‫فصل اول‬

‫شناخت علم نقشه برداری و معلومات عمومی راجع به جیودیزی‬

‫هدف کلی فصل‬

‫معلومات راجع به جیودیزی به منظور استفاده از علم جیودیزی‬

‫اهداف آموزشی‪ :‬در پایان این فصل شاگردان باید بتوانند‪:‬‬

‫‪ .1‬جیودیزی را تعریف نمایند‪.‬‬
‫‪ .3‬رشته های جیودیزی را تشریح نماید‬
‫‪ .4‬اهمیت جیودیزی در اقتصاد ملی کشور را تعریف نمایند‪.‬‬
‫‪ .5‬تاریخ انکشاف جیودیزی را در جهان توضیح دهند‪.‬‬
‫‪ .6‬تاریخ انکشاف جیودیزی در افغانستان را توضیح دهند‪.‬‬
‫تعریف جیودیزی‬
‫جیودیزی یکی از علوم است در باره اندازه گیری های سطح زمین بحث می کند که (جیو) به‬
‫معنی زمین (دیزی) به معنی اندازه گیری می باشد‪.‬‬
‫‪-‬و یا بعباره دیگر جیودیزی عبارت از علمی است که ریاضیات علمی را با علم اندازه و هنر‬
‫ترسیم یکجا نموده و بوسیله آن قطعاتی از سطح زمین را با تمام عوارض آن در باالی صفحه‬
‫افقی نمایش میدهد ‪.‬‬
‫جیودیزی معموال˝ به طریقه گفته می شود که برای تهیه نقشه های دقیق از یک منطقه بسیار‬
‫وسیع مانند یک مملکت‪ ،‬یا یک والیت‪ ،‬یا ولسوالی و یا ساحه محدود به کار می رود ‪ .‬هم‬
‫چنین برای تعین ابعاد و شکل زمین و علوم مربوط به آن مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬
‫در این نوع نقشه برداری زمین سطح فرض نشده بلکه انحنای آن در نظر گرفته می شود به‬
‫همین جهت محاسبات باالی سطح بیضوی شکلی که به جای شکل زمین انتخاب می گردد‬
‫انجام می گیرد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫جیودیزی در لغت به معنی تقسیمات اراضی و در اصطالح علمیست که از اجرای اندازه گیری‬
‫های اراضی جهت تعین نمودن اشکال‪ ،‬ابعاد زمین‪ ،‬ارایه سطح زمین بباالی نقشه ها و پالن ها‬
‫به مقیاس مورد ضرورت بحث می کند و با هم به شکل دیگر گفته میتوانیم علم که تفصیالت‬
‫زمین را مطالعه و پیمایش می نماید جیودیزی گفته می شود‪.‬‬
‫در اخر در مورد جیودیزی کافی است بگویم که زمین کره وی است اما نقشه مسطح است پس‬
‫بین نقشه و زمین تفاوت های وجود دارد‪ .‬جیودیزی را علم تعین موقعیت نیز می نامند‪،‬‬
‫جیودیزی عالوه بر هندسه زمین‪ ،‬فزیک زمین را نیز مورد برسی قرار میدهد‪.‬‬
‫فعالیت عملی (‪:)1 – 1‬‬
‫در اولین فعالیت عملی باید تمامی اعضای صنف تان به گروپ ها تقسیم گردید و از بین اعضای‬
‫گروپ یکی را به نام سرگروپ انتخاب نمائید‪.‬‬
‫بعد از تعین اعضای گروپ تان در مورد موضوعات ذیل بحث نموده و در مورد هرکدام تان‬
‫نظریات خود را ارائه نمائید بعداً نظریات تان را با سایر اعضای گروپ تان شریک ساخته و‬
‫بهترین نظریات را به همراه دلیل های تان به سایر گروپ ها ( همصنفان تان) شریک سازید به‬
‫خاطر داشته باشید برای بهترین نظر بهترین نمره در نظر گرفته می شود‪.‬‬
‫‪ .1‬جیودیزی از چی بحث می کند؟‬
‫‪ .2‬فرق بین زمین و نقشه را بیان نمائید؟‬
‫در آخر به عنوان کار خانه گی حد اقل ده سطر راجع به جیودیزی نوشته و به روز بعدی با خود‬
‫بیاورید‪.‬‬
‫تعریف علم سروینگ )‪(Definition of Surveying‬‬
‫سروینگ عبارت از علم و فن اندازه گیری است که توسط آن میتوان موقعیت نسبتی افقی و‬
‫موقعیت نسبتی ارتفاعی نقاط را بباالی زمین و یا نزدیک سطح زمین تعین نموده و بعداً آن را‬
‫بباالی نقشه نمایش داد‪..‬‬
‫اهداف سروینگ )‪(Objectives of Surveying‬‬
‫سروینگ بحیث یک فن خیلی قدیمه در تثبیت حدود تقسیمات اراضی مورد استفاده بود ‪.‬اما‬
‫اهمیت روز افزون آن با پیشرفت تخنیک جز الیتجزائی همه رشته های انجنیری گردیده است ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫بطور مثال در ساختمان سرک ها‪ ،‬پل ها‪ ،‬سیل بر ها‪ ،‬خطوط آهن‪ ،‬تعمیرات‪ ،‬بند ها‪ ،‬تونل ها‪،‬‬
‫پروژه های آبرسانی‪ ،‬زابر ها‪ ،‬پارک ها‪ ،‬تمدید پایپ الین های نفت وگاز‪ ،‬تمدید لین های برق و‬
‫مخابرات‪ ،‬تعین سرحدات‪ ،‬تعین موقعیت و تثبیت حدود معادن‪ ،‬سروی جیولوجیکی یا طبقه‬
‫بندی سطح زمین‪ ،‬جنگالت‪ ،‬ساحات زراعتی‪ ،‬علفچر ها‪ ،‬تثبیت منابع و مقدار مواد ساختمانی‬
‫وغیره سروینگ اهمیت بسزای داشته و بدون اجرای آن انجام امورفوق خیلی مشکل و حتی‬
‫امکان نا پذیر می باشد و انجام امور فوق بدرجهء اعظمی صحت و دقت ممکنه با کمترین‬
‫مصرف دقت و پرسونل هم از اهداف عمده سروینگ به شمار میرود‪.‬‬
‫مراحل کار سروینگ )‪(Phases of surveying‬‬
‫سروینگ از نظراجرای امور ساحوی و تکمیل کار آن در دفتر شامل مراتب آتی می باشد‪:‬‬
‫الف‪ :‬تثبیت اهداف پروژه‪.‬‬
‫ب‪ :‬مطالعه مقدماتی و جمع آوری معلومات موجوده ساحه ایکه سروی در آن اجرا می گردد‪.‬‬
‫ج‪ :‬ترتیب پالن اجرای سروی با در نظر داشت وقت‪ ،‬پرسونل و آالت مورد ضرورت‪.‬‬
‫د‪ :‬اندازه گیری ساحوی از قبیل فاصله های افقی‪ ،‬عمودی و مایل و اندازه گیری زوایای افقی و‬
‫عمودی‪.‬‬
‫ه ‪:‬تعین و تثبیت نقاط افقی و عمودی در ساحه‪.‬‬
‫و‪ :‬اجرای امور محاسباتی باساس معلومات حاصله از ساحه (تعین وتثبیت مقدار کار و اندازه‬
‫مواد ساختمانی‪ ،‬دریافت مساحت و حجم )ترتیب جدول ها و نقشه های مورذ ضرورت‪.‬‬
‫ز‪ :‬اندازه گیری پیشرفت امور ساختمانی در جریان کار و بعد از ختم هر مرحله آن‪.‬‬
‫انواع سروینگ )‪(Tyeps of Surveying‬‬
‫سروینگ بصورت عموم به دو شاخه مهم تقسیم گردیده است‪.‬‬
‫سروینگ جیودیزیکی )‪(Geodetic Surveying‬‬
‫در این نوع سروینگ زمین به شکل نسبتاً کروی فرض گردیده و مرتسم تمام فواصل اندازه شده‬
‫بین نقاط باالی سطح که موازی به سطح اوسط بحر باشد صورت می گیرد ‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫شکل ‪ 1 – 1‬نمایش موقعیت جیودیزیکی نقاط‬
‫در سروی جیودیزدیکی انحنای سطح زمین به منظور تثبیت موقعیت نقاط در نظر گزفته می‬
‫شود ‪.‬بناً فاصله بین دو نقطه عبارت طول قوس است که موازی به سطح اوسط بحر بوده و این‬
‫نقاط را با هم وصل می کند ‪.‬در این نوع سروی مجموع زوایای داخلی یک مثلث بزرگتراز ‪180‬‬
‫درجه می باشد‪.‬‬
‫سروینگ جیودیزیکی در ساحات نسبتاً بزرگ و کار های حساس از قبیل تثبیت نقاط کنترول‬
‫افقی و ارتفاعی بکار برده می شود‪.‬‬
‫)‪(Plane Surveying‬‬ ‫سروینگ مسطح‬
‫در این نوع سروینگ زمین یک سطح افقی فرض گردیده و مرتسم تمام فواصل اندازه شده‬
‫باالی همین سطح صورت می گیرد‪ ،‬شکل ‪( 1-2 ) .‬در سروی مسطح چون انحنای زمین در‬
‫محاسبات تثبیت موقعیت نقاط در نظر گرفته نشده بناً فاصله بین دو نقطه عبارت از طول خط‬
‫مستقیم است که آن نقاط را با هم وصل می کند در این نوع سروینگ مجموع زوایای داخلی‬
‫یک مثلث ‪180‬درجه است سروینگ مسطح است در ساحات نسبتاً کوچکتر و کار های کمتر‬
‫حساس بکار برده می شود‪.‬‬

‫شکل ‪ 1 – 2‬نمایش موقعیت نقاط در سروینگ مسطح (سطح افقی)‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫فعالیت عملی (‪:)1 – 2‬‬
‫مانند فعالیت عملی (‪ )1 – 1‬با سایر اعضای گروپ تان نشسته و باالی این موضوعات بحث‬
‫نمائید که‪:‬‬
‫‪ .1‬در مورد علم جیودیزی هرکدام شما نظریات خود را بنویسید‪.‬‬
‫‪ .2‬راجع به اهداف سروینگ (جیودیزی) نظر بدهید‪.‬‬
‫‪ .3‬سروینگ جیودیزیکی وسروینگ مسطح را باهم مقایسه نموده و تفاوت های آن ها را یاد‬
‫داشت نمائید‪.‬‬
‫بهترین نظریات اعضای گروپ تان را جهت مشترک ساختن با سایر همصنفان تان بیرون نویس‬
‫کرده و بعداً تحت نظر استاد محترم رقابت سالم گروپی تان در مورد بهترین تشریحات در مورد‬
‫موضوعات فوق آغاز نمائید‪.‬‬
‫طبقه بندی سروی )‪(Classification of Surveying‬‬

‫نظر به ساحه کار و مسلک ) ‪( Nature of Field of Survey‬‬

‫‪ .1‬سروی ابحار ) ‪( Ocean Ography‬‬
‫‪ .2‬سروی سیارات ) ‪( Astronomical Survey‬‬
‫‪ .3‬سروی زمین ) ‪( Surveying on earth‬‬
‫نظر به مقاصد و اهداف سروی )‪(Purposes and Objectives‬‬
‫‪ .1‬سروی به ارتباط آثار قدیمه ) ‪( Archaeological Survey‬‬
‫عبارت از سروی تحت االرضی است تا بتواند آثار مدفون در زیر زمین را معلوم نماید‪.‬‬
‫‪ .2‬سروی جیولوجیکی ) ‪( Geological Survey‬‬
‫برای تعین و مشخص نمودن طبقات مختلف زمین‪.‬‬
‫‪ .3‬سروی معادن ) ‪( Mine Survey‬‬
‫برای تشخیص و تعین مقدار معدنیات‪.‬‬
‫‪ .4‬سروی نظامی ) ‪( Military Survey‬‬

‫‪5‬‬
 ‫برای تثبیت نقاط ستراتیژیکی در راه های سوق الجیشی وغیره از نظر مقاصد عسکری‪.‬‬
‫برای تثبیت نقاط ستراتیژیکی در راه های سوق الجیشی وغیره از نظر مقاصد عسکری‬
‫طبقه بندی سروی به اساس سامان آالت مورد استعمال‬
‫)‪(Classification Based on Instruments Used in Surveying‬‬
‫‪ .1‬سروی توسط شرید یا فیته ) ‪( Chain or Type Survey‬‬
‫‪ .2‬کمپاس سروی ) ‪( Compass Survey‬‬
‫‪ .3‬پلین‪ ،‬تیبل سروی ) ‪( Plane Table Survey‬‬
‫‪ .4‬تیودلیت سروی ) ‪( Theodolite Survey‬‬
‫‪ .5‬تخیو مترک سروی) ‪( Tacheometric Survey‬‬
‫‪ .6‬فوتوگرافیک سروی ) ‪( Photographic Survey‬‬
‫‪ .7‬سروی هوای) ‪( Aeril Survey‬‬
‫‪ .8‬سروی توسط سامان آالت الکترونیکی ) ‪( Electronic Equipment‬‬

‫طبقه بندی سروی زمینی ) ‪( Classification of land Survey‬‬

‫‪ .1‬توپوگرافیک سروی ) ‪:( Topographic Survey‬‬
‫سروی است که موقعیت تمام اشکال و اجسام طبیعی و مصنوعی باالی زمین را برای ترتیب‬
‫نقشه تثبیت نقشه می نماید‪.‬‬
‫‪ .2‬کیدسترل سروی ) ‪( Cadastral Survey‬‬
‫سروی است که جهت تثبیت حدود و تعین مساحت یک ساحه بکار میرود‪.‬‬
‫‪ .3‬سروی شهری ) ‪( City Survey‬‬
‫سروی اراضی است که با درجه دقت و صحت بیشتر در امور شهری بکار میرود‪.‬‬
‫‪ .4‬انجینرنگ سروی ) ‪( Engineering Survey‬‬
‫سروی که جهت تثبیت نقاط کنترول و انجام امور پروژه های ساختمانی از آن استفاده بعمل‬

‫‪6‬‬
 ‫می آید‪.‬‬
‫الف‪ .‬ریکانیسنس سروی ) ‪( Reconnaissance Survey‬‬
‫عبارت از مطالعات مقدماتی ساحه بدون اندازه گیری است‪.‬‬
‫ب‪ .‬سروی مقدماتی ) ‪( Preliminary Survey‬‬
‫اندازه گیری مقدماتی جهت تهیه و ترتیب نقشه های مورد ضرورت است‪.‬‬
‫ج‪ .‬سروی ساختمانی ) ‪( Location Survey or Consturaction Survey‬‬
‫تعین و تثبیت نقاط به منظور اجرای امور ساختمانی می باشد‪.‬‬
‫فعالیت عملی (‪)1 – 3‬‬
‫مانند سایر کار های عملی با اعضای گروپ خود یک بحث گروپی را آغاز نمائید در مورد هریک‬
‫از طبقه بندی های سروی نظریات خود را ارائه نمائید‪ .‬مثالٌ در طبقه بندی سروی زمینی‬
‫(انجنیرنگ سروی) از تثبیت نقاط کنترولی بحث می کند اوالً را جع به نقاط کنترولی از استاد‬
‫تان معلومات بخواهید بعداً در مورد آن نظریات خود را ارائه نمائید‪ ,‬به همین ترتیب راجع به هر‬
‫کدام آن ها نظر داده و نظریات معقول را لست نموده و برای شریک ساختن با سایر اعضای‬
‫گروپ تان به شکل مقایسوی آماده شوید‪.‬‬

‫تعریفات (‪)Basic Definitions‬‬

‫یک عده از تعریفات خیلی ها ساده و پر اهمیت که در کار های روزمره عملی و نظری سروی از‬
‫آن استفاده می گردد ذیالً تقدیم می شود‪:‬‬

‫خط عمودی‪:Vertical Line‬‬

‫خطی است که به استقامت خط شاقل باشد‪( .‬شکل‪)3-1‬‬

‫نا گفته نباید گذاشت که از یک نقطه بر روی سطح زمین صرف یک خط عمود میتواند بگذرد‪.‬‬
‫خط افقی ‪:Horizontal Line‬‬
‫خطی است که در یک نقطه بباالی زمین با خط شاقولی زاویه قایمه بسازد‪( .‬شکل‪)1-3‬‬
‫‪7‬‬
‫لذا از یک نقطه باالی زمین به جهات مختلف به تعداد الیتناهی خطوط افقی گذشته می‬
‫تواند‪.‬‬
‫سطح افقی‪(Horizontal plane) :‬‬
‫سطحی است که در یک نقطه بر روی زمین با خط شاقولی زاویه قایمه را بسازد (شکل‪،)1-3‬‬
‫لذا از یک نقطه بر باالی زمین صرف یک سطح افق عبور کرده می تواند‪.‬‬
‫سطح عمودی ‪ :Vertical plane‬سطحی که در یک نقط باالی زمین با سطح افقی زاویه‬
‫قایمه بسازد‪ .‬شکل )‪(1-4‬پس از یک نقط در باالی زمین به تعداد الیتناهی سطوح عمودی به‬
‫جهات مختلف گد شته میتواند ‪.‬‬

‫شکل ‪ 1 – 3‬نمایش خطوط عمودی و افقی‬

‫سطح لیول ‪( Level Plane ):‬عبارت از سطحی است که موازی به سطح اوسط بحر باشد ‪.‬‬
‫شکل ‪(1-4 ).‬‬

‫شکل ‪ 1 – 4‬نمایش به سطح افق و سطح بحر‬

‫‪8‬‬
 ‫فاصله افقی )‪(Horizontal Distance‬‬
‫عبارت از فاصله بین دو نقطه و یا مرتسم آنها بباالی یک سطح می باشد ‪.‬بکار برد کلمه فاصله‬
‫مفهوم فاصله افقی را ارایه می کند در حاالت دیگر از قبیل فاصله مایل‪ ،‬فاصله عمودی وغیره‬
‫موضوع باید به وضاحت روشن گردد‪.‬‬
‫ارتفاع )‪(Elevantion‬‬
‫ارتفاع یک نقطه بباالی زمین عبارت از فاصله عمودی آن از سطح اوسط بحر و یا هر سطح‬
‫قبول شده دیگر می باشد‪.‬‬
‫تفاوت ارتفاع )‪:(Difference in Elevation‬‬
‫فاصله عمودی بین دو نقطه دو سطح مختلف االرتفاع را تفاوت ارتفاع گویند‪.‬‬

‫شکل ‪ 1 – 5‬فاصله افقی و تفاوت ارتفاع‬

‫زاویه افقی)‪:(Horizontal Angle‬‬
‫زاویه است که بین دو نقطه و یا مرتسم آنها در یک سطح افقی تشکیل می گردد‪.‬‬
‫زاویه عمودی )‪:(Vertical Angle‬‬
‫زاویه است بین دو نقطه و یا مرتسم آنها باالی دو سطح که دارای ارتفاعات مختلف اند تشکیل‬
‫می گردد‪.‬‬
‫فعالیت عملی (‪:)1 – 5‬‬
‫با سایر اعضای گروپ تان نشسته و راجع به در یافت جواب به سواالت ذیل بحث نمائید‪:‬‬
‫‪9‬‬
 ‫‪ .1‬چرا از یک نقطه فقط یک خط عمودی می گذرد‪.‬‬
‫‪ .2‬زاویه عمودی و سطح عمودی را در صنف تان چطور نمایش می دهید؟‬
‫‪ .3‬تفاوت ارتفاع را باید عمالً در صنف نشان دهید؟‬
‫‪ .4‬چرا سطح لیول را موازی به سطح اوسط بحر انتخاب نموده اند؟‬
‫یافته های تان را در کتابچه نوشته و بعداً با سایر همصنفیان تان شریک سازید‪.‬‬

‫واحدات اندازه گیری‪(Units of Measurement):‬‬

‫در اندازه گیری فاصله و زاویه‪ ،‬واحدات مروجه و ارتباط بین آنها قرار ذیل است‪.‬‬
‫الف)‪ -‬زاویه بصورت عموم توسط درجه و یا گراد اندازه می گردد‪ ،‬که اجزای درجه دقیقه و‬
‫ثانیه است‪.‬‬
‫‪1‬درجه = ‪ 66‬دقیقه‬
‫‪1‬دقیقه = ‪ 66‬ثانیه‬
‫پس ‪1‬درجه = ‪ 3600‬ثانیه‬
‫‪360‬درجه = ‪ 400‬گراد‬ ‫و‬
‫مثال اول‪ 45 :‬درجه را به دقیقه و ثانیه تبدیل نمائید؟‬

‫مثال دوم‪ 900 :‬دقیقه را به درجه تبدیل نمائید؟‬

‫مثال سوم‪ 36000 :‬ثانیه را به درجه تبدیل نمائید؟‬

‫مثال چهارم‪ 126 :‬درجه را به گراد تبدیل نمائید؟‬

‫‪10‬‬
 ‫مثال پنجم‪- 200 :‬گراد را به درجه تبدیل نمائید‪.‬‬

‫در مسایل نظامی واحد اندازه گیری زاویه عبارت از ملز ) ‪( mils‬است و رابطه آن به درجه قرار‬
‫ذیل است‪:‬‬

‫مثال ششم‪ 90 :‬درجه را به ملز تبدیل نمائید؟‬

‫مثال هفتم‪ 4800 :‬ملز را به درجه تبدیل نمائید؟‬

‫ب)‪ -‬فاصله بصورت عمومی توسط دو سیستم واحدات ( متریک و انگلیسی ) اندازه می نمائید ‪.‬‬
‫اندازه گیری فاصله در سیستم متریک توسط ملی متر‪ ،‬سانتی متر‪ ،‬متر و کیلو متر صورت می‬
‫گیرد که رابطه آنها قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪1km = 1000m‬‬
‫‪1m = 100cm‬‬
‫‪1cm = 10mm‬‬
‫در سستم انگلیسی فاصله را به انچ‪ ،‬فت‪ ،‬یارد و میل اندازه می نمائید و رابطه آنها قرار ذیل‬
‫است‪:‬‬
‫‪1‬میل = ‪ 1760‬یارد‬
‫‪1‬یارد = ‪3ft‬‬
‫‪ 1‬میل = ‪5280ft‬‬
‫‪12inch = 1ft‬‬

‫‪11‬‬
 ‫رابطه بین واحدات اندازه گیری در سستم های متریک و انگلیسی قرار آتی است‪:‬‬
‫‪1inch = 2.54cm‬‬
‫‪1ft = 30.48cm‬‬
‫‪1m = 39.37inch‬‬
‫‪1mil = 1.61km‬‬
‫مثال هشتم‪ :‬فاصله بین دو نقطه ‪64 ،B , A‬فت اندازه گردیده است طول مذکور را به متر‬
‫دریافت نمائید؟‬

‫مثال نهم‪ :‬فاصله بین دو شهر ‪128‬کیلو متر است فاصله مذکور را به میل دریافت نمائید؟‬

‫مثال دهم‪ 508 :‬سانتی متر را به انچ تبدیل نمائید؟‬

‫و همچنان در اندازه گیری فاصله توسط فیته یا شرید ضرورت به اندازه گیری قوه کشش می‬
‫افتد ‪.‬واحد قوه در سستم متریک کیلو گرام ) ‪( Kg‬و در سستم انگلیسی پوند ) ‪( Lb‬می‬
‫باشد که رابطه بین آنها قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪1kg = 2.2 lb‬‬
‫مثال یازدهم‪ 22 :‬کیلو گرام را به پوند تبدیل نمایند؟‬

‫فعالیت عملی ( ‪)6 – 1‬‬

‫همراه با سایر اعضای گروپ تان به البراتوار انستیتوت تان رفته و در آن جا یک متر یا فیته را‬
‫گرفته و تقسیمات انج و سانتی متر آن را از نزدیک مشاهده نمائید‪ ،‬بعداً به ساحه مخصوص‬
‫کارهای عملی انستیتوت تان رفته و دو نقطه را نشانی کنید اوالْ فاصله آن را به متر دریافت‬
‫نموده و بعداً همان فاصله دریافت شده به انچ را در کتابچه تان به انچ تبدیل نمائید‪ ،‬بعداً دوباره‬

‫‪12‬‬
‫همان فاصله را اندازه کرده و این بار طول آن را به انچ دریافت نموده و با قیمت دریافت کرده‬
‫تان از اندازه گیری قبلی مقایسه کنید‪.‬‬
‫خالصه دروس فصل اول‪:‬‬
‫جیودیزی یکی از علوم است در باره اندازه گیری های سطح زمین بحث می کند که (جیو) به‬
‫معنی زمین (دیزی) به معنی اندازه گیری می باشد‪.‬‬
‫بعضی اوقات در مؤسسات به جای علم جیودیزی از اصطالح سروینگ استفاده می کنند که در‬
‫این صورت به انجنیر جیودیزست «سرویر» نیز می گویند‪.‬‬
‫به صورت عموم هدف سروی عبارت از انجام امورات سرک سازی‪ ،‬پل سازی‪ ،‬کانال سازی‪،‬‬
‫خطوط آهن و‪ .....‬غیره به درجهء اعظمی صحت و دقت ممکنه با کمترین مصرف دقت و‬
‫پرسونل می باشد که اگر در اجرای این امورات در قدم اول سروی و مراحل کار آن تعقیب نشود‬
‫ممکن است بامشکالت زیاد در هنگام اجرای کار آن ها مواجه شویم و یاهم نتوانیم چنین پروژه‬
‫ها را بدون اجرای سروی سازمان دهی نمائیم‪.‬‬
‫به صورت عموم دونوع سروی (جیودیزیکی و مسطح) وجود دارد که از سروینگ مسطح در‬
‫امورات اساس و ساحات وسیع استفاده شده و از سروینگ مسطح در کارهای معمولی و در‬
‫مناطق کوچک استفاده می شود‪.‬‬
‫سروینگ را به صورت عموم از سه نقطه نظر طبقه بندی می کنند (نظربه ساحه کار و مسلک‪،‬‬
‫نظربه مقاصد و اهداف و به اساس سامان آالت) چون ساحه کار رشته ساختمانی معموالً در‬
‫سطح زمین است بناءً در این کتاب طبقه بندی سروی زمینی به صورت مشخص طبقه بندی‬
‫گردیده که عبارت از (توپوگرافیک سروی‪ ،‬کیدسترل سروی‪ ،‬سروی شهری و انجنیرینگ سروی‬
‫می باشد) که در این جمله انجنیرینگ سروی به دو بخش دیگر (ریکانسنس سروی یا سروی‬
‫مقدماتی ساحه بدون اندازه گیری و سروی مقدماتی یا اندازه گیری های مقدماتی جهت تهیه‬
‫نقشه ها می باشد)‪.‬‬
‫اصطالحات یا تعریفات که در سروینگ به صورت وسیع با آن ها سر و کار داریم عبارت اند از‪:‬‬
‫خط عمودی‪ ،‬سطح عمودی‪ ،‬خط افقی‪ ،‬سطح افقی‪ ،‬فاصله‪ ،‬ارتفاع‪ ،‬تقاوت ارتفاع‪ ،‬زاویه افقی و‬
‫زاویه عمودی می باشند‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫در سروینگ باید با واحدات اندازه گیری فاصله‪ ،‬زاویه و واحد اندازه گیری وزن و تبدیلی آن ها‬
‫از یک سیستم به سیستم دیگر آشناء شویم زیرا هنگام اندازه گیری زوایا و فواصل ممکن تمام‬
‫آالت دارای یک سیستم واحدات نباشند و واحدات وزن را که جهت وارد کردن قوه ثابت هنگام‬
‫کشش فیته ضرورت می شود نیز بیاموزیم‪.‬‬
‫تمرینات فصل اول‬

‫بخش اول سواالت معلوماتی یا تشریحی‪:‬‬

‫سوال اول‪ :‬راجع به اهداف سروینگ معلومات دهید؟‬
‫سوال دوم‪ :‬در مورد سروینگ مسطح معلومات دهید؟‬
‫سوال سوم‪ :‬مراحل اجرای سروینگ را تشریح نمائید؟‬
‫سوال چهارم‪ :‬راجع به طبقه بندی سروینگ زمینی معلومات دهید؟‬
‫سوال پنجم‪ :‬در مورد ارتباط بین واحدات اندازه گیری زاویه معلومات دهید؟‬
‫بخش دوم سواالت تکمیل شونده‪( :‬جاهای خالی را باجمالت مناسب تکمیل کنید)‪:‬‬
‫سوال اول‪ :‬در سروینگ جیودیزیکی زمین به شکل ‪ ...........................‬فرض می شود‪.‬‬
‫سوال دوم‪ :‬کیدسترل سروی عبارت از سروی است که جهت ‪ .............................‬یک ساحه بکار‬
‫میرود‪.‬‬
‫سوال سوم‪ :‬خط عمودی خطی است که ‪ .................................‬باشد‪.‬‬
‫سوال چهارم‪ :‬سطح لیول عبارت از سطح است که ‪ ..............................................‬باشد‪.‬‬
‫مساوی است به ‪.Grad .......................‬‬ ‫سوال پنجم‪:‬‬
‫بخش سوم سواالت چهار جوابه (در این بخش جواب درست را نشانی کنید)‬
‫سوال اول‪ :‬در سروینگ مسطح فاصله بین دو نقطه عبارت است از‪:‬‬
‫ب‪ :‬خط مستقیم‬ ‫الف‪ :‬طول قوس‬
‫د‪ :‬هیچ کدام‪.‬‬ ‫ج‪ :‬خط مایل‬
‫سوال دوم‪ :‬سروینگ از نظر ساحه کار و مسلک به چند بخش تقسیم شده است؟‬

‫‪14‬‬
‫ب‪ :‬به سه بخش‬ ‫الف‪ :‬به چهار بخش‬
‫د‪ :‬به هشت بخش‪.‬‬ ‫ج‪ :‬به پنج بخش‬
‫سوال سوم‪ :‬از یک نقطه سطح زمین چند خط عمودی عبور کرده می تواند؟‬
‫ب‪ :‬چهار خط عمودی‬ ‫الف‪ :‬سه خط عمودی‬
‫د‪ :‬صرف یک خط عمودی‪.‬‬ ‫ج‪ :‬به تعدا الیه تناهی‬
‫سوال چهارم‪ :‬خط عمودی هم جهت با کدام یک از استقامت های ذیل است؟‬
‫ب‪ :‬سطح بحر‬ ‫الف‪ :‬خط افقی‬
‫د‪ :‬تار شاقول‪.‬‬ ‫ج‪ :‬سطح افقی‬
‫سوال پنجم‪ 1 :‬درجه مساوی به چند ملز می شود؟‬
‫ب‪ 2800 :‬ملز‬ ‫الف‪ 8400 :‬ملز‬
‫د‪ 6400 :‬ملز‬ ‫ج‪ 9500 :‬ملز‬

‫‪15‬‬
 ‫فصل دوم‬

‫استقامت دادن ساده و اندازه گیری فاصله‬

‫هدف کلی فصل‬

‫ایجاد توانایی و مهارت در استقامت دادن ساده و اندازه گیری فاصله‪.‬‬

‫اهداف آموزشی‪ :‬شاگردان با مطالعه نمودن این فصل می توانند که‪:‬‬

‫وسایل استقامت دادن را بشناسند‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫وظایف و مهارت های شخص راصد و میرا گیر را تشریح نموده و درقسمت چگونه گی‬ ‫‪.2‬‬
‫حمل و نقل سامان آالت از محل به ساحه و به دفتر کار معلومات حاصل نمایند‪.‬‬
‫انواع و طریقه های مختلف استقامت دادن را نام برده و هر یک را عمالً اجراء می کنند‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫با تاریخچه و قدامت اندازه گیری آشنا شده‪ ،‬انواع و طریقه اندازه گیری فاصله را نام‬ ‫‪.4‬‬
‫برده و هریک را عمالً اجراء نمایند‪.‬‬
‫طریقه اندازه گیری طول با قدم را تشریح نموده و عمالً کار نمایند‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫طریقه اندازه گیری طول با ‪ ،Rellfix‬شرید اندازه گیری و انواع متر ها را آموخته و‬ ‫‪.6‬‬
‫هرکدام را عمالً‪.‬‬
‫انواع متر ها را نام ببرند‪.‬‬ ‫‪.7‬‬
‫اصول اندازه گیری را بیان کنند‪.‬‬ ‫‪.8‬‬
‫اندازه گیری در زمین های افقی را توضیح دهند‪.‬‬ ‫‪.9‬‬
‫‪ .16‬اندازه گیری فاصله افقی را در زمین های میل دار به وسیله آالت مختلف را تشریح‬
‫کنند‪.‬‬
‫‪ .11‬اندازه گیری فاصله به طریقه غیر مستقیم بیان دهید‪.‬‬
‫‪ .12‬طریقه های اندازه گیری فاصله را با وجود انواع مانع را تشریح نموده و عمالً کار نمایند‪.‬‬
‫‪ .13‬اندازه گیری فاصله را به طریقه امواج رادیوی ولیزر بیان کنند‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫مقدمه‪:‬‬
‫بدون شک اندازه گیری به صورت عموم در زنده گی یومیه انسان ها نقش مهم را ایفا می کند‬
‫زیرا بدون استفاده از اندازه گیری نمی توان تعین کرد که طول اطاق ما چند متر است یا طول‬
‫سرک چند کیلو متر است و یا هم فاصله بین دیوار خانه و سرک چند متر است و ‪ .....‬به صورت‬
‫خالصه می توان گفت که معموالً اشیای که دارای طول باشند آن ها را در حال حاضر توسط‬
‫رایج ترین وسیله اندازه گیری (متر )اندازه گیری می کنند که در این فصل کتاب بر عالوه‬
‫آشناشدن با متر می توانید با طریقه ها و وسایل دیگر اندازه گیری نیز آشنا شوید‪ ،‬قابل یاد‬
‫آوریست که هنگام اندازه گیری در صورت که وسیله اندازه گیری کوتاه و مسافه قابل اندازه‬
‫گیری طویل باشد الزم است تا از یک عملیه دیگر که بنام استقامت دادن یاد می شود استفاده‬
‫کنیم از این رو قبل از اندازه گیری الزم است تا با طریقه استقامت دادن نیز آشنا باشیم زیرا‬
‫عملیه استقامت دادن در امورات دیگر سروی مانند لیول کاری‪ ،‬دریافت مساحت‪ ،‬اندازه گیری‬
‫زوایا و‪ ....‬نیز استفاده به عمل می آید که با مطالعه نمودن این فصل کتاب می توان به این‬
‫هدف نیز نایل آییم‪.‬‬
‫اول استقامت دادن‬

‫الف) وسایل استقامت دادن‬

‫‪ -1‬میرا‪ :‬حد اقل سه عدد (یکی برای ابتدای استقامت‪ ،‬دیگری برای انتهای استقامت و میرا‬
‫حرکت کرده استقامت و میرا سوم که باید در میان این دو میرا حرکت کرده استقامت بین‬
‫این دو میرا را مشخص نماید)‪.‬‬
‫‪ -2‬سه پایه ی میرا‪ :‬دو عدد (یکی برای ابتدا و دیگری برای انتهای استقامت مورد نظر در‬
‫صورت نبوده سه پایه ی میرا می توانیم افرادی را مسئول نگهداری میرا را تعیین کنیم)‬
‫‪-3‬آبترازوی میرا‪ :‬حد اقل یکی (برای قرار گرفتن باالی آن میرا هادر ابتدا استقامت سپس‬
‫استفاده از آن برای میرا بین آن ها‪.‬‬
‫‪ -4‬چکش و میخ‪( :‬برای تثبیت استقامت در زمین های سخت و کانکریت شده)‪.‬‬
‫‪ -5‬پتک و میخ چوبی‪( :‬برای تثبیت استقامت در زمین های خاکی)‪.‬‬
‫‪-6‬تار رجه و مقداری گج‪( :‬برای هنگامی که بخواهیم استقامت را باالی زمین پیاده کنیم)‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫ب‪ -‬وظایف و مهارت های فرد میرا نگه دار‬
‫‪-1‬مهارت در قرار گرفتن باالی آن میرا و حفظ آن به حالت قائم با استفاده از آبترازو میرا به‬
‫ویژه هنگامی که راصد استقامت دهنده مشغول استقامت دادن با میرا مورد نظر است‪.‬‬
‫‪-2‬توجه کامل به راصد یا راصد ها (گاه ممکن است دو راصد با یک میرا مشغول استقامت دادن‬
‫باشند)‪ .‬هم چنین عالمت های که داده می شود ‪ .‬نیز انجام دادن سریع و دقیق دستورها‪.‬‬
‫‪-3‬آگاهی از کل برنامه ی کار؛ برای مثال‪ ،‬اگر قرار است یک فاصله ی حدود ‪ 166‬متری به‬
‫فواصل حدود ‪ 26‬متری تقسیم شود‪ ،‬فرد میرا گیر پس از تعیین یک نقطه ای حدود بیست‬
‫متری به سمت میرا انتهایی حرکت کرده دوباره منتظر دستور های راصد باشد (با توجه به‬
‫طول متوسط گام ها می توان تعداد گام ها را شمرد و حرکت نمود)‪.‬‬
‫‪-4‬آشنایی با عالیم و پی باالی از آن ها (در هنگام استقامت دادن اغلب به دلیل فاصله ای زیاد‬
‫با وجود صدا های مزاحم در محیط امکان بر قراری ارتباط صوتی میسر نیست؛ از این رو‬
‫بهترین وسیله برای ارتباط میان افراد گروپ عالیم قرار دادی است ‪.‬با توجه به این که هیچ‬
‫گونه استاندردی برای این عالیم وجود ندارد افراد گروپ می توانند عالیم ساده ای را در میان‬
‫خود تعین نمایند‪ .‬در شکل های ‪ 2-1‬توعی از این اشارات و معانی را مشاهده می کند‪.‬‬

‫شکل ‪ 2 – 1‬حرکات دست برای ارائه اشارات‬

‫‪-5‬میخ کوبی‪ ،‬در صورت میخ کوبی نقاط‪ ،‬فرد میرا گیر باید میخ و چکش یا پتک نیز به همراه‬
‫خود داشته باشد (در صورتی که فرد دیگری مسئول این کار نباشد) و قبل از بر داشتن میرا‬
‫نوک میخ را در جای نوک میرا گذاشته و میخ کوبی را انجام دهد‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫‪ -6‬بستن تار رجه و گچ ریزی ( در صورتی که فرد دیگری مسئول این کار نباشد) بین میخ‬
‫های کوبیده شده‪ ،‬تار رجه را ببندد و به اندازه کافی کش کند تا دچار انحنا نشود و در اثر باد‬
‫تکان نخورد سپس در باالی آن گچ بریزد‪.‬‬
‫‪-7‬در صورتی که نقاط میخ کوبیده شده باید نام گذاری شوند‪ .‬این نام گذاری باید طبق نام‬
‫های نوشته شده در سکیج باشد در حد امکان باید نوشته ها در جهت تقریبی شمال محل‬
‫نوشته شوند‪.‬‬
‫ج‪-‬وظایف و مهارت های عامل استقامت دادن‬
‫‪-1‬توجیه افراد و ظایف آنها قبل از شروع عملیات فرد راصد باید کار مورد نظر و نحوه انجام آن‬
‫را کامال بر باالی کا غذ و سکیج ترسیم نموده‪ ،‬نیز وظایف افراد و مراحل انجام کار را به همه‬
‫آنها تفهیم نماید‪.‬‬
‫‪-2‬به زبان عالمتی کامال آشنا بوده مفهوم آن را به دیگر افراد گروپ نیز تفهیم کند‪.‬‬
‫‪ -3‬از مهارت و تجربه ی کافی در استقامت دادن با میرا و هدایت گروپ برخوردار باشد‪.‬‬
‫‪-4‬تهیه ی و سایل الزم برای استقامت دادن و تدارک ملزومات و تجهیزات مورد نیاز افراد‬
‫گروپ ( از قبیل وسایل حمل و نقل‪ ،‬آب و غذای کافی و‪)...‬‬
‫د‪-‬روش استقامت دادن‬
‫‪-1‬راصد به فاصله ی حدود یک تا دو متر با میرا نزدیک به خود فاصله می گردد‪.‬‬
‫‪-2‬راصد به دو چشم باز به میرا ها نگاه می کند( اگر یک چشم خود را ببندید میرا نزدیک به‬
‫شما که به دلیل نزدیکی ضخیم تر به نظر می آید مانع دید شما خواهد شد‪ .‬یعنی بقیه ی میرا‬
‫ها در پشت آن مخفی خواهد ماند در این حالت باید از لبه ی چپ یا راست میرا پیشرو‬
‫استقامت دادن را شروع کند که البته تا حد دچار خطا خواهد شد)‪ .‬برای استقامت دادن دقیق‬
‫تر بهتر است با دو چشم باز به میرا ها نگاه کنید‪ .‬در این حالت‪ ،‬میرا انتهایی نیز از پشت میرا‬
‫جلوی مشاهده خواهد شد‪ ،‬در نتیجه می تواند آن را درست در وسط میرا پیشرو قرار دهد ‪ .‬در‬
‫این حالت چشم شما درست در استقامت دو میرا ابتدایی و انتهایی بوده و نگاه شما نیز دقیقا‬
‫در استقامت این دو میرا خواهد بود؛ بدین ترتیب می تواند میرا وسطی را هدایت کنید تا در‬
‫استقامت قرار بگیرد‪.‬‬

‫‪19‬‬
‫‪-3‬فرد میرا نگاه دار در باالی استقامت نمی ایستد‪ ،‬سعی کنید در جهت عمود بر استقامت‬
‫قرار بگیرید و تنها در مواقع لزوم سرخود را چرخانده به عمل نگاه کنید تا از دستور های او آگاه‬
‫شوید‪.‬‬
‫‪-4‬فرد میرا نگاه دار‪،‬میرا را در جهت عمود بر استقامت حرکت می دهد‪ .‬سعی کنید درحالی‬
‫که میرا را با کمک آبترازوی میرا در حالت قائم نگاه داشته اید آرام و در جهت عمود بر‬
‫استقامت میرا را با توجه به عالمت راصد حرکت دهید‪.‬‬
‫چگونگی حمل و نقل وجمع آوری و سایل استقامت دادن‬

‫‪-1‬با توجه به نوع و حجم کار به تعدا کافی میخ چوبی یا فوالدی و سایر و سایل مانند پتک و‬
‫تار رجه بر دارید‪.‬‬
‫‪-2‬در صورت وجود قاب مخصوصاً قاب میرا ها را در داخل آن ها قرار دهید‪.‬‬
‫‪-3‬میرا و آبترازو میرا را با احتیاط حمل کرده آنها را برای همکاران خود پرتاب نکنید‪.‬‬
‫‪-4‬پس از اتمام کار میرا سه پایه میرا و آبترازو میرا را از هر گونه آلوده گی پاک کنید و هر یک‬
‫را در بسته های مخصوص خود قرار دهید‪.‬‬
‫‪-5‬هنگام جمع آوری وسایل‪ ،‬آنها را شمارش نمایید‪ .‬زیرا در صورت فراموشی ممکن است آن ها‬
‫را در محل کار فراموش کنید که در این صورت گم خواهد شد‪.‬‬
‫فعالیت عملی ‪:2 – 1‬‬
‫همراه با سایر اعضای گروپ تان دور هم نشسته و تعریفات ساده ی را برای عناوین ذیل تعین‬
‫نمائید‪:‬‬
‫‪ .1‬استقامت دادن‪.‬‬
‫‪ .2‬فرد میرا گیر‪.‬‬
‫‪ .3‬راصد‪.‬‬
‫‪ .4‬حمل و نقل سامان آالت‪.‬‬
‫یکی از شما تعریفات را یاد داشت نموده و دیگران نظر می دهند بعداً نظریات تان را طبق‬
‫مشوره استاد برای رقابت با سایر گروپ ها پیشکش نمایید‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫فعالیت عملی ‪2 – 2‬‬
‫عنوان‪ :‬استقامت دادن ساه بین دو نقطه‬
‫هدف‪ :‬ایجاد مهارت در استقامت دادن بین دو نقطه‬
‫وسایل مورد نیاز‪ :‬میرا ‪،‬آبترازو میرا‪ ،‬آبترازوی کروی سه پایه ی میرا‪ ،‬میخ چوبی (پیکه) میخ‬
‫فوالدی پتک چکش تار رجه پودر گج رنگ و برس رنگ‪.‬‬
‫دانش و مهارت مورد نیاز‪ :‬اطالع از طریقه استقامت دادن آگاهی از عالیم ارتباطی دانستن‬
‫طریقه قرار گرفتن باالی آن میرا چگونگی به کار گیری سه پایه ی میرا و نحوه ی مشاهده و‬
‫هدایت میرا ها برای استقامت دادن و چگونگی تعیین و تثبیت استقامت با میخ یا گچ و عالمت‬
‫گذاری با رنگ‪.‬‬
‫طریقه کار‬

‫‪-1‬در یک فاصله ی تقریبی ‪ 166‬متری در یک منطقه ی هموار دو نقطه که نسبت به هم دارای‬

‫دید باشند دو نقطه میخ کویی نمایید سپس سعی کنید با استفاده از تار رجه و پودر گج‬
‫استقامت بین این دو نقطه را بر باالی زمین پیاده نمایید‪.‬‬
‫‪-2‬با پودر گچ یادر صورت امکان با رنگ و برس رنگ‪ ،‬نام خود و نام نقاط را در کنار آنها‬
‫بنویسید و در سکیج ی که ترسیم می کنید جای آنها را مشخص نمایید‪.‬‬
‫‪-3‬بار دیگر بین همان دو نقطه با استفاده از میرا استقامت دادن پیاده نمایید و استفاده از میخ‬
‫یا پیکه استقامت مورد نظر را بر باالی زمین پیاده نمایید‪ .‬فواصل بین نقاط را حدود ‪ 26‬متر‬
‫بگذارید؛ یعنی در حدود ‪ 26‬متر یک نقطه را بین دو استقامت تعیین کنید و یا با رنگ یا گچ‪،‬‬
‫آن نقاط رانیز نام گذاری کرده در سکیج نیز وارد نمایید‪.‬‬
‫‪-4‬اکنون که دوباره فاصله ی مورد نظر را استقامت دادن کرده اید اختالف بین دو استقامت را‬
‫اندازه بگیرید و درگذارش خود بنویسید که بیش ترین اختالف در کجا اتفاق افتاده است و در‬
‫سکیج این اخالف را نشان دهید‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫استقامت دادن با وجود مانع دید قابل استقرار‬

‫الف) طریقه استقامت گذاری با استفاده از یک عامل‪:‬‬

‫شکل ‪2 - 2‬‬
‫‪-1‬میرا ‪ C‬و میرا ‪ D‬چنان بر باالی مانع موجود می شوند که از پشت میرا ‪ C‬میرا های ‪ D‬و ‪B‬‬
‫همزمان قابل روئت باشند؛ هم چنین از پشت میرا ‪ D‬میرا های ‪C‬و ‪ A‬هم زمان قابل باالیت‬
‫باشند‪.‬‬
‫‪-2‬در نقاط ‪A‬و‪ B‬می توانید از سه پایه برای نکهداری میرا استفاده نمایید‪ ،‬اما در نقاط ‪C‬و‪D‬‬
‫حتما باید از افراد میرا گیر استفاده کنیم‪.‬‬
‫طریقه کار استقامت دادن به این ترتیب خواهد بود‪:‬‬
‫‪ -1‬راصد در پشت یکی از میرا های ‪C‬و‪ D‬قرار می گیرد‪ :‬برای مثال فرض کنید ابتدا در‬
‫پشت میرا ‪ C‬قرار می گیرد در این حالت‪ ،‬میرا ‪ C‬و میرا‪ B‬را ثابت فرض کرده به طریقه‬
‫استقامت دادن ساده میرا ‪ D‬را هدایت می کند در استقامت میرا های ‪C‬و‪ B‬قرار‬
‫بگیرد‪.‬‬
‫‪ -2‬سپس راصد در پشت میرا ‪ D‬قرار میگیرد و با ثابت فرض کردن میرا های ‪D‬و‪ A‬سعی می‬
‫کند به طریقه استقامت دادن ساده میرا ‪ B‬را هدایت کند تا در استقامت میرا های ‪A‬و‪D‬قرار‬
‫بگیرد‪.‬‬
‫‪ -3‬راصد بار دیگر در پشت میرا ‪ C‬قرار می گیرد تا میرا ‪ D‬را که اکنون با حرکات میرا ها از‬
‫استقامت خارج شده مجددا در استقامت ‪ CB‬قرار بگیرد‪.‬‬
‫‪ -4‬راصد بار دیگر در پشت میرا ‪ D‬قرار می گیرد و در صورتی که نیاز باشد میرا ‪ C‬را هدایت‬
‫می کند تا در استقامت ‪ AD‬قرار بگیرد‪.‬‬

‫‪22‬‬
‫‪ -5‬این عمل آن قدر ادامه می یابد که وقتی در پشت میرا‪ D‬قرار می گیریم میرا های ‪C‬و‪ A‬در‬
‫یک استقامت باشند و هرگاه در پشت میرا ‪ C‬قرار میگیریم میرا های ‪B‬و‪ D‬در یک استقامت‬
‫قرار گیرند و دیگر نیاز به حرکت دادن میرا ها نباشد‪ .‬در این حالت استقامت دهنده از ‪ C‬و ‪D‬‬
‫همان استقامت دهنده از‪B‬و‪ A‬خواهد بود‪.‬‬
‫ب ‪ -‬روش امتدا گذاری با استفاده از دو عامل‪:‬‬

‫شکل ‪2 – 3‬‬
‫مراحل استقامت دادن با استفاده از دو راصد با توجه به شکل بدین شرح است‪:‬‬
‫‪-1‬میرا های ‪C‬و‪ D‬به کمک دو نفر میرا گیر طوری بر باالی مانع موجود می شوند که هر دو‬
‫راصد موجود در ‪A‬و‪ B‬هر دو میرا را هم زمان بتوانند ببینند‪.‬‬
‫‪-2‬یکی از راصد های مودجود در ‪A‬یا‪ B‬برای مثال راصد ‪ A‬کار استقامت دادن را شروع می‬
‫کند‪ .‬در این هنگام راصد دوم در نقطه ‪ B‬موجود است کاری انجام نمی دهد و هر دو میرا گیر‬
‫در نقاط ‪C‬و‪ D‬به راصد نقطه ی ‪ A‬توجه می کنند‪ .‬برای اطمینان از این ارتباط و ادامه ی کار‬
‫تا به آن جا که نوبت راصد ‪ B‬برای استقامت دادن برسد و او نیز کار استقامت دادن با دو میرا ‪C‬‬
‫و ‪ D‬انجام دهد‪ .‬افراد گروپ باید از عالمت های قرار دادی برای ارتباط با یک دیگر و انجام‬
‫عملیات استفاده نمایند‪.‬‬
‫‪-3‬راصد موجود در نقطه ی ‪ A‬با فرض ثابت بوده و میرا ‪ D‬سعی می کند میرا ‪C‬را چنان هدایت‬
‫کند که در استقامت ‪ AD‬قرار بگیرد وقتی این کار به اتمام رسید راصد موجود در ‪ A‬به میرا‬
‫گیر ‪C‬عالمت می دهد که کار به پایان رسیده است‪ .‬بنابر آن میرا گیر ‪ C‬به راصد ‪ B‬عالمت می‬
‫دهد که کار را باید شروع کند‪.‬‬
‫‪-4‬راصد موجود در نقطه ‪B‬با فرض ثابت بوده و میرا ‪ C‬سعی می کند میرا ‪D‬را چنان هدایت‬
‫کند که در استقامت میرا هیا ‪C‬و‪ B‬قرار بگیرد‪ .‬در این حالت چون میرا ‪D‬حرکت می کند میرا‬
‫‪ C‬از استقامت ‪ AD‬خارج شده است؛ از این رو بار دیگر راصد ‪ A‬باید کار را دنبال کند‪ .‬به‬

‫‪23‬‬
‫همین منظور راصد ‪B‬به میرا گیر ‪ D‬عالمت می دهد که کار استقامت دادن ‪BDC‬تمام شده‬
‫است و باید توجه خود را به سوی راصد ‪ A‬جلب کند و منتظر دستور ها باشند‪.‬‬
‫‪-5‬بار دیگر راصد ‪ A‬سعی می کند با ثابت فرض کردن میرا ‪ ،D‬میرا ‪ C‬را در استقامت میرا‬
‫های ‪ AD‬قرار دهد؛ سپس عالمت می دهد که راصد ‪ B‬کار خود ر ا شروع کند و این کار به‬
‫طور متناوب ادامه می یابد تا این که دیگر نیازی به حرکت دادن میرا ‪ C‬و ‪ D‬نباشد‪.‬‬
‫فعالیت عملی ‪2 – 3‬‬

‫عنوان‪:‬استقامت دادن با وجود مانع دید قابل قرار گرفتن باالی آن‬

‫هدف‪ :‬ایجاد مهارت در استقامت دادن بین دو نقطه که در میان آنها مانع دید که قرار گرفتن‬
‫باالی آن امکان دارد‪.‬‬
‫وسایل مورد نیاز‪ :‬میرا آبترازو میرا سه پایه میرا رجه گچ میخ چکش میخ چوبی پتک رنگ و‬
‫برس رنگ‪.‬‬
‫دانش و مهارت مورد نیاز‪ :‬مهارت در استقامت دادن ساده هم چنین دانستن رو شهای استقامت‬
‫ی گذاری با وجود مانع‪.‬‬
‫طریقه کار‪:‬‬
‫‪ -1‬در محوطه ی انستیتوت یا اطراف آن سعی کنید دو نقط در بین آنها مانع دید قابلیت قرار‬
‫گرفتن باالی آن وجود داشته باشد شناسایی نمایید‪ .‬اگر در محوطه انستیتوت و اطراف آن‬
‫چنین موقعیتی نیافتند میتوانید دو نقطه به فاصله ی تقریبی ‪ 166‬متر در نظر بگیرید و‬
‫محدوده ای را باگج یا رنگ عالمت گذاری و فرض کنید که در آن جا مانع دید وجود دارد ‪ .‬در‬
‫این حالت وقتی با نقطه ای اول کار می کنید میرا موجود در نقطه دوم را موقتا بردارید( فرض‬
‫کنید که دیده نمی شود) وقتی در نقطه اول کار استقامت دادن با دو میرا وسطی انجام شد‬
‫اکنون میرا موجود در نقطه ای دوم و همان دو میرا موجود در محدوده ی مانع دید‪،‬کار‬
‫استقامت دادن را ادامه دهید‪.‬‬
‫‪ -2‬کار استقامت دادن بین دو نقطه با وجود مانع هویت (مانع قابل دید) قرار گرفتن باالی آن‬
‫را باطریقه اول (یک راصد) و طریقه دوم (دوم راصد) انجام دهید‪.‬‬
‫‪ -3‬در گذارش خود این دو طریقه را با هم مقایسه کنید و به این پرسش ها پاسخ دهید‪:‬‬

‫‪24‬‬
 ‫کدام طریقه آسان تر است ؟چرا؟‬
‫کدام رو ش دقیق تر است؟چرا؟‬
‫کدام طریقه سریع تر است ؟چرا؟‬
‫‪ -4‬با ریختن گچ باالی زمین یا فقط با بستن رجه در وسط استقامت‪ ،‬استقامت های به دست‬
‫آمده از دو طریقه را در باالی زمین پیاده کرده آنها را باهم مقایسه کنید؛سپس به این پرسش‬
‫ها پاسخ دهید‪.‬‬
‫‪ ‬بیش ترین اخالف بین دو استقامت در کجا واقع شده است؟‬
‫‪ ‬اندازه گیری این اخالف (فاصله بین دو استقامت) چقدر است؟‬
‫‪ ‬به نظر شما چه عواملی در ایجاد این خطا موثر بوده اند؟‬
‫‪ -5‬با بستن تار رجه به ابتدا و انتهای همان دو نقطه سعی کنید استقامت بین دو نقطه را به‬
‫دست آورید‪ .‬برای این کار بهتر است یک سر استقامت تار رجه را ثابت کرده سر آزاد آن را در‬
‫نقطه ی دیگر بکشند خود تا نیز بر باالی مانع قابل قرار گرفتن باالی آن قرار گرفته تار رجه را‬
‫بلند کرده آن قدر حرکت دهید تادر حدامکان طول تار رجه کوتاه تر شود‪ .‬استقامت ایجادشده‬
‫بین دو نقطه توسط تار رجه را با استقامت های قبلی که از طریق میرا پیاده شده بود مقایسه‬
‫نمایید و به این پرسش ها پاسخ دهید‪.‬‬
‫‪ ‬آیا به نظر شما استفاده از تار رجه برای یافتن استقامت بین دو نقطه که در میان آنها مانع‬
‫دید قابل قرار گرفتن باالی آن وجود دارد از طریقه استقامت دادن با میرا سریع تر و راحت‬
‫تر است؟‬
‫‪ ‬به نظر شما کدام طریقه دقیق تر است؟‬
‫‪ ‬اندازه ی ختالف بین این دو استقامت چقدر است؟‬
‫تعیین محل تقاطع دو امتداد‬
‫به شکل ‪ 2-4‬توجه کنید‬
‫‪-1‬در چهار نقطه ی ‪ D،C،B،A‬میرا قرار می دهیم این میرا ها ثابت خواهند بود‪.‬‬
‫‪ -2‬یگ راصد در پشت نقطه ی ‪ A‬و دیگری در پشت میرا ‪ B‬قرار داده می گیرد‪.‬‬

‫‪25‬‬
‫‪ -3‬یک نفر میرا گیر در نقطه ای‪ P‬قرار می گیرد ‪ .‬این نقطه کامال فرضی و اختیاری است و‬
‫همان گونه که در شکل می بینید ممکن با محل تقاطع واقعی (‪ )S‬فاصله ی بسیاری داشته‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ -4‬برای یافتن محل تقاطع با این طریقه نیازی به تعیین استقامت ها نیست‪،‬بلکه به طور‬
‫مستقیم و بدون تعیین استقامت ها محل تقاطع آنها را تعیین می کنیم‪.‬‬
‫‪-5‬یکی از راصد ها‪ ،‬مانند راصد موجود در پشت میرا نقطه ی ‪ ،B‬میرا موجود در نقطه ی ‪P‬را به‬
‫باالی استقامت ‪ BC‬منتقل می کند(نقطه ‪)S1‬‬
‫‪-6‬اکنون راصد موجود در نقطه ای ‪ A‬میرای موجود در ‪ S‬را به استقامت ‪AD‬هدایت می‬
‫کند(نقطه ‪)S2‬‬
‫‪-7‬سپس راصد موجود در ‪B‬بار دیگر میرا موجود در ‪ S2‬را به استقامت ‪BC‬هدایت می کند‬
‫(نقطه ی ‪ )S3‬همان گونه که در شکل ‪ 2 - 4‬نیز می بینید هر بار به نقطه ای ‪ S‬محل تقاطع‬
‫نزدیکتر می شویم ـ البته با حرکت کم تر این کار بین دو راصد تکرار می شود تا میرا به محل‬
‫تقاطع یعنی نقطه ی ‪ S‬نزدیکتر و نزدیکتر شود تا هنگامی که هر دو راصد هم زمان میرا مذکور‬
‫را در استقامت مورد نظر ببینید‪.‬‬

‫شکل ‪2 – 4‬‬

‫‪26‬‬
 ‫فعالیت عملی )‪(4 – 2‬‬
‫عنوان‪ :‬تعیین محل تقاطع دو استقامت‬
‫هدف‪ :‬ایجاد مهارت برای یافتن تقاطع دو استقامت‬
‫وسایل مورد نیاز‪ :‬میرا ‪،‬آبترازو میرا‪،‬میخ‪ ،‬پتک‪،‬چکش‪،‬رنگ و برس رنگ‬
‫دانش و مهارت مورد نیاز‪ :‬قرار دادن میرا‪ ،‬استقامت دادن ساده و طریقه یافتن محل تقاطع‬
‫دو استقامت با استفاده از میرا‪.‬‬
‫طریقه کار‪:‬‬
‫‪-1‬در محوطه ی انستیتوت چهار نقطه چنان بیابید که دو محور نسبت به هم دید داشته باشد ؛‬
‫مانند ( شکل ‪ )2-5‬یعنی ‪ A‬به ‪B‬و‪C‬و‪ D‬دید داشته باشد‪.‬‬
‫‪-2‬درچهار نقطه ی ‪ D،C،B،A‬میرا قرار دهید‪ .‬یک راصد در پشت میرا ‪ A‬و راصد دیگر را در‬
‫پشت میرا ‪ B‬قرار دهید‪.‬‬
‫‪ -3‬میرا پنجم را در محدوده محل تقاطع با کمک دو عمل هدایت کنید تا محل تقاطع تعیین‬
‫شود‪.‬‬
‫‪-4‬با کش کردن تار رجه بین ‪ AD‬و ‪ BC‬محل تقاطع دو استقامت رایک بار دیگر به وسیله ی‬
‫تار رجه به دست آورید‪.‬‬
‫‪-5‬فاصله ی این دو محل تقاطع را اندازه بگیرید و هر گزارش آرا ثبت کنید‪.‬‬

‫شکل ‪2 – 5‬‬
‫دوم اندازه گیری فاصله‬
‫بعد از آشنایی با عملیه استقامت دادن حاال باید با طریقه های اندازه گیری فاصله آشناء شویم‬
‫که البته اندازه گیری فاصله یکی از کار های مهم سروی می باشد‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫تاریخچه اندازه گیری طول‪:‬‬
‫اندازه گیری طول در جامعه بشری سابقه بسیار طوالنی دارد و انسان در همه امور زندگی و‬
‫کار‪ ،‬ناگزیر اندازه گیری ابعاد و اشیا و عوارض محیط و اطرافش بوده است ‪.‬‬
‫در گذشته های دور وسایل و سامان االت دقیقی برای اندازه گیری طول وجود نداشته و واحد‬
‫های اندازه گیری طول نیز به صورت بومی و محلی تعریف می شدند و مورد استفاده قرار می‬
‫گیرفتند‪.‬‬
‫مثال برای اندازه گیری طول های کوچک از وجب (بلیست) اندازه یک پنجه باز دست انسان یا‬
‫(( گز)) (اندازه قدم انسان) استفاده می شد و برای مسافت های زیاد از واحد (شبانه روز) یا‬
‫(منزل) و مسافتی کاروان شتر در یک شبانه روز طی می کرد استفاده می کردند‪.‬‬
‫امروز برای واحد بین المللی اندازه گیری طول از متر (‪ )Meter‬استفاده می کند که تعریف آن‬
‫چنین می باشد‪:‬‬

‫ثانیه در خال می پیماید‪.‬‬ ‫متر برابر طولی است است که نور در مدت‬

‫طول های کوچک را با خطکش و متر دستی اندازه می کنند طول های زیاد را با فیته های‬
‫اندازه گیری فلزی که به طول های ‪ 5‬متر تا ‪ 16‬متر‪ 26‬متر و ‪ 25‬متر‪ 36‬متر و‪ 56‬متری‬
‫ساخته می شوند‪ .‬اندازه گیری می کنند البته امروز با بیشرفت علم و تکنالوژی فاصله سنج های‬
‫الکترونیکی ساخته شده که با دقت بسیار زیاد در زمان بسیار کوتاه فواصل متوسط و زیاد را‬
‫براحتی اندازه گیری می نماید‪.‬‬
‫انواع و طریقه های اندازه گیری فاصله‬
‫نظر به تعریف نقشه فواصل اندازه گیری شده باید طول های افقی باشند و اگر فاصله مایل‬
‫اندازه شده باشد باید محاسبه طول های غیر افقی رابه طول افقی تبدیل نمود‪.‬‬
‫اندازه گیری فاصله با توجه به سرعت و دقت کار با طریقه های مختلفی انجام میگرد که به‬
‫صورت عموم می توان آ را به سه طریقه تقسیم کرد‪.‬‬
‫‪ .1‬اندازه گیری فاصله به طریقه مستقیم‬
‫‪ .2‬اندازه گیری فاصله به طریقه غیر مستقیم‬
‫‪ .3‬اندازه گیری فاصله به طریقه امواج رادیویی و لیزر‬

‫‪28‬‬
 ‫اندازه گیری فاصله به طریقه مستقیم‬
‫در این طریقه با استفاده از یک وسیله که طول آن مشخص است فاصله دو نقطه طی می شود‬
‫که بر حسب دقت خواسته شده می توان آن را با وسایل کم دقت یا دقیق گیری نمود‪.‬‬
‫اندازه گیری فاصله با قدم‬
‫در حال که به دقت زیاد در اندازه گیری فاصله نیاز نداریم استفاده از قدم می توان طریقه‬
‫مطلوب باشد‪ .‬به شرط آن که بعضی نکات را رعایت کرده و به وضعیت محیطی نیز توجه کنیم‪.‬‬
‫باید بین دو نقطه میل زیاد وجود نداشته باشد و نیز پستی و بلندی های بسیاری بین دو نقطه‬
‫نباشد‪ .‬به عبارت دیگر این طریقه ها را میتوان بیشتر در زمین های کم میل و هموار به کار برد‪.‬‬
‫برای باال بردن دقت کار اندازه گیری طول با قدم بهتر است که ابتدا طول قدم های خود را‬
‫بدقت محاسبه نماید‪ .‬برای این کار بهتر است ده قدم بر دارید و طول ده قدم خود را با متر‬
‫اندازه گیری نموده طول به دست آمده را تقسیم برده نمایند‪ .‬مثال اگر طول ده قدم شما ‪7/56‬‬
‫متر باشد طول یک قدم شما ‪ 75‬سانتی متر است برای دقت بیشتر میتوانید چند بار طول ده‬
‫قدم خود را به دست آورده بعدا اوسط گرفته می شود‪.‬‬
‫نکته دیگری این که سعی کنید با یک سرعت قدم بردارید طول قدم های خود را تغیر ندهید و‬
‫درست به سمت نقطه مقابل قدم بردارید (زیگزاگ نباالید) با رعایت نکات یاد شده دقت‬
‫مطلوبی به دست خواهد آورد برای کسب مهارت یافتن دقت این طریقه می توانید یک طول‬
‫معین را با قدم اندازه گیری نمایند و اندازه را که خود تان به دست آورده اید با اندازه های که‬
‫متعلمین دیگر به دست آورده اند مقایسه نمایید‪ .‬توجه داشته باشد که دقت نسبتی این طریقه‬
‫حدود ‪ 1/56‬می باشد یعنی برای مثال در هر ‪ 56‬متر یک متر خطا خواهد داشت که این دقت‬
‫برای تهیه سکیجو تعین فواصل تفریحی بسیار مناسب است‪.‬‬
‫دریافت طور قدم‬
‫طول‬ ‫فاصله‬ ‫اوسط قدم ها‬ ‫‪ 16 9 8 7 6 5 4 3 2‬مجموع قدم ها‬ ‫دفعه ‪1‬‬ ‫تعداد مرتبه‬
‫قدم‬ ‫اندازه‬

‫تعداد قدم‬

‫فاصله به طول ‪ 56‬متر ده مرتبه رفت و آمد شود هر مرتبه تعداد قدم ها یاداشت شود‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫فعالیت عملی ‪5 – 2‬‬
‫عنوان‪ :‬اندازه گیری فاصله افقی بین دو نقطه با قدم‬
‫هدف‪ :‬استفاده از طول قدم برای اندازه گیری فاصله ی بین دو نقطه وسایل مورد ضرورت‪ :‬قلم‬
‫کاغذ نتیجه کار وسایل استقامت گزاری‪.‬‬
‫دانش و محارت مورد نیاز‪ :‬اندازه گیری طول قدم و اندازه گیری فاصله ای افقی بین دو نقطه با‬
‫قدم ‪.‬‬
‫طریقه کار‬
‫‪ .1‬تعداد قدم های متوسط خود را اندازه گیری و محاسبه نمایید‪.‬‬
‫‪ .2‬دیوار داخل انستیتوت طول و عرض ساختمان ها و با غچه ها با طول دیوار ار با قدم‬
‫بدست آورده آنرا بباالی سکیجکه از محیط ترسیم نموده اید بنویسید‪.‬‬
‫‪ 2-4‬اندازه گیری فاصله با چرخ ثابت رول فیکس ‪Rollfix‬‬
‫در این طریقه از یک جرخ که دوره آن مشخص و معین است استفاده می شود به این جر خ‬
‫دسته متصل است که آن را با دست می گیرند و جر خ را در مسیر حرکت می دهند که می‬
‫خواهند طول آن را اندازه گیری نمایند‪ .‬یک نمبراتور (شماره اندازه) میخانیکی و یاد یجیتالی‬
‫(عددی) نیز باالی آن تحکیم شده است که فاصله پیموده شده را برحسب متر نشان می دهد‪.‬‬
‫بخاطر داشته باشید که قبل از اندازه گیری نمبراتور را صفر نمایید و نیز توجه داشته باشید که‬
‫نمراتئر پس از رسیدن به شماره ‪ Maximum‬در بعضی از انواع ‪ 9999،9‬متر ) صفر شده و‬
‫دوباره شروع به افزایش می نمایند‪.‬‬
‫دقت مطلق این وسیله در حدود دیسی متر است (و انواع دیجیتالی دقت در حدود سانتی متر‬
‫دارد) در صورتی که در منطقه هموار از آن استفاده می شود دقت خوب دارد مانند طریقه اندازه‬
‫گیری فاصله با قدم‪.‬‬
‫اگر میخواهید که دقت اندازه گیری بلند برود باید در یک مسیر مستقیم به طریقه نقطه مقابل‬
‫حرکت کنند و در منطقه که ازآن استفاده نمایند که میل ‪ ,‬پستی و بلندی بسیار نداشته باشد‪.‬‬
‫در شکل ‪ 6 – 2‬چند نمونه از رول فکس نشان داده شده است همان گونه که در عکس ها‬
‫مالحظه می کنید دسته رول فیکس طوری ساخته شده که و قت کار باز شده و در ختم کار‬
‫آنرا جمع نموده داخل بکس مخصوص گذاشته شود‪.‬‬

‫‪30‬‬
‫اندازه گیری فاصله با چرخ های ثابت را توسط چرخ های موتر‪ ,‬موتر سکیلت و بایسکل نیز می‬
‫توان انجام داد که این طریقه نسبت به رول فیکس از دقت کمتری برخوردار است اما انجام‬
‫دادن آن نیز ساده می باشد‪ .‬کافی است بین دو نقطه با موتر‪ ,‬موترسکلیت یا بایسکل حرکت‬
‫نمایید و فاصله مربوطه را باالی کیلومتر شمار مالحظه نمایید‪ .‬نکات مهمی که در این طریقه‬
‫باید رعایت کنید تا دقت بیشتری داشته باشید مانند طریقه کار با رول فیکس می باشد‪.‬‬

‫شکل ‪ 6 – 2‬انواع رول فیکس ها‬

‫‪31‬‬
 ‫فعالیت عملی ‪6 – 2‬‬
‫همراه با سایر اعضای گروپ تان به البراتوار انستیتوت تان رفته و در آن جا انواع مختلف رول‬
‫فکس ها را مشاهده نموده و طریقه استعمال آن ها را از استاد مضمون و یا هم از البرانت‬
‫مؤظف بیاموزید و یک فاصله را نیز توسط آن اندازه گیری نمائید‪.‬‬
‫در صورت که چنین وسیله در انستیتوت تان موجود نباشد میتوانید به فطریقهگاه های وسایل‬
‫انجنیری شهر تان رفته و از در آن جا از انواع مختلف رول فکس ها دیدن نمائید و در مورد‬
‫طریقه استعمال‪ ,‬نوعیت و قیمت آن ها معلومات حاصل نموده و به روز بعدی با سایر اعضای‬
‫گروپ و دیگر همصنفان خود شریک سازید‪.‬‬
‫اندازه گیری فاصله با زنجیری مساحی (شرید)‬
‫زنجیر مساحی تا چند سال پیش وسیله معمول اندازه گیری طول با دقت متوسط بود‪ .‬این‬
‫زنجیر از پارچه های فلزی به طول ‪ 26‬الی ‪ 25‬سانتیمتر ساخته شده که به وسیله حلقه های‬
‫فلزی به هم متصل می شود از نشانه های مخصوصی برای نشان دادن محل دیسیمتر و متر‬
‫استفاده می شود ‪ .‬دقت این وسیله ‪ 1/1666‬است یعنی در هر ‪ 1666‬متر امکان ‪ 1‬متر خطا‬
‫وجود دارد‪ .‬در شکل ‪ 7 – 2‬زنجیر مساحی و نیزه های مخصوصی که با آن به کار می رود‬
‫مالحظه می نمایید‪.‬‬

‫شکل ‪7 – 2‬‬
‫‪32‬‬
 ‫اندازه گیری فاصله توسط فیته های اندازه گیری‬
‫در حال حاضر فیته های اندازه گیری که اصطالحا آنها را ((متر)) می نامیم رایج ترین وسایل‬
‫اندازه گیری طول با دقت متوسط می باشند به همین دلیل عمل اندازه گیری فاصله با متر را‬
‫اصطالحاً ((اندازه گیری)) می نامند‪.‬‬
‫مترها را از جنس های مختلف مانندچوب‪ ،‬تکه‪ ،‬پالستیک یا فلز می سازند که دقت اندازه‬
‫گیری آنها با یکدیگر فرق می کند‪.‬‬
‫متر های تکه ئی و پالستیکی‪:‬‬
‫این متر ها بیشتر برای فواصل کوتاه مناسب می باشند دقت آنها بین ‪ 1/1666‬تا ‪ 1/3666‬می‬
‫باشد برای کارهای دقیق از آنها استفاده نمی شود زیرا در اثر تاثیر عوامل جوی مانند گرمی و‬
‫سردی نوع پالستیکی تغییر طول می دهد و نوع تکه ای در اثر تغییر رطوبت هوا طولش کم و‬
‫یا زیاد می شود‪ ،‬در مقابل نیروی کشش نیز هر دو مقاومت کمی دارند و طول شان زیاد می‬
‫شود و بنا بر آن در فواصل زیاد که نیاز به نیباالی کشش بیشتری برای افقی نگه داشتن و‬
‫جلوگیری از انحناء متر داریم‪ .‬مناسب نمی باشند ‪ .‬این متر ها را در شکل و اندازه مختلف می‬
‫سازند که در شکل ) ‪(8 – 2‬چند نمونه از متر های پالستیکی را از جنس فایبرگالس مالحظه‬
‫می نمایید ‪ .‬عرض این متر های ‪ 13‬میلیمتر می باشد؛ امروزه از متر های تکه ئی معمول نمی‬
‫باشد‪.‬‬

‫شکل ‪ 8 – 2‬انواع متر از جنس فایبر گالس‬

‫‪33‬‬
 ‫متر های فلزی‬
‫رایج ترین وسیله اندازه گیری در نقشه برداری متر فلزی است‪ .‬جنس فلزی این متر ها معموال‬
‫فوالد است که دارای خاصیت فنری نیز میباشد‪ .‬این خاصیت فنری بودن سبب می شود که به‬
‫راحتی حول یک استوانه (قرقره) پیچیده شده حجم کوچکی را شغال کند هم چنین باز کردن‬
‫و استفاده کردن از آن را نیز آسان می سازد‪ ,‬هنگام استفاده از متر های فلزی باید به این نکات‬
‫نوجه نماییم‪.‬‬
‫‪ -1‬در نزدیکی سیم برق از آن استفاده نه نمایم ؛ حتی اگر سیم برق دارای پوش عایق‬
‫باشد چون ممکن است لبه متر پوش عایق را بریده سبب برق گرفتگی شود‪.‬‬
‫‪ -2‬هنگام کار سعی کنیم زیر پای افراد قرار نگیرد یا وسایل نقلیه از باالی آن عبور نکند‪.‬‬
‫چون سبب شکستن متر خوهند شد‪.‬‬
‫‪ -3‬هرگاه در حال کار متر به سنگ یا بوته ای گیر کرده باشد الزم است تا به محل مورد‬
‫نظر رفته متر را آزاد نماییم و در چنین موارد ازکش کردن متر خودداری کنیم‪.‬‬
‫‪ -4‬قبل از جمع کردن متر باید گل یا گرد و خاک چسپیده در آن را پاک کرده کامال‬
‫خشک نماییم‪.‬‬
‫‪ -5‬باالی متر درجه حرارت مناسب به منظور استفاده از آن نوشته شده که باید به آن‬
‫دقت نماییم‪.‬‬
‫پنج عامل باالی اندازه گیری تأثیر دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬درج حرارت‬
‫‪ -2‬قوه کشش‬
‫‪ -3‬تفاوت طول فیته‬
‫‪ -4‬انحنای فیته‬
‫‪ -5‬تغتیر استقامت‬
‫‪ -6‬برای آن که متر افقی قرار بگیرد باید با نیباالی کشش نسبی کشیده شود‪ .‬که معموال این‬
‫نیباالی کشش مناسب را برحسب نیوتن باالی آن نوشته اند‪ .‬متر های فلزی دارای دقت‬
‫بسیار خوبی می باشند که معموال می توان به دقت ‪ 1/5666‬به دست آورد و با رعایت‬
‫اصول اندازه گیری و همچنین محاسبه و مراصده نمودن خطا های طبیعی و آله ی به دقت‬
‫‪ 1/166666‬نیز رسید‪.‬‬

‫‪34‬‬
‫متر های فلزی را به صورت متر های کمری (دارای گیرای که در کمر بند تحکیم می شود)‬
‫یا به شکل دایره های بزرگ و همین طور به صورت دسته دار می سازند که طولهای آنها از‬
‫‪ 1‬الی ‪ 56‬متر می باشد و عرض آنها معموال ‪ 13‬میلیمتر و ضخامت آنها ‪ 6/2‬میلیمتر‬
‫است‪ .‬در اشکال ( ‪ )2 – 9‬و (‪ )2 – 10‬انواع متر های فلزی مشاهده می نمایید‪ .‬مشخصات‬
‫متر ها باالی پوش محافظ آنها و نیز در ابتدای فیته متر می توانید مالحظه نمایید‪.‬‬

‫شکل ‪ 2 – 9‬انواع متر های فلزی کوتاه‬

‫‪35‬‬
 ‫شکل ‪ 2 – 10‬انواع فیته های کمری طویل‬
‫فعالیت عملی ‪2 – 6‬‬
‫همراه با سایر اعضای گروپ تان اوالً به البراتوار انستیتوت تان رفته از آن جا وسایل موجود‬
‫برای اندازه گیری فاصله (متر های تکه ئی‪ ،‬پالستیکی و یا هم زنجیر اندازه گیری) را همراه با‬
‫سیخ های نشان (به اندازه کافی) باخود گرفته و به ساحه فعالیت عملی انستیتوت تان رفته و‬
‫در آن جا کار های ذیل را انجام دهید‪:‬‬
‫‪ .1‬دو نقطه را ایجاد نمائید‪.‬‬
‫‪ .2‬نقاط را توسط سیخ های نشان عالمه گذاری نمائید‪.‬‬

‫‪36‬‬
‫‪ .3‬فاصله بین این دو نقاط را با در نظر داشت موضوعات مطالعه شده در درس فوق اندازه‬
‫گیری نمائید‪.‬‬
‫‪ .4‬دقت نسبتی اندازه گیری تان باید حد اقل ‪ 1:3666‬باشد‪.‬‬
‫‪ .5‬نتایج اندازه گیری را در کتابچه های تان یاد داشت نموده و نظر استاد مضمون را نیز‬
‫در مورد آن بگیرید‪.‬‬
‫اصول اندازه گیری طول ها‪ :‬عمل اندازه گیری فاصله طی مراحل زیر انجام می شود‪.‬‬
‫‪ -1‬عملیه استقامت دادن‪.‬‬
‫‪ -2‬گرفتن فیته اندازه گیر ی بین هر دو نقطه از استقامت و قرائت فیته‪.‬‬
‫‪ -3‬ثبت قرائتهای و محاسبه طول افقی ‪.‬‬
‫اصول دیگر وابسته به شرایط مختلف منطقه ای که می خواهیم اندازه گیری فاصله کنیم از‬
‫طریقه های مختلفی استفاده می شود‪.‬‬
‫اندازه گیری فاصله در اراضی افقی‬
‫این حالت کمتر پیش می آید‪ ،‬زیرا معموال زمین داراری پستی و بلندی و میل های می باشد‬
‫که آن را از حالت هموار افقی خارج می کند‪ .‬البته در کار های کم دقت از ناهمواریهای کوچک‬
‫و میلهای کم صرف نظر کرده زمین افقی و هموار فرض می کنیم‪ .‬سپس استقامت دادن بین‬
‫دو نقطه را انجام می دهیم‪.‬‬
‫(الف) استقامت دادن‪ :‬هنگام استقامت دادن برای اندازه گیری فاصله‪ ،‬عالوه بر نکاتی که در‬
‫مورد استقامت دادن در قسمت اول این فصل گفته شد باید توجه داشته باشیم که فاصله‬
‫نقاطی را که استقامت می دهیم متناسب با طول متری که به کار می بریم باشد و دقتی راکه‬
‫انتظار داریم انتخاب نماییم؛ یعنی اگر دقت کمتری نیاز داریم می توانیم فاصله دو نقطه ای را‬
‫که در استقامت مورد نظر میخکوبی میکنیم بین ‪ 46‬تا ‪ 56‬متر انتخاب کنیم از فیته اندازه‬
‫گیری ‪ 56‬متری استفاده نماییم‪ ،‬اما اگر دقت بیشتری نیاز داریم فاصله نقاط را در امداد مورد‬
‫نظر کمتر انتخاب می کنیم تا خطا های اندازه گیری فاصله ما کوچکتر باشد‪.‬‬
‫همچنین برای به دست آوردن دقت بیشتر به جای متر تکه ئی یا پالستیکی از متر فلزی‬
‫استفاده می کنیم‬

‫‪37‬‬
‫ب) اندازه گیری فاصله‪ :‬بعد از استقامت دادن نوبت به اندازه گیری فاصله می رسد که میخ‬
‫کوبی کرده و باالی آن های عالمت گذاری نموده ایم برای نجات از اشتباهات وافزایش دقت‬
‫اندازه گیری ها به نکات ذیل توجه نمائید‪:‬‬
‫‪ -1‬شروع درجه بندی مترها (صفر مترها ) ممکن است با هم فرق داشته باشد که در شکل ‪(2‬‬
‫)‪– 11‬جند نمونه از آنها را مالحظه می نماییم که عدم توجه به این نکته مهم‪ ،‬اشتباهی‬
‫است که بسیارخطر ناک می باشد و ممکن است حتی بعد از یک رفت و برگشت هم‬
‫متوجه آن نشوید البته برای کار های دقیق یک فاصله در نقطه شروع صفر متر را نگه نمی‬
‫دارند بلکه هر دو سر متر را در ابتداء و انتهای فاصله قرائت می کنند سپس این دو عدد را‬
‫از هم کم می کنند تا اندازه فاصله این دو نقطه حساب شود‪.‬‬

‫شکل ‪ 2 – 11‬شروع درجه بندی متر ها‬

‫‪ -2‬نکته بعدی توجه به درجه بندی های باالی متر و واحد آن می باشد زیرا بعضی از فیته‬
‫های اندازه گیری برحسب فوت و انیچ درجه بندی شده اند و برخی در یک باالی فیته‬
‫برحسب متر و سانتیمتر و در باالی دیگری بر حسب فوت و انچ تنظیم گردیده اند‪ .‬عدم‬
‫توجه به این نکته نیز خسارات جبران ناپذیری به کار اندازه گیری وارد می نماید‪.‬‬
‫‪ -3‬متر باید کامال کش شده باشد و اگر پیچ و تاب داشت باید صاف گردد‪.‬‬
‫‪ -4‬قرائت هار ا در جدول مانند شکل )‪(2 – 12‬ثبت می نمائیم‪.‬‬
‫‪ -5‬مجموع قرائت های مسیر رفت را در انتهای جدول محاسبه می کنیم‪.‬‬

‫‪38‬‬
‫‪ -6‬یک بار دیگر همان مسیر را به صورت برگشت‪ ،‬باالی میخهای قبلی اندازه گیری کرده‬
‫اندازه ها را در جدولی ثبت کرده با هم جمع می کنیم و با عدد به دست آمده از مسیر‬
‫رفت مقایسه می نماییم تا ببینیم آیا به دقت خواسته شده رسیده ایم یا نه در صورتی که‬
‫خطای ما از حد مجاز بیشتر باشد طول هاقطعات تقسیم شده را در مسیر رفت و برگشت‬
‫مقایسه میکنیم‪ ،‬شاید در یکی از قطعات هنگام رفت یا برگشت اشتباهی رخ داده باشد اگر‬
‫چنین موردی را پیدا نکردیم باید یک بار دیگر همان مسیر را اندازه گیری نماییم تا به‬
‫دقت خواسته شده برسیم‪.‬‬

‫شکل ‪ 2 – 12‬فورم اندازه گیری‬

‫فعالیت عملی‪2 – 7‬‬
‫وسایلی را که در فعالیت عملی )‪ (2 – 6‬باخود گرفته و با سائر اعضای گروپ تان در ساحه‬
‫عملی انستیتوت تان رفته و نقاطی را که نشانی نموده بودید دو نقطه دیگر رانیز به آن اضافه‬
‫نمائید و این بار طبق اصول اندازه گیری که در درس فوق مطالعه نمودید این نقاط را اندازه‬
‫گیری نمائید‪.‬‬
‫توجه داشته باشید که نقطه صفری فیته باید توجه داشته باشید‪.‬‬
‫بعداً اندازه گیری کنونی را با اندازه گیری قبلی را با اندازه گیری فعلی مقایسه کرده و بر داشت‬
‫های تان را یاد داشت نمائید‪.‬‬
‫اندازه گیری فاصله در اراضی ناهموار میل دار‬
‫برای اندازه گیری فاصله در اراضی ناهموار و میل دار را به یکی از طریقه های زیر میتوان عمل‬
‫نمود‪:‬‬

‫‪39‬‬
 ‫الف ) اندازه گیری فاصله به صورت افقی‪:‬‬
‫طور یکه قبالٍ نیز یاد آورشدیم اولین کار قبل از اندازه گیری فاصله عملیه استقامت دادن است‪.‬‬
‫هنگام استقامت دادن در اراضی میل دار باید عالوه بر تمامی نکاتی که تا کنون در این مورد‬
‫ذکر شده به این نکته نیز دقت کنیم که فاصله بین قطعات را متناسب با میل زمین انتخاب‬
‫نماییم یعنی هرچه میل زمین تندتر باشد باید قطعات را کوچکتر انتخاب کنیم تا شخصی که‬
‫متر را نگاه می دارد قادر باشد براحتی متر را نگاه داشته قرائت نماید‪.‬‬
‫برای مثال اگر بخواهیم فاصله بین دو نقطه ‪ A‬و ‪ B‬را دریافت نماییم در قسمتهای که میل‬
‫زیادی می باشد میراها را نزدیک به هم و در نقاطی که میل کم می باشد میرا ها رابا فاصله‬
‫بیشتر استقامت می دهیم برای وضاحت موضوع به شکل )‪ (2 – 13‬توجه نمائید‪:‬‬

‫شکل ‪ 2 – 13‬اندازه گیری فاصله افقی در اراضی میل دار‬

‫برای افقی نگه داشتن متر در هر قطعه از وسیله ساده ای به نام (( آبترازوی دستی)) استفاده‬
‫می کنیم‪.‬‬
‫آبترازوی دستی از یک قوطی مکعب مستطیل (یا یک لوله استوانه ای) شکل تشکیل شده‬
‫است‪.‬در یک طرف آن یک لوله استوانه ئی که دارای سوراخ می باشد در داخل آن قرار گرفته‬
‫در طرف دیگر یک خط نشانه افقی برای توجیه وجود دارد که در باالی آن یک آبترازوی‬
‫استوانه ای کوچک تعبیه شده است‪ .‬در شکل )‪ (2 – 14‬انواع آبترازوی دستی و طریقه های به‬
‫کارگیری آن را مالحظه می نمائید‪:‬‬
‫متر را به دو صورت می توان افقی نگه داشت‪:‬‬

‫‪40‬‬
‫طریقه اول‪ :‬یک سر متر را در کنار میرا ثابت نگه داشته و در سر دیگر متر یک آبترازوی‬
‫دستی‪ 1‬را مماس با آن نگه می داریم و آن قدر متر را باالی یا پایین می بریم تا حباب آبترازوی‬
‫دستی در وسط آبترازو قرار بگیرد در این حال متر افقی بوده میتوانیم آن را قرائت نمایم‪ .‬قرار‬
‫شکل ب )‪(2 – 14‬‬
‫طریقه دوم‪ :‬قبل از نگاه داشتن متر بین دو میرا ابتدا استقامت افقی بین دو میرا را به وسیله‬
‫آبترازوی دستی بر قرار می نماییم و عالمت گذاری می کنیم و سپس متر را در کنار عالمت‬
‫های که باالی دو میرا زده ایم نگه می داریم و قرائت می کنیم‪ .‬برای این کار آبترازوی دستی را‬
‫در کنار میرا در جای معینی قرار داده و به میرا بعدی توجیه می کنیم در این حال‪ ،‬سعی می‬
‫کنیم آبترازوی دستی را طور ی در کنار میرا نگاه داریم که حباب آبترازو از طریق خط عالمه‬
‫توجیه نصف شود مانند شکل الف )‪ (2 – 14‬سپس همین حال‪ ،‬افراد گروپ را هدایت می‬
‫نماییم در محل انطابق خط نشان افقی بر میرا مقابل‪ ،‬عالمت مناسب بگذارند تا استقامت افقی‬
‫بین دو میرا را برای اندازه گیری فاصله افقی مشخص نماید‪.‬‬

‫شکل ‪ 2 – 14‬انواع آبترازوی های دستی و طریقه به کار گیری آن ها‬

‫لیول دستی دارای تلسکوب‬

‫‪41‬‬
‫برای انجام دقیقتر اندازه گیری فاصله افقی‪ ،‬عالوه برنکات ذکر شده باید به دو نکته دیگر توجه‬
‫نمود‪:‬‬
‫اوال میراهای را که در دو سر هر قطعه می خواهیم نگه داریم به وسیله آبترازوی کباالی آنها را‬
‫کامال شاقولی کنیم‪.‬‬
‫ثانیا تا آنجا که ممکن است متر در قسمت پایین میرا نگاه داریم‪ ،‬زیرا خطای شاقول نبودن‬
‫میرا در پایین آن انحراف کمتررا از استقامت قائم نقطه ای که میخواهیم متر ار نگه داریم‪.‬‬
‫ایجاد می نمایم‪ .‬این انحراف را در شکل )‪ (2 – 15‬مشاهده می نمایید‪:‬‬

‫شکل ‪ 2 – 15‬انحراف میرا از استقامت شاقول‬

‫فعالیت عملی )‪(2 – 8‬‬
‫با سایر اعضای گروپ تان البراتوار انسشتیتوت رفته و از آن جا وسایل مورد ضرورت در اندازه‬
‫گیری را باخود گرفتته و به ساحه مخصوص کار های عملی تان بروید در آن جا یک منطقه را‬
‫دریابید که دارای سطح غیر منظم باشد طبق درس مطالعه شده در فوق به طریقه اول و دوم‬
‫طول آن را دریابید و بعداًبه سواالت ذیل جواب دهید‪:‬‬
‫‪ ‬کدام طریقه آسان بود؟‬
‫‪ ‬کدام طریقه زود تر اجرا شد؟‬
‫‪ ‬کدام طریقه دقیق بود؟‬

‫‪42‬‬
‫نوت‪ :‬در صورت که چنین منطقه در انستیتوت تان موجود نباشد با مشوره استاد مضمون و‬
‫اداره چنین ساحه را در منطقه دیگر (خارج از انستیتوت) رفته و این فعالیت را در آن جا اجرا‬
‫نمائید‪.‬‬
‫ب) دریافت فاصله افقی با اندازه نمودن طول مایل‪:‬‬
‫در این طریقه به جای اندازه گیری فاصله افقی بین دو نقطه‪ ،‬فاصله مایل (میل دار ) را (مانند‬
‫باالی میرا با اندازه‬ ‫شکل )‪ (2 – 16‬مرکشی می نماییم (‪ )L‬؛ سپس با اندازه گیری‬
‫گیری زاویه میل (‪ )a‬می توانیم طول افقی (‪ )D‬ر محاسبه نماییم‪.‬‬

‫شکل ‪ 2 – 16‬اندازه گیری فاصله افقی با استفاده از اندازه گیری طول مایل‬
‫کافی است به کم ک آبترازوی دستی به طریقه که ذکر شده استقامت‬ ‫برای اندازه گیری‬
‫را اندازه گیری می نماییم ‪ .‬برای محاسبه‬ ‫افقی ‪ AC‬را برقرار نماییم‪ ،‬سپس طول‬
‫‪ D‬بنابر رابطه قیثاغورث داریم‪:‬‬

‫فاصله افقی بین دو نقطه ‪ A‬و ‪:B‬‬

‫مثال اگر طول مایل ‪ 25/73‬متر اختالف ارتفاع ‪ 3/21‬متر باشد داریم‪:‬‬
‫‪43‬‬
‫برای اندازه گیری زاویه میل دو نقطه ‪ A‬و ‪ B‬ازیک آله اندازه گیری زاویه میل استفاده می‬
‫نماییم‪.‬‬
‫با داشتن طول مایل ( ‪ )L‬و زاویه میل (‪ )a‬در مثلث قائم الزاویه ‪ ABC‬داریم‪:‬‬

‫یعنی طول مایل در کوساین زاویه میل ضرب میکنیم تا طول افقی را به دست آوریم‪.‬‬
‫‪ .‬و طول میل دار ‪ L = 25/73‬متر باشد‪،‬‬ ‫مثال در شکل )‪ (2 – 14‬اگر زاویه میل‬
‫طول افقی (‪ )D‬را محاسبه نماید؟‬
‫داریم‪:‬‬
‫‪.‬‬
‫با توجه به جدول توابع مثلثاتی یا به وسیله ماشین حساب داریم که‪:‬‬

‫پس‬

‫فعالیت عملی ‪2 – 9‬‬

‫مانند فعالیت عملی ‪ 2 – 8‬یک ساحه را انتخاب کرده اما این بار طول مایل را توسط فیته‬
‫اندازه گیری نموده و فاصله افقی را طبق فورمول های فوق که در این درس مطلعه نمودید‬
‫دریابید‪.‬‬
‫اندازه گیری فاصله افقی به طریقه های غیر مستقیم‬
‫در مواردی ما نمی توانیم فاصله را مستقیما به وسیله یک واحد اندازه گیری طول پیموده‪،‬‬
‫اندازه بگیریم؛ برای همین ترجیح می دهیم از طریقه های غیر مستقیم استفاده نماییم‪.‬‬
‫برای اندازه گیری غیر مستقیم فاصله افقی طریقه های مختلفی وجود دارد که طریقه‬
‫پاراالکتیک و طریقه محاسبه ای از جمله آنها است که به وسایل و امکانات مخصوص نیاز دارد‪.‬‬

‫‪44‬‬
‫در این فصل به بعضی از طریقه های محاسباتی که با وسایل ساده نقشه بر داری می توانیم آنها‬
‫را انجام دهیم اشاره می شود‪.‬‬
‫اندازه گیری فاصله با وجود مانع دید قابل عبور‪:‬‬
‫در صورتی که مانع دید قرار گرفتن باالی آن پذیر باشد مثال بین دو نقطه ‪ A‬و ‪ B‬یک تپه قرار‬
‫داشته باشد می توانیم باالی تپه نیز قرار گرفته استقامت بین ‪A‬و ‪ B‬را با طریقه های که در‬
‫درس استقامت دادن گفته شد استقامت دهیم ؛ سپس با اندازه گیری مستقیم فواصل بین نقاط‬
‫استقامت دادن شده و محاسبه مجموع آنها فاصله دو نقطه را به دست می آوریم‪.‬‬
‫معموال مانع دید غیر قابل قرار گرفتن( مانع دید و عبور) می باشد شکل )‪ (2 – 17‬نشان می‬
‫دهد که بین دو نقطه ‪ A‬و ‪ B‬که میخواهیم فاصله آنها را اندازه گیری کنیم مانعی وجود دارد‪.‬‬

‫شکل ‪2 – 17‬‬

‫‪45‬‬
 ‫__‬
‫‪BC‬‬
‫‪AB ‬‬ ‫)‪(ee‬‬
‫‪eC‬‬
‫یا‬ ‫’‪e‬‬

‫__‬
‫‪BC‬‬
‫‪AB ‬‬ ‫)‪(ee‬‬
‫‪Ce‬‬ ‫’‪e‬‬

‫‪ AB‬از خاصیت تشابه‬ ‫برای پیدا کردن فاصله‬

‫مثلثها استفاده می کنیم‪ .‬برای این کار‪:‬‬
‫‪ -1‬در نقطه ای مانند ‪ o‬چنان قرار می گیریم که به هر دو نقطه ‪ A‬و ‪ B‬دید داشته باشیم‪.‬‬
‫‪ -2‬طول های ‪OB‬و ‪ OA‬را استقامت داده و اندازه گیری می کنیم‪.‬‬
‫‪ -3‬باالی طول ‪ OB‬به اندازه ‪ )K( OB/K‬یک عدد اختیاری است که معموال ‪ 16‬یا ‪ 26‬یا‬
‫غیره) از جانب ‪ O‬جدا کرده نقطه ‪ D‬را عالمتگذاری می نماییم‪.‬‬
‫‪ -4‬باالی طول ‪ OA‬به اندازه ‪ OA/K‬از جانب ‪ O‬جدا کرده و نقطه ‪ C‬را عالمتگذاری‬
‫می نماییم‪ .‬اکنون می دانیم مثلث ‪ OCD‬با مثلث ‪ OAB‬متشابه است و نسبت تشابه‬
‫به همان عدد ‪ K‬می باشد‬
‫پس‬
‫‪ -5‬با اندازه گری ‪ CD‬و ضرب کردن آن در عدد ‪ K‬فاصله ‪ AB‬را به دست می آوریم‪:‬‬

‫مثال در شکل )‪ (2 – 17‬اگرداشته باشیم‪:‬‬

‫و‬
‫‪46‬‬
 ‫وطول‬

‫را‬ ‫را باالی ‪ OB‬و ‪ OA‬جدا کرده ایم‪ ،‬سپس طول‬ ‫وطول‬
‫را اندازه گیری کرده ایم سپس برای اندازه گیری ‪ AB‬داریم‪:‬‬

‫نکته‪ :‬در مواردی ممکن است مانع دید و عبور طویل باشد‪ ،‬شکل )‪ (2 – 12‬درا ین حالت به‬
‫جای آن که و را باالی اضالع ‪ OA‬و ‪ OB‬جدا کنیم باالی استقامت های ‪OA‬و ‪OB‬‬
‫جدا می کنیم و باز مثل طریقه قبل فاصله ‪CD‬را اندازه گیری می نماییم و با ضرب کردن آن‬
‫در ‪ K‬فاصله ‪ AB‬را محاسبه می کنیم‪.‬‬

‫شکل ‪ 2 – 18‬استقامت دادن با وجود مانع دید‬

‫‪47‬‬
 ‫فعالیت عملی )‪(2 – 10‬‬
‫از البراتوار انستیتوت تان وسایل مورد نیاز اندازه گیری را گرفته و به ساحه کار های عملی‬
‫انستیتوت تان بروید اوالً در ساحه موانع که و جود دارد یک استقامت را انتخاب کرده و بعداً‬
‫ساحه مذکور را توسط فیته اندازه گیری نمائید در صورت عدم موجودیت موانع یک ساحه را‬
‫خط اندازی نموده و آن را مانع فکر کنید و باالی آن اندازه گیری تان ادامه دهید‪.‬‬
‫اندازه گیری فاصله با وجود مانع غیر قابل عبور‪:‬‬
‫گاهی اوقات عوارضی مانند رودخانه‪ ،‬آبگیر‪ ،‬با تالق گودال و امثال آن در استقامت دو نقطه‬
‫قرار می گیرند‪ .‬طوری که می توانیم بین آن دو نقطه استقامت گذری نماییم‪ .‬اما نمی توانیم‬
‫اندازه گیری مستقیم بنماییم‪ .‬این مانع عبور ممکن است به دو صورت باشد‪ :‬قابل دور زدن‬
‫مانند یک آبگیر‪،‬گودال و یا غیر قابل دور زدن مانند یک رود خانه می باشد‪.‬‬
‫اندازه گیری فاصله با وجود مانع‬
‫فرض کنید می خواهیم فاصله ‪ AB‬را اندازه گیری نماییم که بین آن مانع عبور قابل دور زدن‬
‫وجود دارد‪ .‬در این حالت ابتدا از دو طرف تا نزدیکی مانع استقامت دادن می کنیم و نقاط ‪C‬‬
‫و‪ D‬را پیاده می کنیم شکل )‪ (2 – 13‬و فواصل ‪ AC‬و ‪DB‬را اندازه گیری می کنیم؛ سپس با‬
‫یکی از طریقه های ذیل فاصله ‪ CD‬را پیدا می کنیم‪ ،‬داریم‪:‬‬

‫شکل ‪ 2 – 19‬اندازه گیری با وجود مانع دید‬

‫الف) استفاده از خاصیت تشابه مثلثها‪:‬‬
‫این طریقه را در درس قبلی یاد آورشدیم‪.‬‬

‫‪48‬‬
 ‫شکل ‪ 2 – 20‬اندازه گیری با و جود مانع دید‬
‫ب) استفاده از گونیای مساحی (کج)‬
‫طریقه اول‪:‬‬
‫با توجه به شکل )‪ (2 – 15‬در نقطه ‪ C‬با یک گونیا قرار می گیریم و با گذاشتن میرا در نقاط‬
‫‪A‬و‪D‬یک عمود بر استقامت ‪ AD‬استخراج کرده و باالی آن طول ‪ CE‬را جدا می کنیم؛ سپس‬
‫از ‪ E‬تا ‪ D‬استقامت داده فاصله ‪ED‬را اندازه گیری می نماییم‪ ،‬با توجه به رابطه فیثاغورث در‬
‫مثلث قائم الزاویه ‪ CDE‬داریم‪:‬‬

‫شکل ‪ 2 – 15‬اندازه گیری با وجود مانع وقابل عبور‬

‫طریقه دوم‪:‬‬
‫با دوبار استفاده از گونیای مساحی یک بار در نقط ‪ C‬و یک بار در نقطه ‪D‬عمودیهای اخراج‬
‫کرده و باالی هر دو طولهای مساوی را جدا می کنیم تا به نقاط ‪F‬و ‪ E‬برسیم‪ :‬در این حال‬
‫داریم‪:‬‬

‫‪49‬‬
 ‫شکل ‪ 2 – 21‬اندازه گیری در صورت موجودیت مانع‬
‫فعالیت عملی )‪(2 – 11‬‬
‫مانند فعالیت عملی)‪ (2 – 10‬اجراء شود‪.‬‬
‫اندازه گیری فاصله به طریقه ارسال امواج رادیویی و لیزر‬
‫اندازه گیری فاصله از طریقه های مستقیم و غیر مستقیم تماماً وقت گیر بوده برای رسیدن به‬
‫دقت باال نیازمند صرف وقت بیشتر و هزینه های سنگین است درحال حاضر با استفاه از امواج‬
‫الکترو مقناطیس در اندازه گیری فاصله با صرف هزینه وقت بسیار کمتر می توان به دقت باالیی‬
‫دست یافت و بدین ترتیب تحولی در طریقه های نقشه برداری به وجود آمده و طریقه هایی‬
‫مبتنی بر اندازه طول مانند مثلث بندی جایگزین طریقه های پیمایش (اندازه گیری طول و‬
‫زاویه)شده است‪.‬‬
‫گذشته از آن فاصله سنج های الکترونیکی در وضعیت نا مساعد جوی نیز به خوبی کار می‬
‫کنندو انواع اشتباهات و خطاهای نسبتی و آله ی در اندازه گیری با آنها حذف می شود‬
‫مخصوصا با آالتی که عمل ثبت قرائت ها نیز باالی کاست و یا کارت یا حافظه جانبی ضیط‬
‫شده و مستقیما به داخل کامپیوتر منتقل می شود بسیاری از خطا ای انسانی حذف می گردد‪.‬‬
‫در شکل های این صفحه تعدادی از این وسایل را مشاهده می نمایید‪.‬‬

‫‪50‬‬
 ‫شکل ‪ 2 – 22‬انواع مسافه سنج ها‬
‫اکثر مسافه سنج ها قابل نصب (اتصال) باالی آالت نقشه برداری (تلسکوب های نقشه برداری)‬
‫می باشند قرار شکل )‪:(2 – 23‬‬

‫‪51‬‬
 ‫شکل ‪ 2 – 23‬نصب فاصله سنج باالی آالت نقشه برداری‬
‫در حال حاضر زمان سنج ها با آالت نقشه برداری (تلسکوب های نقشه برداری) یک جا شده و‬
‫آن را به یک آله کامل تبدیل کرده است که به اصطالح توتال استیشن )‪ (Total Station‬یاد‬
‫می شود قرار شکل )‪:(2 – 24‬‬

‫‪52‬‬
 ‫شکل ‪ 2 – 24‬زمان سنج در داخل آله نقشه برداری‬
‫طریقه اندازه گیری طول با فاصله سنج های الکترونیکی به این ترتیب است که آله را باالی‬
‫یک نقطه قرار داده و در طرف دیگر یک رفلکتور(‪ 2)Refgector‬نصب می کنیم‪ .‬باالی رفلکتور‬
‫منشور های نصب شده که امواج ارسالی را منعکس می کند و آله مسافه سنج نظر به زمان‬
‫رفت و برگشت موج یا اختالف فاز امواج‪ ،‬فاصله را به طور خودکار محاسبه نموده و به صورت‬
‫دیجیتالی نمایش می دهد‪ .‬برای فواصل دورتر از رفلکتور هایی استفاده می شود که تعداد‬
‫منشور هایش بیشتر باشد همانطور که در شکل )‪ (2 – 25‬مالحظه می کنید در بعضی موارد‬
‫برای استقامت دادن به رفلکتور باالی آن یک تارگت (‪ )Tatget‬اضافه شده ‪ .‬معموال رفلکتور ها‬
‫را باالی یک پایه مخصوص نصب می کنند که دارای سه پج در پایین جهت تسویه کردن و‬
‫پیچهای جهت تنظیم دقیق رفلکتور نسبت به تلسکوب می باشد تا در فواصل دور امواج‬

‫انعکاس دهنده‬
‫‪53‬‬
‫برگشتی به سمت تلسکوب ارسال شود در انواع ساده تر که بیشتر برای فواصل نزدیک و‬
‫عملیات شهری مورده استفاده قرار میگیرد رفلکتور باالی یک میرای مخصوص نصب می شود‬
‫و توسط سه پایه میرا گیر ثابت می ماند قرار شکل )‪:(2 – 20‬‬
‫در شکل )‪ (2 – 21‬مسیر نور را در داخل یک منشور که در یک رفلکتور به کار رفته نشان می‬
‫دهد‪ .‬اخیراً مسافه سنج های لیزری ساخته شده که نیازی به رفلکتور ندارد و امواج لیزر پس از‬
‫برخورد به هدف منعکس می شود‪ .‬آله امواج را دریافت کرده فاصله را محاسبه می کند‪.‬‬

‫شکل ‪ 2 – 25‬انواع رفلکتور ها (انعکاس دهنده ها)‬

‫‪54‬‬
 ‫شکل ‪ 2 – 26‬نصب رفلکتور باالی یک نقطه‬

‫شکل ‪ 2 - 27‬انعکاس نور در داخل منشور‬

‫فعالیت عملی )‪(2 – 13‬‬
‫همراه با سایر اعضای گروپ تان به البراتوار انستیتوت رفته و در آن جا ببینید که کدام نوع از‬

‫‪55‬‬
‫این آالت در آن موجود است؟ حاال درصورت موجودیت هر کدام انواع این آالت شما فاصله های‬
‫را در کار های عملی )‪ (2 – 1‬الی )‪ (2 – 12‬به طریقه های مختلف استقامت گذاری و اندازه‬
‫نموده اید هرکدام را توسط این آله اجراء اندازه گیری نمائید‪.‬‬
‫خالصه دروس فصل دوم‪:‬‬
‫استقامت دادن عملیه است که قبل از اندازه گیری اجراء می شود‪ .‬در عملیه استقامت دادن از‬
‫آالت چون میرا‪ ،‬سه پایه ی میرا‪ ،‬آبترازوی میرا‪ ،‬چکش و میخ‪ ،‬پتک‪ ،‬میخ چوبی‪ ،‬تار رجه و‬
‫مقداری گج ضرورت می باشد که در این عملیه از افراد دیگر گروپ کاری دوشخص (راصد و‬
‫میرا گیر) نقش عمده داشته و هر کدام آنها در این بخش دارای مهارت های خاص باشند‪.‬‬
‫هنگام که در مسیر استقامت دهی مانع واقع شود بعضی اوقات توسط یک راصد و بعضی اوقات‬
‫توسط دو راصد عملیه استقامت دهی اجراء می شود‪.‬‬
‫بعداز عملیه استقامت دهی عملیه اندازه گیری فاصله اجراء می شود که به خاطر دانستن فاصله‬
‫بین دونقطه از آالت مختلف استفاده می شود و اندازه گیری فاصله به سه طریقه (مستقیم‪ ،‬غیر‬
‫مستقیم و توسط ارسال امواج) اجراء می شود‪ ،‬در اندازه گیری فاصله به صورت مستقیم از‬
‫وسیله استفاده می شود که دارای طول معین باشد که از آن جمله می توان قدم عادی‪ ،‬متر‬
‫یافیته‪ ،‬رول فیکس و غیره رانام برد‪.‬‬
‫اراضی میتواند هموار و یاهم دارای پستی و بلندی ها باشد که در اراضی هموار اندازه گیری‬
‫ساده انجام می پذیرد اما در زمین های ناهموار و میل دار مانند کوه‪،‬تپه‪ ،‬چقوری وغیره این‬
‫اندازه گیری با کمی تفاوت توسط دو طریقه ( اندازه نمودن فاصله های کوتاه افقی و اندازه‬
‫نمودن طول مایل) اجراء می شود‪.‬‬
‫در اندازه گیری فاصله به صورت غیر مستقیم در این فصل صرف عملیه های که می تواند‬
‫توسط آالت ساده مساحی اجراء شود اشاره شده که اندازه گیری در صورت موجودیت موانع‬
‫مختلف (قابل عبور‪ ،‬غیر قابل عبور و ‪ ،).....‬را می توان از طریقه های مختلف چون تشابه مثلث‬
‫ها‪ ،‬استفاده از گونیا حل نمائیم‪.‬‬

‫‪56‬‬
 ‫تمرینات فصل دوم‪:‬‬

‫بخش اول‪ :‬سواالت تشریحی یا معلوماتی‪:‬‬

‫سوال اول‪ :‬آالت استقامت دادن ساده را نام بگیرید؟‬
‫سوال دوم‪ :‬وظایف شخص میرا گیر را نام بگیرید؟‬
‫سوال سوم‪ :‬در مورد چگونگی حمل و نقل سامان آالت معلومات خود را بنویسید؟‬
‫سوال چهارم‪ :‬انواع و طریقه های اندازه گیری فاصله را نام بگیرید؟‬
‫سوال پنجم‪ :‬در مورد اندازه گیری فاصله به طریقه ارسال امواج رادیویی را بنویسید؟‬
‫بخش دوم‪ :‬سواالت تکمیل شونده‪.‬‬
‫سوال اول‪ :‬کوبیدن میخ ها باالی نقاط وظیفه ‪ ......................‬می باشد‪.‬‬
‫سوال دوم‪ :‬زبان عالمتی ( اشاره دست ها و مفهوم آن ها) را باید شخص ‪ .....................‬به اعضای‬
‫گروپ بیاموزاند‪.‬‬
‫سوال سوم‪ :‬مترهای ‪ .......................................‬در مقابل تغیرات جوی و قوه کشش مقاومت کمتر‬
‫دارند‪.‬‬
‫سوال چهارم‪ :‬اندازه گیری فاصله به صورت عموم به ‪ ...................................‬نوع است‪.‬‬
‫ســـوال پـــنجم‪ :‬انـــدازه گیـــری فاصـــله بـــه طریقـــه ارســـال امـــواج رادیـــویی بســـیار‬
‫‪ ................................................‬و در وقت ‪ .......................................‬اجراء می شود‪.‬‬
‫بخش سوم سواالت چهار جوابه‪:‬‬
‫سوال اول‪ :‬در استقامت دادن ساده چند میرا ضرورت است؟‬
‫ب) دوعدد‬ ‫الف) یک عدد‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) سه عدد یا باالتر از آن‬
‫سوال دوم‪ :‬هدایت گروپ و سپردن وظایف هریک از اعضای گروپ و ظیفه کی است؟‬
‫ب) هر عضوگروپ‬ ‫الف) راصد‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) میرا گیر‬

‫‪57‬‬
 ‫سوال سوم‪ :‬برای افقی نگهداشتن فیته هنگام اندازه گیری از کدام وسیله استفاده می شود؟‬
‫ب) تار رجه‬ ‫الف) شاقول‬
‫د) میرا‪.‬‬ ‫ج) آبترازو‬
‫سوال چهارم‪ :‬اندازه نمودن فاصله توسط قدم در کدام طریقه اندازه گیری شامل است؟‬
‫ب) غیر مستقیم‬ ‫الف) مستقیم‬
‫د) الف و ب درست است‪.‬‬ ‫ج) ارسال امواج رادیویی‬
‫سوال پنجم‪ :‬از رفلکتور در کدام طریقه اندازه گیری استفاده به عمل می آید؟‬
‫ب) غیر مستقیم‬ ‫الف) مستقیم‬
‫د) الف و ب درست است‪.‬‬ ‫ج) ارسال امواج رادیویی‬

‫‪58‬‬
 ‫فصل سوم‬

‫لیول کاری )‪ (Leveling‬و اندازه گیری زاویه‬

‫هدف کلی فصل‬

‫آشنائی با آالت لیول و اندازه گیری زاویه و کار نمودن با آن ها‬

‫اهداف آموزشی‪ :‬بعد از مطالعه این فصل شاگردان می توانند که‪:‬‬

‫‪ .1‬لیول کاری را تعریف نموده و انواع آن را نام بگیرد‪.‬‬
‫‪ .2‬با مفاهیم (تعریفات اساسی) لیول کاری آشناء شوند‪.‬‬
‫‪ .3‬آالت لیول و ستاف آن را شناخته و با آن عمالً کار کنند‪.‬‬
‫‪ .4‬انواع لیول کاری را نام گرفته و از جمله لیول کاری دستی(اوپتیکی و میخانیکی)‪،‬‬
‫تفاضلی‪ ،‬پروفیل را اجراء کنند‪.‬‬
‫‪ .5‬زوایا را توسط متر اندازه نمایند‪.‬‬
‫‪ .6‬با سایر آالت اندازه گیری زاویه آشناء شده و زوایای افقی را عمالً قرائت نمایند‪.‬‬
‫مقدمه‬
‫لیول کاری و اندازه گیری زاویه در حقیقت عبارت از تعین موقعیت یک نقطه نظربه طول البلد ‪.‬‬
‫عرض البلد وارتفاع آن ازسطح بحر می باشد که به نام کوردینات پالنی و ارتفاعی یا کوردینات‬
‫دوبعدی و سه بعدی یاد می شود که تعین موقعیت نقاط بر روی سطح زمین (تعین کوردینات)‬
‫خود یکی از امورات مهم ساحوی علم جیودیزی می باشد‪ ،‬عالوه بر آن اگر توجه داشته باشیم‬
‫در ساحه ساختمان تفاضل ارتفاع نقاط (فرق ارتفاع) و تعین زاویه بین نقاط نیز یک امر ضروری‬
‫است مثالً ارتفاع کرسی با ارتفاع سطح اطاق چقدر تفاوت دارد و همچنان سطح اطاق باید لیول‬
‫باشد و درقسمت تعین کنج های تعمیر تحت زاویه ‪ 90‬درجه و یاهم در بسا اوقات ضرورت به‬
‫اندازه گیری زوایای مختلف در ساختمان می شویم‪ ،‬امورات نامبرده نه تنها در ساختمان بلکه‬
‫‪59‬‬
‫در ساحه سرک سازی‪ ،‬کانال سازی ‪ ......‬و غیره رشته های انجنیری کار برد بسزای دارد از اینرو‬
‫الزم است تا آن هارا به صورت عملی و نظری بیاموزیم‪ ،‬در این فصل کتاب در قدم اول با عملیه‬
‫لیول کاری آشناء شده و بعداً با اندازه گیری زوایا آشناء خواهید شد‪.‬‬
‫اول لیول کاری ‪(Leveling):‬‬
‫عملیه است که جهت پیمایش و در یافت ارتفاعات نسبتی نقاط و تفاوت ارتفاع بین نقاط واقع‬
‫در سطوح مختلف بکار برده می شود ‪.‬لیول کاری در ترتیب و تطبیق نقشه های ساختمانی در‬
‫ساحه‪ ،‬کنترول امور ساختمانی حین اجرای آن‪ ،‬نصب ماشین ها در فابریکات وغیره اهمیت‬
‫بسزای داشته بدون اجرای آن انجام موفقانه امور متذکره امکان پذیر نمی باشد ‪.‬‬
‫تعریفات اساسی ‪(Fundamental Definition):-‬‬
‫جهت پیش برد امور لیول کاری بصورت موفقانه الزم است تا از بعضی تعریفات ساده و با ارزش‬
‫که در لیول کاری استعمال می گردد معلومات مختصری حاصل نموده و در عملیات ساحوی‬
‫مورد استفاده قرار داد ‪.‬‬
‫الف‪ :‬بینچ مارک ) ‪( Bench Mark‬‬
‫مخفف آن ‪B.M‬بوده و عبارت از نقطه ثابتی است که ارتفاع آن از سطح اوسط بحر و یا سطح‬
‫فرض شده دیگری معلوم باشد ‪.‬هر بینچ مارک از خود نامی داشته و از نظر موقعیت نسبی به‬
‫نقاط دیگری (اقالً سه نقطه) وصل می گردد‪ ،‬تا در صورت لزوم با استفاده از موقعیت سه نقطه‬
‫متذکره دریافت موقعیت بینچ مارک به آن صورت گرفته بتواند ‪.‬‬
‫با استفاده از بینچ مارک های تثبیت شده در یک ساحه و یا منطقه هر موسسه میتواند نظر به‬
‫ضرورت پروژه مربوط خود در آن محل نقاط کنترول زیاد تری توسط اندازه گیری و اجرای‬
‫محاسبات الزمه تعین نماید‪ ،‬تا به استفاده از نقاط کنترول تثبیت شده امور سروی پروژه‬
‫مربوطه خویش را انجام دهد و هم امور ساختمانی پروژه را در جریان کار کنترول نماید ‪.‬‬
‫ب‪ :‬قرائت به عقب ) ‪( Back Sight‬‬
‫قرائت استاف است که عموداً باالی نقطه دارای ارتفاع معینه از سطح اوسط بحر و یا سطح‬
‫فرض شده دیگری گرفته شده باشد ‪.‬مخفف آن ‪B.S‬می باشد که بنام قرائت مثبت نیز یاد‬
‫می گردد ‪.‬‬

‫‪60‬‬
 ‫ج‪ :‬ارتفاع آله ) ‪( Height of Instrument‬‬
‫مخفف آن ‪ H.I‬بوده و فاصله عمودی را گویند که از سطح اوسط بحر تا مرکز آله اندازه می‬
‫گردد ‪.‬این قیمت از جمع نمودن ارتفاع محل ستاف و قرائت ستاف در آن محل حاصل می‬
‫گردد ‪.‬مشروط بر اینکه آله حین گرفتن قرائت لیول باشد ‪.‬‬
‫د‪ :‬قرائت به پیش ) ‪( Fore Sight‬‬
‫بعد از گرفتن قرائت عقبی‪ ،‬ستاف به نقطه دیگری که ارتفاع آن مطلوب است عموداً گرفته می‬
‫شود ‪.‬قرائت که از استاف باالی چنین یک نقطه گرفته می شود بنام قرائت به پیش یاد‬
‫گردیده و مخخف آن ‪F.S‬قبول گردیده است و بنام قرائت منفی نیز یاد می شود ‪.‬‬
‫ه‪ :‬قرائت ما بینی به پیش ) ‪( Intermediate Fore Sight‬‬
‫نظر به ضرورت و هدف لیول کاری بعد از گرفتن قرائت به عقب و قبل از گرفتن قرائت به پیش‬
‫از عین محل آله یک و یا چندین قرائت دیگر باالی نقاطی گرفته می شود که ارتفاع آن مطلوب‬
‫است ‪.‬‬
‫هر یک این قرائت ها را بنام قرائت مابینی به پیش یاد می کنند ‪.‬مخفف قرائت مابینی به پیش‬
‫را به ‪I. F. S‬نشان می دهند‪ .‬قرائت مابین به پیش نیز مانند قرائت به پیش بنام قرائت منفی‬
‫یاد می گردد ‪.‬‬
‫و‪ :‬نقطه چرخش ‪( Turning Point‬‬
‫در عملیه لیول کاری آله در محلی قرار داده شده بعد از گرفتن قرائت عقبی و قرائت به پیش‬
‫به محل دیگری منتقل می گردد ‪.‬بعد از لیول ساختن آله در محل جدید باز هم یک قرائت‬
‫عقبی باالی نقطه گرفته می شود که از محل قبلی آله قرائت به پیش باالی آن گرفته شده بود‬
‫و به همین ترتیب عملیه موصوف تا ختم پروژه جریان پیدا می کند ‪.‬‬
‫همین نقطه که از یک محل آله یک قرائت به پیش و از محل دیگر آله یک قرائت به عقب باالی‬
‫آن گرفته می شود بنام نقطه چرخش یاد می شود ‪.‬یا بعباره دیگر نقطه چرخش‪ ،‬نقطه را‬
‫گویند که یک قرائت به پیش و یک قرائت به عقب باالی آن گرفته شده باشد ‪.‬مخفف آن را‬
‫‪T.P‬قبول نموده اند‪.‬‬

‫‪61‬‬
 ‫شکل ) ‪(3 – 1‬‬
‫ز ‪ :‬سطح لیول ) ‪( Level Surface‬‬
‫عبارت از سطح است که در هر نقطه موازی به سطح اوسط بحر باشد البته سطح اوسط بحر که‬
‫بنام مبداء ) ‪( Datum‬یاد می گردد‪ ،‬دارای ارتفاع صفر می باشد ‪.‬‬
‫ح‪ :‬ارتفاع ) ‪( Elevation‬‬
‫ارتفاع یک نقطه عبارت از فاصله عمودی است بین همان نقطه و سطح اوسط بحر که صفر‬
‫قبول شده است و یا هر (موءخذ قبول شده دیگر )‪.‬‬
‫ط‪ :‬تفاوت ارتفاع ) ‪( Difference in Elevation‬‬
‫فاصله عمودی است بین دو نقطه واقع در سطوع مختلف االرتفاع ‪.‬‬
‫فعالیت عملی )‪(3 – 1‬‬
‫همراه با سایر اعضای گروپ تان نشسته و به شکل دورانی هر کدام تان تعریفات اساسی در‬
‫لیول کاری را اوالً نام گرفته و بعداً تشریح نمائید‪.‬‬
‫آله لیول )‪(Level Instrument‬‬
‫عبارت از آله است متشکل از یک تلسکوب و سه پایه که به منظور دریافت ارتفاع نسبتی نقاط‬
‫و تفاوت ارتفاع بین نقاط مورد استفاده قرار می گیرد ‪.‬‬
‫تلسکوپ )‪(Telescope‬‬
‫آله است که اندازه یک جسم را نظر به ابعاد حقیقی آن بزرگتر نشان می دهد‪ ،‬و همچنان‬
‫جسمی را که به فاصله دور از اندازه گیرنده واقع باشد نزدیکتر نشان میدهد ‪.‬‬
‫تلسکوب متشکل از دو سیستم عدسیه های محدب می باشد ‪.‬اجزای اساسی تلسکوب و تخت‬

‫‪62‬‬
 ‫آن در شکل ) ‪ ( 3 – 2‬نشان داده شده است ‪.‬‬

‫شکل )‪(3 – 2‬‬

‫‪ .1‬عدسیه که از آن جسم دیده می شود (اکولر)‬
‫‪ .2‬پرده واضح ساختن خط دید (پیچ واضح ساختن شبکه موها)‬
‫‪ .3‬پیچ های آبترازو‬
‫‪ .4‬تیوب لیول (حباب آبترازو)‬
‫‪ .5‬تلسکوپ‬
‫‪ .6‬محافظه عدسیه از شعاع مستقیم‬
‫‪ .7‬یکی از پیچ های لیول ساختن آله (یکی از پیچ های تسویه)‬
‫‪ .8‬پیچ فوکس ساختن تلسکوپ‬
‫آالت مورد ضرورت در لیول کاری )‪(Leveling Equipment‬‬
‫جهت پیش برد امور لیول کاری در ساحه آالت ذیل ضروری پنداشته می شود ‪.‬‬
‫‪ .1‬لیول‬
‫‪ .2‬ستاف‬
‫فیته همراه یا سیخ نشان و بعضی اوقات با شاقول‬ ‫‪.3‬‬
‫‪63‬‬
 ‫‪ .4‬کتابچه یاداشت‬
‫فعالیت عملی )‪(3 – 2‬‬
‫همراه با سایر اعضای گروپ تان در هم نشسته و یک آله لیول را در مرکز گروپ قرار دهید بعداً‬
‫به شکل دورانی یکی از اعضای گروپ دستش را باالی یک قسمت آله گذاشته و شخص دیگر‬
‫نام بگیرد‪.‬‬
‫بعداً به عین ترتیب آالت مورد ضرورت در لیول کاری رانیز نام ببرید‪.‬‬
‫انواع لیول ) ‪( Types of Level‬‬
‫گر چه انواع مختلف لیول از همدیگر فرق اساسی نداشته و عین اهداف از آنها استفاده می‬
‫گردد باز هم صرف نظر از ساختمان آن ها به انواع ذیل تقسیم می گردند که در این قسمت‬
‫صرف به گرفتن نام های آن ها اکتفاء می نمائیم‪:‬‬
‫‪Hand Level‬‬ ‫‪ .1‬لیول دستی‬
‫‪Dumpy Level‬‬ ‫‪ .2‬دمپی لیول‬
‫‪W ye Level‬‬ ‫وای لیول‬ ‫‪.3‬‬
‫‪Cooke’s Level‬‬ ‫کوکس لیول‬ ‫‪.4‬‬
‫‪Cushings Level‬‬ ‫کاشنگز لیول‬ ‫‪.5‬‬
‫‪Tilting Level‬‬ ‫تلتنگ لیول‬ ‫‪.6‬‬
‫‪Wild Level‬‬ ‫ولد لیول‬ ‫‪.7‬‬
‫‪Automatic Level‬‬ ‫‪ .8‬لیول اتومات‬
‫ستاف لیول کاری ) ‪( Leveling Rod‬‬
‫عبارت از آله است که عموداًباالی نقاط مطلوب گرفته شده در حالیکه تلسکوپ لیول باشد به‬
‫آن قرائت گرفته می شود ‪.‬تفاوت ارتفاع بین نقاط در کار های کمتر حساس مستقیماًاز تفاوت‬
‫قرائت ستاف در آن نقاط بدست می آید ‪.‬اما در کار های حساس ستاف معه تارگیت دارای‬
‫درنیرکه تا دهم حصهء خوردترین تقسیمات باالی ستاف را نشان می دهد ‪.‬طرف استفاده قرار‬
‫می گیرد‪.‬‬

‫‪64‬‬
 ‫شکل ) ‪( 3 – 3‬‬

‫فعالیت عملی )‪(3 – 3‬‬

‫به صورت دوری با اعضای گروپ تان یک حلقه را تشکیل دهید اوالً هرکدام تان به اساس نوبت‬
‫یک نوع لیول کاری رانام گرفته و نفر که در پهلویش است یادداشت می نماید ‪ .‬بعداً یک ستاف‬
‫لیول کاری را در مرکز قرار داده یکتن از اعضای گروپ در یک قسمت دست خود را گذاشته و‬
‫نفر پهلویش آن را قرائت می نماید‪.‬‬
‫عیار نمودن لیول )‪(Adjustment of Level‬‬
‫بعضی اوقات خود آله طرف استعمال باعث غلطی در اندازه گیری می شود ‪.‬زیرا ساختن یک‬
‫آله یک سلسله اندازه گیری ها را ایجاب می نماید و هر اندازه گیری تا حدی دارای غلطی است‬
‫‪.‬پس ساختن آله بدون غلطی خارج از قدرت بشر است ‪.‬عالوتاًهر وسیله اندازه گیری به مرور‬
‫زمان به اثر استعمال از حالت عیار بودن برآمده و باعث بوجود آمدن غلطی در اندازه گیری می‬
‫گردد ‪.‬پس الزم است تا قبل از اجرای امور ساحوی کار های حساس از قبیل تثبیت بستر‬
‫کانال ها‪ ،‬تونل های انتقال آب‪ ،‬تثبیت نقاط کنترولی وغیره ‪.‬‬

‫‪65‬‬
‫آله مورد استعمال باید امتحان گردد ‪.‬در صورت عدم عیاریت آله اوالًباید عیار گردد و بعد مورد‬
‫استفاده قرار گیرد ‪.‬‬
‫بعضی اوقات حالتی پیش می آید که عیار سازی قسمتی از آله باعث بی نظمی و خرابی حصص‬
‫دیگری آن گردیده و در نتیجه باعث بوجود آمدن غلطی های بزرگتری در اندازه گیری می‬
‫گردد ‪.‬بناً عیار سازی آله باید با احتیاط تام و تعقیب یک سلسله مراحل اصولی صورت گیرد ‪.‬‬
‫الف‪ :‬عیار سازی خط افقی داخل تلسکوپ‬
‫برای اینکه چگونگی عیار بودن خط افقی داخل تلسکوپ آله امتحان گردد ‪.‬یک انجام آن‬
‫طرف راست) به یک نقطه مشخص منطبق گردیده و تلسکوپ به آهستگی بدور محور عمودی‬
‫آن حرکت داده می شود ‪.‬در صورتیکه آله عیار باشد خط متذکره هیچ از نقطه مشخص جدا‬
‫نمی گردد ‪.‬در غیر آن پیچ های عیار سازی باز گردیده و خط افقی بدور محور افقی آن به‬
‫اندازه نیمه تفاوت اعظمی دور داده می شود عملیه تا عیار شدن کامل خط افقی داخل تلسکوپ‬
‫تکرار می گردد ‪.‬در صورت حصول امتحان پیچ های عیاری سازی به اندازه الزمه محکم می‬
‫گردد ‪.‬‬
‫در محکم نمودن پیچ ها از وارد نمودن فشار زیاد جداً اجتناب گردد ‪.‬زیرا بعضاً سبب سلیپ‬
‫شدن و یا حتی شکستن پیچ ها می گردد ‪.‬شکل ) ‪( 3 – 4‬‬

‫شکل )‪(3 – 4‬‬

‫در اکثر حاالت خط افقی و عمودی طوری با هم ارتباط دارند که هر گاه یک خط عیار گردد‬
‫خط دیگر خود به خود عیار می گردد ‪.‬در غیر آن خط عمودی نیز ایجاب عیار سازی با‬

‫‪66‬‬
 ‫استفاده از پیچ های شکل ) ‪( 3 – 4‬می نماید ‪.‬‬
‫ب‪ :‬عیار سازی آبترازوی ضمیمهء تلسکوپ‪:‬‬
‫جهت عیار سازی آبترازو ضمیمهء تلسکوپ نقاط ‪A‬و ‪B‬به فاصله تخمینی ‪100‬متر از‬
‫یکدیگر در یک زمین نسبتاًهموار انتخاب می گردد ‪.‬شکل ) ‪( 3 – 5‬‬

‫شکل )‪ (3 – 5‬عیار سازی آب ترازوی ضمیمه تلسکوب‬

‫آله باالی نقطه ‪ P‬بفاصله تخمینی سه متر خارج از نقطه ‪ A‬اما هم استقامت به ‪ AB‬قرار‬
‫داده شده و دقیقاً لیول می گردد‪ .‬قیمت های ‪a‬و ‪ b‬بر روی ستاف های که عموداً به نقاط ‪A‬‬
‫و ‪ B‬گرفته شده قرائت و یاداشت می گردد ‪.‬بعد آله از نقطه ‪ P‬به نقطه ‪ Q‬بفاصله تخمینی‬
‫سه متر خارج از نقطه ‪ B‬باز هم به استقامت ‪ BA‬انتقال داده شده و دقیقاًلیول می گردد‪.‬‬
‫بالترتیب از ستاف های که عموداًباالی نقاط ‪ B‬و ‪ A‬عموداًگرفته شده‬ ‫قیمت های‬
‫قرائت و یاداشت می گردد ‪.‬هر گاه آله عیار باشد قیمت )‪(a – b‬و )`‪(a`- b‬با هم مساوی‬
‫بوده و در غیر آن خط دید به استقامت از رابطهء ذیل عیار می گردد‪.‬‬

‫عملیه فوق الی عیار شدن کامل آله باید تکرار گردد‪.‬‬
‫فعالیت عملی )‪(3 – 4‬‬
‫همراه باسایر اعضای گروپ تان یک یا دو پایه آله لیول را گرفته و به ساحه مخصوص کار های‬
‫عملی انستیتوت تان بروید در آن جا به اساس نوبت یک تن از اعضای گروپ تان آله را عیار‬
‫نموده و بقیه اعضاء مشاهده می کنند این عملیه را به شکل دورانی حد اقل دو بار انجام دهید‪.‬‬

‫‪67‬‬
 ‫انواع لیول کاری )‪(Types of Leveling‬‬
‫لیول کاری از نظر عملیات ساحوی به دو نوع است‪ :‬لیول کاری مستقیم و لیول کاری غیر‬
‫مستقیم ‪.‬‬
‫به صورت عموم لیول کاری غیر مستقیم کار برد زیاد تر داشته و در این جا صرف با لیول کاری‬
‫مستقیم آشنا شده و صرف با ارائه اندکی معلومات را جع به لیول کاری غیر مستقیم اکتفاء می‬
‫کنیم‪:‬‬
‫لیول کاری به صورت غیر مستقیم توسط آالتی اندازه می گردد که بتوانند زوایای شاقولی را‬
‫اندازه گیری نمایند و با استفاده از فورمول های مثلثاتی می توان تفاضل ارتفاع را بدست آورد‬
‫که در بخش انجنیری ساختمانی کاربرد وسیع ندارد و حاال انواع لیول کاری به طریقه های‬
‫مستقیم را ذیالً مطالعه می نمائیم‪.‬‬
‫لیول کاری بصورت مستقیم )‪(Direct Leveling‬‬
‫نوع لیول کاری است که تفاوت ارتفاع بین نقاط از تفاوت مستقیم قرائت ستاف باالی همان‬
‫نقاط بدست می آید ‪.‬بطور مثال در شکل )‪ (3 – 6‬ستاف باالی نقاط ‪P‬و ‪ Q‬عموداًگرفته‬
‫شده و بالترتیب ‪1,45m‬و ‪ 2,64m‬قرائت گردیده است ‪.‬از اینکه فاصله از محل آله تا نقاط‬
‫‪ P‬و ‪ Q‬به یکدیگر مساوی اند بناًتفاوت ارتفاع‪ ،‬از تفاوت قرائت ستاف در نقاط متذکره چنین‬
‫بدست می آید‪.‬‬
‫‪Δ h = 2, 64 –1,45m=1,19m‬‬
‫لیول کاری مستقیم نیز از نظر کار ساحوی با اهداف پروژه و درجه صحت اندازه گیری به انواع‬
‫ذیل تقسیم گردیده است‪.‬‬

‫شکل ) ‪( 3 – 6‬‬
‫‪68‬‬
 ‫الف‪ :‬توسط لیول دستی اوپتیکی )‪(Hand Level‬‬
‫آله است متشکل از یک تیوب برنجی دارای آبترازو در قسمت باالی آن‪ ،‬یک عدسیه دارای‬
‫عالمه یا نشانه در داخل تیوب‪ ،‬عدسیه سمت چشم و عدسیه سمت جسم در دو انجام تیوب‪،‬‬
‫قرار شکل )‪(3 – 7‬‬

‫شکل )‪ (3 – 7‬تیوپ لیوال (تیوپ تلسکوپ)‬

‫با استفاده از آبترازو‪ ،‬آله لیول گردیده و به چشم دیده می شود تقاطع عالمه داخل تیوب بر‬
‫باالی ستاف که عموداًباالی نقطه گرفته شده باشد قرائت می گردد‪ .‬کل )‪ (3 – 8‬تفاوت ارتفاع‬
‫بین نقطه محل آله و نقطه که ستاف عموداًبه آن گرفته شده چنین بدست می آید‪:‬‬

‫شکل )‪(3 – 8‬‬

‫ارتفاع چشم بیننده از نقطه ‪ p‬مساوی است به ‪1.60m‬‬
‫قرائت ستاف در نقطه ‪ q‬مساوی است به ‪ 0.98m‬پس‪:‬‬

‫‪69‬‬
‫در صورتیکه ارتفاع نقطه ‪ (hp) p‬مساوی به ‪ 846.93m‬باشد ارتفاع نقطه ‪ (hq) q‬از رابطه‬
‫ذیل بدست می آید‪:‬‬

‫لیول دستی خاصیت دوربینی (تلسکوپی) نداشته بناءً فاصله بین قرائت گیرنده و ستاف باید به‬
‫اندازه محدود باشد که توسط چشم واضحاً نیز دیده شده بتواند‪ ،‬ازلیول دستی برای مطالعات‬
‫مقدماتی جهت بلند گرفتن دو انجام شرید عین ارتفاع تعین موقعیت لیول ها به منظور قادر‬
‫شدن در گرفتن قرائت در یک ساحه میالن دار دریافت ارتفاع نقاط و تفاوت ارتفاع بین نقاطی‬
‫که در حالیکه حساسیت زیاد را ایجاب ننماید استفاده می گردد‪.‬‬
‫ب‪ :‬توسط لیول دستی میخانیکی‪:‬‬
‫لیول دستی آله است که در لیول کاری مستقیم مانند لیول دستی که در مبحث قبلی توضیح‬
‫شد استعمال می گردد و متشکل از اجزای ذیل است‪:‬‬
‫یک عدد تیوپ مشابه به تیوپ آبترازوی دستی‪ ،‬یک عدد قوس درجه دار مجهز به ورنیر و‬
‫آبترازو که با استفاده از آن زاویه عمودی و همچنان فیصدی میل اراضی اندازه می شود‪.‬‬

‫شکل )‪(3 – 9‬‬

‫تفاوت ارتفاع بین نقاط توسط این آله به طریقه های ذیل به دست می آید‪:‬‬

‫‪70‬‬
‫در حالیکه تیوپ افقی گذاشته شده باشد عملیه اندازه گیری و دریافت ارتفاع قراریکه در مبحث‬
‫لیول دستی توضیح گردید اجراء می گردد‪.‬‬
‫اگر اندازه گیری تفاوت ارتفاع در یک سطح مایل مطلوب باشد‪ ،‬در آن صورت اوالً ارتفاع چشم‬
‫اندازه گیری از نقطه که به آن موقعیت دارد تعین می گردد سپس عالمه داخل آله بر روی‬
‫ستاف در همان ارتفاع از نقطه ستاف که عموداً گرفته شده عیار می گردد بعد قوس دایروی به‬
‫دور محور افقی آن آنقدر چرخانده می شود که تاحباب آبترازوی نصف قوس مقابل دایروی‬
‫مقابل نشانه آله قرار گیرد‪ ،‬در این حالت عدد مقابل صفر ورنیر نیز زاویه میالن با افق و عدد‬
‫مقابل درجات با هم مقابل یکدیگر نسبت فیصدی میالن (‪ )Tangent‬آنرا نشان می دهد‪.‬‬

‫شکل )‪(3 – 10‬‬

‫مثال فرض کنید که زاویه میالن‬

‫بناءً مقدار میالن ‪ 23%‬می باشد‪.‬‬

‫اگر ارتفاع نقطه ‪ P‬مساوی به ‪ 648.91m‬بوده و فاصله افقی ‪ H = 42.60m‬اندازه گردیده‬
‫باشد ارتفاع نقطه ‪ Q‬چنین بدست می آید‪:‬‬

‫‪71‬‬
 ‫فعالیت عملی )‪(3 – 5‬‬
‫همراه با سایر اعضای گروپ تان به البراتوار انستیتوت رفته و از آن جایک لیول دستی را باخود‬
‫بگیرید بعداً در ساحه هرکدام تان توسط این آله میل یک نقطه را دریابید‪.‬‬
‫ج‪ :‬لیول کاری تفاضلی‪:‬‬
‫در عملیات ساحوی این نوع لیول کاری‪ ،‬آله در محل قرار داده شده و لیول می گردد‪ .‬بعداً‬
‫توسط این آله لیول شده ستاف باالی نقطه دارای ارتفاع معلوم قرائت می گرددقیمت قرائت با‬
‫ارتفاع همان نقطه جمع می گردد‪ .‬تا ارتفاع آله بدست آید‪.‬‬
‫پس ستاف باالی نقطه که ارتفاع آن مطلوب است از عین محل آله قرائت می گردد قمیت‬
‫قرائت شده از ارتفاع آله تفریق می گردد تا ارتفاع نقطه که ستاف به آن گرفته شده به دست‬
‫آید‪.‬‬
‫آله به محل دیگری به پیش انتقال داده شده به عین ترتیب قرائت به عقب و قرائت به پیش الی‬
‫ختم پروژه در نقاط مورد نظر گرفته شده و ارتفاع نقاط پیدا می گردد‪ .‬قرار شکل ذیل‪:‬‬

‫شکل )‪ (3 – 11‬لیول کاری تفاضلی‬

‫‪72‬‬
‫در تمام انواع لیول کاری همیشه کوشش می گردد تا ستاف عموداً باالی نقطه مورد نظر گرفته‬
‫شده و عالوتاً از مایل شدن ستاف باید جلوگیری به عمل آید در غیر آن باعث غلطی در اندازه‬
‫گیری می گردد‪.‬‬
‫مثال‪ :‬ار تفاع ‪ BM‬در شکل )‪ (3 – 11‬مساویست به ‪ ،1087.48m‬قرائت ستاف باالی‬
‫نقاطی که در شکل نشان داده شده است چنین بدست می آید‪:‬‬

‫ارتفاع‬

‫ارتفاع‬

‫ارتفاع‬
‫جدول ‪ 3 – 1‬یاد داشت لیول کاری تفاضلی‪:‬‬
‫وضعیت جوی ‪.........‬‬ ‫نوع پروژه ‪........‬‬
‫‪/‬‬ ‫‪/‬‬ ‫تاریخ‬ ‫محل پروژّ‪.........‬‬
‫آالت‪..................‬‬
‫اعضای گروپ ‪.................‬‬

‫قرائت به پیش قرائت به عقب ستیشن‬ ‫تفاضل ارتفاع‬ ‫ارتفاع‬ ‫مالحظات‬

‫‪BM‬‬ ‫‪0.40‬‬

‫‪TP1‬‬ ‫‪0.50‬‬ ‫‪2.80‬‬ ‫‪+2.40‬‬ ‫‪1098.88‬‬

‫‪TP2‬‬ ‫‪0.42‬‬ ‫‪2.30‬‬ ‫‪+1.80‬‬ ‫‪1091.68‬‬

‫‪TP3‬‬ ‫‪2.31‬‬ ‫‪+1.89‬‬ ‫‪1093.57‬‬

‫برای جلوگیری از وقوع غلطی در محاسبه نتیجه در اخیر هر صفحه باید توسط رابطه ذیل‬
‫امتحان گردد‪:‬‬
‫مجموعه قرائت ها به‬ ‫ارتفاع نقطه اخیر‬ ‫مجموع قرائت های عقبی‬ ‫ارتفاع نقطه اولی‬
‫پیش‬
‫اگر اشتباه و غلطی بزرگ در محاسبه و یا یادداشت و یا اندازه گیری و یا هم اندزه گیری خارج‬
‫از حد مجاز رخ داده باید قبل از ترک گفتن ساحه به اصل آن پرداخته شود تا محاسبات فوق‬
‫صدق نماید و یا بسیار نزدیک به یکدیگر گردد‪.‬‬
‫‪73‬‬
 ‫فعالیت عملی )‪(3 – 6‬‬
‫همراه با سایر اعضای گروپ تان به البراتوار انستیتوت تان رفته و از آن جایک آله لیول‪ ،‬دو‬
‫ستاف و دوکتابچه یادداشت برای هر گروپ باخود بگیرید و به ساحه مخصوص کارهای عملی‬
‫انستیتوت تان بروید‪ ،‬در آن جا عملیه لیول کاری تفاضلی را عمالً کار نمائید‪.‬‬
‫د‪ :‬لیول کاری پروفیل‪:‬‬
‫نوعی از لیول کاری به صورت مستقیم بوده که به منظور دریافت ارتفاع نقاط در یک مسیر‬
‫معین مثالً سرک‪ ،‬خط ریل‪ ،‬کانال و غیره به فاصله های معین ‪،25m ،50m ،100m‬‬
‫‪ ...... 5m ،10m‬و غیره از نقطه شروع کار و یا مبداء )‪ (0+00‬به کار برده می شود‪.‬‬
‫حدود فاصله مربوط به نوعیت اراضی و دقت خواسته شده می باشد مثالً در اراضی نسبتاً هموار‬
‫و دارای شکسته گی های کمتر فاصله بین نقاط زیاد تر گرفته شده اما اگر اراضی دارای میالن‬
‫زیا دتر بوده و زیاد تر شکسته و نامنظم باشد فاصله بین نقاط کمتر گرفته می شود‪ ،‬همچنان‬
‫در کارهای کمتر حساس فاصله بنی نقاط زیاد تر و در کار های که حساسیت زیاد تری را‬
‫ایجاب می نماید کمتر گرفته می شود‪ ،‬عالوتاً در تمام نقاط که میالن سطح زمین تغیر می کند‬
‫در محل هر ساختمان از قبیل پل ها‪ ،‬پل چک ها‪ ،‬تقاطع سرک ها وغیره نیز قرائت گرفته شده‬
‫و ارتفاع آن پیدا می شود‪ ،‬تمام نقاط به فاصله های ‪ 100m‬از مبداء )‪ (0+00‬بنام ستیشن‬
‫های مکمل و تمام نقاط دیگر به نام ستیشن های نامکمل یاد می شوند نقطه به فاصله‬
‫)‪ (846m‬از مبداء به نام )‪ (8+46‬نمایش داده می شود عدد طرف چپ عالمه مثبت به صد‬
‫متر بوده و عدد طرف راست آن خود به متر است اساساً لیول کاری پروفیل مانند لیول کاری‬
‫تفاضلی بوده‪ ،‬یگانه فرق موجود دربین آن ها این است که در لیول کاری تفاضلی از یک محل‬
‫آله صرف یک قرائت به عقب و یک قرائت به پیش گرفته می شود اما در لیول کاری پروفیلی از‬
‫یک محل آله یک قراءت به عقب‪ ،‬یک و یا چندین قرائت مابینی و یک قرائت دیگر به پیش‬
‫گرفته می شود‪.‬‬

‫‪74‬‬
 ‫شکل )‪(3 – 12‬‬
‫مثال‪ :‬در یک عملیه لیول کاری قرائت های پیهم ذیالً یاد داشت گردیده است‪:‬‬

‫قرائت ‪ BM‬آله بعد از قرائت چهارم و هشتم بی جا شده و همچنین یاد داشت اول بر روی یک‬
‫بدست آمده‪ ،‬یاد داشت های فوق را در یک ‪550.605m‬گردیده که ارتفاع آن از اوسط بحر‬
‫جدول کتابچه ساحوی لیول کاری درج نموده و ارتفاع نقاط را محاسبه نمائید و هم صحت‬
‫محاسبه خود را امتحان کنید؟‬

‫حل مثال‪:‬‬
‫در قدم اول یادداشت ها را در جدول درج می کنیم‪:‬‬
‫ضلی‬ ‫جدول ‪ 3 – 2‬طریقه یادداشت لیول کاری تفا‬
‫‪Station‬‬ ‫‪B.S‬‬ ‫‪H.I‬‬ ‫‪I.F.S‬‬ ‫‪F.S‬‬ ‫‪Elevation‬‬
‫‪B.M‬‬ ‫‪0.795‬‬ ‫‪551.400‬‬ ‫‪550.605‬‬

‫‪0+00‬‬ ‫‪1.655‬‬ ‫‪549.745‬‬

‫‪0+50‬‬ ‫‪2.890‬‬ ‫‪548.510‬‬

‫‪TP1‬‬ ‫‪0.625‬‬ ‫‪549.040‬‬ ‫‪3.015‬‬ ‫‪548.385‬‬

‫‪1+50‬‬ ‫‪0.625‬‬ ‫‪548.415‬‬

‫‪75‬‬
 ‫‪2+00‬‬ ‫‪0.955‬‬ ‫‪548.085‬‬

‫‪TP2‬‬ ‫‪1.635‬‬ ‫‪550.420‬‬ ‫‪0.255‬‬ ‫‪548.785‬‬

‫‪2+50‬‬ ‫‪0.860‬‬ ‫‪549.560‬‬

‫‪TP3‬‬ ‫‪2.375‬‬ ‫‪548.045‬‬

‫‪Total ε‬‬ ‫‪=3.085‬‬ ‫‪ε‬‬ ‫‪=5.645‬‬

‫کنترول‪:‬‬

‫فعالیت عملی )‪(3 – 7‬‬

‫همراه با سایر اعضای گروپ تان به البراتوار انستیتوت تان رفته و از آن جایک آله لیول‪،‬‬
‫دوستاف و دوکتابچه یادداشت برای هر گروپ باخود بگیرید وبه ساحه مخصوص کارهای عملی‬
‫انستیتوت تان بروید‪ ،‬در آن جا عملیه لیول کاری پروفیل را عمالً کار نمائید‪.‬‬
‫دوم اندازه گیری زاویه‬

‫اندازه گیری زاویه افقی با متر‬

‫الف‪ -‬اندازه گیری زاویه ی افقی در یک مثلث‪ :‬قائم الزاویه‪ :‬شکل )‪(3 – 13‬یک مثلث قائم‬
‫الزاویه است‪ .‬برای محاسبه ی زوایای این مثلث کافی است که‪:‬‬

‫شکل )‪(3 – 13‬‬

‫‪76‬‬
 ‫‪-1‬اضالع آن را اندازه گیری نماییم‬
‫‪ -2‬زاویه ی ‪ a‬را با یکی از این سه طریقه محاسبه کنیم‪.‬‬

‫را پیدا کنیم ‪.‬‬ ‫‪-3‬با مراجعه به جداول محاسباتی می توانیم زاویه‬
‫می نماییم‪.‬‬ ‫‪- 4‬اوسط سه اندازه ی به دست آمده را زاویه ی‬
‫‪ -5‬زاویه ‪ B‬را نیز به سه طریقه یاد شده اندازه گیری می کنیم ‪.‬‬
‫‪ -6‬زاویه ی ‪ B‬را با زاویه ی ‪ A‬جمع می کنیم‪.‬‬

‫‪-7‬این مجموع را با ‪ 96‬درجه مقایسه می کنیم تا خطا یا اشتباه اندازه گیری را به دست آوریم‪:‬‬

‫)‬
‫‪ -8‬عدد حاصل را نصف کرده با اندازه ی زوایای ‪ A‬و ‪ B‬جمع الجبری می کنیم تا اندازه ی‬
‫اصالح شده ی دو زاویه ‪A‬و‪ B‬به دست بیابد‪.‬‬
‫نکته‪ :‬البته در صورتی می توانیم این مقدار اختالف را باالی دو زاویه ی ‪A‬و‪ B‬تقسیم کنیم این‬
‫اختالف مورد قبول باشد‪ ،‬یعنی آن را خطا بدانیم‪ .‬در صورتی که این اختالف آن قدر بزرگ‬
‫باشد که آن را اشتباه بدانیم در آن صورت‪ ،‬نه تنها این اختالف را تقسیم نمی کنیم بلکه باید‬
‫یک بار دیگر اندازه گیری ها را تکرار نماییم‪.‬‬
‫فعالیت عملی )‪(3 – 8‬‬
‫عنوان‪ :‬اندازه گیری زوایای حاده ی مثلث قائم الزاویه‬
‫هدف‪:‬ایجاد مهارت و توان اندازه گیری زوایای یک مثلث قائم الزاویه با وسایل ساده‬

‫‪77‬‬
 ‫وسایل مورد نیاز‪ :‬وسایل اندازه گیری‬
‫دانش و مهارت مورد نیاز‪ :‬اندازه گیری‬
‫طریقه کار‬
‫‪-1‬در محوطه ی انستیتوت‪،‬با استفاده از زوایای قائمه ی موجود‪ ،‬مثلث های قائم الزاویه تشکیل‬
‫دهید‪ .‬برای این کار می توانید از گوشه های زمین های ورزشی که خط کشی شده یا از گوشه‬
‫های ساختمان های موجود در انستیتوت استفاده نمایید ( از یک ضلع ساختمان و استقامت‬
‫ضلع دیگری می توانید مثلث قائم الزاویه بسازید)‪.‬‬
‫در صورت امکان می توانید با گونیای مساحی‪ ،‬زاویه ی قائمه پیاده کنید و مثلث قائم الزاویه را‬
‫رو ی آن تشکیل دهید‪.‬‬
‫‪ -2‬وتر و اضالع این مثلث قائم الزاویه را اندازه گیری کنید در باالی سکیج ترسیم شده‬
‫یاداشت نمایید‪.‬‬
‫‪ -3‬محاسبه زوایای را بهتر است در اطاق محاسبه و ترسیم انجام دهید‪.‬‬
‫ب‪ -‬تعیین زوایای یک مثلث غیر مشخص‪ :‬در شکل )‪ (3 – 14‬میخواهیم زوایای مثلث‬
‫‪ ABC‬را تعیین کنیم‪ .‬طریقه کار به این شرح است‪:‬‬
‫‪-1‬اضالع مثلث ‪ ABC‬را به دقت به وسیله ی متر اندازه گیری می کنیم‪.‬‬
‫‪ -2‬بر اساس این رابطه ها کوساین زوایا را محاسبه می کنیم‪.‬‬

‫‪ -3‬با استفاده از جداول مثلثاتی با ماشین های حساب اندازه های زوایای ‪A‬و‪B‬و‪ C‬را پیدا می‬
‫کنیم‪.‬‬
‫‪ -4‬مجموع این زوایا را محاسبه می کنیم‪:‬‬

‫‪78‬‬
 ‫‪ -5‬این مجموع را با ‪ 186‬درجه مقایسه می کنیم‪.‬‬

‫‪ -7‬در صورتی که مقدار این اختالف قابل قبول باشد‪ ،‬یعنی این اختالف را بتوانیم خطا بنامیم‪،‬‬
‫آن را تقسیم بر ‪ 3‬می کنیم و با اندازه ی زوایا جمع جبری کرده اندازه ی اصالحی شده ی‬
‫زوایا را محاسبه می کنیم‪ .‬هرگاه این مقدار اختالف آن قدر بزرگ باشد که اشتباه محسوب‬
‫گردد باید اندازه گیری ها را تکرار کنیم‪.‬‬

‫‪ -8‬شکل )‪(3 – 14‬‬

‫فعالیت عملی)‪(3 – 9‬‬
‫عنوان‪ :‬تعیین زوایای افقی مثلث غیر مشخص‬
‫هدف‪ :‬ایجاد مهارت و توان اندازه گیری الزم برای محاسبه ی زوایای افقی یک مثلث غیر‬
‫مشخص وسایل مورد نیاز‪ :‬وسایل اندازه گیری‬
‫دانش و مهارت مورد نیاز‪ :‬اندازه گیری‬

‫‪79‬‬
 ‫طریقه کار‬
‫‪-1‬در محوطه ی انستیتوت یک مثلث غیر مشخص که اضالع آن در حدود ‪15،16‬و ‪ 26‬متر‬
‫باشد ایجاد نمایید‪.‬‬
‫‪ -2‬اضالع این مثلث را با دقت اندازه گیری کنید‪.‬‬
‫‪ -3‬سکیج این مثلث را ترسیم نموده اندازه ها را باالی آن منتقل نمایید‪.‬‬
‫‪ -4‬اندازه ی کوساین این زوایا را در اطاق محاسبه و ترسیم محاسبه نموده با استفاده از جداول‬
‫مثلثاتی یا ماشین حساب‪ ،‬اندازه ی این زوایا را محاسبه کنید‪.‬‬
‫‪-5‬در اطاق محاسبه و ترسیم مجموع این زوایا را به دست آورده از ‪ 186‬درجه تفریق کنید تا‬
‫اختالف این اندازه ها با مقادیر واقعی معلوم گردد‪.‬‬
‫‪-6‬در صورتی که مقدار اختالف پذیرفتنی باشد (درحد خطا باشد) آن را به سه تقسیم کرده‬
‫عدد حاصل را با مقادیر زوایا جمع جبری نمایید تا زوایای اصالح شده تعیین شوند‪.‬‬
‫ج‪-‬تعیین زوایه ی افقی با استفاده از مثلث متساوی الساقین‬
‫طریقه اول‪ :‬طریقه ساین ها‪:‬‬
‫در شکل )‪ (3 – 15‬می خواهیم مقدار زوایه ی ‪ A‬را تعیین کنیم‪ .‬با توجه به شکل به این‬
‫ترتیب عمل می کنیم‪.‬‬

‫شکل )‪(3 – 15‬‬

‫‪80‬‬
‫‪-1‬بر روی دو ضلع زاویه ی ‪ ،A‬با کمک نوار اندازه گیری بلند‪ ،‬طولی به اندازه ی مشخص ‪b‬‬
‫جدا میکنیم و نقاط ‪M‬و‪ N‬را میخ کوبی می کنیم‪.‬‬
‫‪-2‬فاصله ی ‪ MN‬را با کمک نوار اندازه گیری به دقت اندازه گیری می کنیم‪.‬‬
‫‪ -3‬با استفاده از فورمول ساین نصف زوایه ی‪ a‬را محاسبه می کنیم‪:‬‬

‫‪ -4‬با استفاده از جدول مثلثاتی یا ماشین حساب مقدار ‪ A/2‬را پیدا می کنیم‪.‬‬
‫‪ -5‬با دو برار کردن این عدد اندازه ی زاویه ی ‪ A‬را به دست می آوریم‪:‬‬

‫‪-6‬برای اطمینان از درستی کار‪ ،‬یک بار دیگر بر باالی اضالع این زوایه طول های یکسان‬
‫دیگری جدا می کنیم و ضلع سوم مثلث حاصل را نیز اندازه گیری می کنیم‪.‬‬
‫‪-7‬یک بار دیگر از باالی اندازه های حاصل‪ ،‬زاویه ی ‪ A‬را محاسبه می کنیم‪.‬‬
‫طریقه دوم؛ طریقه کوساین ها‪:‬‬
‫در شکل )‪ (3 – 16‬میخواهیم مقدار زوایه ‪ A‬را تعیین کنیم‪ .‬با توجه به شکل به این ترتیب‬
‫عمل می کنیم‪:‬‬
‫‪-1‬بر باالی یکی از اضالع زاویه‪،‬طول دلخواه ‪ AN = B‬را جدا می کنیم تا به نقطه ی ‪N‬برسیم‪.‬‬
‫‪ -2‬از نقطه ی ‪ N‬قوسی به شعاع ‪ b‬می زنیم تا ضلع دیگری زاویه ی ‪ A‬را در نقطه ‪ M‬قطع‬
‫کند‪.‬‬
‫‪ -3‬طول ‪ AM = a‬را اندازه گیری می کنیم‪.‬‬
‫‪ -4‬با استفاده از فرمول کوساین ها در یک مثلث غیر مشخص داریم‪:‬‬
‫‪ -5‬با داشتن مقدار ‪ ،cosA‬اندازه گیری زاویه ی‪ a‬را از رابطه ی زیر محاسبه می کنیم‪:‬‬

‫باتوجه به شکل )‪ (3 – 16‬داریم‪:‬‬

‫‪81‬‬
 ‫با ساده کردن رابطه فوق داریم که‪:‬‬

‫بنابرین کوساین زاویه ‪ A‬عبارت است از‪:‬‬

‫‪-5‬باداشتن مقدار ‪ cos A‬اندازه زاویه ‪ A‬را از رابطه ذیل محاسبه می کنیم‪:‬‬

‫شکل )‪(3 – 16‬‬

‫فعالیت عملی )‪(3 – 10‬‬
‫عنوان‪ :‬اندازه گیری یک زاویه با استفاده از متر از مثلث متساوی الساقین‪.‬‬
‫هدف‪ :‬ایجاد مهارت و توانایی استفاده از طول ها و روابط مثلث متساوی الساقین در اندازه‬
‫گیری یک زاویه با متر‪.‬‬
‫وسایل مورد نیاز‪ :‬وسایل مورد نیاز‪ :‬وسایل اندازه گیری‬
‫دانش و مهارت مورد نیاز‪ :‬دانش و توان اندازه گیری‪.‬‬

‫‪82‬‬
 ‫طریقه کار‬
‫‪-1‬بر باالی تمام راس های شبکه ی نقشه برداری انستیتوت خود با استفاده از فیته اندازه‬
‫گیری به اندازه ی ‪ 5‬متر جدا کرده باالی اضالع میخ کوبی کنید‪.‬‬
‫‪-2‬ضلع سوم هر مثلث ایجاد شده رانیز به دقت اندازه گیری نمایید‪.‬‬
‫‪-3‬اندازه های به دست آمده را به باالی سکیج ترسیم شده یادداشت نمایید‪.‬‬
‫‪-4‬مراحل فوق را برای طریقه کوساین ها نیز انجام دهید‪.‬‬
‫‪-5‬در اطاق محاسبه و ترسیم‪ ،‬اندازه ی زوایای رئوس این چند ضلعی را محاسبه نمایید‪.‬‬
‫‪-6‬با استفاده از فورمول ‪ )n-2(×186‬مجموع زوایای داخلی به دست آمده را دراطاق محاسبه‬
‫کنید‪.‬‬
‫‪ -7‬با استفاده از فورمول ‪ ،)n-2(×186‬مجموع ریاضی زوایای داخلی چند ضلعی انستیتوت‬
‫خود را محاسبه کنید‪.‬‬
‫‪ -8‬از عدد حاصل‪ ،‬مجموع زوایای داخلی محاسبه شده را کم کنید‪.‬‬
‫‪ -9‬اختالف حاصل را در صورت حد مجاز به تعداد ضلع های چند ضلعی انستیتوت خود تقسیم‬
‫کرده اندازه ی اصالح شده ی زوایای چند ضلعی را محاسبه نمایید‪.‬‬
‫‪ -16‬اندازه گیری زوایای رئوس چند ضلعی انستیتوت را با طریقه ایجاد یک مثلث غیر مشخص‬
‫در هر راس انجام داده در اطاق محاسبه و ترسیم زوایای هر راس را محاسبه نمایید‪.‬‬
‫اندازه گیری زاویه ی افقی با آله لیول‬
‫اندازه گیری زاویه‪ :‬در بعضی از لیول ها درجات لیمب افقی به طور کامل از خارج قابل مشاهده‬
‫است( مانند آله ‪ B2C‬در شکل )‪ (3 – 17‬اما در نمونه ی دیگری از آالت تنها با نگاه کردن از‬
‫داخل اکولر مخصوص می توان درجات لیمب افقی را مشاهده نمود‪ .‬در این خصوص به تصاویر‬
‫ذیل توجه نمایید‪.‬‬

‫‪83‬‬
 ‫شکل)‪(3 – 17‬‬

‫شکل)‪(3 – 18‬‬

‫شکل)‪(3 – 19‬‬
‫در شکل سه نمونه قرائت زاویه افقی توسط آله لیول مشاهده می شود‪:‬‬

‫‪84‬‬
 ‫شکل)‪(3 – 20‬‬

‫شکل)‪(3 – 21‬‬
‫در تمام آالت به منظور تعیین مقدار زاویه ی ‪ AOB‬پس از قرار گرفتن باالی آن آله بر باالی‬
‫راس زاویه ی‪ o‬عدد قرائت شده باالی استقامت های ‪ OB‬و ‪ OA‬را از یکدیگر کم می کنیم تا‬
‫مقدار زاویه ی ‪ AOB‬به دست آید‪.‬‬

‫‪Ra‬و‪ Rb‬اعدادی هستند که به ترتیب بر باالی استقامت های ‪ OA‬و ‪ OB‬خوانده شده است‪.‬‬

‫‪85‬‬
‫تبصره‪ :‬اگر تلسکوب آله باالی استقامت ‪ OA‬قرار گرفته باشد و در خالل تغییر و ضعیت آن‬
‫برای قرار گرفتن بر استقامت ‪ OB‬از عدد صفر لیمب افقی بگذریم باید از رابطه ی زیر استفاده‬
‫کنیم‪:‬‬

‫فعالیت عملی )‪(3 – 11‬‬

‫پس از در نظر گرفتن سه نقطه ی ‪ A‬و ‪ B‬و‪ O‬بر باالی زمین با استفاده از آله لیول زاویه ی‬
‫‪ AOB‬را اندازه گیری کنید‪.‬‬
‫مثال‪ :1‬برای اندازه گیری زاویه ی ‪ ،AOB‬آله لیول را به کمک شاقول بر باالی راس زاویه ی ‪O‬‬
‫و‬ ‫موجود نموده و بر باالی استقامت های ‪ OA‬و ‪ OB‬به ترتیب اعداد‬
‫قرائت کرده ایم‪ .‬زاویه مذکور چند درجه است؟‬

‫شکل)‪(3 – 22‬‬
‫مثال‪ :2‬برای اندازه گیری زاویه ی ‪ ،AOB‬پس از قرار گرفتن باالی آن آله لیول بر باالی نقطه‬
‫ی ‪O‬و قرار گرفتن باالی آن شاخص بر باالی استقامت های ‪OA‬و ‪ OB‬بر باالی استقامت ‪OA‬‬
‫را قرائت کرده ایم‪ .‬زاویه ی قوق چند درجه‬ ‫و باالی استقامت ‪ OB‬عدد‬ ‫عدد‬
‫است؟‬

‫‪86‬‬
 ‫اندازه گیری زاویه ی افقی با آله تیودولیت‬

‫عیار تلسکوب تیودولیت‬

‫(تعین موقف ها)‪ :‬برای عیار تلسکوب تیودولیت باالی یک نقطه (موقف) دو عمل باید انجام‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ -1‬به افق آوردن تلسکوب رصد‪.‬‬
‫‪-2‬مرکزیت دادن (قرار دادن شاقول اپتیکی‪ ،‬شاقول ساده بر روی نقطه)‪.‬‬
‫مراحل عیار آله باالی یک نقطه (موقف) به ترتیب زیر می شود‪.‬‬
‫‪ -1‬تیودولیت را بر باالی یه پایه نصب کنیم‪.‬‬
‫‪ -2‬سه پایه را به طور تقریبی در باالی نقطه ی مورد نظر قرار می دهیم به نحوی که‪:‬‬
‫الف‪ -‬محل قرار گرفتن باالی آن پایه ها در باالی زمین تقریبا یک مثلث متساوی االضالع‬
‫تشکیل دهد‪.‬‬
‫ب‪ -‬تلسکوب تیودولیت تقریبا در باالی نقطه ی مورد نظر باشد‪.‬‬
‫ج‪-‬محور اصلی تلسکوب تقریبا قائم باشد‪.‬‬
‫‪-3‬پایگیر یکی از پایه ها را با پامی فشاریم تادر زمین فرو رفته کامال محکم شود‪.‬‬
‫‪-4‬یکی از پایه های سه پایه را با دست راست و دیگری را با دست چپ گرفته‪،‬درحالی که پای‬
‫خود را در کنار ایستگاه قرار داده ایم از درون اکولر شاقول اپتیکی نگاه می کنیم تا شبکه‬
‫موهای شاقول اوپتیکی را تقریباً باالی موقف قرار دهیم‪.‬‬
‫‪ -5‬پای گیر های دو پایه دیگر را به زمین می فشاریم تا پایه ها در باالی زمین تثبیت شوند‪.‬‬
‫‪ -6‬با استفاده از پیچ های تسویه دقیق انجام می دهیم‪.‬‬
‫‪-7‬با بلندتر یا کوتاه تر کردن پایه های سه پایه‪ ،‬آبترازوی کروی را تنظیم می کنیم‪.‬‬
‫‪ -8‬الیداد را در جهت استقامت موازی دو تا از پیچ های تسویه قرار می دهیم طوریکه هر‬
‫شاخه الیداد تقریبا در باالی یکی از پیچ های مذکور باشد‪ .‬سپس دوپیچ مورد نظر را هم زمان‬
‫در خالف جهت هم (به سمت داخل یا خارج) می چر خانیم تا آبترازوی استوانه ای باالی الیداد‬
‫تنظیم شود‪.‬‬

‫‪87‬‬
‫‪-9‬الیداد را ‪ 96‬درجه می چرخانیم تا یکی از شاخه های آن بر باالی پیچ سوم تسویه قرار‬
‫بگیرد‪.‬با چرخاندن این پیچ مجدد آبترازو استوانه ای را تنظیم می کنیم‪.‬‬
‫‪ -16‬الیداد را ‪ 96‬درجه می چرخانیم‪ ،‬اگر آبترازو استوانه ای از تنظیم خارج نشد کار آبترازو‬
‫کردن تلسکوب تمام شده است‪ ،‬درغیر این صورت مراحل ‪ 8‬تا ‪ 16‬را تکرار می کنیم‪.‬‬
‫‪ -11‬حالت در مرکز بودن آله را کنترول می کنیم‪ .‬اگر شبکه مو های شاقول اپتیکی از باالی‬
‫نقطه خارج شده بود‪ ،‬پیچ اتصال آله به سه پایه را شل می کنیم و تیودولیت را اندکی باالی سه‬
‫پایه حرکت می دهیم تا به مرکز بیاید‪ .‬در صورتی که این عمل موثر واقع نشد یا آبترازو‬
‫تلسکوب به هم خورد مراحل ‪ 8‬تا ‪ 11‬را تکرار می کنیم‪.‬‬
‫قرائت و اندازه گیری زاویه‪:‬‬
‫اندازه گیری یک زاویه ابتدا تلسکوب را در راس آن قرار داده و به استقامت اضالع آن جهت‬
‫می گیریم‪ .‬فرض کنید می خواهیم زاویه ی ‪ A‬از مثلث ‪ ABC‬شکل)‪ (3 – 23‬را اندازه گیری‬
‫کنیم‪.‬‬

‫شکل)‪(3 – 23‬‬
‫مراحل انجام کار به شرح ذیل می باشد‪:‬‬
‫‪-1‬تلسکوب تیودولیت را در باالی نقطه ی ‪ A‬عیار می کنیم‪.‬‬
‫‪ -2‬به نقطه ی ‪ B‬توجیه می کنیم‪:‬‬

‫‪88‬‬
‫الف‪ :‬ابتدا به کمک توجیه تقریبی تلسکوپ نقطه ی ‪ B‬را پیدا کرده پیچ حرکت سریع الیداد را‬
‫قفل می کنیم‪.‬‬
‫ب‪ -‬از درون تلسکوب به نقطه ای ‪ B‬نگاه کرده بعد از واضح کردن تصویر نقطه ی ‪ B‬و شبکه‬
‫موهای‪ ،‬شبکه موی قائم را با کمک پیچ مایکرو متری عمودی در وسط نقطه ی ‪ B‬قرار می‬
‫دهیم‪.‬‬
‫‪ -3‬زاویه ی استقامت ‪ AB‬را از باالی لمب افقی با کمک میکروسکوپ تلسکوب قرائت کرده‬
‫یاداشت می نماییم‪.‬‬
‫‪ -4‬قفل الیداد را باز کرده به نقطه ی ‪ C‬توجیه می کنیم‪.‬‬
‫‪ -5‬زاویه ی استقامت ‪ AC‬را از باالی لمب افقی قرائت کرده یاد داشت می نماییم‪.‬‬
‫‪-6‬از تفاصل اندازه ی استقامت ‪ AC‬از اندازه ی استقامت ‪ ،AB‬مقدار زاویه ی ‪ A‬را محاسبه‬
‫می کنیم‪.‬‬
‫تذکر‪:‬اگر پس از توجیه نقطه ی ‪B‬صفر لمب افقی را در استقامت ‪ AB‬قرار می دادیم‪ .‬از قرائت‬
‫استقامت ‪ AC‬مستقیماً اندازه ی زاویه ‪ A‬حاصل می شد‪.‬‬
‫در شکل های زیر چند نمونه از قرائت های انجام شده توسط تلسکوب های مختلف را مشاهده‬
‫می کنید‪.‬‬

‫شکل )‪(3 – 24‬‬

‫‪89‬‬
 ‫اندازه گیری زاویه به طریقه کپل (سلسله ها)‬
‫هدف‪ :‬سه راس مثلثی بر باالی زمین مشخص شده اند میخواهیم زاویه این مثلث را به طریقه‬
‫کپل (سلسله ها) یا (قرائت زوج) اندازه گیری و کنترل کنیم‪.‬‬
‫وسایل کار‪ :‬تیودولیت و سه پایه‪ ،‬میرا و آبترازوی مخصوص‪ ،‬میخ های چوبی و فلزی‪ ،‬پتک‬
‫(یاچکش)‪.‬‬
‫مراحل اجرا‬
‫‪-1‬شناسایی و ترسیم سکیج‪ :‬بعد از شناسایی نقط راس مثلث بر باالی زمین آنها زا نام گذاری‬
‫(مثال ‪A‬و‪B‬و‪ )C‬و میخ کوبی می کنیم ( میخ های فلزی کوچک که بر باالی میخ های چوبی‬
‫کوبیده می شود دقیقا رئوس مثلث را نشان می دهند) سپس یک سکیج ساده از موقعیت نقاط‬
‫رسم می نماییم‪.‬‬
‫‪ -2‬اندازه گیری‪ :‬آله تثودولیت را بر راس ‪ A‬قرار داده سپس در حالتی که لیمب شاقولی در‬
‫سمت چپ ما قرار دارد ( حالت مستقیم یا دایره چپ ) مقدار زاویه ی افقی را باالی عدد صفر‬
‫درجه و صفر درجه و صفر دقیقه به صفر ثانیه قرار می دهیم‪ .‬بعداً پیچ تحکیم لیمب افقی را باز‬
‫می کنیم‪.‬‬
‫(پیچ مورده استفاده در این مورد در شکل های )‪ (3 – 25‬الی )‪ (3 – 27‬دیده می شوند‪.‬‬

‫شکل)‪(3 – 26‬‬ ‫شکل)‪(3 – 25‬‬

‫‪90‬‬
 ‫شکل)‪(3 – 28‬‬ ‫شکل)‪(3 – 27‬‬
‫ــ دراین حالت با حرکت افقی الیدادلیمب افقی نیز با آن می چرخدو لذا مقدار زاویه تغییر پیدا‬
‫نمی کند‪.‬‬
‫ــ در این وضعیت با توجیه به نقطه ی سمت چپ(‪ )B‬محل تقاطع شبکه موهای آله تیودولیت‬
‫را دقیقاً بر باالی این نقطه قرار می دهیم‪ .‬سپس پیچ تحکیم لیمب افقی به الیداد را قفل می‬
‫کنیم‪.‬‬
‫ــ با دوران آله محل تقاطع آله را بر باالی نقطه ی ‪ c‬برده و مقدار زاویه ی لیمب افقی را می‬
‫خوانیم این قرائت مقدار زاویه ی ‪ ABC‬را در حالت مستقیم به ما می دهد که در جدول درج‬
‫می گردد‪.‬‬
‫ــ سپس تلسکوب را در حالت معکوس قرار می دهیم(برای این کار تلسکوب و الیداد را هر‬
‫کدام باید به اندازه ی ‪ 186‬درجه دوران پیدا کنند) و مجدداً با توجیه به نقاط ‪ C‬و ‪ B‬قرائت‬
‫ها انجام شده و در جدول اضافه می گردند‪.‬‬
‫ــ دو زاویه ی دیگر مثلث را به همین طریقه انرازه گیری می نماییم‪.‬‬

‫‪91‬‬
 ‫جدول ‪ 3 – 4‬نمونه جدول زاویه خوانی به طریقه کپل (سلسله ها)‬
‫موقف‬ ‫زاویه دریافت‬
‫قرائت زاویه‬ ‫اوسط‬
‫نقاط‬ ‫حالت دایره‬ ‫شده‬

‫‪O‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪//‬‬

‫‪3‬ــ کنترل سریع‪ :‬زوایای قرائت شده در دو حالت مستقیم و معکوس باید ‪ 186‬درجه (یا ‪266‬‬
‫گراد) اختالف داشته باشند‪.‬‬
‫لیکن به دلیل وجود خطاهایی مانند خطای تقسیمات لیمب‪ ،‬عالمت گذاری و قرائت و یا عمود‬
‫نبودن محور دید بر محور افقی تلسکوب آله به مقدار اختالف فوق نمی رسیم‪ .‬در صورتی که‬
‫اختالف مقدار به دست آمده ‪ 186‬درجه(یا ‪ 266‬گراد) در حد دقت کار آله باشد قرائت ها‬
‫مورد قبول است‪.‬‬
‫مثال‪ :‬به منظور اندازه گیری افقی ‪ AOB‬با طریقه کوپل پس از ایستگاه گزاری بر باالی نقطه ی‬
‫‪ O‬بــــر بــــاالی دو اســــتقامت ‪ OA‬و ‪ OB‬بــــه ترتیــــب زوایــــای(ʺ‪ ) 66°, 66', 66‬و‬
‫(ʺ‪)159°,68', 57‬خوانده شده سپس تلسکوب را معکوس نموده و پس از توجیه به نقطه ی ‪B‬‬
‫عد)‪( 339°,08', 28ʺ,1‬و نهایتاً بر باالی استقامت ‪ OA‬مجدد زاویه )ʺ‪ (179°,59',18‬قرائت‬
‫شده است‪ .‬این اعداد به صورت زیر در جدول وارد شده و اوسط محاسبه می گردد‪.‬‬

‫‪92‬‬
 ‫جدول ‪ 3 – 5‬طریقه نوشتن قرائت ها در جدول‬

‫حالت‬ ‫قرائت زاویه‬ ‫اوسط‬ ‫زاویه دریافت شده‬

‫موقف‬ ‫نقاط‬
‫دایره‬
‫‪O‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪00 00‬‬ ‫‪00‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪R 179 59‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪89 59‬‬ ‫‪39‬‬
‫‪L 159 08‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪159 08 49.5‬‬
‫‪o‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪R 339 08 28.1 249 08 42.55‬‬

‫فعالیت عملی)‪(3 – 12‬‬

‫زاویه ای را باالی زمین مشخص نموده به طریقه کپل (سلسله ها) آن را اندازه گیری کنید‪.‬‬
‫اندازه گیری استقامت (جهت یابی و جهت دهی)‬
‫جهت یابی یک خط زوایای جهت دهنده‪:‬‬

‫جهت دادن یک خط عبارت از یافتن استقامت آن نظر به استقامت است که به حیث مبداء‬
‫قبول شده باشد‪.‬‬

‫در جیودیزی به حیث استقامت های مبداء استقامت های ذیل قبول شده اند‪:‬‬

‫نصف النهار های حقیقی و مقناطیسی‪ ،‬نصف النهار وسطی زون و یا خطی که موازی به آن‬
‫باشد‪.‬‬

‫استقامت نصف النهار حقیقی (جهت قطبی حقیقی)‬

‫عبارت از استقامت است که از نقطه محل و قطبین زمین می گذرد این استقامت توسط‬
‫رصدات استرانومی دریافت میگردد بر روی نقشه های توپوگرافی نصف النهار حقیقی عبارت از‬
‫چوکات های غربی و شرقی نقشه و همچنان عبارت از خطوطی اند که تقسیمات دقیقه ای هم‬
‫قیمت طول البلد شبکه درجه ای را وصل می نماید‪.‬‬

‫‪93‬‬
 ‫جهت قطبی مقناطیسی‪ ،‬جهت قطبی فرضی‬

‫استقامت نصف النهار مقناطیسی توسط استقامت محور مقناطیسی تعین میگردد معلوم است‬
‫قطبین که باالی محور دورانی زمین قرار دارند با قطبین مقناطیسی منطبق نمی گردد به‬
‫همین علت جهت مقناطیسی را بنام جهت قطبی فرضی نیز یاد میکنند‪.‬‬

‫زاویه انحراف مقناطیسی جهت قطبی شبکه‬

‫بدین لحاظ در یک نقطه اراضی بین نصف النهار مقناطیسی و آزیموت حقیقی زاویه ‪ ‬به وجود‬
‫) که به آن اسم انحراف عقرب مقناطیسی داده میشود‪ .‬این انحراف‬ ‫میاید قرار شکل (‬
‫شرقی با عالمه (‪ )+‬و یا غربی با عالمه (‪ )-‬می باشد‪.‬‬

‫انحراف مقناطیسی ‪ ‬نه تنها در نقاط مختلف سطح زمین مختلف می باشد بلکه با گذشت‬
‫زمان نیز قیمت آن در عین نقطه نسبت ثابت نبودن قطب های مقناطیسی تغیر می نماید‪ .‬و‬
‫همچنین انحراف مقناطیسی دارای تغیر شابنه روزی و قرنی می باشد‪.‬‬

‫باالی استقامت عقرب مقناطیسی اجسام فلزی لین انتقال برق و ذخایر (معدن آهن) تأثیر دارد‪.‬‬
‫به همین سبب در جیودیزی از جهت دهی مقناطیسی در کار های کم دقت استفاده میگردد‪.‬‬

‫استقامت نصف النهار بر روی نقشه عبارت از خطوط شاقولی شبکه کوردینات می باشد‪.‬‬

‫شکل() انحراف عقرب مقناطیسی‬

‫‪ -‬نصف النهار‬

‫نصف النهار حقیقی‬

‫موقعیت خطوط در اراضی بر روی پالن و یا نقشه زوایای جهت دهنده تعین شده که این زوایا‬
‫عبارت اند از (آزیموت های حقیقی و مقناطیسی‪ ،‬زوایای سمت و رولب ها می باشد‪.‬‬

‫زوایه است که از انجام شمال نصف النهار حقیقی جهت حرکت عقرب ساعت الی استقامت داده‬
‫شده اندازه میگردد آزیموت ها از )‪ (360-0‬درجه اندازه میگردد قرار شکل‪.‬‬

‫‪94‬‬
 ‫شکل()آزیموت های حقیقی و تقرب نصف النهار ها‬
‫‪ .a‬اندازه گیری آزیموت حقیقی خطوط ‪BO,OB‬‬

‫‪ .b‬تقرب نصف النهار ها‬

‫‪ .c‬ارائه مشترک تقرب نصف النهار ها و انحراف عقرب مقناطیسی بر روی نقشه ها‪.‬‬

‫آزیموت استقامت مستقیم ‪ OB‬را آزیموت مستقیم ‪ ، AOB‬آزیموت معکوس ‪ BO‬را بنام‬
‫آزیموت معکوس ‪ ABO‬یاد میکنند‪ .‬معلوم است که تمامی نصف النهار ها در قطبین زمین‬
‫یکدیگر را قطع مینمایند از این رو نصف النهار ها در نقاط مختلف عین یک خط با هم موازی‬
‫نمی باشند به همین ترتیب در شکل فوق )‪ (a‬نصف النهار های که از نقاط ‪ B,O‬می گذرند بین‬
‫هم زاویه ‪ Y‬را تشکیل می دهند‪.‬‬

‫زاویه ‪ Y‬بین استقامت های نصف النهار ها در دو نقطه سطح زمین بنام نصف النهار ها یاد‬
‫میگردد‪.‬‬

‫اندازه تقرب نصف النهار ها نظر به فورمول ذیل محاسبه می گردد‪:‬‬

‫‪y   sin ‬‬

‫در اینجا‪:‬‬

‫‪ ‬عبارت از تفاوت طول البلد های نقاط انجام خط است‪.‬‬

‫‪ ‬عرض البلد نقطه وسطی خط مطلوب است‪.‬‬

‫تقرب نصف النهار ها میتواند غربی با عالمه منفی و یا شرقی با عالمه مثبت باشد طوریکه از‬
‫شکل فوق )‪ (a‬دیده میشود آزیموت معکوس ‪ OB‬مساویست به‪:‬‬

‫‪ABO  AOB    180‬‬

‫آزیموت مقناطیسی‪ :‬زاویه است که از انجام شمال نصف النهار مقناطیسی به استقامت حرکت‬
‫عقرب ساعت الی استقامت داده شده از (‪ 6‬الی ‪ )366‬درجه تحول می نماید‪.‬‬

‫آزیموت مقناطیسی ‪ AM‬و آزیموت حقیقی ‪ A‬به اندازه انحراف عقرب مقناطیسی ‪ ‬از هم‬
‫فرق می کنند‪.‬‬

‫‪95‬‬
 ‫زاویه سمت ( ) زاویه است که از انجام شمال نصف النهار وسطی زون و یا خطوط که موازی‬
‫به آن باشد به استقامت حرکت عقرب ساعت الی استقامت داده شده از (‪ 6‬الی ‪ )366‬درجه‬
‫اندازه میگردد‪ .‬بر خالف آزیموت زوایای سمت یک خط مستقیم در تمامی امتداد های آن ثابت‬
‫می باشد و امکان آنرا میدهد تا در بین زوایای جهت دهنده در مستوی ارتسام گاوس گریکوگر‬
‫ارتباط قائم برقرار گردد برای این منظور در کنج چپ تحتانی نقشه های توپو گرافی قیمت های‬
‫انحراف عقرب مقناطیسی و تقرب نصف النهار داده میشود‪ .‬در پائین شکل تشریحات اضافی نیز‬
‫داده میشود‪.‬‬

‫خالصه دروس فصل سوم‬

‫لیول کاری یکی از کارهای مهم سروینگ می باشد در لیول کاری از مفاهیم ذیل استفاده می‬
‫شود‪BM , HI , Level surface , Elevation , Defferent in Elevation , BS , ( :‬‬
‫‪ )FS , IFS , TP‬که دانستن ااین مفاهیم ضروری است‪.‬‬
‫لیول کاری توسط آالت مختلف انجام می یابد که عبارت اند از لیول دستی اوپتیکی‪ ،‬لیول‬
‫دستی میخانیکی‪ ،‬آله لیول (نیولیر) و ‪ .....‬در عملیه لیول کاری به یک وسیله دیگر بنام ستاف‬
‫نیز استفاده می شود که در حقیقت قرائت از روی ستاف اخذ می گردد‪.‬‬
‫لیول کاری تفاضلی و پرو فیل تقریباً یکسان بوده صرف تفاوت آن ها این است که در لیول‬
‫کاری تفاضلی یک قرائت عقبی و یک قرائت پیشرو وجود دارد اما در لیول کاری پروفیل یک‬
‫قرائت عقبی و چند قرائت مابینی به پیش وجود دارد که بعداً قرائت پیشرو اخذ خواهد شد‪.‬‬
‫زوایای افقی را می توان توسط متر‪ ،‬آله لیول داری لیمب تیودولیت و غیره دریافت نمود‪.‬‬
‫زوایای افقی توسط متر با استفاده از ساین ها و کوساین ها اندازه می شود‪.‬‬
‫توسط تیودولیت میتوان زوایا را به طریقه مستقیم و طریقه کپل (سلسله ها) اندازه نمود‪.‬‬

‫تمرینات فصل سوم‬

‫بخش اول‪ :‬سواالت معلوماتی‪:‬‬

‫‪96‬‬
 ‫سوال اول‪ :‬بنج مار ک را تعریف نمائید؟‬
‫سوال دوم‪ :‬نقطه چرخش را تعریف نمائید؟‬
‫سوال سوم‪ :‬دریافت ارتفاع یک نقطه به طریقه تفاضلی را تشریح نمائید؟‬
‫سوال چهارم‪ :‬یک زاویه را توسط متر به طریقه کوساین چطور اندازه می کنند؟‬
‫سوال پنجم‪ :‬اندازه گیری زاویه توسط آله لیول را تشریح کنید؟‬
‫بخش دوم سواالت تکمیل شونده‪:‬‬
‫سوال اول‪ :‬سطح لیولعبارت از سطح است که در هر نقطه ‪ ...................................‬بحر باشد‪.‬‬
‫سوال دوم‪ :‬ارتفاع یک نقطه عبارت از ‪ ...............................‬بین همان نقطه و سطح اوسط بحر که‬
‫صفر قبول شده است‬
‫سوال سوم‪ :‬تلسکوپ آله است که اندازه یک جسم را نظر به ‪ ..................................‬نشان می دهد‪.‬‬
‫سوال چهارم‪ :‬لیول های که زاویه افقی را اندازه گیری میکنند لیول های اند که دارای‪................‬‬
‫باشند‪.‬‬
‫سوال پنجم‪ :‬برای اندازه گیری یک زاویه ابتدا تلسکوب را در ‪ ...............‬قرار داده و به استقامت‬
‫‪ ..................‬جهت می گیریم‪.‬‬
‫بخش سوم سواالت چهار جوابه‪:‬‬
‫سوال اول‪ :‬نقطه که یک قرائت به پیش و یک قرائت به عقب باالی آن گرفته شده باشد به نام‬
‫چی یاد می شود؟‬
‫ب) نقطه چرخش‬ ‫الف) نقطه بنج مارک‬
‫د)نقطه عقبی‬ ‫ج) نقطه پیشرو‬
‫سوال دوم‪ :‬لیول کاری به صورت عموم به چیند نوع است؟‬
‫ب) شش نوع‬ ‫الف) پنج‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) سه نوع‬
‫سوال سوم‪ :‬تعیین زوایه ی افقی با استفاده از مثلث متساوی الساقین به چند طریقه صورت می‬

‫‪97‬‬
 ‫گیرد؟‬
‫ب) چهارطریقه‬ ‫الف) دو طریقه‬
‫د) هشت طریقه‬ ‫ج) سه طریقه‬
‫سوال چهارم‪ :‬برای اندازه گیری یک زاویه تلسکوب را در کدام قسمت آن وضع می کنیم؟‬
‫ب) در اضالع آن‬ ‫الف) در عقب آن‬
‫د) هیچ کدام‬ ‫ج) در راس آن‬
‫سوال پنجم‪ :‬اندازه گیری زوایا به طریقه سلسله ها (کپل) را توسط کدام آله اجراء می شود؟‬
‫ب) توسط آله لیول‬ ‫الف) توسط تیودلیت‬
‫د) توسط فیته‬ ‫ج) توسط لیول دستی‬

‫‪98‬‬
 ‫منابع و مأخذ‪:‬‬
‫‪ .1‬درویش – دوکتور بهاول – عنایت – طاهر _ سال ‪. 1362‬اساسات جیودیزی جلد اول‬
‫کابل‬
‫‪ .2‬شمس – نوبخت – مهرپویان – یحی – سال ‪1381‬نقشه برداری – ایران‬
‫‪ .3‬قراگوزلو – علیرضا – آبادی محمد سلیم – سال ‪-1384‬عملیات مساحی _ ایران‬
‫‪ .4‬ذولفقاری – دوکتور محمود ‪ -‬سال ‪–1386‬نقشه برداری – ایران‬

‫‪99‬‬