan sa iyong buhay?
Ang ekonomiks ay pag-aaral sa wastong pangangasiwa ng mga pinagkukunang yaman.

Sa pamamagitan nito ay mapag-aaralan kung paano mapagkakasya ang mga likas na yaman at yamang tao upang matugunan ang walang katapusang pangangailangan
ng mga tao.
Kakapusan: Suliraning Dapat Harapin

 Kinikilala sa ekonomiks ang limitasyon ng mga likas na yaman at yamang tao.
 Ang patuloy na paggamit ng mga likas na yaman at yamang tao ay magreresulta sa pag-unti o tuluyang pagkaubos ng mga ito.
 Ang magiging pangunahing epekto ng pagkaubos ng mga likas na yaman ay ang pagkawala ng mga hilaw na materyales para sa paggawa ng iba't ibang mga
produkto.
 Tataas ang presyo ng mga bilihin at magiging mahirap sa mga pangkaraniwang mamamayan na tugunan ang kanilang mga pangangailangan. Upang
maiwasan ito, mahalagang matutuhan at maunawaan ang mga konsepto sa ekonomiks.
 Magagamit ang mga konsepto sa ekonomiks upang mapangasiwaan nang maayos ang mga pinagkukunang yaman ng bansa.
 Makatutulong at makapag-aambag ka rin sa pag-iisip ng mga paraan upang maiwasan ang pagkakaroon ng kakapusan sa bansa.
Dalawang Uri ng Kakapusan
Mayroong dalawang uri ng kakapusan−ang kakapusan (scarcity) at ang kakulangan (shortage).
Kakapusan
 Ang kakapusan ay tumutukoy sa pagkakaroon ng limitadong dami ng pinagkukunang-yaman para sa paggawa ng produkto na hindi sapat upang matugunan
ang walang katapusang pangangailangan ng mga tao.
 Tumutukoy ito sa permanenteng pagkaubos ng pinagkukunang yaman ng isang bansa.
Halimbawa: Kakapusan sa Bigas
 Ang nararanasang kakapusan sa bigas sa kasalukuyan ay dulot ng pagliit ng dami ng inaaning palay ng mga magsasaka.
 Ito ay dulot na rin ng unti-unting pagkaubos ng lupang sakahan na pinagtataniman ng palay.
 Marami sa mga lupang ito ay ginagamit na upang pagtaniman ng mga gulay o puno, o kaya naman ay tinatambakan ng lupa para gawing kalsada o
subdivision.
 Bunga nito, kaunti na ang suplay ng bigas sa Pilipinas kaya nangangailangan na rin ang bansa na mag-angkat ng bigas mula sa mga katabing bansa sa
Timog-silangang Asya.
Dalawang Uri ng Kakapusan

Mayroong dalawang uri ng kakapusan−ang kakapusan (scarcity) at ang kakulangan (shortage).
Kakulangan
 Ang kakulangan naman ay sa pagkakaroon ng limitadong dami ng pinagkukunang-yaman para sa paggawa ng produkto na hindi sapat para matugunan ang
kasalukuyang pangangailangan ng mga tao.
 Nangyayari ito kung mas mataas ang demand o pangangailangan ng mga tao para sa isang produkto.
 Tumutukoy rin ang kakulangan sa pansamantala o panandaliang pagkaubos ng pinagkukunang yaman ng isang bansa.
 Maaari itong mangyari sa pamamagitan ng pagtatago ng mga produkto o hoarding para mapataas ang halaga nito sa pamilihan.
Halimbawa: Kakulangan sa Bigas
 Mayroong mga negosyante na nagtatago ng sako-sakong bigas sa malalaking warehouse para palabasin na kulang na ang suplay.
 Dahil patuloy na kailangan ng tao ng bigas bilang pagkain, tataas demand para dito kaya mabilis din na tataas ang presyo ng bigas sa pamilihan.
Batas ng Kakapusan
 Ayon sa sa Batas ng Kakapusan, wala nang sapat na likas na yaman upang matugunan ang lahat ng pangangailangan ng tao.
 Kung gayon, dapat matutuhan ng tao na pangasiwaan nang maayos ang limitado niyang likas na yaman upang hindi ito tuluyang maubos.
Pagnilayan
Ano-anong produkto sa Pilipinas ang nakararanas ng kakapusan? Ano-anong produkto naman ang nakararanas ng kakulangan?
 Ang kakapusan ay ang pagkakaroon ng limitadong dami ng likas na yaman para matugunan ang pangangailangan ng mga tao.
 May dalawang uri ng kakapusan:
o kakapusan
o kakulangan
 Ang kakapusan (scarcity) ay ang pagkakaroon ng limitadong dami ng pinagkukunang-yaman para sa paggawa ng produkto na hindi sapat para matugunan
ang walang katapusang pangangailangan ng tao.
 Ang kakulangan (shortage) ay ang pagkakaroon ng limitadong dami ng pinagkukunang-yaman para sa paggawa ng produkto na hindi sapat para matugunan
ang kasalukuyang pangangailangan ng tao.
 Ang kakapusan ay permanente habang ang kakulangan ay pansamantala lamang.
Mga Palatandaan ng Kakapusan
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat ay natutukoy mo na ang mga palatandaan ng pagkakaroon ng kakapusan.
 Ano ang mga palatandaan na may kakapusan?
Alamin ang sagot sa araling ito!
Kakapusan
 Ang kakapusan ay tumutukoy sa pagkakaroon ng limitadong dami ng pinagkukunang yaman para sa paggawa ng produkto na hindi sapat upang matugunan
ang walang katapusang pangangailangan ng mga tao.
 Ang kakapusan ay maaaring permanente (kakapusan o scarcity) o pansamantala (kakulangan o shortage) lamang.
Mga Palatandaaan ng Pagkakaroon ng Kakapusan

May mga palatandaan upang madaling matukoy ang pagkakaroon ng kakapusan. Kung lahat ng mga palatandaang ito ay nararanasan ng isang bansa, tiyak na
nakararanas ng kakapusan ang bansang ito. Sa kabilang banda, kung isa o dalawang palatandaan lamang ang nararanasan ng isang bansa, maaaring nakararanas lamang
ito ng kakulangan.
Tumataas ang Presyo ng mga Pangunahing Bilihin

 Tumataas ang presyo ng isang produkto kapag kaunti lamang ang suplay o dami nito na maaaring ipagbili sa pamilihan.
 Karaniwang tumataas ang presyo ng pagkain, lalo na kung hindi napapanahon ang produkto.
 Kung ang presyo ng iba pang pagkain tulad ng bigas, asukal, kape, karne, isda, gulay, at prutas ay pare-parehong tumaas, tiyak na palatandaan ito na
nakararanas ng kakapusan ang isang bansa.
 Maaaring kasabay ng pagtaas ng presyo ng pagkain ang pagtaas ng presyo ng iba pang pangunahing pangangailangan tulad ng damit at tirahan. Kapag
nangyari ito, magiging mahirap na para sa mga tao na tugunan ang kanilang mga pangangailangan.
 Marami ang nahihirapang bumili ng pagkain kaya marami ang nagkakasakit sa gutom at kawalan ng sustansiya sa katawan.

ito ng kakulangan.
Wala nang Mabiling Produkto sa Pamilihan

 Isa ring palatandaan ng pagdanas ng kakapusan ng isang bansa ang patuloy na pagtaas ng demand o pangangailangan ng mga tao para sa isa o higit pang
produkto na hindi matutugunan sa lalong madaling panahon.
 Ilan sa mga tanda ng kakapusan ang sumusunod:
o Mahaba ang pila sa mga tindahan para makabili ng kailangang produkto.

o May perang pambili ang mga tao ngunit wala naman silang mabiling produkto.

ito ng kakulangan.
Nag-aangkat na ng Produkto mula sa Ibang Bansa

 Ang pag-aangkat ay ang pagbili ng produkto mula sa ibang bansa na may sapat na suplay ng kailangang produkto.
 Kung wala nang sapat na suplay ng kailangang produkto, walang ibang paraan para magkaroon nito kung hindi mag-angkat mula sa ibang bansa.
 Madalas na ang pag-aangkat ng produkto ay nangangailangan ng malaking halaga. Dahil dito, maaaring tumaas ang presyo ng produkto kapag ipinagbili na
ito sa lokal na pamilihan.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, nakararanas ba ng kakapusan ang Pilipinas sa kasalukuyan? Ano-anong palatandaan ang nagpapatunay ng pagkakaroon ng kakapusan sa bansa?
Matutukoy ang kakapusan sa pamamagitan ng sumusunod na palatandaan:
 pagtaas ng presyo ng mga pangunahing bilihin,

 pagkawala ng mabibiling produkto sa mga pamilihan, at
 pag-aangkat ng kailangang produkto mula sa ibang bansa.
Mga Paraan para Malabanan ang Kakapusan
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat ay natatalakay mo na ang mga paraan para malabanan ang kakapusan.
 Ano ang mga paraan para mapigilan ang pagkakaroon ng kakapusan?

Pag-aralan Natin
Alam mo na kung ano ang kakapusan at mga palatandaan nito. Natutuhan mo na rin na ang kakapusan ay may kaugnayan sa pamumuhay ng mga mamamayan ng isang
bansa. Kung gayon, dapat mo rin malaman kung paano malalabanan o mapipigilan ang pagkakaroon ng kakapusan.
Mga Dahilan ng Kakapusan

Mayroong iba't ibang dahilan kaya nararanasan ang kakapusan. Ilan sa mga ito ang sumusunod:
 paglaki ng populasyon,
 pabago-bagong panahon o climate change,
 pagkakaroon ng kalamidad,
 labis na paggamit ng mga likas na yaman,
 polusyon, at
 pagkasira ng kalikasan.
Mga Epekto ng Kakapusan

Bukod sa pagtaas ng presyo ng mga pangunahing bilihin, may mas malalaking problema na naidudulot ang kakapusan. Ilan sa mga ito ang sumusunod:
 kahirapan,
 sakit,
 sakuna,
 gutom, at
 kaguluhan.
Mga Paraan para Malabanan ang Kakapusan

Sa kabila ng maraming pagkakataon na nakararanas ng kakapusan, may iba't ibang paraan para malabanan o mabawasan ang hindi magagandang epekto nito.
Magkaroon ng tamang alokasyon ng likas na yaman.

 Ang alokasyon ay isang paraan sa wastong pamamahagi ng mga likas na yaman.
 Dapat na alam ng mga namamahagi ng likas na yaman kung anong produkto at serbisyo ang dapat gawin, paano ito gagawin, para kanino ang gagawing
produkto, at kailan dapat gagawin ang produkto o serbisyo.
 Kung makagagawa ng tamang alokasyon ng mga likas na yaman ay walang maaaksaya at malaki ang matitipid sa pinagkukunang yaman.
Kontrolin ang paglaki ng populasyon.

 Habang lumalaki ang populasyon ay tumataas din ang dami ng produktong kakailanganin para matugunan ang pangangailangan ng lahat ng mamamayan.
 Kung gayon, mas marami rin ang likas na yamang kailangang gamitin sa paggawa ng produkto. Kung makokontrol ang paglaki ng populasyon, makokontrol
din ng pamahalaan ang dami ng gagamiting likas na yaman sa paggawa ng kailangang produkto.
Panglagaan ang mga likas na yaman ng bansa.

 Ang lahat ng pangangailangan ng isang basa ay kinukuha mula sa mga likas na yaman nito.
 Kung mapangangalagaan ang mga likas na yaman, tiyak na maakikinabangan ang mga ito sa mas mahabang panahon.
 Ang pang-aabuso o labis na paggamit ng mga likas na yaman ay tiyak na sisira at uubos dito.
Maging handa sa pagbabago ng panahon.

 Ang pagbabago-bago ng panahon at pagkakaroon ng mga kalamidad ay nagdudulot ng pagkasira sa mga likas na yaman ng bansa kaya ito unti-unting
nauubos.
 Dapat na maging handa ang pamahalaan at mga mamamayan sa pagdating ng mga sakuna at sa pagbabago ng panahon upang mapangalagaan ang mga likas
na yaman at hindi ito mawasak nang tuluyan.
Maging matipid sa paggamit ng mga likas na yaman.

 Ang pinakamabisang paraan para labanan ang kakapusan ay ang pagiging matipid at maingat sa paggamit ng mga likas na yaman ng bansa.
Pagnilayan
Paano ka makatutulong sa paglaban sa kakapusan? Ano ang maaari mong gawin upang maiwasan na maranasan ito sa Pilipinas?
 Ang kakapusan ay may iba't ibang dahilan tulad ng:
o paglaki ng populasyon,
o pabago-bagong panahon o climate change,
o pagkakaroon ng kalamidad,
o labis na paggamit ng mga likas na yaman,
o polusyon, at
o pagkasira ng kalikasan.
 Ang kakapusan ay nagdudulot ng mas malalaking problema para sa pamahalaan at mga mamamayan ng isang bansa. Ilan sa mga problemang maaaring
maidulot nito ang sumusunod:
o kahirapan,
o sakit,
o sakuna,
o gutom, at
o kaguluhan.
 Maraming paraan para malabanan ang kakapusan tulad ng:
1. pagkakaroon ng tamang alokasyon ng likas na yaman,

2. pag-kontrol sa paglaki ng populasyon,
3. pangangalaga sa mga likas na yaman ng bansa,
4. pagiging handa sa pagbabago ng panahon, at
5. pagiging matipid sa paggamit ng mga likas na yaman.
Kagustuhan at Pangangailangan ng Tao
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat ay natutukoy mo na ang kaibahan ng pangangailangan at kagustuhan.
 Ano ang pangangailangan?

 Ano ang kagustuhan?
 Ano ang pinagkaiba ng pangangailangan sa kagustuhan?
Pag-aralan Natin
Ang bawat tao ay may pangangailangan at kagustuhan. Ito ay mga bagay na kinokonsumo o ginagamit natin sa araw-araw, ngunit hindi lahat ng bagay ay kailangan
natin para mabuhay. Ang iba ay gusto lang nating makamit para sa sariling kaligayahan.
Mga Pangangailangan ng Tao
 Ang pangangailangan ay mga bagay na kailangan ng tao para mabuhay.

 Dapat makamit ng bawat tao ang mga bagay na ito.
 Halimbawa, bawat tao ay nangangailangan ng pagkain, damit, at tirahan.
 Ang kawalan o hindi paggamit ng mga pangangailangan ay maaaring magdulot ng pagkakasakit o pagkamatay ng isang tao.
Pagkain
 Kailangan ng tao ng pagkain upang mabuhay.
 Ang pagkain ay dapat maging sapat at masustansiya upang maging malakas at malusog ang katawan.
 Sa pagkain nakukuha ang enerhiya para makakilos at makagawa ng iba't ibang gawain.
 Ang kakulangan o kawalan ng pagkain ay maaaring magdudulot ng malnutrisyon o pagkakasakit.
Tirahan
 Ang tirahan ay lugar kung saan magiging ligtas ang tao mula sa matinding sikat ng araw o malakas na ulan.
 Dapat na maging matatag at matibay ang isang tirahan.
 Dapat din na komportableng nakagagalaw sa loob ang mga taong nakatira dito.
 Ang kawalan ng maayos na tirahan ay maaaring magdulot ng pagkakasakit.
Damit
 Ang damit ay isa ring pangangailangan ng tao. Ito ay nagbibigay ng proteksiyon sa tao mula sa lamig o init ng panahon at ng paligid.
 May angkop na damit para sa bawat panahon at okasyon.
Mga Kagustuhan ng Tao
 Ang kagustuhan ay nagbibigay ng kasiyahan sa tao.

 Ito ay mga bagay na gustong makamit ng mga tao dahil nakapagbibigay ito ng kasiyahan o magandang pakiramdam. Gayunman, hindi ito kailangan sa pang-
araw-araw na buhay.
 Patuloy na mabubuhay ang tao kahit wala ang mga bagay na ito.
Halimbawa:
 Ang sasakyan, computer, at cellphone ay ilan lamang sa halimbawa ng mga kagustuhan.

 Bagama't malaki ang naitutulong ng mga bagay na ito sa pagpapadali sa buhay ng tao, hindi ito kailangan upang manatiling buhay ang tao.
Pagkakaiba ng Pangangailangan at Kagustuhan
 Ang pangangailangan ay mga bagay na kailangan ng tao para mabuhay samantalang ang kagustuhan ay mga bagay na gustong makamit ng tao para sa
personal niyang kasiyahan.
 Lahat ng tao ay may magkakaparehong pangangailangan ngunit magkakaibang kagustuhan.
 Ang mga kagustuhan ng tao ay maaaring maging bunga ng labis na pagkakaroon ng kaniyang mga pangangailangan.
Mga Halimbawa
 Pangangailangan ng tao ang damit, ngunit ang pagbili ng mamahaling damit na hindi naman kailangan ay isa nang kagustuhan.
 Ang pagbili o pagkonsumo ng mamahalin at maraming pagkain. Kahit pa kailangan ng tao ang pagkain para mabuhay, ang labis na pagkain na higit pa sa
kailangan ng katawan ay isa nang kagustuhan.
 Sa halip na bumili o magpagawa ng simple at komportableng tirahan, nagpagawa ng isang mala-palasyong tahanan ang isang pamilya kahit apat lamang sila
na titira roon. Ang ganitong kalabisan ay isa nang halimbawa ng kagustuhan.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, ang gamot ba ay isang pangangailangan o isang kagustuhan? Ipaliwanag ang iyong sagot.
 Ang pangangailangan ay mga bagay na kailangan ng tao upang mabuhay. Halimbawa nito ang pagkain, tirahan, at damit.
 Ang kagustuhan ay mga bagay na ninanais ng tao upang makaramdam ng kasiyahan. Hindi ito kinakailangan sa pang-araw-araw na buhay. Halimbawa nito
ang sasakyan at cellphone.
 Lahat ng tao ay may magkakaparehong pangangailangan ngunit magkakaibang kagustuhan.
 Ang labis na paggamit ng isang pangangailangan ay maaari nang maging isang kagustuhan.
Kaugnayan ng Kagustuhan at Pangangailangan sa Kakapusan
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat ay natatalakay mo na ang kaugnayan ng pangangailangan at kagustuhan sa suliranin ng kakapusan.
 Ano ang kaugnayan ng mga pangangailangan at kagustuhan ng tao sa suliranin sa kakapusan?

 Paano nakaaapekto ang pangangailangan at kagustuhan sa kakapusan?
Balikan Natin
Ang pangangailangan ay mga bagay tulad ng pagkain, tirahan, at damit na kailangan ng tao upang mabuhay.
Ang kagustuhan ay mga bagay tulad ng computer at cellphone na hindi kinakailangan sa araw-araw ngunit gustong makamit ng tao para makaramdam ng kasiyahan.
Ang kakapusan ay tumutukoy sa pagiging limitado at nanganganib na pagkaubos ng mga likas na yaman at pinagkukunang yaman.
Pag-aralan Natin
Ang mga pangangailangan at kagustuhan ng tao ay may malaking epekto sa suliranin ng kakapusan. May mga pagkakataon na nagkakaroon ng kakapusan at
kakulangan dahil sa paglaki ng bilang ng mga pangangailangan o kagustuhan ng tao.
Kaugnayan ng Pangangailangan sa Suliranin ng Kakapusan
 Bawat tao ay may mga pangangailangan.

 Dahil sa malaking populasyon ng bansa, malaki rin ang bilang ng mga pangangailangan na dapat matugunan.
 Dapat maging matalino ang mga tao sa paggamit ng limitadong likas na yaman upang matugunan ang pangangailangan ng lahat.
 Ang suliranin ng kakapusan ay dapat maging gabay upang maging matalino ang tao sa pagtugon sa kaniyang mga pangangailangan.
 Dahil limitado lamang ang pinagkukunang yaman at mga likas na yaman, dapat maging maingat ang tao sa paggamit ng mga pinagkukunang yaman.
 Hindi dapat kumuha ang tao nang labis sa kaniyang pangangailangan.
Kaugnayan ng mga Kagustuhan sa Suliranin ng Kakapusan
 Ang tao ay nagnanais din na magkamit o magkaroon ng kaniyang mga kagustuhan. Ito ay ninanais ng tao upang maging masaya o makadama ng pag-unlad
sa buhay.
 Ang labis na pagkamit sa kagustuhan ay may kaugnayan din sa suliranin ng kakapusan.
 Dahil limitado ang pinagkukunang yaman at mga likas na yaman, dapat na maging mapanuri at matalino ang tao sa pagpili ng kagustuhang dapat makamtan.
 Ang labis na pagkamit ng anumang kagustuhan ng tao ay maaaring makapagpalala sa suliranin ng kakapusan.
Pagnilayan
Maaari bang sabihin na ang kakapusan sa bigas ay dulot ng labis na paggamit ng pangangailangan at kagustuhan?
 Ang mga pangangailangan at kagustuhan ay may kaugnayan sa suliranin ng kakapusan.
 Dahil limitado lamang ang mga likas na yaman at mga pinagkukunang yaman, dapat na maging maingat at matalino ang tao sa paggamit ng mga ito upang
matugunan ang kanilang mga pangangailangan at kagustuhan.
 Ang labis ng pagkamit ng mga pangangailangan at kagustuhan ay maaaring makapagpalala sa suliranin ng kakapusan.
Hirarkiya ng Pangangailangan
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat ay natatalakay mo na ang hirarkiya ng pangangailangan.
 Ano ang hirarkiya ng pangangailangan?

 Ano-ano ang antas sa hirarkiya ng pangangailangan?
Pag-aralan Natin
Hirarkiya ng Pangangailangan
 May iba't ibang teorya tungkol sa pangangailangan ng tao.

 Isa sa mga kilalang teorya ay iminungkahi ng Amerikanong sikolohista na si Abraham Harold Maslow.
 Ayon kay Maslow, ang mga pangangailangan ng tao ay may antas o hirarkiya.
 May limang antas sa hirarkiya ng pangangailangan ayon sa teorya ni Maslow.
 Habang natutugunan ang mga batayang pangangailangan ng tao ay tumataas o nadaragdagan pa ang kaniyang pangangailangan.
Pangangailangang Pisyolohikal
 Ang pangangailangang pisyolohikal ay mga bagay na kailangan ng katawan ng tao para mabuhay.
 Ito ay itinuturing na mga biyolohikal na kailangan ng tao tulad ng pagkain, tubig, at pahinga.
 Ito ang pinakamababang antas sa hirarkiya ng pangangailangan.
Pangangailangang Pangkaligtasan
 Ang pangangailangang pangkaligtasan ay mga bagay na makatitiyak sa kaligtasan at katiyakan ng tao sa kaniyang buhay tulad ng hanapbuhay at
seguridad.
 Ito ang pangalawang antas sa hirarkiya ng pangangailangan.
Pangangailangang Makibahagi, Makisama, o Magmahal
 Ang pangangailangang makibahagi, makisama, o magmahal ay mga sitwasyon o pangyayari kung saan ang isang tao ay nagiging bahagi ng isang
pamilya, barkada, organisasyon, o kumpanya.
 Ito ang pangatlong antas sa hirarkiya ng pangangailangan.
Pangangailangan Mapahalagahan
 Ang pangangailangang mapahalagahan ay tumutukoy sa pagkakaroon ng paggalang sa sarili at pagkakaroon ng respeto mula sa ibang tao.
 Ito ang pang-apat na antas sa hirarkiya ng pangangailangan.
Pangagailangang Maging Ganap ang Pagkatao
 Ang pangangailangang maging ganap ang pagkatao ay makakamtan lamang kung natukoy at nagamit na ang lahat ng potensiyal ng tao.
 Mangyayari lamang ito kapag nakamit na ng tao ang lahat ng kaniyang mga pangangailangan.
 Ito ang pinakamataas na antas sa hirarkiya ng pangangailangan.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, mahalaga bang makamit ang lahat ng pangangailangan ng tao mula sa pinakamababa hanggang sa pinakamataas na antas?
 Si Abraham Harold Maslow ay isang Amerikanong sikolohista na nagmungkahi tungkol sa hirarkiya ng pangangailangan.
 Mayroong limang antas sa hirarkiya ng pangangailangan: 1. pangangailangang pisyolohikal, 2. pangangailangang pangkaligtasan, 3. pangangailangang
makibahagi, makisali, o magmahal, 4. pangangailangang mapahalagahan, at 5. pangangailangang maging ganap ang pagkatao.
Mga Salik na Nakaiimpluwensiya sa Pangangailangan
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat ay natatalakay mo na ang mga salik na nakaiimpluwensiya sa mga pangangailangan ng tao.
 Ano-ano ang salik nanakaiimpluwensiya sa mga pangangailangan ng tao?

 Paano nakaaapekto ang mga salik na ito sa iyong mga pangangailangan?
Pag-aralan Natin
Bawat tao ay may mga pangangailangan. Ito ay mga bagay na dapat niyang makamit o maranasan upang mabuhay. Gayunpaman, ang mga pangangailangang ito ay
nagbabago batay sa iba't ibang salik.
Gulang at Kasarian
 Magkakaiba ang pangangailangan ng tao batay sa kanilang gulang o edad.
o Ang mga bata ay nangangailangan ng gatas at mga bitamina upang lumakas, sumigla, at bumilis ang paglaki.
o Ang mga teenager naman ay nangangailangan ng mga makabagong kagamitan na makatutulong sa kanilang pag-aaral.
o Ang mga matatanda ay nangangailangan ng mga gamot at iba pang bitamina para manatiling malakas at makaiwas sa iba't ibang sakit.
 Magkakaiba rin ang pangangailangan ng tao batay sa kanilang kasarian.
o Ang mga babae ay may ibang pangangailangan kaysa mga lalaki.

o Halimbawa, karaniwang mga bagay na magagamit sa pangangalaga ng katawan, lalo na sa panahon ng buwanang dalaw, ang kailangan ng mga
babae.
o Ang mga lalaki naman ay karaniwang nangangailangan ng mga bagay na makatutulong sa kaniyang trabaho tulad ng sasakyan.
Edukasyon at Panlasa
 Ang edukasyon o ang antas ng edukasyong narating ng isang tao ay may epekto rin sa kaniyang mga pangangailangan.
o Ang mga mag-aaral ay nangangailangan ng mga gamit sa paaralan.

o Ang mga hindi naman nag-aaral ay nangangailangan ng mga bagay na magagamit nila sa kanilang pinagkakaabalahang hanapbuhay.
o Sa bawat pagtaas ng antas ng pag-aaral ay nagbabago rin ang mga pangangailangan ng isang mag-aaral.
o Halimbawa, ang mga mag-aaral sa mataas na paaralan ay mangangailangan na ng calculator, periodic table of elements, at graphing paper.
o Ang mga mag-aaral sa elementarya ay karaniwang nangangailangan lamang ng papel, lapis, at kwaderno.
 Ang panlasa sa pagkain o estilo ng pananamit ay may epekto rin sa mga pangangailangan ng tao.
o May ibang tao na mahilig sa isang estilo ng pananamit na hindi masyadong gusto ng iba.
o May ilan din na mayroon lamang partikular na pagkaing nais kainin..
Kita at Hanapbuhay
 Nakaiimpluwensiya rin sa pangangailangan ng tao ang halaga ng kaniyang kita.
o Ang mga tao na may malalaking kita ay nagkakaroon ng mas maraming pangangailangan.
o Sa kabilang banda, ang mga taong may maliliit na kita ay inuunang tugunan ang kanilang mga batayang pangangailangan.
 Ang hanapbuhay ng isang tao ay nakaiimpluwensiya rin sa kaniyang mga pangangailangan.
o Halimbawa, ang isang guro ay nangangailangan ng chalk, lesson plan, at pisara para makapagturo sa kaniyang mga mag-aaral.
o Sa kabilang banda, ang isang inhinyero ay nangangailangan ng helmet at iba pang kagamitan para sa kaniyang trabaho.
Pagnilayan
Bilang isang mag-aaral, ano-ano ang iyong pangangailangan? Ano-ano ang salik na nakaiimpluwensiya sa mga ito?
Buod
May iba't ibang salik na nakaiimpluwensiya sa mga pangangailangan ng tao. Magkakaiba ang dami o kalidad ng pangangailangan ng mga tao batay sa sumusunod na
mga salik:
 gulang o edad,
 kasarian,
 edukasyon,
 panlasa,
 kita, at
 hanapbuhay.
Mga Salik na Nakaiimpluwensiya sa Kagustuhan
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat ay natatalakay mo na ang mga salik na nakaaapekto sa mga kagustuhan ng tao.
 Ano-ano ang salik na nakaiimpluwensiya sa mga kagustuhan ng tao?

 Paano nakaaapekto ang mga salik na ito sa iyong mga kagustuhan?
Pag-aralan Natin
Tulad ng mga pangangailangan, nagkakaiba rin ang mga kagustuhan ng tao. Ito ay bunga ng iba't ibang salik na nakaiimpluwensiya rito.
Kita ng Tao at Presyo ng Produkto

 Ang kita o halaga ng perang nakukuha ng tao bilang bayad sa kaniyang pagtatrabaho ay may malaking impluwensiya sa mga bagay na gusto niyang
makamit.
o Kung malaki ang kita ng isang tao, mas madali niyang nabibili o nakakamit ang kaniyang mga kagustuhan.
o Sa kabilang banda, hindi naman agad nakabibili ng kaniyang mga kagustuhan ang taong maliit lamang ang kita. Ito ay dahil inuuna niyang bilhin
ang kaniyang mga pangangailangan.
 Kaugnay nito, ang presyo ng produkto ay mayroon ding impluwensiya sa pagkamit ng mga kagustuhan ng tao.
o Kung ang isang produkto ay mabibili sa murang halaga, malaki ang posibilidad na bilihin ito kahit pa hindi naman ito masyadong kailangan.
Mga Pangkapaligirang Salik
May mga bagay sa paligid ng tao na nakakaapekto sa kaniyang mga kagustuhan.
Hanapbuhay o Trabaho
 Kung kinakailangan sa trabaho ang mga gadget, gugustuhin ng tao na magkaroon ng pinakabago at modernong kagamitan para sa kaniyang trabaho.
Lugar na Tinitirahan o Laging Pinupuntahan

 Kung ang lugar na tinitirahan o lugar na palaging pinupuntahan ay kakikitaan ng mga bagay na maituturing na kagustuhan, maiimpluwensiyahan ang mga
taong nakatira rito na magkaroon din nito upang hindi mahuli sa mga kapitbahay.
Taong Nakasasalamuha
 Karaniwang ang mga bagay na mayroon ang mga taong madalas makasama o makasalamuha ay ginugusto rin makamit ng tao.
Mass Media
 Karaniwang ang mga napapanood o naririnig na patalastas sa telebisyon at radyo ay naka-eengganyo sa tao na bumili ng isang bagay na maituturing lamang
na kagustuhan.
Pag-uugali ng Tao at Personal na Pagpapahalaga

 Ang pag-uugali ng tao ay may epekto sa kagustuhan ng tao na makamit ang isang bagay.
o Halimbawa, ang isang taong madaling mainggit sa kaniyang kapwa ay magnanais na magkaroon ng mga bagay na mayroon ang isang kakilala.
o Kahit hindi kailangan ang isang bagay, pipilitin ng isang tao na mabili ang bagay na kaniyang gusto.
 Ang personal na pagpapahalaga naman ay nakaiimpluwensiya rin sa kagustuhan ng tao.
o May pagkakataon na gustong makamit ng tao ang isang bagay dahil nagtataglay ito ng paborito niyang kulay o karakter sa isang palabas sa
telebisyon.
o Maaari ding gustuhin ng tao na makamit ang isang bagay dahil sa kaniyang paniniwala, relihiyon, o tradisyon.
Pagnilayan
Bilang isang mag-aaral, ano-ano ang iyong mga kagustuhan? Ano-anong salik ang nakaiimpluwensiya sa mga ito?
May iba't ibang salik na nakaiimpluwensiya sa mga kagustuhan ng tao. Nagbabago ang dami at kalidad ng mga bagay na gustong makamit ng mga tao batay sa
sumusunod na mga salik:
 kita,
 presyo ng produkto,
 mga pangkapaligirang salik tulad ng:
o hanapbuhay,
o lugar na tinitirahan o palaging pinupuntahan,
o taong nakakasalamuha, at
o mass media.
 pag-uugali ng tao, at
 personal na pagpapahalaga.
Ang Kaugnayan ng Alokasyon sa Kakapusan
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat ay natatalakay mo na ang kaugnayan ng alokasyon sa suliranin ng kakapusan.
 Ano ang kaugnayan ng alokasyon sa suliranin ng kakapusan?
Balikan Natin
Kakapusan at Alokasyon
Ang kakapusan ay ang permanenteng pagkaubos ng likas na yaman ng bansa na maaaring magdulot ng suliranin sa ekonomiya ng bansa.
Ang alokasyon ay isang paraan ng wastong pamamahagi o distribusyon ng mga likas na yaman ng bansa. Dapat na alam ng mga namamahagi ng likas na yaman kung
anong produkto at serbisyo ang dapat gawin, paano ito gagawin, para kanino ang gagawing produkto, at kailan dapat gagawin ang produkto o serbisyo. Kung
makagagawa ng tamang alokasyon ng mga likas na yaman ay walang maaaksaya sa pinagkukunang yaman.
Pag-aralan Natin
Kaugnayan ng Alokasyon sa Kakapusan
 Malaki ang kaugnayan ng alokasyon sa suliranin ng kakapusan.

 Ang alokasyon ay isang paraan upang mabigyang solusyon ang suliranin ng kakapusan.
 Ang wasto at matalinong alokasyon ay mainam na pananggalang ng bansa laban sa suliranin ng kakapusan.
Limang Suliranin ng Alokasyon

 May limang suliranin na dapat tugunan ng alokasyon upang matugunan ang suliranin sa kakapusan.
 Tatlo sa mga suliraning ito ay tungkol sa suliranin sa produksyon o wastong paggamit ng mga likas na yaman sa paggawa ng produkto.
 Dalawa naman sa mga suliraning tutugunan ng alokasyon ay tungkol sa distribusyon o wastong pamamahagi ng mga likas na yaman at produkto.
 Kapag nabigyan ng tamang solusyon ang mga suliraning ito ay tiyak din na mabibigyang solusyon ang suliranin sa kakapusan.
Suliranin sa Produksyon
Mayroong iba't ibang suliranin sa produksyon ng mga kalakal o produktong ipagbibili sa mga konsumer. Gayunpaman, may mga paraan para matugunan ang mga
suliraning ito.
Ano ang gagawain?

 Dapat na matukoy ang uri ng produktong kailangan ng mga tao sa kanilang pang- araw-araw na pamumuhay.
 Sa pamamagitan nito ay maiiwasan ang paggawa ng mga produktong hindi naman masyadong kailangan.
 Sa tulong nito ay maiiwasang maaksaya ang mga likas na yaman pati na rin ang puhunan na gagastusin sa paggawa ng mga hindi kailangang produkto.
Paano ito gagawain?

 Dapat matukoy kung anong proseso ang gagamitin sa paggawa ng mga kailangang produkto.
 Dapat isaalang-ala ang mga sangkap o hilaw na materyales na gagamitin sa paggawa ng mga produkto.
 Alamin kung saan makukuha ang mga sangkap na ito.
 Makatutulong din kung malalaman ang mga kinakailangang kasangkapan o makinarya sa paggawa ng produkto.
 Makatitipid sa paggamit ng mga likas na yaman o mga pinagkukunang yaman kung agad na matutukoy ang proseso at mga kailangang sangkap sa paggawa.
Gaano karami ang gagawain?

 Dapat na malaman kung sapat ba ang dami ng mga likas na yamang mayroon ang bansa upang magamit sa paggawa ng kailangang produkto.
 Sa pamamagitan nito ay malalaman kung makagagawa ng sapat na dami ng produkto para matugunan ang pangangailangan ng lahat ng mamamayan.
 Kung hindi naman sapat ang sangkap, kailangang makagawa ng paraan upang makapag-angkat ng produkto o magamit nang wasto ang limitadong likas na
yaman.
Suliranin sa Distribusyon
Kahit pa nagawa na ang produkto, mayroon pa ring suliranin sa distribuyon nito sa mga pamilihan. Sa kabila nito, mayroon maaaring gawin bilang solusyon.
Para kanino ang gagawain?

 Mahalagang malaman kung para kanino ang mga produktong gagawain o kung sino ang makikinabang sa produkto.
 Sa paglikha ng produkto, kailangang isaalang-alang ang bilang, kasarian, at edad ng mga taong kokonsumo o gagamit nito.
 Kinakailangan na ang mga tatanggap nito ay magkaroon ng lubos na kapakinabangan sa produkto.
Paano ipamamahagi ang produkto?

 Dapat malaman kung sa anong paraan makararating sa mas maraming nangangailangan ang isang produkto.
 Maiiwasan ang pagkakaroon ng kakapusan kung ang kailangang produkto ay makakamit at mapakikinabangan ng mas maraming tao
Pagnilayan
Sa iyong palagay, mabibigyang solusyon pa rin ba ang suliranin ng kakapusan kahit wala ang kaalaman sa wastong alokasyon? Ipaliwanag ang iyong sagot.
 Magkaugnay ang alokasyon at ang suliranin ng kakapusan.
 Ang alokasyon ay isang paraan upang mabigyan ng solusyon ang pagkakaroon ng suliranin sa kakapusan.
 May limang suliraning binibigyang solusyon ng alokasyon. Tatlo rito ay sa produksyon at dalawa naman sa distribusyon.
 Ang mga suliranin sa produksyon ay:
o Ano ang gagawin?
o Paano ito gagawin?
o Gaano karami ang gagawin?
 Ang mga suliranin sa distribusyon ay:
o Para kanino ang gagawin?
o Paano ipamamahagi ang produkto?
Ang Kaugnayan ng Alokasyon sa Pangangailangan at Kagustuhan
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat ay natatalakay mo na ang kaugnayan ng alokasyon sa pangangailangan at kagustuhan ng tao.
 Ano ang kaugnayan ng alokasyon sa mga pangangailangan at kagustuhan ng tao?
Balikan Natin
Alokasyon, Pangangailangan, at Kagustuhan
Ang alokasyon ay isang paraan ng wastong pamamahagi o distribusyon ng mga likas na yaman ng bansa. Dapat na alam ng mga namamahagi ng likas na yaman kung
anong produkto at serbisyo ang dapat gawain, paano ito gagawain, para kanino ang gagawaing produkto, at kailan dapat gagawain ang produkto o serbisyo. Kung
makagagawa ng tamang alokasyon ng mga likas na yaman ay walang maaaksaya at malaki ang matitipid sa pinagkukunang yaman.
Ang pangangailangan ay mga bagay na kailangan ng tao upang mabuhay. Kung gayon, dapat makamit ng bawat tao ang mga na ito. Halimbawa, bawat tao ay
kailangan ng pagkain, damit, at tirahan. Ang kawalan ng mga pangangailangan ay maaaring magdulot sa pagkakasakit o pagkamatay ng isang tao.
Ang kagustuhan ay nagbibigay ng kasiyahan sa tao. Ito ay mga bagay na gustong makamit ng tao dahil napasasaya siya nito o nagbibigyan siya nito ng magandang
pakiramdam. Gayunpaman, hindi ito kailangan upang mabuhay. Sa katunayan, patuloy na mabubuhay ang tao kahit wala ang mga bagay na ito.
Pag-aralan Natin
Ang alokasyon ay mayroong kaugnayan sa mga pangangailangan at kagustuhan ng tao. Ang alokasyon ng bansa sa mga likas na yaman nito ay may impluwensiya sa
mga produktong tutugon sa mga pangangailangan at kagustuhan ng tao. Gayundin, ang mga pangangailangan at kagustuhan ng tao ay may impluwensiya sa paggawa
ng alokasyon ng mga negosyante at kumpanya ng kanilang mga produkto.
Impluwensiya ng Alokasyon sa mga Pangangailangan at Kagustuhan ng Tao
 Dahil limitado ang mga likas na yaman at pinagkukunang yaman ng bansa, dapat lamang na maging wasto at matalino ang bansa sa paggawa ng alokasyon
ng mga ito.
 Ang isang bansa ay dapat maging maingat sa paggamit ng mga likas na yaman nito sa paggawa ng mga produkto upang matugunan ang mga
pangangailangan ng lahat ng mamamayan.
 Dapat ay mas binibigyang pansin ang paggamit ng mga likas na yaman sa paggawa ng mga produktong kailangan ng tao.
 Limitado lamang ang mga likas na yamang inilalaan upang magamit na sangkap sa paggawa ng mga produktong maituturing na kagustuhan lamang ng tao.
 Nararapat lamang na ilimita ang paggamit ng likas na yaman sa paggawa ng mga bagay na kagustuhan lamang upang hindi maubos ito.
Impluwensiya ng mga Pangangailangan at Kagustuhan sa Alokasyon
 Mahalagang malaman ng mga negosyante at kumpanya ang mga produktong itinuturing na pangangailangan at kagustuhan ng mga mamamayan ng bansa.
 Ito ang kanilang magiging batayan sa uri at dami ng produktong kanilang gagawin at ipagbibili sa mga pamilihan sa bansa.
 Maraming produkto ang tutugon sa mga pangangailangan ng mga mamamayan. Kaugnay nito, mas kaunti ang mga produktong ginagawa na maituturing na
kagustuhan lamang ng tao.
Pagnilayan
Paano nakaaapekto ang alokasyon sa iyong mga pangangailangan at kagustuhan bilang isang mag-aaral?
 Ang alokasyon ay may kaugnayan sa mga pangangailangan at kagustuhan ng tao.
 Ang alokasyon ng bansa sa mga likas na yaman nito ay may impluwensiya sa mga produktong tutugon sa mga pangangailangan at kagustuhan ng tao.
Isinasaalang-alang ang limitadong likas na yaman ng bansa sa pagpili ng mga produktong gagawain−kung makatutugon ito sa mga pangangailangan o
kagustuhan ng mga tao.
 Ang mga pangangailangan at kagustuhan ng tao ay may impluwensiya rin sa paggawa ng alokasyon ng mga negosyante at kumpanya ng kanilang mga
produkto. Isinasaalang-alang ng mga negosyante at kumpanya ang mga pangangailangan at kagustuhan ng mga tao sa pagdedesisyon sa uri at dami ng
produktong kanilang gagawin at ipagbibili sa pamilihan.
Ang Alokasyon sa Iba't ibang Sistemang Pang-ekonomiya

 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat ay natatalakay mo na ang mekanismo ng alokasyon sa iba't ibang sistemang pang-ekonomiya para mabigyang solusyon ang suliranin sa
kakapusan.
 Ano-ano ang sistemang pang-ekonomiya?

 Paano ginagamit ng bawat sistemang pang-ekonomiya ang alokasyon para masolusyunan ang suliranin sa kakapusan?
Pag-aralan Natin
Sistemang Pang-ekonomiya
 Ang sistemang pang-ekonomiya ay isang paraan kung saan pinamamahalaan ang produksyon o paggawa ng produkto, distribusyon o pamamahagi ng
produkto, at pagkonsumo o ang paggamit ng produkto.
 Mayroon itong sariling paraan o mekanismo kung paano umiikot ang produkto sa pagitan ng mga sektor ng lipunan.
 Layunin nitong maiwasan ang labis na paggawa ng mga produkto o magkaroon ng kakulangan sa nagawang produkto.
 May iba't ibang uri ng sistemang pang-ekonomiya.
 Ito ay batay sa kung sino ang gumagawa ng desisyon sa paggawa ng produkto at kung paano ginagawa ang nasabing desisyon.
*Tradisyunal na Ekonomiya *
 Ang tradisyunal na ekonomiya ay nakabatay sa mga paniniwala, tradisyon, at kultura ng mga tao sa lipunan.
 Ang mga produktong nililikha sa lipunang ito ay batay lamang sa mga pangunahing pangangailangan ng mga tao tulad ng pagkain, damit, at tirahan.
ampamilihang Ekonomiya
 Ang pampamilihang ekonomiya ay nakabatay naman sa takbo ng malayang pamilihan.

 Sa sistemang ito, ang mga produktong ginagawa at serbisyong ibinibigay ay batay sa kung ano ang tinatangkilik ng mga mamimili sa pamilihan.
 Bawat kalahok sa ekonomiyang ito ay kumikilos alinsunod sa kaniyang sariling interes.
 Sa sistemang ito, lahat ay may kakayahang magdesisyon sa paggawa ng alokasyon ng mga likas na yaman at hindi nakikialam ang pamahalaan sa anumang
kompetisyon sa pamilihan.
Report errors Kontroladong Ekonomiya
 Sa kontroladong ekonomiya, ang alokasyon ay kinokontrol at binibigyang regulasyon ng pamahalaan.

 Ang pamahalaan ay may ganap na kapangyarihan na gamitin at ilaan ang mga likas na yaman at pinagkukunang yaman ng bansa tulad ng lupa, lakas-
paggawa, at puhunan para mapaunlad ang ekonomiya ng bansa.
 Sa sistemang ito, kontrolado ng pamahalaan ang ekonomiya dahil ito ang nagmamay-ari ng lahat ng salik ng produksiyon−sangkap, lakas-paggawa, at
puhunan.
 Hindi pinahihintulutan ang pribadong pagmamay-ari at lahat ng mamamayan ay pantay-pantay.
Report errors Pinaghalong Ekonomiya
 Ang pinaghalong ekonomiya ay pinagsamang pampamilihang ekonomiya at kontroladong ekonomiya.

 Sa sistemang ito, hinahayaan ng pamahalaan ang malayang pagkilos ng pamilihan, ngunit maaari itong magtakda ng mga patakaran at regulasyon para
mapanatiling abot-kaya ang presyo ng mga produkto at serbisyo, at tiyakin ang kaligtasan ng mga mamimili.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, anong sistemang pang-ekonomiya ang angkop gamitin para mapasigla pa ang ekonomiya ng Pilipinas?
 Ang sistemang pang-ekonomiya ay paraan kung saan ang produksyon, distribusyon, at pagkonsumo ng produkto ay nakabatay sa desisyon ng isang
partikular na sektor ng lipunan.
 Mayroong apat na sistemang pang-ekonomiya:
o tradisyunal na ekonomiya,
o pampamilihang ekonomiya,
o kontroladong ekonomiya, at
o pinaghalong ekonomiya.
Ang Pagkonsumo
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat ay natatalakay mo na ang konsepto ng pagkonsumo at mga salik nito.
 Ano ang pagkonsumo?

 Ano-ano ang uri ng pagkonsumo?
 Ano-ano ang salik ng pagkonsumo?
Pag-aralan Natin
Pagkonsumo
 Ang pagkonsumo ay ang pagbili at paggamit ng mga produkto at serbisyo para matugunan ang mga pangangailangan at kagustuhan ng tao.
 Dito nakasalalay ang uri at dami ng produktong dapat gawin at ipagbili sa pamilihan.
 Pinalalaki o pinaliliit nito ang produksyon ng mga produkto at serbisyo depende sa bilis at dami ng pagkonsumo ng tao.
Mga Uri ng Pagkonsumo

May iba't ibang uri ng pagkonsumo. Maaari itong maging tuwiran, produktibo, maaksaya, mapanganib, o lantad.
Tuwiran o Direktang Pagkonsumo

 Nangyayari ito kapag ang biniling produkto ay agad na tumugon sa pangangailangan o ang kinuhang serbisyo ay agad na nagbigay kasiyahan sa tao.
Halimbawa: pagbili ng pagkain upang maibsan ang gutom
Produktibong Pagkonsumo
 Nangyayari ito kapag ang biniling produkto ay ginamit na sangkap para gumawa ng isa pang produkto.
Halimbawa: pagbili ng kahoy para gawing mesa at upuan
Maaksayang Pagkonsumo
 Nangyayari ito kapag ang biniling produkto ay hindi naman kailangan o nakapagbibigay kasiyahan ngunit ang pagkonsumo ay impluwensiya lamang ng
isang salik ng pagkonsumo.
Halimbawa: pagbili ng bagong bag dahil may sale sa mall
Mapanganib na Pagkonsumo
 Nangyayari ito kapag ang biniling produkto ay nagdudulot ng sakit, pinsala, o kapahamakan sa tao.
Halimbawa: pagbili at pagkonsumo ng sigarilyo kahit ito ang pangunahing sanhi ng kanser sa baga
Lantad na Pagkonsumo
 Nangyayari ito kapag ang biniling produkto ay upang ipakita na may kakayahan ang isang tao na bumili nito.
Halimbawa: pagbili ng bagong LED TV dahil bumili ang kapitbahay nito.
Mga Salik ng Pagkonsumo

May iba't ibang salik na nakaiimpluwensiya sa uri, dami, at panahon ng pagkonsumo ng tao ng mga produkto at serbisyo.
Kita
 Ang taong may malaking kita ay nakapaglalaan ng malaking halaga para sa pagkonsumo ng kaniyang mga pangangailangan at kagustuhan.
 Ang taong may maliit na kita ay may limitadong halaga na mailalaan sa pagkonsumo ng kaniyang mga pangangailangan at kagustuhan.
Panahon
 Isinasaalang-alang ng tao ang kasalukuyang panahon sa pagbili ng mga produkto o serbisyo.
*Halimbawa: *pagbili ng jacket kung taglamig o pagbili ng kamiseta kapag tag-init

Okasyon
 Nagkakaroon ng malaking pagkonsumo ng ilang partikular na produkto o serbisyo sa isang tiyak na okasyon.
 Ilan sa halimbawa ng mga okasyong ito ay ng Pasko, Bagong Taon, Araw ng mga Patay, o pasukan sa paaralan.
Patalastas
 Ito ay isang paraan ng panghihikayat sa mga tao na bumili o magkonsumo ng isang produkto o serbisyo.
 May iba't ibang uri nito:
o Bandwagon - pagpapakita na marami na ang gumagamit ng produkto para ipakitang "subok" na ang ganda, lasa, bisa, o epekto nito
o Testimonial - paggamit ng mga sikat o kilalang tao para iendorso at patotohanan ang magandang kalidad ng produkto o serbisyo
o Brand - paglalarawan ng magagandang katangian o nilalaman ng isang produkto o serbisyo
Presyo
 Ang mga produkto o serbisyo na may mababa o abot-kayang halaga ay karaniwang mas tinatangkilik kaysa parehong produkto o serbisyo na may kamahalan
ang presyo.
Halimbawa: pagpili ng tao sa brand ng sabong panlaba na mas mura ang halaga
Panggagaya
 Madalas na bumibili o kumukonsumo ang tao ng isang produkto o serbisyo na nakita na niya mula sa isang kapamilya, kapitbahay, o kakilala.
 Mas malaki ang tyansa na bilihin ang produkto na nakikitang ginagamit ng isang kapamilya, kapitbahay, o kakilala.
Pagpapahalaga sa Tao
 Ang pagkonsumo ng tao ay batay din sa kaniyang mga paniniwala o nakagawian tulad ng pagbili ng mahahabang bestida dahil may konserbatibong
pagpapahalaga sa sarili.
Halimbawa: pagbili ng damit na nakabatay lamang sa maaaring isuot sa loob ng simbahan o opisina
Pagnilayan
Ano-anong salik ang nakaiimpluwensiya sa iyong pagkonsumo bilang isang mag-aaral?
 Ang pagkonsumo ay ang pagbili at paggamit ng isang produkto o serbisyo para matugunan ang pangangailangan o kagustuhan ng tao.
 May iba't ibang uri ng pagkonsumo:
o tuwiran o direktang pagkonsumo,
o produktibong pagkonsumo,
o maaksayang pagkonsumo,
o mapanganib na pagkonsumo, at
o lantad na pagkonsumo.
 May iba't ibang salik din na nakaiimpluwensiya sa pagkonsumo:
o kita,
o panahon,
o okasyon,
o patalastas,
o presyo,
o panggagaya, at
o pagpapahalaga sa tao.
Mga Karapatan at Tungkulin ng Mamimili
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat ay natutukoy mo na ang mga karapatan at tungkulin ng mga mamimili.
 Ano-ano ang karapatan ng mga mamimili?

 Ano-ano ang tungkulin ng mga mamimili?
 Bakit mahalagang malaman at maunawaan ang mga karapatan at tungkulin ng mga mamimili?

Pag-aralan Natin
Mamimili
Ang mamimili ay taong bumibili at kumukonsumo ng mga produkto at serbisyo upang matugunan ang kaniyang mga pangangailangan at kagustuhan. Bawat mamimili
ay dapat magtamasa ng kaniyang mga karapatan. Gayundin, dapat niyang gampanan ang kaniyang mga tungkulin.
Mga Karapatan ng Mamimili

Ang mga karapatan ng mamimili ay nangangalaga sa kaligtasan at kabutihan ng mga mamimili laban sa pandaraya at mapanakit na produkto o serbisyo.
Karapatan sa tamang impormasyon

 Bilang mamimili, karapatan mong magkaroon ng sapat at wastong impormasyon tungkol sa produktong bibilhin o serbisyong kukunin. Ipinagbabawal ang
mga mapanlinlang na patalastas at pagbibili ng mga pekeng produkto.
Karapatan sa pagpili
 Bawat mamimili ay malayang makapipili ng produktong gusto niyang bilhin o serbisyong nais niyang kunin.
 Walang sinumang makapipilit sa kaniyang tumangkilik ng produkto o serbisyong hindi makapagbibigay sa kaniya ng kasiyahan.
Karapatan na maging ligtas sa anumang sakit o pinsala

 Dapat malaman ng mga mamimili kung may sakit na pumipinsala sa mga produktong mabibili sa pamilihan upang maiwasan nila ito.
 Ang red tide, cyanide poisoning, foot and mouth disease, at bird flu ay ilan lamang sa mga sakit na maaaring makuha sa mga sariwang produkto gaya ng
isda o karne.
Karapatan na makamit ang mga pangunahing pangangailangan

 Dapat matiyak ng pamahalaan na ang mga pangunahing pangangailangan ng mga mamamayan o mamimili ay may sapat na dami o suplay at nasa tamang
presyo na abot-kayang mabibili ng mga mamimili.
Karapatan sa maayos at malinis na kapaligiran

 Dapat matiyak ang kalinisan ng mga pamilihan kung saan mabibili ang mga produkto.
 Kailangang masiguro na hindi ito magdudulot ng anumang sakit sa mga mamimili nito.
Karapatang magkaroon ng edukasyon

 Dapat mabigyan ng sapat na edukasyon ang mga mamimili tungkol sa pagpili ng tama at ligtas na produkto at serbisyo.
 Ang wastong kaalaman sa pagiging isang matalinong mamimili ay makatutulong upang hindi madaya o malinlang ng mga pekeng produkto.
Karapatang magtatag ng organisasyon

 Karapatan din ng mga mamimili na magtatag o maging kasapi ng samahang magtataguyod sa mga karapatan ng mamimili.
 Ang mga organisasyong ito ang mangangalaga sa mga mamimili at magbibigay sa kanila ng proteksiyon laban sa mga mapagsamantalang negosyante o
kumpanya.
Mga Tungkulin ng Mamimili

Kung may karapatan ang mga mamimili, mayroon din silang mga tungkulin na dapat gampanan.
Bayaran ang biniling kalakal

 Tungkulin ng bawat mamimili na bayaran ang mga produktong binili o serbisyong kinuha ayon sa napagkasunduang halaga nito.
Paghingi ng resibo
 Ang mga mamimili ay dapat humingi ng resibo sa bawat produktong binili o serbisyong kaniyang kinuha.
 Ang resibo ang magsisilbi niyang katunayan sa kaniyang mga produktong binili o serbisyong kinuha.
Pagtangkilik sa gawang Pilipino

 Tungkulin ng bawat Pilipino na tangkilikin ang mga produkto at serbisyong gawa sa Pilipinas.
 Ang pagbili ng mga lokal na produkto ay makatutulong sa mga negosyanteng Pilipino at sa pagpapaunlad ng ekonomiya ng bansa.
Pagiging mulat at mapagmasid sa kapabayaan ng mga prodyuser

 Lahat ng mamimili ay dapat na maging mulat, alerto, at mapagmasid sa maaaring maging kapabayaan ng mga negosyante at kumpanyang gumagawa ng
produkto o nagbibigay ng serbisyo.
 Ang anumang pandaraya o kapabayaan ay dapat iulat sa pamahalaan upang maparusahan.
 Ang bawat pandaraya o panlilinlang na ginawa ng isang negosyante o kumpanya para maipagbili ang kanilang produkto o serbisyo ay dapat iulat sa
pamahalaan.
 Sa tulong ng pagsusumbong ng mamimili ay magiging madali sa pamahalaan na mapangalagaan at maprotektahan ang kapakanan ng mga mamimili.
Pangangalaga sa kalikasan
 Tungkulin din ng mga mamimili na makibahagi sa pangangalaga at pagprotekta sa kalikasan laban sa pang-aabuso at labis na paggamit.
 Sa kalikasan nakukuha ang mga likas na yamang ginagamit na sangkap sa paggawa ng mga produkto.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, bakit mahalagang malaman, maunawaan, at maisagawa ang mga karapatan at tungkulin ng mga mamimili?
 Ang mamimili ay taong bumibili ng serbisyo o kumukuha ng serbisyo mula sa pamilihan.
 May iba't ibang karapatan at tungkulin ang mga mamimili.
 Ang mga karapatan ng mamimili ay ang sumusunod:
o karapatan sa tamang impormasyon,
o karapatan sa pagpili,
o karapatan na maging ligtas sa anumang sakit o pinsala,
o karapatan na makamit ang mga pangunahing pangangailangan,
o karapatan sa maayos at malinis na kapaligiran,
o karapatang magkaroon ng edukasyon, at
o karapatang magtatag ng organisasyon.
 Ang mga tungkulin ng mamimili ay ang sumusunod:
o bayaran ang biniling kalakal,
o paghingi ng resibo,
o pagtangkilik sa gawang Pilipino,
o pagiging mulat at mapagmasid sa kapabayaan ng mga prodyuser, at
o pangangalaga sa kalikasan.
Ang Produksyon
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat ay natatalakay mo na ang kahulugan ng produksyon at mga salik na nakaiimpluwensiya rito.
 Ano ang produksiyon?

 Ano-ano ang salik ng produksyon?
 Ano ang implikasyon ng bawat salik sa iyong pamumuhay?
Pag-aralan Natin
Produksyon
 Ang produksyon ay paglikha o paggawa ng produkto o serbisyong tutugon sa pangangailangan o kagustuhan ng tao.
 Ito ang pinakamahalagang proseso sa ekonomiya.
 Kailangan ng mga sangkap at kagamitan sa paggawa ng iba't ibang produkto o serbisyo.
Mga Anyo ng Produksiyon

Mayroong anim na anyo ng produksiyon.
1. Elementary Utility
- Ang produkto ay maaaring gamitin o pakinabangan agad.
- Hindi na kailangan dumaan sa anumang proseso ang produkto para mapakinabangan
- Tinatawag din itong natural utility.
1. Form Utility
- Ang hilaw na sangkap ay kailangang dumadaan sa isang proseso upang gawing isang produkto o magamit sa pagbibigay serbisyo.
- Halimabawa nito ang paggawa ng mga kasangkapan mula sa kahoy.
1. Time Utility
- Ang produktong ginagawa ay angkop sa panahon.
- Halimbawa nito ang halo-halo kapag tag-init at puto-bumbong kapag Pasko.
1. Service Utility
- Ang produkto ay ang pagbibigay ng serbisyo (talino, kaalaman, galing, o kakayahan) sa ibang tao.
- Halimbawa nito ang pagkonsulta sa abogabo o doktor.
1. Possession o Ownership Utility
- Ang produkto ay mananatili sa orihinal nitong anyo at ang pag-aari o ang pangangalaga rito ang maaaring ipagbili.
- Halimbawa nito ang ng alahas, sasakyan, o bahay.
1. Place Utility
- Ang produktong ginawa sa isang lugar ay ipinagbibili sa ibang lugar kung saan mayroon itong mas mataas na halaga.
- Halimbawa nito ang mga gulay sa Baguio na iniluluwas sa Maynila upang ipagbili sa mas mataas na halaga.
Mga Salik ng Produksyon

May apat na salik ng produksiyon. Kailangan ang mga ito para makagawa ng isang produkto o serbisyo.
1. Lupa
- pinagkukunan ng mga hilaw na sangkap na gagamitin sa produksiyon
- maaaring gamitin sa pagsasaka, pabahay, at pagtayuan ng pabrika
- napagkukunan din ng kita sa pamamagitan ng pagpapaupa rito at paniningil ng renta
1. Lakas-paggawa
- binubuo ng mga taong nasa 18 hanggang 64 na taong gulang at may kaalaman at kakayahang makapag-ambag sa paggawa ng isang produkto o serbisyo
- gawaing pisikal o mental ng tao sa produksyon na binabayaran ng sahod o suweldo
- tulad ng ginagawa ng mga doktor, guro, karpintero, at labandera
1. Kapital o Puhunan
- pera, sangkap, kasangkapan, o kagamitang kailangan sa paggawa ng isang produkto o serbisyo
- ginagamit para makapagsimula ng produksyon o paunlarin pa ang produksyon
- may iba't ibang uri:
- istrukturang pangnegosyo,
- imprastruktura,
- istrukturang residensiyal, at
- kagamitang matibay.
1. Entreprenyur
- taong nagtatag ng negosyo na may layuning gumawa ng produkto o magbigay ng serbisyo sa mga mamamayan
- maaaring tagapamahala, innovator, risk bearer, at think tank ng negosyo
- nagdedesisyon tungkol sa negosyo, mga produktong gagawin, kukuning manggagawa, at pagpapaunlad ng produksyon
- tagapag-ugnay ng tatlong salik ng produksyon
- may iba't ibang katangian:
- malakas ang loob at hindi natatakot makipagsapalaran,
- matalino,
- malikhain,
- walang kinikilingan sa pagpapasiya,
- may kakayahan sa pangangasiwa,
- masipag, at
- matiyaga
Pagnilayan
Sa iyong palagay, maaari bang magsimula ng isang negosyo kung kulang ng isang salik ng produksiyon? Halimbawa, isa kang entreprenyur na may lupa ngunit wala
kang kapital o puhunan.
 Ang produksyon ay ang paglikha o paggawa ng isang produkto o serbisyo para matugunan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao.
 May iba't ibang anyo ng produksyon:
o elementary utility,
o form utility,
o time utility,
o service utility,
o possession o ownership utility, at
o place utility.
 May apat na salik ng produksyon:
o lupa,
o lakas-paggawa,
o kapital o puhunan, at
o entreprenyur.
Iba't ibang Organisasyon ng Negosyo
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat ay natutukoy mo na ang iba't ibang organisasyong pangnegosyo at ang halaga ng bawat isa.
 Ano-ano ang organisasyong pangnegosyo?

 Ano-ano ang mga mabuti at hindi mabuti sa bawat isa?
Tinatawag na negosyo ang anumang gawaing pang-ekonomiya na may layuning magkaroon ng kita o tubo.
May tatlong uri ng organisasyon ng negosyo−isahang pagmamay-ari (sole proprietorship), sosyohan (partnership), at korporasyon (corporation).
Isahang Pagmamay-ari (Sole Proprietorship)
 Ang isahang pagmamay-ari ay organisasyon ng negosyo kung saan iisang tao lamang ang nagmamay-ari at namamahala sa negosyo.
 Sa organisasyong ito, lahat ng kita ay mapakikinabangan at lugi ng negosyo ay dapat tanggapin ng nag-iisang may-ari lamang.
 Ang maliit na negosyo tulad ng tindahan ay isang halimbawa nito.
 Tinatawag na sole proprietor ang may-ari ng ganitong negosyo.
 Maraming kabutihang dulot ang ganitong uri ng negosyo.
o Madaling itayo ang negosyo kapag isa lamang ang nagdedesisyon sa lahat.
o Ang kita ng negosyo ay direkta ring napupunta sa may-ari nang walang kahati.
 Sa kabilang banda, mabagal ang pag-unlad ng mga negosyong may ganitong uri ng organisasyon.
o Limitado ang puhunan ng negosyo kaya hindi madaling paunlarin ito.
o Maaari din na limitado lamang ang kaalaman ng may-ari sa pagnenegosyo kaya may posibilidad na malugi ito.
Sosyohan (Partnership)
 Ang sosyohan ay organisasyon ng negosyo kung saan dalawa o higit pang tao ang nagmamay-ari ng negosyo.
o Sa organisasyong ito, lahat ng kasosyo ay may bahagi ng kita at may pananagutan sa lugi o pagkakautang ng negosyo.
o Tinatawag na partners ang mga may-ari ng ganitong negosyo.
 May dalawang uri ng sosyohan−general partners at limited partners.
o Sa general partners, ang magkakasosyo ay may pantay-pantay na kakayahang mamahala sa negosyo at managot sa anumang pagkakautang o
pagkalugi ng negosyo.
o Samantala, ang mga kasosyo naman sa limited partnership ay maaaring namuhunan lamang ngunit hindi kabahagi sa pamamahala ng negosyo.
 Sa negosyong sosyohan ay mas malaki ang puhunang nagagamit.
 Mas mapamamahalaan nang maayos ang negosyo dahil mas marami ang nagdedesisyon at nagtutulong-tulong para mapaunlad ito.
 Gayunpaman, malaki ang posibilidad na magkaroon ng alitan sa pagitan ng magkakasosyo lalo na kung hindi sila magkasundo sa pagdedesisyon. Dagdag pa
rito, mataas ang pananagutang legal ng negosyo lalo na sa mga pagkakautang.
Korporasyon (Corporation)
 Ang korporasyon ay organisasyon ng negosyo kung saan marami ang nagmamay-ari ng negosyo.
 Ang pagmamay-ari at pamamahala ng negosyo ay nasa iba't ibang tao, batay sa laki ng bahagdan ng pag-aari nito sa negosyo.
 Bawat namuhunan sa korporasyon ay tinatawag na stockholder.
 Maaaring kumuha ang kumpanya ng sariling tagapangasiwa na kakatawan sa paggawa ng desisyon sa korporasyon.
 Bawat korporasyon ay inirerehistro sa Securities and Exchange Commission (SEC).
 Malaki ang puhunang nalilikom ng korporasyon mula sa mga stockholder kaya mabilis at madaling napapalaki ang negosyo.
 Dahil nakarehistro bilang isang legal na organisasyon, madali rin na nakauutang sa bangko ang mga korporasyon.
 Sa kabila nito, mabagal ang pagdedesisyon sa korporasyon dahil maraming tao ang nakikbahagi sa operasyon ng negosyo.
Pagnilayan
Anong organisasyon ng negosyo pinakagusto mo? Ipaliwanag ang iyong sagot.
 Ang negosyo ay anumang gawaing pang-ekonomiya na may layuning magkaroon ng kita o tubo.
 May tatlong uri ng organisasyon ng negosyo:
o isahang pagmamay-ari (sole proprietorship),

o sosyohan (partnership), at
o korporasyon (corporation).
Maykroekonomiks
 Ang Demand
 Elastisidad ng Demand
 Ang Suplay
 Elastisidad ng Suplay
 Interaksiyon ng Demand at Suplay
 Epekto ng Kakapusan at Surplus sa Dami at Presyo ng Produkto at Serbisyo sa Pamilihan
 Ang Pamilihan
Ang Demand
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat ay natatalakay mo na ang kahulugan ng demand, katangian nito, at mga salik na nakaaapekto rito.
 Ano ang demand?

 Ano ang katangian nito?
 Ano-ano ang salik na nakaaapekto rito?
Pag-aralan Natin
Ang demand ay tumutukoy sa dami ng produkto o serbisyo na gusto at handang bilihin ng isang mamimili sa isang takdang presyo.
Batas ng Demand
 Ang batas ng demand ay tumutukoy sa ugnayan ng demand ng produkto at ng presyo nito.
 Ipinakikita nito ang epekto ng pagbabago ng presyo ng isang produkto base sa laki ng demand para dito.
 Ayon dito, ang demand para sa isang produkto ay inversely proportional sa presyo nito.
o Ibig sabihin, bababa ang demand para sa isang produkto kapag tumaas ang presyo nito.
o Sa kabilang banda naman, tataas ang demand para sa isang produkto kapag bumaba ang presyo nito.
Demand Schedule at Demand Curve
 Ang demand schedule ay talaan na nagpapakita sa dami ng produktong bibilihin ng mga mamimili sa isang partikular na presyo.
 Ipinakikita nito kung paano nagbabago ang demand para sa isang produkto habang nagbabago ang presyo nito batay sa batas ng demand.
 Tingnan ang hypothetical na talaan sa ibaba.
Ipinakikita nito na habang bumababa ang presyo ng produkto ay tumataas naman ang demand para dito.
Demand Curve
 Ang kurba ng demand (demand curve) ay isang grapikal na representasyon ng ugnayan ng presyo ng demand at ng produkto.
 Inilalarawan ito bilang isang downward slope.
 Ito ay batay sa demand schedule.
Ang presyo ng produkto ay nasa Y-axis habang ang dami ng demand ay nasa X-axis.
Mga Salik na Nakaaapekto sa Demand

May iba't ibang salik na nakaaapekto sa demand para sa isang produkto.
Kita o Suweldo
 Kung malaki ang kita ng tao ay mas mataas ang demand.

 Kung maliit ang kita ng tao ay mas mababa ang demand.
Panahon
 Kung mainit ang panahon, mataas ang demand para sa mga bagay at pagkaing pampalamig.
 Kung malamig naman ang panahon, mababa ang demand para sa mga bagay at pagkaing pampalamig.
Okasyon
 Tumataas ang demand para sa ilang produkto kung may okasyon na paggagamitan nito.
 Halimbawa nito ay ang mataas na demand para sa mga bulaklak kung Araw ng mga Puso o kandila tuwing Araw ng mga Patay.
Panlasa o Style
 Mataas ang demand para sa mga produktong masarap ang lasa, maganda ang disenyo, o nauuso.
 Nagkakaroon ng demand para sa isang partikular na produkto kung ang mamimili ay may hilig sa isang uri ng produkto, tulad ng demand para sa mga bagay
na kulay pula mula sa isang taong mahilig sa nasabing kulay.
Espekulasyon
 Anumang ipinalalagay o inaasahang mangyayari sa hinaharap ay maaaring magbunsod sa pagkakaroon ng demand sa isang produkto.
 Isang halimbawa nito ay ang pagtaas ng demand sa kandila, bigas, at mga de-latang pagkain kung may paparating na bagyo.
Presyo ng Iba pang Produkto
 Ang presyo ng isang produkto ay maaaring makaapekto sa pagtaas ng demand para sa mga katulad na produkto.
 Isang halimbawa ay ang pagtaas ng demand para sa karneng manok o isda kapag mataas ang presyo ng karneng baboy sa pamilihan.
Paglipat ng Kurba ng Demand

Ang pagtaas o pagbaba ng demand bilang epekto ng iba't ibang mga salik ay nagdudulot ng pagbabago sa kurba ng demand nito.
Halimbawa:
Tingnan sa ibaba ang demand ng produkto batay sa presyo nito.
 Kung katamtaman lamang ang presyo, ang demand para sa produkto ay tugma lamang sa mga pangangailangan at kagustuhan ng mga mamimili.
 Kung magkakaroon ng dagdag na sahod ang mga mamimili, magkakaroon na sila ng kakayahang bumili ng mas marami kaysa sa kanilang pangangailangan
at kagustuhan.
 Kung gayon, tataas ang demand para sa mga produkto. Bunga nito, ang kurba ng demand ay lilipat sa kanan.
 Kung magkaroon ng bawas sa sahod ang mga mamimili, mawawala ang kakayahan nilang bumili ng mas marami kaysa kanilang pangangailangan at
kagustuhan.
 Sa katunayan, mababawasan pa ang mabibili nilang produkto o serbisyo, at malilimita na lamang ang kanilang kakayahan sa kanilang mga pangangailangan.
 Kung gayon, bababa ang demand para sa mga produkto. Bunga nito, ang kurba ng demand ay lilipat sa kaliwa.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, anong salik ang nakaaapekto sa demand para sa mga kwaderno at ballpen? Ipaliwanang ang iyong sagot.
 Ang demand ay tumutukoy sa dami ng produkto o serbisyo na gusto at handang bilihin ng isang mamimili sa isang takdang presyo.
 Isinasaad sa batas ng demand na ang demand para sa produkto ay inversely proportional sa presyo nito.
 Ang demand schedule ay talaan na nagpapakita sa dami ng produktong bibilihin ng mga mamimili sa isang partikular na presyo.
 Ang kurba ng demand (demand curve) ay isang grapikal na representasyon ng ugnayan ng presyo ng demand at ng produkto. Inilalarawan ito bilang isang
downward slope.
 May iba't ibang salik na nakaaapekto sa demand para sa isang produkto:
o kita o suweldo,
o panahon,
o okasyon,
o panlasa o style,
o espekulasyon, at
o presyo ng iba pang produkto.
 Lumilipat pakanan o pakaliwa ang kurba ng demand kapag tumaas o bumaba ang demand para sa produkto dulot ng epekto ng iba't ibang salik.
Elastisidad ng Demand
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat ay natatalakay mo na ang kaugnayan ng elastisidad ng demand sa presyo ng mga produkto at serbisyo.
 Ano ang elastisidad ng demand?
 Paano ito nakaaapekto sa presyo ng mga produkto?
 Paano ito nakaaapekto sa presyo ng mga serbisyo?
Elastisidad ng Demand
 Ang elastisidad ng demand ay nagpapakita sa kakayahan ng mga mamimili na dagdagan o bawasan ang kanilang demand para sa mga produkto at serbisyo
batay sa pagbabago ng presyo ng mga ito.
 Ito ay porsiyento o antas ng pagtugon ng mga mamimili sa pamamagitan ng pagbabago ng demand, at sa pagbabago ng presyo ng mga produkto at serbisyo.
Uri ng Elastisidad ng Demand

May iba't ibang uri ng elastisidad ng demand:
Elastik
 Ang pagtugon ng mga mamimili sa pagbabago ng presyo ay may halagang higit sa 1.
 Ibig sabihin, elastik ang demand sa pagbabago ng presyo dahil madaling nababago ng mga mamimili ang kanilang demand depende sa pagtaas o pagbaba ng
presyo ng mga produkto at serbisyo.
 Ito ay karaniwang nangyayari sa mga produktong kagustuhan lamang ng tao.
Di-Elastik
 Ang pagtugon ng mga mamimili sa bawat pagbabago ng presyo ay may halaga na mas mababa sa 1.
 Ibig sabihin, hindi elastik ang demand dahil nananatili ang pangangailangan ng mga mamamayan na mabili ang produkto o serbisyo kahit pa tumaas ang
presyo nito.
 Ito ay karaniwang nangyayari sa mga pangunahing produkto o serbisyo tulad ng pagkain, bahay, damit, tubig, at kuryente.
Unitary
 Ang pagtugon ng mga mamimili sa bawat pagbabago ng presyo ay may halaga na katumbas sa 1.
 Ibig sabihin, unitary ang demand dahil kayang tumbasan ng pagbabago ng demand ang anumang pagtaas ng presyo ng produkto at serbisyo.
Ganap na Elastik
Ang mamimili ay handang bumili ng kaunti o maraming produkto sa isang takdang presyo.
Ganap na Di-Elastik
Ang dami ng bibilihing produkto ay hindi nagbabago kahit tumataas o bumababa ang presyo nito.
Pagkuha ng Halaga ng Elastisidad ng Demand
 Sa pagkuha ng elastisidad ng demand, tinitingnan lamang ang absolute value ng makukuhang halaga.
 Para makuha ang halaga ng elastisidad ng demand, ginagamit ang sumusunod na formula:
kung saan,
 EP= elastisidad ng demand

 QD = dami ng demand
 P = presyo
 Δ = pagbabago
Ang pagbabago sa demand ay makukuha sa:
Ang pagbabago naman sa presyo ay makukuha sa:
Ang porsiyento ng pagbabago ng demand ay makukuha sa:
Ang porsiyento ng pagbabago ng presyo ay makukuha sa:
Kung gayon, ang elastisidad ng demand ay:
Paano Sagutin?
Ang dami ng demand ng kilo ng karne ng baboy ay bumaba mula sa 100 kilo patungong 50 kilo. Ang pagbaba sa dami ng demand na ito ay bunsod ng pagtaas ng
presyo ng karne kada kilo mula PhP 180 patungong PhP 200. Hanapin ang halaga ng elastisidad ng demand.
Unang hakbang: Ilista ang mga ibinigay na impormasyon.
 QD1 = 100 kilo ng karne

 P1 = 180 bawat kilo
Ikalawang hakbang: Kuhanin ang dami ng demand o QD at Presyo o P.
Ang dami ng demand, QD, ay:

Ang presyo, P, ay:
Ikatlong hakbang: Kuhanin ang porsiyento ng pagbabago sa demand, %ΔQD, at porsiyento ng pagbabago sa presyo, %ΔP.
Ang porsiyento ng pagbabago ng demand, %ΔQD, ay:
Ang porsiyento ng pagbabago ng presyo, %ΔP, ay:
Ikaapat na hakbang: Kuhanin ang halaga ng elastisidad ng demand, EP.
Kung pagbabatayan ang halaga nito sa mga uri ng elastisidad ng demand, masasabing elastik ang demand para sa karne ng baboy.

Ikalawang hakbang: Kuhanin ang dami ng demand o QD at Presyo, P.
Ang dami ng demand, QD, ay:
Ang presyo, P, ay:

Ikatlong hakbang: Kuhanin ang porsiyento ng pagbabago sa demand, %ΔQD, at porsiyento ng pagbabago sa presyo, %ΔP.
Ang porsiyento ng pagbabago ng demand, %ΔQD, ay:
Ikaapat na hakbang: Kuhanin ang halaga ng elastisidad ng demand, EP.
Kung pagbabatayan ang halaga nito sa mga uri ng elastisidad ng demand, masasabing di-elastik ang demand para sa asukal
Pagnilayan
Sa iyong palagay, paano makatutulong sa iyo bilang isang mag-aaaral ang iyong kaalaman sa elastisidad ng demand?
 Ang elastisidad ng demand ay nagpapakita sa kakayahan ng mga mamimili na dagdagan o bawasan ang kanilang demand para sa mga produkto at serbisyo
 May iba't ibang uri ng elastisidad ng demand:
o elastik,
o di-elastik,
o unitary,
o ganap na elastik, at
o ganap na di-elastik.
 Makukuha ang halaga ng elastisidad ng demand sa pamamagitan ng formula na:
kung saan,
Ang Suplay
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat ay natatalakay mo na ang kahulugan ng suplay at ang mga salik na nakaaapekto rito.
 Ano ang suplay?

 Ano-ano ang salik na nakaaapekto sa suplay?
Pag-aralan Natin
Ang suplay ay tumutukoy sa dami ng produkto o serbisyo na gusto at kayang ipagbili ng mga negosyante sa mga mamimili sa isang takdang presyo.
Batas ng Supply
 Ang batas ng suplay ay tumutukoy sa ugnayan ng suplay at ng presyo nito.

 Ipinakikita nito ang epekto ng pagbabago ng presyo ng produkto o serbisyo sa laki ng suplay sa pamilihan.
 Ayon dito, ang suplay para sa isang produkto o serbisyo ay directly proportional sa pagbabago ng presyo nito.
 Ibig sabihin, tataas ang suplay kapag mataas ang presyo nito sa pamilihan.
 Sa kabilang banda, bababa naman ang suplay kapag mababa ang presyo nito sa pamilihan.
Supply Schedule at Supply Curve
 Ang supply schedule ay talaan na nagpapakita sa dami ng produkto o serbisyo na kayang ipagbili ng mga negosyante sa isang partikular na presyo.
 Ipinakikita nito kung paano nagbabago ang suplay ng isang produkto o serbisyo habang nagbabago ang presyo nito batay sa batas ng suplay.
Halimbawa:
Tingnan ang hypothetical na talaan sa ibaba:
Ipinakikita nito na habang bumababa ang presyo ng produkto ay bumababa rin ang dami ng suplay nito sa pamilihan.
Supply Curve o Kurba ng Suplay
 Ang supply curve o kurba ng suplay ay isang grapikal na representasyon ng ugnayan ng presyo sa suplay ng produkto.
 Inilalarawan ito bilang isang upward slope.
 Ito ay batay sa supply schedule.
Ang presyo ng produkto ay nasa Y-axis habang ang dami ng suplay ay nasa X-axis.
Mga Salik na Nakaaapekto sa Suplay

May iba't ibang salik na nakaaapekto sa suplay ng isang produkto o serbisyo.
Presyo ng Iba pang Salik ng Produksiyon

 Kung mataas ang presyo ng iba pang salik tulad ng lupa, puhunan, at lakas-paggawa ay mababa ang dami ng suplay ng produkto sa pamilihan.
 Kung mababa ang presyo ng iba pang salik ng produksiyon ay mataas ang dami ng suplay ng produkto sa pamilihan.
Presyo ng Iba pang Produkto

 Kung tumaas ang presyo ng isang kaugnay na produkto, tulad ng pagtaas ng presyo ng karneng manok kumpara sa presyo ng karneng baboy.
 Maaaring tumaas ang suplay ng karneng manok sa pamilihan dahil mas maraming negosyante ang ma-eengganyong ipagbili ang kanilang produkto.
Espekulasyon sa Bilihin
 Kung may espekulasyon ang mga negosyante na bababa ang presyo ng kanilang produkto, malaki ang posibilidad na itago muna nila ang kanilang produkto
hanggang sa tumaas na ang presyo nito.
 Bilang epekto, mababawasan ang suplay ng produkto sa pamilihan.
Teknolohiya
 Ang pagtaas ng suplay sa pamilihan ay maaaring bunga ng paggamit ng makabagong teknolohiya.
 Mas mabilis na nagagawa ang produkto sa pamamagitan nito kaysa sa mano-manong paggawa.
Di-ekonomikong Salik
 Ang pananalasa ng isang kalamidad ay maaaring makaapekto sa dami ng suplay ng produkto o serbisyo.
 Kung nagkaroon ng pagbagyo at pagbaha ay maaaring masira ang mga pananim na palay, prutas, at gulay. Dahil dito, mababawasan ang suplay ng produkto
sa pamilihan pagdating ng anihan.
Dami ng Nagtitinda
 Kung marami ang nagtitinda ng isang partikular na produkto o serbisyo ay tiyak na marami rin ang suplay nito sa pamilihan.
 Sa kabilang banda, mababa ang suply sa pamilihan kung kakaunti rin ang bilang ng mga nagtitinda nito.
Subsidiya ng Pamahalaan
 Kapag nagbigay ng subsidiya o pinansiyal na tulong ang pamahalaan sa mga negosyante, bababa ang gastos sa produksiyon ng mga produkto o serbisyo.
 Bunga nito, mas maraming produkto ang magagawa at maipagbibili sa pamilihan.
Paglipat ng Kurba ng Suplay
Ang pagtaas o pagbaba ng suplay bilang epekto ng iba't ibang salik ay nagdudulot ng pagbabago sa kurba ng suplay nito.
Halimbawa:
Tingnan mo ang suplay ng produkto batay sa presyo ng iba pang salik ng produksiyon tulad ng mga sangkap.
 Kung katamtaman lamang ang presyo ng mga sangkap, ang suplay para sa produkto ay sapat lamang sa pamilihan.
 Kung tumaas ang presyo ng mga sangkap ng produkto, kakaunti lamang ang mga sangkap na mabibili at magagamit sa paggawa ng mga produkto.
 Kung gayon, kakaunti rin ang suplay ng produktong maipagbibili sa pamilihan.
 Bunga nito, ang kurba ng suplay ay lilipat sa kaliwa.
 Kung bumaba naman ang presyo ng mga sangkap ng produkto, mas marami ang sangkap na mabibili at magagamit sa paggawa ng mga produkto.
 Kung gayon, dadami rin ang suplay ng produktong maipagbibili sa pamilihan.
 Bunga nito, ang kurba ng suplay ay lilipat sa kanan.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, paano nakaaapekto sa iyo ang pagtaas ng suplay ng ballpen at kwaderno tuwing pasukan?
 Ang suplay ay tumutukoy sa dami ng produkto o serbisyo na gusto at handang ipagbili ng mga negosyante sa pamilihan sa isang takdang presyo.
 Ayon sa batas ng suplay, ang dami ng suplay ay directly proportional sa presyo nito.
 Ang supply schedule ay talaan na nagpapakita sa dami ng produktong ipagbibili ng mga negosyante sa pamilihan sa isang partikular na presyo.
 Ang kurba ng supply (supply curve) ay isang grapikal na representasyon ng ugnayan ng presyo at dami ng suplay sa presyo nito. Inilalarawan ito bilang
isang upward slope.
 May iba't ibang salik na nakaaapekto sa suplay ng isang produkto:
o presyo ng Iba pang salik ng produksiyon,
o presyo ng Iba pang produkto,
o espekulasyon sa bilihin,
o teknolohiya,
o di-ekonomikong salik,
o dami ng nagtitinda, at
o subsidiya ng pamahalaan.
 Lumilipat pakanan o pakaliwa ang kurba ng suplay kapag tumaas o bumaba ang suplay ng produkto bilang epekto ng iba't ibang salik.
Elastisidad ng Suplay
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat ay natatalakay mo na ang kaugnayan ng elastisidad ng suplay sa presyo ng produkto o serbisyo.
 Ano ang elastisidad ng suplay?

 Paano ito nakaaapekto sa presyo ng mga produkto?
 Paano ito nakaaapekto sa presyo ng mga serbisyo?
Pag-aralan Natin
Elastisidad ng Supaly
 Ang elastisidad ng suplay ay nagpapakita sa kakayahan ng mga negosyante na dagdagan o bawasan ang kanilang suplay para sa mga produkto at serbisyo
 Ito ay porsiyento o antas ng pagtugon ng mga negosyante sa pamamagitan ng pagbabago ng suplay, at sa pagbabago ng presyo ng mga produkto at serbisyo.
Uri ng Elastisidad ng Supply

May iba't ibang uri ng elastisidad ng supply.
Elastik
 Elastik ang suplay kung ang halaga ng elastisidad ng suplay ay mas mataas kaysa 1.
 Ibig sabihin, madaling nababago ng mga negosyante ang suplay ng produkto o serbisyo tuwing nagbabago ang presyo nito sa pamilihan.
 Ipinakikita nito na mas mataas ang halaga ng pagbabago ng suplay kaysa halaga ng pagbabago ng presyo.
 Karaniwang elastik ang suplay ng mga pangunahing pangangailangan ng tao tulad ng pagkain, tubig, kuryente, at gas.
Di-elastik
 Di-elastik ang suplay kapag ang halaga ng elastisidad ng suplay ay mas mababa kaysa 1.
 Ibig sabihin, walang masyadong pagbabago sa suplay ng produkto o serbisyo tuwing nagbabago ang presyo nito sa pamilihan.
 Karaniwan itong nangyayari sa mga produktong itinuturing na kagustuhan lamang o hindi masyadong kailangan ng tao.
Unitary
 Unitary naman ang suplay kapag ang halaga ng elastisidad ng suplay ay katumbas ng 1.
 Ibig sabihin, kayang tumbasan ng pagbabago ng suplay ang anumang pagtaas ng presyo ng produkto o serbisyo sa pamilihan.
Pagkuha ng Halaga ng Elastisidad ng Suplay

 Sa pagkuha ng elastisidad ng suplay, tinitingnan lamang ang absolute value ng makukuhang halaga.
 Para makuha ang halaga ng elastisidad ng suplay, ginagamit ang sumusunod na formula:
kung saan,
 EP= elastisidad ng suplay

 QS = dami ng suplay
 P = presyo
 Δ = pagbabago
Ang pagbabago sa suplay ay makukuha sa:
Ang pagbabago naman sa presyo ay makukuha sa:
Ang porsiyento ng pagbabago ng suplay ay makukuha sa:
Ang porsiyento ng pagbabago ng presyo ay makukuha sa:
Kung gayon, ang elastisidad ng suplay ay:
Tumaas ang presyo ng bigas mula PhP 40 kada kilo at naging PhP 50 kada kilo. Bunga nito, tumaas ang suplay ng bigas sa pamilihan mula 100 kilo patungong 200
kilo. Kuhanin ang halaga ng elastisidad ng suplay at tukuyin kung anong uri ng elastisidad mayroon ito.
 QD1 = 100 kilo ng bigas

 QD2 = 200 kilo ng bigas
Ikalawang hakbang: Kuhanin ang dami ng suplay o QS at Presyo, P.
Ang dami ng suplay, QS, ay:
Ang presyo, P, ay:
Ikatlong hakbang: Kuhanin ang porsiyento ng pagbabago sa suplay, %ΔQS, at porsiyento ng pagbabago sa presyo, %ΔP.
Ang porsiyento ng pagbabago ng suplay, %ΔQS, ay:

Ikaapat na hakbang: Kuhanin ang halaga ng elastisidad ng suplay, EP.
Kung pagbabatayan ang halaga nito sa mga uri ng elastisidad ng suplay, masasabing elastik ang suplay.
 QS1 = 50 piraso ng kwaderno

 P1 = 15 bawat piraso
 QS2 = 30 piraso ng kwaderno
 P2 = 10 bawat piraso
Ikalawang hakbang: Kuhanin ang dami ng suplay o QS at Presyo, P.
Ang dami ng suplay, QS, ay:
Ang presyo, P, ay:
Ikatlong hakbang: Kuhanin ang porsiyento ng pagbabago sa suplay, %ΔQS, at porsiyento ng pagbabago sa presyo, %ΔP.
Ang porsiyento ng pagbabago ng suplay, %ΔQS, ay:

Ikaapat na hakbang: Kuhanin ang halaga ng elastisidad ng suplay, EP.
Kung pagbabatayan ang halaga nito sa mga uri ng elastisidad ng suplay, masasabing elastik ang suplay para sa kwaderno.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, paano makatutulong sa iyong buhay ang iyong kaalaman sa elastisidad ng suplay?
 Ang elastisidad ng suplay ay nagpapakita sa kakayahan ng mga negosyante na dagdagan o bawasan ang suplay ng mga produkto at serbisyo batay sa
pagbabago ng presyo ng mga ito.
 May iba't ibang uri ng elastisidad ng suplay:
o elastik
o di-elastik
o unitary
 Makukuha ang halaga ng elastisidad ng suplay sa pamamagitan ng formula na:
kung saan,
Interaksiyon ng Demand at Suplay
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat ay naipaliliwanang mo na ang interaksiyon sa pagitan ng demand at suplay sa kalagayan ng presyo at ng pamilihan.
 Ano ang interaksiyon ng demand at suplay tuwing nagkakaroon ng pagbabago sa presyo ng mga produkto at serbisyo sa pamilihan?
 Ano ang interaksiyon ng demand at suplay tuwing nagkakaroon ng pagbabago sa pamilihan?

Pag-aralan Natin
Interaksiyon ng Demand at Suplay
 Ang demand, suplay, at presyo ng produkto ay magkakaugnay sa ekonomiks.

o Ang pagbabago sa dami ng suplay ay may epekto sa presyo ng produkto.
o Gayundin, ang pagbabago ng demand ay may epekto rin sa presyo ng produkto.
o Dagdag pa rito, ang pagbabago sa kalagayan ng pamilihan ay mayroon ding epekto sa demand, suplay, at presyo ng produkto.
 Matatandaan sa mula sa batas ng demand na ang bawat pagtaas ng presyo ng produkto ay nagbubunga sa pagbaba ng demand para dito.
o Sa kabilang banda, sinasabi naman sa batas ng suplay na ang bawat pagtaas ng presyo ng produkto ay nagbubunga sa pagtaas ng suplay nito sa
pamilihan.
o Ang sabay na pagbabago sa demand at suplay ng produkto sa bawat pagbabago ng presyo ay nagpapakita sa interaksiyon ng demand at suplay.
Interaksiyon ng Demand at Suplay sa Kalagayan ng Presyo at Pamilihan

Ang demand at suplay ay sinasabing nasa estado ng equilibrium kapag ang demand at suplay ay magkapareho na sa isang tiyak na presyo.
Equilibrium
 Lumilitaw ito kapag nagkaroon ng interaksyon ang kurba ng demand at kurba ng suplay.
 Ito ay isang kalagayan sa pamilihan kung saan nagkakaroon ng pagkikita ang puwersa ng demand at puwersa ng suplay.
 Ito ang presyo na magbubunsod sa mamimili na bilihin na ang produkto at negosyante na ipagbili na ang produkto.
 Ito ang presyong mapagkakasunduan ng mamimili at negosyante sa pagbili at pagbenta ng isang produkto.
Tingnan ang talahanayan sa ibaba.
Mapapansin na sa bawat pagbabago ng presyo ay nagbabago rin ang suplay at demand para dito. Tuwing bumababa ang presyo ay bumababa rin and suplay ngunit
tumataas naman ang demand para sa produkto.
Tingnan ang kurba ng interaksiyon ng demand at suplay sa halimbawang ito.
Kapansin-pansin na nagkaroon ng interaksiyon ang kurba ng demand at kurba ng supaly sa Punto C kung saan ang produkto ay may presyong PhP 30 at ang demand at
suplay ay may daming 300. Ang puntong ito ang tinatawag na equilibrum o ang pagtatagpo ng demand at suplay.
 Ang presyong PhP 30 ay tinatawag na equilibrium na presyo.
 Ang dami ng demand at suplay na 300 ay tinatawag naman na equilibrium na dami.
 Nangangahulugan ito na ang mamimili (demand) at negosyante (suplay) ay handang bumili at magtinda ng produkto sa iisang presyo. Nakabili ng produkto
ang mamimili sa hindi sobrang taas na presyo habang nakapagbenta ang negosyante sa presyong hindi naman siya lugi
Pagnilayan
Sa iyong palagay, paano nakatutulong o nakaaapekto ang paghingi ng tawad sa interaksiyon demand at suplay?
 Ang pagbabago ng presyo ng isang produkto ay may epekto sa pagbabago ng demand at suplay sa pamilihan.
 Ang interaksiyon ng demand at suplay ay ang pagkakaroon ng magkaparehong dami ng demand at suplay na mabibili at maipagbibili sa isang tiyak na
presyo.
 Equilibrium ang tawag kapag ang mamimili at negosyante ay nagkasundo sa pagbili at pagbenta ng produkto sa isang partikular na presyo.
 Tinatawag na equilibrium na presyo ang presyo na pinagkasunduan ng mamimili at negosyante.
 Tinatawag naman na equilibrium na dami ang punto kung saan pareho ang dami ng demand at suplay.
Epekto ng Kakapusan at Surplus sa Dami at Presyo ng Produkto at Serbisyo sa Pamilihan
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat ay natatalakay mo na ang epekto ng kakapusan at surplus sa presyo at dami ng produkto at serbisyo sa pamilihan.
 Ano ang epekto ng kakapusan sa presyo at dami ng produkto at serbisyo sa pamilihan?

 Ano ang epekto ng surplus sa presyo at dami ng produkto at serbisyo sa pamilihan?
Pag-aralan Natin
Ang kakapusan at surplus ay may epekto sa presyo at dami ng mga produkto o serbisyong mabibili sa pamilihan. Maaari itong magdikta ng presyo ng produkto o
serbisyo at magtakda ng dami ng produkto o serbisyong dapat pang gawin o ibigay.
Ang kakapusan ay nangangahuluhan na ang suplay ng produkto o serbisyo ay mas mababa kaysa sa demand ng mga mamimili nito.
Ang surplus ay nangangahulugan na ang suplay ng produkto o serbisyo ay labis o sobra kaysa sa demand ng mga mamimili nito.
Epekto ng Kakapusan
 Kung may kakapusan ay tataas ang presyo ng mga produkto at serbisyo, lalo na kung ito ay mga pangunahing pangangailangan.
 Kung mababa ang suplay ngunit mataas ang demand para sa isang pangunahing produkto at serbisyo, tiyak na tataas ang presyo nito ngunit patuloy itong
ikokonsumo ng mga mamimili.
 Kung gayon, mas maraming produkto o serbisyo ang dapat gawin upang malutas ang suliranin sa kakapusan at muling bumalik sa normal ang presyo ng
produkto at serbisyo.
Epekto ng Surplus
 Kung may surplus ay bababa ang presyo ng produkto o serbisyo, kahit pa ito ay hindi pangunahing pangangailangan ng tao.
 Kung mataas ang suplay ngunit mababa ang demand para sa isang produkto o serbisyo, tiyak na bababa ang presyo nito dulot na rin ng kompetisyon ng mga
negosyante.
 Kung gayon, mas kaunting produkto o serbisyo ang dapat gawin upang mapigilan na ang pagdami ng surplus. Bukod pa rito, dapat din bigyang pansin ang
paggawa ng mga produktong nakararanas ng kakapusan.
Pagnilayan
Makapagbibigay ka ba ng isang produkto o serbisyo na karaniwang nakararanas ng kakapusan o surplus?
 Ang kakapusan at surplus ay may epekto sa presyo at dami ng mga produkto at serbisyo sa pamilihan.
 Kung may kakapusan, tataas ang presyo ng mga produkto at serbisyo. Dapat din dagdagan ang dami ng produkto o serbisyong ginagawa upang malutas ang
suliranin sa kakapusan.
 Kung may surplus, bababa ang presyo ng mga produkto at serbisyo. Dapat din bawasan ang dami ng produkto o serbisyong ginagawa upang mabawasan
ang surplus.
Ang Pamilihan
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat ay natatalakay mo na ang kahulugan ng pamilihan at ang iba't ibang istruktura nito.
 Ano ang pamilihan?

 Ano-ano ang estruktura ng pamilihan?

Pag-aralan Natin
Kahulugan ng Pamilihan
 Ang pamilihan ay tumutukoy sa isang lugar o kaayusan kung saan nagkakaroon ng ugnayan ang mga nagtitinda at bumibili ng mga produkto at serbisyo sa
nakatakdang presyo.
 Ang pamilihan ay may apat na antas o lebel: 1. pamilihang lokal–mga talipapa at palengke ng bayan 1. pamilihang rehiyonal–malalaking palengke kung
saan ibinabagsak at ipinagbibili ang mga produkto sa isang rehiyon 1. pamilihang nasyonal–pamilihan kung saan nabibili ang mga produktong maipagbibili
sa buong bansa tulad ng gamot 1. pamilihang internasyonal–pamilihang mapagbibilihan ng mga produktong ginagamit sa buong mundo tulad ng langis
 May iba't ibang paraan sa pagbili ng produkto o serbisyo sa pamilihan:
o harapang bilihan (face to face),
o bilihan sa telepono,
o biihan sa sulat, at
o bilihan sa internet (online shopping).
 Ang pamilihan ang nagpapasiya o nagdidikta kung anong produkto o serbisyo ang dapat gawain, kung paano ito gagawain, at kung gaano karami ang
gagawain.
 Ang pamilihan at palengke ay magkaiba. Ang palengke ay bahagi lamang ng pamilihan. Dito nagaganap ang direktang ugnayan o harapang transaksiyon ng
mga mamimili at nagtitinda.
 Mas malawak ang pamilihan dahil hindi kailangan na magkaroon ng pisikal na transaksiyon sa pagitan ng mamimili at nagtitinda. Maaari itong gawin sa
pamamagitan ng telepono, sulat, o internet.
 Ang bawat produkto at serbisyo sa pamilihan ay may itinakdang presyo. Ang presyo ay halaga ng produkto o serbisyo na babayaran ng mamimili bilang
kapalit ng produkto o serbisyo na kaniyang kinuha.
 Itinatakda ang presyo ng produkto o serbisyo sa pamilihan batay sa pangangailangan o kagustuhan ng tao.
Iba't Ibang Estruktura ng Pamilihan

Ang pamilihan ay may iba't ibang estruktura. Batay ito sa dami ng nagtitinda at bumibili ng mga produkto at serbisyo.
Kompetisyon
 May paligsahan sa pagitan ng mga nagtitinda ng produkto at serbisyo.
 Ang paligsahan ay maaaring daanin sa presyo, kalidad, o ganda ng patalastas.
 Nakabubuti ito sa mga mamimili dahil marami silang mapagpipiliang produkto o serbisyo.
 May dalawang uri ng kompetisyon:
o Ganap na kompetisyon: marami ang nagtitinda at marami ang namimili, maraming magkakaparehong produkto ang ipinagbibili sa pamilihan, at
walang limitasyon ang paligsahan ng mga nagtitinda ng produkto at serbisyo.
o Di-ganap na kompetisyon: marami ang nagtitinda at marami ang namimili, maraming magkakaparehong produkto ang ipinagbibili sa pamilihan,
at may limitasyon ang paligsahan ng mga nagtitinda ng produkto at serbisyo.
Monopolyo
 Iisa ang nagtitinda ngunit marami ang bumibili.
 Iisang tao o iisang kumpanya lamang ang pinagkukunan ng isang produkto.
 Walang anumang produkto ang maaaring ihalili dito.
Monopsonyo
 Marami ang nagtitinda ngunit kakaunti o halos iisa lamang ang bumibili.
 Maihahalintulad ito sa maraming guro na gustong makapagturo sa mga pampublikong paaralan kung saan pamahalaan lamang ang tanging tatangilik o
kukuha sa kanilang serbisyo.
Monopolistikong Kompetisyon
 Ito ay pinagsamang monopolyo at ganap na kompetisyon.
 Marami ang nagtitinda at bumibili ng produkto o serbisyo ngunit iisa lamang ang tunay na may-ari o pinagkukunan ng mga produkto o serbisyo tulad ng
shampoo at junk food.
Oligopolyo
 May ilang industriya na kailangan ng mataas na antas ng teknolohiya at malaking puhunan.
 Limitado ang kompetisyon at may kasunduan na sa pagtatakda ng presyo na naaayon sa samahang tinatawag na kartel.
 Bawal ang chiseling o pandaraya at hindi pagsunod sa kartel.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, masasabi ba na ang pamilihan ay isang mahalagang aspekto ng ekonomiya?
 Ang pamilihan ay tumutukoy sa isang lugar o kaayusan kung saan nagkakaroon ng ugnayan ang mga nagtitinda at bumibili ng mga produkto at serbisyo sa
nakatakdang presyo.
 May apat na antas ang pamilihan:
o pamilihang lokal,
o pamilihang rehiyonal,
o pamiihang nasyonal, at
o pamiihang internasyonal.
 Ang pamilihan ang nagpapasiya o nagdidikta kung anong produkto o serbisyo ang dapat gawain, kung paano ito gagawain, at kung gaano karami ang
gagawain.
 Ang bawat produkto at serbisyo sa pamilihan ay may itinakdang presyo.
 Ang presyo ay halaga ng produkto o serbisyo na babayaran ng mamimili bilang kapalit ng produkto o serbisyo.
 May iba't ibang estruktura ng pamilihan:
o kompetisyon,
o monopolyo,
o monopsonyo,
o monopolistikong kompetisyon, at
o oligopolyo.
Makroekonomiks
 Ang Paikot na Daloy ng Ekonomiya

 Ang Gross National Product
 Ang Kaugnayan ng Kita sa Pagkonsumo at Pag-iimpok
 Ang Katuturan ng Consumption at Savings sa Pag-iimpok
 Ang Implasyon
 Ang Paglutas sa Suliranin ng Implasyon
 Ang Patakarang Piskal at Pambansang Badyet ng Pamahalaan
 Ang Pagbubuwis
 Epekto ng Patakarang Piskal sa Pambansang Ekonomiya
 Mga Patakarang Pananalapi
 Mga Bumubuo sa Sektor ng Pananalapi
 Mga Patakarang Pang-ekonomiya sa Bansa
Ang Paikot na Daloy ng Ekonomiya
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na nailalarawan mo na ang paikot na daloy ng ekonomiya at natatalakay mo na ang kahalagahan at ugnayan ng bawat bahagi nito.
 Ano ang paikot na daloy ng ekonomiya?

 Ano-ano ang bumubuo sa paikot na daloy ng ekonomiya?
 Ano ang ugnayan ng bawat kalahok sa paikot na daloy ng ekonomiya?
Pag-aralan Natin
Paikot na Daloy ng Ekonomiya
 Ang paikot na daloy ng ekonomiya ay nagpapakita ng ugnayan at gawain ng lahat ng sektor na bumubuo sa ekonomiya ng isang bansa.
 Binubuo ito ng dalawang pangunahing sektor:
1. Sambahayan–nagbibigay ng mga salik ng produksyon, tulad ng lupa, paggawa, kapital o puhunan, at entreprenyur, sa kompanya upang makagawa ng produkto at
serbisyo.
1. Bahay-Kalakal–bumibili ng mga salik ng produksyon at gumagawa ng mga produkto at serbisyo na maipagbibili sa pamilihan
 Ang daloy ng ekonomiya ay nagbabago batay sa sektor na lumalahok dito.
Mga Kalahok sa Paikot na Daloy ng Ekonomiya
Sambahayan
Ang sambahayan ang may-ari ng lahat ng salik ng produksyon, tulad ng lupa lakas-paggawa, kapital o puhunan, at entreprenyur.
Bahay-Kalakal
Ang bahay-kalakal ang bumibili ng mga salik ng produksyon upang makagawa ng mga produkto at serbisyo, at maipagbili ito sa pamilihan.
1. Bangko at mga Financial Institution

- Ito ay mga institusyong nangangalaga at namamahala sa sektor ng pananalapi ng bansa.
- Pinaglalagakan ito ng mga perang naimpok ng mga negosyante na maaaring ipautang bilang puhunan sa iba pang negosyante.
- Ang pamumuhunan ay proseso kung saan nagkakaloob ang bangko ng perang pampuhunan sa mga sambahayan at bahay-kalakal upang maipagpatuloy at mapaunlad
pa ang kanilang kabuhayan o negosyo.
- Ang impok naman ay perang naipon ng sambahayan at bahay-kalakal mula sa kanilang kita sa negosyo na inilalagay sa bangko upang magamit sa hinaharap o kung
kinakailangan.
1. Pamahalaan
- Ito ay nagbibigay-tulong sa sambahayan at bahay-kalakal sa pangongoelekta ng buwis at kinakailangang incentive mula sa mga negosyante at mamamayan
- Ang buwis ay perang kinokolekta ng pamahalaan mula sa mga mamamayan at negosyo upang magamit sa mga gastusin ng pamahalaan at sa pagbibigay ng subsidiya
sa mga pampublikong serbisyo.
1. Dayuhang Sektor
- Bukod sa mga mamamayan at negosyante sa bansa, nakikilahok din sa kalakalan ng bansa ang mga dayuhan sa pamamagitan ng pagluluwas o pag-aangkat ng mga
produkto at serbisyo.
- Ang exportation o pagluluwas ay ang pagbebenta ng mga lokal na produkto at serbisyo sa ibang bansa.
- Ang importation o pag-aangkat ay ang pagbili ng mga produkto at serbisyo mula sa ibang bansa.
Ugnayan ng mga Kahalok sa Paikot na Daloy ng Ekonomiya

Bawat kalahok o bahagi ng paikot na daloy ng ekonomiya ay may ugnayan sa isa't isa.
Paikot na Daloy ng Ekonomiya
Ugnayan ng Sambahayan at Bahay-Kalakal
Ang sambahayan ang nagmamay-ari ng lahat ng salik ng produksyon (lupa, lakas paggawa, kapital, at entreprenyur).
 Bibilihin ito ng bahay-kalakal at gagamitin sa paggawa ng mga produkto at serbisyo.

 Ang mga ito ay ipagbibili sa sambahayan at ikokonsumo ng mga mamamayan.
 Ilan sa mga ito ay maituturing na hilaw na produkto na maaaring bilihin ng ibang bahay-kalakal para sa paggawa ng panibagong produkto.
 Ang kita sa daloy na ito ay palipat-lipat lamang sa dalawang sektor.
Ugnayan ng Sambahayan at Kompanya sa Dayuhang Sektor
 Ang dayuhang sektor ay maaaring lumahok sa ugnayan ng sambahayan at bahay-kalakal.

 Maaari silang magluwas ng mga produkto at serbisyo patungo sa ibang bansa at mag-angkat ng mga produkto at serbisyo mula sa ibang bansa na
maipagbibili sa Pilipinas.
Ugnayan ng Sambahayan at Bahay-Kalakal sa Bangko
 Ang bangko ay may kaugnayan din sa sambahayan at bahay-kalakal.

 Ang bangko ay nagsisilbing impukan ng mga pera ng mamamayan at negosyo ng sambahayan at bahay-kalakal.
 Sa halip na patulugin ng bangko ang perang impok ng mamamayan at negosyo, ito ay kaniyang ipinauutang sa ibang mamamayan at negosyo na
magsisilbing panibagong puhunan o dagdag na puhunan upang makapag-patayo ng iba pang negosyo.
Ugnayan ng Sambahayan at Bahay-Kalakal sa Pamahalaan
 Ang pamahalaan ay nangongolekta ng buwis mula sa mga mamamayan at sa mga negosyong pag-aari ng sambahayan at bahay-kalakal.
 Ang mga buwis na ito ang siya rin namang ginagamit ng pamahalaan bilang tulong sa pagbibigay ng iba't ibang pampublikong serbisyo at subsidiya sa mga
gastos ng negosyo.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, magkakaroon ba ng masamang epekto kung madadagdagan o mababawasan ang mga sektor na kalahok sa paikot na daloy ng ekonomiya?
 Ang paikot na daloy ng ekonomiya ay nagpapakita ng ugnayan at gawain ng lahat ng sektor na bumubuo sa ekonomiya ng isang bansa.
 Ito ay binubuo ng iba't ibang sektor: 1. sambahayan, 1. bahay-kalakal, 1. bangko, 1. pamahalaan, at 1. dayuhang sektor.
 Bawat kalahok o bahagi ng paikot na daloy ng ekonomiya ay may ugnayan sa isa't isa.
Ang Gross National Product
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na:
 natatalakay mo na ang kahulugan ng Gross National Product (GNP) at Gross Domestic Product (GDP), at
 nasusukat mo na ang mga pambansang produkto ng bansa gamit ang iba't ibang paraan.
 Ano ang Gross National Product?

 Ano ang Gross Domestic Product?
 Ano-ano ang paraan sa pagsukat ng pambansang produkto ng bansa?
Pag-aralan Natin
Pagsukat sa Pambansang Kita ng Bansa
Bawat bansa ay may layuning magkaroon ng masiglang ekonomiya upang umunlad din ang kabuhayan ng mga mamamayan nito. Para masukat ang kaunlaran ng bansa,
ang mga ekonomista ay gumagamit ng iba't ibang economic indicators.
Gross National Product (GNP)

 Ito ang kabuuang halaga ng produkto at serbisyo na nagawa ng mga mamamayan ng isang bansa sa loob ng isang taon.
 Kabilang din dito ang kabuuang produksyon ng mga mamamayan na nasa ibang bansa.
 Ang produktong pinagsasama-sama ay nakabatay sa presyo (market value) ng mga tapos nang produkto (final goods). Hindi na kailangang isama ang mga
produktong kailangan pang iproseso (intermediate goods) upang maiwasan ang double counting o masyadong paglaki ng GNP.
Mga Uri ng Gross National Product

1. Potential Gross National Product–ang tinatayang halaga ng GNP na makukuha sa loob ng isang taon batay sa iba't ibang salik ng produksyon
1. Actual Gross National Product–ang totoong halaga ng nakuhang GNP sa loob ng isang taon batay sa iba't ibang salik ng produksyon
1. Nominal o Current Gross National Product–ang kabuuang GNP na nakuha sa kasalukuyang taon
1. Real o Constant Gross National Product–ang kabuuang GNP na nakuha noong nakalipas na taon
Gross Domestic Product (GDP)

 Ito ang kabuuang halaga ng mga produkto at serbisyong nagawa ng mamamayan sa loob ng bansa sa isang taon. Kabilang din dito ang mga nagawang
produkto at serbisyo ng mga dayuhan na nasa loob ng bansa.
 Karaniwang mas malaki ito kaysa sa GNP dahilan sa karaniwang negatibo ang Net Factor Income from Abroad (NFIFA) na nakukuha kapag ibinawas ang
kita ng mga dayuhan na nasa bansa kumpara sa kita ng mga Pilipino na nasa ibang bansa.
Ang pagsukat sa Gross National Product ay nakukuha sa pamamagitan ng tatlong paraan–Value Added Approach, Net Factor Income Approach, at Final Expenditure
Approach.
Pagkuha ng GNP sa pamamagitan ng Value Added Approach

Value Added Approach
 Tinatawag din itong Industrial Origin Approach.
 Kinukuha muna ang kabuuang GDP o produkto at serbisyo mula sa iba't ibang sektor ng ekonomiya, pati na ang kabuuang kita ng mga Pilipino sa ibang
bansa o Net Factor Income from Abroad (NFIFA).
Value Added Approach Formula:
GNP = GDP + NFIFA
kung saan ang GDP = Agrikultura + Industriya + Serbisyo
Halimbawa:
Agrikultura = PhP 90 milyon
Serbisyo = PhP 68 milyon
Industriya = PhP 96 milyon
NFIFA = - PhP10 milyon
Sa pagkuha ng GNP,
1. Kuhanin muna ang halaga ng GDP:
GDP = Agrikultura + Industriya + Serbisyo
GDP = 90 milyon + 96 milyon + 68 milyon
GDP = 254 milyon
2. Idagdag ang NFIFA sa GDP:
GNP = GDP + NFIFA
GNP = 254 milyon + (-10) milyon
GNP = PhP 244 milyon
Pagkuha ng GNP sa pamamagitan ng Factor Income Approach

Factor Income Approach
 Sinusukat nito ang GNP batay sa kita ng apat na salik ng produksiyon–lupa, lakas-paggawa, puhunan, at entreprenyur.
 Kinukuha ang pambansang kita o national income (NI) ng apat na salik ng produksiyon:
o KEM–kita ng empleyado o manggagawa
o KEA–kita ng entreprenyur at ari-arian
o KK–kita ng kompanya
o KP–kita ng pamahalaan
 Kinukuha rin ang iba pang gastos sa paglikha ng produkto at serbisyo:
o CCA–Capital Consumption Allowance (para sa mga nalulumang gamit)
o IBT–Indirect Business Taxes (di-tuwirang buwis)
Factor Income Approach Formula:

GNP = NI + IBT + CCA
kung saan ang NI = KEM + KEA + KK + KP
Halimbawa:
KEM = PhP 119 milyon
KEA = PhP 64 milyon
KK = PhP 24 milyon
KP = PhP 39 milyon
IBT = PhP 10 milyon
CCA = PhP 17 milyon
1. Kuhanin ang halaga ng national income o NI:
NI = KEM+KEA+KK+KP
NI = 119 milyon + 64 milyon + 24 milyon + 39 milyon
NI = PhP 246 milyon
2. Kunin ang GNP, gamit ang halaga ng IBT at CCA:
GNP = 246 milyon + 10 milyon + 17 milyon
GNP = PhP 273 milyon
Pagkuha ng GNP sa pamamagitan ng Final Expenditure Approach

Final Income Approach
 Kinukuha nito ang halaga ng GNP batay sa gastos.
 Kinukuha nito ang kabuuang gastos ng bawat sektor ng ekonomiya: G–gastos ng pamahalaan
P–gastos ng personal na sektor
K–gastos ng kompanya
X–gastos sa export (luwas)
M–gastos sa import (angkat)
 Kinukuha rin nito ang Net Factor Income from Abroad (NFIFA) at Statistical Discrepancy (SD) (labis o kulang sa pagsukat ng GNP).
Final Expenditure Approach Formula:
GNP = G + P + K + (X-M) + NFIFA + SD
Halimbawa:
G = PhP 5 milyon
X = PhP 8 milyon
NFIFA = - PhP 3 milyon
P = PhP 20 milyon
M = PhP 5 milyon
SD = PhP 2 milyon
K = PhP 16 milyon
1. Kuhanin ang kabuuang gastos ng mga sektor ng ekonomiya:
GNP = G + P + K + (X-M) + NFIFA + SD
GNP = 5 milyon + 20 milyon + 16 milyon + (8 milyon-5 milyon) + (-3 milyon) +2 milyon

GNP = 5 milyon + 20 milyon + 16 milyon + 3 milyon + (-3 milyon) +2 milyon
GNP = PhP 43 milyon
Kahalagahan ng Pagsukat sa Gross National Product
 Matutulungan nito ang mga negosyante na malaman ang mga magiging demand sa hinaharap upang makagawa sila ng panibagong produkto.
 Matutulungan nito ang pamahalaan na gumawa ng mga plano at polisiya na makapagpasisigla ng ekonomiya ng bansa.
 Magiging batayan ito sa paghahambing ng pamumuhay ng mga mamamayan sa bansa at sa mundo.
 Makatutulong ito sa pagtukoy at paghinuha sa magiging kalagayan ng ekonomiya ng bansa sa hinaharap.
 Magiging batayan ito sa pagsukat ng paglago ng ekonomiya ng bansa at ng buong mundo sa nakalipas na taon hanggang sa kasalukuyang taon.
 Magiging batayan ito ng pagsasaayos ng mga programa na kailangan ng iba't ibang sektor ng ekonomiya, lalo na sa mga may negatibong resulta.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, paano nakaaapekto sa iyo at sa iyong pamilya ang halaga ng Gross National Product?
 Ang Gross National Product o GNP ay ang kabuuang bilang ng mga produkto at serbisyong nagawa ng mamamayan ng bansa sa loob ng isang taon.
Kasama rito ang kita ng mga Pilipino na nasa ibang bansa.
 Ang Gross Domestic Product o GDP ay ang kabuuang bilang ng mga produkto at serbisyong nagawa sa loob ng bansa sa loob ng isang taon.
 Ang pagsukat sa Gross National Product ay makukuha sa pamamagitan ng tatlong paraan:
o Value Added Approach
o Factor Income Approach
o Final Expenditure Approach
 Mahalaga ang pagsukat ng Gross National Product upang malaman kung ano ang dapat gawin ng pamahalaan at mga negosyante upang mapasigla ang
ekonomiya at mapataas ang GNP ng bansa.
Ang Kaugnayan ng Kita sa Pagkonsumo at Pag-iimpok
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na natatalakay mo na ang kaugnayan ng kita sa pagkonsumo at pag-iimpok.
 Ano ang kaugnayan ng kita ng isang mamimili sa kaniyang pagkonsumo ng mga produkto at serbisyo?
 Ano ang kaugnayan ng kita ng isang mamimili sa kaniyang pag-iimpok?
Pag-aralan Natin
Ang Kaugnayan ng Kita sa Pagkonsumo at Pag-iimpok
Ang pagkonsumo at pag-iimpok ay dalawang mahalagang gawaing pang-ekonomiya ng tao. Ang laki ng halagang kaniyang gagastusin sa pagbili ng produkto o
serbisyo at ang laki ng halaga na kaniyang maitatabi para ipunin ay nakabatay sa laki ng kaniyang kinikita.
 Ang pagkonsumo ay ang pagbili ng produkto o serbisyo mula sa mga prodyuser nito.
 Ang pag-iimpok ay ang paglalaan ng perang itatabi sa alkansiya o sa bangko para maipon at magamit sa hinaharap o kung kinakailangan.
Sa bansang Pilipinas, consumer-oriented ang pamilihan kaya ang kagustuhan ng mga mamimili ang batayan sa dami at kalidad ng produkto o serbisyong gagawain.
Ang halaga ng kayang gastusin ng mamimili para sa pagbili ng produkto at serbisyo ay mahalaga para malaman ang dami at uri ng gagawaing produkto at serbisyo.
Consumption Function
 Ang consumption function ay nagpapakita ng relasyon ng kita sa pagkonsumo ng mga produkto at serbisyo.
 Ang pagkonsumo ng isang mamimili ay palaging nakabatay sa laki ng kaniyang kita.
 Kung gagastusin ng sambahayan sa pagkonsumo ang lahat ng kitang tinanggap, ito ay nagbubunga ng balanse o equilibrium sa ekonomiya.
 Kapag malaki ang kita, malaki rin ang perang nailalaan para sa pagkonsumo.
 Kapag maliit ang kita, maliit lang din ang halagang inilalaan para sa pagkonsumo.
 Tinatawag na personal income ang kabuuang kita na tinatanggap ng isang indibidwal.
 Tinatawag namang disposable personal income ang bahagi ng kita na ilalaan para sa pagkonsumo ng produkto at serbisyo.
Savings Function
 Ito ang nagpapaliwanag ng relasyon ng kita sa pag-iimpok.

 Hindi dapat inuubos ng sambahayan ang kaniyang kita sa pagkonsumo lamang, at dapat naglalaan siya ng kaunting halaga para sa pag-iimpok.
 Ang perang inimpok ay ang halagang hindi ginastos.
 Lahat ng sektor ng ekonomiya ay dapat naglalaan ng halagang mapupunta sa pag-iimpok, na siyang kumakatawan sa outflow sa paikot na daloy ng
ekonomiya.
 Ang pag-iimpok ay maaaring magdulot sa pagkawala ng equilibrium sa daloy ng ekonomiya dahil ang pera ay itinatabi lamang sa alkansiya.
 Iminumungkahi na sa halip na itago lamang ang pera sa kung saan, mas mabuting ilagay ito sa bangko bilang isang investment o pamumuhunan para
magamit ng ibang negosyante sa pakikilahok sa daloy ng ekonomiya at mapalago ang halaga sa paglipas ng panahon.
 Maaaring mag-impok sa bangko, sa insurance, sa stocks, at mutual funds para maibalik ang balanse o equilibrium sa paikot na daloy ng ekonomiya.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, saan pinakamainam mag-impok ng pera?
 Ang pagkonsumo at pag-iimpok ay dalawang mahalagang gawaing pang-ekonomiya ng tao.
 Ang kita ay isa sa mga salik na nakaaapekto sa laki ng halaga na ilalaan ng tao sa pagkonsumo at sa pag-iimpok.
 Ang pagkonsumo ay ang pagbili ng produkto o serbisyo mula sa mga prodyuser nito.
 Ang pag-iimpok ay ang paglalaan ng perang itatabi sa alkaniya o sa bangko para maipon at magamit sa hinaharap o kung kinakailangan.
 Ang consumption function ay nagpapakita ng relasyon ng kita sa pagkonsumo ng mga produkto at serbisyo.
 Kapag ang kita ng sambahayan ay inilaan lahat sa pagkonsumo lamang, sinasabing may equilibrium sa paikot na daloy ng ekonomiya.
 Ang savings function ay nagpapaliwanag sa relasyon ng kita sa pag-iimpok.
 Ang pag-iimpok ay nagdudulot ng pagkawalang balanse o equilibrium sa paikot na daloy ng ekonomiya.
 Para maibalik ang equilibrium sa paikot na daloy ng ekonomiya, ang pag-iimpok ay dapat gawin sa pamamagitan ng investment, insurance, stocks, at
mutual fund.
Ang Katuturan ng Consumption at Savings sa Pag-iimpok
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na natatalakay mo ang kahalagahan ng consumption at savings sa pag-iimpok.
 Ano ang katuturan ng consumption o pagkonsumo sa pag-iimpok?

 Ano ang katuturan ng savings sa pag-iimpok?
Pag-aralan Natin
Kahalagahan ng Consumption at Savings
Tinalakay na natin na ang kita (Y), pagkonsumo (C), at pag-iimpok (S) ay magkakaugnay. Ang dami at kalidad ng mga produkto at serbisyong ipinagbibili sa pamilihan
ay batay sa kagustuhan at pangangailangan ng mga mamimili.
Ang mga bahay-kalakal ay kokonsumo ng mga salik sa produksyon o mga hilaw na sangkap upang makagawa ng mga produktong isusuplay sa pamilihan. Ito naman
ang ikokonsumo ng sambahayan na magreresulta sa kita ng mga bahay-kalakal. Habang lumalaki ang kita ng mga negosyante ay lumalaki ang kanilang perang
naiimpok.
Kaugnayan ng Consumption Function sa Pag-iimpok
 Ang consumption function ay naglalarawan sa kaugnayan ng kita sa pagkonsumo ng sambahayan.

 Tinatawag na personal income ang kabuuang kita ng isang indibiduwal.
 Tinatawag naman na disposable income ang kitang handang gastusin para sa pagkonsumo ng mga produkto at serbisyo.
Marginal Propensity to Consume (MPC)

 May kinalaman ito sa pagbabago sa pagkonsumo sa bawat pagbabago ng kita.
 Kapag mas malaki ang kita (personal income), mas marami ang produkto at serbisyong kayang bilihin.
 Kapg mas maliit ang kita, mas kaunti lang ang produkto at serbisyong kayang bilihin.
 Kapag lumaki ang kita na handang gastusin (disposable income), lalaki ang pagkonsumo, ngunit mas maliit pa rin ito kaysa kung tumaas ang kita (personal
income).
Average Propensity to Consume (APC)

 Naglalarawan ito sa relasyon ng pagkonsumo ng tao sa bawat porsiyento ng kabuuang kita.
 Kahit maliit ang kita, ang sambahayan ay handang gumastos nang malaki sa pagkonsumo.
Halimbawa:
Kaugnayan ng Savings Function sa Pag-iimpok
 Ang savings function ay naglalarawan sa relasyon ng pag-iimpok sa kita na nakukuha sa sambahayan.

 Ang pag-iimpok ay ang bahagi ng kita na hindi ginastos
Marginal Propensity to Save (MPS)

 Ipinaliliwanag nito ang pagbabago sa pag-iimpok sa bawat porsiyento ng pagbabago sa kita.
 Ang bawat pag-iimpok ay may kaugnayan sa halaga ng pagkonsumo.
Average Propensity to Save (APS)

Ipinaliliwanag nito ang relasyon ng pag-iimpok sa porsiyento ng kita.
Halimbawa:
![image][5472b48fce5ed20012000850]
Pagnilayan
Sa iyong palagay, nakabubuti ba talaga ang consumption at savings sa pag-iimpok?
 Sa negosyo, may ugnayan ang pagkonsumo (C), kita (Y), at pag-iimpok (S).
o Ang consumption function ay naglalarawan sa kaugnayan ng kita sa pagkonsumo ng sambahayan.

o Tinatawag na personal income ang kabuuang kita ng isang indibiduwal.
o Tinatawag naman na disposable income ang kitang handang gastusin para sa pagkonsumo ng mga produkto at serbisyo.
o Ang Marginal Propensity to Consume (MPC) ay may kinalaman sa pagbabago sa pagkonsumo sa bawat pagbabago ng kita.
o Ang Average Propensity to Consume (APC) ay naglalarawan sa relasyon ng pagkonsumo ng tao sa bawat porsiyento ng kabuuang kita.
o Ang savings function ay naglalarawan sa relasyon ng pag-iimpok sa kita na nakukuha sa sambahayan.
o Ang pag-iimpok ay ang bahagi ng kita na hindi ginastos
o Ang Marginal Propensity to Save (MPS) ay nagpaliliwanag ng pagbabago sa pag-iimpok sa bawat porsiyento ng pagbabago sa kita.
o Ang Average Propensity to Save (APS) ay nagpaliliwanag ng relasyon ng pag-iimpok sa porsiyento ng kita.
Ang Implasyon
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na:
 natatalakay mo na ang konsepto at palatandaan ng implasyon, at

 natutukoy mo na ang mga dahilan ng pagkaroon ng implasyon.
 Ano ang implasyon?

 Ano ang palatandaan ng implasyon?
 Ano ang mga dahilan ng pagkakaroon ng implasyon?
Pag-aralan Natin
Ang Implasyon
Implasyon
 Ito ay tumutukoy sa patuloy na pagtaas ng presyo ng mga bilihin sa pamilihan.
 May mga palatandaan na may umiiral na implasyon:
o Mataas ang presyo ng mga pangunahing produkto sa pamilihan, at

o Kaunting produkto lamang ang mabibili ng salapi.
Hyper-Inflation
Ito ang tawag kapag ang pagtaas ng presyo ay nangyayari oras-oras, araw-araw, at linggo-linggo. Naranasan ito ng bansang Alemanya.
Deplasyon
Ito ang tawag sa pagbaba ng presyo ng bilihin.
Klasipikasyon ng Implasyon
Demand Pull
 Ang pagnanais ng mga sektor na makabili ng produkto at serbisyo ay mas marami kaysa sa kayang isuplay o iprodyus ng pamilihan.
 Labis ang aggregate demand kaysa sa aggregate supply.
Cost Push
Ang pagtaas ng gastusing pamproduksyon ang sanhi ng pagtaas ng presyo ng bilihin.
Structural Inflation
 Ang dahilan ng pagtaas ng halaga ay ang kawalan ng kakayahan ng ilang sektor na maiayon ang anumang pagbabago sa lebel at dami ng kabuuan ng
ekonomiya
 Ito ay labanan sa pagitan ng pribado at pampublikong sektor.
Dahilan ng Implasyon
Ang implasyon o ang patuloy na pagtaas ng presyo ng mga bilihin ay may iba't-ibang dahilan. Ang mga ito ay ang sumusunod:
 pagtaas ng suplay ng salapi, kita at demand kaysa produksyon

o Kapag tumaas ang kita ng mga manggagawa, dumarami ang salaping nasa sirkulasyon.
o Dadami ang handa at kayang bilhin ng mga tao.
o Kung mas marami ito kaysa sa nagawang produkto, mas maraming tao ang mag-aagawan sa kaunting suplay na makapag-patataas ng presyo.
 pagtaas ng palitan ng piso kontra dolyar
o Kapag mas mataas ang dolyar kaysa sa ating piso, mas kaunti ang kayang bilihin ng mga mamimili.
o Mas tumataas ang presyo ng mga produkto at serbisyo.
 pagtaas ng presyo ng mga produktong angkat mula sa ibang bansa; Kapag tumaas ang presyo ng mga produktong mula sa ibang bansa, mas mataas din itong
ibebenta sa mamamayan upang makabawi sa gastos ang mga negosyante.
 pagtaas ng gastos sa produksyon; Lahat ng gastos sa paggawa ng mga produkto at serbisyo ay ipapasa sa presyo ng produkto, kung kaya naman, kapag mas
malaki ang gastos sa produksyon ay mas mahal ang produkto.
 pagtaas ng gastos ng pamahalaan kumpara sa nakokolektang buwis; Kapag mas malaki ang gastos ng pamahalaan kaysa sa nakolektang buwis, mas tataasan
nito ang presyo ng produkto o serbisyong nagmumula sa mga negosyong pag-aari ng pamahalaan upang maipagpatuloy ang kanilang mga nasimulang
negosyo.
Pagnilayan
Sa panahon na may implasyon, paano ka makayutulong sa iyong pamilya upang mabawasan ang epekto nito?
 Ang implasyon ay tumutukoy sa patuloy na pagtaas ng presyo ng mga bilihin sa pamilihan.
 May umiiral na implasyon kung mataas ang presyo ng mga pangunahing produkto sa pamilihan at kaunting produkto lamang ang mabibili ng salapi.
 Tinatawag na hyper-inflation ang sitwasyon kung ang pagtaas ng presyo ay nangyayari oras-oras, araw-araw, at linggo-linggo.
 Deplasyon ang tawag sa pagbaba ng presyo ng bilihin.
 Ang implasyon ay may tatlong klasipikasyon:
o Demand pull: Ang pagnanais ng mga sektor na makabili ng produkto at serbisyo ay mas marami kaysa sa kayang isuplay o iprodyus ng
pamilihan.
o Cost push: Ang pagtaas ng gastusing pamproduksyon ang sanhi ng pagtaas ng presyo ng bilihin.
o Structural Inflation: Ang dahilan ng pagtaas ng halaga ay ang kawalan ng kakayahan ng ilang sektor na maiayon ang anumang pagbabago sa
lebel at dami ng kabuuan ng ekonomiya.
 Ang sumusunod ang dahilan ng implasyon:
o pagtaas ng suplay ng salapi, kita, at demand kaysa produksyon,

o pagtaas ng palitan ng piso kontra dolyar,
o pagtaas ng presyo ng mga produktong angkat mula sa ibang bansa,
o pagtaas ng gastos sa produksyon, at
o pagtaas ng gastos ng pamahalaan kumpara sa nakokolektang buwis.
Ang Paglutas sa Suliranin ng Implasyon
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na natatalakay mo na ang iba’t ibang epekto ng implasyon at ang mga paraan ng paglutas nito.
 Ano ang iba't ibang epekto ng implasyon?

 Ano ang mga paraan para malutas ito?
Ang Paglutas sa Suliranin ng Implasyon

Epekto ng Implasyon
 Ang implasyon o ang patuloy na pagtaas ng presyo ng bilihin ay may mabuti at hindi mabuting epekto sa mamamayan at bansa.
 Mayroon ding mga taong nakikinabang at naapektuhan sa pagkakaroon ng implasyon.
Mabuting Epekto ng Implasyon

 Sumisimbolo ito sa pagtaas ng produksyon at ekonomiya.
 Maraming negosyante ang nahihikayat na mag-negosyo dahil mataas ang presyo.
 Nakadadagdag ito ng trabaho o manggagawa kapag nagdagdag ng negosyo.
 Nakapagtataas ng sahod dahil sa mahal ng bilihin.
 Nagiging kapaki-pakinabang ito sa mga mamamayan, gaya ng sumusunod:
o mga mangungutang–Ang interes ng inutang ay malaki sa simula ngunit paliit nang paliit kada paglipas ng taon;
o mga speculators–Ang presyo ng produkto na murang mabibili ngayon ay magmamahal na sa susunod na panahon dahil sa implasyon.
o mga taong hindi tiyak ang kita–Ang kita ng manggagawa ay nagbabago at umaagapay sa pagtaas ng presyo ng bilihin.
Hindi mabuting epekto ng implasyon

 Mahihirapan ang ordinaryong mamamayan na makabili ng pangunahing pangangailangan.
 Nakapagdudulot ito ng suliranin sa sumusunod:
o mga taong may tiyak na kita–Tumataas ang presyo ng bilihin, ngunit hindi tumataas ang presyo ng sweldo.
o nagpapautang–Ang interes ng utang ay nakabatay sa taon na mura pa ang bilihin.
o nag-iimpok–Ang malaking halaga ng inipon sa isang taon ay magiging maliit na sa susunod na mga taon
Paraan ng Paglutas ng Implasyon

Tight Money Policy
 Ang Bangko Sentral ng Pilipinas ay nagkakaroon ng mahigpit na patakaran bago makahiram ng pera ang mga negosyante.
o Mahihinto nito ang pagkakaroon ng mas madaming negosyo, at makakapagpabababa ito sa presyo ng bilihin.
Pagpapataas ng Produksyon
 Kung maraming produkto ang magagawa, madami ang magtitinda.
 Walang pag-aagawan sa produkto na mangyayari at maiiwasan ang pagtaas ng presyo.
Paggamit ng Lokal na Materyales sa Produksyon
 Ang paggamit ng mga lokal na materyales ay makakapagbabawas sa gastos sa pag-aangkat ng mga produkto.
 Liliit ang gastos ng mga negosyante na magreresulta sa mas mababang presyo ng produkto.
Pagbili ng Lokal na Produkto
 Ang pagbili ng lokal na produkto na mura at may kalidad ay makahihikayat sa mga negosyante na bawasan ang pag-aangkat ng mga produktong imported na
mas mahal ang presyo.
 Makapagpatataas pa ito ng ekonomiya ng mga lokal na produkto sa bansa.
Parusahan ang Nagtatago o Nagkokontrol ng Suplay ng Produkto
 Ang pagtatago ng produkto o hoarding ay nagpapataas ng presyo nito.

 Kung maparurusahan ang mga tao na nagsasagawa ng hoarding, mapananatiling mababa o normal ang presyo ng produkto.
Pagtatakda ng Price Control sa Produkto
 Ang price control ay pagtatakda ng pinakamataas o pinakamababang presyo na maaaring ibenta ang isang produkto.
 Mapipigilan nito ang mga negosyante na magpataas ng presyo ng produkto na lagpas sa price ceiling.
Pagpapaliit ng Gastos ng Gamahalaan
Kapag mas maliit ang gastos ng pamahalaan, makakapagbigay ito ng mas maraming subsidiya sa mga negosyante na magpapaliit sa kanilang gastos sa produksyon at
magreresulta sa mababang presyo ng produkto.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, sino ang mas nakikinabang kapag may implasyon, ang mamimili o ang mga negosyante? Bakit?
 Ang implasyon o ang patuloy na pagtaas ng presyo ng bilihin ay may mabuti at hindi mabuting epekto sa mamamayan at bansa.
 Mayroon ding mga tao na nakikinabang at naaapektuhan sa pagkakaroon ng implasyon.
 May mga paraan kung paano malulunasan ang epekto ng implasyon. Ilan sa mga ito ang sumusunod:
o Tight Money Policy,
o pagpapataas ng produksyon,
o paggamit ng lokal na materyales sa produksyon,
o pagbili ng lokal na produkto,
o pagpaparusa sa nagtatago o nagkokontrol ng suplay ng produkto,
o pagtatakda ng price control sa produkto, at
o pagpapaliit ng gastos ng pamahalaan.
Ang Patakarang Piskal at Pambansang Badyet ng Pamahalaan
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na natutukoy mo na ang papel na ginagampanan ng pamahalaan bilang isang sektor ng ekonomiya at ang patakarang piskal nito.
 Ano ang patakarang piskal ng pamahalaan?

 Ano ang papel na ginagampanan ng pamahalaan bilang isang sektor ng ekonomiya?
 Ano ang patakaran ng pamahalaan tungkol sa paggastos ng badyet nito?
Pag-aralan Natin!
Patakarang Piskal ng Pamahalaan
Patakarang Piskal
Ang patakarang piskal ang pagkontrol ng pamahalaan sa ekonomiya ng bansa sa pamamagitan ng pagsasagawa ng maayos na sistema ng pangongolekta ng buwis at
paggastos nito.
Mga Nakapaloob sa Patakarang Piskal

1. May kinalaman sa badyet ng pamahalaan
Napapaloob sa patakarang piskal ang pangkalahatang badyet ng buong bansa−mula sa pangongolekta ng buwis para mapunuan ang kailangang badyet hanggang sa
kung saan ito gagastusin.
**Pinagkukuhanan ng Badyet ng Pamahalaan:** - buwis - kita mula sa *Government Owned Companies and Corporations* (GOCC) - tulong mula sa
dayuhan o ibang bansa - salaping hiram - paggawa ng salapi
2. May kinalaman sa pangongolekta ng buwis
 Napapaloob sa patakarang piskal ang mga paraan ng pangongolekta ng buwis at ang mga uri ng buwis na kokolektahin.
 Ang buwis ay halagang kinokolekta ng pamahalaan mula sa mga mamamayan at mga negosyo na magagamit sa pagbibigay ng mga serbisyo publiko sa
bansa.
3. May kinalaman sa paggasta ng pamahalaan
Napapaloob din sa patakarang piskal kung saan dapat gugugulin ang mga perang nalikom ng pamahalaan.
Pinagkakagastusan ng Pamahalaan ayon sa 2002 Philippine Statistical Yearbook
 pagtatanggol – 5%
 serbisyong bayan – 31%
 serbisyong pang-ekonomiko – 20%
 pangkalahatang serbisyong pampubliko – 17%
 pambayad sa utang – 26%
 netong pautang – 1%
4. Ginagamit upang labanan ang implasyon at di-magandang sitwasyon ng ekonomiya sa pamamagitan ng pagpapairal ng surplus na badyet at pagtataas ng buwis
Sa panahon na mataas ang presyo ng bilihin at hindi maganda ang ekonomiya ng bansa ay tumutulong ang pamahalaan upang resolbahin ito.
5. May kinalaman sa kabuuang demand ng produkto
Kapag bumaba ang gastos ng pamahalaan o bumaba ang nakolektang buwis ay bababa ang demand. Gayundin, kapag tumaas ang gastos ng pamahalaan at tumaas ang
nakolektang buwis ay tataas din ang demand.
Pag-aralan Natin!
Tungkulin ng pamahalaan sa ekonomiya
 Ayon sa teoryang laissez faire, hindi dapat nakikialam ang pamahalaan sa mga gawaing pang-ekonomiya.
 Madaming mga pangangailangan ang mga mamamayan na hindi na nito mabibigyan ng pansin tulad ng pagpapatayo ng kalsada, tulay, gusali, paaralan, at
proteksyon mula sa ibat-ibang uri ng sakuna.
 Kailangang pumasok dito ang pamahalaan at punan ang pangangailangan ng mga mamamayan.
Mga Tungkulin ng pamahalaan

 Pangangalaga sa pribadong ari-arian
o Pinapangalagaan ng pamahalaan ang karapatan ng mamamayan sa pagkakaroon ng sariling ari-arian.

o Inaayos nito ang mga transaksyon na ginagawa ng bawat mamamayan para masiguro ang bisa ng mga napagkasunduang transaksyon.
 Pagtataguyod sa kompetisyon
o Sinisigurado ng pamahalaan na ang pagpapatakbo ng mga negosyo sa ekonomiya ay hindi napapasa-kamay lamang ng iilang negosyante.
o Itinatag ang batas na anti-trust upang buwagin ang kapangyarihan ng monopolyo.
 Pagsasaayos ng mga spill-over sa ekonomiya
o Ang spill-over ay pagsasalin ng positibo o negatibong epekto ng negosyo o ekonomiya sa mga mamamayan.
o Tungkulin ng pamahalaan na ayusin ang mga negatibong epekto ng mga kompanya upang hindi na ito makaapekto sa mga mamamayan.
 Paglalaan ng pampublikong kalakal
o Ang pampublikong kalakal ay mga bagay na sama-samang nagagamit ng tao na walang karagdagang halaga at pagbabawas sa kalidad o dami
nito.
o Tungkulin ng pamahalaan ang pagkakaloob ng kalsada, tulay, at ilang mga gusali tulad ng mga paaralan at ospital na makatutulong sa
mamamayan.
 Paniniyak ng katatagan ng ekonomiya
o Tungkulin ng pamahalaan na isaayos ang presyo ng mga bilihin lalo sa panahon ng implasyon, depresyon, o kalamidad.
o Dinedeklara din ng pamahalaan ang pagkakaroon ng calamity area at State of Calamity ng isang lugar. Tungkulin din ng nito ang pagbibigay ng
mga pampublikong gawain para sa paghahanapbuhay.
Ang Badyet at ang Kalakaran ng Paggastos ng Pamahalaan
Badyet
Tumutukoy ito sa paglalahad ng kitang gugugulin ng isang tao, pamilya, kompanya, o pamahalaan sa loob ng itinakdang araw.
Paraan ng Pagpasa ng Badyet

 Ang mga kalihim ng ahensya ng pamahalaan ay magpapasa ng kanilang badyet para sa isang taon bago o hanggang Oktubre 20 kada taon.
 Ipapasa ito sa Department of Budget and Management (DBM) na may karapatang siyasatin, baguhin, bawasan, o dagdagan ang panukalang badyet.
 Palalagdaan ng DBM ang budyet sa pangulo ng bansa na magpapasa naman ng mungkahing badyet sa kongreso sa loob ng 30 na araw matapos magbukas
ang regular na sesyon.
 Nasa kamay ng kongreso kung ito ay maaprubahan o hindi.
 Kung hindi maaprubahan, ang halaga ng badyet sa kasalukuyang taon ang magiging halaga din ng badyet sa susunod na taon.
Paggastos ng Pamahalaan
Ang badyet na nakolekta ay gugugulin sa paggastos ng mga ahensiya ng pamahalaan, ngunit hindi ganoon kadali ang paggastos dahilan sa may mga panuntunan at
klasipikasyon ng paggastos na kailangan nilang sundin.
Panuntunan sa Paggastos
 Panuntunan sa pagtitipid – Ang paggastos ng pamahalaan ay idinadaan sa bidding, at kung maaari ay makakuha ng pinaka-mababang presyo ngunit may
kalidad na produkto.
 Panuntunan sa pangangailangan – Ang mga dapat bilihin ay ang mga kailangan lamang ng mga ahensiya.
 Panuntunan sa pagiging produktibo – Kailangan na may benepisyong makukuha ang mamamayan na higit pa sa halaga ng perang ginamit sa paggastos.
 Panuntunan sa benepisyo ng pangkalahatang kagalingan – Kailangang ang paggastos ay mapaloloob sa pampublikong kalakal na maaaring magamit ng lahat
ng mamamayan at hindi ng iilan lamang.
Klasipikasyon ng Paggastos
1. Paggastos sa Pangkalahatang Gawain
Napapaloob dito ang paggastos para operasyon ng sangay hudikatura, lehislatura, at ehekutibo.
1. Paggastos sa Pambansang Pangangalaga
Napapaloob dito ang paggastos para sa lahat ng sangay ng hukbong sandatahan, kasama na ang kapulisan at ang mga pensiyon ng mga beterano.
1. Paggastos sa Kagalingang Panlipunan at Kultural
Napapaloob dito ang paggastos para sa mga paaralan, ospital, aklatan, museo, parke, at iba pa.
1. Paggastos sa Ekonomikong Paglilingkod
Napapaloob dito ang paggastos para sa kalikasan, tulong sa kalamidad, pansakahan, pagtataguyod ng katarungan, pagpapanatili ng hukuman, at bilangguan at
koreksyunal.
Pagnilayan
Ano ang pagkakahalintulad ng mga patakarang piskal at patakarang pinansyal na ipinatutupad ng pamahalaan at ng iyong pamilya? Ano-ano ang pagkakaiba nito?
 Ang patakarang piskal ay ang pagkontrol ng pamahalaan sa ekonomiya ng bansa sa pamamagitan ng pagsasagawa ng maayos na sistema ng pangongolekta
ng buwis at paggastos nito.
 Nakapaloob sa patakarang piskal ang sumusunod:
o usapin na may kinalaman sa badyet ng pamahalaan,

o usapin na may kinalaman sa pangongolekta ng buwis,
o usapin na may kinalaman sa paggasta ng pamahalaan, -usapin na ginagamit upang labanan ang implasyon at di-magandang sitwasyon ng
ekonomiya sa pamamagitan ng pagpapairal ng surplus na badyet at pagtataas ng buwis, at
o usapin na may kinalaman sa kabuuang demand ng produkto.
 Ayon sa teoryang laissez faire, hindi dapat nakikialam ang pamahalaan sa mga gawaing pang-ekonomiya.
-Maraming pangangailangan ang mga mamamayan na kailangang tugunan ng pamahalaan.
 Ang mga tungkulin ng pamahalaan ay ang sumusunod:
o pangangalaga sa pribadong ari-arian,

o pagtataguyod sa kompetisyon,
o pagsasaayos ng mga spill-over sa ekonomiya,
o paglalaan ng pampublikong kalakal, at
o pagtitiyak ng katatagan ng ekonomiya.
 Ang badyet ay tumutukoy sa paglalahad ng kitang gugugulin ng isang tao, pamilya, kompanya, o pamahalaan sa loob ng itinakdang araw
 May proseso na sinusunod ang mga ahensiya ng pamahalaan bago ipasa ang badyet.
 May mga panuntunan sa paggasta na ipinapatupad ang pamahalaan. Kabilang dito ang:
o panuntunan sa pagtitipid,
o panuntunan sa Pangangailangan,
o panuntunan sa pagiging produktibo, at
o panuntunan sa benepisyo ng pangkalahatang kagalingan.
 Natutukoy din ang klasipikasyon ng paggasta sa pamahalaan, tulad ng:
o paggasta sa pangkalahatang gawain,
o paggasta sa pambansang pangangalaga,
o paggasta sa kagalingang panlipunan at kultural, at
o paggasta sa ekonomikong paglilingkod.
Ang Pagbubuwis
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na natatalakay mo na ang sistema ng pagbubuwis at ang kahalagahan nito bilang pananagutan ng mga mamamayan.
 Ano ang sistema ng pagbubuwis?

 Ano ang mga reporma sa bagbubuwis?
Pag-aralan Natin
Sistema ng Pagbubuwis
 Ang buwis ay halagang sinisingil ng pamahalaan mula sa mga manggagawa at negosyante para gamitin sa mga gastusin ng pamahalaan.
 Kailangan ng pamahalaan ang buwis na kaniyang kinokolekta upang maipatupad o maibigay niya nang maayos ang mga serbisyong panlipunan at mga
proyektong pambayan.
 Hinihikayat ng pamahalaan na magbayad nang tama at wastong buwis ang mga mamamayan upang makalikom ng mas malaking halaga at mas maraming
serbisyo ang maibigay sa taong-bayan.
 Patuloy na gumagawa ng reporma sa pagbubuwis ang pamahalaan upang masiguro at maisaayos ang paniningil nito.
Mga Uri ng Buwis

May iba't ibang paraan ng pag-uuri sa buwis.
1. Batay sa Antas ng Buwis
 Progresibo (Progressive) – Tumataas ang buwis habang tumataas din ang halaga ng binubuwisan.
 Regresibo (Regressive) – Kabaligtaran ito ng progresibong uri; lumiliit ang buwis na babayaran kahit ang halaga ng binubuwisan ay lumalaki.
 Proporsyonal (Proportional) – Kahit na magbago ang halaga ng binubuwisan ay hindi nagbabago ang buwis na sinisingil.
2. Batay sa Pagbabayad
 Direkta – buwis na direkta o tuwirang gagawain ng magbabayad ng buwis tulad ng buwis sa kita. Hindi maaaring ipasa o ilipat sa iba ang pagbabayad ng
buwis na ito.
 Di-direkta – buwis na di tuwirang babayaran ng tao dahil ang ito ay kasama na sa pagpepresyo ng mga produkto o serbisyo. Ang pagbili ng mga produkto
ay isang paraan ng pagbabayad ng di-direktang buwis.
3. Batay sa Layunin
 Buwis sa Hanapbuhay – buwis na ipinapataw sa mga taong ginagamit ang pinag-aralan sa pagkakaroon ng sariling pagkakakitaan, tulad ng mga doktor,
abogado, arkitekto, accountant, at iba pang mga propesyonal na nagbabayad ng kanilang lisensya.
 Sedula (Community Tax) – buwis na babayaran ng lahat ng mamamayan nasa edad 18 pataas. may trabaho man o wala. Ito ay buwis na ipinapataw ng lokal
na pamahalaan.
4. Buwis na Kita – buwis na ipinapataw sa mga kompanya at mamamayan na tumatanggap ng kanilang kita sa loob ng bansa. Nagkakaiba ang buwis na babayaran
depende sa laki ng kinikita.
5. Buwis na Ari-arian – buwis na ipinapataw sa lahat ng ari-arian na naipundar, namana, o iniregalo ayon sa halaga nito sa pamilihan (market value), tulad ng lupa at
bahay
6. Excise Tax – ang buwis na ipinapataw sa mga produktong ipinagbibili at ginagawa sa loob ng bansa
7. Regulatory Tax – buwis na ipinapataw upang maisaayos ang pagbili at paggamit ng mga produkto, tulad ng taripa o tariff
Reporma sa Pagbubuwis
 Mahalaga ang pagbabayad ng buwis para sa ikauunlad ng isang bansa.

 Ang buwis na ipinabayad ng mga mamamayan ang pinagkukuhanan ng pondo ng pamahalaan para sa mga proyektong kailangan nitong ipatupad.
 Ang hindi pagbabayad ng buwis ay paglabag sa batas.
Iba pang Buwis sa Pilipinas

Nagpataw rin ng buwis ang pamahalaan sa ilang gawain o produkto upang madagdagan ang pondo ng pamahalaan. Bahagi ito ng ilang repormang ipinatutupad ng
pamahalaan upang mapabuti ang sistema ng pangongolekta ng buwis sa bansa.
Travel Tax – binabayaran ng mga mamamayang naglalakbay palabas ng bansa
Sin Tax – buwis na ipinapataw sa mga produkto tulad ng alak at sigarilyo
Hindi tulad ng income tax na binabayaran ng lahat ng mamamayang may trabaho o negosyo, ang travel at sin taxes ay binabayaran lamang ng mga mamamayan na
naglalakbay sa loob at labas ng bansa at bumibili ng ilang partikular na produkto.
Pagtiyak sa Tamang Pagbabayad ng Buwis

 Ang Kawanihan ng Rentas Internas o Bureau of Internal Revenue (BIR) ay ang ahensiya ng pamahalaan na nangangasiwa sa pangongolekta ng buwis sa
Pilipinas.
 Sinisiguro ng BIR na lahat ng mamamayan ay nagbabayad ng tama at wastong buwis sa takdang panahon.
Paglabag sa Tamang Pagbubuwis
 Sa kabila ng mga batas na ipinatutupad ng pamahalaan, mayroon pa ring mga negosyante at ilang mamamayan na hindi nagbabayad ng tamang buwis.
 Tax Evasion ang tawag sa hindi pagbabayad ng tamang buwis.
 Madalas na ginagawa ito sa pamamagitan ng hindi pagdedeklara ng tamang halaga na kinikita ng isang mamamayan o negosyo. Karaniwang mas mababa
ang idinedeklara nila upang maging mababa rin ang halaga ng buwis na kanilang babayaran.
 Ang mga taong napag-alamang hindi nagbayad ng tamang buwis ay kinakasuhan ng pamahalaan. Ito ay may parusang pagmumulta at pagkakakulong sa
loob ng isang takdang panahon.
Legal na Paraan upang Mabawasan ang Babayarang Buwis
 Bagama’t ipinagbabawal ang hindi pagbabayad ng tamang buwis, may mga probisyon sa batas na maaring gamitin upang mabawasan ang buwis na
binabayaran ng isang indibidwal o negosyo.
 Ang tax avoidance ay ang paggamit ng legal na pamamaraan upang mabawasan ang buwis na binabayaran. Isang paraan dito ang pagdedeklara na ang
malaking bahagi ng kita ay nakalaan bilang allowance, na hindi binubuwisan. Dahil dito, ibabawas ang allowance sa kabuuang kita bago kuhanin ang halaga
ng babayarang buwis. Hindi ito pandaraya dahil idinedeklara pa rin ang kabuuang kita.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, bakit sa kabila ng magandang layunin ng pangongolekta ng buwis ay mayroon pa ring ilang mamamayan na nandaraya o hindi nagbabayad ng
tamang buwis?
 Ang buwis ay halagang sinisingil ng pamahalaan mula sa mga manggagawa at negosyante para gamitin sa mga gastusin ng pamahalaan.
 May iba't ibang paraan ng pag-uuri sa buwis–batay sa antas, pagbabayad, at layunin.
 May mga reporma na ipinatutupad ang pamahalaan para mapabuti ang sistema ng pangongolekta ng buwis sa bansa.
 Tinatawag na tax evasion ang hindi pagbabayad ng tamang buwis. Ito ay labag sa batas at kinakasuhan ng pamahalaan ang nahuhuling tax evader.
 Ang tax avoidance ay legal na paraan para mapababa ang halaga ng buwis na dapat bayaran sa pamahalaan.
Epekto ng Patakarang Piskal sa Pambansang Ekonomiya
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na natutukoy mo na ang mga epekto ng patakarang piskal sa pambansang ekonomiya.
 Ano ang mga epekto ng patakarang piskal sa ekonomiya ng bansa?

 Paano nakaaapekto ang patakarang piskal sa pagiging matatag ng ekonomiya ng bansa?

Pag-aralan Natin
Patakarang Piskal
 Ito ay paraan ng paglikom ng pera ng pamahalaan at kung paano nito gagastusin ang naipong pera para mapasigla ang ekonomiya at mabalanse ang presyo
ng mga produkto at serbisyo sa pamilihan.
 Nagsisimula ito sa pangongolekta ng buwis mula sa mga mamamayan, negosyante, at kompanya.
 Gagawa rin ng badyet ang pamahalaan para maglaan ng pera para sa mga proyekto, programa, at gawain ng pamahalaan at sa pagbibigay-serbisyo sa mga
mamamayan
** Mga Layunin ng Patakarang Piskal**

1. Mapatatag ang ekonomiya ng bansa
 Walang malaking biglaang pagbabago sa takbo ng ekonomiya.

 May mababang implasyon.
 Patuloy na tumataas ang produksyon.
2. Mapasigla ang ekonomiya
 Tumataas ang antas o dami ng produkto at paglilingkod na naibibigay ng ekonomiya sa isang partikular na panahon.
 Nagkakaroon ng pagbabago sa teknolohiya at positibong puwersang panlabas.
Ang Neutral Fiscal Policy at Epekto nito sa Pambansang Ekonomiya

 Balanse ang badyet ng pamahalaan.
 Tama lamang ang paggastos ng pamahalaan batay sa buwis na nakolekta nito.
 Ang gastusin ng pamahalaan ay pantay o halos kapareho lamang ng halaga ng buwis na nakolekta nito.
 Wala masyadong epekto ito sa ekonomiya ng bansa.
Ang Expansionary Fiscal Policy at Epekto nito sa Pambansang Ekonomiya

 May layunin itong mabawasan ang kawalan ng trabaho sa bansa.
 Ang paggastos at ang buwis na kinokolekta ng pamahalaan ay mataas o mababa, o maaari ding kombinasyon ng dalawa.
 Maaaring taasan ang sahod ng mga manggagawa o bawasan ang kanilang buwis upang mahikayat silang gumastos at bumili ng mga produkto.
 Ang mga prodyuser naman ay mahihikayat na magdagdag ng produksyon at kumuha ng dagdag na mga manggagawa.
 Maaring magdulot ito ng kaunting implasyon.
Ang Contractionary Fiscal Policy at Epekto nito sa Pambansang Ekonomiya

 May layunin itong bawasan ang implasyon.
 Babawasan ng pamahalaan ang paggastos o tataasan ang buwis ng kita, o kombinasyon ng dalawa.
 Kabaligtaran ito ng expansionary fiscal policy.
 Mapipilitan ang mga konsumer na magtipid o bawasan ang kanilang paggastos.
 Mababawasan ang dami ng produkto o serbisyong bibilihin sa pamilihan.
 Upang mahikayat ang mga konsumer na bumili ng produkto, ibababa ng mga prodyuser ang presyo ng mga produkto at serbisyo.
 Malalabanan nito ang implasyon, ngunit maaaring magdulot ito ng kawalan ng trabaho.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, alin sa tinalakay na mga patakarang piskal ang pinakamabuting pairalin sa bansa upang mapatatag ang ekonomiya ng Pilipinas?
 Ang patakarang piskal ay ang paraan ng paglikom ng pera ng pamahalaan at kung paano nito gagastusin ang naipong pera upang mapasigla ang ekonomiya
at mabalanse ang presyo ng mga produkto at serbisyo sa pamilihan.
 May dalawang pangunahing layunin ang patakarang piskal:

o mapatatag ang ekonomiya, at
o mapasigla ang ekonomiya.
 Ang neutral fiscal policy ay nagsusulong sa pagkakaroon ng balanseng badyet kung saan ang ginastos ng pamahalaan ay tama lamang sa halaga ng buwis na
nakolekta ng pamahalaan.
 Ang expansionary fiscal policy ay may layuning mapababa ang dami ng mga walang trabaho sa pamamagitan ng pagtataas ng paggastos ng pamahalaan o
pagpapababa ng buwis.
 Ang contractionary fiscal policy ay may layuning mapababa ang implasyon sa pamamagitan ng pagpapababa sa paggastos ng pamahalaan o pagtataas ng
buwis.
Mga Patakarang Pananalapi
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na natatalakay mo ang patakarang pananalapi sa bansa.
 Ano ang patakarang pananalapi?

 Ano ang ahensiya ng pamahalaan na nangangasiwa sa pananalapi ng bansa?
 Paano kinokontrol ng pamahalaan ang suplay ng salapi sa bansa?
Patakarang Pananalapi (Monetary Policy)

 Ito ang pagkontrol ng pamahalaan sa suplay o dami ng salaping ginagamit sa ekonomiya ng bansa.
 Layunin nitong mapanatili ang balanse sa halaga ng salaping umiikot sa bansa upang hindi maiwasan ang implasyon o pababa ng halaga ng piso.
 Ang awtoridad na pang-salapi ng isang bansa ang kumokontrol sa suplay ng pera.
Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP)

 Ito ang institusyon ng pamahalan na nagsasaayos ng pananalapi at sistemang pinansyal ng bansa.
 Ito ang nagpapanatili sa katatagan ng piso sa pamamagitan ng pagkontrol sa dami ng salaping nakakalat sa sirkulasyon.
 Itinatag ito noong Enero 3, 1949 sa bisa ng BR 265.
 Ang organisasyon nito ay batay sa organisasyon at estruktura ng national bank ng Guatemala at Paraguay.
Katangian ng BSP
 Ito ang bangko ng mga bangko.
 Gumagawa at nagpapalabas ito ng salapi sa sirkulasyon.
 Mayroon itong chief banker at tagapayong pinansiyal ng pamahalaan.
 Ito ang taga-pautang sa mga bangko.
 Ito ang tagapamahala sa reserbang dolyar at ginto ng pamahalaan.
 Namamahala ito sa pagbabayad ng utang panlabas at panloob ng pamahalaan.
Layunin ng BSP
 Mapanatili ang katatagan ng salapi
 Mapangalagaan ang halaga ng piso
 Magtaguyod ng mataas na produksyon, trabaho, at kita
 Mapatatag ang presyo ng produkto para makatulong sa ekonomiya
Paraan sa Pagkontrol ng Suplay ng Salapi
Discount Rate
Ang Bangko Sentral ay nagtatakda ng interes na sinisingil nito mula sa mga bangko sa bansa.
Reserve Requirement
Ang Bangko Sentral ay nagtakda ng porsiyento at halaga ng salapi ng dapat manatili sa iba't ibang uri ng bangko.
Open Market Operations
Ang BSP ay nagbebenta ng bonds * o *treasury bills ng pamahalaan upang mabawasan ang salaping nasa sirkulasyon
Fiat Money Authority

Ang BSP ay may kapangyarihan at kakayahang gumawa at mag-imprenta ng salapi na ipalalabas sa sirkulasyon upang magamit sa iba't ibang transaksiyon at gawaing
pang-ekonomiya.
Moral Suasion
Hinihikayat ng BSP ang mga bangko na kontrolin ang dami ng salapi na nasa sirkulasyon.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, bakit kailangan kontrolin ng pamahalaan ang dami ng salaping nasa sirkulasyon sa bansa?
 Ang patakarang pananalapi ay ang pagkontrol ng pamahalaan sa suplay o dami ng salaping ginagamit sa ekonomiya ng bansa.
 Layunin ng patakarang piskal na mapatatag ang halaga ng piso para mapanitiling masigla ang ekonomiya ng bansa.
 Ang Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP) ay institusyong itinatag ng pamahalaan upang mangasiwa at mamahala sa pananalapi ng bansa.
 Ang BSP ang pangunahin at opisyal na bangko ng pamahalaan ng Pilipinas.
 Ang BSP ay tagapamahala sa pagbabayad ng mga utang ng bansa, gumagawa ng salapi, at nangangalaga sa mga reserbang dolyar at ginto ng Pilipinas.
 May iba't ibang paraan na ginagawa ang BSP upang makontrol ang suplay at dami ng salapi sa sirkulasyon−discount rate, reserve requirement, open
market operations, fiat money authority, at moral suasion.
Mga Bumubuo sa Sektor ng Pananalapi
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na natutukoy mo na ang mga bumubuo sa sektor ng pananalapi.
 Ano ang sektor ng pananalapi?

 Ano-ano ang bumubuo sa sektor na ito?
 Ano ang ginagawa ng bawat kasapi ng sektor?
Pag-aralan Natin!
Sektor ng Pananalapi
Ang sektor ng pananalapi ang namamahala sa paggawa o pag-imprenta, pagsusuplay, at pagpapanatili ng balanseng dami ng salapi sa sirkulasyon o sa pamilihan.
Ang Salapi
 Ito ay bagay na ginagamit sa pakikipagkalakalan o pagbili ng mga produkto o serbisyo.
 Ito ay maaaring nasa anyong papel (bills), barya (coins), bono (bonds), o utang (credit).
Mga Bumubuo sa Sektor ng Pananalapi

Ang bangko ay isang institusyon ng pananalapi na tumatanggap at nangangalaga sa labis na salapi na iniimpok ng mga mamamayan, negosyo, at pamahalaan.
Mga Uri ng Bangko

Bangko ng Pagtitipid (Savings Bank)
Humihikayat ito sa mga tao na magtipid at mag-impok. Halimbawa nito ang:
 savings and loans,

 private development bank, at
 savings and mortgage bank
Bangkong Komersyal (Commercial Bank)
Ito ay isang uri ng bangko na nagbibigay ng iba't ibang serbisyo sa mga tao, kabilang na ang pagpapautang at pagdedeposito ng pera nang may karampatang interes.
Bangkong Rural (Rural Bank)
 Naglalayon itong tulungan ang mga magsasaka na magkaroon ng puhunan.

 Nagpapautang ito sa mga kooperatiba, negosyante, at industriya.
Trust Companies
Nangangalaga ito sa kayamanan at ari-arian ng mga tao na walang kakayahang pangalagaan ang kanilang ari-arian, lalo na ng mga bata.
Espesyal na Bangko
Itinatag ito para sa isang tiyak na layunin o gawaing pinansiyal. Halimbawa nito ang Land Bank of the Philippines na pangunahing bangko ng pamahalaan at
Development Bank of the Philippines na itinayo upang tulungan ang pamahalaan na mapaunlad ang ekonomiya.
Mga Bumubuo sa Sektor ng Pananalapi na Hindi Bangko

Pagtutulungan sa Kinabukasan Ikaw Bangko Industriya at Gobyerno (PAGIBIG)
 Layunin nito na tulungan ang mga kasapi na magkaroon ng sariling bahay.

 Ang mga kasapi ay mula sa pribado at pampublikong manggagawa.
Government Service Insurance System (GSIS)
 Namamahala ito sa pagkakaloob ng tulong sa mga manggagawa ng pamahalaan.

 Nagkakaloob ito ng seguridad, pension, pautang, at tulong sa mga kasapi na nagkasakit, napinsala ng kalamidad, at namatay.
Social Security System (SSS)
Namamahala ito sa pagkakaloob ng tulong at seguridad sa mga manggagawa ng pribadong sektor.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, nakatutulong ba nang malaki ang mga di-bangkong bahagi ng sektor ng pananalapi sa mga karaniwang mamamayan?
 Ang sektor ng pananalapi ay namamahala sa paggawa o pag-imprenta, pagsusuplay, at pagpapanatili ng balanseng dami ng salapi sa sirkulasyon o sa
pamilihan.
 Ang salapi ay anumang bagay na ginagamit sa pakikipagkalakalan o pagbili ng mga produkto o serbisyo.
 Ang sektor ng pananalapi ay binubuo ng mga institusyong bangko at di-bangko.
Mga Patakarang Pang-ekonomiya sa Bansa
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat na natutukoy mo na ang mga patakarang pang-ekonomiya sa bansa at kung paano nakatutulong ang mga ito sa pag-unlad ng bansa.
 Ano-ano ang patakarang pang-ekonomiya sa bansa?

 Paano nakatutulong ang mga ito sa pagpapaunlad ng ekonomiya ng bansa?
 Ano ang epekto ng mga patakarang pang-ekonomiya sa bansa?
Pag-aralan Natin!
Mga Patakarang Pang-ekonomiya sa Bansa
1. Globalisasyon
 Ang isang bansa ay may kakayahan at karapatan sa malayang pakikipagkalakalan sa anumang bansa sa mundo.
 Ang daigdig ay nagsisilbing isang malaking pamilihan kung saan ang lahat ng bansa ay maaaring magbenta at bumili ng kani-kanilang produkto at serbisyo.
2. Malayang Kalakalan
Ang mga bansa ay malayang nagpapalitan ng kanilang mga produkto at serbisyo.
3. Kooperasyong Pang-Ekonomiya at Teknikal
 Nabibigyan ng pagsasanay ang mga manggagawa tungkol sa mga kaalamang teknikal sa paggawa ng produkto o pagbibigay ng serbisyo.
 Ang dalawang bansa ay may pagtutulungan sa pagpapaunlad ng kaalaman ng kani-kanilang mamamayan tungkol sa mga industriya at kabuhayang umiiral sa
kani-kanilang bansa.
 Maaari din silang magpalitan ng mga kalakal na magpapasigla sa produksyon ng produkto sa bawat bansa.
4. Pagtutulungan ng Pamahalaan at mga Pribadong Kompanya
Nagtutulungan ang pamahalaan at mga pribadong kompanya sa pagsasagawa ng mga proyektong magpapasigla ng ekonomiya ng bansa,
tulad ng pagpapatayo ng mga imprastruktura, pagawaan, o paaralan na magsasanay sa mga manggagawa o magbibigay ng trabaho sa mga
mamamayan. Epekto ng mga Patakarang Pang-Ekonomiya

1. Globalisasyon
 Binuksan nito ang bansa sa mas malayang pandaigdigang kalakalan, kaya nagkarong ng ugnayang pangkalakalan ang Pilipinas sa mas maraming bansa.
 Naging mas mabilis ang kalakarang pang-ekonomiya ng bansa na nagpasigla naman ng pambansang ekonomiya.
 Lumawak ang pamilihan para sa mga lokal na produkto.
2. Malayang Kalakalan (Free Trade)
 Ang mga lokal na produkto sa Pilipinas ay nabibigyan ng pagkakataong makilala at mabili sa ibang bansa.
 Ang mga produktong wala sa bansa ay inaangkat mula sa ibang bansa upang mabili ng mga mamamayan.
 Ang pakikipagpalitan ng produkto sa ibang bansa ay nakatutulong sa pagpapataas ng produksyon ng mga lokal na produkto.
3. Kooperasyong Pang-Ekonomiya at Teknikal
 Maraming manggagawa ang nabigyan ng pagkakataong matuto ng mga teknikal na kaalaman at makapagtrabaho sa mga industriyal na kompanya.
 Napaunlad ang kaalaman ng maraming negosyante tungkol sa mga bagong teknolohiya sa paggawa ng mga produkto.
4. Pagtutulungan ng Pamahalaan at mga Pribadong Kompanya
 Nakapagtayo ang bansa ng mga gusali at imprastruktura sa tulong ng mga pribadong kompanya na nagbigay ng pondo para sa pagpapatayo nito.
 Nakapaglunsad ang bansa ng mga proyekto para sa pagpapabuti ng produkto o serbisyo at pagdaragdag sa kaalaman ng mga manggagawa.
Implikasyon ng mga Patakarang Pang-Ekonomiya

Bukod sa epekto ng mga patakarang pang-ekonomiya, mayroon ding mga patakarang umusbong mula sa mga ito na maaaring makabuti o makasama sa ekonomiya ng
bansa.
1. Liberalisasyon
- Ito ang malayang pagbubukas ng lokal na ekonomiya sa pamumuhunan ng mga banyaga.
- Ito ang pagtatanggal ng mga trade barrier tulad ng taripa at nakatakdang quota para makalahok ang mga banyagang mamumuhunan sa kalakalan sa Pilipinas.
1. Korporasyong Transnasyunal
- Ito ay mga korporasyong pag-aari ng isang banyaga na may malawak na operasyon sa iba't ibang bansa.
- Maaaring masigla ang kalakalan, ngunit ang kita ng korporasyong transnasyunal ay napupunta at napakikinabangan lamang sa bansang pinagmulan ng banyagang
may-ari.
1. Deregulasyon
- Ang pamahalaan ay walang karapatang makialam o kontrolin ang mga probagong kompanya.
- Malaya ang mga pribadong industriya na pamahalaan ang kanilang operasyon ayon sa makapagpalalaki ng kanilang produksyon at kita.
- Umiiral ito alinsunod sa pilosopiyang laissez faire ni Adam Smith na naniniwala sa kakayahan ng pamilihan na pangasiwaan ang sarili na hindi pinakikialaman ng
pamahalaan.
1. Pagsasapribado
- Ito ang pagbibili ng pamahalaan ng mga pampublikong industriya sa mga pribadong korporasyon.
- Ginagawa ito upang mabawasan ang gastusin ng pamahalaan at mapaunlad ng mga pribadong kompanya ang mga industriya dahil mayroon silang sapat na pondo.
1. Mga Samahang Panrehiyon at Pandaigdigan

- Ito ay mga organinsasyon na nabuo para makapagtulungan ang mga bansang kasapi sa pagpapaunlad ng kanilang mga industriya at ekonomiya.
- Halimbawa nito ang World Trade Organization, Asia-Pacific Economic Cooperation, at Association of Southeast Asian Nations.
Epekto ng mga Implikasyon ng Patakarang Pang-Ekonomiya

Ang mga nabuong implikasyon ay mayroon ding mabubuti at masasamang epekto sa ekonomiya ng bansa.
Pagnilayan
Kung ikaw ang pangulo ng bansa, paano mo mababalanse ang pagpapatupad ng mga patakarang pang-ekonomiya at ang hindi magagandang epekto o implikasyon nito?
 May iba't ibang patakarang pang-ekonomiya na umiiral sa bansa para mapasigla at mapaunlad ang ekonomiya ng bansa.
 Ang mga patakarang pang-ekonomiya ay may magagandang epekto sa ekonomiya ng bansa.
 May mga implikasyon din ang mga patakarang pang-ekonomiya sa bansa.
 Dapat maging maingat at balanse sa pagpapatupad ng mga patakarang pang-ekonomiya upang mapanatili ang magandang epekto nito sa ekonomiya at
hindi masyadong maramdaman ang masasamang epekto nito.
Mga Sektor Pang-Ekonomiya at Mga Patakarang Pang-Ekonomiya Nito

 Ang Pambansang Kaunlaran

 Ang Sektor ng Agrikultura
 Mga Patakarang Pang-ekonomiya Nakatutulong sa Sektor ng Agrikultura (Industriya ng Agrikultura, Pangingisda, at Paggugubat)
 Ang Sektor ng Industriya
 Ang Sektor ng Paglilingkod
 Ang Impormal na Sektor
 Ang Kalakaran ng Kalakalang Panlabas ng Bansa
 Mga Organisasyon at Samahan na may Kinalaman sa Ugnayang Panlabas ng Pilipinas
 Ang Kontribusyon ng Kalakalang Panlabas sa Pag-unlad Ekonomiya ng Bansa
 Ang Kalakalang Panlabas ng Bansa
Ang Pambansang Kaunlaran
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na natutukoy mo na ang mga palatandaan ng pambansang kaunlaran at ang papel na ginagampanan ng mga mamamayan sa
pagpapaunlad ng bansa.
 Ano-ano ang palatandaan ng pambansang kaunlaran?

 Ano ang papel na ginagampanan ng mga mamamayan sa pagpapaunlad ng bansa?
 Gaano kahalaga ang pagtutulungan at pagkakaisa ng mga tao para sa kaunlaran ng bansa?

Pag-aralan Natin!
Mga Palatandaan ng Pambansang Kaunlaran
Pag-unlad
May pagbabago mula sa mababa tungo sa mataas na antas ng pamumuhay.
Pag-uuri ng mga Bansa ayon sa Pangkabuhayang Pag-unlad
 maunlad o umuunlad
 mayaman o mahirap
 una, ikalawa, o ikatlong daigdig
 pangkat hilaga o pangkat timog
Palatandaan ng Pambansang Kaunlaran
Bukod sa Gross National Product (GNP) at Gross Domestic Product (GDP), mayroon pang iba't ibang palatandaan o sukatan upang masabing maunlad ang isang
bansa. Ilan sa mga ito ang sumusunod:
1. Kalusugan
 Haba ng buhay – Ang mga mamamayan ng mayayamang bansa ay tinatayang mas mahaba ang buhay kaysa mga mamamayan ng mahihirap na bansa.
 Dami ng sanggol na namamatay bago mag-isang taon – Dahil sa makabagong kagamitan at gawi, mas maliit ang bilang ng mga sanggol na namamatay nang
wala pang isang taon sa mayayamang bansa kumpara sa mahihirap na bansa.
 Dami ng protina sa pagkain – Ang pagkain ng mga mamamayan sa mayayamang bansa ay nagtataglay ng mas mataas sa protina na kailangan ng katawan.
Samantala, ang mga mamamyan sa mahihirap na bansa ay halos walang makain.
o Dami ng manggagamot – Mas nabibigyang-pansin ng mayayamang bansa ang kalusugan ng mga mamamayan nito, kaya malaki ang bilang ng
mga manggagamot sa kanilang bansa kumpara sa mga mahihirap na bansa.
2. Edukasyon
Ang bilang ng mga mamamayang nakakapagtapos sa pag-aaral at mga mamamayan na marunong bumasa at sumulat ay isa ring sukatan ng kaunlaran ng bansa.
3. Kakayahan ng Manggagawa
Tinatayang higit ang kaalaman ng manggagawa sa mayaman na bansa kumpara sa mahirap na bansa, lalo na sa larangan ng teknolohiya.
4. Kalinisang Pambayan
Tinatayang mas nabibigyang-pansin ng mayayamang bansa ang kalinisan ng kapaligiran kumpara sa mahihirap na bansa.
5. Suplay ng Malinis na Tubig
Ang mahihirap na bansa ay walang maayos na sistema ng patubig kung saan karaniwang nanggagaling ang tubig sa mga artisan well. Samantala, ang mayayamang
bansa ay may maayos na sistemang patubig at malinis na pinagkukuhanan nito.
6. Kawalan ng Trabaho
Ang mga mamamayan ng bansa ay inuuri sa bilang ng may trabaho, mababang uri ng trabaho, at walang trabaho. Sa mayayamang bansa, nabibigyan ng subsidiya ng
pamahalaan ang mga mamamayan na walang trabaho hanggang makahanap sila ng trabaho. Hindi naibibigay ng mahihirap na bansa ang ganitong uri ng benepisyo.
7. Bilis ng Pagdami ng populasyon
Kung mabilis ang paglaki ng populasyon, mabibilang ito sa batang populasyon na lalong makapagpahihirap sa isang bansa kumpara sa mga bansa na ang populasyon ay
kabilang sa lakas-paggawa.
Iba’t ibang Gampanin ng Mamamayang Pilipino para Makamit ang Pambansang Kaunlaran
1. Tamang Pagbabayad ng Buwis
Ang tamang pagbabayad ng buwis ay makatutulong upang magkaroon ng sapat na perang magagamit sa mga serbisyong panlipunan ang mga tao, tulad ng libreng
edukasyon at maayos na programang pangkalusugan.
2. Makialam
Nararapat na ipaglaban ang tama. Labanan ang anomalya at korapsyon sa lahat ng aspekto ng lipunan at pamamahala. Hindi dapat na manahimik at magsawalang kibo
lamang kung may maling nangyayari sa loob ng tahanan, komunidad, paaralan, pamahalaan, at trabaho.
3. Bumuo o Sumali sa Kooperatiba

Ang pagiging kasapi ng kooperatiba ay isang paraan upang magkaroon ng kontribusyon sa paglikha ng yaman ng bansa. Ang kooperatiba ay ang pagsasama-sama ng
kapital o puhunan ng mga miyembro upang magtayo ng negosyo na ang makikinabang at tatangkilik ay mga kasapi rin.
4. Pagnenegosyo
Dapat matutuhan ng mga manggagawang Pilipino na maging mga negosyante upang mapasakamay nila ang kontrol sa ekonomiya ng Pilipinas.
5. Pakikilahok sa Pamamahala ng Bansa
Ang aktibong pakikikasama at pakikilahok sa pamamahala ng barangay, lokal na gobyerno, at pambansang pamahalaan upang maipahayag ang mga adhikain at
pangangailangan ng mga Pilipino ay kailangang gawain ng bawat mamamayan upang umunlad ang bansa.
6. Pagtangkilik sa mga Produktong Pilipino
Ang yaman ng bansa ay nawawala tuwing tinatangkilik natin ang dayuhan produkto. Dapat nating pagsikapan na tangkilikin ang mga produktong Pilipino.
7. Tamang Pagboto
Dapat pag-aralan ang mga programang pangkaunlaran ng mga kandidato sa halalan. Iboto lamang ang mga kandidatong may malinaw at konkretong programa upang
mapaunlad ang ekonomiya ng bansa.
8. Pagpapatupad at Pakikilahok sa mga Proyektong Pangkaunlaran sa Komunidad
Ang pag-unlad ay hindi magaganap kung ang pamahalaan lamang ang kikilos. Dapat na aktibong makilahok ang mga mamamayan sa pagbuo at pagpapatupad ng mga
programang pangkaunlaran upang tuluyang maisakatuparan ang kaunlaran ng bansa.
Sama-samang Pagkilos para sa Pambansang Kaunlaran

Ang mga mamamayan ay mahalagang sangkap sa isang maunlad at matatag na ekonomiya dahil sila ang pinanggagalingan ng lakas, enerhiya, kaalaman, at kakayahan
para makamit ang kasiglahan ng ekonomiya at kaunlaran ng bansa.
Bawat sektor ay may kontribusyon sa pagkamit ng pambansang kaunlaran.
 Ang sektor ng agrikultura ang nagsusuplay ng mga produktong agrikultural na iniluluwas at ipinagbibili sa labas ng bansa. Malaking halaga ng dolyar ang
ipinapasok sa bansa ng mga produktong ito. Malaki ang ambag ng mga magsasaka, mangingisda, at nag-aalaga ng hayop sa sektor ng agrikultura.
 Ang mga siyentipiko naman ay nagsasagawa ng mga pananaliksik para mapaunlad pa ang sistema at paraan ng pagsasaka, pangingisda, at paghahayupan sa
bansa.
 Ang mga nasa sektor ng paglilingkod ay nakapag-aambag din sa kaunlaran ng bansa. Ang mga nagtatrabaho sa larangan ng turismo, pananalapi,
transportasyon, at komunikasyon ay nagbibigay ng kanilang lakas at kaalaman para makapaglingkod sa kanilang mga customer.
 Ang mga Overseas Filipino Worker o OFW ay nagpapasok ng malaking halaga ng dolyar sa bansa. Ang kanilang pagtatrabaho sa ibang bansa at
pagpapadala ng remittance o pera sa kanilang pamilya dito sa Pilipinas ay nagsisilbing pangunahing suplay ng dolyar sa bansa.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, ano ang maiaambag mo para makamit ng bansa ang pambansang kaunlaran?
 Sinasabing maunlad ang isang bansa kung ang mga mamamayan nito ay nakararanas ng pagbabago mula sa mababa patungo sa mataas na antas ng
pamumuhay.
 May iba't ibang pag-uuri ng bansa ayon sa kaunlaran nito:
 maunlad o umuunlad
 mayaman o mahirap
 una, ikalawa, o ikatlong daigdig
 pangkat hilaga o pangkat timog
 May mga palantandaan din ng pambansang kaunlaran, tulad ng:
o GNP at GDP
o Kalusugan
 Haba ng Buhay
 Dami ng sanggol na namamatay bago mag-isang taon
 Dami ng protina sa pagkain
 Dami ng Manggagamot
o Edukasyon
o Kakayahan ng Manggagawa
o Kalinisang pambayan
o Suplay ng malinis na tubig
o Kawalan ng trabaho
o Bilis ng pagdaming populasyon
 Ang mga mamamayan ay mahalagang sangkap sa isang maunlad at matatag na ekonomiya dahil sila ang pinanggagalingan ng lakas, enerhiya, kaalaman, at
kakayahan para makamit ang kasiglahan ng ekonomiya at kaunlaran ng bansa.
Ang Sektor ng Agrikultura
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat na natatalakay mo na ang mga bumubuo sa sektor ng agrikultura, mga suliraning kinahaharap nito, at mga patakarang pang-ekonomiya na
nakatutulong sa pagpapaunlad sa sektor.
 Ano-ano ang bumubuo sa sektor ng agrikultura?

 Ano ang suliranin ng sektor ng agrikultura?
 Ano-ano ang dahilan at epekto ng mga suliranin ng sektor ng agrikultura?
 Ano-ano ang patakarang pang-ekonomiya na nakatutulong sa pagpapaunlad ng sektor ng agrikultura?
Pag-aralan Natin!
Sektor ng Agrikultura
 Ito ang pangunahing sektor ng ekonomiya na sinusundan ng sektor ng industriya at sektor ng paglilingkod.
 Itinuturing ito na pinakamahalagang sektor ng ekonomiya ng Pilipinas.
 Pinagmumulan ito ng mga hilaw na sangkap na ginagamit sa sektor ng industriya para makagawa ng mga bagong produkto o serbisyo.
Mga Bumubuo sa Sektor ng Agrikultura

Pagsasaka
 Ito ang pagtatanim ng iba't ibang halamang namumunga.

 Pangunahing pananim ang palay, mais, niyog, tubo, saging, pinya, kape, mangga, tabako, at iba't ibang halamang gulay.
 May malaking kontribusyon ito sa ekonomiya ng bansa.
Paghahayupan
 Ito ang pag-aalaga ng iba't ibang hayop.

 Pangunahing inaalagaan ang mga kalabaw, baka, kambing, kabayo, baboy, manok, at pato.
 Pinagmumulan ito ng mga karne at iba pang produktong nakukuha sa hayop tulad ng itlog at gatas.
 Nakatutulong din ito sa pagpapasigla ng ekonomiya ng bansa.
Pangingisda
 Ito ang panghuhuli ng isda sa mga ilog, lawa, o dagat.

 Maaari din itong tumukoy sa pag-aalaga ng mga isda sa mga anyong tubig.
 Isa sa pinakamalalaking nagsusuplay ng isda sa mundo ang Pilipinas.
 Ilan pa sa mga produktong nakukuha sa pangingisda ang hipon, sugpo, tahong, talaba, pusit, at mga halamang dagat na ginagawang gulaman.
 Marami sa mga produktong ito ang iniluluwas at ipinagbibili sa iba pang bahagi ng mundo.
Paggugubat
 Ito ang pagpuputol ng mga punong-kahoy sa kagubatan upang gawaing mga kasangkapan o balangkas ng bahay o gusali.
 Ang kahoy ay mula sa mga puno ng rattan, nipa, anahaw, kawayan, pulot-pukyutan at dagta ng puno (almaciga).
 Mga pangunahing produkto ang troso, plywood, at veneer.
Pagmimina
 Ito ang pagkuha ng mga yamang mineral mula sa loob ng mga bundok at ilalim ng kweba.
 Mayaman sa mga yamang mineral ang Pilipinas.
 Nakahuhukay sa Pilipinas ng chromite, tanso, ginto, bakal, lead, mercury, nickel, uranium, at zinc.
 Nakakukuha rin ng mga yamang mineral na hindi metal tulad ng asbestos, semento, luwad, karbon, graba, guano, adobe, marmol, aspalto, sulfur, buhangin,
natural na gas, at petrolyo.
 Ang Pilipinas ay isa sa mga nangunguna sa produksyon ng ginto, chromite, at tanso sa mundo.
Mga Suliranin ng Sektor ng Agrikultura

Ang sektor ng agrikultura ay humaharap din sa iba't ibang suliranin. Ang mga ito ay may kani-kaniyang dahilan at epekto sa ekonomiya ng bansa. Alamin ang mga ito
at pag-aralan ang sumusunod na tsart.
Mga Patakarang Pang-Ekonomiya para Mapaunlad ang Sektor ng Agrikultura
Ang pamahalaan ay nagpatupad ng iba't ibang patakarang pang-ekonomiya para higit na masuportahan at mapaunlad ang sektor ng agrikultura
Pagsasaka
Key Production Approach
Ito ang pagkilala at pagsuporta sa halaga ng sektor ng agrikultura sa pamamagitan ng pagpapatupad ng:
 reporma sa lupa,
 pagpapatayo ng patubig,
 pagpapatayo ng daan,
 post harvest facilities,
 pagpapautang sa kasapi, at
 pagsasanay sa benepisyaryo.
Gintong Ani
Ito ang pagpapalawak sa produksyon ng palay, mais, at iba pang pananim na may mataas na halagang komersyal.
Paggugubat
Department of Environment and Natural Resources (DENR)
 Ito ang pangunahing ahensya ng pamahalaan na nangangalaga sa mga kagubatan.
 Mga karaniwang gawain nito ang:
o pag-uuri ng lupa,
o pangangalaga sa kagubatan, at
o pangangalaga sa mga parke, hayop, at ibong ligaw.
Industrial Tree Plantation at Program for Ecosystem Management (PROFEM)
 Ito ang sama-samang pagtatanim ng puno na ornamental o namumunga sa mga paaralan, tabi ng lansangan, kalbong kagubatan, parkeng pasyalan, at
bakuran.
 Saklaw rin nito ang pagpapatayo ng nursery ng mga puno.
Forest Rangers
Sila ang mga bantay na nagpapatrolya sa kagubatan upang masugpo ang illegal logging, kaingin, at sunog.
Pagmimina
Republic Act 7942 o Mining Act of 1995
Nagtatakda ito sa tamang paggalugad, paggamit, pag-iingat, at pagpapaunlad ng yamang mineral ng Pilipinas.
Pangingisda
Bureau of Fisheries and Aquatic Resources (BFAR)
 Ito ang ahensyang may tungkuling mamahala, magpaunlad, at gamitin nang maayos ang pangisdaan at yamang tubig.
 Tumutulong ito na mapataas ang produksyon ng isda at mapalawak ng serbisyo para sa mga mangingisda.
Department of Science and Technology (DOST)
Namamahala ito sa pananaliksik sa larangan ng pangingisda.
South East Asian Fisheries Development Center (SEAFDEC)
 Itinatag ito noong 1967 ng mga bansang Malaysia, Philippines, Singapore, Thailand, Vietnam, at Hapon.
 Namamahala ito sa pagsasaliksik sa pagpapataas ng produksyon ng isda at mga yamang tubig sa Timog-silangang Asya.
Pagnilayan
Kung ikaw ang pinuno ng bansa, anong patakarang pang-ekonomiya ang ipatutupad mo para mapaunlad pa ang sektor ng agrikultura?
 Ang sektor ng agrikultura ang pinagmumulan ng mga hilaw na sangkap na ginagamit sa sektor ng industriya upang makagawa ng mga bagong produkto o
serbisyo.
 Ang sektor ng agrikultura ay binubuo ng pagsasaka, pangingisda, paghahayupan, paggugubat, at pagmimina.
 Iba't ibang suliranin ang kinakaharap ng sektor ng agrkultura, kabilang na ang:
o pagkaubos ng puno sa kagubatan,

o erosyon ng Lupa (soil erosion),
o polusyon,
o global warming,
o kakulangan ng implementasyon ng programang pampamahalaan, at
o kawalan ng suporta mula sa pribadong sektor.
 Ang pamahalaan ay nagpatupad ng iba't ibang patakarang pang-ekonomiya para higit na masuportahan at mapaunlad ang sektor ng agrikultura.
Mga Patakarang Pang-ekonomiya Nakatutulong sa Sektor ng Agrikultura (Industriya ng Agrikultura, Pangingisda, at Paggugubat)
 Questions
Layunin
Iyong dapat mabigyang-halaga ang mga patakarang pang-ekonomiya na nakatutulong sa sektor ng agrikultura (industriya ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat)
matapos ang araling ito.
Ang pamahalaan ay nagkaroon ng ibat-ibang programa upang matulungan ang sektor ng agrikultura ng bansa. Ilan dito ang mga sumusunod:
Pagtatanim
1. Key Production Approach – pagsuporta sa mahalagang sektor ng agrikultura at nagpapatupad ng:
 Reporma sa lupa
 Pagpapatayo ng patubig
 Pagpapatayo ng daan
 Post harvest facilities

 Pagpapautang sa kasapi
 Pagsasanay sa benepisyaryo
1. Gintong Ani – pagpapalawak ng produksyon ng palay, mais at iba pang pananim na may mataas na halagang komersyal
Pag-aralan Natin!
Paggugubat
1. DENR –(Department of Environment and Natural Resources) - Pangunahing ahensya ng pamahalaan na nangangalaga sa kagubatan. Ang ilan pa sa Gawain nito ay:
 Nag-uuri ng lupa
 Pangangalaga sa kagubatan
 Pangangalaga sa parke, hayop at ibong ligaw
1. Industrial Tree Plantation at Program for Ecosystem Management PROFEM
 Sama-samang pagtatanim ng puno na ornamental o namumunga sa mga paaralan, tabi ng lansangan, kalbong kagubatan, parkeng pasyalan at bakuran
 Pagpapatayo ng nursery ng mga puno
1. Forest Rangers– mga bantay na nagpapatrolya sa kagubatan upang masugpo ang illegal logging, kaingin, pagtotroso, sunog Pagmimina
RA 7942 – Mining Act of 1995 – tamang paggalugad, paggamit, pagiingat at pagpapaunlad ng yamang mineral ng Pilipinas
Pangingisda
1. BFAR – (Bureau of Fisheries and Natural Resources)
 Ahensyang binigyan ng katungkulan na mamahala, magpaunlad at gamitin ng maayos ang pangisdaan at yamang tubig
 Nagpapataas ng produksyon ng isda at nagpapalawak ng serbisyo para sa mga mangingisda
1. DOST – (Department of Science and Technology) - Namamahala sa pananaliksik sa larangan ng pangingisda

1. SEAFDEC – (South East Asian Fisheries Development Center) - tinatag noong 1967 ng mga bansang Malaysia, Philippines, Singapore, Thailand,
Vietnam at Japan na namamahala sa pagsasaliksik sa pagpapataas ng pagkain sa Timog Silangang Asya Ang Sektor ng Industriya
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na natatalakay mo na ang kahulugan at kahalagahan ng sektor ng industriya, ang kaugnayan nito sa sektor ng agrikultura, at mga
patakarang pang-ekonomiya nanagsusulong sa pag-unlad nito.
 Ano ang sektor ng industriya?

 Ano-ano ang bumubuo sa sektor ng industriya?
 Ano ang kaugnayan ng industriya sa agrikultura?
 Ano-anong patakarang pang-ekonomiya ang ipinatutupad ng pamahalaan para mapaunlad pa ang sektor ng industriya?
Pag-aralan Natin!
Sektor ng Industriya
 Ito ang ikalawang sektor ng ekonomiya.

 Kinabibilangan itoo ng mga kabuhayang gumagamit ng makina sa paggawa ng mga produkto.
 Ito ang sektor na nagpoproseso ng mga hilaw na sangkap na mula sa sektor ng agrikultura.
Mga Bumubuo sa Sektor ng Industriya

1. Pagmamanupaktura
Ito ang pagsasama-sama ng organiko at di-organikong materyal para makabuo ng panibagong produkto.
1. Konstruksyon
- Ito ang pagproseso ng mga nakuhang mineral sa lupa upang magawang panibagong produkto.
- Ito rin ang pagpapatayo ng mga gusali at iba pang imprastruktura na kailangan sa negosyo.
1. Elektrisidad, Gas, at Tubig
Ito ang mga pangunahing serbisyo na kailangan sa isang produksyon.
Mga Uri ng Industriya
Ugnayan ng Sektor ng Industriya at Sektor ng Agrikultura

Lahat ng sektor ng ekonomiya ay magkakaugnay sa isa't isa. Nagtutulungan ang mga ito upang mapasigla ang ekonomiya ng bansa at mapaunlad ang kabuhayan ng
mga mamamayan nito.
Ang sektor ng industriya at sektor ng agrikultura ay magkaugnay.
1. Ang sektor ng agrikultura ang nagsusuplay ng mga hilaw na sangkap sa sektor ng industriya para iproseso, gamit ang iba't ibang makina, upang makagawa ng mga
bagong produkto.
1. Kapag umulad ang sektor ng industriya ay napauunlad din ang sektor ng agrikultura. Nagkakaroon ng mga makabagong gamit at nagkakaroon ng industriyalisasyon.
1. Ang kita mula sa agrikultura ay maaring gamiting pambili ng iba pang makinarya na lalong magpalalaki sa kita ng sektor.
1. Nakatutulong ang agrikultura sa pagsusuplay ng kinakailangang foreign exchange ng sektor ng industriya.
1. Nagpapataas ng demand sa agrikultura ang industriya at nagpararami naman ng suplay sa agrikultura ang industriya sa tulong ng mga makinarya.
Mga Patakarang Pang-Ekonomiya na Nagsusulong sa Pag-unlad ng Sektor ng Industriya
Upang mabigyan ng nararapat na suporta at mapaunlad pa lalo ang sektor ng industriya, ang pamahalaan ay nagpatupad ng iba't ibang patakarang pang-ekonomiya.
General Agreement on Tariff and Trade (GATT)
 Ito ang nagbigay-daan sa pagpasok ng Pilipinas sa World Trade Organization (WTO).

 Ito ang nagbigay ng kakyahan sa Pilipinas na makipagkalakalan sa ibang bansa.
Build-Operate-Transfer Law
Ito ang nagpahintulot sa operasyon ng mga dayuhan na mamumuhunan sa edukasyon, kalusugan, at negosyo sa ilalim ng kasunduan pagkalipas ng itinakdang panahon
ay isasalin ang pagmamay-ari ng mga itinayong imprastruktura sa pamahalaan.
BR 6977 o Magna Carta for Small and Medium-Scale Enterprises
Layunin nitong palaguin ang maliliit at katamtamang-laking industriya lalo na sa pook rural at sektor ng agrikultura sa pamamagitan ng pagbibigay ng tulong pinansyal,
pagsasanay, at iba pa.
Industrial Guarantee and Loan Fund
Ito ay pagpapautang mula sa World Bank para magamit ng mga maliit at katamtamang-laking entreprenyur.
Agro-Industrial Technology Transfer Program
Katulong ang bansang Hapon, naglalayon itong iparating at ilipat ang mga bagong kaalaman sa teknolohiya at produksyon sa Pilipinas, lalo na sa mga pook rural.
Science and Technology Agenda for National Development (STAND)
Ito ang humahalili sa pagpapaunlad sa agro-industriyal na sektor at sa pagbubuo ng sopistikadong industriya na makatutulong sa ekonomiya.
BR 8439 o Magna Carta for Scientists, Engineers, Researchers, and other Science and Technology Personnel in Government
Layunin nitong hikayatin ang mga propesyunal na manatili sa Pilipinas at ibahagi ang kanilang kaalaman at mga natuklasan sa mga kapwa Pilipino
Pagnilayan
Kung ikaw ang pinuno ng bansa, anong patakarang pang-ekonomiya ang iyong ipatutupad para mapaunlad pa ang sektor ng industriya sa bansa?
 Ang sektor ng industriya ay ang siyang nagpoproseso sa mga hilaw na sangkap, gamit ang iba't ibang makina, para makagawa ng mga bagong produktong
maipagbibili sa pamilihan.
 Ang sektor ng industriya ay binubuo ng pagmamanupaktura, konstruksyon, at elektrisidad, gas, at tubig.
 Ang sektor ng agrikultura at sektor ng industriya ay lubos na magkaugnay sa isa't isa. Nagtutulungan sila para mapaunlad ang isa't isa at mapasigla ang
ekonomiya ng bansa.
 Ang pamahalaan ay nagpapatupad ng iba't ibang patakarang pang-ekonomiya para masuportahan ang sektor ng industriya at makatulong sa pagpapaunlad
nito.
Ang Sektor ng Paglilingkod
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na natatalakay mo na ang kahulugan at kahalagahan ng sektor ng paglilingkod at ang mga patakarang pang-ekonomiya na
nagpapaunlad sa sektor na ito.
 Ano ang sektor ng paglilingkod?

 Ano-anong patakarang pang-ekonomiya ang ipinatutupad ng pamahalaan para mapaunlad ang sektor ng paglilingkod?
Pag-aralan Natin!
Sektor ng Paglilingkod
 Ito ang ikatlong sektor ng ekonomiya.

 May malaking ambag ito sa ekonomiya ng bansa.
 Pinagmumulan ito ng lakas-paggawa ng bansa.
 Binubuo ito ng mga mamamayang may lakas, kaalaman, kakayahan, at kasanayan para magawa ang isang tiyak na gawain o trabaho.
Mga Bumubuo sa Sektor ng Paglilingkod

Transportasyon
Ito ang pagdadala ng mga tao at produkto sa iba't ibang lugar sa bansa nang mabilis, maayos, at ligtas.
Komunikasyon
Ito ang pagdadala ng mensahe sa iba't ibang bahagi ng bansa nang mabilis at maayos.
Pananalapi
 Ito ang pamamahala sa salapi at yamang pumapasok, lumalabas, at umiikot sa ekonomiya ng bansa.
 Kasama na rito ang mga institusyong pinansiyal tulad ng insurance, pautang, at pawnshop.
Pangangalakal
Ito ang pagpapalitan ng produkto sa pagitan ng mga tao, negosyo, kompanya, o bansa kung saan kumikita ng salapi ang bansa at napasisigla nito ang ekonomiya.
Pamahalaan
 Ito ang namamahala at nangangasiwa sa takbo ng ekonomiya ng bansa.

 Maaari itong magtakda ng mga patakaran at regulasyon para maisaayos ang takbo ng ekonomiya.
Turismo
 Ito ang nagpapasigla sa ekonomiya dahil sa pagdating ng mga turista na nagdadala ng dolyar sa bansa.
 Nagbibigay ito ng kita at dagdag trabaho sa pamamagitan ng mga shopping center, entertainment, hotel, restaurant, souvenir shop, at travel agency.
Ang isang maunlad na bansa ay may kakayahang lumikha ng iba't ibang uri ng produkto at serbisyo. Ang pagtaas ng kalidad ng mga nalilikhang produktong
ipinagbibili sa mga pamilihan ay naglalarawan sa antas ng kakayahan ng mga taong nagpapakadalubhasa at nagpupunyagi upang ang mga bahay-kalakal ay maging
masagana.
Mga Suliraning Kinahaharap ng Sektor ng Paglilingkod

Brain Drain
Ito ang unti-unting pagkaubos ng mga propesyunal sa bansa dahil sa pagpunta nila sa ibang bansa para sa mas magandang trabaho at mas malaking kita.
Mababang Pasahod
 Kulang at hindi sapat ang pasahod para sa mga manggagawa.

 Dahilan din ito upang maghanap ng mas magandang oportunidad ang mga mamamayan sa ibang bansa.
Kakulangan sa Benepisyo
 Madalas na kulang ang benepisyong natatanggap ng mga manggagawa.

 Mayroon ding ilang kompanya at pagawaan na hindi nagbibigay ng benepisyo sa kanilang mga manggagawa.
Mga Solusyon para Matugunan ang mga Suliranin ng Sektor ng Paglilingkod

Minimum Wage Rate
 Ito ang iinakda ng batas na pinakamababang sahod na dapat tanggapin ng isang manggagawa.
 Magkakaiba ito batay sa rehiyon kung saan nagtatrabaho ang isang manggagawa.
 Batay ito sa mga pang-ekonomikong gawain na sinusukat sa bilang ng mga walang trabaho, ranggo ng pag-unlad, at iba pang aspekto.
Holiday Pay, Overtime Pay, at Double Pay
 Ipinagkakaloob ang mga ito sa mga manggagawa na papasok sa mga espesyal na araw na idineklarang walang araw ng trabaho o kaya naman ay araw ng
kanilang pahinga.
 Ang overtime pay ay kabayaran naman sa oras na nagtrabaho ang manggagawa na lampas sa walong oras na itinakdang tagal ng pagtatrabaho.
Regular Work Hours at Rest Periods
 Itinakda na walong (8) oras ang karaniwang tagal ng pagtatrabaho ng isang manggagawa. Tinatawag ito na normal hours of work.
 Dapat na maglaan ang kompanya o employer ng hindi bababa sa isang oras para sa pagkain o pahinga ng mga manggagawa sa buong maghapon.
Rest Days
 Bawat manggagawa ay dapat magkaroon ng hindi bababa sa 24 oras na pahinga o rest day sa loob ng isang linggo.
 Kung hihilinging magtrabaho sa oras ng kaniyang pahinga, ang manggagawa ay dapat bayaran ng kaukulang halaga para sa ibibigay niyang serbisyo.
Mga Patakarang Pang-Ekonomiya na Nakatutulong sa Sektor ng Paglilingkod
Tulad ng sa sektor ng agrikultura at industriya, ang pamahalaan ay nagpatutupad din ng mga patakarang pang-ekonomiya na makatutulong sa pagpapaunlad ng sektor
ng paglilingkod.
<Philippines Response to Indigenous People and Muslim Education (PRIME)
 May layunin itong mabigyan ng mataas na antas ng edukasyon ang mga kasapi ng pangkat-etniko at mga Muslim.
 Nagbibigay ito ng pondo para makabili ng kagamitan sa pag-aaral, magsanay ng guro, at gumawa ng pagbabago sa curriculum na magbibigay ng
makabuluhang pagkatuto sa mga mag-aaral.
Programang Balik Probinsiya
 May layunin itong ilipat sa mga lalawigan ang mga informal settlers na nakatira sa lungsod upang mabawasan ang nagsisiksikang populasyon ng mga
lungsod.
 Nagbibigay ito ng sariling tahanan at oportunidad na magkaroon ng maayos na kabuhayan ang mga informal settlers sa lalawigan.
Financial Sector Assessment Program (FSAP)
 Programa ito ng International Monetary Fund (IMF) at World Bank (WB).

 May layunin itong bigyan ng suporta at tulungan ang mga bansang tulad ng Pilipinas na makaiwas sa pagkakaroon ng financial crisis sa pamamagitan ng
pagpapautang.
Philippines Basic Urban Services Sector Project
 Tumutulong ito sa mga lokal na pamahalaan at pribadong sektor na mamuhunan at makapagtayo ng matitibay at matatag na imprastruktura.
 Nagbibigay ito ng solusyon sa kakulangan ng serbisyo ng pamahalaan.
National Information Technology Plan for the 21st Century (IT21)
 May layunin itong makilala ang Pilipinas bilang Asia's Knowledge Center.
o Pinangangasiwaan ito ng National Information Technology Council.
o May layunin itong sanayin ang mga Pilipino na maging mahuhusay na propesyunal sa larangan ng Information Technology.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, alin sa sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod ang pinakamahalaga?
 Ang sektor ng paglilingkod ang pinagmumulan ng lakas-paggawa. Ito ay binubuo ng mga mamamayang nagbibigay ng kanilang lakas, kaalaman,
kakayahan, at kasanayan para maisagawa ang isang gawain o trabaho.
 Ang sektor ng paglilingkod ay binubuo ng sumusunod na kabuhayan:
o transportasyon,
o komunikasyon,
o pananalapi,
o pangangalakal,
o pamahalaan, at
o turismo.
 Mayroon ding mga suliranin na kinahaharap ang sektor ng paglilingkod, tulad ng:
o brain drain,
o mababang pasahod, at
o kakulangan sa benepisyo.
 Nagkaroon ng mga solusyon na ipinatupad para matugunan ang mga suliranin sa sektor ng paglilingkod, tulad ng:
o minimum wage rate,

o holiday pay, overtime pay, at double pay,
o regular work hours at rest periods, at
o rest days.
 Ang pamahalaan ay nagpatupad din ng mga patakarang pang-ekonomiya para matulungan ang pagpapaunlad ng sektor ng paglilingkod.
Ang Impormal na Sektor
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na natatalakay mo na ang kahulugan ng impormal na sektor, ang dahilan sa pagkakaroon nito, at epekto nito sa ekonomiya ng bansa.
 Ano ang impormal na sektor?

 Ano-ano ang dahilan sa pagkakaroon ng impormal na sektor?
 Ano-ano ang epekto ng impormal na sektor sa ekonomiya ng bansa?
Pag-aralan Natin!
Impormal na Sektor
 Ang impormal na sektor ay binubuo ng mga gawaing pang-ekonomiya na hindi nakarehistro sa pamahalaan.
 Kilala rin ito bilang "sektor na hindi nakikita," "nakatagong ekonomiya," underground economy, o black market.
 Kabilang sa sektor na ito ang mga gawaing labas sa normal na gawain ng ekonomiya.
 Ang kita sa mga gawaing ito ay hindi naibibilang o naisasama sa kabuuang kita ng ekonomiya.
 Kabilang dito ang mga taong naghahanapbuhay sa mga gawaing ilegal o ipinagbabawal ng batas, tulad ng pagnanakaw o pagpupuslit ng mga produkto.
Iba't ibang Anyo ng Impormal na Sektor

Ang impormal na sektor ay binubuo ng iba't ibang anyo ng ilegal na gawain:
Mga Dahilan ng Pagkakaroon ng Impormal na Sektor

Kakulangan sa puhunan at kawalan ng kakayahan ng negosyante na makipagkompetensiya sa pormal na sektor
Ang limitadong puhunan at kapital ng mga negosyante ang isa sa nagtutulak sa kanila na pasukin ang impormal na sektor ng ekonomiya. Dahil sa maliit lamang ang
kanilang kapital, nahihirapan din silang makipagsabayan o makipagkompetensya sa mga negosyong legal o nasa pormal na sektor.
Matagal at mabusising proseso ng pagrerehistro ng negosyo
May mga negosyante na iniiwasan ang proseso ng pagpaparehistro ng negosyo sa dahilang abala para sa kanila ang ganitong sistema, at dahil na rin masyadong
komplikado ang pamamaraan ng pagpaparehistro.
Kawalan ng nakikitang benepisyo ng pagpaparehistro ng negosyo at kawalan ng linaw ng sistema ng pagbubuwis
May mga negosyante na naniniwalang walang benepisyong nakukuha sa pagpaparehistro ng negosyo at wala itong ipinagkaiba sa mga negosyong hindi nakarehistro.
Isa pa ay hindi malinaw para sa kanila kung bakit sila magbubuwis at kung saan mapupunta ang buwis na kanilang ibabayad.
Takot sa panggigipit ng ilang ahensya ng pamahalaan
Ilang negosyante ang natatakot sa ilang opisyal ng pamahalaan na maaaring manggipit sa kanila sa oras na sila ay magparehistro. Iniiwasan din nila ang suhol, red tape,
o under the table transaction.
Upang makapagbigay ng dagdag na kita sa pamilya
May ilang negosyante na lumalahok sa impormal na sektor upang makadagdag sa kita ng kanilang pamilya. Samantala, ang iba naman ay ginagawa na itong
hanapbuhay o bread and butter ng pamilya.
Paglabas ng maliliit na negosyo upang lumikha ng trabaho
Isa rin sa dahilan ay upang makalikha at makapagbigay ng trabaho, lalo na sa mga unemployed, ang pagtatayo ng mga negosyong impormal.
Kakulangan sa edukasyon at kasanayan
Karaniwang nasa impormal na sektor ang mga taong hindi nakapagtapos ng hayskul o kolehiyo. Sila rin ang mga taong walang pormal o sapat na kasanayan sa
pagpapatakbo ng negosyo.
Epekto ng Impormal na Sektor sa Ekonomiya

Ang paglahok ng mga negosyante sa impormal na sektor ay may kaukulang epekto sa ekonomiya ng bansa.
Hindi nakikita ang tunay na sukat at kalagayan ng ekonomiya ng bansa.
Ang kita sa impormal na sektor ay hindi naibibilang sa pagkuha ng GNP at GDP ng bansa.
Nababawasan ang pondong makokolekta ng pamahalaan sa buwis.
Dahil hindi nakarehistro at hindi obligadong magbayad ng buwis ang mga impormal sa sektor, nababawasan ang halaga ng pondong makokolekta ng pamahalaan sa
pagbubuwis para sana magamit sa pagbibigay ng mga serbisyong panlipunan.
Maaaring maging biktima ng panloloko ang mga mamamayan.
Ang mga kostumer na bumili ng produkto at serbisyo mula sa mga negosyanteng hindi nakarehistro sa pamahalaan ay hindi protektado ng mga batas na nangangalaga
sa karapatan ng mga konsumer.
Maaaring maabuso ang mga manggagawa.
Ang mga manggagawa sa mga pagawaan at kompanyang hindi nakarehistro ay hindi protektado ng batas sa kanilang mga karapatan. Dahil dito, hindi rin sila
nakatatanggap ng mga benepisyong dapat ibigay sa mga manggagawa.
Pagnilayan
Kung ikaw ang pinuno ng bansa, paano mo makukumbinsi ang mga negosyante sa impormal na sektor na magparehistro na sa pamahalaan?
 Ang impormal na sektor ay binubuo ng mga negosyong hindi nakarehistro sa pamahalaan.
 Ang mga kabuhayan sa impormal na sektor ay karaniwang ilegal o ipinagbabawal sa batas, tulad ng pagnanakaw at pagpupuslit ng mga produkto.
 May iba't ibang anyo ang kabuhayan sa impormal na sektor, kabilang na ang:
o ilegal na ekonomiya,
o di-nakarehistro,
o di-nakatala, at
o countertrade.
 May iba't ibang dahilan kung bakit nakikilahok sa impormal na sektor ang mga negosyante.
 Ang impormal na sektor ay nagdudulot ng hindi mabubuting epekto sa mga tao, sa kabuhayan, at sa ekonomiya ng bansa.
Ang Kalakaran ng Kalakalang Panlabas ng Bansa
 Questions
Hindi matutugunan ng isang bansa ang lahat ng pangangailangan ng mga mamamayan kung tanging ang pambansang yaman lamang nito ang lilinangin. Kailangang
makipagkalakalan ang bawat bansa sa ibang bansa upang punan ang mga kakulangan sa pagpapaunlad ng ekonomiya nito.
Nakasalalay nang malaki ang ekonomiya ng Pilipinas sa pakikipagkalakalan nito sa ibang bansa.
Mataas ang bahagdang naitutulong nito sa Gross National Product at sa pagbibigay ng hanapbuhay sa mga manggagawa.
Noong 1762, binalangkas ni Adam Smith, ama ng klasikong ekonomiks, ang unang teorya ng pandaigdigang kalakalan. Ipinalagay niya na nagsisilbing batayan sa
matagumpay na pakikipagkalakalan ang panuntunan ng lubos na kapakinabangan.
Ayon sa panuntunang ito, higit na nakikinabang sa pakikipagkalakalan ang mga bansang nakalalamang sa produksyon ng ilang produkto dahil sa kalabisan at sa mga
mababang halaga ng paggawa nito kaysa mga bansang gumugugol nang malaki sa paggawa ng katulad na produkto.
Hindi sinang-ayunan ni David Ricardo (Ama ng makabagong ekonomiks)ang panuntunang ito. Ayon sa kanya, hindi ito ang susi sa matagumpay na pakikipagkalakalan
kundi ang kainamang halaga ng ginamit na lakas-paggawa sa produksyon ng isang kalakal. Ito ang teorya ng panuntunan ng kainamang kapakinabangan.
Ayon dito, higit na makikinabang ang isang bansa sa pakikipagkalakalan kung pipisanin nito ang kanyang yaman sa isang kalakal na may pinakamalaki o pantay na
kaukulang kapakinabangan o pinakamaliit na kaukulang kasahulan.
Makakabuti rin sa bansa kung gagawa ito ng isang kalakal na may mababang halaga ng paggawa sa larangan ng mga tinalikdang alternatibong produkto.
Ang Pilipinas ay may kainamang kapakinabangan sa United States sa halaga ng paggawa ng mga produktong agrikultural kaysa mga produktong makinarya.
Ang United States naman ay higit na makikinabang kung pagtutuunang-pansin na lamang nito ang paggawa ng mga produktong makinarya at iasa ang pangangailangan
nito sa mga produktong agrikultural sa Pilipinas.
May mga bansang may higit na suplay ng kapital samantalang sagana naman ang iba sa lakas-paggawa, maaapektuhan nito ang lokal na halaga ng panustos na salik.
Sa bansang tulad ng Pilipinas, higit na mura ang lakas-paggawa kaysa United States kung saan masidhi ang paggamit ng kapital.
Nagkaroon ng kalakalang panlabas bunga ng pangangailangan ng mga bansa ng mga produkto at mga paglilingkod na hindi matutustusan ng mga likas na yaman o
teknolohiya ng isang bansa.
Lumago rin ang kalakalang panlabas dahil sa pagnanais ng isang bansang makatubo nang malaki sa pagluluwas ng maraming produkto sa ibang bansa.
Malinaw na pabor sa ekonomiya ng isang bansa ang kalakalang panlabas kung positibo ang balanse ng kalakalan. Nangangahulugan ito na higit ang dami ng
produktong iniluluwas kaysa dami ng produktong inaangkat.
Ang Japan at United States ang dalawang pangunahing bansang nakikipagkalakalan sa Pilipinas. Nakikipagkalakalan din ang Pilipinas sa mga bansa sa Timog-
silangang Asya, Europa, Kanlurang Asya, Timog Amerika at Tsina.
Nangunguna ang produktong eletroniks at tela sa iniluluwas na kalakal ng Pilipinas. Langis naman ang pangunahing inaangkat ng Pilipinas.
Naririto naman ang mga epekto ng kalakalang panlabas ng bansa:
 Pagbubukas ng ekonomiya sa mga malayang pwersa ng pamilihan

 Pagpapatibay ng pagtutulungang pang-ekonomiko at teknikal
 Pagtutulungan sa pagitan ng pamahalaan at pribadong sektor
 Paglinang ng mga Knowledge-based Industry
 Paglinang sa kakayahan ng lakas-paggawa
Alam mo ba?
Ang Department of Trade and Industry (DTI) ang pangunahing kagawaran ng pamahalaan sa pagtataguyod ng kalakalan, industriya at pamumuhunan.
Mga Organisasyon at Samahan na may Kinalaman sa Ugnayang Panlabas ng Pilipinas
 Questions
Mga organisasyon at samahan na may kinalaman sa ugnayang panlabas ng Pilipinas
Habang lumalaki ang mga pamayanan, dumarami rin ang pangangailangan ng mga tao. Dahil dito , kinakailangang mapabilis ang paggawa ng mga kailangang bagay.
Walang pamayanan o bansa ang makapagsasabi na taglay nya ang lahat ng kanilang mga pangangailangan. Bawat bansa at may kakulangan kung kaya kailangang
makipag-ugnayan sa ibang bansa. Samahang internasyonal ang tawag sa mga instusyon kung saan nagmumula ang mga kasapi sa dalawa o mahigit pang estado.
World Trade Organization (WTO)
Ang WTO ang tanging samahang pandaigdigang nangangasiwa sa mga patakaran ng kalakalan. Noong 2012 ang WTO ay may 153 bansang kasapi na pana-panahong
nagpupulong upang ayusin, magtakda at nagpapatupad ng mga kasunduan sa pandaigdigang kalakalan. Ang World Trade Organization ay inaasahang tutupad sa ideya
na pagpapalaganap ng pandaigdigang kayamanan sa paraang pandaigdigang kalakalan o globalisasyon. Ang himpilan ng WTO ay matatagpuan sa Geneva, Switzerland.
Ang misyon ng WTO katulad ng iba pang mga samahan, ito ay may tungkuling nararapat gampanan. Dapat pang-isahin ng WTO ang lahat ng mga kasunduang
pangkalakalan. Isinusulong nito ang isang maayos ay malayang kalakalan sa pamamagitan ng pagpapababa sa mga hadlang sa kalakalan (trade barriers) at pagbibigay
ng isang plataporma para sa mga negosasyon. Nakaantabay rin ang organisasyong ito sa mga patakarang pangkalakalan ng mga bansa at nakahandang magbigay ng
tulong mapateknikal man o magbigay ng mga pagsasanay para sa mga bansang papaunlad.
Asia-Pacific Economic Cooperation
Ang Asia-Pacific Economic Cooperation ay samahan ng mga bansa matatagpuan sa Asya-Pasipiko na sinimulang buuin sa bansang Hapon noong 1980 at pormal na
naitatag noong Enero 1989. Ito ay naghahangad na iangat ang ekonomiya at malayang kalakalan sa buong rehiyon, gayun din sa malayang pandaigdig na kalakalan. Ito
ay nagsisilbing forum upang maipahayag lahat ng usaping pang-ekonomiya ng mga bansang matatagpuan sa rehiyon ng Asia-Pacific.
Nagkaroon ng unang pagpupulong ang mga pinunong Pang-ekonomiya ng APEC at dito binalangkas ng Three Pillars ng APEC:
 Liberalisasyon ng pakikipagkalakalan at pamumuhunan.

 Pagpapabilis at pagpapadali ng pagnenegosyo.
 Pagtutulungang pang-ekonomiya at teknikal.
Ang APEC ay ang natatanging pangkat ng mga pamahalaan na bukas na pakikipag-usap at pantay- na paggalang sa mga pananaw ng mga kasaping bansa. Sa taong
2012 ang APEC ay binubuo ng 21 bansang kasapi na tinaguriang mga member economy. Ang APEC ay walang kasunduang ipinipilit sa mga kalahok na siyang
kaibahan sa WTO, ito ay kumikilos batay sa mga non-binding commitment at iba pang lupong pangkalakalang.
Ang Kontribusyon ng Kalakalang Panlabas sa Pag-unlad Ekonomiya ng Bansa
 Questions
Ang kontribusyon ng kalakalang panlabas sa pag-unlad ekonomiya ng bansa
Ang pandaigdigang kalakan ay isang paraan upang mapunan ang mga pangangailangan sa isang bansa para sa mga kagamitan o bagay na wala itong sapat na
produksiyon. Ang pamahalaan, kasama ng iba’t ibang ahensiyang pangkalakalan ay naglulunsad ng mga programa at gawain upang matiyak ang patuloy at maayos na
kalakang pandaigdigan sa bansa.
Nagkakaroon ng pagkikipag-kalakalan ang mga bansa sapagkat walang bansa ang may kakayahang matugunan lahat ng pangangailan nito. Patuloy ang pakikipag-
ugnayan at pagkikipagkalakalan ng produkto at serbisyo dahil sa ganitong rason. Layunin ng bawat kalahok sa pakikipagkalakalan ang magandang paglika ng produkto
at serbisyo.
Hindi matatawaran ang kabutihang dulot ng pakikipagkalakan ng isang bansa. Ang mga sumusunod ay mga kontribusyon ng kalakalang panlabas sa pag-unlad ng
bansa.
1. Ito ay nagpapalawak sa mga pamilihan kung kaya mas maraming produktong mapagpipilian.
1. Nagkakaroon ng epesyalisasyon ayon sa prinsipyo ng comparative advantage.
1. Nagpapalago at nagpapalawak sa pamumuhunan.
1. Nagaganyak ang marami na magpakilala ng mga pagbabago sa kalidad at antas ng mga produktong lilikhain.
1. Naisasaayos at nagiging matatag ang pandaigdigang samahan.
Sa bawat panahon ng pamumuno ng iba't ibang pangulo ng bansa, sinikap nilang maibangon ang unti-unting pagbagsak ng ekonomiya ng bansa. Bumuo ang bawat isa
sa kanila ng mga programa upang mapahusay ang takbo ng ating ekonomiya at maiangat ang pamantayan ng kabuhayan ng bawat pamilyang Pilipino.
Sa kasalukuyang kalagayan ng ating kalakalan, malaki pa ang pag-asa ng ating bansa na mapabuti ang kalagayan nito kung tayo ay sama-samang kikilos para lalo pang
mapagbuti ang kasalukuyang kalagayan ng ekonomiya lalo na sa aspeto ng pandaigdigang kalakalan. Kailangang patuloy na pairalin ng mga Pilipino ang tunay na
pagmamahal sa bansa sa larangan ng paggawa, pangangalakal at pakikipag-ugnayan sa isa’t isa, at sa paglinang sa kultura sa pamamagitan ng patuloy na paghubog sa
kakayahan, kasanayan at talino ng mamamayan upang makatulong sa pag-unlad ng bansa.
Ang Kalakalang Panlabas ng Bansa
 Questions
Layunin
Pagkatapos ng aralin, dapat na:
 natatalakay mo ang kahulugan at kabuluhan ng kalakalang panlabas, ang mga ugnayang panlabas ng Pilipinas na nakatutulong sa ekonomiya, at ang epekto
ng kalakarang panlabas sa pangkalahatang kalagayan ng ekonomiya ng bansa
 Ano ang kalakarang panlabas?

 Ano-ano ang mga ugnayang panlabas ng Pilipinas?
 Ano-ano ang ambag at epekto ng kalakalang panlabas sa ekonomiya ng Pilipinas?
Alamin ang mga sagot sa aralin ito!
Pag-aralan Natin
Ang Kalakalang Panlabas
 pakikipagkalakalan sa ibang bansa upang matugunan ang iba pang pangangailangan ng mga mamamayan ng bansa, na hindi matutugunan o hindi makukuha
sa mga likas na yaman ng bansa
 may malaking ambag sa Gross National Product (GNP) ng bansa
 nagbibigay ng trabaho sa maraming Pilipino sa bansa
 nagkakaroon nito dahil sa pangangailangan ng mga bansa sa mga produkto at serbisyo na hindi matustusan ng mga likas na yaman o teknolohiya na mayroon
sa bansang ito
 lumago dahil sa pagnanais ng isang bansang makatubo nang malaki sa pagluluwas ng maraming produkto sa ibang bansa
 pabor sa ekonomiya ng isang bansa kung positibo ang balanse ng kalakalan o higit ang dami ng produktong iniluluwas kaysa dami ng produktong inaangkat
Mga Teorya tungkol sa Kalakarang Panlabas

Panuntunan ng Lubos na Kapakinabangan
 binalangkas ni Adam Smith, Ama ng Klasikong Ekonomiks, noong 1762

 unang teorya ng pandaigdigang kalakalan
 nagsisilbing batayan sa matagumpay na pakikipagkalakalan
 higit na nakikinabang sa pakikipagkalakalan ang mga bansang nakalalamang sa produksyon ng ilang produkto dahil sa kalabisan at sa mababang halaga ng
paggawa nito kaysamga bansang gumugugol nang malaki sa paggawa ng mga katulad na produkto
Panuntunan ng Kainamang Kapakinabangan
 binalangkas niDavid Ricardo, Ama ng Makabagong Ekonomiks

 ang susi sa matagumpay na pakikipagkalakalan ay ang kainamang halaga ng ginamit na lakas-paggawa sa produksyon ng isang kalakal
 higit na nakikinabang ang isang bansa sa pakikipagkalakalan kung pipisanin nito ang kaniyang yaman sa isang kalakal na may pinakamalaki o pantay na
kaukulang kapakinabangan o pinakamaliit na kaukulang kasahulan
 makabubuti sa isang bansa kung gagawa ito ng isang kalakal na may mababang halaga ng paggawa sa larangang ng mga tinalikdang alternatibong produkto
Kakayahan ng Pilipinas sa Kalakalang Panlabas

 Ang Pilipinas ay may kainamang kapakinabangan sa Estados Unidos sa halaga ng paggawa ng mga produktong agrikultural kaysa mga produktong
makinarya.
 Ang Estados Unidos naman ay higit na makikinabang kung pagtutuunan nito ng pansin ang paggawa ng mga produktong makinarya at iasa na lamang ang
pangangailangan nito sa mga produktong agrikultural ng Pilipinas.
 May mga bansang may higit na suplay ng kapital samantalang sagana naman ang iba sa lakas-paggawa, maaapektuhan nito ang lokal na halaga ng panustos
na salik.
 Sa bansang tulad ng Pilipinas, higit na mura ang lakas-paggawa kaysa Estados Unidos kung saan masidhi ang paggamit ng kapital.
 Ang Japan at Estados Unidos ay mga pangunahing bansang nakikipagkalakalan sa Pilipinas.
 Nakikipagkalakalan din ang Pilipinas sa mga bansa sa Timog-Silangang Asya, Europa, Kanlurang Asya, Timog Amerika, at sa Tsina.
 Nangunguna ang produktong electronics at tela sa iniluluwas na kalakal ng Pilipinas.
 Langis naman ang pangunahing inaangkat ng Pilipinas.
*Mga Kaugnay na Pandaigdigang Samahan ng Kalakalang Panlabas ng Pilipinas *

Ang kalakalang panlabas ng Pilipinas at ang pangkalahatang pandaigdigang kalakalan ay ginagabayan ng mga samahang pandaigdigan para upang maayos at
sistematiko.
World Trade Organization (WTO)
 tanging samahang pandaigdigan na nangangasiwa sa mga patakaran sa kalakalan

 may himpilan sa Geneva, Switzerland
 may 153 bansang kasapi
 may layuning palaganapin ang pandaigdigang kayamanan sa pamamagitan ng globalisasyon o pandaigdigang kalakalan
 may tungkuling pag-isahin ang lahat ng kasunduang pangkalakalan
 isinusulong ang isang maayos at malayang kalakalan sa pamamagitan ng pagpapababa sa mga hadlangsa kalakalan (trade barriers) at pagbibigay ng isang
plataporma para sa mga negosasyon
 nagbibigay ng tulong teknikal at pagsasanay samga papaunlad na bansa
Asia-Pacific Economic Cooperation (APEC)
 samahan ng mga bansang matatagpuan sa Asya-Pasipiko

 binubuo ng 21 bansa
 itinatag sa bansang Hapon noong 1980 at pormal na naitatag noong Enero 1989
 may layunin iangat ang ekonomiya at malayang kalakalan sa buong rehiyon at tulungan ang mga bansa sa rehiyon na makilahok sa malayang pandaigdigang
kalakalan
 nagsisilbing forum upang maipahayag lahat ng usaping pang-ekonomiya ng mga bansang matatagpuan sa rehiyon ng Asya-Pasipiko
 mayroong Three Pillars:
o Liberalisasyon ng pakikipagkalakalan at pamumuhunan
o Pagpapabilis at pagpapadali ng pagnenegosyo
o Pagtutulungang pang-ekonomiya at teknikal
Ambag ng Kalakalang Panlabas sa Ekonomiya ng Bansa

1. Ito ay nagpapalawak sa mga pamilihan kung kaya mas maraming produktong mapagpipilian.
Ang Pilipinas ay nag-aangkat ng iba't ibang produkto mula sa maraming bansa. Dahil dito, maraming produkto ang mapagpipilian ng mgamamimili. Gayundin, dahil sa
kompetisyon sa pamilihan ay nananatiling mababa ang presyo ng mga produkto.
2. Nagkakaroon ng espesyalisasyon ayon sa prinsipyo ng *comparative advantage.*
Ang mga produktong iniluluwas ng Pilipinas sa ibang bansa ay binibigyan ng pansin ng pamahalaan at mga negosyante. Pinagbubuti ng mga kompanya at negosyante
ang paggawa ng mga produkto at serbisyo hanggang sa magkaroon na ng espesyalisasyon sa naturang industriya. Sa pamamagitan nito ay patuloy na tumataas ang
kalidad ng mga produktong gawa sa Pilipinas.
3. ** Nagpapalago at nagpapalawak sa pamumuhunan.**
Dahil sa potensiyal ng mga produktong Pilipino, maraming negosyante ang naglalaan ng puhunan sa mga industriya sa Pilipinas. Dahil nabibigyan ng pagkakataon na
maipagbili sa ibang bansa, umuunlad ang mga negosyo at napapalago ang puhunan na magagamit sa pagpapalawak ng negosyo.
4. Nagaganyak ang marami na magpakilala ng mga pagbabago sa kalidad at antas ng mga produktong lilikhain.
Dahil sa mahigpit na kompetisyon sa pandaigdigang pamilihan, nagiging malikhain ang mga negosyante sa pagpapaganda at pagpapabuti ng kalidad kanilang mga
produkto.
5. Naisasaayos at nagiging matatag ang pandaigdigang samahan.
Sa pamamagitan ng pakikipagkalakalan ay nagkakaroon ng magandang ugnayan ang mga bansa. Dahil sa iisang layuning magkaroon ng masigla at matatag na
ekonomiya, nagkakaisa ang mga bansa sa pagpapabuti ng kani-kanilang sariling produkto at makipagkalakalan sa bawat isa.
Epekto ng mga Patakarang Pang-ekonomiya na Nakatutulong sa Kalakalang Panlabas ng Bansa

Bawat patakarang pang-ekonomiya sa Pilipinas ay may kaakibat na epekto sa ekonomiya ng bansa, pati na rin sa kabuhayan at pamumuhay ng mga mamamayan nito.
Ang mga patakarang pang-ekonomiya na ipinatupad ng pamahalaan para mapabuti at mapaunlad ang kalakalang panlabas ng Pilipinas ay mayroong dalawang uri ng
epekto: mabuti at hindi mabuti.
Mabubuting Epekto ng mga Patakarang Pang-ekonomiya para Kalakalang Panlabas

1. Pagtaas ng Produksiyon
2. Pagtaas ng Pagkonsumo
3. Nagsisilbing pamilihan ng mga labis na pinagkukunang-yaman ng ibang bansa
4. Napabibilis ang paglilipat ng teknolohiya
Hindi Mabubuting Epekto ng mga Patakarang Pang-ekonomiya para sa Kalakalang

Panlabas
1. Napapabayaan ang industriyalisasyon ng bansa
2. Maling paglilipat ng teknolohiya
3. Paglabas ng dayuhang salapi
4. Labis na pagkagumon sa mga produktong dayuhan
Pagnilayan
Sa iyong palagay, ano ang pangunahing produktong panluwas ng bansa? Paano pa mapapalakas ang produksyon ng produktong ito?
 Ang kalakalang panlabas ay ang pagpapalitan ng produkto ng ibba't ibang bansa.
 Ginagawa ang kalakalang panlabas para matugunan ang mga pangangailangan ng mga mamamayan na hindi kayang tugunan o hindi matatagpuan sa mga
likas na yaman ng naturang bansa.
Ang kalakalang panlabas ay pabor sa ekonomiya ng isang bansa kung positibo ang balanse ng kalakalan o higit ang dami ng produktong iniluluwas kaysa
dami ng produktong inaangkat.
 Ang kalakalang panlabas ay batay sa dalawang teorya:
o Panuntunan ng Lubos na Kapakinabangan

o Panuntunan ng Kainamang Kapakinabangan
 Ang Pilipinas ay may kainamang kapakinabangan sa Estados Unidos sa halaga ng paggawa ng mga produktong agrikultural kaysa mga produktong
makinarya.
 Mayroong iba't ibang pandaigdigang samahan na nagsusulong sa pagkakaroon ng maayos at malayang kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa mundo, tulad
ng World Trade Organization (WTO) at Asia Pacific Economic Cooperation (APEC).
 Ang kalakalang panlabas ay mga malaking ambag sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa.
 Bawat patakarang pang-ekonomiya sa Pilipinas ay may kaakibat na epekto sa ekonomiya ng bansa, pati na rin sa kabuhayan at pamumuhay ng mga
mamamayan nito.
 Ang mga patakarang pang-ekonomiya na ipinatupad ng pamahalaan para mapabuti at mapaunlad ang kalakalang panlabas ng Pilipinas ay mayroong
dalawang uri ng epekto: mabuti at hindi mabuti.

Araling Panlipunan - Grade 9

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Araling Panlipunan - Grade 9

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Araling Panlipunan - Grade 9

Topics under this module

 Ano ang ekonomiks?

Alamin ang mga sagot sa araling ito!

 Ang ekonomiks ay isang sangay ng agham panlipunan.

Ang Pag-aaral ng Ekonomiks

Ang Ekonomiks sa Iyong Buhay

 Ano ang kahalagahan ng ekonomiks?

Alamin ang mga sagot sa araling ito!

 mabagal na paglago ng ekonomiya,

 maunawaan ang totoong dahilan ng mga suliraning pang-ekonomiya na kinahaharap ng bansa,

Dalawang Sangay ng Ekonomiks

Tatlong Batayang Proseso ng Ekonomiya

distribusyon - paghahati ng kita at yamang pambansa; paghahati ng halaga ng produksiyon

pagkonsumo - paggamit o pagbili ng produkto at serbisyo

Iba Pang Konsepto

konsumer - indibidwal o kumpanyang bumibili ng produkto o serbisyo

kalakalan - pagbili at pagbebente ng mga produkto at serbisyo

demand - dami ng gusto at kayang bilhin ng mga tao

suplay - dami ng produktong ginagawa ng isang prodyuser

implasyon - paglalabas ng labis na salapi

Ang Suliranin ng Kakapusan

 Ano ang kakapusan?

Alamin ang mga sagot sa araling ito!

Ang ekonomiks ay pag-aaral sa wastong pangangasiwa ng mga pinagkukunang yaman.

Kakapusan: Suliraning Dapat Harapin

Halimbawa: Kakapusan sa Bigas

Dalawang Uri ng Kakapusan

Halimbawa: Kakulangan sa Bigas

Mga Palatandaan ng Kakapusan

 Ano ang mga palatandaan na may kakapusan?

Alamin ang sagot sa araling ito!

Mga Palatandaaan ng Pagkakaroon ng Kakapusan

Tumataas ang Presyo ng mga Pangunahing Bilihin

Mga Palatandaaan ng Pagkakaroon ng Kakapusan

Wala nang Mabiling Produkto sa Pamilihan

 Ilan sa mga tanda ng kakapusan ang sumusunod:

o Mahaba ang pila sa mga tindahan para makabili ng kailangang produkto.

Mga Palatandaaan ng Pagkakaroon ng Kakapusan

Nag-aangkat na ng Produkto mula sa Ibang Bansa

 pagtaas ng presyo ng mga pangunahing bilihin,

Mga Paraan para Malabanan ang Kakapusan

 Ano ang mga paraan para mapigilan ang pagkakaroon ng kakapusan?

Alamin ang sagot sa araling ito!

Mga Dahilan ng Kakapusan

Mga Epekto ng Kakapusan

Mga Paraan para Malabanan ang Kakapusan

Magkaroon ng tamang alokasyon ng likas na yaman.

Kontrolin ang paglaki ng populasyon.

Panglagaan ang mga likas na yaman ng bansa.

Maging handa sa pagbabago ng panahon.

Maging matipid sa paggamit ng mga likas na yaman.

1. pagkakaroon ng tamang alokasyon ng likas na yaman,

Kagustuhan at Pangangailangan ng Tao

 Ano ang pangangailangan?

Alamin ang mga sagot sa araling ito!

Mga Pangangailangan ng Tao

 Ang pangangailangan ay mga bagay na kailangan ng tao para mabuhay.

Mga Kagustuhan ng Tao

 Ang kagustuhan ay nagbibigay ng kasiyahan sa tao.

 Ang sasakyan, computer, at cellphone ay ilan lamang sa halimbawa ng mga kagustuhan.

Kaugnayan ng Kagustuhan at Pangangailangan sa Kakapusan

 Ano ang kaugnayan ng mga pangangailangan at kagustuhan ng tao sa suliranin sa kakapusan?

Alamin ang mga sagot sa araling ito!

Halimbawa: pagbili ng jacket kung taglamig o pagbili ng kamiseta kapag tag-init