SOSYAL ÇEVRE – TASARIM İLİŞKİSİ

Ömür BARKUL
 • Dünya’da ilk kez 2007 yılında nüfusun kırsal – kentsel alan arasındaki
dengesinin kentsel alan lehine değiştiği dönem(State of European cities
Report, European Comission, Brüksel).
kentler ve sürdürülebilirlik

• Bu büyüme yalnızca Dünya’nın büyük kentlerinde değil aynı

zamanda orta ve küçük kentlerinde de gerçekleşmiş. Eğer kentler,
ekonomik büyümenin merkezi olma durumlarını başarmak için
ekonomik, çevresel ve sosyal konularda da entegrasyonu sağlamak
durumundadırlar.

• Başka bir deyişle; ekonomik büyümeye önderlik etme yanında

sosyal açıdan da önderlik etme durumundadırlar.

• Günümüz kentleri globalleşme, ekonomilerini yeniden kurma, diğer

kentlerle yarış gibi bir dizi baskı altındadırlar. Yalnızca farklı
kentlerde değil aynı kent içinde bile mekansal ayrışma, ekonomik ve
sosyal kutuplaşma gibi birtakım sorunlarla baş etmek zorundadırlar.
•
• Hızla artan nüfus da bunun boyutlarını arttırmaktadır. Ancak
günümüze kadar sürdürülebilirlikle ilgili çalışmalar daha çok çevre
ve ekonomi ile ilgili olmuştur.
sürdürülebilirlik konusunda çalışmalar • 1987 / Brundtland Raporu / «gelecek nesillerin gereksinimlerini
karşılayacak kaynakları da öngörerek günümüz yaşantısındaki
gereksinimlerin karşılanması»
• 1997 / Elkington / « çevresel zararları en aza indirerek ve sosyal
gereksinimleri hesaba katarak rasyonel bir ekonomik büyüme»
• 2005 / Lutzkendorf ve Lorenz , «üç ayaklı» bir model tanımlıyorlar. Buna
göre sürdürülebilirlik; ekonomik girişimcilik, sosyal açıdan yeterlik ve
çevreye karşı dürüst davranmanın bir bileşimi
• 2001 / O’Riordan ve diğerleri ise sürdürülebilirliği merkezinde «varlık-
bolluk» yaratılması olan «matruşka»lara benzetmekte, aynı zamanda
bunun çevresel ve sosyal fikirlerle desteklenmesini öngörmektedir.
• 2005 / Littig ve Griessler, Konuyu Bruntland Raporunda açıklanan
gereksinimleri de dikkate alarak sosyolog bakış açısı ile ele
almaktadırlar.
• 2002 / Biart, sürdürülebilirlik için sosyal gereksinmelerin gerekliğini ön
plana çıkarmaktadır.
• 2000/ Polese ve Stren tarafından yapılan sosyal sürdürülebilirlik
tanımlaması ise özellikle kentsel çevreyle ilişki kurmakta, ekonomik
gelişme, sivil toplum, kültürel farklılıklar ve sosyal entegrasyona vurgu
yapmaktadır.
 ekonomik sürdürülebilirlik
sürdürülebilirliğin 3 ayağı

çevresel sürdürülebilirlik

sosyal sürdürülebilirlik

O’Riordan, et.al (2001) – Luttzkendorf ve Lorenz (2005) üç ayaklı modeli

sosyal sürdürülebilirliğin kriterleri
• 1994 / İngiltere sosyal politikaları öne çıkartan ilk ülke. Bu bağlamda 1999’da
«daha iyi bir hayat kalitesi» DETR adlı bir rapor hazırlanarak strateji
belirleniyor.

• 2005 yılında ise İngiltere’nin önderliğinde AB’li bakanlar tarafından Bristol’de

sürdürülebilir bir toplumun sahip olması gereken kriterler tanımlanıyor:

1.Aktif, kapsayıcı ve güvenli – güçlü bir yerel kültürü ve paylaşılan ortak

aktiviteleri olan adil, toleranslı, ve bütünleştirici
2. İyi yönetilen - etkin ve içerici bir katılım, temsil ve liderlik
3. Çevreye duyarlı - insanların yaşayacağı çevreye duyarlı yerler sağlayan
4. İyi tasarlanmış ve inşa edilmiş – kaliteli yapılmış, doğal bir çevre
5. İyi bağlantıları olan – insanları işlerine, okullarına, sağlık ve diğer hizemtelre
bağlayan iyi ulaşım ve iletişim hizmetleri
6. Gelişen – gelişmekte olan ve çeşitlenmiş bir ekonomi
7. İyi hizmet alan- insanların ihtiyaçlarına uyan ve herkesin erişebildiği kamu, özel,
yerel ve gönüllü kuruluşların sağladığı hizmetler
8. Herkese karşı adil – günümüzde ve gelecekte diğer yerel toplulukları kapsayan
(Colantonio ve Dixon, 2009, s. 20-21)
 .
pecham kitaplığı

Londra’nın güneyindeki kentsel yenileme

bölgesi.
 Yoksullukla sürdürülebilir bir yaşantının birbirine bütünüyle karşıt konular
olduğu bilinci ile İngiltere, buna yönelik stratejiler benimsenmiş.
sosyal sürdürülebilirlik

1. 20-64 yaş arası nüfusta istihdamın %69’dan %75’e çıkarılması ve kadınlar,

yaşlı işçiler ve göçmenlerin işgücüne katılarak daha iyi topluma entegre
olmalarını sağlanması
2. Araştırma ve geliştirme (AR-GE) ye ayrılan payın %3’e yükseltilmesi2
3. 2020 yılına kadar sera gazı emisyonlarını 1990 yılına göre %20 ile 30 arasında
düşürülmesi ve yenilebilir enerji kaynakları kullanımının %20 arttırılması
4. Erken yaşta eğitimi bırakanların oranının %15’den %10’a düşürülmesi, 30-34
yaş arasındaki nüfusun lise diploması alma yüzdesinin %30’dan 2020’de
%40’a yükseltilmesi
5. Ülkelerinde yoksulluk sınır altında yaşayan Avrupalıların oranının %25
azaltılması ve böylece 20 milyondan fazla kişinin yoksulluk çizgisinin üstüne
çekilmesi

«EĞİTİM ALMIŞ BİREYLERİN DAHA KOLAY İŞ BULMALARININ SAĞLANMASI VE

BÖYLECE YOKSULLUKTAN KURTULMASI»
EU ve urban 1 – urban 2 ve uygulamaları
1994 yılında uygulamaya konulan URBAN 1 ve 2000 yılında bunun devamı olan
URBAN 2 projeleri Avrupa Birliği fonlarından destekleyerek eskiyen kentlerin
yenilenmesini aynı zamanda sosyal sürdürülebilirlik konusunda politikaları
uygulamaya koydular.. 2020 yılına kadar uygulanacak politikalardaki Temel
prensipler:

• akıllı büyüme (smart growth) – bilgi ve inovasyona dayalı bir ekonomi

oluşturmak;
• sürdürülebilir büyüme (sustainable growth) – kaynaklarını daha etkin kullanan,
daha çevreci ve daha rekabetçi bir ekonomiyi desteklemek;
• kapsayıcı büyüme (inclusive growth) – ekonomik, sosyal ve sınırsal
bütünleşmeyi sağlayan istihdamın yüksek olduğu bir büyüme” (EU 2010, s.8-11).
Yaratmaktır.

Bunu desteklemek için ise izlenecek yöntemler:

• Kentin veya mevcut çevrenin zayıf ve kuvvetli yönlerini tanımlamak,

• Özellikli alanlar için gerçekçi hedefler tanımlamak,
• Kamunun müdahale ölçütlerini, koordinasyonun erken safhalarında devreye
sokmak, özel ve kamusal fonlar oluşturmak,
• Özellikli alanlardaki planlama, teknik destek ve sektörleri bir araya getirmek,
• Yerel halkı yetkin kılmak ve sosyal sorumluluk birlikteliklerini özendirmek,
Olarak belirlenmiştir.
sosyal sürdürülebilirlik /tanımlar kültürel etmenler sosyo - kültürel çevrenin öğeleridir. Bir topluluktaki sosyal ve
kültürel yaklaşımlar, inançlar, gelenekler sosyo - kültürel çevreyi oluşturur.

Sosyal çevre bir grubun bireylerini etkileyen özdeş ya da benzer sosyal durumlar ve
sosyal rollerin tümünü kapsamaktadır. Bireyin yaşadığı ya da eğitildiği kültürle,
etkileştiği toplum ve kurumlardır. (Çağatay Güler, 2014)

Sosyal sürdürülebilirlik, bireylerin ve bu bireylerin oluşturdukları (yerel)

toplulukların dünyamızın ve kendi yerelliklerinin sınırlarını dikkate alacak şekilde,
birbirleriyle bir arada nasıl yaşadıkları ve kendi benimsedikleri gelişim modellerini
nasıl hayata geçirdikleri ile ilgilenir (Colantonio, Dixon, 2009)

sosyal sürdürülebilirlik, bireylerin ve toplulukların kendi beceri ve kapasitelerini

arttırmalarından, mekansal ve çevresel eşitsizliklerin aşılmasına kadar bir dizi
bileşeni içerir. Dolayısıyla, sosyal sürdürülebilirlik, eskiden beri sosyal politikanın
konusu olan eşitlik, sağlık vb bir dizi hizmete erişilmesi kadar, halk katılımı,
ihtiyaçlar, sosyal sermaye, ekonomi, çevre gibi konuları da içerir. Günümüzde, bu
başlıklara, mutluluk, refah ve yaşam kalitesi gibi daha güncel temalar da
eklenmiştir (Kızıldere, Özdemir 2013)
 Farklı sosyal yapıları barındıran ülkelerde sosyal sürdürülebilirliğin sağlanabilmesi
için 2000 yılından beri çeşitli çözümler uygulamaktadır. Özellikle konut piyasası
açısından önemli sonuçları olan bu yöntemlerden biri «harmanlamak – mixing».
yöntemler - yönelimler

Harmanlama «yapısal özellikler» ve «yaşayanların özelliklerine göre yapılmakta.

Yapısal özellikler açısından, yapıların tiplerinin, boyutları, kullanımları (ticari, konut,
endüstriyel, vb), maddi değer ve kiralama değeri gibi özellikler dikkate alınıp,
yaşayanların özelliklerine göre harmanlama yapılırken;

• sosyal karakteristikler,
• gelir düzeyi,
• iş,
• ayrıcalıklı durumları,
• yaşları,
• etnik özellikleri,
• ailevi durumları gibi konular gözetilmektedir

(Turnshall ve Fenton, 2006). Yapılan bir araştırmada,kentlerde böyle harmanlamalar

ile oluşturulan yerleşmelerin daha sürdürülebilir oldukları belirlenmiş.
Lyon - confuluence
Lyon - confuluence
Paris - Bercy
 • Uzun yıllar faşişt yönetimle yönetildikten sonra,
1976 sonrası demokrasiye geçilmiş
• 1992 olimpiyat oyunları nedeni ile kentte bir
yenileme hareketi başlatılmış.
• Kamu – özel sektör işbirliği ile gerçekleştirilen
yatırımlar, demokratik katılım, işlerliği olan bir
program ile kent bütünüyle yenilenmiştir.
barselona

• Barselona Modelinin başarıya ulaşmasındaki diğer

bir etken de yönetimin halka yakınlaşması,
yönetimin de uygulamaya koyduğu politikalarla
özellikle isçi sınıfının ve çeperlerdeki halkın
isteklerine etkin bicimde cevap vermesidir.
Yönetimin ve halkın birbirleri üzerindeki etkisini
arttıran, yeni kentsel kültür yaratımına neden olan
faktör ise, mahalle hareketleri/birlikleri ve bu
hareketlerin sonucu ortaya çıkan dernek ve sivil
toplum kuruluşlarıdır (Borja, 2004).
 Ciutat Vella – Barselona’nın en eski tarihi bölgesi
barselona
 1976 da Metropoliten alan planlaması yapılırken
kentsel karakteristiklere önem verilmeden
yalnızca yollar tasarlanmış. 1986’da ise kent
konseyinde özel bir birim kurularak birtakım
önemli kriterler tanımlanmış. Bu kriterler:

• Halkın kullanabileceği yeni kamusal alanlar

barselona

açmak,
• Komşuluk birimlerinde katılımı özendirmek
hatta teşvik etmek,
• Ekonomik aktiviteyi modernleştirmek ve yeni
servisler eklemek,
• Barınma koşullarını - yenileme, yeniden
yapma ile – iyileştirmek.
Àrea de Rehabilitació Integral -Integral Rehabilitation Area- (ARI)
 • Marjinal grupların yüksek yoğunluklu olduğu
bölgeler
• Etnik azınlıklar
• Yaşlı nüfus
• Kentin bu bölgesindeki yüksek işsizlik oranı
gibi bölgede yaşanan sosyal problemler orta ve
barselona

yüksek gelir grubunun bölgeyi terk etmesine neden

olmuş. Barselona’nın nüfusu hızla artarken merkez
bölgenin nüfusu azalmış. Bölgedeki genelev taşınmış,
hiçbir bedel ödemeden konutlarda oturanlar ikna
edilmiş, yeni yatırımcılar özendirilerek bölgedeki
konutların yenilenmesi sağlanmış, kent halkına
merkez alanın kendi tarihlerindeki önemi anlatılmış,
barselona
barselona
barselona
sosyal sürdürülebilirlik / yöntemler
Sosyal sürdürülebilirlik konusunda uygulanan geleneksel ve
yeni gelişen yöntemler

geleneksel Yeni gelişen

Konut ve çevre sağlığı gibi temel Demografik değişimler
gereksinimler
eğitim Sosyal karışım ve bütünleşme
İstihdam Kimlik, mekan duygusu ve kültür
Eşitlik Güçlendirme, katılım ve erişim
İnsan hakları Sağlık ve güzenlik
Yoksulluk Sosyal sermaye
Sosyal adalet Refah, mutluluk ve yaşam kalitesi

Kaynak: collantonio ve Dixon, 2009,s.25

 Sürdürülebilir bir toplumsal çevre;
• insanların şimdi ve gelecekte, yaşamak ve
çalışmak isteyeceği yerlerdir.
sürdürülebilir toplum

• Şimdi ve gelecekte yaşamları için pek çok

gereksinmeyi karşılayabilecekleri bir yerdir.
• Demokratik bir toplumda tüm dinamiklerin –yasa
koyucu ve uygulayıcı da dahil olmak üzere – ortak
uzlaşı sağlayarak oluşturacakları bir sistem
sorunudur.
Kaynakça

• Stephen McKenzie, (2004), «SOCIAL SUSTAINABILITY: TOWARDS SOME DEFINITIONS», Hawke Research
Institute, Working Paper Series, No 27, Australia.
• Polese, M.,Stren, R. (ed), (2000) The Social Sustainability of Cities: Diversity and The Management of
Change, University of Toronto Press , Toronto, Canada
• Kızıldere, D., Özdemir, D.,(2013), «Dışlanma mı Bütünleşme mi ? Avrupa ve Türkiye’de Sosyal Politikaların
Dönüştürücü Rolü Üzerine Analizler», 8 KASIM DÜNYA ŞEHİRCİLİK GÜNÜ 37. KOLOKYUMU KENT YÖNETİMİ
VE PLANLAMA, 6-8 KASIM DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTES.
• Pareja, M.,Tapada, T.,(2015), «Urban renewal planning in Barselona: what can we learn from experience?»,
http://www.researchgate.net/publication/228999101.
•