ÌÏÍÄÔÀÈÀ ÂÀÌÏÛÅÄÁÉÓ ÝÄÍÔÒÄÁÉ ÞÅÄË ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ

ძველ საქართველოში ფულის მოჭრის ისტორიისა და მონეტათა აღწერილობის ფონზე

საინტერესოა თუ სად იჭრებოდა ესა თუ ის სამონეტო ტიპი. ხშირად ამის დადგენა არ
წარმოადგენს რაიმე სიძნელეს, რადგან სათანადო ცნობა მოთავსებულია უშუალოდ თვითონ
მონეტაზე, მაგრამ როდესაც ეს ცნობა მონეტას არ ახლავს, საქმე რთულდება და საჭირო ხდება
დამატებითი, ირიბი მონაცემების გამოყენება.

ძველ საქართველოში ათზე მეტი ზარაფხანა მოქმედებდა; აღსანიშნავია, რომ ამ ზარაფხანების

დიდი უმრავლესობა უშვებდა მრავალფეროვან, მაგრამ ძირითადად ეროვნული ხასიათის
პროდუქციას. საქართველოში საკუთარი ფულის მოჭრის უფლებით სარგებლობდნენ არა
მარტო „მეფეთა მეფენი“, არამედ ცალკე გავლენიანი ფეოდალებიც.

ანტიკური პერიოდის ქართულ მონეტათა უმრავლესობას ცნობები მოჭრის ადგილის შესახებ

არ ახლავს. ცნობები ამის შესახებ არც იმდროინდელ წერილობით წყაროებში მოიპოვება.
ერთადერთ გამონაკლისს ამ შემთხვევაში დიოსკურიული (ახლანდელი სოხუმი) მონეტა
წარმოადგენს, რომელზედაც ამოკვეთილია სათანადო წარწერა. ამრიგად, მიუხედავად
კოლხური თეთრის განსაკუთრებული გავრცელებისა და სიმრავლისა, ჩვენ მოკლებული ვართ
საშუალებას კონკრეტულად დავასახელოთ მონეტის მოჭრის იმდროინდელი ცენტრი.
არსებობს მოსაზრება, რომ კოლხურ თეთრს ჭრიდნენ ფასისში და სხვა სანაპირო პოლისებში,

1
მაგრამ არსებული ფაქტობრივი მასალისა ან მონეტათა გავრცელების არეალით ეს არ
დასტურდება. მეტი დამაჯერებლობით შეგვიძლია ვიმსჯელოთ უძველესი ქართული
ზარაფხანის არსებობაზე თბილისში, სადაც უნდა მოჭრილიყო ჩვ. წ. VI საუკუნის გურგენის
ვახტანგის, სტეფანოს I და სტეფანოს II დრამები.

VIII საუკუნის დასაწყისიდან სურათი იცვლება: ჩნდება საჭირო ცნობების შემცველი

მონეტები; ამ დროიდან იწყება მონეტების თანმიმდევრული გამოშვება: მონეტას ახლავს ამა
თუ იმ ზარაფხანის ნიშანი, რაც კი სრულ საფუძველს იმისათვის, რომ ვიმსჯელოთ ძველ
საქართველოში ფულის ლეგალური მოჭრის ხუთი ცენტრის არსებობის შესახებ, ესენია:
თბილისის, დმანისის, ახალციხის, ანისისა და ყარაღაჯის ზარაფხანები.

იმ მონეტებთან ერთად, რომლებსაც ამა თუ იმ ზარაფხანის ნიშანი ახლდა, ძველ

საქართველოში ხშირად ისეთებიც იჭრებოდა, რომლებსაც ეს საჭირო ცნობა არ გააჩნია. ასეთი
მონეტების გამოშვების ადგილის გარკვევა ყოველთვის როდია შესაძლებელი, მაგრამ ზოგჯერ
ამ მონეტებს ისეთი დამატებითი მონაცემები აქვთ, რომლებიც გვიადვილებენ საქმეს.
სხვადასხვა ხასიათის მონაცემების ერთმანეთთან შედარებით – თარიღი, ისტორიული პირის
სახელი, მონეტის ტიპი, ფაქტურა და ა.შ. – და ამა თუ იმ დროს საქართველოში მომხდარ
პოლიტიკურ ამბებთან დაპირისპირებით შეიძლება მტკიცედ ვიმსჯელოთ საქართველოში
კიდევ სამი ზარაფხანის არსებობის შესახებ, ესენია: ქუთაისის, ზუგდიდის, ჟინვალის
ზარაფხანები.
ქართული მონეტების განსაზღვრული ნაწილი, მიუხედავად იმისა, რომ უშუალოდ მონეტებს
საჭირო ცნობები არ ახლავს, საფუძველს იძლევა ვიმსჯელოთ კიდევ რამდენიმე ზარაფხანის
არსებობის შესახებ, ესენია: უფლისციხის, არტანუჯის, გრემისა და ზაგემის ზარაფხანები;
XV- XVI სს-ის განძების შედგენილობა – გორი, მნასი და პატარა ჯიხაიშის განძების ანალიზი
გვარწმუნებს, რომ XV- XVI სს-ის ქართული ფულის სახესხვაობანი ჯერ კიდევ გასარკვევია. ამ
მონეტებზე მტკიცედ მხოლოდ ის ითქმის, რომ ისინი ქართულია და განსაზღვრულ პერიოდს
მიეკუთვნება. მათი ზუსტი განსაზღვრა ძნელდება იმის გამო, რომ მონეტების წონა
დაყვანილია მინიმუმამდე. მაშასადამე, სათანადოდ მცირდება ზომა და ამის გამო
გამოსახულება და წარწერა მათზე მთლიანად ვერ თავსდება: უარესდება მოჭრის ტექნიკა,
მრავლდება ფულის გამოშვების პრეტენდენტების რიცხვი, რომლებიც ხშირად ერთნაირ
სახელებს ატარებენ. ყოველივე ეს აძნელებს კვლევის პროცესს და მასალის შესწავლას, რასაც
ისიც ართულებს, რომ მისი ძირითადი ნაწილი ცუდად არის შემონახული.

ÈÁÉËÉÓÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÀ

ÐÉÒÅÄËÉ ÀÓÄÈÉ ÌÏÍÄÔÀ ÈÁÉËÖÒÉ ÀÍÏÍÉÌÖÒÉ ÃÒÀÌÀÀ, ÌÏàÒÉËÉ äÉãÒÉÓ 85 ßÄËÓ (=704/705 ßß.). IX
ÓÀÖÊÖÍÉÃÀÍ ÌÀÓ ÃÒÏÂÀÌÏÛÅÄÁÉÈ ÃÀ ÆÏÂãÄÒ ÛÄÓÀÌÜÍÄÅÉ áÀÒÅÄÆÄÁÉÈ ÌÉäÚÅÄÁÀ ÃÀÍÀÜÄÍÉ ÈÁÉËÖÒÉ
ÃÒÀÌÄÁÉ, ÒÏÌÄËÈÀ ÒÉÝáÅÉ ÈÀÍÃÀÈÀÍÏÁÉÈ ÉÆÒÃÄÁÀ. ÀÓÄÈÉ ÃÒÀÌÄÁÉ ãÄÒ ÀÒÀÁÈÀ áÀËÉ×ÀÓ ÓÀáÄËÉÈ
ÉàÒÄÁÏÃÀ, áÏËÏ ÛÄÌÃÄ X ÓÀÖÊÖÍÉÓ ÌÄÏÒÄ ÍÀáÄÅÒÉÃÀÍ ÌÀÈÆÄ ÈÁÉËÉÓÉÓ ÀÌÉÒÀÈÀ ÓÀáÄËÄÁÉÝ
ÜÍÃÄÁÀ. ÀÒÓÄÁÖËÉ ×ÀØÔÏÁÒÉÅÉ ÌÀÓÀËÉÓ ÌÉáÄÃÅÉÈ ÄÓ ÖÊÀÍÀÓÊÍÄËÉ ÌÏÍÄÔÄÁÉ ÃÀÀáËÏÄÁÉÈ ÄÒÈÉ
ÓÀÖÊÖÍÉÓ ÌÀÍÞÉËÆÄ ÉàÒÄÁÏÃÀ.
ÌÏÌÃÄÅÍÏ XI-XII ÓÀÖÊÖÍÄÄÁÛÉ ØÀÒÈÖË ÌÏÍÄÔÄÁÓ ÂÀÌÏÛÅÄÁÉÓ ÀÃÂÉËÉÓ ÝÍÏÁÀ ÖÊÅÄ ÀÙÀÙ ÀáËÀÅÓ,
ÌÀÂÒÀÌ ÌÏÍÙÏËÈÀ ÛÄÌÏÓÄÅÉÓ ÛÄÌÃÄÂ, Ä.É. XIII Ó-ÉÓ 40-ÉÀÍÉ ßËÄÁÉÃÀÍ, ÄÓ ßÄÓÉ ÊÅËÀÅ ÛÄÌÏÃÉÓ ÃÀ

2
XV Ó-ÉÓ ÃÀßÚÄÁÀÌÃÄ ÈÁÉËÖÒÉ ÌÏÍÄÔÄÁÉÓ ÖÌÒÀÅËÄÓÏÁÉÓÀÈÅÉÓ ÌÏàÒÉÓ ÀÃÂÉËÉÓ ÝÍÏÁÀ ÈÉÈØÌÉÓ
ÀÖÝÉËÄÁÄËÉÀ, ÒÉÓ ÛÄÌÃÄÂ ÃÒÏÄÁÉÈ ÊÅËÀÅ ØÒÄÁÀ.
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ ÄÒÀÍÉÓ ÂÀÅËÄÍÉÓ ÃÀÌÚÀÒÄÁÉÓÈÀÍÀÅÄ ÌÏÍÄÔÄÁÆÄ ÌÏàÒÉÓ ÀÃÂÉËÉÓ ÀÙÍÉÛÅÍÉÓ ßÄÓÉ
XVII Ó-ÉÓ ÃÀÓÀßÚÉÓÛÉ ÀÙÏÒÞÉÍÃÀ ÃÀ XIX Ó-ÉÓ ÛÖÀ ßËÄÁÀÌÃÄ, Ä. É. ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ ×ÖËÉÓ
ÛÄßÚÅÄÔÀÌÃÄ ÉÀÒÓÄÁÀ. ÀÌ ÃÒÏÉÃÀÍ ÌÏÙßÄÖËÉÀ ÜÅÄÍÈÅÉÓ ÓÀÉÍÔÄÒÄÓÏ ÝÍÏÁÄÁÉÓ ÛÄÌÝÅÄË ÌÏÍÄÔÀÈÀ
ÃÉÃÉ ÒÀÏÃÄÍÏÁÀ. ÀÓÄÈÄÁÉÀ ÄÒÀÍÉÓ ÛäÉÓ ÓÀáÄËÄÁÉÈ ÀÙÁÄàÃÉËÉ XVII ÃÀ XVIII ÓÓ-ÉÓ ÅÄÒÝáËÉÓÀ,
XVII Ó-ÉÓ ÖÓÀáÄËÏ ÃÀ XVIII Ó-ÉÓ ØÀÒÈÅÄË ÌÄ×ÄÈÀ ÓÀáÄËÄÁÉÈ ÀÙÁÄàÃÉËÉ ÓÐÉËÄÍÞÉÓ ÌÏÍÄÔÄÁÉ,
XVIII Ó-ÉÓ ÌÄÏÒÄ ÍÀáÄÅÒÉÓ ÓÐÄÝÉ×ÉÊÖÒÉ ÈÁÉËÖÒÉ „ÓÉÒÌÀ-ÅÄÒÝáËÉ“, ÃÀÁÏËÏÓ 1804 1833 ßß-ÉÓ
ÒÖÓÖË-ØÀÒÈÖËÉ ×ÖËÉ.
ÃÀÌÀáÀÓÉÀÈÄÁÄËÉÀ, ÒÏÌ ØÀÒÈÖË ÌÏÍÄÔÀÆÄ ÌÏàÒÉÓ ÀÃÂÉËÉÓ ÂÀÜÄÍÉÓ ßÄÓÉ ÜÅÄÖËÄÁÒÉÅ ÄÌÈáÅÄÅÀ
ÌÖÓËÉÌÀÍÖÒ ØÅÄÚÍÄÁÈÀÍ ÌàÉÃÒÏ ÃÀÀáËÏÄÁÉÓ ÌÏÌÄÍÔÄÁÓ. ÛÄÉÞËÄÁÀ ÄÓ ÉÌÉÈ ÀÉáÓÍÀÓ, ÒÏÌ
ÌÖÓËÉÌÀÍÉ ÌÌÀÒÈÅÄËÄÁÉ Ö×ÒÏ ÓÀÙÀÃ ÄÊÉÃÄÁÏÃÍÄÍ ÓÀÌÏÍÄÔÏ ÓÀØÌÉÀÍÏÁÀÓ, ÅÉÃÒÄ ÌÀÈÉ ØÒÉÓÔÉÀÍÉ
ÌÄÆÏÁËÄÁÉ.
ÀÌÒÉÂÀÃ, ÌÄÔ-ÍÀÊËÄÁÉ áÀÒÅÄÆÄÁÉÈ ÈÁÉËÉÓÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÀ ÈÄÒÈÌÄÔ ÓÀÖÊÖÍÄÆÄ ÌÄÔáÀÍÓ ÌÏØÌÄÃÄÁÃÀ.

ÃÌÀÍÉÓÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÀ
ÃÀÍÀÒÜÄÍÉ ØÀÒÈÖËÉ ÆÀÒÀ×áÀÍÄÁÉÓ ÌÏØÌÄÃÄÁÀ ÀÓÄÈÉ áÀÍÂÒÞËÉÅÉ ÀÙÀÒ ÉÚÏ. 465 ØÏÒÏÍÉÊÏÍÓ
(=1245ß.) ÌÏàÒÉËÉ ÃÀÅÉÈ ÍÀÒÉÍÉÓ ÓÐÉËÄÍÞÉÓ ÌÏÍÄÔÀ ÀÀÛÊÀÒÀÅÄÁÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÉÓ ÀÒÓÄÁÏÁÀÓ ÞÅÄËÉ
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÌÄÏÒÄ ÌÓáÅÉË ØÀËÀØÛÉ – ÃÌÀÍÉÓÛÉ. ÛÄÓÀÞËÄÁÄËÉÀ, ÒÏÌ ÐÉÒÅÄËÀà ÀÌÏÊÅÄÈÉËÉ ÀÌ
ÈÀÒÉÙÉÈ ÄÓ ÌÏÍÄÔÄÁÉ ÛÄÌÃÄÂÛÉÝ ÉàÒÄÁÏÃÀ, ÌÀÂÒÀÌ ÀÌ ÆÀÒÀ×áÀÍÉÓ áÀÍÂÒÞËÉÅÉ ÌÏØÌÄÃÄÁÉÓ
ÀÒÓÄÁÏÁÀ ÓÀÄàÅÏÀ, ÒÀÃÂÀÍ ÀÌ ÔÉÐÉÓ ÌÏÍÄÔÄÁÓ 1247 ßËÉÓ ÈÀÒÉÙÉÈ ÖÊÅÄ ÈÁÉËÉÓÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÀ
ÖÛÅÄÁÓ. ÖÊÄÈÄÓ ÛÄÌÈáÅÄÅÀÛÉ ÃÌÀÍÉÓÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÉÓ ÐÒÏÃÖØÝÉÀà ÛÄÉÞËÄÁÀ ÜÀÉÈÅÀËÏÓ XIII Ó-ÉÓ
ÁÏËÏ ßËÄÁÉÓ ÈÉÈÏ-ÏÒÏËÀ „ÓÏÌáÉÈÉÓ“ ÓÀÌÏÍÄÔÏ ÔÉÐÉ, ÒÏÌÄËÉÝ ÉÌÄÏÒÄÁÓ ÉÌ ÃÒÏÓ
ÂÀÅÒÝÄËÄÁÖË ØÀÒÈÖË-äÖËÀÂÖÉÃÖÒÉ ÃÒÀÌÉÓ ÔÉÐÓ.

ÀáÀËÝÉáÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÀ

XIII Ó-ÉÓ ÌÉßÖÒÖËÛÉ ÀÌÏØÌÄÃÃÀ ÊÉÃÄÅ ÄÒÈÉ ÌÓáÅÉËÉ ØÀÒÈÖËÉ ØÀËÀØÉÓ – ÀáÀËÝÉáÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÀ,
ÒÀÝ ÃÀÓÔÖÒÃÄÁÀ ÓÀÄÒÈÏ äÖËÀÂÖÉÃÖÒÉ ÔÉÐÉÈ ÌÏàÒÉËÉ ÚÀÌÀÍ-ÚÀÄÍÉÓ ÓÀáÄËÉÈ ÀÙÁÄàÃÉËÉ, äÉãÒÉÓ
698ßËÉÓ (=1298/99ßß.) ÃÒÀÌÄÁÉÈ ÃÀ ÀÌÀÅÄ ÔÉÐÉÓ ÏËãÀÉÈÖ ÓÖËÈÍÉÓ, äÉãÒÉÓ 715 ßËÉÓ (=1316/17
ßß.) ÌÏÍÄÔÄÁÉÈ. ÀÓÄÈÉ ÌÏÍÄÔÄÁÉÓ ÛÄÌÃÄÂÉ ÂÀÌÏÛÅÄÁÀÍÉ ÖÊÅÄ ÀÙÀÒÀ ÜÀÍÓ ÃÀ ÀÌÉÔÏÌ ÓÀ×ÉØÒÄÁÄËÉÀ,
ÒÏÌ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ ÝÄÍÔÒÀËÖÒÉ ÓÀÌÄ×Ï áÄËÉÓÖ×ËÄÁÉÓ ÂÀÞËÉÄÒÄÁÀÓÈÀÍ ÃÀÊÀÅÛÉÒÄÁÉÈ ÀÌ
ÆÀÒÀ×áÀÍÉÓ ÌÏØÌÄÃÄÁÀ ÛÄßÚÃÀ. ÌÀÂÒÀÌ XV Ó-ÛÉ ÓÀÌÄ×Ï áÄËÉÓÖ×ËÄÁÉÓ ÌÏÒÉ ÃÀÓÖÓÔÄÁÀÓÈÀÍ
ÃÀÊÀÅÛÉÒÄÁÉÈ, ÄÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÀ ÊÅËÀÅ ÀÌÖÛÀÅÃÀ, ÒÀÓÀÝ ÌÏßÌÏÁÓ ÚÅÀÒÚÅÀÒÄ ÌÄÓáÄÈÉÓ ÀÈÀÁÀÂÉÓ
ÓÀáÄËÉÈ ÌÏàÒÉËÉ ÛÄÃÀÒÄÁÉÈ ÃÉÃÉ ÒÀÏÃÄÍÏÁÉÓÀ ÃÀ ÓáÅÀÃÀÓáÅÀ ÅÀÒÉÀÍÔÄÁÉÓ ÌÏÍÄÔÄÁÉ. ÀÌ
ÌÏÍÄÔÀÈÀ ÂÀÌÏÛÅÄÁÉÓ áÀÍÂÒÞËÉÅÏÁÀ ÛÄÂÅÉÞËÉÀ ÒÀÌÃÄÍÉÌÄ ÀÈÄÖËÉ ßËÉÈ ÂÀÍÅÓÀÆÙÅÒÏÈ.

3
ÀÌÒÉÂÀÃ, ÌáÄÃÅÄËÏÁÀÛÉ, ÒÏÌ ÌÉÅÉÙÏÈ ÆÏÂÉÄÒÈÉ ÂÀÖÒÊÅÄÅÄËÉ ÌÏÍÄÔÀÝ (I-ÈÄÅÆÉ, II –
ÃÀÌÀáÉÍãÄÁÖËÉ ÌÖÓËÉÌÀÍÖÒÉ ÆÄÃßÄÒÉËÉ), ÒÏÌËÄÁÉÝ ÓÀÅÀÒÀÖÃÏÃ, ÀáÀËÝÉáÖÒ ÐÒÏÃÖØÝÉÀÃÀÀ
ÌÉÜÍÄÖËÉ. ÀÌ ÆÀÒÀ×áÀÍÉÓ ÀÒÓÄÁÏÁÉÓ áÀÍÂÒÞËÉÅÏÁÀ ÏÒ ÓÀÖÊÖÍÄÓ ÀÒ ÂÀÃÀÓÝÉËÃÄÁÀ. ÏÒÉÅÄ
ÛÄÌÈáÅÄÅÀÛÉ ÀáÀËÝÉáÖÒÉ ÌÏÍÄÔÉÓ ÂÀÜÄÍÀ ÄÌÈáÅÄÅÀ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓÈÅÉÓ ÀÒÀáÄËÓÀÚÒÄË ÉÓÔÏÒÉÖË
ÐÉÒÏÁÄÁÓ ÃÀ ÀØÄÃÀÍ ÂÀÌÏÌÃÉÍÀÒÄ ÐÀÒÔÉÊÖËÀÒÖË ÌÉÓßÒÀ×ÄÁÄÁÓ. ÐÉÒÖÊÖ,- ÀÌ ÌÏÍÄÔÉÓ ÌÏàÒÉÓ
áÀÒÅÄÆÄÁÉ ÄÌÈáÅÄÅÀ ÓÀÌÄ×Ï áÄËÉÓÖ×ËÄÁÉÓ ÂÀÞËÉÄÒÄÁÉÓ ÌÏÌÄÍÔÄÁÓ.

ÀÍÉÓÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÀ
ÏÒÉ ÈÖ ÓÀÌÉ ßËÉÓ ßÄÌÃÄÂ, Ä. É. ÌáÏËÏà XIV Ó-ÉÓ ÃÀÓÀßÚÉÓÛÉ ÛÄÖÃÂÀ ÌÏØÌÄÃÄÁÀÓ ÊÉÃÄÅ ÄÒÈÉ
ÌÓáÅÉËÉ ØÀÒÈÖËÉ ØÀËÀØÉÓ ÀÍÉÓÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÀÝ. ÚÏÅÄË ÛÄÌÈáÅÄÅÀÛÉ, ÚÅÄËÀÆÄ ÀÃÒÉÍÃÄË ÀÍÖÒ
ÌÏÍÄÔÀà ãÄÒãÄÒÏÁÉÈ ÌÉÜÍÄÖËÉÀ äÉãÒÉÓ 700 ßËÉÓ (=1300/01ßß.) ÓÀÌÄÍÏÅÀÍÉ ÏÒÌÀÂÉ ÃÒÀÌÀ. ÀÍÉÓÉ
ÉÓÄÅÄ, ÒÏÂÏÒÝ ÓÏÌáÄÈÉÓ ÜÙÃÉËÏ ÍÀßÉËÉ ÛÄÖÄÒÈÃÀ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ãÄÒ ÊÉÃÄÅ XII Ó-ÛÉ ÃÀ
„ÂÖÒãÉÓÔÀÍÉÓ ÅÉËÀÉÄÈÉÓ“ ÍÀßÉËÓ ßÀÒÌÏÀÃÂÄÍÃÀ ÌÏÍÙÏËÈÀ ÁÀÔÏÍÏÁÉÓ ÃÒÏÓÀÝ. ÀÌÒÉÂÀÃ,
ÉÌÃÒÏÉÍÃÄËÉ ÀÍÖÒÉ ÌÏÍÄÔÄÁÉÝ ØÀÒÈÖË ÍÖÌÉÆÌÀÔÉÊÖÒ ÌÄÌÊÅÉÃÒÄÏÁÀÓ ßÀÒÌÏÀÃÂÄÍÓ. ÀÌ
ÆÀÒÀ×áÀÍÉÓ ÐÒÏÃÖØÝÉÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ ÃÀßÅÒÉËÄÁÉÈ ÝÍÏÁÄÁÓ ÒÏÌ ÀÒ ÂÀÅÚÅÄÈ, ÃÀÅÉÌÏßÌÏÈ ÐÒÏ×. Ä.
ÐÀáÏÌÏÅÉÓ ÝÍÏÁÀ, ÒÏÌ „ÖÊÀÍÀÓÊÍÄË ÀÍÖ ÌÏÍÄÔÀÓ ÜÀÉÈÅËÄÁÀ äÉãÒÉÓ 810-823 ßß-ÛÉ (=1407-
1420ßß.) ÌÏàÒÉËÉ ÚÀÒÀ-ÉÖÓÖ×ÖÓ ÃÀ ÐÉÒÁÖÃÀÊÉÓ ÌÏÍÄÔÄÁÉ. ÀÌÒÉÂÀÃ, ÀÍÖÒ ÆÀÒÀ×áÀÍÀÓ ÄÒÈ
ÓÀÖÊÖÍÄÆÄ ÌÄÔÉ ÀÒÓÄÁÏÁÀ äØÏÍÉÀ ÃÀ ÀÌ áÍÉÓ ÂÀÍÌÀÅËÏÁÀÛÉ ÛÄÃÀÒÄÁÉÈ ÒÄÂÖËÀÒÖËÀà ÖÌÖÛÀÅÉÀ.

ÚÀÒÀÙÀãÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÀ
1877 ßÄËÓ ÚÀÒÓÉÓ ÌÀáËÏÁËÀà ÀÙÌÏÜÍÃÀ ÓÀÊÌÀÏà ÌÏÆÒÃÉËÉ ÂÀÍÞÉ, ÒÏÌÄËÉÝ ÛÄÉÝÀÅÃÀ äÉãÒÉÓ
745-754 ßß. (=1344-1354 ßß.) Ä áÀÍ ÀÍÖÛÉÒÅÀÍÉÓ ÌÏÍÄÔÄÁÓ. ÀÌ ÂÀÍÞÉÓ ÒÀÌÃÄÍÉÌÄ ÌÏÍÄÔÀÓ ÀáËÀÅÓ
ÊÀáÄÈÉÓ ÄÒÈ-ÄÒÈÉ ØÀËÀØÉÓ ÚÀÒÀ-ÙÀãÉÓ ÍÉÛÀÍÉ.
ÃÀÀáËÏÄÁÉÈ ÀÌÀÅÄ ÃÒÏÉÓ, ÌÀÂÒÀÌ ÂÀÝÉËÄÁÉÈ Ö×ÒÏ ÌÒÀÅÀËÒÉÝáÏÅÀÍÉ (2347) ÂÀÍÞÉ 1934 ßÄËÓ
ÜÀÌÏÖÔÀÍÉÀÈ Ø. ÁÀØÏÓ ÌÖÆÄÖÌÛÉ. Ø. ÚÀÒÀÙÀãÉÓ ÍÉÛÀÍÉ ÀáËÀÅÓ ÀÌ ÂÀÍÞÉÓ 756-763 äÉãÒÉÈ
ÃÀÈÀÒÉÙÄÁÖË äÖËÀÂÖÉÃÖÒ, ãÖÜÉÃÖÒ ÃÀ ãÄËÀÉÒÉÃÖË Ì×ËÏÁÄËÈÀ ÓÀáÄËÉÈ ÀÙÁÄàÃÉË
ÌÏÍÄÔÄÁÓ.
ÀÌ ÆÀÒÀ×áÀÍÉÓ ÌÏÍÄÔÀÈÀ ÒÉÝáÅÉ ÓÀÂÒÞÍÏÁËÀà ÉÆÒÃÄÁÀ ÓÀÆÙÅÀÒÂÀÒÄÈÖË ÊÏËÄØÝÉÄÁÛÉ
ÃÀÝÖËÉ ÝÀËÄÁÉÓ ßÚÀËÏÁÉÈ; ÌÖäÀÌÀÃÉÓÀ – äÉãÒÉÓ 738ß. ÓÖËÄÉÌÀÍÉÓ – äÉãÒÉÓ 740 ÃÀ 741 ßß. ÃÀ
ÀÍÖÛÉÒÅÀÍÉÓÀ – äÉãÒÉÓ 745, 746, 748, 750 ÃÀ 752 ßß. ÀÌÒÉÂÀÃ, ÉÌ ÌÀÓÀËÉÈ, ÒÏÌÄËÉÝ ãÄÒãÄÒÏÁÉÈ
ÜÅÄÍÓ áÄËÈÀÀ, ÀÌ ÆÀÒÀ×áÀÍÉÓ ÌÏØÌÄÃÄÁÀ ÓÖË ÏÝÉÏÃÄ ßËÉÈ ÂÀÍÉÓÀÆÙÅÒÄÁÀ.

ØÖÈÀÉÓÉÓ ÆÀÒÀáÀÍÀ
ÉÌ ÌÏÍÄÔÄÁÈÀÍ ÄÒÈÀÃ, ÒÏÌËÄÁÓÀÝ ÀÌÀ ÈÖ ÉÌ ÆÀÒÀ×áÀÍÉÓ ÍÉÛÀÍÉ ÀáËÃÀ, ÞÅÄË ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ
áÛÉÒÀà ÉÓÄÈÄÁÉÝ ÉàÒÄÁÏÃÀ, ÒÏÌËÄÁÓÀÝ ÄÓ ÓÀßÉÒÏ ÝÍÏÁÀ ÀÒ ÂÀÀÜÍÉÀ. ÀÓÄÈÉ ÌÏÍÄÔÄÁÉÓ ÂÀÌÏÛÅÄÁÉÓ

4
ÀÃÂÉËÉÓ ÂÀÒÊÅÄÅÀ ÚÏÅÄËÈÅÉÓ ÒÏÃÉÀ ÛÄÓÀÞËÄÁÄËÉ, ÌÀÂÒÀÌ ÆÏÂãÄÒ ÀÌ ÌÏÍÄÔÄÁÓ ÉÓÄÈÉ
ÃÀÌÀÔÄÁÉÈÉ ÌÏÍÀÝÄÌÄÁÉ ÀØÅÈ, ÒÏÌËÄÁÉÝ ÂÅÉÀÃÅÉËÄÁÄÍ ÓÀØÌÄÓ. ÓáÅÀÃÀÓáÅÀ áÀÓÉÀÈÉÓ ÌÏÍÀÝÄÌÄÁÉÓ
ÄÒÈÌÀÍÄÈÈÀÍ ÛÄÃÀÒÄÁÉÈ – ÈÀÒÉÙÉ, ÉÓÔÏÒÉÖËÉ ÐÉÒÉÓ ÓÀáÄËÉ, ÌÏÍÄÔÉÓ ÔÉÐÉ, ×ÀØÔÖÒÀ ÃÀ À.Û. – ÃÀ
ÀÌÀ ÈÖ ÉÌ ÃÒÏÓ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ ÌÏÌáÃÀÒ ÐÏËÉÔÉÊÖÒ ÀÌÁÄÁÈÀÍ ÃÀÐÉÒÉÓÐÉÒÄÁÉÈ ÛÄÉÞËÄÁÀ ÌÔÊÉÝÄÃ
ÅÉÌÓãÄËÏÈ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ ÊÉÃÄÅ ÓÀÌÉ ÆÀÒÀ×áÀÍÉÓ ÀÒÓÄÁÏÁÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ.

ÌÀÂÀËÉÈÀÃ, XI Ó-ÉÓ ØÀÒÈÖËÉ ÌÏÍÄÔÄÁÉÓ – ÁÀÂÒÀÔ IV, ÂÉÏÒÂÉ II ÃÀ ÃÀÅÉÈ ÀÙÌÀÛÄÍÄÁËÉÓ –

ÈÁÉËÉÓÛÉ ÂÀÌÏÛÅÄÁÉÓ ÛÄÓÀÞËÄÁËÏÁÀ ÂÀÌÏÒÉÝáÖËÉÀ, ÒÀÃÂÀÍ ÀÌ ÃÒÏÓ ÄÓ ØÀËÀØÉ ÌÖÓËÉÌÀÍÈÀ
áÄËÛÉ ÉÚÏ. ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÀÔÀáÔÏ ØÀËÀØÀà ÉÌ ÃÒÏÓ ØÖÈÀÉÓÉ ÉÈÅËÄÁÏÃÀ ÃÀ ÃÀÓÀáÄËÄÁÖËÉ
ÌÏÍÄÔÄÁÉÝ, ÀËÁÀÈ, ÀØ ÉàÒÄÁÏÃÀ ÒÖÓÖÃÀÍ ÃÄÃÏ×ËÉÓ 1227 ßËÉÓ ÌÏÍÄÔÄÁÉ, ÒÀÃÂÀÍ ÀÌ ÃÒÏÓ
ÀÙÌÏÓÀÅËÄÈ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏ ÈÁÉËÉÓÉÈÖÒÈ ãÀËÀËÄÃÉÍÉÓ áÄËÛÉ ÉÌÚÏ×ÄÁÏÃÀ ÃÀ ÒÖÓÖÃÀÍÉ
ØÖÈÀÉÓÛÉ ÉãÃÀ (ÂÀÓÀÈÅÀËÉÓßÉÍÄÁÄËÉÀ, ÒÏÌ ÓßÏÒÄà ÀÌ ÃÒÏÓ (1227ß.) ØÀÒÈÅÄËÄÁÌÀ ÛÄÞËÄÓ
ÃÄÃÀØÀËÀØÉÓ ÃÒÏÄÁÉÈ ÃÀÁÒÖÍÄÁÀ ÃÀ ÛÄÓÀÞËÄÁÄËÉÀ ÌÏàÒÄÓ ÊÉÃÄÅÀÝ ÀØ ÌÏÍÄÔÀ). ÀÌÀÅÄ ÆÀÒÀ×áÀÍÉÓ
ÐÒÏÃÖØÝÉÀÓ ÖÍÃÀ ÌÉÅÀÊÖÈÅÍÏÈ ÏÒÉ ÃÀÅÉÈÉÓ (ÖËÖÓÉ ÃÀ ÍÀÒÉÍÉÓ) ÅÄÒÝáËÉÓ ÌÏÍÄÔÀ (95), ÌÏàÒÉËÉ
ÉÌ ÃÒÏÓ, ÒÏÃÄÓÀÝ ÉÓÉÍÉ ÄÒÈÀà ÂÀÍÀÂÄÁÃÍÄÍ ÃÀÓÀÅËÄÈ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ. XVI Ó-ÉÓ ÉÌÄÒÈ ÌÄ×ÄÍÉ
ÁÀÂÒÀÔ III ÃÀ ÂÉÏÒÂÉ II ÖÃÀÅÏà ØÖÈÀÉÓÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÉÃÀÍ ÖÛÅÄÁÃÍÄÍ (158-162) ÈÀÅÉÓ ÌÏÍÄÔÄÁÓ.
ÀÌÒÉÂÀÃ, ØÖÈÀÉÓÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÉÓ ÀÒÓÄÁÏÁÀ áÖÈÉ ÓÀÖÊÖÍÉÈ ÌÀÉÍÝ ÂÀÍÉÓÀÆÙÅÒÄÁÀ.

ÆÖÂÃÉÃÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÀ

ÉÓÔÏÒÉÉÓÀÈÅÉÓ ÖÊÅÄ ÊÀÒÂÀÃ ÝÍÏÁÉËÉ ÏÃÉÛÉÓ ÌÌÀÒÈÅÄËÉÓ ÅÀÌÉÚ ÃÀÃÉÀÍÉÓ (1384-1396 ßß.)
ÅÄÒÝáËÉÓ ÌÏÍÄÔÀ (132) ÖÃÀÅÏà ÌÉÓ ÓÀÌ×ËÏÁÄËÏÛÉ ÃÀ ÀËÁÀÈ ÆÖÂÃÉÃÛÉ ÉàÒÄÁÏÃÀ. ÀÌ ÌÏÍÄÔÉÓ
ÂÀÌÏÛÅÄÁÀ ÄÌÈáÅÄÅÀ ÈÄÌÖÒËÄÍÂÉÓ ÂÀÌÀÍÀÃÂÖÒÄÁÄËÉ ÛÄÌÏÓÄÅÄÁÉÓ ÂÀÌÏ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ ÛÄØÌÍÉË
ÌÞÉÌÄ ÐÉÒÏÁÄÁÓ, ÒÉÓ ÛÄÃÄÂÀà ÅÉÈÀÒÃÄÁÀ ÐÀÒÔÉÊÖËÀÒÖËÉ ÌÉÓßÒÀ×ÄÁÀÍÉ. ÌÏÌÃÄÅÍÏ ÐÄÒÉÏÃÉÓ
ÌÄÂÒÖËÉ ÆÀÒÀ×áÀÍÉÓ ÀÒÓÄÁÏÁÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ ÜÅÄÍ ÅÔÚÏÁÉËÏÁÈ ÌáÏËÏà ßÄÒÉËÏÁÉÈÉ ßÚÀÒÏÄÁÉÃÀÍ.
ÀÒØÀÍãÄËÏ ËÀÌÁÄÒÔÉ ÐÉÒÃÀÐÉÒ ÉÔÚÏÁÉÍÄÁÀ, ÒÏÌ ËÄÅÀÍ II ÃÀÃÉÀÍÉÓ ÃÒÏÓ (1611 -1654 ßß.) ÀØ
ÆÀÒÀ×áÀÍÀ ÌÏØÌÄÃÄÁÃÀ. ÌÔÊÉÝÄ ÍÖÌÉÆÌÀÔÉÊÖÒÉ ×ÀØÔÄÁÉÈ ÄÓ ÝÍÏÁÀ, ÓÀÌßÖáÀÒÏÃ, ÀÒ ÃÀÓÔÖÒÃÄÁÀ.
ÌÀÂÒÀÌ ÀÌ ÝÍÏÁÉÓÀ ÃÀ ÅÀÌÉÚ ÃÀÃÉÀÍÉÓ ÌÏÍÄÔÉÓ ÀÒÓÄÁÏÁÀ ÓÀÛÖÀËÄÁÀÓ ÉÞËÄÅÀ ÀÌ ÆÀÒÀ×áÀÍÉÓ
ÌÏØÌÄÃÄÁÀ 250-ßËÉÀÍÉ ÐÄÒÉÏÃÉÈ ÛÄÌÏÅ×ÀÒÂËÏÈ.

ÑÉÍÅÀËÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÀ

ÝÍÏÁÉËÉÀ, ÒÏÌ ÚÀÆÀÍ ÚÀÄÍÈÀÍ ÊÏÍ×ËÉØÔÉÓ ÂÀÌÏ ÌÈÀÛÉ ÂÀáÉÆÍÖËÌÀ ÃÀÅÉÈ VII ÈÉÈØÌÉÓ ÌÈÄËÉ
ÈÀÅÉÓÉ ÌÄ×ÏÁÀ ÌÏÍÙÏËÄÁÈÀÍ ÁÒÞÏËÀÛÉ ÂÀÀÔÀÒÀ. ÀÌÉÔÏÌ ÈÀÌÀÒ ËÏÌÏÖÒÉÓ ÌÏÓÀÆÒÄÁÀ, ÒÏÌ 1296
ßËÉÈ ÃÀÈÀÒÉÙÄÁÖËÉ ÌÉÓÉ ÃÒÀÌÄÁÉ (190) ÈÖ ÀÒÀ, 1310 ßÄËÓ ÌÏàÒÉËÉ ÌÉÓÉ ×ÄËÓÄÁÉ ÌÀÉÍÝ (110)

5
ÓÀÃÙÀÝ áÄÅÛÉ ÀÍ ÌÈÉÖËÄÈÛÉ, ÃÀ ÀËÁÀÈ, ÑÉÍÅÀËÛÉ ÉàÒÄÁÏÃÀ, ÓÀÅÓÄÁÉÈ ÃÀÌÀãÄÒÄÁÄËÉÀ. ÌÀÂÒÀÌ ÀÌ
ÆÀÒÀ×áÀÍÉÓ ÀÒÓÄÁÏÁÀ ÀËÁÀÈ ÞÀËÉÀÍ áÀÍÌÏÊËÄ ÉÚÏ ÃÀ ÆÄÌÏáÓÄÍÄÁÖËÉ ÏÒÏ ÈÀÒÉÙÉÈ É×ÀÒÂËÄÁÀ.
ÀÌÒÉÂÀÃ, ÌÉÖáÄÃÀÅÀÃÉÌÉÓÀ, ÒÏÌ ÒÉ ØÀÒÈÖË ÌÏÍÄÔÀÓ ÌÏàÒÉÓ ÀÃÂÉËÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ ÓÀÈÀÍÀÃÏ ÝÍÏÁÀ
ÀÒ ÂÀÀÜÍÉÀ, ÀÌÀ ÈÖ ÉÌ ÆÀÒÀ×áÀÍÉÓÀÃÌÉ ÌÀÈÉ ÌÉÊÖÈÅÍÄÁÀ ÄàÅÓ ÀÒ ÖÍÃÀ ÉßÅÄÅÃÄÓ. ØÀÒÈÖËÉ
ÌÏÍÄÔÄÁÉÓ ÂÀÍÓÀÆÙÅÒÖËÉ ÍÀßÉËÉ ÓÀ×ÖÞÅÄËÓ ÉÞËÄÅÀ ÅÉÌÓãÄËÏÈ ÊÉÃÄÅ ÓÀÌÉ ÆÀÒÀ×áÀÍÉÓ
ÀÒÓÄÁÏÁÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ. ÌÀÂÒÀÌ ÒÀÃÂÀÍ ÀÌ ÛÄÌÈáÅÄÅÀÛÉ ÖÛÖÀËÏà ÌÏÍÄÔÄÁÓ ÓÀàÉÒÏ ÝÍÏÁÄÁÉ ÀÒ ÀáËÀÅÓ.
ÜÅÄÍ ÃÀÑÉÍÄÁÉÈ ÀÌÉÓ ÈØÌÀ ÀÒ ÛÄÂÅÉÞËÉÀ ÃÀ ÉÞÖËÄÁÖËÉ ÅÀÒÈ ÂÀÌÏÈØÌÖËÉ ÌÏÓÀÆÒÄÁÄÁÉÈ
ÃÀÅÊÌÀÚÏ×ÉËÃÄÈ.

Ö×ËÉÓÝÉáÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÀ

ÃÀÓÀÅËÄÈ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ ÀÒÀÁÖËÉ ÃÒÀÌÄÁÉ ÀÒ ÂÀÅÒÝÄËÄÁÖËÀ ÃÀ ÀÌÉÔÏÌ ÀÌ ÔÉÐÉÓ ÌÉáÄÃÅÉÈ

ÌÏàÒÉËÉ ÁÀÂÒÀÔ III-ÉÓ (975-1014 ßß.) ÌÏÍÄÔÀ (46) ÌáÏËÏà ÀÙÌÏÓÀÅËÄÈ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ ÖÍÃÀ
ÂÀÌÏÛÅÄÁÖËÉÚÏ, ÒÀÃÂÀÍ ØÀÒÈËÉÓ ÃÉà ÍÀßÉËÓ ÁÀÂÒÀÔÉ ÂÀÍÀÂÄÁÃÀ ÃÀ, ÒÀÃÂÀÍ ÀÌ ÃÒÏÓ ÈÁÉËÓÉ
ÀÒÀÁÄÁÓ ÄÊÀÅÀÈ, áÏËÏ ÁÀÂÒÀÔÉÓ ÞÉÒÉÈÀÃÉ ÁÀÆÀ Ö×ËÉÓÝÉáÄ ÉÚÏ. ÄÓ ÌÏÍÄÔÀ ÓßÏÒÄà ÀØ ÌÏÉàÒÀ.

ÀÒÔÀÍÖãÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÀ

ÀÓÄÅÄ ÓÀÅÀÒÀÖÃÏÀ ÃÀÅÉÈ ÊÖÒÀÐÀËÀÔÉÓ ÌÏÍÄÔÄÁÉÓ X Ó-ÉÓ ÃÀÌËÄÅÓ ÌÏàÒÉÓ ÓÀÊÉÈáÉ; ÔÉÐÉÈÀ ÃÀ
×ÀØÔÖÒÉÈ ÉÓ ÀÒ ÖÃÂÄÁÀ Ö×ÒÏ ÂÅÉÀÍÃÄË XI Ó-ÉÓ ØÀÒÈÖË ÌÏÍÄÔÄÁÓ ÃÀ, ÀËÁÀÈ, ÓÀÃÙÀÝ ÓáÅÀÂÀÍ
ÉàÒÄÁÏÃÀ. ÝÍÏÁÉËÉÀ, ÒÏÌ ÃÀÅÉÈ ÊÖÒÀÐÀËÀÔÉÓ ÌÏÙÅÀßÄÏÁÀ ÞÉÒÉÈÀÃÀà ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÀÌáÒÄÈ-
ÃÀÓÀÅËÄÈ ÍÀßÉËÛÉ ÌÉÌÃÉÍÀÒÄÏÁÃÀ ÃÀ ÀÌÉÔÏÌ, ÒÀÃÂÀÍ ÌÉÓÉ ÒÄÆÉÃÄÍÝÉÀ ÔÀÏ-ÊËÀÒãÄÈÉÓ ÌÈÀÅÀÒÉ
ØÀËÀØÉ ÀÒÔÀÍÖãÉ ÉÚÏ, ÌÏÍÄÔÄÁÉÝ, ÀËÁÀÈ, ÉØ ÉàÒÄÁÏÃÀ.

ÂÒÄÌÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÀ

XV Ó-ÉÓ ÌÄÏÒÄ ÍÀáÄÅÒÉÓÀ ÃÀ XVI Ó-ÉÓ ÃÀÓÀßÚÉÓÉ ØÀÒÈÖË ÌÏÍÄÔÀÈÀ ßÀÒÌÏÛÏÁÀ ÃÀ ÀÌÀ ÈÖ ÉÌ
ÉÓÔÏÒÉÖËÉ ÐÉÒÉÓÀÈÅÉÓ ÌÀÈÉ ÌÉÊÖÈÅÍÄÁÀ ÃÙÄÓÀÝ ÀÒ ÀÒÉÓ ÓÀÁÏËÏÏÃ ÃÀÌÈÀÅÒÄÁÖËÉ, ÖÊÅÄ
ÂÀÍÓÀÆÙÅÒÖËÉ ÌÏÍÄÔÄÁÉÓ ÂÀÒÃÀ ÀÌÃÒÏÉÍÃÄË ÂÀÍÞÄÁÛÉ ÉÓÄÈÄÁÉÝ ÂÅáÅÃÄÁÀ, ÒÏÌËÄÁÉÝ
ÂÀÖÒÊÅÄÅÄËÉ ÃÀÒÜÍÄÍ. ÌÈÀÅÀÒÉ ÓÉÞÍÄËÄ ÉÌÀÛÉÀ, ÒÏÌ ×ÖËÉÓ ÂÀÌÏÛÅÄÁÉÓ ÐÒÄÔÄÍÃÄÍÔÄÁÉ ÝÀËÊÄ
ÍÀßÉËÄÁÀà ÃÀÚÏ×ÉË ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ ÉÌÃÄÍÀà ÌÏÌÒÀÅËÃÀ, ÒÏÌ ÆÏÂÉÄÒÈ ÛÄÌÈáÅÄÅÀÛÉ ÀÌÀ ÈÖ ÉÌ
ÌÏÍÄÔÉÓ ÂÀÍÓÆÙÅÒÀ ÃÀ ÌÉÊÖÈÅÍÄÁÀ ÃÙÄÅÀÍÃÄË ÐÉÒÏÁÄÁÛÉ ÛÄÖÞËÄÁÄËÉ áÃÄÁÀ. ÚÅÀÒÚÅÀÒÄ ÀÈÀÁÀÂÉÓ

6
ÌÏÍÄÔÉÓ ÂÀÒÃÀ ÝÍÏÁÉËÉÀ ØÀÒÈË-ÉÌÄÒÄÈÉÓ ÌÄ×Ä ÁÀÂÒÀÔ VI-ÉÓ ÌÏÍÄÔÄÁÉ ÃÀ ÌÀÈ ÌÀÂÀËÉÈÓ, ÀËÁÀÈ,
ÌÉäÚÅÀ ÊÀáÈ ÁÀÔÏÍÉ. ÀÌÀÓ áÄËÓ ÖßÚÏÁÃÀ ÛÄØÌÍÉËÉ ÐÏËÉÔÉÊÖÒÉ ÓÉÔÖÀÝÉÀ. ÌÞËÀÅÒ ×ÄÏÃÀËÄÁÈÀÍ
ÖÛÄÃÄÂÏ ÁÒÞÏËÉÓ ÛÄÌÃÄ ÂÉÏÒÂÉ VIII 1466 ßÄËÓ ÈÁÉËÉÓÉÃÀÍ ÊÀáÄÈÛÉ ÂÀÉáÉÆÍÀ ÃÀ ÉØ ÃÀÀÒÓÄÁÖË
ÓÀÌÄ×ÏÓ ÓÉÊÅÃÉËÀÌÃÄ. Ä. É. 1476 ßËÀÌÃÄ ÂÀÍÀÂÄÁÃÀ. ÓÒÖËÉÀà ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÌÄ×ÄÈÀ-ÌÄ×ÏÁÉÓ
ÃÒÏÓ ÓÀÊÖÈÀÒÉ ×ÖËÉÓ ÌÏàÒÀÓ ÃÀÜÅÄÖËÉ ÂÉÏÒÂÉ VIII, ÀËÁÀÈ, ÊÀáÄÈÛÉÝ ÂÀÍÀÂÒÞÏÁÃÀ
áÄËÉÓÖ×ËÄÁÉÓ ÀÌÒÄÂÀËÉÉÓ ÂÀÍáÏÒÝÉÄËÄÁÀÓ. ÌÉÈ ÖÌÄÔÄÓ, ÒÏÌ ÌÉÓÉ ÌÄÆÏÁËÄÁÉ ÃÀ ÐÉÒÀÃÉ ÌÔÒÄÁÉ
ÁÀÂÒÀÔÉ ÃÀ ÚÅÀÒÚÅÀÒÄ ×ÀÒÈÏà ÉÚÄÍÄÁÃÍÄÍ ÌÀÓ. ÌÀÂÒÀÌ, ÓÀáÄËÃÏÁÒ ÓÀà ÖÍÃÀ ÌÏàÒÉËÉÚÏ „ÊÀáÖÒÉ
ÔÉÐÉÓ“ ÉÌÃÒÏÉÍÃÄËÉ ÌÏÍÄÔÀ, ÒÏÌÄËÉÝ ÀÒÝÀÀ ÀÙÌÏÜÄÍÉËÉ, ÄÓ ÓÀÊÉÈáÉ ÃÙÄÓÀÝ ÂÀÖÒÊÅÄÅÄËÉÀ.
ÃÀÀáËÏÄÁÉÈ ÀÌ ÃÒÏÉÓÀÈÅÉÓ ÊÀáÄÈÉÓ ÓÀÌÄ×ÏÓ ÄÒÈ-ÄÒÈ ÌÓáÅÉË ÐÖÍØÔÀà ÂÒÄÌÉ ÉÈÅËÄÁÏÃÀ, ÓÀÃÀÝ
ÊÏÍÝÄÍÔÒÉÒÄÁÖËÉ ÉÚÏ ØÅÄÚÍÉÓ ÊÖËÔÖÒÖËÉ ÃÀ ÓÀÆÏÂÀÃÏÄÁÒÉÅÉ ÝáÏÅÒÄÁÀ. 1944 ßÄËÓ ÀØÅÄ
ÉÐÏÅÍÄÓ ÌÏÍÄÔÉÓ ÌÏÓÀàÒÄËÉ ÏÒÉ ÓÉØÀ, ÒÏÌËÄÁÉÝ ÀÌÑÀÌÀà ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÌÖÆÄÖÌÛÉÀ.
ÌÀÒÈÀËÉÀ, ÄÓ ÓÉØÄÁÉ ÖÊÅÄ ÂÅÉÀÍÃÄËÉÀ, ÌÀÂÒÀÌ ÓÀÁÖÈÉ ÌÀÉÍÝ ÀÒÓÄÁÏÁÓ ÅÉ×ÉØÒÏÈ, ÒÏÌ ÊÀáÖÒÉ
ÔÉÐÉÓ ×ÖËÉÓ ÌÏàÒÀ ÉÌ ÃÒÏÓ ÂÒÄÌÛÉ ßÀÒÌÏÄÁÃÀ.

ÆÀÂÄÌÉÓ ÆÀÒÀ×áÀÍÀ

1967 ßÄËÓ ÀáÌÄÔÉÓ ÒÀÉÏÍÉÓ ÓÏ×. ÁÉÒÊÉÀÍÛÉ ÀÙÌÏÜÄÍÉËÉ ÂÀÍÞÉÓ ÌÄÛÅÄÏÁÉÈ ÜÅÄÍ ÅÉÂÄÁÈ, ÒÏÌ
ÊÀáÄÈÉÓ ÓÀÌÄ×ÏÓ ÌÄÏÒÄ ÌÓáÅÉË ØÀËÀØÛÉ, ÓÀáËÃÏÁÒ, ÆÀÂÄÌÛÉ XVII Ó-ÉÓ ÐÉÒÅÄË ÌÄÓÀÌÄÃÛÉ
ÆÀÒÀ×áÀÍÀ ÌÏØÌÄÃÄÁÃÀ, ÒÏÌÄËÌÀÝ ÈÀÅÉÓÉ ÐÒÏÃÖØÝÉÉÃÀÍ ãÄÒãÄÒÏÁÉÈ ÀÁÀÆÉÀÍÄÁÉ ÃÀÂÅÉÔÏÅÀ.

ÉÌÃÒÏÉÍÃÄËÉ ÂÀÍÞÄÁÉÓ ÛÄÃÂÄÍÉËÏÁÀ – ÂÏÒÉÓ, ÌÍÀÓÉ ÃÀ ÐÀÔÀÒÀ ãÉáÀÉÛÉÓ ÂÀÍÞÄÁÉÓ ÀÍÀËÉÆÉ

ÂÅÀÒßÌÖÍÄÁÓ, ÒÏÌ XV- XVI ÓÓ-ÉÓ ØÀÒÈÖËÉ ×ÖËÉÓ ÓÀáÄÓáÀÏÁÀÍÉ ãÄÒ ÊÉÃÄÅ ÂÀÓÀÒÊÅÄÅÉÀ. ÀÌ
ÌÏÍÄÔÄÁÆÄ ÌÔÊÉÝÄà ÌáÏËÏà ÉÓ ÉÈØÌÉÓ, ÒÏÌ ÉÓÉÍÉ ØÀÒÈÖËÉÀ ÃÀ ÂÀÍÓÀÆÙÅÒÖË ÐÄÒÉÏÃÓ
ÌÉÄÊÖÈÅÍÄÁÀ. ÌÀÈÉ ÆÖÓÔÉ ÂÀÍÓÀÆÙÅÒÀ ÞÍÄËÃÄÁÀ ÉÌÉÓ ÂÀÌÏ, ÒÏÌ ÌÏÍÄÔÄÁÉÓ ßÏÍÀ ÃÀÚÅÀÍÉËÉÀ
ÌÉÍÉÌÖÌÀÌÃÄ. ÌÀÛÀÓÀÃÀÌÄ, ÓÀÈÀÍÀÃÏà ÌÝÉÒÃÄÁÀ ÆÏÌÀ ÃÀ ÀÌÉÓ ÂÀÌÏ ÂÀÌÏÓÀáÖËÄÁÀ ÃÀ ßÀÒßÄÒÀ
ÌÀÈÆÄ ÌÈËÉÀÍÀÃ ÅÄÒ ÈÀÅÓÃÄÁÀ: ÖÀÒÄÓÃÄÁÀ ÌÏàÒÉÓ ÔÄØÍÉÊÀ, ÌÒÀÅËÃÄÁÀ ×ÖËÉÓ ÂÀÌÏÛÅÄÁÉÓ
ÐÒÄÔÄÍÃÄÍÔÄÁÉÓ ÒÉÝáÅÉ, ÒÏÌËÄÁÉÝ áÛÉÒÀà ÄÒÈÍÀÉÒ ÓÀáÄËÄÁÓ ÀÔÀÒÄÁÄÍ. ÚÏÅÄËÉÅÄ ÄÓ ÀÞÍÄËÄÁÓ
ÊÅËÄÅÉÓ ÐÒÏÝÄÓÓ ÃÀ ÌÀÓÀËÉÓ ÛÄÓßÀÅËÀÓ, ÒÀÓÀÝ ÉÓÉÝ ÀÒÈÖËÄÁÓ, ÒÏÌ ÌÉÓÉ ÞÉÒÉÈÀÃÉ ÍÀßÉËÉ
ÝÖÃÀÃ ÀÒÉÓ ÛÄÌÏÍÀáÖËÉ.

ÌÉÖáÄÃÀÅÀà ÀÌ ÀÒÀáÄËÓÀÚÒÄËÉ ÐÉÒÏÁÄÁÉÓÀ, ÖÊÀÍÀÓÊÍÄË ÃÒÏÓ ÜÅÄÍÓ ÂÀÍÊÀÒÂÖËÄÁÀÛÉ

ÌÏáÅÄÃÒÉËÌÀ ÖÌÃÉÃÒÄÓÌÀ ÌÀÓÀËÀÌ ÓÀÛÖÀËÄÁÀ ÌÏÂÅÝÀ ÃÀÂÅÄÃÂÉÍÀ, ÒÏÌ ÓÀØაÒÈÅÄËÏÛÉ ÓÀÊÖÈÀÒÉ
×ÖËÉÓ ÌÏàÒÉÓ Ö×ËÄÁÉÈ ÓÀÒÂÄÁËÏÁÃÍÄÍ ÀÒÀ ÌÀÒÔÏ „ÌÄ×ÄÈÀ ÌÄ×ÄÍÉ“, ÀÒÀÌÄà ÝÀËÊÄ ÂÀÅËÄÍÉÀÍÉ
×ÄÏÃÀËÄÁÉÝ. ÀÃÒÄ ÍÖÌÉÆÌÀÔÉÊÖÒ ËÉÔÄÒÀÔÖÒÀÛÉ ÀÒÝ ÊÉ ÀÓÀáÄËÄÁÃÍÄÍ ÒÏÌÄËÉÌÄ ÓáÅÀ ÆÀÒÀ×áÀÍÀÓ,
ÂÀÒÃÀ ÈÁÉËÉÓÉÓÀ. ÌÀÒÈÀËÉÀ, ÆÏÂãÄÒ ÀáÓÄÍÄÁÃÍÄÍ ÀÍÉÓÓÀÝ, ÌÀÂÒÀÌ ÉÓÉÝ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ
ÉÓÔÏÒÉÉÓÀÂÀÍ ÃÀÌÏÖÊÉÃÄÁËÀÃ. ÌÏÓÀÆÒÄÁÀÍÉ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ ÌÏÍÄÔÉÓ ÌÏàÒÉÓ ÒÏÌÄËÉÌÄ ÓáÅÀ
ÝÄÍÔÒეÁÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ ÌáÏËÏà ÖÊÀÍÀÓÊÍÄË ÃÒÏÓ ÂÀÌÏÉÈØÅÀ, ÒÀÃÂÀÍ ÀÒÓÄÁÏÁÓ ÌÔÊÉÝÄ ÓÀÁÖÈÄÁÉ,
ÒÏÌËÄÁÉÝ ÓÀÛÖÀËÄÁÀÓ ÉÞËÄÅÀ ÅÈØÅÀÈ, ÒÏÌ ÞÅÄË ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ ÀÈÉ ÆÀÒÀ×áÀÍÀ ÌÀÉÍÝ

7
ÌÏØÌÄÃÄÁÃÀ; ÀÙÓÀÍÉÛÍÀÅÉÀ, ÒÏÌÀÌ ÆÀÒÀ×áÀÍÄÁÉÓ ÃÉÃÉ ÖÌÒÀÅËÄÓÏÁÀ ÖÛÅÄÁÃÀ ÌÒÀÅÀË×ÄÒÏÅÀÍ,
ÌÀÂÒÀÌ ÞÉÒÉÈÀÃÀà ÄÒÏÅÍÖËÉ áÀÓÉÀÈÉÓ ÐÒÏÃÖØÝÉÀÓ. ÌÄÝÍÉÄÒÄÁÉÓ ÂÀÍÊÀÒÂÖËÄÁÀÛÉ ÂÒÏÅÃÄÁÀ ÓÖË
ÀáÀË-ÀáÀËÉ ×ÀØÔÏÁÒÉÅÉ ÌÀÓÀËÀ, ÒÏÌÄËÉÝ ÈÀÍÃÀÈÀÍÏÁÉÈ ÀÅÓÄÁÓ ÀÒÓÄÁÖË áÀÒÅÄÆÄÁÓ.
დავით კაპანაძე, „ქართული ნუმიზმატიკა“.

ყარჯინის ზარაფხანა
ჩრდილოეთ ოსეთის ტერიტორიაზე XIV ს-ში ახალი ზარაფხანის – ყარჯინის ზარაფხანის
ფუნქციონირების ფაქტი, სადაც ქართველი მეფეები ილხანების სახელით აწარმოებდნენ
სამონეტო ემისიას.