Arkusz maturalny

Zadanie 1. (0–2)
Celuloza jest polisacharydem nierozpuszczalnym w wodzie, występującym powszechnie w komórkach
roślinnych. Łańcuchy celulozy nie występują pojedynczo, lecz łączą się ze sobą wiązaniami wodorowymi.
Tworzą w ten sposób uporządkowane struktury krystaliczne, poprzedzielane rejonami o mniejszym stop-
niu uporządkowania.

a) Podaj nazwę monosacharydu budującego celulozę oraz nazwę wiązania, które występuje między
monomerami.
Nazwa monosacharydu:
Nazwa wiązania:

b) Wykaż związek między właściwościami celulozy a jej funkcją w komórkach roślinnych.

Zadanie 2. (0–2)
Do najważniejszych szlaków metabolicznych należą: fotosynteza, oddychanie, glukoneogeneza, rozkład
i synteza kwasów tłuszczowych oraz cykl mocznikowy.
Arkusz maturalny

a) Przyporządkuj szlakom metabolicznym (A–D) odpowiednie substraty (1–5).

A. Cykl mocznikowy. 1. Acetylo-CoA.
B. Glikoliza. 2. Glukagon.
C. Glukoneogeneza. 3. Glukoza.
D. Cykl Krebsa. 4. Mleczan.
5. Amoniak.

A. , B. , C. , D.

b) Wyjaśnij różnicę między szlakiem metabolicznym liniowym a szlakiem metabolicznym cyklicznym.

Zadanie 3. (0–3)
Karoten to związek naturalnie występujący w komórkach roślinnych. Jest on również niezbędnym elemen-
tem diety człowieka, ponieważ jest prekursorem witaminy A, która uczestniczy w odbieraniu bodźców
wzrokowych w siatkówce oka. W pręcikach pochodna tej witaminy łączy się z białkiem – opsyną – tworząc
światłoczuły barwnik – rodopsynę.

a) Wymień jedną funkcję, jaką pełni karoten w komórkach roślinnych.

b) Podaj nazwę struktury komórkowej, w której karoten występuje w komórkach roślinnych.

c) Określ, czy brak karotenu w diecie upośledza widzenie nocne, czy widzenie dzienne. Odpowiedź
uzasadnij.

1
 Arkusz maturalny

Zadanie 4. (0–3)
Wykres przedstawia zależność natężenia fotosyntezy i  oddychania od temperatury u  dwóch ekotypów
klimatycznych szczawióra alpejskiego: a  – ekotypu arktycznego z  terytorium Jukon w  Kanadzie oraz
b – ekotypu wysokogórskiego ze stanu Kolorado, wyrażoną w ilości CO2 pobranego w czasie fotosyntezy
lub wydzielonego w czasie oddychania. Punkt przecięcia krzywej fotosyntezy przez krzywą oddychania to
punkt kompensacji.

[mg CO2 x dm –2 x godz.–1 ]

5

B
3 fotosynteza
A

1 oddychanie

0 10 20 30 40 [ºC]

Źródło: J. Kornaś, A. Medwecka-Kornaś, Geografia roślin, Warszawa 2002, s. 77.

Arkusz maturalny
a) Sformułuj wniosek dotyczący temperatur, w jakich występuje punkt kompensacji u poszczególnych
ekotypów szczawióra alpejskiego.

b) Na podstawie wykresu określ, w  jaki sposób temperatura wpływa na fotosyntezę i  oddychanie
u szczawióra alpejskiego.

c) Wymień dwa (inne niż temperatura) czynniki wpływające na intensywność fotosyntezy.

1.
2.

Zadanie 5. (0–1)
Infekcjom górnych dróg oddechowych towarzyszy często wirusowe lub bakteryjne zapalenie ucha środko-
wego. Zakażenie przechodzi najczęściej do jamy bębenkowej z gardła.
Wyjaśnij, dlaczego infekcjom gardła towarzyszą stany zapalne ucha środkowego.

2
 Arkusz maturalny

Zadanie 6. (0–2)
Schemat przedstawia transport jonów przez białka transportujące.

K+ Na+
Na+-K+-ATP-aza

lizosom
ATP ADP + Pi
H+
Na+

H+-ATP-aza

H+
ATP ADP + Pi

a) Wyjaśnij, na podstawie schematu, dlaczego transport jonów Na+ z cytozolu na zewnątrz komórki
wymaga dostarczenia energii.

b) Wyjaśnij, w jakim celu jony H+ są transportowane z cytozolu do lizosomu.

Arkusz maturalny

Zadanie 7. (0–4)
Transport wody z korzeni do liści jest napędzany siłą ssącą, która powstaje w wyniku transpiracji. Wiel-
kość transpiracji jest regulowana za pomocą aparatów szparkowych, które – w zależności od panujących
warunków – mogą się otwierać lub zamykać.
Na schematach przedstawiono mechanizm otwierania (A) i zamykania się (B) aparatów szparkowych.

K+ K+ K+ K+

H2O H2O H2O H 2O

A. B.

a) Określ, które z wymienionych warunków powodują otwieranie się aparatów szparkowych, a które –
ich zamykanie się. Wstaw X w odpowiednie miejsca tabeli.
Otwieranie się Zamykanie się
aparatów szparkowych aparatów szparkowych
1. Niedobór wody glebowej.
2. Niedobór dwutlenku węgla.
3. Wysoka temperatura.

3
 Arkusz maturalny

b) Skonstruuj tabelę, w  której porównasz aparaty szparkowe podczas otwierania się i  zamykania.
Uwzględnij turgor komórek i kierunek przemieszczania się jonów potasu oraz wody przez błonę
komórkową.

c) Określ, która cecha budowy komórek szparkowych pozwala na otwieranie i zamykanie się aparatów
szparkowych.

Arkusz maturalny
d) Zaznacz, które z poniższych przystosowań organów roślinnych nie ogranicza transpiracji.
A. Woskowy nalot na liściach.
B. Kutnerowate włoski na liściach.
C. Występowanie przetchlinek na łodydze.
D. Przekształcenie liści w ciernie.

Zadanie 8. (0–2)
Na rysunku przedstawiono pokrój polipa parzydełkowców.

a) Uzasadnij, że symetria promienista ciała polipa stanowi

przystosowanie do osiadłego trybu życia.

b) Oceń poprawność poniższych stwierdzeń dotyczących budowy ciała parzydełkowców. Wpisz znak X
w odpowiednie miejsca tabeli.
    PRAWDA FAŁSZ
1. Tkanki budujące ciało parzydełkowców wywodzą się z trzech listków
zarodkowych – epidermy, mezoglei i endodermy.
2. Mezoglea wypełnia wnętrze jamy gastralnej.
3. Komórki parzydełkowe występują w epidermie.

4
 Arkusz maturalny

Zadanie 9 . (0–3)
Poniższy schemat przedstawia cykl rozwojowy pewnego grzyba.

A.

plemnia
Arkusz maturalny

lęgnia

a) Wpisz na schemacie symbol R! w miejscu zachodzenia mejozy.

b) Uzupełnij zdania tak, aby zawierały prawdziwe informacje. Podkreśl właściwe wyrazy.
Schemat przedstawia cykl rozwojowy grzyba należącego do sprzężniowców / workowców / podstawcza-
ków. Dominującą fazą cyklu jest faza haploidalna / diploidalna / dikariotyczna. Grzyb ten rozmnaża się
bezpłciowo przez zarodniki oraz płciowo na drodze gametangiogamii / izogamii / anizogamii.
c) Z
 aznacz poprawne dokończenie zdania.
Literą A na schemacie oznaczono zarodniki
A. workowe.
B. podstawkowe.
C. konidialne.
D. sporangialne.

5
 Arkusz maturalny

Zadanie 10. (0–4)

„Kilka rodzajów ryb, płazów i  gadów rozmnaża się wyłącznie poprzez skomplikowany rodzaj parteno-
genezy, w której następuje podwojenie chromosomów po mejozie i wydanie [na świat – red.] diploidalne-
go potomstwa. Na przykład 15 gatunków jaszczurek z rodzaju Aspidoscelis rozmnaża się wyłącznie par­
tenogenetycznie, gdyż u tych jaszczurek nie występują osobniki męskie. W czasie skojarzeń między parami
samic, z których jedna naśladuje samca, występują formy godowe typowe dla form płciowych. […] Samice
każdej pary zamieniają się rolami dwu- lub trzykrotnie w ciągu jednego sezonu rozrodczego. […] prawdo-
podobieństwo owulacji jest wyższe, gdy w decydującym okresie cyklu dochodzi do pseudokopulacji. Izo-
lowane jaszczurki składają niewiele jaj w porównaniu z osobnikami, które tworzą pary.”
Źródło: N.A. Campbell i in. (red.), Biologia, Poznań 2013, s. 999.
wielkość
jajników
stężenie hormonu

owulacja owulacja
progesteron

estradiol

Arkusz maturalny
czas
zachowania
typ

jak samica jak samiec jak samica jak samiec

a) Oceń poprawność poniższych stwierdzeń. Wpisz znak X w odpowiednie miejsca tabeli.

    PRAWDA FAŁSZ
1. Samice jaszczurek z rodzaju Aspidoscelis zaczynają się zachowywać
jak samce, ponieważ estradiol osiągnął u nich maksymalne stężenie.
2. Samice jaszczurek z rodzaju Aspidoscelis w kopulującej parze mają
przesunięte względem siebie cykle zmian hormonalnych.
3. Sukces rozrodczy jaszczurek z rodzaju Aspidoscelis zależy od bodźców
seksualnych.

b) Określ, czy potomstwo partenogenetycznie rozmnażających się jaszczurek z  rodzaju Aspidosce-

lis jest identyczne pod względem genetycznym z organizmem matczynym. Odpowiedź uzasadnij
jednym argumentem.

c) Na podstawie wykresu sformułuj wniosek dotyczący zależności między wielkością jajników jasz­
czurek z rodzaju Aspidoscelis a stężeniem estradiolu.

d) Estradiol i progesteron są hormonami regulującymi także cykl płciowy człowieka. Podaj najważ­
niejsze miejsce syntezy tych hormonów w ciele kobiety.

6
 Arkusz maturalny

Zadanie 11. (0–3)

Schemat przedstawia cykl rozwojowy bruzdogłowca szerokiego.

jajo
dorosła postać
bruzdogłowca

koracidium

oczlik

plerocerkoid

onkosfera

procerkoid

a) Podaj nazwę organizmu, który jest pierwszym żywicielem pośrednim bruzdogłowca szerokiego.

b) Wyjaśnij, dlaczego w rozwoju wielu pasożytów, w tym bruzdogłowca szerokiego, występują liczne
Arkusz maturalny

postacie larwalne.

c) Oceń, czy stwierdzenie: Obojnactwo stanowi przystosowanie do pasożytnictwa jest prawdziwe. Uza­
sadnij swoją odpowiedź.

Zadanie 12. (0–2)

Serce przeznaczone do przeszczepu umieszcza się w płynie fizjologicznym, czyli w roztworze chlorku sodu
o odpowiednim stężeniu. Podczas przewożenia serca od dawcy do biorcy nadal wykonuje ono rytmiczne
skurcze.
a) Wyjaśnij, dlaczego serce, po wyjęciu z ustroju, nadal wykonuje rytmiczne skurcze.

b) Podaj dwie różnice w budowie tkanki mięśniowej serca i tkanki mięśniowej mięśnia szkieletowego.
1.

2.

7
 Arkusz maturalny

Zadanie 13. (0–4)

Na schemacie pokazano rolę nadnerczy w reakcji na stres.

STRES
sygnały nerwowe
komórka nerwowa

rdzeń kręgowy hormony podwzgórze

uwalniające

przedni płat
przysadki
naczynie
krwionośne
komórka
nerwowa ACTH

ACTH
Rdzeń nadnerczy
wydziela adrenalinę
i noradrenalinę.
Kora nadnerczy wydziela
mineralokortykoidy
i glikokortykoidy.

Arkusz maturalny
a) Wyjaśnij, dlaczego długotrwały stres powoduje obniżenie odporności organizmu.

b) Wyjaśnij, jaka jest różnica w  sposobach pobudzania rdzenia nadnerczy i  kory nadnerczy przez
podwzgórze.

c) Określ, czy receptory hormonów kory nadnerczy znajdują się w błonie komórkowej, czy w cytozolu
komórek docelowych. Odpowiedź uzasadnij.

d) Zaznacz dwa efekty stresu krótkotrwałego.

A. Spadek ciśnienia krwi.
B. Rozkład glikogenu do glukozy.
C. Rozszerzenie skórnych naczyń krwionośnych.
D. Spadek tempa metabolizmu.
E. Rozszerzenie się oskrzeli.

8
 Arkusz maturalny

Zadanie 14. (0–3)

Na rysunkach przedstawiono schematy uzębienia mlecznego (A) oraz uzębienia stałego (B).

A. B.

a) Podaj możliwy skutek zbyt wczesnego wypadania zębów mlecznych.

b) Określ, jaki rodzaj zębów występuje w  uzębieniu stałym człowieka, a  nie występuje w  uzębieniu
mlecznym.

c) Podaj nazwę okresu w ontogenezie człowieka, w którym pojawiają się pierwsze zęby mleczne, oraz
nazwę okresu, w którym wypadają ostatnie zęby mleczne.
Arkusz maturalny

Okres, w którym pojawiają się pierwsze zęby mleczne:

Okres, w którym wypadają ostatnie zęby mleczne:

Zadanie 15. (0–4)

Schemat przedstawia krwiotwórczą komórkę macierzystą oraz powstające z niej komórki potomne.

komórka macierzysta
hemopoetyczna

erytrocyt bazofil eozynofil limfocyt B limfocyt T

megakariocyt

neutrofil monocyt

płytki krwi makrofag osteoklast

9
 Arkusz maturalny

a) Podaj dwie cechy komórek macierzystych, dzięki którym są one wykorzystywane w transplantologii.
1.
2.

b) Podaj przykład struktury występującej w  organizmie człowieka, z  której są pozyskiwane krwio­

twórcze komórki macierzyste.

c) Podaj po jednej funkcji osteoklastów i makrofagów.

Funkcja osteoklastów:

Funkcja makrofagów:

Zadanie 16. (0–4)

U pewnej rośliny geny decydujące o długości pędu oraz o pozycji kwiatu względem pędu są segregowane
niezależnie, a dziedziczenie tych cech odbywa się w sposób dominujący zupełny. Długość pędu jest warun-
kowana parą alleli T i t, a cechą dominującą jest występowanie pędu długiego. Ułożenie kwiatu na pędzie
warunkują allele A i a, przy czym boczne ułożenie kwiatu na pędzie dominuje nad ułożeniem szczytowym.
W kwiecie rośliny heterozygotycznej pod względem obu cech doszło do samozapylenia.

Arkusz maturalny
a) Określ prawdopodobieństwo wystąpienia w pokoleniu F1 roślin homozygotycznych pod względem
obu cech oraz roślin o długim pędzie i szczytowym ułożeniu kwiatów. W tym celu zapisz odpowied­
nią krzyżówkę genetyczną.

Prawdopodobieństwo wystąpienia w pokoleniu F1 roślin homozygotycznych:

Prawdopodobieństwo wystąpienia w  pokoleniu F1 roślin o  długim pędzie i  szczytowym ułożeniu
kwiatów:
b) Wyjaśnij, dlaczego samozapylenie jest dla roślin zjawiskiem niekorzystnym.

c) Wymień dwa mechanizmy, które zapobiegają samozapyleniu.

1.
2.
10
 Arkusz maturalny

Zadanie 17. (0–2)

Schemat przedstawia kolejne procesy prowadzące do syntezy białka u pewnego organizmu.

introny eksony

5'
DNA
3'
inicjacja transkrypcji

elongacja
terminacja
synteza czapeczki
czapeczka poliadenylacja ogon poli(A)

AAAAA

składanie RNA

AAAAA mRNA

rozkład mRNA

synteza białka

AAAAA
Arkusz maturalny

a) Określ, czy przedstawione na schemacie etapy prowadzące do syntezy białka są typowe dla organi­
zmu prokariotycznego czy eukariotycznego. Odpowiedź uzasadnij.

b) Określ, jaką rolę odgrywa ogon poli(A) w procesie biosyntezy białka.

Zadanie 18. (0–2)

Łańcuchowa reakcja polimerazy (PCR) jest techniką inżynierii genetycznej służącą do powielania łańcu-
chów DNA. Składa się z wielokrotnie powtarzanych trzech etapów: denaturacji DNA, przyłączenia star-
terów i syntezy komplementarnych nici DNA. Do syntezy DNA podczas PCR używa się termostabilnej
polimerazy, np. polimerazy Taq wyizolowanej z żyjącej w gorących źródłach bakterii Thermus aquaticus.
a) Wyjaśnij, dlaczego w PCR używa się termostabilnej polimerazy.

b) Określ, ile dwuniciowych cząsteczek DNA powstanie z jednej wyjściowej dwuniciowej cząsteczki
po 5 cyklach PCR, zakładając, że wydajność każdego cyklu wynosi 100%.

11
 Arkusz maturalny

Zadanie 19. (0–3)

„[…] biolodzy pracujący w Mpala Research Center w Kenii zainicjowali wielkoskalowy eksperyment ma-
jący na celu poznanie znaczenia różnorodności biologicznej. Badacze podzielili powierzchnię centrum
na liczące 10 akrów fragmenty i modyfikowali skład gatunkowy żyjących na nich zwierząt. Na niektórych
usunęli wszystkie duże zwierzęta, takie jak żyrafy i  zebry, pozostawiając wyłącznie ssaki o  masie ciała
mniejszej niż 16 kg. Co roku naukowcy rejestrowali dane o składzie gatunkowym organizmów zamiesz-
kujących każdy z  fragmentów sawanny. Wykorzystując te dane, Hillary S. Young, ekolog z  University
of California w Santa Barbara, porównała liczebność gryzoni na powierzchniach pozbawionych dużych
ssaków z tymi, gdzie mogły się one swobodnie pojawiać. Wraz ze swoimi współpracownikami odkryła, że
środowiska pozbawione dużych ssaków zamieszkiwało dwukrotnie więcej gryzoni niż tereny, do których
wielkie zwierzęta miały nieograniczony dostęp. […]
Spośród 11 gatunków ssaków obecnych na powierzchniach pozbawionych megafauny, najliczniejsza była
mysz Saccostomus mearnsi, stanowiąca 75% wszystkich ssaków. Tak jak oczekiwano, prawdopodobieństwo
znalezienia pcheł będących nosicielami bakterii z rodzaju Bartonella dwukrotnie wzrosło. Bartonella zara-
ża ssaki, w tym ludzi, i może powodować poważne uszkodzenia organów wewnętrznych.”
Źródło: J.G. Goldman, Odgórna kontrola, „Świat Nauki” 2014, 9 (277), s. 13.

a) Sformułuj problem badawczy do przedstawionego doświadczenia.

Arkusz maturalny
b) Oceń poprawność poniższych stwierdzeń. Wpisz znak X w odpowiednie miejsca tabeli.
    PRAWDA FAŁSZ
1. Pchły będące nosicielami bakterii Bartonella występowały tylko na tere-
nach pozbawionych dużych zwierząt.
2. Terenami kontrolnymi w doświadczeniu były powierzchnie pozbawione
dużych zwierząt.
3. Opisany w tekście przykład pokazuje, że ochrona różnorodności biologicz-
nej może mieć pozytywny wpływ na stan zdrowotny populacji ludzkiej.

c) Podaj nazwę oddziaływania występującego między żyjącymi na sawannie gryzoniami a dużymi ssa­
kami oraz określ, czy należy ono do oddziaływań antagonistycznych, czy nieantagonistycznych.

Zadanie 20. (0–3)

W tabeli przedstawiono dane dotyczące średniej produkcji pierwotnej netto różnych typów ekosystemów
naturalnych.
Średnia produkcja pierwotna netto
Typ ekosystemu
[g × m-2 × rok-1]
Otwarty ocean 125
Szelfy kontynentalne (wody płytkich mórz) 360
Rafy koralowe, glonorośla 2500
Pustynie i lodowce 3
Tundra borealna i alpejska 140
Stepy strefy umiarkowanej 600
Tajga 800
Lasy liściaste strefy umiarkowanej 1200
Równikowy las deszczowy 2200

Na podstawie: J. Weiner, Życie i ewolucja biosfery. Podręcznik ekologii ogólnej, Warszawa 2012, s. 118.

12
 Arkusz maturalny

a) Narysuj diagram słupkowy przedstawiający różnice w średniej produkcji pierwotnej netto ekosys­
temów leśnych.

b) Wyjaśnij, dlaczego (mimo podobnych temperatur panujących w  okresie wegetacyjnym) średnia

produkcja pierwotna lasów liściastych strefy umiarkowanej jest większa niż średnia produkcja ste­
pów strefy umiarkowanej.

c) Określ, w którym spośród wymienionych w tabeli ekosystemów jest szczególnie dużo epifitów.
Arkusz maturalny

Zadanie 21. (0–1)

Poniższe mapy przedstawiają zasięg preriokura dwuczubego (ptaka z rodziny kurowatych) w stanie Illinois
w USA w 1820 r. (A), gdy obszary trawiaste obejmowały większą część stanu, i w 1993 r. (B), gdy obszary
trawiaste obejmowały ok. 1% terytorium stanu.
A. B.

obszary stanowiska
występowania występowania
preriokura preriokura
dwuczubego dwuczubego
w 1820 r. w 1993 r.

zasięg preriokura dwuczubego

Źródło: N.A. Campbell i in. (red.), Biologia, Poznań 2013, s. 477.

Podaj nazwę mechanizmu ewolucji, który mógł zadziałać w  populacji preriokura dwuczubego
w Illinois oraz określ wpływ, jaki mógł on mieć na zróżnicowanie alleli w tej populacji.

13
 Arkusz maturalny

Zadanie 22. (0–2)

Zaobserwowano, że u człowieka istnieje korelacja między masą noworodków a ich śmiertelnością. Naj-
mniejsze prawdopodobieństwo śmierci występuje w grupie noworodków o masie około 3,5 kg, natomiast
im bardziej masa noworodków odbiega od tej wartości, tym większe jest prawdopodobieństwo śmierci
okołoporodowej.
a) Określ, który z  wykresów (A–C) przedstawia rodzaj doboru naturalnego działającego na masę
noworodków. Odpowiedź uzasadnij.

A. B. C.

Wykres:

Arkusz maturalny
b) Wyjaśnij, dlaczego dobór eliminuje noworodki o masie znacznie większej niż 3,5 kg.

14
Arkusz maturalny

Arkusz maturalny. Odpowiedzi

Schemat
Lp. Rozwiązanie
punktowania

1.a) Nazwa monosacharydu: glukoza 1 pkt za podanie poprawnej Vademecum, celuloza,

s. 30
Nazwa wiązania: wiązanie glikozydowe / O-glikozy- nazwy monosacharydu oraz
dowe / b -1,4-glikozydowe poprawnej nazwy wiązania
1.b) Celuloza nie rozpuszcza się w wodzie i tworzy 1 pkt za poprawne wykazanie Vademecum, celuloza,
s. 30
uporządkowane, stabilne struktury, co umożliwia jej związku między właściwościa-
pełnienie funkcji ochronnej w komórkach roślinnych mi celulozy a jej funkcją
(jest składnikiem ściany komórkowej).
2.a) A – 5, B – 3, C – 4, D – 1 1 pkt za poprawne przy- Vademecum, glikoliza,
s. 84, 85; cykl Krebsa,
porządkowanie wszystkich s. 86, 87; glukoneogene-
punktów za, s. 90; cykl moczniko-
wy, s. 92

2.b) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za poprawne wyjaśnienie Vademecum, rodzaje

szlaków metabolicznych,
• Szlaki metaboliczne liniowe przebiegają w jednym s. 63
kierunku: prowadzą do syntezy lub rozkładu związ-
ków chemicznych, natomiast w szlakach metabo-
licznych cyklicznych występuje faza regeneracyj-
na, w której odtwarzany jest związek przyłączający
substrat cyklu.
• Szlaki metaboliczne liniowe przebiegają tylko
w jednym kierunku, prowadząc do syntezy lub roz-
kładu związków chemicznych, natomiast w szla-
kach metabolicznych cyklicznych część produktów
końcowych staje się substratem dla pierwszej
reakcji cyklu.
3.a) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za poprawne określenie Vademecum, karotenoidy,
s. 33, 75
• Karoten jest barwnikiem pomocniczym w procesie funkcji karotenu
fotosyntezy (ponieważ pochłania światło w innym
zakresie barw niż chlorofile / ma inne maksimum
absorpcji niż chlorofile).
• Karoten w komórkach roślinnych pełni funkcję
przeciwutleniacza / chroni przed promieniowaniem
ultrafioletowym / chroni aparat fotosyntetyczny
przed nadmiernym natężeniem światła.
3.b) chloroplast / chromoplast / plastyd 1 pkt za podanie poprawnej Vademecum, charaktery-
styka plastydów, s. 51
nazwy struktury komórkowej
3.c) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za poprawne określenie Vademecum, karoteno-
idy, s. 33; retinol, s. 279;
• Brak karotenu upośledza widzenie nocne, po- typu widzenia oraz poprawne porównanie komórek
nieważ barwnik ten jest niezbędny do produkcji uzasadnienie światłoczułych, s. 337
rodopsyny – związku występującego w pręcikach,
czyli fotoreceptorach odpowiedzialnych za widze-
nie nocne.
• Brak karotenu upośledza widzenie nocne, ponie-
waż barwnik ten jest niezbędny do prawidłowego
działania pręcików, czyli receptorów, które są
odpowiedzialne za widzenie przy słabym natężeniu
światła.
4.a) Punkt kompensacji ekotypu wysokogórskiego (ze 1 pkt za poprawne sformuło-
stanu Kolorado) występuje w wyższej temperatu- wanie wniosku
rze niż u ekotypu arktycznego (z terytorium Jukon
w Kanadzie).
4.b) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za poprawne określenie
• Wraz ze wzrostem temperatury rośnie natężenie wpływu temperatury na pro-
oddychania, natomiast natężenie fotosyntezy od cesy fotosyntezy i oddychania
pewnej wartości temperatury zaczyna maleć. u szczawióra alpejskiego
• Od temperatury około / powyżej 20°C natężenie
fotosyntezy maleje, natomiast im wyższa tempera-
tura, tym wyższe natężenie oddychania.

15
Arkusz maturalny. Odpowiedzi

Schemat
Lp. Rozwiązanie
punktowania

4.c) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za wymienienie dwóch Vademecum, czynniki

wpływające na intensyw-
• woda / dostępność wody czynników wpływających na ność fotosyntezy, s. 79
• CO2 / ilość CO2 / stężenie CO2 fotosyntezę
• światło / ilość dostępnego światła / natężenie światła
5. Ponieważ gardło i ucho środkowe są połączone 1 pkt za poprawne wyjaśnienie Vademecum, budowa
narządu słuchu, s. 341
trąbką słuchową / Eustachiusza i patogeny mogą się
łatwo przenosić z gardła do ucha środkowego.
6.a) Ponieważ odbywa się wbrew gradientowi stężeń. / 1 pkt za poprawne wyjaśnienie Vademecum, transport
przez błony biologiczne,
Ponieważ stężenie jonów sodu / Na+ na zewnątrz s. 45; lizosomy, s. 53
komórki jest większe niż w cytozolu.
6.b) Ponieważ są one niezbędne do utrzymania niskiego 1 pkt za poprawne wyjaśnienie Vademecum, lizosomy,
s. 53
pH / kwaśnego odczynu umożliwiającego działanie
enzymów hydrolitycznych znajdujących się
wewnątrz lizosomu.
7.a) 1 pkt za poprawne wypełnie- Vademecum, mechanizm
Otwieranie Zamykanie otwierania i zamykania
się aparatów się aparatów nie całej tabeli aparatów szparkowych,
szparkowych szparkowych s. 166, 167

1. Niedobór wody
X
glebowej.
2. Niedobór dwu-
X
tlenku węgla.
3. Wysoka tem-
X
peratura.

7.b) 1 pkt za poprawne skonstru- Vademecum, mechanizm

Aparaty szpar- Aparaty szpar- otwierania i zamykania
Porównywana owanie tabeli
kowe otwiera- kowe zamyka- aparatów szparkowych,
cecha s. 166, 167
jące się jące się
wysoki / ro-
Turgor komórek niski / maleje /
śnie / zwięk-
szparkowych zmniejsza się
sza się
Kierunek prze- do wnętrza ko- na zewnątrz
mieszczania się mórek szpar- komórek
jonów potasu / K+ kowych szparkowych
Kierunek prze- do wnętrza ko- na zewnątrz
mieszczania się mórek szpar- komórek
wody kowych szparkowych

7.c) Zgrubienia ścian komórkowych znajdujące się 1 pkt za poprawne określe- Vademecum, apara-
ty szparkowe, s. 127;
w częściach komórek szparkowych graniczących nie cechy budowy komórek mechanizm otwierania
ze szparką. szparkowych umożliwiającej i zamykania aparatów
otwieranie i zamykanie się szparkowych, s. 166, 167
aparatów szparkowych
7.d) C 1 pkt za zaznaczenie popraw- Vademecum, przetchlinka,
s. 127
nej odpowiedzi
8.a) Promieniście ułożone struktury umożliwiają odbiór 1 pkt za poprawne uzasad- Vademecum, symetria
ciała zwierząt, s. 180
bodźców docierających ze wszystkich kierunków. nienie
8.b) 1. – F, 2. – F, 3. – P 1 pkt za podanie wszystkich Vademecum, parzydeł-
kowce, s. 189–191
poprawnych ocen
9.a) 1 pkt za poprawne zazna- Vademecum, cykl rozwo-
jowy workowców, s. 118
czenie miejsca zachodzenia
mejozy
R!

16
 Arkusz maturalny. Odpowiedzi
Schemat
Lp. Rozwiązanie
punktowania

9.b) Schemat przedstawia cykl rozwojowy grzyba nale- 1 pkt za poprawne podkreśle- Vademecum, cykl rozwo-
jowy workowców, s. 118
żącego do sprzężniowców / workowców / podstaw- nie wszystkich wyrazów
czaków. Dominującą fazą cyklu jest faza haploidalna /
diploidalna / dikariotyczna. Grzyb ten rozmnaża się
bezpłciowo przez zarodniki oraz płciowo na drodze
(gametangiogamii / izogamii / anizogamii).
9.c) C 1 pkt za poprawną odpowiedź Vademecum, cykl rozwo-
jowy workowców, s. 118

10.a) 1. – F, 2. – P, 3. – P 1 pkt za podanie wszystkich

poprawnych ocen
10.b) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za poprawne określenie,
• Nie jest identyczne genetycznie z organizmem czy potomstwo jaszczurek jest
matczynym, ponieważ rozwija się z komórek, które identyczne genetycznie
przeszły mejozę, a w jej trakcie zachodzi proces z organizmem matczynym
crossing-over / wymiana odcinków między oraz za poprawne uzasad-
chromosomami homologicznymi. nienie
• Nie jest identyczne genetycznie z organizmem
matczynym, ponieważ rozwija się z komórek
po podziale mejotycznym, w którym dochodzi
do niezależnej segregacji chromosomów.
10.c) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za poprawne sformuło-
• Im wyższe jest stężenie estradiolu, tym jajniki wanie wniosku
jaszczurek z rodzaju Aspidoscelis są większe.
• Wraz ze wzrostem stężenia estradiolu rośnie wiel-
kość jajników jaszczurek z rodzaju Aspidoscelis.
10.d) jajniki 1 pkt za poprawne podanie Vademecum, hormony
wydzielane przez jajniki,
miejsca syntezy hormonów s. 350; estradiol, s. 364

11.a) oczlik 1 pkt za poprawną odpowiedź Vademecum, bruzdo­

głowiec szeroki, s. 195

11.b) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za poprawne wyjaśnienie Vademecum, cykle rozwo-

jowe płazińców pasożytni-
• Ponieważ dzięki temu zwiększają się szanse czych, s. 193
na zakażenie żywiciela ostatecznego.
• Ponieważ dzięki larwom pasożyt może wykorzy-
stywać jako pokarm żywicieli pośrednich.
11.c) Stwierdzenie jest prawdziwe, ponieważ nawet jeśli 1 pkt za poprawną ocenę Vademecum, przystoso-
wania tasiemca
w żywicielu ostatecznym / w organizmie żywiciel- stwierdzenia oraz poprawne do pasożytnictwa, s. 193
skim będzie tylko jeden osobnik pasożyta, będzie uzasadnienie
się on mógł rozmnożyć (i infekować kolejne
osobniki).
12.a) Ponieważ ma ono układ przewodzący / układ 1 pkt za poprawne wyjaśnienie Vademecum, przewo-
dzenie impulsu w sercu,
bodźcotwórczy, którego praca powoduje samo­ s. 308
pobudzenie serca / który jest zdolny do wytwarzania
bodźców wywołujących skurcze i rozkurcze serca /
wytwarzania i rozprowadzania impulsów pobu-
dzających serce do pracy (niezależnych od układu
nerwowego).
12.b) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za podanie dwóch Vademecum, charakte-
rystyka rodzajów tkanki
• Tkanka mięśniowa serca składa się z rozgałęzio- poprawnych różnic mięśniowej, s. 186
nych komórek, natomiast komórki mięśni szkiele-
towych są nierozgałęzione.
• Komórki tkanki mięśniowej serca mają jedno lub
dwa jądra komórkowe, natomiast komórki mięśni
szkieletowych mają ich wiele / są komórczakami.
• Jądra komórkowe w komórkach tkanki mięśniowej
serca są ułożone centralnie, natomiast w komór-
kach mięśni szkieletowych – peryferycznie.
13.a) Ponieważ wydzielane w czasie stresu glikokortyko- 1 pkt za poprawne wyjaśnienie Vademecum, stres, s. 335
idy (kortyzol) powodują hamowanie reakcji odporno-
ściowych / działają supresyjnie na układ odporno-
ściowy / hamują syntezę białek, w tym przeciwciał.

17
Arkusz maturalny. Odpowiedzi

Schemat
Lp. Rozwiązanie
punktowania

13.b) Rdzeń nadnerczy jest pobudzany na drodze nerwo- 1 pkt za poprawne podanie Vademecum, stres, s. 335
wej / za pomocą neuronów, natomiast kora nadner- różnicy
czy jest pobudzana na drodze hormonalnej / przez
hormony podwzgórza.
13.c) Receptory dla hormonów nadnerczy znajdują się 1 pkt za poprawne określenie Vademecum, hormo-
ny steroidowe, s. 345;
w cytozolu komórek docelowych, ponieważ hormo- umiejscowienia receptorów mechanizm działania
ny produkowane przez nadnercza są hormonami oraz poprawne uzasadnienie hormonów, s. 346, 347
steroidowymi.
13.d) B, E 1 pkt za poprawne zaznacze- Vademecum, stres, s. 335
nie dwóch efektów stresu
14.a) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za poprawne podanie Vademecum, uzębienie,
s. 282
• Powstanie / nasilenie wady zgryzu. skutku
• Nieprawidłowy rozwój stawu skroniowo-żuchwo-
wego.
14.b) przedtrzonowe / zęby przedtrzonowe 1 pkt za poprawne określenie Vademecum, uzębienie,
s. 282
rodzaju zębów
14.c) Okres, w którym pojawiają się pierwsze zęby mlecz- 1 pkt za podanie poprawnych
ne: okres niemowlęcy. nazw obu okresów
Okres, w którym wypadają ostatnie zęby mleczne:
okres dojrzewania.

15.a) 1. Mają zdolność do nieograniczonej liczby podzia- 1 pkt za poprawne podanie Vademecum, komórki
macierzyste, s. 443
łów. / Nieograniczona aktywność podziałowa. dwóch cech komórek macie-
2. Mogą różnicować się w inne typy komórek. rzystych
15.b) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za poprawną odpowiedź Vademecum, komórki
źródła komórek macierzy-
• szpik (kostny) stych, s. 443
• krew pępowinowa
• krew obwodowa

15.c) Przykładowe odpowiedzi: 2 pkt za poprawne podanie Vademecum, komórki

kościogubne (osteoklasty),
Funkcja osteoklastów: po jednej funkcji obu typów s. 184; funkcje makro­
• niszczą / rozkładają martwą / zbędną tkankę komórek fagów, s. 314
kostną 1 pkt za poprawne podanie
• biorą udział w modelowaniu i przebudowie kości funkcji jednego typu komórek
Funkcja makrofagów:
• biorą udział w reakcjach odpornościowych
organizmu
• fagocytują bakterie
• w ydzielają związki biorące udział w procesach
odpornościowych (np. interferon / interleukiny)
• biorą udział w procesach zapalnych
• biorą udział w gojeniu się ran
• biorą udział w usuwaniu martwych składników
tkanek
16.a) 2 pkt za poprawne zapisanie Vademecum, II prawo
♀ krzyżówki genetycznej oraz Mendla, s. 400
TA Ta tA ta
♂ poprawne określenie praw-
TA TTAA TTAa TtAA TtAa dopodobieństwa wystąpienia
w pokoleniu F1 roślin homo­
Ta TTAa TTaa TtAa Ttaa
zygotycznych pod względem obu
tA TtAA TtAa ttAA ttAa cech oraz roślin o długim pędzie
ta TtAa Ttaa ttAa ttaa i szczytowym ułożeniu kwiatów
1 pkt za poprawne zapisa-
Prawdopodobieństwo wystąpienia w pokoleniu F1 nie krzyżówki genetycznej
2 i poprawne określenie praw-
roślin homozygotycznych: 16 / 0,125
dopodobieństwa wystąpienia
Prawdopodobieństwo wystąpienia w pokoleniu F1 w pokoleniu F1 roślin homo­
roślin o długim pędzie i szczytowym ułożeniu kwia- zygotycznych pod względem
3 obu cech lub roślin o długim
tów: 16 / 0,1875
pędzie i szczytowym ułożeniu
kwiatów

18
 Arkusz maturalny. Odpowiedzi
Schemat
Lp. Rozwiązanie
punktowania

16.b) Ponieważ ogranicza możliwość rekombinacji genów. 1 pkt za poprawne wyjaśnienie Vademecum, samozapyle-
nie, s. 158

16.c) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za wymienienie dwóch Vademecum, mechani-

zmy ochrony roślin przed
• przedprątność / protoandria mechanizmów zapobiegają- samozapyleniem, s. 158
• przedsłupność / protogynia cych samozapyleniu
• dwupienność / dioecja
• różnosłupkowość / heterostylia
• samopłonność / samosterylność
17.a) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za poprawne określenie Vademecum, ekspresja
genów, s. 386–392
• Przedstawione na schemacie etapy wiodące do oraz uzasadnienie
syntezy białka są typowe dla organizmu eukario-
tycznego, ponieważ dochodzi w nich do składania
RNA / splicingu, czyli wycinania intronów / odcin-
ków niekodujących, które występują tylko w mate-
riale genetycznym Eucaryota.
• Schemat przedstawia etapy syntezy białka w ko-
mórkach eukariotycznych, ponieważ materiał ge-
netyczny zawiera typowe dla nich eksony / odcinki
kodujące i introny / odcinki niekodujące.
• Na schemacie pokazane są etapy syntezy białka
w organizmach eukariotycznych, ponieważ gen
kodujący białko ma budowę nieciągłą.
17.b) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za poprawne określenie Vademecum, modyfikacje
potranskrypcyjne pre-
• Chroni mRNA przed rozkładem / degradacją (przez roli ogona poli(A) -mRNA, s. 389
enzymy lityczne / nukleazy).
• Ułatwia inicjację translacji / przyłączanie się rybo-
somów do mRNA.
18.a) Niektóre etapy PCR (denaturacja) przebiegają 1 pkt za poprawne wyjaśnienie Vademecum, łańcuchowa
reakcja polimerazy – PCR,
w wysokich temperaturach. Dzięki temu, że używana s. 429
polimeraza jest termostabilna, wysokie temperatury
nie powodują jej denaturacji (nie trzeba dodawać
polimerazy w każdym cyklu).
18.b) Po pięciu cyklach PCR z jednej wyjściowej cząstecz- 1 pkt za poprawne określenie Vademecum, łańcuchowa
reakcja polimerazy – PCR,
ki powstaną 32 (dwuniciowe) cząsteczki DNA. liczby cząsteczek DNA s. 429

19.a) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za poprawne sformuło- Vademecum, problem

badawczy, s. 20
• Wpływ obecności dużych ssaków (na sawannie) wanie problemu badawczego
na liczebność gryzoni.
• Czy na liczebność gryzoni (na sawannie) wpływa
obecność (lub brak) megafauny / ssaków ważą-
cych powyżej 16 kg?
• Wpływ obecności dużych ssaków (na sawannie)
na liczebność / występowanie pcheł będących
nosicielami bakterii z rodzaju Bartonella.
• Czy liczebność gryzoni (na sawannie) wpływa
na liczebność / występowanie pcheł będących
nosicielami bakterii z rodzaju Bartonella?
19.b) 1. – F, 2. – F, 3. – P 1 pkt za podanie wszystkich
poprawnych ocen
19.c) Konkurencja (międzygatunkowa) – jest to oddziały- 1 pkt za podanie poprawnej Vademecum, oddziaływa-
nia między organizmami,
wanie antagonistyczne. nazwy oddziaływania oraz s. 463–467
zaliczenie go do oddziaływań
antagonistycznych

19
Arkusz maturalny. Odpowiedzi

Schemat
Lp. Rozwiązanie
punktowania

20.a) 1 pkt za poprawne narysowa-

średnia produkcja pierwotna
netto [g x m-2 x rok-1]
2400 nie wykresu
2000
1600
1200
800
400
0
tajga lasy równikowy
liściaste las
strefy deszczowy
umiarkowanej
20.b) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za poprawne wyjaśnienie Vademecum, produk-
tywność ekosystemów,
• Ponieważ na stepach występują mniejsze opady s. 470, 471
niż w lasach liściastych.
• Ponieważ w lasach liściastych występują obfite
opady, a na stepach opady są niewielkie.
20.c) równikowy las deszczowy 1 pkt za poprawne określenie Vademecum, wilgotny las
równikowy, s. 476
ekosystemu
21. Dryf genetyczny / efekt wąskiego gardła / efekt 1 pkt za podanie poprawnej Vademecum, dryf gene-
tyczny, s. 499
szyjki butelki – mógł spowodować zmniejszenie się nazwy mechanizmu oraz
zróżnicowania alleli w populacji preriokura dwuczu- określenie jego wpływu
bego. na zróżnicowanie alleli
22.a) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za poprawne określenie Vademecum, rodzaje do-
boru naturalnego, s. 496
• A , ponieważ średnia wartość cechy / masy nowo- rodzaju doboru oraz popraw-
rodków jest preferowana przez dobór naturalny. ne uzasadnienie dokonanego
• A , ponieważ dobór naturalny eliminuje skrajne wyboru
wartości cechy / masy noworodków.
22.b) Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za poprawne wyjaśnienie Vademecum, rodzaje do-
boru naturalnego, s. 496
• Ponieważ podczas (naturalnego) porodu mają one
problem z przejściem przez drogi rodne kobiety,
co może powodować komplikacje okołoporodowe.
• Ponieważ w czasie ciąży organizm matki ponosi
większe koszty energetyczne na utrzymanie duże-
go / ciężkiego płodu niż płodu o średniej masie /
wielkości.

20