Odkrycia Keplera w matematyce i optyce

Johannes Kepler miał silną wyobraźnię poetycką, o czym świadczą jego hipotezy zawarte w jego
wielkich dziełach astronomicznych. Ale odróżniał swoje założenia od odkrytych przez niego
rzeczywistych prawd. W tamtych czasach nie było ani jednej dziedziny matematycznej, której by
nie rozwinął. Kepler z miłością przyjmował każde odkrycie, każdą nową rozsądną ideę innych
naukowców i doskonale umiał oddzielać rację od błędu. Słusznie docenił znaczenie logarytmów
wynalezionych na początku XVII wieku przez szkockiego matematyka Lorda Nepera. Zrozumiał,
że za ich pomocą łatwo jest wykonywać obliczenia, które byłyby bez nich trudne w swej
kompleksowośći, dlatego opracował nowe wydanie logarytmów wraz ze wstępem
wyjaśniającym. Dzięki temu logarytmy szybko stały się powszechne. W geometrii, Kepler
dokonał odkryć, które posunęły tę naukę daleko do przodu. Opracował koncepcje i metody, które
rozwiązały wiele nierozwiązanych przed nim problemów i utorowały drogę do odkrycia
rachunków różniczkowych. Dostrzegł potrzebę zbadania niektórych zagadnień optyki dla
oczyszczenia obserwacji astronomicznych z niedokładności, będącej efektem załamania promieni
świetlnych w atmosferze, oraz wyjaśnienia praw działania wynalezionego wówczas teleskopu.
Kepler przedstawił rozwiązania tych problemów w części optycznej swojego traktatu
astronomicznego oraz w „Dioptrice”. Odkrył prawdziwy przebieg procesu widzenia naszego
oka. Stworzył on właściwe podstawy dla teorii działania teleskopu. Nie znalazł dokładnego
prawa załamania promieni, ale znalazł koncepcję na ten temat tak bliską prawdy, że była
wystarczająca do wyjaśnienia działania instrumentów optycznych. Na podstawie tych badań
Johannes Kepler zaproponował nowe urządzenie teleskopowe, które jego zdaniem powinno było
być najlepszym do obserwacji astronomicznych. Teleskop tej konfiguracji, zwany Teleskopem
Keplera, był w użyciu aż do początku XX wieku. (Wynalezienie tego teleskopu było
prawdopodobnie wynikiem przypadku; historie o nim są różne, ale większość uważa, iż został
wykonany w Middelburgu, w Holandii. Galileo jako pierwszy zastosował teleskop do obserwacji
astronomicznych, ale prawa tego instrumentu stały się jasne dopiero dzięki badaniom Keplera).

Prawa Kepler

Największym z nieśmiertelnych odkryć tego naukowca jest to, co sformułował w swoich

wnioskach, nazywane przez nas jego imieniem – prawa Keplera. Rozwinęły one ideę Kopernika
w jej pełnym znaczeniu i pokazały jej gruntowność; stworzyły fazę przejściową w historii
astronomii od prostej znajomości faktów do ich wytłumaczenia. Faza ta, przez którą przeszły lub
muszą przez pewien czas przejść wszystkie gałęzie nauk przyrodniczych, ma na celu znalezienie
głównych cech wspólnych w mylącym przebiegu zjawisk. Kopernik dał prawdziwe zrozumienie
struktury układu słonecznego, Kepler znalazł podstawowe prawa rotacji planet.
Już Kopernik zauważył, że istnieją nieregularności w ruchu planet, które nie są wyjaśnione przez
przyjmowanie planetarnych orbit za okręgi ze Słońcem w centrum; ale liczył obowiązkowym
przyjęcie okrągłej linii za orbity, i wyjaśnił nieregularności w ruchu planet po okręgach
orbitalnych tym, że Słońce nie jest w centrum tych okręgów. Kepler zobaczył w obserwacjach
Tychona Brahe, że nieregularności w ruchu były szczególnie duże na Marsie. Zajął się badaniami
i stwierdził, że założenie Kopernika nie do końca wyjaśnia tę nieregularność. Szereg głębokich
badań i genialnych rozważań doprowadziły do odkrycia: prawdziwy kształt orbity Marsa to
elipsa. To odkrycie, które okazało się sprawiedliwe i w stosunku do wszystkich innych planet,
nazywane jest pierwszym prawem Keplera. Wyraża się to sformułowaniem: planety obracają
się wokół Słońca po elipsie, Słońce zaś nie znajduje się w centrum elipsy, ale w specjalnym
punkcie zwanym focusem. Wynika z tego, że odległość planety od Słońca nie zawsze jest taka
sama. Drugie prawo Keplera określa różnice w prędkości ruchu orbitalnego planety w różnych
częściach jej drogi; mówi, że pola opisane przez obrót linii biegnącej od Słońca do planety,
zwanej wektorem promienia w elipsie, są równe w równych czasach. Tak więc, zbliżając się
bliżej Słońca, planeta porusza się szybciej i dalej od niej – wolniej. Trzecie prawo odkryte przez
Johannesa Keplera określa stosunek między czasem krążenia planety wokół Słońca a jej
odległością od niego. Jest to stwierdzone w innej pracy naukowca zwanej „Harmonia świata”, a
wyrażone jest słowami: kwadraty okresów rotacji dowolnych dwóch planet odnoszą się do siebie
jako sześciany ich średnich odległości od Słońca.

Kepler i odkrycie prawa grawitacji

Część astronomii polegająca na obliczaniu obserwacji jest również niezwykle posunięta do

przodu pracami Keplera. Uczynił to, opracowawszy tzw. Tabele Rudolfińskie, które były
opublikowane w 1627 r. i nazwanych na cześć panującego wówczas cesarza. Tabele te są
podsumowaniem obserwacji dokonanych przez Tychona Brahe i Keplera oraz obliczeń
dokonanych przez Keplera; praca ta wymagała wiele czasu i żelaznej woli do jej wykonania.

Zadziwiająco błyskotliwe są myśli Johannesa Keplera o przyczynie, według której planety

poruszają się zgodnie z prawami, które znalazł. Przewidział już to, co później udowodnił
Newton, i wyjaśnił rotację planet poprzez siłę przyciągania Słońcem planet. Nie wiedział, że jest
to grawitacja, z tej przyczyny nie miał więc żadnych materiałów, aby znaleźć prawo działania
grawitacji i potwierdzić swoją opinię precyzyjnymi dowodami, jak to później uczynił Newton;
ale stwierdził, że przyczyną rotacji planet jest taka siła. Kepler mówi: "Ciężkość jest tylko
wzajemną „chęcią” ciał do zbliżenia się. Ciała ciężkie na ziemi mają tendencję do
koncentrowania się w centrum sferycznego ciała, którego część tworzą, a gdyby ziemia nie była
sferyczna, ciała te nie spadłyby pionowo na jej powierzchnię”. Kepler odkrył również, że
przyczyną przypływów i odpływów jest przyciąganie Księżyca, które zmienia poziom oceanu.
Odkrycia te pokazują niezwykły umysł ich odkrywcy.
Romantyzm i mistycyzm Keplera

Oprócz niezwykłej wartości naukowej dzieł Keplera, przepływa przez nie również duch poezji.
Podobnie jak Pitagorejczycy i Platon, Kepler lubił łączyć wyniki poważnych badań z
fantastycznymi przemyśleniami na temat harmonii liczb i odległości. Ta skłonność angażowała
go czasem w opinie, które nie miały nic wspólnego z prawdą, ale służyły jako nowy dowód na
twórczą siłę jego wyobraźni. Rozwinął swe fantazje w pracach "O tajemnicy wszechświata",
"Harmonia wszechświata" i "Sen Keplera".

Jego posada zmusiła Keplera do wykonywania astrologicznych obliczeń. Jako profesor

matematyki z Grazu był zobowiązany do sporządzania rocznego kalendarza. Zwyczajowo
astrologiczne prognozy dotyczyły pogody, wojny i pokoju. Kepler bardzo sprytnie pełnił ten
obowiązek: dobrze przestudiował prawa astrologii, dzięki czemu mógł nadać swoim
przepowiedniom wymaganą od nich formę, a przepowiednie konstruował z uwagą na
prawdopodobieństwo i dzięki spostrzeżeniom swojego umysłu często pomyślnie przepowiadał.
Przyniosło mu to wielką sławę jako astrologowi, a wiele z najważniejszych osób w Austrii
powierzyły mu zrobić swoje horoskopy. Jednak on sam mówił o zawodności swoich
przepowiedni, a w jego listach jest wiele miejsc, które pokazują, że trafnie sądził o
astrologicznych przesądach, które panowały w jego czasach. Na przykład, mówił: "Panie Boże,
co by się stało z rozsądną astronomią, gdyby nie miała swojej głupiej córki astrologii. Płace
matematyków są tak małe, że matka prawdopodobnie byłaby głodna, gdyby nie zyskiwała jej
córka".