Diyalog 42

İzmir Türk Musevileri e-Haber Bülteni

DIYAL o G
Revista Digital de los Judios Turkanos de İzmir
(042) Kasım Aralık 2015

Dürüstlük Adalet Barış

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG -2-
İÇİNDEKİLER

003 - Merhaba 080 - Gad Nassi 138 - Bir Başka Deyişle - Nisim Sigura
004 - Başkandan 084 - Coya Delevi 140 - Galatalı Küçük bir Kız - Coya Delevi
006 - ÖZEL HABER – Rafael Algranati 086 - Kantoniko de Buenos Aires - Graciela Tevah de Ryba 144 - Metin’ce – Metin Delevi
009 - KRISTAL GECE – Metin Delevi 088 -
Edmond i sus Emisyones – Edmond Cohen 150 - Yaşam – Tufan Erbarıştıran
012 - HABERLER 095 - Prof. Dr. Moshe de Liba 154 - Tarihin İzinde – Dr. Siren Bora
033 - Sefaradların Son Kalesi: TÜRKİYE - M.Delevi 096 - PARA KE NO SE OLVIDE 159 - İbrahim Sadri’den

040 - BASINDAN 099 - DE LA PRENSA MONDIAL
Almog
046 - Sinemanın Yorulmayan Yazarı – VİKTOR APALAÇİ 105 - Rekuerdos de Famiya – Hayim BİLİYOR MUYUZ?

052 - BİR MAKALE 112 - Un Cuento Para Pensar 163 - Nazlı Doenyas

057 - LADİNO’NUN GELECEĞİ – Selim Amado 166 - Dini Takvim – Nazlı Doenyas

065 - İÇİMİZDEN KÖŞE YAZILARI 167 - BODRUM YAHUDİ MEZARLIĞI – Dr. Siren Bora

067 - Aramızdan Ayrılanlar 115 - Derinlik

068 - RABİ HAYİM PALAÇİ - Moti Katan 119 - Mi-draş Yitshak – Rav İsak Alaluf BİZİM KÜRSÜ

124 - Uzak Yakın - Selim Amado 177 - Nesim Levi

SEKSION EN LADINO 127 - Çağrışımlar - Avram Ventura

070 - El Kantoniko de Rachel - R.A.Bortnick 129 - One Minute - Avram Aji

073 - Yehuda ke dize? – Yehuda Hatsvi 131 - Yansımalar - Raşel Rakella Asal

077 - Shimon Kapitan d’Estambol – Shimon Geron 136 - Yaşam Koçunuz – Violet Alalof


Bu arada inşaat için gerekli bütçenin

Merhaba tamamlanabilmesi için cemaat mensupları ve
Yayın Yönetmeninden
hayırseverlerle temaslara da devam ediliyor.

Değerli Okurlarım, Bu çabaların önümüzdeki iki, üç ay içinde olumlu

sonuçlanarak yıkıma başlanması ve inşaatın bir yıl
İzmir Sinagoglar Projesinde hepimizi ilgilendiren kadar sürmesi bekleniyor.
sevindirici kararlar alındı.

Aldıkları karar gereği Cemaatimiz, İzmir Sinagoglar  
Projesinde daha somut aşamalara geçilebilmesi için
gereken resmi mutabakatını işbirliğinde bulunduğu
kurumlara iletti. 6 Aralık Pazar akşamı sekiz gün sürecek olan
Hanuka Bayramımızı hep birlikte sevinçle
2016’dan başlayarak bu konuda atılacak adımları ve kutlayacağız. “Işıklar Bayramı” veya “Mucizeler
Sinagoglar çevresindeki istimlak ve düzenlemeleri Bayramı” olarak da anılan bu bayramımızın
ilgi ve heyacan ile izleyeceğimizi umuyorum. hepinize ve tüm dünya insanlığına Işık, Barış ve
Kardeşlik getirmesini diliyorum.

 
Sevgiyle kalın,

Alsancak Şaar‐Aşamayim Sinagogunun yıkılarak
yerine bir Jewish Center inşaası için Belediye ve  

Kurumlardan alınması gereken izinler için Cemaat
Yönetimi çalışmalarını sürdürüyor.


‐ 1. Grup: Pazartesi Salı günleri Saat 18:00 ‐ 20:30
Başkandan Her kurs süresi 2,5 saattir.
Bu grup 02 Kasım'da başlayacaktır.

Sevgili Kardeşlerim, ‐ 2. Grup: Çarşamba Cuma günleri Saat 10:30‐13:00
Her kurs süresi 2,5 saattir.
Uzun zamandır konuşulan, hazırlıkları yapılan, Bu grup 04 Kasım'da başlayacaktır.
İZMİR SINAGOGLARI PROJESI’nde, İzmir
Büyükşehir Belediyesi, Konak Belediyesi, Tarkem, 9 ‐ 3. Grup: Cumartesi sabahı Saat 09:30 ‐ 14:30
Eylül Üniversitesi ve İzmir Yüksek Teknoloji Her kurs süresi 5 saattir.
Enstitüsü gibi kurumların çalışmaları ve İzmir Bu grup 07 Kasım'da başlayacaktır.
Ticaret Odası’nın destekleri ile mekanik, elektrik ve
statik projelerin hazırlanması safhasına gelindi. ‐ 4. Grup: Cumartesi akşam üzeri Saat 15:00‐20:00
Her kurs süresi 5 saattir.
Bu konudaki detaylı haberi bültenimizin Perspektif Bu gurup 07 Kasım'da başlayacaktır.
köşesinde okuyabilirsiniz.
‐ 5. Grup: Yeterli olmazsa bir kurs daha açılabilir.
İspanya’nın Sefarad’lara vatandaşlık verme kararı Hafta arası istenen iki gün, sabah veya
üzerine, bazı kardeşlerimiz İspanyolca öğrenme akşam üzeri.
isteklerini ilettiler.
Notlar
Vakıf Yönetim Kurulumuzun yaptığı muhtelif
görüşmelerden sonra İtalyan Kültür Derneği ile 1. Her gurup maksimum 15 kişiden oluşacaktır.
İspanyolca kursları için bir noktaya vardık.
2. İki seviye mevcuttur. A1 ve A2. Her seviye
Kurslar aşağıdaki gibi verilecektir: 80 saatlik bir ders ihtiva eder


3. Dersler 50dakika peşinden 10 dakika İtalyan Kültür Merkezinde kargaşa ve yığılma
teneffüs olarak gerçekleşir. olmaması için ön kayıtları bizim almamızı istediler.
Her gurupta en fazla 15 kursiyer olacağını ve
Ücretler kursların başlama tarihlerini göz önünde tutarak
tercihinizi Vakıf Ofisine bildirmenizi rica ederim.
Seviye A1 720 TL ( 9TL X 80 saat )
Seviye A2 720 TL ( 9TL x 80 saat ) Kurslara katılacak herkese başarılar dilerim.

Sevgiyle kalın,
Ödeme şekilleri
Sami Azar
Her seviye için ayrı ayrı ödeme alınır.

Taksitli ödeme sadece nakit olarak yapılır,
her seviye için iki taksit uygulanır.

Kredi kartı ile ödeme tek çekim olarak
mümkündür.

A1 ve A2 seviyelerinde kullanılacak kitapların ücreti
her bir seviye için ayrı ayrı 50 TL dir.

Kursların sonunda alınacak testler için 2015 yılında
166 TL ödeniyordu, 2016 yılında ne olacağı belli
değil henüz.


İzmir Sinagoglar Projesi

Start Alıyor

İzmir Büyükşehir Belediyesi, Konak Belediyesi,
Tarkem, İzmir Ticaret Odası, Ege Üniversitesi,
İzmir Teknoloji Enstitüsü gibi kurumların İzmir
Musevi Cemaati Vakfı ile işbirliğinde bulunarak
uzun zamandır geliştirdikleri İzmir Sinagoglar
Projesinde karar aşamasına gelindi.

ÖZEL HABER 19 Ekim 2015 Pazartesi akşamı Hilton Otelinde
düzenlenen ve İzmir Musevi Cemaati Vakfı

Yönetim Kurulu üyelerinin, önceki başkanlarının

Rafael Algranati
ve Cemaatin önde gelenlerinin bir araya geldiği
toplantıda, projenin yaratıcısı 9 Eylül Üniversitesi
Öğretim Üyesi Doçent Doktor Mine Tanaç, İzmir
Yüksek Teknoloji Enstitüsü ve İzmir Büyükşehir
Belediyesi ile geliştirdikleri projenin tüm
detaylarını ve gelinen son noktayı detaylı bir
sunum ile cemaat mensuplarına aktardı.

İzmir Büyükşehir Belediyesi Tarihsel Çevre ve
Kültür Varlıkları Müdürü Dr. H. Gökhan Kutlu,
2013 yılından bu yana bu proje üzerinde
çalıştıklarını, Tarkem ve iki üniversitenin işbirliği


ile tüm imkanlarını seferber ettiklerini, sinagoglar olan herkesi bu şirkete ortak olmaya
çevresinde imar planına uygun bir çağıracaklarını ancak bu girişimlerinin başarıya
kamulaştırmanın 2016 programına alındığını ve ulaşmasının ilk şartının İzmir Sinagoglar Projesinin
yapılacak çalışmalarla şu anda kapalı konumda gerçekleşerek bölgeyi canlandırması gerektiğini
olan sinagoglar bölgesine, anayoldan sinagoglara anlattı.
doğru beş ayrı geçit açılarak bölgenin etrafının
açılacağını, bu sinagogların yaratacağı potansiyelin Fikirsel çalışmaların ve avam projelerin artık
paha biçilmez olduğunu ve artık Belediye olarak sonuna gelindiğini, İzmir Musevi Cemaati’nin sahip
projeye hızlı bir şekilde başlamak istediklerini olduğu ama değerlendiremediği bu müthiş
söyledi. potansiyeli çok ciddi bir turizm merkezi haline
dönüştürmeye herkesin hazır olduğuny, artık
Daha sonra söz alan Tarkem Başkanu Uğur Yüce, mekanik, elektrik ve statik projeleri hazırlanma
2009 yılında İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı aşamasına gelindiğini, bunun da ancak İzmir
Aziz Koaoğlu’nun “İzmir Tarihine Kavuşuyor” Musevi Cemaati Vakfı’nın belediyeye ulaştırılacağı
projesini hayata geçirmek için kendisini davet yazılı bir mutabakat ile mümkün olabileceğini
ettiğini ve kendisinden İzmir işadamları ile anlattı. Cemaat mensuplarının elinde var olduğunu
girişimde bulunarak çok ortaklı bir şirket bilinen antik objelerle kurulacak bir müzenin bu
kurmalarını, Kemeraltı bölgesinden gayrımenkuller bölgedeki çekimi daha da çok arttıracağını ilave
satın alarak, belediyenin geliştirdiği projeye uygun etti.
restorasyonlar yaparak bölgeye ve İzmir’e katkıda
bulunmalarını istediğini ve proje tamamlandığında Tarkem Başkanı Uğur Yüce, Cemaat mensuplarının
bu işten karlı çıkacaklarını söylediğini anlattı. 16 kendi aralarında rahatça görüşmeleri ve bir karara
ortakla Tarkem’i kurduklarını ancak işin içine varabilmeleri için Belediye yetkilileri ve sunumu
girdiklerinde kendi paralarının buna yetmeyeceğini yapan Mine Tanaç ile birlikte cemaat başkanı ve
ve çok sayıda ortak alarak dev bir şirkete mensupları ile el sıkışarak salondan ayrıldılar.
dönüşmeleri gerektiğini, maddi durumu müsait


Toplantının ikinci bölümünde, cemaat mensupları güvence altına alınacağı bir işbirliği ile bu
konuyu kendi aralarında enine boyuna tartıştılar. sinagogların dünya turizmine kazandırılması
Başkan Sami Azar, bu değerleri ilk fark eden ve yönünde görüş oluştu.
bugünlere gelinmesine sebep olan kişinin Kiriaty
Vakfı Başkanı Dita Kiryati olduğunu, sahip Yapılan oylamada tek bir çekimser oya karşın, oy
oldukları bu değerlerin yıkılıp yok olmamaları için çokluğu ile projeye destek verilmesi kabul edildi.
finansman sağlayacak yurt dışındaki tüm vakıf,
kurum veya kişilerin somut projeler istediklerini, Bu projenin, resmi formaliteler, restorasyon izinleri,
onunla da yetinmeyip yerel yönetim ve kurumların çevredeki kamulaştırmalar, finansman sağlanması,
desteklerini görmek istediklerini iletti. İzmir’e statik, mekanik, mimari ve elektrik proje
gelen Rothschild vakfı üst düzey yöneticisinin çalışmalarının uzaması gibi nedenlerle çok uzun
somut proje ve yerel yönetim desteği sağlanması yıllar sürebileceği gibi, hepimizi şaşırtabilecek bir
halinde dünyada eşi olmayan sırt sırta vermiş hızla gerçekleşebileceği de konuşuluyor.
birbirlerine yapışık dört, yakın çevresindekilerle
birlikte 6 sinagogun bir araya getirdiği böyle bir İzmir Musevi Cemaati Vakfı, bu olumlu kararı ile
kompleksin ayağa kaldırılması için her türlü tüm tarafların kazançlı çıkacakları çok önemli bir
yardıma hazır olduklarını söylediğini anlattı. projenin yolu açmış oluyor.

Yapılan görüşmeler sonucunda, restorasyonlar
sonrasında da sahibi olmaya devam edecekleri bu
eşi benzeri olmayan değerlerin yıkılıp gitmelerine  
göz yummaktansa, yerel yönetim ve kurumların
destekleri sağlanmışken, projelerin uzman ellerde
geliştirileceği bir ortamda, dünyanın her tarafından
finansman desteği alınabileceği görülürken,
Cemaatin her türlü menfaatinin hukukçularca



"Kristal Gece"

9 Kasım 1938 gecesi, tüm Reich’ta Yahudilere karşı bir

şiddet hareketi başladı. Paris’te bir Alman yetkilisinin

Yahudi bir genç tarafından öldürülmesi sonucu

Almanların öfkesiyle planlanmadan ortaya çıkmış gibi

görünüyordu. Aslında, Alman propaganda bakanı
Joseph Goebbels ve diğer Naziler pogromları özenle
organize etmişti. İki gün içinde, polis ve itfaiye öylece
durup seyrederken, 250’nin üzerinde sinagog yakıldı,
KRISTALLNACHT 7.000’den fazla Yahudi işletmesi yıkıldı ve
yağmalandı, onlarca Yahudi öldürüldü, Yahudi
(Kristal Gece) mezarlıkları, hastaneleri, okulları ve evleri
yağmalandı. Mağaza vitrinlerinin kırılan ve sokaklara
Metin Delevi yayılan camlarından dolayı, bu pogromlar
Kaynak: Kristallnacht "Kristal Gece" adıyla bilindi.
United States Holocaust Memorial Museum
http://www.ushmm.org/ Pogromlardan sonraki sabah, 30.000 Alman Yahudisi
erkek, Yahudi olmak "suçundan" tutuklanarak,

yüzlercesinin daha sonra ortadan kaybolduğu

toplama kamplarına gönderildi. Bazı Yahudi kadınlar

da tutuklanarak yerel hapishanelere gönderildi.

Yahudilerin sahip olduğu işletmelerin, Yahudi

olmayanlar tarafından idare edilmediği takdirde

tekrar açılmasına izin verilmedi. Yahudilerin

evlerinden dışarıya çıkabilecekleri saatleri

sınırlandıran sokağa çıkma yasakları kondu.


(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 10 -
Önemli Tarihler

28 EKİM 1938
ALMANYA POLONYA YAHUDİLERİNİ
SINIR DIŞI ETTİ

Yaklaşık 17.000 Polonya Yahudisi Almanya tarafından
sınır dışı edilerek Polonya’ya gitmeye zorlandı.
Polonya Yahudilerin girişine izin vermedi.
Sürülenlerin çoğu, Zbaszyn kasabasının yakınlarında,
Almanya ile Polonya arasındaki sahipsiz bölgede
çaresiz kalmıştı. Sürülenlerin arasında, Fransa’nın
Paris şehrinde yaşayan 17 yaşındaki Polonya Yahudisi
Herschel Grynszpan’in anne ve babası da vardı.

Kristallnacht (“Kristal Gece”) esnasında tahrip edilen bir Yahudi 7 KASIM 1938
dükkânının kırık vitrini. Berlin, Almanya, 10 Kasım 1938. ALMAN DİPLOMAT PARİS’TE VURULDU

"Kristal Gece"den sonra, hayat Alman ve Avusturya Paris’te yaşayan 17 yaşındaki Polonya Yahudisi
Yahudisi çocuklar ve gençler için çok daha zor hale Herschel Grynszpan, Paris’teki Alman elçiliğinde
gelmişti. Zaten müzelere, kamuya açık oyun diplomat olan Ernst vom Rath’ı vurdu. Grynszpan,
sahalarına ve yüzme havuzlarına girişleri yasakken, belli ki bu eylemi sınır dışı edilen diğer Polonya
şimdi devlet okullarına gitmeleri de yasaklanmıştı. Yahudileriyle birlikte Almanya‐Polonya arasındaki
Yahudi gençler, anne ve babaları gibi Almanya’da sahipsiz bölgede sıkışıp kalan anne ve babasının
toplumdan tamamen soyutlanmışlardı. Birçok Yahudi akıbetinin yarattığı çaresizlik sonucu yapmıştı.
yetişkin çaresizlik içinde intihar etti. Pekçok aile Naziler bu öldürme olayını Yahudi karşıtlığını
ümitsizce oradan ayrılmaya çabalıyordu. alevlendirmek için kullandı ve Grynszpan’in tek


başına hareket etmediğini, Almanya’ya karşı daha Nazi Darbe Girişimi’nin (Adolf Hitler’in iktidarı ele
geniş bir Yahudi komplosunun bir parçası olduğunu geçirmek için yaptığı ilk teşebbüs) anma töreninde
iddia etti. Vom Rath iki gün sonra öldü. toplanmıştı. Konuşmanın ardından Nazi yetkilileri
Fırtına Birlikleri’ne (SA) ve diğer parti örgütlerine
Yahudilere saldırma ve evlerini, işyerlerini ve ibadet
yerlerini yıkma emri verdi. Yahudilere karşı şiddet
hareketi 10 Kasım sabah saatlerine kadar sürdü ve
Kristallnacht ("Kristal Gece") olarak bilindi. Onlarca
Yahudi hayatını kaybetti, on binlercesi tutuklandı ve
toplama kamplarına gönderildi.

12 KASIM 1938
NAZİLER YAHUDİ CEMAATİNE CEZA KESTİ

Nazi devleti Almanya’daki Yahudi cemaatine bir
milyar Reichsmark(400.000.000 ABD doları) ceza
kesti. Pogromdan sonra Yahudilerin ortalığı
Buchenwald toplama kampında, Kristal Gece'de (“Kırık Camlar temizlemesi ve onarması emredildi. Oluşan
Gecesi”) tutuklanan ve yeni getirilen çoğu Yahudi esirin yoklaması
Buchenwald, Almanya, 1938. hasarlardan dolayı sigortadan para almaları
engellendi. Bunun yerine, sigorta şirketlerinin Yahudi

mülk sahiplerine yapacağı ödemelere devlet el koydu.
9 KASIM 1938
Pogrom sonrasında, Yahudiler Almanya’daki kamu
JOSEPH GOEBBELS
hayatının tüm alanlarından sistemli bir şekilde
RADİKAL TEDBİRLER ALINMASINI İSTEDİ
dışlandı.

Alman propaganda bakanı Joseph Goebbels, Münih’te

Nazi partisi yandaşlarına yönelik ateşli bir Yahudi

karşıtı konuşma yaptı. Parti üyeleri, 1923’teki başarısız


İstanbul’da

Holokost’u Anmak

Kaynak: Şalom

HABERLER

Uluslararası Holokost Anma İttifakı’nın
(International Holocaust Remembrance Alliance,
IHRA) dönem başkanlığını üstlenen Macaristan,
İstanbul Kadir Has Üniversitesi ve Neve Şalom
Sinagogunda iki günlük bir etkinlik düzenledi. Yarı
akademik bir panel ile Holokost ve Holokost
eğitimi tartışılırken, Klezmer Band gibi önemli
Macar müzik toplulukları müzik dinletisi sundular.


Türk Musevi Cemaati Başkanı İbrahimzadeh: organize etti. Kadir Has Üniversitesi Cibali

“Holokost’un öğretilerini kavramaya çalışırken, Kampüsünde gerçekleşen ilk günkü etkinliğe
günümüzde çekilen acılara duyarsız Hahambaşısı Rav İsak Haleva, Macaristan
kalmadığımızdan ve acılar sırf kendi huzurumuz Büyükelçisi Gabor Kiss, İsrail Ankara
açısından bir tehdit oluşturmaya başlayıp, kapımıza Maslahatgüzarı Amira Oron, Macaristan İstanbul
dayanıncaya kadar beklemediğimizden emin olalım.” Başkonsolosu Balazs Hendrich, İsrail İstanbul
Başkonsolosu Shai Cohen, İsrail İstanbul
Macaristan Büyükelçisi Gabor Kiss: Başkonsolos Yardımcısı Shira Ben Tzion’un yanı
“Tarihten öğrendiğimiz bir şey varsa o da sıra Türk Musevi Cemaati Başkanı İshak
antisemitizmin vakit kaybetmeden teşhis İbrahimzadeh ve Yahudi cemaatinin ileri gelenleri
edilmesinin şart olduğudur.” katıldı.

Tarihçi Prof. Gideon Greif: Macaristan İstanbul Başkonsolosu Balazs
“Birkenau’da gaz odalarında ve krematoryumlarda Hendrich konuşmasında bu etkinliğin
çalışan ve günde 10 bin ila 20 bin ölü gören, yakan, gerçekleşmesinde katkıları olanlara teşekkür etti ve
temizleyen kişiler, orada bulunan mahkûmlar bir gün önce hayatını kaybeden, Komünist dönem
arasında en şansız gruptu. Buna rağmen bu kişilerin sonrası Macaristan’ın ilk cumhurbaşkanı olan
ayaklanması bize bir şey anlattır; en son umut ölür. Arpad Goncz onuruna bir dakikalık saygı duruşuna
Bu da bize Nazi kadar güçlü diktatörlüklerin bile davet etti.
sonsuza kadar süremeyeceğini gösterir.”
Dışişleri Bakanlığı IHRA delegasyonundan Gül
Uluslararası Holokost Anma İttifakı’nın Büyükerşen Oralkonuşmasında Türkiye’nin
(International Holocaust Remembrance Alliance, Holokost’un bir daha tekrarlanmamasına verdiği
IHRA) dönem başkanlığını üstlenen Macaristan, önemi dile getirdi. “Türkiye ırkçılık, ayrımcılık,
Holokost ve Holokost eğitimi üzerine, 7‐8 Ekim antisemitizm, yabancı düşmanlığı ve İslamofobi ile
tarihlerinde İstanbul’da iki günlük bir etkinlik savaşmaya kararlıdır” diyen Oral, 2015 yılında


Türkiye’nin Holokost ile ilgili yaptığı anma ve hayatını kurtardığını ancak kendi eşini Almanların

etkinliklere değindi. 27 Ocak’taki Uluslararası elçiliği bombalaması nedeniyle kaybettiğini anlatan
Holokost Anma Günü’ne TBMM Başkanı Cemil Oral, ‘Türk Pasaportu’ filminin izlenmesini tavsiye
Çiçek ile Kültür Bakanı Ömer Çelik’in katıldığını etti. Türk Yahudilerinin ülkenin ayrılmaz bir
hatırlatan Oral, şubat ayında da ilk defa Struma parçası olduğunu belirten Oral, ülkenin
gemi faciasının devlet nezdinde anıldığını ekledi. kurtuluşunda, Çanakkale ve Sarıkamış’ta
Bu tür anmalara önümüzdeki yıllarda da devam savaştıklarının ve bilim ile ülkenin gelişmesinde
edeceklerini belirten Oral, restore edilerek mart payları olduğunun altını çizdi. Oral konuşmasını,
ayında kapılarını açan Edirne Sinagogunun “Türkiye, savunmasız ve ezilen kişiler için güvenli
açılışına Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç’ın bir liman olmaya devam edecektir” diyerek
katıldığını dile getirdi. sonlandırdı.

Kadir Has Üniversitesinden Doç. Dr. Ahmet K.
Han konuşmasında empati kurmanın önemi
üzerinde durdu. Han, Nurenberg mahkemelerinde
görev alan Amerikalı psikolog Gustave Gilbert’in
bulgularını paylaştı. Nazi liderlerinin sergilediği
insanlık dışı vahşetin sebebi Gilbert’e göre empati
eksikliği. Kurbanları insan olarak görmüyorlardı,
insanlık dışı bir alt varlık olarak algılıyorlardı. Bu
araştırma normal dediğimiz kişilerin nasıl canavara
dönüşebileceklerini göstermesi açısından oldukça
önemli. Han, “İnsanoğlunun en önemli vazifesi
böyle bir trajedinin yeniden tekrarlanmasını
Türkiye’nin Rodos Büyükelçisi Selahattin engellemek ve her zaman empati kurmaktır”
Ülkümen’in Nazi işgali sırasında birçok Yahudi’nin diyerek sözlerini sonlandırdı.


Macaristan Büyükelçisi Gabor Kiss, II. Dünya bin ölü gören, yakan, temizleyen bu kişilerin, orada

Savaşı sırasında Macaristan’ın kendi vatandaşlarını bulunan mahkûmlar arasında en şansız grup
koruyamadığını itiraf etti. “Tarihten öğrendiğimiz olduğunu belirten Greif, buna rağmen bu kişilerin
bir şey varsa o da antisemitizmin vakit ayaklanmasının bize bir şey anlattığını hatırlattı; en
kaybetmeden teşhis edilmesinin şart olduğudur” son umut ölür. Bunun da bize Nazi kadar güçlü
diyen Kiss, Macaristan Yahudi Cemaati hâlâ var diktatörlüklerin bile sonsuza kadar süremeyeceğini
olduğu için şükranlarını sundu. Kiss, antisemitizmi gösterdiğini belirtti.
hoş görmemenin vicdani görevleri ve
sorumlulukları olduğunun altını çizdi. Türk Musevi Cemaati Başkanı İshak
İbrahimzadeh, nasıl ve neden ölüm sonrası bir
hayat yaratmayı, niye yeniden doğuşu seçtiğimiz
konusunda Yahudi bir bakış açısıyla kişisel
düşüncelerini paylaştı. “Holokost’tan 70 yıl sonra
halen bugün, İshak’ın insanlığın gaz odalarında
kurban edildiğini bilerek, yarattığı darbeyi
hafızalarımızda, acısını ise kalbimizde
hissediyoruz” diyen İbrahimzadeh, “Her ne kadar
hepimiz Auschwitz’te ölmüş olsak da, inancımız
hayatta kaldı. Ancak böylelikle, yeniden
cehennemin karanlığında çocuklarımız için umut
dolu mesajlar yaratabilecek kıvılcımları bulduk.
Tarihimiz, yaşadığımız trajediler yüzünden çok
İsrailli Tarihçi Prof. Gideon Greif, 71 yıl önce, tam sayıda yara aldı, ancak bu süreçte bizler, hiçbir
etkinlik günü olan 7 Ekim’de başlayan Birkenau zaman karanlıkların içinde dahi yaşama sevincimizi
ayaklanmasını anlattı. Gaz odalarında ve ve yaşama olan bağlılığımızı kaybetmedik,
krematoryumlarda çalışan ve günde 10 bin ila 20 sürgünlerde bile Tanrı’mızın şarkılarını söyledik.


İnancımız, kadere razı olmayı kabul eden bir inanç Holokost’un insan kokan bir hikâye olduğunu

değildir. Risk almayan bir hayat tarzını da söyleyen Bıçakcı, sorunun ötekileştirme olarak
seçmedik.” alınması gerektiğini belirtti. Ayrımcılığın insanları
diğerinin gözünde Kafka’nın Gregor Samsa’sı gibi
Günümüzde mültecilerin yaşadığı acılara dikkat insanlıktan çıkardığını belirten Bıçakcı, ‘ötekini’
çeken Cemaat Başkanı şu soruyu sordu: tanımak gerektiğini vurguladı.
“Holokost’un insani mesajını içtenlikle
kavradığımızı, bugün ‘Bir daha asla’ diyebilen bir Yardımcı Doç. Dr. Mehmet Ali Tuğtan, Soykırım
dünyada yaşıyor muyuz?” İbrahimzadeh sözlerini Müzesi Yad Vaşem tecrübesini paylaştı ve insan
“Holokost’un öğretilerini kavramaya çalışırken, hayatını merkeze koymanın gerekliliğini hatırlattı.
günümüzde çekilen acılara duyarsız Prof. Dr. Esra Danacıoğlu, II. Dünya Savaşı
kalmadığımızdan ve acılar sırf kendi huzurumuz sırasında Filistin’e varamayan Mefkure, Struma ve
açısından bir tehdit oluşturmaya başlayıp, Salvador gemilerini hikayelerini paylaştı. James
kapımıza dayanıncaya kadar beklemediğimizden McMillan, Holokost eğitimine erken yaşta
emin olalım” diyerek tamamladı. başlanması gerektiğini vurguladı ve Türkiye’nin
ancak üniversite çağında Holokost eğitimi verdiğini
Etkinlik yarı akademik bir panel ile sürdü. hatırlattı. Zülfü Livaneli, sanatın Holokost eğitimi
Moderatörlüğünü Zülfü Livaneli’nin yaptığı için önemli olduğunu söyledi. Birçok kişinin kitabı
interaktif panelde Kadir Has Üniversitesinden Salih Serenad’ı okurken ağladığını ve yaşanan acılarla
Bıçakcı, Bilgi Üniversitesinden Mehmet Ali Tuğtan, kendini özdeşleştirebildiğini anlatan Livaneli,
Yıldız Teknik Üniversitesinden Esra Danacıoğlu, bunun her gün televizyonlar aracılığıyla şiddete
ENKA Okulları Adapazarı’ndan James McMillan maruz kalan ve alışan kişilere ulaşmanın yolu
konuşmacı olarak katıldılar. olduğunu belirtti. Holokost’un unutulmamasının
gerektiğini belirttikten sonra İsrail Devlet eski
Doç. Dr. Salih Bıçakcı, devam edebilmek için Başkanı Şimon Peres’in kendisine anlattığı bir
bazen unutmanın faydalı olduğunu dile getirdi. hikâyeyi paylaştı: “Rabbi sormuş güneşin


doğduğunu nasıl anlarsın diye. Birçok cevap gelmiş. İki günlük etkinlik süresince Rudolf Klein’in

Ancak Rabbi demiş ki ancak siyah bir adam ile kitabına dayanan ‘1782 ile 1944 arasında Orta ve
beyaz bir adam birbirlerine günaydın dediği zaman Doğu Avrupa’da Yapılan Sinagogların Mimarisi’
sabah olduğunu anlarsın.” Soru ve Cevap adlı resim sergisi ile Türk Musevi Cemaati eski
bölümünde, Auschwitz Kampını ziyaret eden Başkanı Sylvio Ovadya’nın özel gravür
ENKA Adapazarı öğrencileri izlenim ve duygularını koleksiyonu ‘Osmanlı İmparatorluğu’nda Yahudi
paylaştı. Giysileri’ sergilendi.

Panel sırasında, Macaristan’da çocuk şarkılarıyla Macaristan, Mart 2015’te İngiltere’den devraldığı
ünlü Kaláka Topluluğu, kurucuları Gryllus Uluslararası Holokost Anma İttifakı’nın (IHRA)
Kardeşler’in ‘Bir Zamanlar Küçük Bir Yahudi dönem başkanlığını Mart 2016’ya kadar üstlenecek
Varmış’ adlı müzik parçalarını seslendirdiler. ve daha sonra görevini Romanya’ya teslim edecek.
İsrailli karikatürist Michel Kichka’nın ‘İkinci Macaristan başkanlığı dönemince antisemitizme
Kuşak – Babama Söyleyemediklerim’ kitabı tüm karşı olan savaş, Holokost eğitimi ve
davetlilere dağıtıldı. Holokost kurtulanı bir bilinçlendirilmesinin yanı sıra IHRA’nın
babanın oğlu olan Kichka, Holokost gölgesinde görünürlüğünün güçlendirilmesi üzerine
yaşadığı çocukluğunu çizgi roman olarak anlatıyor. çalışacağını açıkladı. Türkiye IHRA’da halen
Etkinliğin ilk günü La Casa Catering’in hazırladığı gözlemci ülke konumunda ve tam üye olmayı talep
yemek ile sona erdi. ediyor.

Etkinliğin ikinci gününde dünyaca ünlü Budapest
Klezmer Band, Neve Şalom Sinagogunda bir
konser verdi. Grup dinleyenleri Orta ve Doğu  
Avrupa’nın artık var olmayan neşeli zamanlarına
geri götürdü. O zamanlarda, geleneksel Yahudi
müziği toplumun kültürel yapısının bir parçasıydı.


İsrail Halkı binden yarım milyona çıkarmayı hedeflemişti. 2008

yazında, yani dönemin Türk Başbakanı Recep
“Her Şey Dahil” Tatil Dışında Tayyip Erdoğan’ın İsrail Cumhurbaşkanı Şimon
Türkiye’den Ne Bekliyor? Peres’e çıkıştığı Davos olayından birkaç ay önce
Al-Monitor.com İsrailli turist sayısı yaklaşık 600 bine ulaşarak
hedefi aşmış oldu.
İsrail’de yapılan yeni bir kamuoyu araştırmasına göre
İsrail halkı Türkiye ile ilişkilerin onarılmasına istekli. 2010’da İsrail’in Gazze Şeridi’ne uyguladığı ablukayı
İngilizceden Türkçeye çevrilmiştir. kırmaya çalışan Mavi Marmara gemisinde 10 Türk
Author: Arad Nir - Posted Ekim 22, 2015 vatandaşının İsrailli askerlerce öldürülmesi üzerine
diplomatik ilişkilerin seviyesi düşürüldü. O günden
“Her şey dâhil” kavramı yıllar önce Club Med sonraTürkiye’ye giden İsrailli turist sayısı da yılda
tarafından yenilikçi bir tatil konsepti olarak birkaç bine düştü.
yaygınlaştırıldı. Tatilciler tek bir ücret ödeyerek
tesisin tüm hizmetlerinden yararlanabiliyordu. İsrailli turistler bölgede diğer “her şey dâhil”
Zamanla “her şey dâhil” genel bir anlam kazandı ve alternatiflerini denedi ama hep hayal kırıklığı
İsrailliler tarafından ülkenin Akdeniz kıyısında yaşadı. Yunanistan’a, Kıbrıs’a, Bulgaristan’a gittiler
herhangi bir otelde yapılan tatiller için kullanılır ama akılları hep Türkiye’de kaldı. Böyle olunca
oldu. Günümüz İbranicesinde ise “her şey dâhil” İsrail medyası bir yandan ikili ilişkilerin
daha ziyade açık büfesinden gündüz gece sınırsız normalleştirilmesine dönük temasları yakından
yemek yenebilen, barında bedava içki içilebilen, izlerken, bir yandan da “her şey dâhil endeksi” diye
fazla pahalı olamayan ama keyifli bir Türk otelinde tabir edebileceğimiz bir olay yarattı. Haber ve
tatil anlamına geliyor. aktüalite programları habire Antalya ve Bodrum’un
popüler tatil mekânlarına gitti, oralarda tatil yapan
Türk Dışişleri Bakanı Feridun Sinirlioğlu, 2000’li İsrailli turistleri saydı, personelin İsraillilere karşı
yılların başında İsrail’de büyükelçilik yaparken tavırlarını gözlemledi ve tüm bu bilgileri
Türkiye’ye giden İsrailli turist sayısını yılda 200


derleyerek İsrail halkının Türkiye’yi affetmeye, Katılımcıların yüzde 25’i ise İsrail’in ikili ilişkileri
ilişkilerde yeni bir sayfa açmaya ne kadar istekli onarması gerekmediğini belirtti.
olduğunun endeksini çıkardı. Bu endekse bakılırsa
eski tatil mekânlarını gerçekten özleyen İsrailliler, İsrailli Araplardan oluşan 100 kişilik ayrı bir grupta
Erdoğan’ı sözlü saldırıları için affetme noktasına ise katılımcıların yarısı, İsrail‐Filistin barış sürecine
gelmiş olabilir. yardımcı olsun diye Türkiye ile ilişkilerin
normalleştirilmesi gerektiğini belirtti. Arap
Tüm bunların ışığında bölgesel dış politika katılımcıların sadece yüzde 21’i güvenlik alanında iş
konularında çalışan Mitvim enstitüsünün ilk kez birliği ihtiyacına işaret ederken yüzde 15’i de “her
buradan açıklayacağımız son araştırması oldukça şey dâhil” tatillerden bahsetti. Burada şunu
ilginç bulgular içeriyor. Araştırmaya göre belirtmekte fayda var ki bu kesim için Türkiye’de
İsraillilerin büyük bölümü ikili ilişkilerin tatil yapmak krizin en sıcak günlerinde bile sorun
düzeltilmesi için koşulların olgunlaştığına inanıyor. değildi.
Ancak bunun için gösterilen sebepler favori tatil
yörelerine dönmekten ziyade güvenlik kaygılarına Araştırma, Mitvim ile Türkiye’nin Küresel Siyasal
odaklanıyor. Eğilimler Merkezi tarafından 18 Ekim’de
Herzliya’da düzenlenen İsrail‐Türkiye Diplomatik
İkili temaslarda uzlaşı yönünde belli bir mesafenin Diyalog Konferansı için yapıldı.
alındığı haberlerinin ardından Smith Consulting
araştırma şirketi deneklere “İsrail’in Türkiye ile Al‐Monitor’a konuşan Mitvim Başkanı Nimrod
ilişkilerini onarması için başlıca sebebi nedir?” Goren konferanstaki havayı ihtiyatlı iyimserlik
sorusunu yöneltti. Araştırmaya katılan 500 olarak tanımladı. Goren’e göre çok yakın
Yahudi’den sadece yüzde 6’sı en önemli sebep zamanlarda ilişkileri düzeltmeye dönük küçük,
olarak turizmi gösterdi. Buna karşılık katılımcıların ölçülü ve kademeli bazı adımlar atıldı. Goren,
yüzde 48’i Suriye ve İslam Devleti konusunda İsrail‐Filistin ihtilafındaki alevlenmeye ve
güvenlik alanında ikili iş birliği ihtiyacına işaret etti. Türkiye’de eli kulağında olan erken seçimlere


rağmen Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın İsrail’e yönelik Öte yandan İsrailli yorumcular arasında aksi bir

eleştirilerini görece düşük tonda tuttuğuna dikkat yaklaşım yaygın. Buna göre İsrail’in siyaseten güçlü
çekti. Tüm bunların arka planında Rusya’nın bir Erdoğan’a ihtiyacı var. Geleceği ve konumu için
Suriye’deki artan müdahalesi olduğunu söyleyen artık savaş vermeyen, seçimlerden mutlak güçle
Goren, bu gelişmenin hem İsrail’i hem Türkiye’yi çıkan, anayasayı değiştirerek daha büyük yetkilere
kaygılandırdığını ve her iki ülkeyi diplomatik kavuşan bir Erdoğan… Bu görüşe göre Erdoğan
konumlarını gözden geçirmeye ittiğini kaydetti. ancak böyle bir konumu elde ettiği zaman Türkiye
İsrail ve Türkiye Suriye konusunda bugüne dek ve İsrail’in iki sene önce üzerinde uzlaştığı ve şu an
farklı tutumlar benimsemiş olsa da son gelişmeler İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu’nun onayını
ortak menfaatlerin gelişmesine neden olabilir. bekleyen mutabakatları hayata geçirebilir.

Goren’e göre ikili ilişkileri düzeltme çabaları Goren ikili ilişkilerin onarılmasını hararetle
bugüne dek doğal gaz ve turizm gibi sivil konulara savunan bir isim. Orta Doğu’da değişen dengelerin
odaklandı ancak bundan böyle güvenlik bu yönde yeni fırsatlar yarattığını söyleyen Goren,
konularının ön plana çıkması bekleniyor. İsrail kamuoyunun büyük bir bölümünün de aynı
nedenle Türkiye’yi sadece cazip bir tatil merkezi
İyimser havaya rağmen İsrail yönetiminin uzlaşı olarak değil, İD’le mücadelede bir ortak olarak
çabalarını en azından 1 Kasım seçimlerinin görmeye başladığını kaydetti.
sonrasına kadar durdurduğunu belirtmek gerekir.
Türkiye’deki son seçimlerden sonra da yazdığım
gibi İsrailli siyasetçiler ve karar vericiler arasında şu Read more:
http://www.al‐monitor.com/pulse/tr/originals/2015/10/israet‐turkey‐
görüş hâkim: Erdoğan’ın zayıflaması, siyasi normalization‐erdogan‐poll‐tourism‐security‐
emellerinden taviz vermek zorunda kalması ve bir is.html#ixzz3qQpy9GMz
koalisyon hükümetinin kurulması ilişkileri
normalleştirme olanağını artıracak.


Pegasus, ve misafirler Ovda Havalimanı’na İstanbul Sabiha

Gökçen Havalimanı’ndan haftanın 3 günü karşılıklı
Yurtdışı Uçuş noktalarına düzenlenecek seferlerle ulaşabilecek.
Eilat–Ovda Havalimanı’nı ekliyor.
29.99 DOLARDAN BAŞLIYOR

Pegasus, uçuş ağına İsrail Eilat’ta Ovda Pegasus’un İsrail’in Kızıldeniz’e kıyısı olan turistik
Havalimanı’nı ekleyerek toplam uçuş noktası Eilat şehrine yaklaşık 60 km mesafede bulunan
sayısını 101’e çıkartacak. Ovda Havalimanı’na gerçekleşecek uçuşlarının
biletleri 29.99$’dan başlayan fiyatlarla
www.flypgs.com,mobile.flypgs.com, Pegasus’un
Mobil Uygulamaları ve acente kanalları aracılığıyla
satışa sunuldu.

HAFTADA 3 GÜN

İsrail’in güneyinde yer alan ve ülkenin 2.
uluslararası havalimanı olan Ovda Havalimanı’na
uçuşlar, İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı’ndan
Salı, Perşembe ve Pazar günleri saat 21:30’da
kalkacak. Pegasus misafirleri Ovda
Havalimanı’ndan İstanbul Sabiha Gökçen
Havalimanı’na ise Pazartesi, Çarşamba ve Cuma
günleri yerel saatle sabah 04:00’te gerçekleşecek
Pegasus’un, İsrail’de Tel Aviv’den sonra 2. uçuş seferlerle ulaşabilecek.
noktası olan Eilat’a uçuşları 1 Aralık’ta başlayacak


İsrail’in turistik Eilat şehri, dalış sporlarına uygun İsrail Mısır İlişkilerinde
mercan kayalıklarıyla ve Kızıldeniz kıyısındaki ünlü
plajlarıyla tanınıyor. Bölge özellikle farklı tatil Yeni Dönem
arayışında olan turistleri cezbediyor. İsrailblogu.com

PEGASUS, OVDA HAVALİMANI’NDAN 61 Eylül ayında
NOKTAYA BAĞLANTILI UÇURUYOR Kahire’deki

Pegasus, Ovda Havalimanı’nı İstanbul üzerinden iç büyükelçiliğini yeniden
hatlarda Adana, Ankara, İzmir, Kayseri, Antalya, açan İsrail dört yıl önce
Batman, Bodrum, Diyarbakır, Dalaman, Denizli, düzenlenen bir
Erzurum, Elazığ, Gaziantep, Hatay, Konya, baskının ardından
Malatya, Samsun, Trabzon, Van olmak üzere 19, dış elçiliğini kapatmıştı.
hatlarda ise Amsterdam, Atina, Barselona, Belgrad, Bu olaydan sonra iki
Milan, Bologna, Basel, Budapeşte, Köln, Kopenhag, ülke son 30 yılın en
Brüksel, Moskova, Dusseldorf, St. Etienne, kötü diplomatik
Stokholm, Kuzey Kıbrıs, Roma, Frankfurt, krizine sürüklenmişti.
Hamburg, Kharkiv, Londra Gatwick, Londra
Stansted, Lviv, Lyon, Madrid, Marsilya, Münih, İsrail Dışişleri Bakanlığı Direktörü Dore Gold,
Milan Malpensa, Nice, Nürnberg, Paris, Oslo, yapılan açılış töreni için gittiği Kahire’de yaptığı
Bükreş, Prag, Priştine, Saraybosna, Üsküp, konuşmada “İsrail ile Mısır Orta Doğu’nun istikrarı
Stuttgart, Berlin, Tiran, Viyana, Zürih olmak üzere ve refah için çalışıyor,” dedi. Dore ayrıca, İsrail
42, toplamda 61 noktaya bağlantılı uçuruyor. Başbakanı Binyamin Netanyahu ve Mısır Devlet
Başkanı Abdel Fattah Sisi’nin oluşan tehdidi
bertaraf ettiklerini ve Orta Doğu’nun istikrarı ve
  kalkınması için işbirliği yaptıklarını belirtti.


“Mısır her daim bölgenin en büyük ve en önemli Kudüs’teki dışişleri Kahire’deki tören için “yeni bir
ülkesi olacaktır,” diyen Gold, “Boşuna Arap dünyası şeyin başlangıcı,” açıklamasını yaptı.
Mısır için Um al‐Dunya demiyor, dünyanın 9 eylül 2011’de, Arap Baharı gösterileri sırasında
annesi,” diye ekledi. protestocular elçilik binasına saldırmış altı
güvenlik görevlisi saatler sonra Mısırlı komandolar
tarafından ABD Başkanı Barack Obama’nın direkt
emri ile kurtarılmışlardı. Olay sonrası İsrailli
çekirdek diplomat takım Mısır’da kalmıştı. Son
dört yılda elçilik çalışanları sayıca artmış ancak
elçilik açılmamıştı. Diplomat aileleri ise İsrail’de
kalmıştı.

Dışişleri Bakanı yardımcısı Tzipi Hotovely elçiliğin
açılışını iki ülkenin ilişkilerini arttıracağını belirtti
ve Mısır ile İsrail’in ortak çıkarları olduğunu ekledi.
“Son gelişmeler karşısında İsrail ile birçok ülkenin
İsrail'in Mısır Büyükelçisi Haim Koren özellikle de Mısır’ın işbirliği için birçok fırsat
doğabilir.”
Törene İsrail’in Kahire Büyükelçisi Haim Koren ve
İsrail’in Mısır’daki diplomatları, ABD’nin Kahire Mısır Haziran ayında Mısır’a yeni büyükelçi olarak
Büyükelçisi Stephen Beecroft ve Mısır Dışişleri Hazem Khairat’ı atamıştı.
bakanlığı yetkilileri katıldı. Törende İsrail bayrağı
göndere çekildi, elçiliğin isim plaketi elçilik bina
dışına koyuldu ve Mısır ile İsrail milli marşları  
çalındı.


İsrail’in en Büyük 40 megavatlık Ketura güneş tarlası İsrail’in ikinci

ancak en geniş alana yayılmış “Güneş Enerjisi
Güneş Enerjisi Tarlası Tarlası”. 54,2 hektarlık alana yayılan Ketura’da
Devreye Girdi 140.343 güneş paneli bulunuyor. Arava vadisinde
İsrailblogu.com bulunan Ketura bir Arava enerji şirketi ve
Électricité de France Energies Nouvelles Israel
ortak projesi.

Altı yıllık yapım aşamasından sonra Arava’daki 2009’da başlayan proje Temmuz 2015’te günde
güneş enerjisi üretim merkezi devreye girdi ve 250.000 kw/h üretecek kapasiteye ulaştı.
ülkeye elektrik vermeye başladı. The Jerusalem Güneş panellerinin yapımı yedi ay sürdü. Daha
Post’a konuşan Arava enerji şirketinin CEO’su Jon sonra İsrail elektrik kurumu buradan ana şebekeye
Cohen sadece altı günde ülkenin elektrik bağlantı yaptı ve böylece ülkenin ana elektrik
şebekesine bu sayede 1,5 milyon kw/h eklendiğini şebekesine elektrik verebilecek konuma geldi.
söyledi. Ketura güneş enerjisi ile elektrik üretme açısından


ilk değil ama İsrail’in en büyüğü. İlki 37,5 ayrıca rüzgâr enerjisine de ağırlık vereceğini
megavatlık Energix Grubuna ait Neot Hovav. Bu açıkladı. EDF Energy Nouvelles Israel’in İsrail’de
proje de Aralık 2014’te tamamlandı. Ketura güneş toplam 110 megavatlık 10 güneş enerjisi tesisi
enerjisi tesisinin 100 megavata çıkma potansiyeli mevcut. Şirket altı yıldır İsrail’de faaliyet gösteriyor.
mevcut. Günümüzde İsrail’de devreye girmiş veya inşaatı
devam eden tesislerin toplamı 470 megavat enerji
İsrailli girişimcilerin bu konudaki atılımları devam üretecek potansiyelde. Bu projelerden bir tanesi de
ediyor. İsrail, Enlight Yenilenebilir Enerji’nin 55 Berşeva’nın 35 kilometre güneyinde bulunan
megavatlık Haluziot ve EDF Energies Nouvelles Ashalim’de yapılıyor.
Israel’in Zmorot güneş tarlaları ile tanışmaya
hazırlanıyor. Yasalar 340 megavatlık bir kotayı Ekim 2013’te
onaylamasına rağmen gerekli düzenlemeler henüz
yerine getirilmiş değil. Cohen bu konuda Ocak
2015’te sürenin dolduğuna işaret ediyor. Bu da
yatırımcıları zor durumda bırakıyor.

 

EDF Enerji’nin CEO’su Ayalon Vaniche şirketinin
bu tür projeleri desteklemeye devam edeceğini


Kudüs Hastanesi gerilim hastanenin steril duvarlarına nüfus ediyor

ve hasta yakınları koridorlarda tartışarak yaralıların
Hem Kurbanları Hem Saldırganları travmasını arttırıyor. Hadassah’ın Ein Kerem’deki
Tedavi Ediyor merkezi derin bir şekilde bölünmüş Kudüs’te ender
İsrailblogu.com bir arada yaşama modeli oluşturuyor. Yahudi ve
Arap tıbbi personel, yan yana şehrin yaralılarını
Kudüs yeni bir şiddet sarmalına girmişken,
tedavi ediyor.
saldırganlar ve kurbanlar yeniden bir araya
gelmelerinin şaşkınlığını yaşıyorlar Kudüs’ün en Merkez çalışanları çatışmaya yabancı değil. Son
önemli ilk yardım hastanesinde. İntifada’da 20’den fazla hastane personeli
öldürüldü veya yakın akrabasını kaybetti.
Duygularını ayırmayı ve karşı tarafın hastalarını
tedavi etmeye alışkınlar. Dr. Daniel Weiss ameliyat
ettiği kişinin kurban veya yaralı saldırgan
olduğunun önemli olmadığını belirtiyor. “Bu
gerçek dışı bir şey gibi gözüküyor dışardan ama
hastaların kim olduğu önemli değil, hepsini tedavi
ediyoruz. Yahudi ve Araplar birbirlerinin
dükkanlarından alışveriş ediyorlar, birbirlerinin
işyerlerinde çalışıyorlar ve hastanede yan yana
yatıyorlar.”

Benzer duyguları İsrailli Arap Dr. Ahmed Eid de

paylaşıyor. Pazartesi günü 13 yaşında Yahudi bir
Hadassah Tıp Merkezi, siyaseti kapıda bırakmakla çocuğun hayatını kurtardı. Doğu Kudüs’te
övünerek hem Filistinli saldırganları, hem de bıçaklanan çocuk, aşırı kan kaybı ve düşük bir
Yahudi kurbanları tedavi ediyor. Ancak sokaktaki nabız ile hastaneye gelmişti. “Bu durum bizim için


rutin oldu. Ülkede olanlar bizi de etkiliyor ama

doktorluğumuzu etkilemiyor. Hadassah çok özel
bir yer.”

Hastane koridorları geleneksel Müslüman giysileri

giyen kadınlar ve başörtülüler ile ultra‐ortodoks
Yahudiler ve kipalı hastalarla dolu. Ancak Arap ve
Yahudilerin hastanede ayrılmaz olması herkes için
uygun değil.

Odel Bennett 3 Ekim’den beri Hadassah’da tedavi

görüyor. Filistinli bir saldırgan kocası Aharon’u
bıçakla öldürdü, kendisini ağır yaraladı ve iki
yaşındaki oğlu Natan’ı hafif yaraladı. Saldırgan bir
kişiye daha saldırdıktan sonra vurularak öldürüldü. Annesi Miriam Gal ise daha az diplomatik bir dille
22 yaşındaki Bennett yardım çığlıklarının Arap rahatsızlığını dile getiriyor. Saldırgan kadının
dükkan sahipleri tarafından nasıl alaya alındığını ve ailesinin koridorlarda rahatça gezinmesi, polisle
ona gülerek “öl” diye bağırdıklarını hala hatırlıyor. tartışması üzerine 18 yaşındaki Filistinli saldırganın
O sırada bir bıçak vücuduna saplıydı. başka bir bölüme nakledilmesini talep etti. “Bir

Bennett, 4 oda ilerisinde İsrailli bir adamı teröre kurban vermiş bir aileyiz. O saldırganın
bıçaklayan Filistinli bir kadın saldırganın yattığını yaşamaya bile hakkı yokken onu buraya konması
öğrenince titremeye başladı ve bir panik krizi mide bulandırıcı,” dedi titreyerek.

geçirdi. “Tam yakınımda cinayete teşebbüs eden Şiddet dalgası İsraillileri endişeli ve güvensiz
birinin olduğunu bilmeyi kabullenmek çok zor. 11 hissettirirken, Filistinliler uzun zamandır süregelen
bıçak darbesinden iyileşmeye çalışan Bennett ümitsizliklerin bir yansıması diyorlar.
saldırganların hapishanede tedavi edilmesi
gerektiğini söylüyor.


Filistin Devlet Başkanı yalanlar söylemeyi durdur.’ demesinin zamanı

geldi.
Mahmud Abbas’ın Kayınbiraderi
İsrail’de Tedavi Görüyor Bir hafta önce Abbas, İsrail’in 13 yaşındaki bir
Filistinliyi infaz ettiğini söylemiş. Oysa gerçekte
Kaynak: ynetnews
Pisgat Ze’ev’de bıçaklı saldırı gerçekleştiren

Filistinli genç, iddia edildiği gibi öldürülmemiş,
Filistin Devlet
yaralı olarak tedavi için İsrailli doktorlar tarafından
Başkanı Mahmud
Kudüs Hadassa Hastanesinde tedavi edilmişti.
Abbas İsrail’e karşı

sert açıklamalarına
Sadece iki gün önce, Netanyahu ‘Mahmus Abbas’ın
ve suçlamalarına
Hamas ve IŞİD’le bir konuştuğunu, Kudüs için
yöneltmeye devam
dökülen her damla kanı kutsuyoruz. Bu kan temiz
ederken, Abbas’ın
ve saftır ve Allah için akıtılmıştır.’ dediğini ekledi.
kayınbiraderi Tel Aviv’deki Assuta Hastanesi’nde

ameliyat oldu.
Ynet, Abbas’ın kayınbiraderinin ameliyat olduğu

özel Assuta Hastanesi’nde geçen Haziran’da
İsrail’de art arda yaşanan terör olayları arasında
Abbas’ın eşinin de ameliyat olduğunu ortaya
Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas’ın
çıkarmıştı.
kayınbiraderi, İsrail’de bulunan özel bir hastanede

Perşembe günü önemli bir kalp ameliyatı geçirdi.
Abbas’ın eşi İsrail’deki bu yeni hastanenin, yedinci

katındaki ortopedik cerrahi servisinde 24 saat özel
Başbakan Netanyahu Perşembe akşamı resmi
korumalı odada kalmıştı.
Twitter hesabından yaptığı duyuruda:

Uluslararası toplumun Filistin Devlet Başkanı  
Mahmud Abbas’a artık net olarak: ‘İsrail hakkında


İsrail Merkez Bankası Başkanı İsrail merkez bankası başkanı Flug dışında ikinci yıl

artarda en iyi olarak gösterilen yöneticiler
Dünyanın en Başarılıları Arasında Hindistan’dan Raghuram Rajan, Malezya’dan Zeti
Gösterildi Akhtar Aziz, Filipin’den Amando Tetangco Jr. Ve
Tayvan’dan Fai‐Nan Peng.
İsrail Merkez
Bankası Başkanı Global Finance yayıncısı ve genel yayın yönetmeni
Karnit Flug Joseph Giarraputo, “Küresel ekonomiler iyileşme
Global Finance sürecine girdi. Öte yandan güçlenen ABD doları,
dergisine göre Federal hazinenin kolay para politikasını bırakması
en iyi dokuz gibi zorluklarla da karşı karşıyalar,” dedi. Merkez
merkez bankası bankaları bu zorlukları yenmek için önemli bir rol
başkanından biri. Flug geçtiğimiz sene de en üstleniyorlar. Başarılı finansal politikalar kur
başarılı dokuz yöneticiden biri seçilmişti. dalgalanmalarını ve artan faiz oranlarının etkilerini
azaltarak ekonomik büyümeyi arttırabilir.
Geçtiğimiz hafta geleneksel listesini açıklayan dergi
Flug’a A notu vererek diğer sekiz ülke merkez “Sonuçlara da bakıldığında, bazı merkez
bankası başkanıyla birlikte en iyiler arasında bankalarının bu konuda daha başarılı olduklarını
gösterdi. görebiliyoruz. Verilen puanlamalar aynı zamanda
merkez bankası başkanının siyasi müdahalelerle
A ile F arasında değişen puanlar alan merkez baş etme ve hükümet politikalarını etkileme gücü
bankası yöneticilerine verilen puanlar enflasyon de göz önüne alınarak veriliyor.”
baskısı, ekonomik gelişme hedeflerini tutturma,
yerel para birimi istikrarı ve faiz oranını yönetme  
becerileri üzerinden hesaplanıyor. A çok başarılı
demekken, F tam bir başarısızlık olarak niteleniyor.


SIM Kart Dönemi kimlik kartları da Security Elements ile telefonlara
gelebileek. Tabi bunun için önce devletin bu işleme
Kapanıyor onay vermesi gerekiyor. Devletin de buna onay
Ekrem Uçman
vermesiyle birlikte parmak izi ve damar izi kişisel

Security Elements çipi
veriler de çip içerisine yüklenebilecek.

telefonlara geliyor. Bu İlk deneme Apple'dan
gelişme ile birlikte cep Geçtiğimiz yıl benzer bir bütünleşik kart
telefonları içerisinde yer
teknolojisini iPad Air 2 modelinde deneyen Apple,
alan SIM kartlar yavaş
önümüzdeki iPhone modellerinde direk olarak
yavaş ortadan kalkacak.
Security Elements çiplerine yer vermeye
Security Element çipinin akıllı telefonlara hazırlanıyor. iPhone 7 modeline yeni nesil çiplere
gelmesiyle birlikte mobil dünyada yepyeni bir süreç yer verecek olan Apple bu sayede kullanıcıların
başlayacak. Teknolojinin akıllı telefonlara cihazlarını tamemen kişisel bir veri bankasına
uyarlanmasıyla birlikte ilk etapta klasik SIM kartlar dönüştürecek.

ortadan kalkarken, akıllı telefon kullanıcılar uzun Security Elements çipleriyle birlikte sadece mobil
vadede neredeyse her türlü işlerini Security dünyada değil, başta bankacılık olmak üzere birçok
Elements çipi üzerinden gerçekleştirebilecekler. alanda gelişmeler yaşanacak. Devletin de onay
vermesiyle birlikte kimlik kartlarından,
Teknoloji nasıl çalışacak? kullanıcıların biyometrik verilerine kadar geniş bir
Kullanıcıların bilgilerini baz istasyonları üzerinden veri skalası tek bir çip üzerinden yönetilebilecek.
hava aracılığı ile telefonların içine işlenecek. GSM Bu konuda dikkat edilmesi gereken husus,
operatörleri tarafından gerçekleştirilen bu işlem kullanıcıların bu çipler üzerinden takip edilmesi
için kullanıcıların telefonlarına bu işlem için olacak. Devletin ya da siber saldırganların
geliştirilen uygulamayı yüklemeleri yeterli olacak. kullanıcıların verilerini tek bir nokta üzerinden
Önümüzdeki yıl kullanımına başlanacak olan çipli elde etmesi sorunlar yaratabilir.


İzmir: yarınlara miras bırakmayı hedefleyerek günümüz

eserlerine yer verildiğini söyledi.
Yarınlara Bir Miras

17 Eylül Perşembe akşamı İzmir Arkas Sanat
Merkezi’nde basın, sanat eleştirmenleri ve İnsanoğlunun toplu yaşam merkezi olan kentler,
davetlilerin katıldığı açılış kokteylinde İzmir’den yaşam mekânlarımız olmanın yanı sıra bizden
Selim Bonfil ve Yusuf Tuvi’nin de eserlerinin yer önceki nesillerin bize bıraktığı ve bizim de gelecek
aldığı “İzmir: Yarınlara Bir Miras” isimli fotoğraf nesillere bırakmamız gereken emanetlerdir.
sergisi açıldı. Tarihin farklı dönemlerine ait fiziksel, sosyal ve
kültürel değişimler yaşayan kentlerin geleneksel
Açılış konuşmasını yapan Arkas Holding Yönetim dokusundan, yeni gelişen kimliğine tanıklık eden
Kurulu Başkanı Lucien Arkas, sergilerde genelde en kıymetli kaynaklar ise kent fotoğraflarıdır..
eski eserlerin sergilendiğini, İlk defa bu sergide


Bu noktadan yola çıkarak, 2015 yılının İzmir’ini ve Mario Cioni, Kanada’dan François Nadeau,
gelecek nesillere aktarabilmek adına Arkas Sanat Macaristan’dan Istvan Kerekes, Pakistan’dan
Merkezi ve IFOD (İzmir Fotoğraf Sanatı Muhammad Jahangir Khan, Polonya’dan Wojtek
Derneği) işbirliği ile hazırlanan bu sergide; İzmir’i Lalki, Tayland’dan Dow Wasıkrısı, Ukrayna’dan
diğer kentlerden farklı kılan, İzmir’e değer katan ve Alexander Kharvat, Türkiye’den Atilla Özdemir,
İzmir’e özgü unsurlar mercek altına alındı. Kentin Beyhan Özdemir, Murat Germen ve Nilgün
mimarisi, doğası, insanları, iş ve yerleşim alanları Özdemir’in eserleri de yer aldı.
gibi kentteki toplumsal ve kültürel yaşama ilişkin
ipuçları verecek pek çok farklı konu yaklaşık bir yıl Sanatçılar kendi objektiflerinden, Basmane,
süren çekimlerin ardından seçilen Bergama, Bornova, Karşıyaka, Kordon, Ödemiş,
fotoğraflarla ölümsüzleştirildi. Urla gibi kentin çeşitli ilçe ve mahallelerinde
görülmesi ve hatırlanması gereken güzellikleri
fotoğrafın evrensel dilini kullanarak yansıttılar.

18 sanatçının iki yıldır çektiği on binlerce kare
arasından 1200 kadar fotoğraf seçtiklerini anlatan
Lucien Arkas, Sanat Merkezinde bunlardan ancak
160 kadarına yer verebildiklerini, söyledi.
Sergi, 15 Kasım tarihine kadar açık kalacak.

Sergide Selim Bonfil ve Yusuf Tuvi’nin eserlerinin  
yanısıra, Arjantin’den Nicolas M. J. Berlingieri,
İspanya’dan Gabriel Brau Gelabert, İtalya’dan
Virgilio Bardossi, Valter Bernardeschi, Giulio Veggi


Türkiye, bu özelliğini daha ne kadar

koruyabilecek? Günde bir kişilik azalma
varsayımıyla bile, 1492’de başlayan
Sefaradların Balkanlardaki serüveni yakın bir
dönemde bitecek gibi görünüyor.

Metin Delevi, Ocak ayından bu yana Şalom’da
yayınlanan yazı dizisinin son bölümünde, geçmiş yerine
Sefarad kültürü konusunda katkılar sunan kişilerin “ne
Sefaradların Son yapılmalı” sorusuna verdikleri cevapları aktarıyor.
Kalesi:

T ÜRKİYE ***

METİN DELEVİ Büyük çoğunluğunu Sefaradların oluşturduğu
Kaynak : Şalom Yahudi cemaatinin çeşitli etkenlere bağlı nüfus
azalması nedeniyle Türkiye, Balkanlardaki ‘son
kale’ olma özelliğini daha ne kadar koruyabilecek?
Yüzde 96’sı Sefarad olan,
Günde bir kişilik azalma varsayımıyla bile, 1492’de
yaklaşık 17 bin kişilik Yahudi nüfusu ile Türkiye
başlayan Sefaradların Balkanlardaki serüveni yakın
günümüzde, Balkanlarda Sefaradların
bir dönemde bitecek gibi görünüyor.
‘son kalesi’ olma özelliğini taşıyor.

Bu bölümde herkesin artık aşina olduğu

geçmişimiz yerine Sefarad kültürü konusunda

yoğun katkılar sunan kişilerin “ne yapılmalı”

sorusuna verdikleri cevapları aktaracağım.


“Judeo‐Espanyol, Sefarad Kültürü’nün en önemli

‘mirası’ kabul edilmekte. Gerek bu lisan, gerek
diğergeleneksel Sefarad değerleri çeşitli Yahudi
cemaatlerine göre bazı farklılıklar gösterebilir.
Bilindiği gibi, 1492’de başlayan, İspanya ve daha
sonra Portekiz sürgünlerini izleyen dönemlerde
Yahudiler çeşitli topraklara yerleşmiş, bir kısmı
Avrupa’da kalırken, bazıları Kuzey Afrika’ya ve
büyük bir bölümü de Osmanlı İmparatorluğunun
geniş topraklarına dağılmışlardı.

Daha sonraları, Latin Amerika’ya, ABD’ye ya da
dünyamızın değişik uzak köşelerine yerleşenler
olduğunu da biliyoruz.’Sefarad Kültür Mirası’ ele
Bu görüşlere geçmeden önce, özellikle vurgulamak alındığında, bunca zamana ve kıtalar arası
istediğim, Anadolu’da Yahudi tarihinin 1492 mesafelere, farklılıklara rağmen, günümüzde de
başlamadığı, buna karşılık neredeyse 2400 yıldır Sefarad toplumlarında, temelde geleneksel ve dinsel
Anadolu kültür mozaiğinin bir parçası olduğudur. benzerlikler görebiliriz. Bunu ‘Yahudi
Anne’ kavramına dayandırmak gerekir.

İlk olarak, yaklaşık 15 yıldır hem Şalom’da hem de Tarih boyunca Yahudi Anne, geleneksel mirası
El Amaneser’de Judeo‐Espanyol yazıları ile bu dilin korumada en önemli rolü üstlenmiş, bunu asırlar
unutulmamasına katkıda bulunan annem Coya boyu sürdürmüştür. Bunca nesil, Judeo‐Espanyol’u
Delevi’nin ‘Judeo‐Espanyol’un Yol annelerinden, yani bilinen deyimle ‘de boka de
Haritası’ olarak adlandırdığı görüşünü madres’den öğrendi. Anneler sayesindedir ki, bugün
aktaracağım: bile, dünyanın çeşitli köşelerinde atalarının lisanını
konuşanları görebiliyoruz.


Judeo‐Espanyol ya da günümüzde sıkça Ne var ki, lisanın yanı sıra, Sefarad dinsel
kullandığımız Ladino, nostaljinin ve sürgünün ve folklorik gelenekleri, müziği, mutfağı ve çok
lisanı, yani, İber Yarımadasından kovulan değerli eski belgeler, çeşitli yazılar, edebi türler ve
Sefaradların kullanmış olduğu lisandır. Ladino, bir yaşlıların anıları vs... özetle, atalarından kalan bir
bakıma geniş Osmanlı topraklarına yerleşen ‘Sefarad kültürmiras’ı var. Pek tabii, bu kültür
Sefaradların, Müslüman, Rum vs ile komşulukları zenginliğini ayakta tutma, gelecek kuşaklara
sonucu doğmuştur diyebiliriz. Bu nedenle devretme çabaları süregelmektedir. Bu bağlamda,
‘Sürgünün lisanıdır’ terimini kullanmak yerinde birkaç yıl önce, çoğumuzun yakından
olabilir. bildiği Centropa projesi çalışmaları başladı.
Merkezi Viyana’da bulunan Centropa, Orta ve Doğu
Bazı belgelere göre, 1492 göçünü izleyen, yaklaşık iki Avrupa’da yerleşmiş Yahudi cemaatlerinin 20.
yüz yıl boyunca, Sefaradlar İspanyolcayı korumayı yüzyıldaki yaşamlarını araştıran ve belgeleyen bir
başardılar. Doğal olarak, zamanla, yerleşmiş kuruluş.
oldukları ülke ve etraftan etkilenerek yeni sözler,
deyimler katmışlar bu İspanyolcaya... Günümüzde, ‘Witness to a Jewish Century / Yahudi Yüzyılına
1930‐45 yılları arasında doğanlar, daha önceki Tanıklık’ adındaki bu proje kapsamında, belirli bir
nesiller gibi, birinci lisan olarak, aynen Judeo‐ yaştaki kişilerle görüşmeler yapılmakta. Anıları,
Espanyol’u düzgün konuşmakta, okumakta ve gelenekleri kaydedilmekte ve olanak dâhilinde,
yazmakta. Onların yetiştirdiği neslin bir bölümü de dönem resimleriyle desteklenerek, değerli belge ve
lisanı, birinci dil olarak değilse bile, konuşabiliyor, bilgilerin yok olmaları engellenmekte. Orta ve Doğu
yazabiliyor... Ama??? Bu durumda, ister istemez, Avrupa ülkelerinde başlamış olan bu proje,
aklımıza başka bir soru geliyor: ‘Acaba Judeo‐ Türkiye’de de yaşama geçirildi.
Espanyol yaşamını sürdürebilecek mi?’ Elbette
zaman ve tarih bunun yanıtını verecek. Amacımız Ayrıca, diğer bir çalışma da gerçekleştirilmiş
objektif bir bakışla bugünkü durumu değerlendirmek. bulunuyor: ‘Ladino Database’ projesinin konsepti
ve amacı, ana dili Ladino olup, onu iyi konuşan


mümkün olduğunca çok kişi ile söyleşi yapıp, Judeo‐ Sefarad kültürünün ve Judeo‐Espanyol’un arşivlerde

Espanyol lisanında bol malzeme toplamak... yaşaması cidden heyecan verici bir olay olsa gerek.“
Konuşmacılarda aranan tek koşul, Ladino’yu iyi
bilmeleri. Kaydedilen konuşmalar, mot‐a‐mot İkinci görüş olarak, yıllardır Judeo‐Espanyol diline
/kelimesi kelimesine transkripsiyon yapılarak, gönül vermiş, Ladino Komunita grubunu kurup, bu
bilgisayara aktarılıyor. Bu aşamadaki çalışma, dilde yüzlerce kişinin birbirileriyle iletişime
söyleşileri gerçekleştirmekle görevli ekip için, çok geçmesini sağlayan ve en nihayet bu yazı dizisini
dikkat, zaman ve sabır isteyen bir süreç. hazırlamamı öneren ve yüreklendiren Raşel Amado
Sonlandığında, sesli ve yazılı, Judeo‐Espanyol bir Bortnick’e kulak verelim:
materyal oluşuyor.
“Sayın Metin Delevi’nin Şalom okurlarına sunduğu
Bu noktada ‘Centropa’ ve ‘Ladino Database’ ‘Balkanlarda Bir Zamanlar Yahudiler Yaşardı’
birbirinden ayrılıyor. Centropa’da konuşulan lisan dizisinden özetleyebileceğimiz sonuç, bu yörelerde
önem taşımamakta; belgeler, ses kayıtları, resimler kayda değer Yahudi cemaatleri kalmadığıdır. Büyük
belirli bir merkezde toplanıp, metinler İngilizceye çoğunluğu Sefarad ‐ yani İspanya ve Portekiz
çevrilmekte ve dergi formatında basılarak kökenli ‐ olan bu cemaatler, Osmanlı İmparatorluğu
arşivlenmekte. Ladino Database çalışmasında, döneminde sayı ve kültür bakımından zirvelerine
eldeki malzeme özel bir bilgisayar programıyla ulaşmışlarsa da, 20. yüzyılın ilk yıllarında yer alan
araştırmacıların hizmetine sunuluyor. Bu şekilde siyasi kargaşalık ve harpler nedeniyle Avrupa ve
anında sesli ve yazılı, önemli bir Ladino arşivine Amerika memleketlerine göçler yüzünden
ulaşılıyor. Ladino Database programında, küçülmüşlerse de, onlara tam ölüm darbesini vuran
görüşmeleri yapıp soruları yönelten, konuşmaları Şoa veya Holokost olarak bilinen, İkinci Dünya
teybe kaydeden ve kelimesi kelimesine çözen ekibin Savaşı’nda Yahudilere yapılan soykırım olmuştu.
de Judeo‐Espanyol’a vakıf olmasının yanında, Şoa’dan canını kurtarabilen az kişi de genelde önceki
bilgisayar kullanabilir olması da gerekiyor. memleketlerine dönmemiş, Amerika, Avrupa
ülkelerine veya İsrail’e yerleşmişlerdi. Bu acı duruma


Sefarad kültür ve yaşamının merkezleri sayılan maddi ve manevi kültürel mirası korumak ve
Selanik, Sofya, Saraybosna gibi şehirler, Rodos ve devamını sağlamak gibi büyük ve ağır bir
Girit gibi adalar da dâhil olması, 500 yıldır gelişmiş sorumluluk yükler.
özgün Balkan Sefarad kültürünü ve Ladino dilini de
tarihe geçme eşiğine getirmişti. Dengenin olumlu tarafına eklenen yeni bir gelişme

Bu arada, aynı kültürü paylaşan, İstanbul ve İzmir Onlarca yıldır yurt dışında yaşamama rağmen,
gibi önemli Sefarad kültür merkezlerini içeren Türkiye’deki gelişmeleri yakından takip eden biri
Türkiye Yahudi toplumu Şoa’ya maruz kalmamış, olarak söyleyebilirim ki, Türk Yahudi Cemaati kendi
yaşamına devam ediyordu. Gerçi bu toplum da 90‐ kültür mirasını koruma görevini hepimize onur
100 yıl öncesine nazaran çok küçülmüş, bir verecek derecede örgütlü ve sistemli olarak
zamanlar 90 binlerde iken, dışarıya olan göçler ve üstlenmiş ve yerine getirmektedir. Ne var ki bazı dış
son yıllardaki ölüm‐doğum oransızlığı neticesinde ve iç olumsuz etkenler, Sefarad kültürünün
nüfusu 17 bine düşmüştür. geleceğini, bu tarihsel yörede nazik bir dengeye bağlı
kılmıştır.
Dünyada yayılmış büyük Yahudi toplumları
arasında küçük sayılsa da, büyük çoğunluğu Dengenin olumlu tarafında, cemaat içinde yer alan
İstanbul’da yaşayan Türk Yahudi Cemaati bugün, çok sayıda etkinlikler vardır. Bunlar arasında,
hem İspanya sürgününden sonra Osmanlı Osmanlı‐Türk Sefarad Araştırmaları Merkezi
İmparatorluğu’nda kurulan tarihsel cemaatlerinin çalışmaları ve El Amaneser dergisi, Maftirim Korosu
en büyüğü, hem de tüm dünyadaki Balkan‐Sefarad ve yayınladıkları kitap ‐ CD seti, Ladino Günü
cemaatlerinin en büyüğü, en canlısı ve en kutlamaları, Şalom gazetesi ve Judeo‐Espanyol
önemlisidir. sayfasının devamı, geleneksel düğünler, dini
bayramlar, faşadura ve berit kutlamaları, bat‐
Bu özel ve onurlu mevki, bu çok küçülmüş cemaatin mitzva törenleri, 500. Yıl Müzesi, Ulus Özel Musevi
omuzlarına, 500 yıllık (ve hatta daha antik) Yahudi Lisesinin başarıları, Las Estreyikas d’Estanbol çocuk


korosu, Edirne Sinagogunun devlet bütçesinin Dileğimiz, Türkiye’nin ‘Balkan Sefaradlarının son
yatırımı ile imarı, İzmir’de eski sinagogların (İzmir kalesi’ olarak daha nice yüzyıllar huzur, kardeşlik ve
Belediyesi desteği ile) yenileme projesi, antik dini özgürlük içinde devam etmesidir.”
kitapların korunmaya alınması, vs… sayılabilir.
Üçüncü görüş olarak Sefarad kültürü deyince ilk
Aksi etkenler arasında ise maalesef cemaatin giderek akla gelen ve Osmanlı‐Türk Sefarad Kültürü
küçülmesi ve yaşlanması, bireylerin kültürlerine ve Araştırma Merkezi Koordinatörü Karen Gerson
geçmişlerine karşı ilgisizliği ve dıştan gelen Aşkenaz Şarhon merkezin çalışmalarını aktardı:
adetleri benimsemesi sayılabilir. ‘Hem yükte hem
pahada ağır’ bu etkenlerin hepsine karşı koyabilmek “1 Aralık 2003’te Türkiye Cumhuriyeti
mümkün olmasa da, sorunu çözmek yönünde yeni Hahambaşılığı’nın alt kuruluşu olarak kurulan
bir gelişme olmuştur kanımca: Son aylarda Sefarad Kültürü Araştırma Merkezi, büyük bir
yürürlüğe geçen Sefarad kökenlilere İspanya ve/veya çoğunlukla oral bir kültür olan Sefarad kültürünün
Portekiz vatandaşlığı hakkı kanunu. günümüze kadar gelebilmiş olan tüm öğelerini
toplamak, belgelemek ve arşivlemek amacıyla
Bir Avrupa Birliği pasaportunun pratik avantajlarına çalışmaya başladı.
ulaşmak gayesiyle de olsa, bu kanunun, birçok
Türkiye Yahudi’sini geçmişini ve kültür mirasını Geçen yıllar içinde son derece önemli projelere imza
araştırmaya sevk ettiğini fark ettim. Ümit ederim ki atan Sefarad Merkezi, Centropa (Avusturya)
en kısa zamanda İspanyolca lisanı cemaat içinde kuruluşu ile bir sözlü tarih projesi gerçekleştirdi ve
yayılacak ve bu yolla Yahudi İspanyolcası ‐ yaşları 70’ten yukarı olan kişilerin çok ayrıntılı
Ladino’ya da ilgi artacaktır. hayat hikâyelerini belgeledi.

Bu ilginin, genel toplumda da yayılmasını, üniversite 16. yüzyılda Edirne’de doğan ve tamamı Türk Sanat
sınıflarına kadar gelmesini, Osmanlı devrinin önemli Müziği makamlarından oluşan Maftirim müziğinin
bir kültür kesimi olan Sefarad tarihine de yer günümüze kadar ulaşabilmiş olan ilahilerini,
açmasını bile hayal edebiliriz. notaları, tercümeleri ve Maftirim hakkında önemli


bilgiler içeren giriş makalesi ile harika bir yapılan konuşmalar kaydedildi ve bu dilin en
koleksiyonu yayınlamayı başardı. azından konuşma dili kayıt altına alındı.

2005 yılının mart ayında, Şalom gazetesinin eki Bugün daha yapılması gereken çok iş var. Kayıt
olarak El Amaneser gazetesi aylık olarak yayına altına alınması gereken binlerce belge, şarkı, yemek
girdi. Tamamı (24 sayfa) Judeo‐Espanyol dilinde tarifleri, gelenekler ve tarihi bilgi var. Ülkemizde ve
olan bu gazete dünyada tek olup on bir yıldır her ay dünyada ekonomik durum kötüye giderken, bu gibi
yayınlanmaya devam ediyor. durumlarda ilk kurban kültür için harcanan paradır.

Ne yazık ki finansman olmayınca birçok kültür
Yine türünün dünyada tek örneği olarak İrvin
öğemizin kaybolup gitmesini önlemek mümkün
Mandel’in Mozotros Ailesi karikatürlerinden
olmayacaktır.”
seçmeler Judeo‐Espanyol diline çevrilip yayınlandı.

27 Ocak’ta başlayan yazı dizisine son noktayı
Judeo‐Espanyol – Türkçe sözlük, Judeo‐Espanyol
koymak üzereyiz. Gördüğümüz gibi, bir zamanlar
fıkralar kitabı, sinagog ilahileri CD’leri, atasözleri ve
Sefarad kültürünün beşiği olan Balkanlar’da, artık
deyimler koleksiyonu merkezin yayınları arasında
bu kültürü yönlendirecek, devam ettirecek nüfus
yer alıyor.
bir tek Türkiye’de görünüyor. Bu görünüm ne
Cervantes Enstitüsünde verilen üç kursluk Judeo‐ zamana kadar devam ettirilebilecek? Bunun cevabı
Espanyol dersleri, özellikle yabancı ülkelerin bu genç nesilde yatıyor. Eğer bu kültürün devam
kurslara ilgisini başlatmıştır. İsrail’in Ben Gurion ve etmesini istiyorsak gençlerimizi bu yönde
Bar İlan Üniversiteleri ile ortaklaşa projeler bilinçlendirmek gerekiyor. Bilinçlendirme, teşvik
geliştirildi, seminerler ve konferanslar düzenlendi ve etme konusu da bizim nesle düşüyor. Bu yazı
akademik çevrelerde merkezimizin adı saygın bir dizisinin bir amacı kısmen bile olsa da bu
konuma oturtuldu. bilinçlendirmeyi sağlamak idi. Umarım başarılı
olmuşumdur.
Judeo‐Espanyol dili ile ilgili Ladino Database adı
verilen projede 80 saatlik Judeo‐Espanyol dilinde


Türk Vatandaşlığı Yahudilerden

Gizlenmelerini Talep Ediyor

AGOS
EMRE CAN DAĞLIOĞLU
misakmanusyan@gmail.com

Koç Üniversitesi Yayınları’ndan bu ay
yayınlanan ‘Yirmi Birinci Yüzyılda Türkiye’deki
Yahudiler: Hoşgörünün Öteki Yüzü’ kitabıyla
Hebrew University of Jerusalem’den Marcy

BASINDAN Brink‐Danan, Türkiyeli Yahudilerin özellikle
1992’den sonra yaşadıklarına odaklanıyor.

Brink‐Danan’la Türkiyeli Yahudilerin kimliğini,
İsrail’e bakışlarını ve medyadaki temsillerini
konuştuk.

Türkiye, özellikle 1990’lardan itibaren çok kültürlü
geçmişiyle yeniden tanışırken, Osmanlı’ya
gelişlerinin 500. yılının kutlamaları vesilesiyle 1992
ve sonrasında Türkiyeli Yahudilere yönelik ilgi de
artıyordu. Fakat buna rağmen Türkiyeli Yahudiler,
haklarında en az bilgi sahibi olunan gayrimüslim
toplumlar arasında. Koç Üniversitesi Yayınları’ndan
bu ay yayınlanan ‘Yirmi Birinci Yüzyılda
Türkiye’deki Yahudiler: Hoşgörünün Öteki Yüzü’


kitabıyla Hebrew University of Jerusalem’den Bir diğer önemli etmen de Yahudi toplumunun
Marcy Brink‐Danan, Türkiyeli Yahudilerin özellikle tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de toplum içi
1992’den sonra yaşadıklarına odaklanıyor. Brink‐ evliliğe atfettiği önem. Birçok bölgede bu,
Danan’la Türkiyeli Yahudilerin kimliğini, İsrail’e azınlıkların ortak hayatta kalma stratejisidir zaten,
bakışlarını ve medyadaki temsillerini konuştuk. fakat bu, dışarıdan elitist bir pratik olarak
algılanıyor. Hâlbuki bu, çoğunluk dini ve kültürü
 Türk Yahudi kimliği nasıl kuruluyor? içinde kaybolmamak için devam ettirilen bir
Bu kimliğin önemli bir etmeni, kendi dışında kalan gelenek.
ulusal kolektivitenin kendilerini nasıl
isimlendirdiği. Çok kültürlü Osmanlı Yine de Yahudilerin Müslüman Türklerin
İmparatorluğu’ndan Cumhuriyet’e geçişin çalıştıkları ve eğlendikleri yerlerde çalıştıkları ve
etkilerinin ‘öz’ Türk kimliğine olumlu bir sosyal eğlendikleri gerçeğinin altını çizmek çok önemli.
değer atfetmesi sebebiyle isimlendirme de bu yeni Aynı barlara gidiyorlar, aynı Filmleri izliyorlar, aynı
birlikte yepyeni bir sembolik ağırlık oluşturmuş. kıyafetleri giyiyorlar, arkadaşları gibi Türkçe
Türk Yahudi kimliğinin isimlendirilmesi üzerine konuşuyorlar ve giderek artan oranda
daha önce de çok yazmıştım, 2000’lerin başında Müslümanlarla evleniyorlar. 1960’larda karma
Türkiye’de yaptığım saha çalışması sırasında beni evliliğe çok nadir rastlanırken, 90’lar boyunca
çarpan konu da bu oldu. Yahudilerin bu bölgede Yahudiler ile Müslüman arasındaki evlilik oranı
500 yıllık bir geçmişi olmasına, Türkiye vatandaşı yüzde 42’ye ulaştı. 1990’dan 2001’e kadar geçen süre
olmalarına ve Türkçe konuşmalarına rağmen, zarfında, bu oran neredeyse ikiye katlanmış oldu.
Müslüman Türklerle gündelik temaslarında Türkiye, belki de bu kadar Yahudi’nin bu kadar
genellikle ‘yabancı’ olarak sınıflandırılıyorlar. Müslüman’la evlendiği dünyadaki tek ülkedir. Şunu
Herhangi bir yerde Yahudi arkadaşlarım da belirtmek gerekir ki, birbirleriyle evlenen
kendilerini tanıtırken, nereden geldiklerini, Türk Yahudiler ve Müslümanlar genelde dini pratiklerini
olup olmadıklarını, nasıl böyle güzel Türkçe uygulamayan seküler insanlar.
konuştuklarını açıklamak zorunda kalıyorlardı.


 Türkiye’deki Yahudiler kendilerini ‘Türk’ için tercih ettiklerini söylediler. Fakat Yahudiler,

kimliğiyle ne kadar özdeşleştiriyor sizce? Türk ulusal projesinin her zaman büyük
destekçileri ve ilk savunucuları oldular.
Elli yıl önce, Türkiyeli akademisyenler Türk
kimliğini bir yerden kazandırırken, bir yerden  Türkiye’deki Yahudiler, genellikle 1934
kaybettiren bir denge üzerine kurmuşlar. Türkiyeli Trakya Pogromları, Varlık Vergisi ve 6‐7
bir gayrimüslim Türk vatandaşı kabul edilirken, Eylül gibi yaşadıkları felaketler konusunda
asla Türk olamayacağı ileri sürülmüş. 2002‐2003 sessizdirler. Bu meşum hatıraları
yıllarında Türkiye’de yaptığım etnografik çalışmada, konuşmaktan neden kaçınıyorlar sizce?
bunun bazen doğru olduğunu, bazen de olmadığını
gördüm. Türkiyeli Türk Yahudileri, Osmanlı’nın son dönemindeki
Yahudiler, elbette ki Cumhuriyetçi tutumları dolayısıyla Türk
kendilerini Türk hegemonyasıyla paradoksal bir ilişki kuruyorlar.
olarak görüyorlar. Yahudilerin sadık tavrına rağmen, Cumhuriyet’in
Kitap Türkçeye ilk yılları, azınlık dillerinin yasaklayan ve yıkıcı
çevrilirken de bu pogromların, gerçekleştiren bir yabancı
konuda zorluk yaşadık. düşmanlığına sahne oldu. Bu yıllar boyunca, Türk
Çevirmenimiz kitabın olmak ve yeterince Türk kabul edilmemek korkusu,
ismini ‘Türkiyeli İstanbul’daki Yahudiler ve diğer azınlıklar arasında,
Yahudiler’ diye etnik azınlık dilleri yerine Türkçe konuşmak,
çevirmek isterken, ben isimleri ‘Türkleştirmek’ ve kamusal alanda farklı
‘Türk Yahudileri’ olduklarını belli eden her şeyi geri plana çekmek
kalmasında ısrarcı gibi çok sayıda imha edici sosyal pratiğin
oldum. Yayınevinin gerçekleşmesine neden oldu. Başlarından
editörleri, Türkiyeli Rumlar örneğini vererek azınlıkların ekonomik ve sembolik varlığına kast
‘Türkiyeli’ sıfatını Türklüğü milliyetçileştirmemek eden bir vergi geçti. Bu süreç, 90’lara kadar devam


etti ve bu süre zarfında Yahudiler, hayatta kalmak ediyorlar. Kitapta yer almayan bir makalemde,
için ‘düşük profilli’ kalmayı öğrendiler. Daha da Türkiye’den göç eden Yahudi kadınların karmaşık
önemlisi, 1980’lerin sonundan itibaren Türkiye’deki duygularını konu etmiştim. Özellikle şunun altını
Yahudiler hükümetin AB politikalarını çizmeliyim ki, her zaman başka bir seçenekleri
desteklediler. Bu sebeple, Türkiye’nin ‘iyi olmadığını düşünüyorlar. Eğer Yahudi hayatına
azınlıklar’ı rolünü kamusal alanda üstlendiler. devam etmek istiyorlarsa, Yahudi bir erkekle
evlenmek istiyorlarsa, bunu başka yerde denemek
Genel olarak Ermeniler ve Rumlara kıyasla, zorunda olduklarını hissediyorlar.
Yahudiler, Osmanlı’nın kendilerini kabul etmesi ve
diğer tarihsel dönemlerde, Türk hoşgörüsü mitini  Türkiye’deki Yahudilerin İsrail’e bakış
güçlendirici iddialar öne sürebilirler. Bu Avrupa açıları nasıl? Hiç gitmemiş bile olsalar,
halkları için çok önemli olmasa da, Yahudiler için İsrail’le ‘muhayyel memleket’ bağı
kötü tarihsel anıları silmek veya en azından kuruyorlar mı?
vurgulamamak anlamına geliyor.
Baştan şunu söyleyeyim, Türkiye’deki Yahudilerin
 Türkiye’deki Yahudilerin hafızasında çoğu İsrail’e gidip geliyorlar ve orada yaşayan
Türkiye’deki nüfuslarını erimesine yol açan akrabaları var. ‘Muhayyel memleket’ kavramını
bir olay olarak kazıdıkları bir şey var mı? ancak orada yaşamadıkları için kullanabiliriz. Türk
Yahudileri ile İsrailliler arasındaki ilişki, İsrail’in
Yahudilerin Türkiye’den kötü anıları olduğu için kurulmasından sonra büyük bir göç yaşandığı
göç ettiklerini düşünmüyorum. Bu yanlış bir düşünüldüğünde şaşırtıcı olmayacaktır. Sonuçta, şu
niteleme olur. Türkiye’yi terk etmeyi düşünen çoğu anda yüz bin Türk Yahudisi İsrail’de yaşıyor. Yine
Yahudi, kendilerini Türk hissetmelerinden ve de Türk Yahudiler, İsrail hakkındaki bilgilerini
burada yaşamaya devam edebileceklerini genellikle kamusal alanda açık etmezler.
düşünmelerinden ötürü bunu biraz zorla yapıyorlar.
Siyasi ve demografik gerçekliklerden endişe


Antisemitizm ve Türk Yahudileri ile İsrail Yahudileri, İsrail’e dair ne hissederlerse hissetsinler,

arasındaki karmaşık ilişki, belki de İslamcı ve İsrail’de yaşamadıkları için siyonist ilkelere tabi
solcuların İsrail’i algılama biçimleri, Ladinoda değiller. Aynı zamanda, İsrail’e göç etmeyip
‘düşük profilli’ anlamına gelen kayadez olarak Diaspora’da yaşamayı sürdürdükleri için
sürdürülmesine yol açar. ‘anavatan’ın çekiminden daha güçlü bir bağla
yaşadıkları yere bağlılar.
 Türk Yahudileri, Türkiye‐İsrail
ilişkilerinden ve Türkiye’deki medyanın bu Bu sebeple, Türkiye medyasının kötü şöhrete sahip
konuyu ele alma şeklinden nasıl olduğu Yahudi ve İsrail kimliklerini bir araya
etkileniyorlar? getirme meselesi, tam anlamıyla talihsizlik. Bunu
Yıldız Tilbe’nin Hitler’i övmesinde ve Ankara
2010’daki Mavi Marmara baskınının ardından Belediye Başkanı’nın onu desteklemesinde tekrar
Başbakan Erdoğan, İsrail’in tavrını mahkûm gördük. Bunun Türk Yahudilerinin yaşadıkları,
ederken, ancak bu durumun Türk Yahudilerine askerlik hizmetlerini yaptıkları, çalıştıkları,
karşı antisemit eylemlere izin verilmeyeceğini ifade evlendikleri kendi ülkelerinden şüphe duymalarına
eden bir konuşma yapmıştı. Fakat neden yabancı sebep olacak kadar onları üzdüğünü düşünmek zor
bir ülkenin eyleminden dolayı Türk Yahudileri olmasa gerek.
cezalandırılacaktı ki? Erdoğan, bu konuşmasıyla
Türk Yahudileri ile İsrail arasında görünürde doğal  Kitapta ‘mutlu rüya yılı’ olarak
ve mantıklı bir ilişkiyi güçlendirmişti. Bu konuşma, tanımladığınız 1992’den sonra, Yahudi
2009’da bir Türk kulübünde gördüğüm bir kimliğinde bir değişim tespit ettiniz mi?
karikatürü aklıma getirdi. Karikatürün üzerinde,
‘Köpekler girebilir, Yahudiler ve Ermeniler giremez’ Bence en büyük değişim, şaşırtıcı olmayacak
yazıyordu. Bu iki örnekten anlıyoruz ki, İsrail biçimde AKP’nin yükselişinin ardından gerçekleşti.
dışında yaşayan Yahudiler, geçmişte de bugün de Yahudiler ve diğer Türkler, AKP’nin Türk
paradoksal bir durum içindeler. Diaspora egemenliğinin eski biçimini reddedişini kabul


etmekte ciddi anlamda zorlandılar. Gezi diğer gayrimüslimlerden görünür olmamasını

olaylarından bu yana, bütün ülke Türklüğün ne istiyor. Silmek, Türk Yahudileri tarafından Türkler
anlama geldiğine karar vermeye yönelik çaba içinde asimile olmak için çalışılmış bir strateji.
harcamış gibi görünüyordu. Avrupa’nın küresel Yahudilerin uzun süreli asimilasyon çalışmalarına
siyasi ve ekonomik sistemde giderek belirginleşen rağmen, Türk milliyetçileri, solcuları ve İslamcıları
zayıflığının da büyük etkisi var. halen kozmopolitliği bir tehlike olarak görüyor.
Avrupa Kültür Başkentliği kapsamında, gündelik
Türkiye artık AB’ye katılma konusunda çok çok hayatta çoğunluktaki insanların hoş göreceğinin
daha az ilgili ve bu durum, herkes gibi Yahudileri çok daha ötesindeki farklılıkları takdir etmekte
de çok yakından ilgilendiriyor. 1992’de, Yahudilerin sorun yaşanmıyor.
Osmanlı’ya gelmelerinin 500. yılının kutlamaları
çerçevesinde, Türkiye’deki Yahudilerinin hayatına
yönelik büyük bir ilgi vardı, fakat o günden bu yana,
bu anlamda çok şey değişti elbette ki.

Kozmopolitlik kapalı kapılar ardında  

 Kitabınızda kozmopolit yapının Türkiye’nin
tanıtımında sıklıkla kullanılması ile Yahudi
toplumunun kimliğini açıkça ifade
edememesi arasındaki çelişkiden
bahsediyorsunuz. Ne tür bir çelişki bu?

Türkiye’deki Yahudilerin kozmopolitliği kapalı
kapılar ardında sürdürdüğünü gördüm, fakat şunu
biliyoruz ki, vatandaşlık modelleri, Yahudilerden ve


Sinemanın "Yorulmayan Yazar"ı:

Viktor Apalaçi

Sinemanın Yorulmayan Yazarı
VİKTOR APALAÇİ

Yazan: Hakan SONOK 2016'da Türkiye'de sinema konusunda önde gelen iki
www.dünya.com "yorulmayan" yazarın filmler ve sinema dünyasıyla ilgili

yazmaya başlamalarının 50. yılı kutlanacak…

1966'da Atilla Dorsay Cumhuriyet'te, Viktor Apalaçi'yse

Şalom Gazetesi'nde ilk yazılarıyla okur karşısına çıkmıştı…

Bu yazıda Viktor Apalaçi'nin yazarlık serüvenine yakından
bakmayı deneyeceğiz…

Viktor Apalaçi, 1966‐2015 arasında tam elli Cannes
film festivalinin tanığı oldu ve Cannes festivalinde
geçen 50 yıllık anılarını bir kitapta topladı… Bu
kitap sinemanın son 50 yılına Cannes festivalinin
penceresinden bakıyor…


Viktor Apalaçi, Alfred Hitchcock, Ingmar Bergman, İstanbul'daki Pera Palas Oteli en üst düzey Nazi

Martin Scorsese, Coen Kardeşler, Michael Haneke, komutanların karargâhı ve ağırlanma merkezi
Orson Welles, Alain Resnais, François Truffaut, olacaktı… Savaşı Almanya‐Japonya‐İtalya ittifakının
Federico Fellini gibi sinema dehalarının kazanma ihtimalinin bulunduğu 1942'de
başyapıtlarının Cannes'daki galalarındaki İstanbul'da dünyaya gelen Viktor Apalaçi,
(dünyadaki ilk gösterimlerinde) seçkin seyirciler İstanbul'daki cizvit (jesuit) okulu Saint Joseph
arasında yer aldı ve sinemayı sanat haline getiren Fransız Lisesi'nde yedi yıl yatılı okudu ve buradan
büyük ustaların basın toplantılarına katılarak, mezun oldu… 30 yıl boyunca Sultanhamam'da
onlarla yüz yüze gelerek, onların eserleri kumaş ticaretiyle uğraştıktan sonra 20 yıl bir "duty
hakkındaki yorumlarını, görüşlerini ve free" / "free shop" firmasının genel müdürlüğünü
açıklamalarını aracısız olarak kendi ağızlarından yaptı… Halen Balat'taki Or‐Ahayim
duyma imkanına kavuştu… Hastahanesi'nin yönetim kurulu üyesi olan Viktor
Apalaçi 1967'de evlendiği eşini 2005'te kaybetti;
Apalaçi'nin iki kızı ve üç torunu bulunuyor…2014'te
(Fotoğrafta film eleştirmeni ve Türkiye Sinema Yazarları Derneği'ne üye olan
sinema yazarı Viktor Viktor Apalaçi 1966'dan bugüne Şalom Gazetesine
Apalaçi'nin elinde Nuri Bilge yazmaya devam ediyor…
Ceylan'ın Cannes Film
Festivali'nde "Kış Uykusu"yla
Yazının bu bölümünde bir parantez açıp Şalom
kazandığı büyük ödül Altın
Palmiye görülmektedir…)
Gazetesi hakkında da bilgi vermeliyim… Lise son
sınıftayken evlenmek üzere olan ablasının
müstakbel kocasına vermesi gereken paraya
(drahomaya) katkıda bulunabilmek için okulunu
Alman ordusu İkinci Dünya Savaşı sırasında bırakmak zorunda kalarak 1928'de Cumhuriyet
Türkiye için de çok ayrıntılı bir işgal planı gazetesinde gazeteciliğe başlayan Avram Leyon
hazırlamıştı... 1941'de Türkiye'yi işgal edebilselerdi (1912‐1985) ve Izak Yaeş (1922‐1970) 29 Ekim 1947


Çarşamba günü ilk kez Şalom Gazetesini tüm haklarını Türkiye Yahudi cemaatine
yayınladı… devretmiş… Viktor Apalaçi'nin 1966'da Şalom
Gazetesinde yazmaya başlamasına da Avram Leyon
vize vermiş…

Apalaçi'ye göre Türk sinema yazarları ve film
eleştirmenleri arasında Türkçeyi en iyi kullanan şu
an Cumhuriyet Gazetesi'nde yazan Sungu Çapan…
Apalaçi "Sungu Çapan inanılmaz uzunluktaki
cümleleri yazılarında başarıyla kuruyor ve
kullanıyor," diyor…

Viktor Apalaçi'nin son günlerde en çok beğendiği
film Emin Alper'in yönettiği "Abluka"… Apalaçi
"derin devleti en iyi anlatan filmlerden biri" olarak

tanımladığı "Abluka"yı tüm sinemaseverlere tavsiye
Şalom başlangıçta 1492'de İspanya'dan, 1493'te
ediyor…"Abluka" dünyanın en önemli üç film
Sicilya'dan, 1497 ve 1498'de Portekiz'den Osmanlı
festivalinden Venedik'ten üç ödülle dönmeyi
İmparatorluğu topraklarına taşınmak zorunda
başarmıştı…
kalan Seferad Yahudilerinin dili olan Ladino

dilinde yayınlandı… Gazete daha sonra yayın dilini
Viktor Apalaçi'nin Cannes anılarından bazı
Türkçe olarak belirledi… Izak Yaeş yayın hayatına
bölümler aşağıdadır:
başlamasından kısa bir süre sonra Şalom'un

yönetiminden ayrılmış ve Leyon gazetenin hem
 Viktor Apalaçi, Cannes film festivalindeki ilk yılı
sahibi, hem kurucularından biri, hem de başyazarı
olan 1966'da "Citizen Kane‐Yurttaş Kane"in
olarak yoluna tek başına devam etmiş… Leyon
yaratıcısı Orson Welles "Fallstaff" adlı yeni filmini
vefatından kısa bir süre önce 1984'te Şalom'daki


sunmak için Cannes Festivali'ne gelince Cannes'a bilgileri Tuncan Okan'dan almış… Tuncan Okan,
otomobille yarım saat mesafedeki Polo de "O'na sinemanın yeni dahi çocuğu diyorlar.12
Mandelieu'daki bir kır yemeğinde Orson Welles ile yaşında 8 milimetrelik kamerasıyla film çekmeye
Fransız sinemasının 52 yaşında ölen büyük başlamış. Gerilim yaratma konusunda çok usta,"
yeteneği François Truffaut'nun sohbetine tanık demiş tam 41 yıl önce…
olmuş…
 Viktor Apalaçi'nin verdiği bilgilere göre
 1956'da Milliyet Cannes'ın 73 bin kişilik nüfusu film festivali
Gazetesi'nin boyunca 200 bin kişiye kadar yükseliyor…
sinema yazarı ve Festivalin istihdam ettiği insan sayısı 850'yi
film eleştirmeni buluyor… Festivali bir zamanlar 900 kadar gazeteci
olan Tuncan Okan takip ederken bu sayısı beş bine yaklaşmış…
(1999'da vefat Festivalin bütçesi 20 milyon Euro düzeyinde…
etmişti) ve Aralık İtalyan hükümetiyse 2010 Venedik Film
1966'da Festivali'nin 12 milyon Euroluk bütçesinin 7 milyon
Cumhuriyet Eurosunu sağlamış…
Gazetesi'nde
sinema konusunda  Alfred Hitchcock sinema seyircilerinin
yazmaya başlayan beyazperdedeki sarışın güzel kadınlara duyduğu
Atilla Dorsay, özel ilgiyi‐sempatiyi, sarışın güzeller için daha çok
Viktor Apalaçi'nin endişelenmesini, keşfederek kariyeri boyunca
Cannes Film sarışın güzel kadınlarla çalışmıştı… Hitchcock'un
Festivali'ndeki yoldaşları olmuş… Viktor Apalaçi basın toplantıları, İsveçli İngmar Bergman'ın basın
"The Sugarland Express"in 1974'teki basın toplantıları gibi festivalin en büyük salonunda en
toplantısında Tuncan Okan'a "Kim bu adam?" çok gazetecinin katıldığı toplantılar olurmuş; en
sorusunu yönelterek Steven Spielberg'le ilgili ilk büyük salon onların basın toplantılarına ayrılsa da


salona girme olanağı bulamayan çok sayıda şanssız  Senaryo yazarı Paul Schrader'in yarattığı, Robert
gazeteci varmış… De Niro'nun canlandırdığı, Travis Bickle
karakterinin ayna karşısındaki "You talkin' to me?‐
 Festivalin efsanevi başkanı Robert Favre Le Benimle mi konuşuyorsun?" diye başlayan
Bret'den (1904‐1987) görevi devralan yeni başkan monoloğu (yılın en iyi filmi, film müziği ve
Gilles Jacob (1930 doğumlu) ile genel sekreter oyuncuları dallarında Oscar ödülüne aday
Thierry Fremaux (1960 doğumlu), Danimarkalı gösterilen, Altın Palmiye ödüllü "Taxi Driver"
yönetmen Lars von Trier'nin Nazilere ve Hitler'e filmindeki) sinema tarihine geçecekti…
sempatisini dile getiren sözler sarf etmesi üzerine
onu "istenmeyen kişi" ilan etmişler… Trier, festival  Cannes'ın en büyük salonu iki bin iki yüz
yönetiminden kendisi kırmızı halıda yürürken koltuklu Lumiere artık yetmiyor…Festival
Enternasyonal marşının seslendirilmesini de talep Sarayı'nın bitmek bilmeyen merdivenlerini
etmiş… tırmanmak da yorucu olabiliyor.

 Cannes'ın abonelerinden Michelangelo
Antonioni basın önüne çıktığı toplantılarda
yabancılaşma, iletişimsizlik, uyumsuzluk,
uyuşmazlık konularını işleyen filmleriyle ilgili
ipuçları veriyor ve filmleriyle çağdaş toplumun
duygusal bakımdan kısırlaştırılmasını araştırdığını
söylüyordu… Antonioni'ye filmlerindeki güçlü ve
kararlı kadın karakterlerinin, zayıf erkek
karakterleri ezmesi en sık sorulan sorulardan
biriydi… Antonioni son 22 yılını felçli olarak
geçirmek zorunda kalmıştı…Bir başka felç kurbanı
da Jean Paul Belmondo'ydu…


 "The King of Comedy"le (1983) Cannes  Sinema'nın "Altın Çağı"nın (1950'lerin ve
Festivali'ne katıldığında Jerry Lewis basın 1960'ların) en büyük yıldızlarından Alain Delon ve
toplantısına katılanları güldürmeyi başarmıştı… Romy Schneider Cannes da nedense bir türlü
Kendisine uzatılan bir mikrofonu traş makinesi gibi ödüllendirilmediler… Alain Delon Cannes
kullanıp traş olur gibi yapmış ve cebinden çıkardığı Festivali'yle bir ara arasına mesafe koydu; festival
minik fotoğraf makinesi ile kendisinin yönetimine dargındı.
fotoğraflarını çeken gazetecilerin toplu fotoğrafını
çekmişti.  Cannes Festivali'nde Altın Palmiye'yi alıp da en
çok yuhalanan film Maurice Pialat'ın "Sous le Soleil
du Satan‐Şeytanın Güneşi" (1987) oldu…
 Tarantino iki bin iki yüz kişiye Lumiere

salonunda sinema dersi verdiğinde (2008) yine

salona girmek isteyip giremeyen binlerce insan

dışarıda kaldı… Elleri ve mimikleriyle konuşan,

makineli tüfekten çıkmışçasına espiri üreten,
http://www.dunya.com/kultur‐sanat/sinema/sinemanin‐
yerinde duramayan, hiperaktif, müthiş bir hitabet yorulmayan‐yazari‐viktor‐apalaci‐280052h.htm
yeteneğine sahip bu komik adamla geçirdiğim iki
saat en renkli festival anılarım arasında kalacak…
Tarantino, "Death Proof"taki sınır tanımaz
gevezeliğiyleyse herkesi kendinden soğutmuştu…

 Sophia Loren, Claudia Cardinale ve Gina
Lolobrigida arasındaki rekabette Gina en seçkin
yönetmenlerle çalışma olanaklarını daima
rakibelerine kaptırdığından geri planda kaldı…


İzmir Yahudileriyle İlgili

Jenealojik Araştırma Kaynakları

Bu yazı Arjantin’de yayınlanan Bolletin de Genealogia Judia
dergisinde 1996 yılında yayınlanmıştır. Yazarı özellikle İzmir
Yahudileri hakkında araştırmalarıyla tanınan Dov Cohen’dir.
Kendisi Brezilya doğumlu olup İzmir’den giderek Brezilya’ya
yerleşen bir aileden gelmektedir. Din tahsili yapmıştır.
Lizbon’da iki yıl Rav olarak görev yaptıktan sonra şimdi
Israil’de yaşamaktadır ve Sefarad tarihi uzmanıdır. Yazı Selim
Amado tarafından Türkçeye tercüme edilmiştir.

BİR
***

MAKALE İzmir Musevi Cemaatinin tarihi 17.ci asırla birlikte
başlar. Bu şehre yerleşen ilk Yahudiler Osmanlı
Dov Kohen imparatorluğunun İstanbul, Selanik, Manisa, Tire
Tercüme: Selim Amado
gibi diğer şehirlerinden gelmişlerdir. 1492’de İberya
yarımadasından 1492 ve 1496 yıllarında kovulan
Sefarad Yahudileri İzmir’e doğrudan doğruya değil,
bir asır kadar sonra, İzmir’e civar şehirlerden
yerleşen Yahudilere katılmak üzere 17 ve 18.nci
asırlarda gelmişlerdir. Bu Yahudi ailelerden birçoğu
Hristiyanlaşmış kripto dönme Yahudi olarak
İzmir’e varmışlardır, aralarında örneğin şu tipik
Portekiz ve İspanyol soyadlarına rastlamaktayız


AGUIAR ALVAREZ ANDRADA AVILA CALVO ve ailelerin geçmişini öğrenmek mümkün
CARDOZO CORONEL COSTA GALİNDO NUNES olmaktadır. Bunlar yanında ravların evlenme
BELMONTE DA PAZ PENHA PINHEIRO RAPOZO cenaze gibi değişik törenlerde yaptıkları ve bu
SARMİENTO SERENO SILVA SILVEIRA VEZINO kitaplarda bulunan konuşmalarından, yerel
gibi. cemaate mensup kişilerin adları ve aileleri
hakkında zengin bilgiler elde edinilebilmektedir.
Bunlardan başka 20. asır başlarına kadar
rastladığımız Portekiz İspanyol soyadları arasında: Bu şehirde yayınlanmış değişik gazete ve
ARİAS, DEL BURGO, CHAVEZ, CORDOVERO, mecmualarda da değerli jenealojik bilgiler vardır.
DIAS, ENRIQUEZ, FERNANDEZ, LEON, MORON, Bu yayınlarda özellikle 1870‐1925 yılları arasında
SORIA ve başkaları vardır. yayınlanan nişan, evlenme ve vefat ilanlarından çok
değerli bilgilere varılabiliyor.
1658 de İzmir’de ilk defa olarak bir Yahudi
matbaası kurulmuştur ve buna yıllar ilerledikçe El yazması ve cemaat kayıt kütükleri gibi başvuru
yenileri eklenmiştir. Bu matbaalarda 1940 yıllarına kaynaklarının bulunduğu Kudüs’teki (Yahudi
kadar İbranice ve İspanya ve Portekiz’den kovulan Tarihi Merkez Arşivlerini) hatırlatmak gerekir.
Sefarad Yahudilerinin konuşma dili olan Ladino Burada tüm dünyadaki Yahudi cemaatlerinin
Judeo Espanyol dillerinde 500 kadar kitap çoğuna ait kayıtlar ve belge arşivleri
basılmıştır. Bu kitaplar edebi ve dinsel önemleri bulunmaktadır. Yahudilerle ilgili soyağacı
dışında jenealoji (soyağacı) araştırmaları ile araştırmaları yapan herkes için bu kaynak çok
uğraşanlar için en önemli bilgi kaynağını önemli olduğu gibi İzmir şehriyle ilgili çok anlamlı
oluştururlar. kayıtlar burada bulunmaktadır. Diğer bilgi
kaynakları, dini mahkemelerin (Bet‐Din) kararları
Genel olarak kitaplardaki önsöz ve giriş ve 1819 ‐1933 yılları arasındaki 8000’in üzerindeki
kısımlarında pek çok isimlere ve bunların aile evlenme kayıtlarıdır ki bunlarda şahıslar aileler
ilişkilerine rastlanır. Bu verilerden Yahudi tarihini tarihler vs. hakkında pek çok veri bulunmaktadır.


Doğu ülkeleri Yahudi cemaatleri ile ilgili Jenealojik Araştırmalarım esnasında bulduğum ve elimde

araştırmacı için çok önemli olan bir diğer kaynak, ayrıntıları bulunan İzmirin en tanınmış Yahudi
Kudüs’teki Ben Zvi Enstitüsünün çok zengin ailelerinin listesi alttadır:
kitaplığıdır. Burada Sefarad diasporasında ve bu
arada Izmir, İstanbul, Selanik gibi şehirlerde AVAYU ABUAF AVRAMETO ABRAVAYA
basılmış yüzlerce çok etkileyici kitap ve yayın ABUDARAM ABULAFIA ALALUF ALAZRAKİ
koleksiyonu bulunmaktadır. El yazmaları ALBAGLI ALBAHARİ ALKULUMBRE ALFANDARI
koleksiyonunda da İzmir Yahudileriyle ilgili ALGAZI ALGRANATI ALTALEF ALVALANSI
olanlara rastlamak mümkündür. AMADO AMON ANGEL ARDITI ARIAS
ARNALDES ASCHER ASSAEL AZIKRI
İzmir kökenli olan kendi ailemin geçmişini
araştırırken bu şehirden geçmiş ve yaşamış ailelerin BARDAVİD BARMAİMON BARNATAN
tümü hakkında veriler toplama fırsatını buldum. BARSİMANTOV BARKİ BEDRISHİ BAHAR
Bu şekilde başlangıç oluşturacak isimlerden yola BENADAVA BENADERET BENDJUYA BENEVET
çıkarak çalışmaları ilerletmek ve birçok durumda BENEZRA BENGIAT BENMAYOR BENHABIB
geçmiş nesillere ve isimlere varmak BENSHOAM BENSENIOR BENVENISTE
kolaylaşmaktadır. Sadece soyadları değil, tarihler, BENYAKAR BITRAN BONOMO BUENAVIDA
aileler hakkında ayrıntılı bilgiler meslekler de
araştırmalardan ortaya çıkmakta. Osmanlı CELARDİN CEZANA CHAVEZ CHIKUREL CIVITA
şehirlerinde yaşamış ailelerinin geçmişini
araştırmak isteyenlerin karşılaştığı büyük bir DANIEL DANON DIAS DİAS PERERA DEVİDAS
güçlük İbranice veya Ladino dillerinde yazılmış DE SİGURA DONİO DOZETAS DUENİAS
belgelerin ve elyazmalarının çok kere anlaşılması
güç bir dilde ve karışık bir yazı ile yazılmış ESKAPA ESPORNO ESKENAZİ ESPERANSA
olmalarıdır. ESTRUGO


FALKON FARHİ FERNALDES FERNANDES NAHAR NAHMİAS NAHUM NAON NACHARI

FRANSIA FRANKO NAVARRO NİNİO

GABAY GALLİKO GALLIEGO GALANTE PADOVA PALOMBO PARDO PIPERNO PEEZ
GALİMİDİ GALİNDO GAON GARGİR GOMEL PESSAH PETCHO PITCHON PILAZ POLİTİ
GİNİ PONTREMOLİ

HABİF HADJEZ HAKİM HANNA HASSAN REBİ RODİTİ ROZA ROZIYO RUSSO
HASSON HAZAN HEMSİ HODARA HULLİ
SAADA SAADI SABA SABAN SADRA SİMSOLO
İSHBİA İSRAEL SARFATİ SASSON SİGURA SERENO SİDİ SİNAY
SİYON SORİA SORİANO SUHAMİ SHALOM

SHIKAR SHAUL SHONSHOL
KADRANEL KALATCHI KALOMİTİ KAMPEAS

KAPUYA KANIAS KARAKO KARMONA KARO
TAKUNİ TALVİ TARAGAN TARANTO TELIAS
KAVALIERO KOHEN KONTENTE KORİ KRESPİN
TOLEDANO
KRUDO KUNİO KURİEL

UZİEL
LEON LEREA LEVY
VAENA VALANSİ VARON VENTURA
MAISH MALKİ MANTEL MARGUNATO
MATALON MAZLİAH MAZAL MAZALTOV YAFE YAHYA YAHINI YEİNİ YERUSHALMİ
MELAMED MİLES MİSİSRANO MİZRAHİ MODAY YESHURUN
MORDO MORDOH MORON MESSERİ
MUSACCHİ ZEVİ


Son yıllarda Osmanlı İmparatorluğu Yahudileriyle 1826’da vefat eden Hahambaşı Rafael Eskenazi ile
ilgili soyağacı kaynaklarına eklenen başka bir 1860’da vefat eden oğlu Nisim Avraam Eskenazi’dir.
imkân Türkiye ve Yunanistan Yahudi 1880’lerdeki feci zulümlerden kaçan Rus
mezarlıklarındaki mezar taşı kitabelerinin Yahudilerinden bir çoğu İzmir’e yerleşmiş ve
bilgisayara dökülmesi projesidir. Tel Aviv cemaate dahil olmuşlar hatta yerel Sefarad’larla
Üniversitesi Diaspora Araştırma Enstitüsü’nde evlenmişlerdir. 1897’de de kendi sinagoglarını
50.000 mezar taşı kitabe metni ve fotoğrafı kurmuşlardır.
bulunmaktadır.
İzmirli Aşkenaz aile soyadları arasında şu isimlere
İzmir Yahudi cemaatinin mensupları büyük ölçüde rastlanır.
Sefarad olmasına rağmen her devirde İzmir’e
yerleşmeğe gelen Aşkenaz Yahudileri olmuştur ve BERNSTEİN DEUTSCH ENGELBACH
aralarında bazıları cemaat hayatında önemli rol GOLDENBERG GREENBERG HERMAN KRAEMER
oynamışlardır. KURTZBERG MEYERSON ORENFELD RONBERG
SCHENFELD SPIERER SCHWARZMAN
Buna örnek 18.ci asırda Kudüs’ten gelerek cemaatin UBERMAN WEINSTEIN WISS WOLFSON
Hahambaşılığını yapan ve birkaç yıl sonra yeniden
Kudüs’e dönen Rav Yitzhak Kohen Rappaport’tur.
İzmir cemaat evlenme kayıtlarında 20. asrın
başlarına kadar bu ravın ailesinden Kohen
Rappaport soyadına rastlanmaktadır. Bir diğer  
Eskenazi 1700 yıllarında Budapeşte’den İzmir’e
gelmiş Rav Yosef Ben Gershon ve ailesidir.
Çocukları İzmir’de yaşamağa devam etmişler ve
Eskenazi soyadını alarak İzmir’in önemli din
adamları arasında yerlerini almışlardır. Bunlar


Ladino’nun Geleceği

İkinci dünya savaşı yıllarında yalnız Selanik’ten
60.000 olmak üzere, Yunanistan, Bulgaristan,
Romanya ve diğer Balkan ülkelerinden Judeo
Espanyol konuşan on binlerce Yahudi, ölüm
kamplarında can verdiler. Zaten kullanılması
azalmaya başlayan Ladino böylece telafisi zor
darbeler yemiş oldu. Bugün dünyada bu dili
konuşanların sayısı 150.000 civarında olduğu

LADİNO’NUN tahmin edilse de, hiçbiri için tek bildikleri dil
değildir ve konuşanların büyük çoğunluğunun yaşı
GELECEĞİ 70 civarındadır.

Selim Amado Harpten sonra ve bilhassa İsrail devletinin 1948 de

kurulması üzerine, Sefarad kökenliler 2000 yıllık
diasporadan sonra İsrail’e göç etmeye başladılar.
Evlerinde Judeo‐Espanyol konuşanlar doğal olarak
“milli dil” olan İbraniceyi öğrenmeğe başladılar.
Çocukları da okulda öğrendikleri İbranice
alışkanlığını evlerine taşıdılar. Böylece bir iki
nesilde, bu dilin konuşulup yazılmasının, kültür ve
folklorunun sonunun geldiği kanaati bazılarımız
arasında oluşmaya başladı.

İsrail devletinin ilk yıllarında dünyadan akın eden
göçmenler için uygun gördüğü eğitim sistemi ve


endoktrinasyonu İbrani dili ve kültürü üzerinde da aracı oldu. Radyo yayınları aracılığıyla
yoğunlaşmakta idi. Ladino, Yiddiş, Arapça vs. gibi unutulmaya başlayan şarkılar, folklorik değeri olan
dillerin ve adetlerin terkedilmesi gerektiği veriler toplanmağa başlandı. Radyo Judeo‐Espanyol
düşünülmeğe başlandı. Fakat zamanla bu görüşün bölümünde önemli bir fonotek, melodilerin
doğru olmadığı, herkesi köklerinden notalanması, hikaye ve hümoristik malzeme
uzaklaştırmanın yeni bir ulus ideolojisine katkı kayıtları oluşturuldu. Müzikologlar bu müzikle
değil, zarar verdiği görüşü benimsendi. ilgilenmeğe başladılar.

Yeni bir kültürün parçası olmak istenmesi doğal 50’li yıllarda devrin genç politikacısı, Yeruşalayim
olmasına rağmen, binlerce yıllık bir tarihi olan doğumlu Yitshak Navon gerçek Sefaradların
Yahudi milletinin son 500 yılının önemli bir konuşmalarını, şarkılarını, adetlerini işleyen
kesimini oluşturan Sefarad Yahudilerinin tarihi, “Bustan Sefaradi” , daha sonra “Romansero
kullandıkları dil ve oluşturdukları folklor elbet bir Sefarad”ı adlı müzikal piyesleri yazdı. Bunlar basit
kenara atılamazdı. Sefarad dünyası , Ram‐Bam, şair birer tiyatro çalışması olmaktan çok daha ileriye
Yehuda Halevy ve tüm Kabala geleneğinin, gitti ve İsrail, hatta dünya kamuoyunda
Zohar’ın yaratıcılarının, Yahudi dini literatürünün Sefaradların dil ve kültürüne ilgiyi çekti.
en önemli ismi “Şulhan Aruh”un yazarı Rabi Yosef Aşkenazlar dahi Ladino kültürünü tanımaya,
Karo’yu yaratan dünyaydı. Ladino’nun edebiyatını, onunla ilgilenmeye başladılar. Ardından meşhur
atasözlerini, mizah ve felsefesini, tercümelerinden şarkıcılar ve besteciler Ladino şarkı ve melodilerini
mi okuyacağız? Romansasları ve özelliği bugün benimsediler, orkestrasyon ve aranjmanlar yaptılar,
dahi takdir edilen müziğini ellerimizi kaldırıp, halk bunları sevdi, diaspora Sefaradları de bu
“bunlar eskidendi” mi diyeceğiz? çalışmalara ortak oldular. Çünkü bu dilin, bu
folklorun kaybolup gitmesine gönülleri razı
Nitekim göçlerle birlikte, İsrail’de Judeo‐Espanyol olmuyordu.
gazeteler çıkmaya başladı, Devlet radyosu bu dilde
yayınlar yapmaya başladı ve bu sesler İsrail Aşkenazların Yiddish’i ile birlikte İspanya kökenli
haberleri olarak diaspora Sefaradlarına ulaşmanın Sefaradların (Mizrahilerin değil) Ladino’su


kaybolunca, onun etrafındaki kültürün da Fakat gelin görün ki biz, yukarıda da söylediğimiz
kaybolmasının önlenmesi gerektiği bilinci yeni gibi, büyük ölçüde kendi ihmalimizle, Balkan
kurulan İsrail devleti tarafından da anlaşılmıştı. Bu ülkelerinde ve Türkiye’de olan değişikliklerle,
iki Yahudi dil ve kültürünün korunması için Holokost’un trajik sonuçları ve İsrail’e göç
1997’de meclisin çıkardığı bir kanunla Ladino için nedeniyle, Ladino’ya adeta sırt çevirdik, onu
“Rashut Leumit le Tarbut haLadino” Yiddish için de (Severely endangered language)’ler listesine soktuk.
“R.L le Yiddish” adlı kurumların kurulmasının
önünü açtı ve bu kurumlara özel bütçeler tahsis Sefaradlığın, yani İspanyadan kovulan Yahudilerin
edildi. kültür ve yaşam tarzının güzelliğini tanıyan ve
yazan bir şahsiyet de Zeev Jabotinsky’dir. Kendisi
Ladino dilinin önemli özelliği, 1492’den sonra 20.nci asrın başlarında Istanbul'da geçirdiği üç ay
İspanya dışında yaşayan bir dil olarak İspanyadaki içinde Sefarad Yahudilerine hayran kalmıştı. Bu
gibi gelişme ve değişikliklerden uzak olarak hayranlığını anılarında şu şekilde dile getirir: “Eğer
yaşamaya devam etmesidir. İspanyada ve Güney ruhun tekrar hayata gelmesi diye bir şey varsa ve
Amerika ülkelerinde dil gelişirken, Osmanlı doğmadan evvel bana hangi millet ve ırkı
ülkelerinde İspanya ile ilgisi olmayan yönlerde seçeceğim sorulursa, tamam İsrail, ama Sefard”
gelişmeye başladı. Judeo‐Espanyol (Ladino) diyeceğim” demiştir. Gerçekten de Osmanlı
yaşanan coğrafyanın ve devrin gerektirdiği ülkelerinde yaşayan İspanya kökenli Yahudiler,
değişikliklere tabi oldu. 20.nci asrın başlarında doğu ve batı kültürlerini Akdeniz ülkeleri mizacıyla
İspanya dilbilimcileri, ‘’Espanyoles sin patria’’ birleştiren bir etnik özellik oluşturmuşlardır.

dedikleri Sefaradların diliyle ilgilenmeye başladı.
Bugün dünyada 150.000 Sefarad Yahudi’sinin
Beş asır boyunca bu dili koruyan ve terk etmeyen
yaşadığı tahmin ediliyor. Bugün bir Ladino folklor
Yahudileri takdir ettiler, bu dilin yarattığı
etkinliğine giderseniz, yaş ortalamasının 70
edebiyatın kendi geçmişlerini de aydınlattığı
olduğunu görürsünüz. İlk bakışta, kendi haline
kanaatine vardılar. İspanyolların Ladino’ya ilgileri
bırakılması halinde bu dilin 20‐30 yıl sonra
bugün dahi devam ediyor.
büsbütün fosilleşeceği kanaatine varmak zor değil.


Demek ki bu dil ve kültürü kaybolmaktan Doktorantlar, profesörler yetişiyor, kitap ve
kurtarmak istiyorsak, genç nesilleri de bu dil ve mecmualar yayınlanıyor, yeni Ladino müzikler
kültüre yakınlaştırmanın yollarını bulmalıyız. Ana besteleniyor, birçok önemli şarkıcı Ladino müziğini
dil olmaktan çıkan Ladino acaba sönmesi repertuarlarına alıyorlar. Türk, hatta sadece İzmir
kaçınılmaz bir dil mi? Sönen bir dilin tekrar Sefaradlarının mutfağıyla ilgili kitaplar çıkıyor,
canlanması görülmüş müdür? sözlükler yayınlanıyor. İnternet bu kitapların
içerikleri ile dolup taşıyor.
Evet, bu dil “de la fasha asta la mortaja –
bebeklikten ölüme kadar” günlük konuşma dili İsrail Devleti, Kneset’in onayladığı bir kanunla eski

olamayacak. Fakat dikkat ederseniz, sadece Cumhurbaşkanı Yitshak Navon’un başkanlığında
İsrail’de değil, Türkiye’de ve Ladino’yu bilen ve kurulan “Autorıdad Nasyonala del Ladino”
sevenlerin olduğu ülkelerde, Amerikada, Ladino’yu koruma gayretlerinde çalışanlara destek
Castellano’nun konuşulduğu Güney Amerika oluyor. Navon’un yardımcısı İsrail’de Ladino
ülkelerinde, Sefarad, hatta Yahudi olmayanlar yayınlarını uzun yıllar yönetmiş ve ilk Ladino
arasında dahi Ladino’yu korumak isteyenlerin mecmua “Aki Yerushalayim”in kurucusu olan
muazzam gayretlerini görebilirsiniz. Kurulan Moshe Shaul’dur. Bunlar yanında, ABD, Almanya,
dernekler, Ladino yazışma grupları, internet siteleri, Fransa, Belçika, İskandinavya ve doğu Avrupa
yayınlanan mecmualar, kitaplar, konserler, Ladino üniversitelerinde Judeo‐Espanyol araştırılıp
müzik cd’leri oldukça ilgi çekiyor. öğretiliyor. Sorbonne Üniversitesi 1984’de Haim V.
Sephiha’yı Judeo Espanyol kürsüsü Profesörü ilan
Çok önemli bir gelişme de Avrupa, Amerika ve etmiştir. 2003 yılında Bar İlan Üniversitesinde Salti
İsrail Üniversitelerinde kurulan ve akademik merkezi kurulmuş, Beer Sheva Ben Gurion
çalışmalarla Sefarad dil ve kültürünü işleyen Üniversitesinde Gaon Ladino Merkezi faaliyete
merkezlerin kurulmasıdır. İsrail’in hemen her geçmiştir. İsrail’de, Avrupa’da sık sık kongreler
Üniversitesinde bu merkezler dünyanın ilgisini yapılmakta ve akademik işbirlikleri
çeken çalışmalar yapıyorlar, genç üniversite oluşturulmaktadır. İstanbul’da Osmanlı Sefarad
talebeleri bu kültürün uzmanlığına soyunuyorlar. Merkezi var. Şalom’un Judeo Espanyol sayfası


yanında aylık El Amaneser mecmuası çıkıyor. New hem de popüler alanlarda korunup araştırılmasına,
York’ta Tuft Üniversitesinde, Los Angeles’de hatta gelişmesine çok çalışılıyor ve ilgi giderek
UCLA’da Ladino kürsüsü ve dersleri var. artıyor.

Amerika’da, Fransa’da bu dil etrafında birleşen
Ladino’nun korunmasını ve yaşatılmasını istemekte
kulüp ve yayınlar oluyor. Fransa’da her yaz
kararlılık bunu başarmanın en önemli şartıdır.
(Universite Judeo Espagnole) adlı etkinlikler
Ladino’yu, (Revived Language), yani yeniden
yapılıyor. Kudüs’ün yanındaki Maale Adumim
canlandırılan dil haline sokmanın şartı, her şeyden
Ladino merkezinde Avner Peretz Ladino
önce bunu istemektir. Ta baştan el kaldırmamak,
edebiyatının her şeklini koruyup araştırıyor. Bu
konuşulup yazılması alışkanlığını yeniden
dilde çok zengin bir atasözleri kaynağı var, kitaplar
yaratmak, (Severely Endangered) statüsünden
yazılmış. Bu atasözlerinde asırların birikimi felsefe
çıkarmaya gayret etmektir. Ladino dil ve
ve hayat dersleri buluyorsunuz.
kültürünün, atasözleri, mizah, şarkı, edebiyat ve
Demek ki, anadil olmaktan çıkmasına rağmen folklorüyle büsbütün kaybedilmemesi için bunu
Ladino kendi haline bırakılmıyor, yaşatılıyor, istemenin yanında, bu maksatla çalışanlara destek
üzerinde duruluyor, (Severely Endangered) olmak gerekiyor.

durumundan çıkmasına çalışılıyor.
Yeniden canlanmış dillere örnek var mı? Var!..
Ladinoyu canlı tutma gayretlerinin temelinde Wikipedia (Revived, yani diriltilen) diller listesinde
Yahudi kültür ve edebiyatının çok önemli bir son yıllarda 17 dilin adını veriyor.

kesimini öğrenmek var. Nostalji de tabii ki çok
Revived Languages listesinin başında tabii İbranice
önemli bir faktör. Aramızda hala “bu dil öldü,
var. 2000 yıl boyunca sadece dua edilen dil olmuş,
yapacak şey yok” diyenlere denecek şey şudur: İster
konuşulmamış. Eliezer Ben Yehuda’nın gayretiyle
Judeo‐Espanyol ister Ladino diyelim, bu dil biz
19. Asırda konuşma dili olmaya başlamış.
Sefarad Yahudilerinin Yahudilik içindeki saygın
yerimizi oluşturan etkendir. Bu nedenle ‐ana dil, Asırlar önce, İrlandalılar Celtic bir dil olan İrlanda
günlük konuşma dili olmasa dahi‐ hem akademik, dilini konuşmayı bırakmışlar, İngilizce


konuşmuşlar. Dili terketmeyenler sadece marjinalize edilince çok kere (lüzumsuz) damgasını

Gaeltachtal adlı bölgede yaşayan bir azınlıkmış. yiyor ve onu konuşmaya devam edenler, düşük
1850’lerde İrlandalılar otonomi ve bağımsızlık sosyal statüde, cahil, fakir sınıf olarak algılanıyor..
mücadelesi verdiler ve İrlanda dilinin geri gelmesi Biz Sefarad Yahudılerinde ve özellikle Türkiye’de
bu mücadelenin sonuçlarından biri oldu, devletleri olan da budur.

bunu destekledi, dil okullarda öğretildi ve dilin
İsrail’de Ladino baskıdan veya yasaklardan değil,
yeni nesillere sevdirilmesine gayret edildi. Halk
tarihi sürecin sonucu olarak çekilen sıkıntı
bunu arzu etti son 50 yılın sonunda da bu
yüzünden üzerinde çalışılması gereken bir dil
mücadelenin meyveleri görüldü.
olarak görülmekte. Artık Yahudi’lerin ana dili
Günlük konuşma dili olmadan (revitalize) edilen İbranice olduğu için Yiddish ve Ladino’nun ikinci
bir dil de Latince’dir. Kimsenin ana dili olmayan ve planda kalması kaçınılmaz oldu.

din adamları ile entellektuellerin dili Latince,
Yiddish daha avantajlı!. Çünkü özellikle
yüzyıllarca okullarda öğretildikten sonra sadece
Haredilerde, Yiddish çocuklara ilk öğretilen dil ve
kilise ve araştırıcıların dili oldu. Son yıllarda ise
konuşanların sayısı daha yüksek. Bizde Ladino ana
birçok Avrupa ülkesinde yeniden okullara
dil olmaktan zaten bir iki nesil önce çıkmıştı.
sokulmuş aktüel bir dildir ve kaybolmaya aday
Bugün amaç Judeo‐Espaniol/Ladino’yu günlük
değildir.
konuşma dili haline getirmek değil, Latin ve
Listede kaybolmaktan kurtulan başka diller var, Yahudi kaynaklarını, tarihteki yerini bilmek,
fakat binlerce başka lokal diller kaybolmuş öğrenmek, dilin etrafındaki edebiyat, müzik ve
durumda. Bir dilin kaybolmasında en çok görülen folklorü de kaybolmaktan kurtarmaktır.

sebep, bir bölgede o dilin hakim politik güç
Denecek ki “Ne yapalım, bu araştırmaları
tarafından, ekonomik ve kültürel baskılar
Üniversiteler yapıyorlar, dili ve kültürü sadece
uygulanarak marjinalize edilmesidir. Dilin
onlar araştırıp yaşatacaklar.” Burada mantık,
kaybolmaya başlamasını asimilasyon, yani etnik
Ladino’nun ancak akademide yaşatılabileceğini, biz
benliğin terkedilmesi izlemektedir. Bir dil
Sefaradlara yapılacak şey kalmadığını önceden


kabullenmektir. Bunlara şu örnekle cevap yabancı dilleri öğrenmekte kesin olarak daha
verilebilir: “Tarihi öğrenmeyelim, o tarihçilerin işi… avantajlı oldukları. Hele anadilleri Türkçe olanlar
Sanatla ilgilenmeyelim, o iş sanatçıların işi.. için Ladino’yu bilmek veya anlamak büyük avantaj.

müzikle ilgilenmeyelim, o iş müzisyenlerin işi!!!
Mart 2014’de UCLA (Los Angeles) Universitesinde
“Peki, enstrüman çalmasak dahi müziğe merakımız
yapılan bir sempozyumda konuşan Dr. Eliezer
olabiliyor, cd’ler alıyor ve konsere gidiyoruz. Güzel
Papo şöyle diyor:
Sanatlara gitmedik ama resim kursları alıp evde
resim yapanlarımız var. Yahudi tarihinin eğitimini “İsrail’de bizler Sefarad kültürünün değerlerini
almadığımız için Tanah kursuna gidip eksiğimizi öğretmemiz gerekiyor. Ladino edebiyatını
tamamlamak istiyoruz. Çünkü merak ediyoruz, İbranice’ye tercüme etmek bunun yollarından
kültürel bir ihtiyaç duyuyoruz. biridir. Judeo‐Espanyol dilini öğretmek için

mutlaka okul veya kurs açmak şart değildir. Onun
Ladino gerçi Üniversitede araştırılıyor, öğretiliyor
yerine Sefarad Edebiyatı toplantıları yapmak daha
ama İspanyadan kovulan atalarımızın yaşadıkları,
yerindedir. Haftada bir, örneğin “haftanın
konuştuğu ve yazdığı dilin özelliklerini, mizahını
peraşa”sını ladino olarak izah etmek bir yoldur.
bizler merak etmezsek, kim edecek?
Tevrat’ı halk diliyle izah eden Meam Loez’ı
Bir insanın kendi etnik özellikleri hakkında “bunlar tartışmak başka bir yoldur. (Meam Loez Tevrat’la
geçti” demesi onun genel kültüründe bir boşluk ilgili metinlerin Ladino dilinde izahıdır ve şimdi
sayılmaz mı? Ya kendi ilgisizliğini haklı gösterme latin harfleriyle onu okumak mümkündür.)

amacıyla geçmişine ilgi duyan, bu alanda gayret
Günümüzde enteresan bir olay, birçok gencin,
edenleri küçümseyenlere ne demeli? Kaldı ki
bilmedikleri Ladino’yu öğrenme ihtiyacını, TV’deki
internet bugün bize boş zamanlarımızda Ladino ile
Güney Amerika (Arjantin, Meksika) dizilerini
ilgilenme olanağını sunuyor.
(telenovela’lar) seyrettikten sonra hissetmeleridir.
Bir başka önemli faktör, Ladino, yani Judeo‐ Bunlar Ladino kurslarına katılmaktalar. Yani
Espanyol’un bir Hispanic dil olması, Latince’den İspanyolca telenovela (TV dizileri) seyrettirmek de
türemiş bir dil olması ve de Ladino bilenlerin Ladino’ya merak uyandırıyor. Doğru bir gayretle,


genç nesil bu lisana önceki nesilden daha büyük Sadece bir dil olarak değil, bir Yahudi kültürü
ilgi gösterecektir. Gençler kendi anne babalarından olarak da Ladino’yu bekleyen akıbet nedir? ‐
geldikleri ülke Yahudilerinin tarihiyle ilgili sorulara Benzetmek caizse‐ Ladino’nun kemiklerini yeniden
cevap alamayınca daha çok merak ediyorlar. Bu et ve deri ile kaplayıp, canlandırabilecek miyiz?
imkânı kendilerine verdiğimiz zaman elbet Yapılan onca çalışma, onca gayret olumlu sonuçlar
gelecekler ve öğreneceklerdir. Yani Ladino’ya verecek midir?
merak bazen bir iki nesil atlıyor ama sonra yeniden
canlanıyor. Elbette yaşadığımız “ulus devlet” çağında,

Ladino’nun İbranice gibi bir devletin resmi lisanı
Kaybolmaya yüz tutan dilleri yeniden
olması söz konusu olamaz. Ama Ladino’nun ‐
canlandırılmasının bilinen bazı metod ve
yaşamaya devam edecek‐ bir dil olması yönünde
(modality)’leri vardır: Bunları neler olduklarını ve
büyük bir inanç var!..
bunlara uygun olarak dünyada neler yapıldığını

irdeleyebiliriz. Canlandırılan dillerde yöntem hep

bu olmuştur. (Kaynak Wikipedia)

1‐ Dili yaşatmalarını istediğimiz toplumun
gözünde o dilin prestijini yükseltmek.
 

2‐ Dilin ve kültürünün zenginleştirilmesini

sağlamak,

3‐ Ülkede hakim olan toplumun gözünde bu

dil ve kültürün önemini vurgulamak,

4‐ Eğitim sisteminde ciddi şekilde mevcut
olmasını sağlamak.

5‐ Dilin modern iletişim platformlarında

kullanılmasını sağlamak.


Bar - Mitsva

Moris Arditi

İÇİMİZDEN

Beki Şikar



Eylül ayının başlarında İzmir Cemaati, uzun
zamandır uygulanmaması nedeni ile kaybolmaya
yüz tutan asırlık geleneklerine tümü ile uygun bir
Bar‐Mitsva töreni yaşadı.

Rebi ve İzak Arditi’nin oğulları MORİS, 5 Eylül 2015
Cumartesi günü görkemli bir Bar‐Mitsva Töreni ile
delikanlılığa adım attı.

Arditi ailesi bu mutlu günlerini, Hilton Oteli
Barbaros salonunda düzenledikleri bir gecede, eş
dost ve akrabaları ile paylaştılar.



UtÜÉâ{ WtçtÇ [txÅxà

KAMELYA HULLİ
17 Ekim 2015

ALBERT ANTEBİ
10 Eylül 2015

JOJO FRANKO
26 Ekim 2015


Sosyal İlişkiler
Ve Eğitim
(Devam)
Rabenu Agaon
Sir Moşe Montefiori Avrupa gezisinden dönerken
İzmir’den geçmiş ve Rabi Hayim ile tanışma fırsatı
elde etmişti. Tanışmaları kısa sürede dostluğa
dönüşmüş Sir Montifiori çalışmalarından
etkilendiği Rabi Hayim Palaçi’ye İzmir’den
ayrılmadan evvel hayır derneklerinde kullanılmak
Rabi Hayim Palaçi üzere büyük miktarda para bırakmıştı.

Z.T.L.
Rabi Hayim, Sir Montifiori şerefine “Hayim
Derahav Le Moşe Tehila” isimli bir kitap yazmış, bu
kitabında alınan para ile yapılan hayır işleri ile ilgili
detaylı bilgi vermiştir.

Moti Katan Nizamnameler - Vasiyetnameler

2011
Rabi Hayim, toplumun nabzını tutar, ihtiyaçları ve
isteklerine cevap vermeye, çözümler bulmaya
çalışır, toplumun kendi içlerinde huzur içinde
yaşaması için, toplumun ileri gelenleri ile birlikte
dini kuralları da göz önünde tutarak, sosyal refahın


sağlanmasına yönelik kanunlar, yönetmelikler 5.‐ Hamursuz bayramında tüketilen siyah üzümler

düzenleyerek yayınlardı. hiçbir şekilde tüccardan alınmayacaktır. Alınacak
üzümlerin toplanıp doğal şartlarda kurutulduktan
1.‐ Yahudi olmayan bir kişinin yapmış olduğu sonra “temiz” çuvallara doldurulduğuna (örneğin
yoğurdu yemeyeceksin ve yiyenleri görürsen bu eski un çuvallarına değil) nezaret edilmelidir. (Şem,
kuralı hatırlatarak uyaracaksın. Ancak bu yoğurdun tet, zayin, ‐ Bet)
yapımına bir Yahudi nezaret etti ve Kaşerut
kurallarına uygun yapıldığını gördü ise o yoğurt 6.‐ Yüksek İcra Mahkemesi (Bet‐Din) tüccarlar
yenilebilir. (Haye ve Hamra, Bet bet…) arasında yapılan ticari işlemlerde “faiz”
uygulanmamasını yakından takip etmek veya
2.‐ Köylerde meyhane açmak, köylerde şarap üretip ettirmekle yükümlüdür. Özellikle iflasın eşiğinde
şehirlere satmak yasaktır. Sebebi köylerde şarap olan veya borç para ihtiyacı içinde olanlara
yapımına nezaret edecek uzmanların olmamasıdır. kesinlikle faiz uygulanmamalı, bu kişilerin
Şehirlerde şarap yapımı Hahambaşılık yetkilileri alacakları paralara karşılık alacaklılara verecekleri
tarafından Kaşerut kurallarına uygun olarak üretilir senetler ancak Bet‐Din üyeleri tarafından
ve köylere gönderilir. (Şem, Alef, Alef…) onaylanarak verilebilecektir. Böylece toplum
içinde okuma yazması olmayanlar da korunmuş
3.‐ Yahudi olmayan her türlü yiyecek üreticileri ile olacak ve kötülükler toplumumuzdan uzak
ortaklık yapmak veya ticari ilişkide bulunmak tutulacaktır. (Tsavaat Hayim‐ Dlaet, yud)
yasaktır. (Tsavaat Hayim tet zayin, alef)

4.‐ Hamursuz üreten fırınlarda çalışacak olanlar, Gelecek Sayıda
Nizamnameler - Vasiyetnameler
dinlerine bağlı, içlerinde Tanrı korkusu ve saygısı (Devam)
taşıyan insanlar olmalıdır. Görevleri bu fırınların
korunması olup başka işlerle uğraşmamalıdırlar.



El Kantoniko de Rachel
Rachel Amado Bortnick

En danyo de Facebook

SEKSION

EN
LADINO

A Facebook (“Livro de kara” en Ladino) yo no le do
muncha kara. Ya se ke otros lo adoran: van aya
kada dia, I eskriven I kontan I meten fotos de todo
lo ke estan aziendo I pensando – I meldan todo lo
ke sus sienes de “amigos” (friends) eskrivieron – i
eskriven repuestas. Ansina se komunikan kon
personas por todo el mundo.

Todo esto “a la minut!” Estamos en la jenerasion de
“a la minut.” No ay mas pasensya de asperar.


“En Facebook tengo sienes de amigos, i el ke no Ke danyo aze?
esta en Facebook no es mi amigo!”
No vo tratar del danyo ke “puede” azer a la
Al pareser es esto ke pensan los afisionados de FB. seguridad, meoyo, o vida sosial de la persona. Kada
Si les eskrives un email, no te responden. No uno se puede akavidar kontra estos. Lo ke me
eskriven mas en grupos de komunikasion por enteresa es el danyo ke esta aziendo a grupos de
Internet ‐ komo Ladinokomunita, Lozizmirlis, o komunikasion komo Ladinokomunita, Lozizmirlis,
Mozotros. Si les demandas deke, te dizen “no ay i Mozotros. Los esta matando!
mas menester de estos grupos. Mos komunikamos
mas presto en Facebook, i tambien tenemos grupos Me viene komo ke siento dezir “so what?” – “eh,
ayi ‐ komo ‘Izmirli Cudyolar’ (Judios Izmirlis).” kualo ay?”

I yo esto en FB achakes de mis ijos, ma no vo Vos dire kualo ay.

muncho a mirar, porke me viene ke es pedrer
1. Ay munchas personas ke no estan en Facebook, i
tiempo por bavajadas ke eskriven mis “amigos.” No
no ven lo ke ay ayi. Dependen en los grupos de
enyego ke de ves en kuando veygo kozas ke me
Internet komo los ke mensioni para komunikarsen
enteresa, i mezmo meto alguna foto para dar a
en sujetos ke les enteresa, I mantener un
saver a los munchos miembros de famia (de varias
sentimiento de amistad I komunida.
partes del mundo) ke nunka me eskriven o me
telefonan, ma se ke estan en FB. A los mansevos les Personalmente, yo tomava grande plazer de meldar
puede venir komo shok ke yo tengo munchos haberes de Izmir en el grupo Lozizmirlis porke me
amigos ke NO estan en Facebook deltodo. dava el sentimiento de ser dainda parte de la
komunidad ande nasi. Agora no ay mas ken
Puede ser ke este “livro de kara” tiene algunos eskrive, ma keda vierto solo grasias a Moshe
avantajes, ma tambien esta aziendo muncho danyo. Gormez, ke bive en Fransia. Mezmo la fondadora
LI me disho ke no ay menester de kontinuar porke


“agora tenemos Facebook.” Otros tambien me esperamos kriyar un sitio ande todo lo ke esta
disheron la mezma koza. I tambien ke “la eskrito se va poder “bushkar”, komo en archivos de
komunidad [de Izmir] es muy chika, los haberes se un jurnal elektroniko.)
espanden muy presto.” Seguro ke esto mos desha
afuera a mozotros, “los de afuera.” En esta jenerasion de a‐la‐minut, no podemos

topar una kompromiza? Kuanto tiempo mas va
Kuando a Ladinokomunita, el grupo ke fondi yo en tomar al ke eskrive un haber o manda una foto
fin de 1999, grasias al Dio dainda esta kontinuando, enteresante a FB, si manda una kopya al grupo
kon oy 1538 miembros. Ma muncho mas pokos son apropriado?
los ke eskriven agora. Una razon, seguro, es ke los
ke konosen el djudeoespanyol bastante bien para I pensar kualo tiene mas muncha valor: lo ke se aze

eskrivir, se estan apokando de dia en dia. I tambien presto presto, o le ke toma mas muncho tiempo?
eyos dan sus tiempo para eskrivir en El Amaneser,
o Aki Yerushalayim. Ma otra razon es el Facebook.
No veo ke ayi egziste el sentimiento de
“komunidad sefaradi virtual” bazada en muestra
lingua ke tenemos en Ladinokomunita.

2. Todo lo ke se eskrive en
Facebook es komo eskrivir
ensima del buz. Se dezaze i
se desparese. Lo ke se
eskrive en los grupos de
Internet keda komo
arshivo para siempre, i va
ser un manadero de informasion para
investigadores en el avenir. (En Ladinokomunita


kurar la sarna. Ansi mos kontan en el livro de Reyes
Yehuda ke dize? II (kapitolo 20): En akeos dias, el Rey Hizkiya kayo
Yehuda Hatsvi hazino para murir. Ma, el Dio oyo su orasion i vido
sus lagrimas; dunke mando a Yeshayahu el profeta
El İgo a dezirle al rey: "YO te sanare!".

en Muestras Tradisiones I disho Yeshayahu a tomar masa de igos, i poner
sovre la sarna, i se sano!

Lo tenemos eskrito en la Biblia, ke muestra Tierra Es kuriozo ke el kanser del kuero se yama en
Prometida es "tierra de trigo i de sevada, i de judeoespanyol – "figera".
vides, i de igeras, i de granadas; tierra de olivar
de azeite, i de miel" (Devarim 8,8) Sera por komemorar akel evento milagrozo kon el
rey Hizkiya?
Para deskrivir la paz ke reinava en el pais, todos los En el Talmud (Masehet Taanit 24) topamos unos
dias del Rey Shelomo, mos dan a saver ke los kvantos kuentos sovre Rabi Yosi de la sivdad de
abitantes "moravan seguros, kada uno debasho de Yokeret. Rabi Yosi era un savio muy djusto i
su vid i debasho de su igera" (Reyes I, 5, 5). demazia sofu, ke por djente semejantes mos dize el
refran sefaradi: "De tanto dizir Amen, se les kaye el
Me namoro meldar el Kantar de los Kantares. En talet"...
realidad, es un imno poetiko al amor entre ombre i
mujer, i tambien a la naturaleza. En una fraza al Ma. este Rabi Yosi de Yokeret ya paso todos los
enkontro de la primavera topamos esta deskripsion limitos kon su rektitud asta ser kruel verso sus
delisioza: "La luvya paso i se fue... la igera espunto propios ijos.
sus igos, i las vides en sierne dieron golor. Levantate,
kompaniera mia, ermoza mia, i ven". De los varyos kuentos vos eskoji el maase ke mos
Kon la ayuda del Dio, afilu una masa de igos puede


konta por un arvole de igos. Grasias al Rabi Yaakov maldisho Rabi Yosi a su ijo regalado, diziendo:

Huli, tenemos en su livro de "Meam Loez", la "Siendo ke tu dates pena de azer kitar fruto sin su
traduksion ladinada, (kon unas chikas diferensias), tiempo, lo mizmo mereses murir malogrado!" i ansi
de este kuento: niftar (muryo) en akel punto.."" .

""Maase en Rabi Yosi ke alkilo unos poalim Sin ninguna relasion a tal kuento triste, pasaremos
(ovreros), i tadro de trayerles komer. Le disheron a a avlar sovre la krueldad inkomparavle de Adrianus,
su ijo: "Ya mos murimos de ambre!". el emperador romano.

Avia ayi una igera seka, ke no era su tiempo, i La estoria judia rekuerda kon mucha tristeza i
siendo el ijo de Rabi Yosi ombre grande, fue gozer renkor el reinado de Adrianus, entre los anyos 117
(dekreto, ordeno) sovre la igera ke kitara fruto para asta 138. Para el puevlo judio, esta epoka fue negra i
ke koman los poalim. eskura no menos de lo ke se paso en los anyos de la
Shoa (1939‐1945).
I ansi kresieron en akel punto munchos igos, i
komieron asta ke se artaron. Los dekretos duros ke echo Adrianus sovre el
puevlo en Erets Yisrael kavzaron dezbrochar el
Kuando vino Rabi Yosi, konpeso a diskulparse, levantamiento (rebelion) de Bar Kohva, la gerra
diziendo: "El Shem Itbarah (el Dio) save ke estava kontra el imperio romano, gerra ke turo tres anyos
muncho kon vuestro kudiado, ma siendo estava (132‐135). La fin amarga fue inevitable.
entremetido en koza de mitsva no pude menearme
de mi lugar. Agora vos rogo ke me lo perdonesh, i Adrianus fraguo un templo al nombre de Jupiter,
asenta komeresh de esto ke vos trushe:. djustamente en el lugar del Bet Mikdash destruido,
i sovre las ruinas de Yerushalayim fraguo la sivdad
Los poalim respondieron: "El Dio lo arte a vuestro yamada Aelia Capitolina.
ijo de muncho bien, asigun mos arto de buen
modo". Ay de notar, ke Adrianus, malgrado su intelijensia i
I kuando supo el metsiut (lo ke akontesyo), lo


su alta edukasion, era un kruel asta extremo, i ombre aedado plantando plantasiones de igos.

ademas tenia un senso de umor malo i siniestro.
Se aserko el rey i le disho kon burla:
En el Talmud topamos muchos eskritos sovre sus
malas ovras, ma tambien sovre sus konversasiones i ‐ "Si madrugavas, no teniyas de lazdrar/lavorar al
debates kon los savios judios en temas sientifikas i kandil!" (kijo dezir, "no lavorates komo se deve en
filozofikas. el tiempo de tu manseves, lavora agora en tu
vejes!")

Entre muchos kuentos i istorias en el Talmud sovre
Al pareser, el kazalino no entendio lo ke le disho el
Adrianus, topamos maase sovre este emperador ke
rey, i el rey le demando:
avia pasado en el kamino de Tevaria, i vido un
‐ "Ombre, ya sos bien aedado. Es ke vas alkansar
judio viejo ke plantava igeros (arvoles de figos).
komer de estos arvoles de igos?"

Ma, los umoristas sefaradis tomaron solo el ‐ "No se" disho el kazalino "si tendre Zehut ‐
skeleton del kuento talmudiko, inyoraron el komere. I si no, ke koman mis ijos detras de me".
nombre de Adrianus, i injenyaron una konsejika
kon su moral espesifiko. Pasaron anyos. La gerra ya termino de kuando, i el
pais estava en paz i en repozo. Los arvoles de igo
En mi konferensia sovre el umor sefaradi, yo di a dieron unas frutas maraviozas. Unos figos dulses
este kuento, el titolo: "Al rey le plaze figos/igos!" mas ke la miel!

Mos kontan, ke un dia de los dias, salio el rey kon Akel ombre muy aedado, tan alegre de las frutas, se
su armada a la gerra kontra sus enemigos de otro akodro del rey, i desidio de yevarle un regaliko para
pais. rekordarle de akea konversasion ke tuvieron anyos
atras.
Antes ke pase la frontiera, vido en un kazal a un Tomo el ombre una kanasta, un sestiko chiko, lo


incho de igos ermozos, i se lo yevo al palasio del selozos vinieron despues al palasio real kon sestos
rey. de igos, i el emperador ordeno "echarles los igos en
la kara" (literalmente: tirar los igos, uno por uno, a
Bien entendido ke al empesijo no lo desharon la facha del kazalino).
entrar. Ma, kuando lo avizaron al rey kien fue el ke
lo vino a vijitar, lo desharon entrar. El tipiko umor salvaje de Adrianus el emperador...

El rey se emosiono mucho de la determinasion del Me kedi pensando sovre akel judio viejo ke tuvo el
kazalino, i la esperansa ke tuvo de gozar del fruto zehut de prezentar su primisia de fruta al
de su lavoro. emperador, un governador ajeno. Es muy posivle
ke lo izo kon un sentimiento de tristeza tambien:
Entonses, el rey ordeno de inchir el sestiko del porke si bien egzistiya el Bet‐aMikdash, ayi es ke se
kazalino kon liras de oro... yevavan las primisias.

La boz salio en akel kazal: De la otra parte, digo yo, devemos tomar el lado
bueno de la vida. Sera ke afilu sin saverlo, el viejo
‐ "Mirando aki! Al rey le plaze igos! Al rey le plaze agrikultor, demostro al emperador ke malgrado la
figos!". destruksion ke sufrio el pais, i la mayoria del
puevlo esta en la diaspora, el puevlo judio no se
Korrieron todos al palasio kon sestos de figos. deskoraja; kontinua a bivir, plantar, krear, i
dezvelopar.
Esta fraza se a konvertido, en muestra lingua, en
una expresion idiomatika, para deskrivir kualker
persona ke no entiende al fondo el sinyifikado  
verdadero de algun sujeto.
El kuento kon Adrianus, segun relatado en el
Talmud, se termina diziendomos ke unos kazalinos


partir de ayi i topar a nuestra lingua materna al

Shimon Kapitan d’Estambol punto de morir.
Shimon Geron
En 1948, nasio el Estado de Israel. Despues de 3
İnmigrante anios apenas del Holokosto. Despues de 2000 anios
a la Edad de 14 Anios los Judios tenian una patria. Me akodro ke en el
tiempo se kantava la kantika "Viva viva Palestina.

Ke lo mas de los Judios sufriyeron i al fin salvasion
Soy originario de Istanbul. En Istanbul tenia un
ya tuvieron". El Antisemitismo existia mismo en los
tiempo mis parientes, abuelas, tios i tias, primas i
paises ke no eran okupados por los Nazistos. Indo a
primos. Toda esta gente se topa hoy en el
una Eskuela Turka me topi harselado munchas
sementerio. Viviamos serka de la Kula, entre Kasim
vezes por otros estudiantes yamandome "Pis
Pasha i Beyoglu, ke era mas o menos un Barrio
Yahudi, Korkak Yahudi". Korrian detrás de mi i me
Judio. En las kaies se oia la gente hablar el Ladino,
harvavan. Kontavan chismerias kontra los Judios,
ir al kal, tomar el kafe o el chai en los gazinos ande
ridikulizandolos. Se reian de sus nombres i
se oian las kansiones Turkas i se jugaba el Tavli o
aparensias. Ma esto no era el solo problem Venia
las Kartas en los anios 1940, 1950 i 1960.
de una famiya pobre i tenia un padre ke sufria de

tuberkulosis. Teniamos ke kontar sobre la ayuda de
Komo chiko lo ke mas attiraba mi atension era el
mis tios.
Grande Bazaar, los paseos en vapor indo al Bosforo

i a las Adas. Los dulses Lokum, Baklava, Helva i las
Tenia 10 anios kuando murio mi padre. La
komidas komo Kokorech i Ishkembe. Era un
Assistensia Social no existia en el tiempo.
Mundo mixto del Turko i del Judio. Todo esto

desaparesio i kaie atras en tiempo. Nunka pensava
Un dia vinieron a la Eskuela de Bnei Brith
ke seria obligado un dia de partir de aki,
delegados de la"ALIYAT HANOAR" sujerando ke
terminando en el otro lado del mundo, entre gente
habia un plano de 3 anios para enviar mansevos a
de una otra kultura. Ver tambien a munchos Judios


un Kibbutz, estudiando i lavorando en las tierras, kalor grande. El lavoro de agrikultura paresia duro

kon la idea de integrarlos en el pais. Komo nuestra siendo flako de konstitusion. El modo de vida
situasion no estava segura pensi ke puedia tener un basado sobre la collectividad era muy differente de
mejor avenir ayi. Ademas miles de Judios se lo ke konosia. Kada uno lavorava segun su
estaban indo a la Tierra Santa i el pais se estaba kapasidad i el kibbutz le dava todo lo ke tenia
vasiando. Salti sobre esta okasion sin pensar tanto menester. La moneda no se veia. En general los ke
a las konsekuensias. La idea era ke mi madre iva vivian aki eran idealistos i pionieros, viniendo aki
venir después kon la ayuda de sus 2 otros hijos en para krear un pais para los Judios perseguidos..
Israel de su primer kasamiento. Munchos venian de los Campos de Concentrasion.
Toparme en Israel entre Judios en kontrol de sus
Me akodro del dia subiendo en un vapor merkantil destinos restoro en mi el orgullio de ser un Judio.
"BUNTAS" yeno de inmigrantes en April 1951. Aki uno puedia defender su existensia i no abashar
Habian unos 20 mansevos de la misma edad, todos su kabeza delantre los antagonistos. En este system
alegres kantando i bailando.. En este vapor no el pan era asegurado. En poko tiempo me ambezi la
habían kabinas i la gente se echava, kosinava i lingua i aprendi munchas kosas ke no sabia antes.
komia en la kubierta en medio de las valijas.. El Komo kada empesijo la vida no era fasil en Israel.
viaje entre Istanbul i Haifa tomo 5 dias. Al abashar Tenian ke fraguar el pais i defenderlo kontra tantos
ayi munchos se metieron a besar la tierra. Era el enemigos. Munchos Judios Turkanos se tornaron
Terzer Anniversario del Estado de Israel. Nos atras. Yo kije kedarme ayi i no puide porke mi
yevaron a todos a 2 Kibbutzim en Galil Ha Elyon. madre no habia reushido a venir a Israel i tenia el
Unos se fueron al "Kibbutz"Kfar Giladi" i los otros dover de sostenirla. Del otro lado komo munchos
al "Kibbutz Neoth Mordehai". sufria de nostalgia.

Vivir una vida de Grupo era una kosa nueva para Por finir despues de 2 anios i medio, me torni atras
mi. Viniendo de una sivdad grande, tenia la a Istanbul. Kon esta aventura todo fue derrokado.
impression de vivir ahora en los campos en una Tenia ke deshar la eskuela i la kasa ke alkilabamos


en AzapKapi i ir a vivir en Balat en una kasa sin antes. Asi tengo un padre enterrado en Istanbul i
elektrisidad, salon, kosina i toiletta. Paresia a una una madre enterrada en Sydney. Lavori por 38
choseta.. Sin diplomes i profesion no tenia un anios en una Kompania Aerea i viaji muncho,
avenir. Me topi lavorando en las fabrikas en viendo mundo. Me kasi 43 anios antes kon una
Mahmut Pasha fabrikando sinturas. La paga era Franseza i trushimos al mundo 2 hijos i una hija. Es
chika i kon esto no se puedia vivir. Kon el tiempo la sola famiya ke tengo ahora.
me meti a ambezarme el Ingles todo solo pensando
ke kon las otras linguas ke konosia, puedia kisas La sola kosa ke regreto aki es de perder kontakto
topar un mejor empleo un dia. kon mi mundo del pasado. El tiempo i la distansia
troko todo. Los inmigrantes en general se topan
Despues de mi servisio militar de 2 anios en entre sielo i tierra i no saben a donde apartienen.
Samsun topi un echo en el Hotel Hilton en la Yegan al punto de no poder ir ni adelantre ni atras,
Agensia de Viajes de Turk Express. Mismo kon un una kosa ke se siente mas en enviejesiendo i
salario mas alto ke antes no puedia kasarme un dia topandose aislado. Ahore en mis 78 anios todo esto
i traier al mundo kriaturas. Tampoko puedia vivir se pasa delante mis ojos komo un filmo. El tiempo
en un mejor barrio. troka todo. Istanbul no es el Istanbul ke konosia
komo chiko. Sydney no es la misma sivdad ke vide
Komo venian ayi turistos de todas partes del en metiendo los pies aki. El mundo mismo se troko
mundo me topi hablando kon Judios ke puedian al punto de no konoserlo.
ayudarme para ir a un pais mas libre i prospero,
komo Los Estados Unidos, el Canada i la Australia. La manera de vivir i ver las kosas se troko también
En 1961 se habrio el kamino de nuevo i yo kon mi ion la technologia.
madre salimos en un kamino tomando un mez en
vapor indo al otro lado del mundo ke era la  
Australia. Era un viaje sin regreso. Hoy hase 54
anios ke me topo ayi. Mi madre fallesio 38 anios


Afito ke la konkubina de un Levit se avia fuyido a la
Gad Nassi kaza de su padre. Entonses, su marido se hue para
Israel

trayerla atras a su kaza. Fue resivido de una manera
Fuente: Milim Cultural kaloroza, i aunke el padre de la konkubina ensistio

para ke kontinuan a kedarsen en su kaza, el Levit
La Konkubina se desidio de aboltarse kon la mujer a su kaza.
Despedasada
Se alevanto a la madrugada i se metyeron en
kamino: el, la konkubina, su servidor i sus dos
aznos. Kuando arivaron serka de Yerushalayim, ke
akel tiempo se yamava Jebus, sintieron la nesesitad
de repozarsan porke avia empesado a eskureser, i
eran bastante kargados i kansados.

Entonses, su servidor le disho:

"Ven entraremos a esta sivdad i mos kedaremos ayi
la noche".

En akeos tiempos aunke la sivdad de los Jebusitos,
era basho la dominasion de los Binyaminitos, una
partida de los Jebusitos moravan ainda ayi. No
teniendo konfiensa en los Jebusitos, el Levit prefero
de pasar la noche en Gibea, ande moravan los
"I,la konkubina estava espandida Binyaminites.
en la entrada de la kaza."
Livro de los Djeuzgos.

Gustave Doré, 1832‐1883


Kuando arivaron a Gibea, se estuvieron en la plasa
de la sivdad. Portanto, dinguno no se ofrisio para
resivirlos a su kaza. Despues de un sierto de tiempo,
un ombre aedado ke estava aboltando de su lavoro
en los kampos los apersivio i se aserko de eyos:

"De ande sosh, i ande vos estash indo?"

"Mos estamos indo a Betlehem, a mi kaza. Dinguno
no mos ofresio a resivirmos. Tenemos bastante paja
para muestros aznos i bastante pan i vino para
mozotros, para mi, la mujer i el mansevo ke esta
kon mozotros. "

El aedado respondio:

"Paz por vozotros. Yo va tener kargo de todo lo ke
tenerash de menester. Solo, no pasesh la noche en
la plasa". "En esto, metio a su konkubina a su azno, i
tomo el kamino de su kaza."
Livro de los Djuezgos.
Los yevo a su kaza, dyo a komer a los aznos. I eyos Gustave Doré, 1832‐1883
se lavaron sus pyezes, komieron i bevieron. Kuando
ya se estavan repozando i avlando entre eyos, una "Trayemos a esta persona ke vino a tu kaza, porke
djentorya enserklo la kaza i empeso a aharvar i a mos keremos gozar d'el".
sakudir su puerta i a gritar a su balabay:
El balabay salio ahuera, i les disho:


"No, mis ermanos, no vos komportesh de esta "Arivi a Gibea ke
manera malisioza. Este ombre es mi usped, no le apartiene a
agash esta desgrasya. Aki, mi ija muchacha i su Binyamin, para
konkubina. Vo las puedo trayer, las puederas violar pasar la noche ayi
i azer kon eyas todo lo ke keresh. A este ombre no kon mi konkubina.
lo tokesh". Los fuertes de la

sivdad se
I, viendo ke la djentorya no estava pronta a oyirlo,
revoltaron kontra
el Levit afero a su konkubina i la delivro a eyos.
mi, i enserklaron la
Toda esta djente la violaron, se gozaron de eya kaza para matarme.
noche entera i a la fin la desharon partir. I violaron a mi

konkubina fin'a ke
Eya arivo kon sus fuersas ultimas fin'a la entrada de kayo muerta.
la kaza ande kayo i se espandio. Kuando avia La arevatasyon de las muchachas de Entonses,, tomi a
amanesido, su marido la topo ayi, le avlo, ma, eya Shilo por los Binyaminitos. mi konkubina i la
no le respondio. La metyo enriva de su azno i tomo Gustave Doré, 1832‐1883
despedasi. Enbiyi
el kamino para Betlehem. sus pedasos a todas las partes del teritorio de Israel,

Kuando arivo a su kaza, tomo un kuchiyo i porke avian kometido un tal utraje".

despedaso el puerpo de la mujer en dodge pedasos,
Viendo ke dinguna persona de la sivdad Gibea no
i a estos pedasos los enbiyo a los trivos de Israel
avia partisipado a esta reunion, los onze trivos de
para azer konoser la bashedad i la kruelidad de lo
Israel se desidaron entre eyos de no kazar maz a
ke fue kometido.
dinguna de sus ijas kon los Binyaminites. De maz,
En repuesta a esta atrosidad, los trivos se solisitaron del trivo de Binyamin de delivrarlos a
asemblaron en Mizpa. Demandaron al Levito de ke los kulpantes para egzekutirlos i de este modo
manera este akto avia akontesido, i el Levito purifiar de esta bashedad el puevlo de Israel.
respondio:


Los Binyaminites aviendo refuzado de kada uno de eyos se arevata a una de estas
konformarsen a esta demanda, los trivos muchachas. Grasias a esta stratejia, el trivo
arekojeron dodje mil soldados i los atakaron. Binyamin pudo enreziarse i garantizar su
Aparte de los sejesyentos de sus ombres ke se avian projenitura.
salvado, todos los Binyaminites inkluendo mujeres
i ombres fueron masakrados. Portanto, fueron * * *
eparniadas la vida de kuatro syenes de sus
muchachas ke no avian ainda konosido ombres. La Biblia rakonta ke porke no egzistia ainda un Rey
en Israel, el dezorden renyava en el payis.
Esta gerra, ke tenia por buto de desimar el trivo de
Binyamin, se avia terminado kon una viktoria. De De otra parte esta estoria reflekta el lugar
otra parte, en el silensio ke avia segido a esta segundario de la mujer en la ierarkia sosiala en
viktoria, Israel se avia horifiado de konstatar ke akeos tiempos.
uno de sus trivos estava para despareser. i
regretando esta suerte, se desidaron de empidirla. Kvanto a Binyamin, su padre Yakov se avia
adresado a el en su kama de la muerte en Ayifto,
La redampsyon de los Binyaminites nesesitava en kon estas palavras:
este kavzo de abasteser las dozientas muchachas ke
les mankava. Seando ke avian djurado de no dar a "Soz un luvo predator ke devora su proya en la
sus ijas a los Binyaminites, el puevlo de Israel demaniana i partaja su butino durante la noche".
bushko un kompromiso. Propozaron a los
Binyaminites de arevatar a las muchchas de Shilo De los Binyaminitos iva naser Shaul, ke sera el
en sus bayles prenupsiales del anyo. primer Rey de Israel.

Entonses, enbiyaron a los dozientos Benyaminites  
solteros para ke se eskonden durante los bayles i ke


nombrozos aspektos. Keridos amigos, aki vos kero

Coya Delevi prezentar una konseja, un kuento de manadero
İstanbul
anonimo. En tresladandolo del fransez, perkuri a

no pyedrer su efikachidad orijinal. Esta komo un

tipiko egzempyo de la “Demarsha Talmudika” ke se
“…Aki mos gusta de ser en chikos grupos, munchos
estava tratanto en el sovredicho livro... Aki tenesh
grupos i mas grupos. En realidad, esto es el imajen de
el kuento:
la “Demarsha Talmudika”:partir de lo simple para

arrivar a lo komplikado. Porke nada es simple. Kada
“A la fin de nombrozas negosyasyones kon las
aspekto de una realidad es kompuesto de nombrozas
otoridades lokal, un savyo Djudio, un Talmudisto
fachetas. Mizmo si en vezes son kontradiktaryas,
de Odessa reusho a obtener la otorizasyon de
sinyifikan la “Sezudeza Divina”ke no tiene fin”.
vijitar Moskova. Suve al treno i se asenta en un

lugar vaziyo. A la estasyon sigiente entra un

mansevo i se instala djusto al lado del Talmudisto,
Un Kuento del savyo aedado. El nikochiri todo en observando
el mansevo, se mete a pensar:
Meldatesh un pasaje del livro “Estudyo del
Talmud” ke antes unos, kvantos anyos en mi “ Este mansevo no tiene la aparensya de ser un
pajina de “El Amaneser” aviya dado el treslado kazalino. Dunke, si no es un kazalino deve
rezumado. İ aviyamos demandado una pregunta probavlemente bivir en este dristikto. I si es de este
semejante: “ En kualo el Talmud es diferente de distrikto, deve ser siguramente Djudio, porke aki es
todos los otros livros?”. Mos estamos ambezando absolutamente un distrikto Djudio... Ma, de otra
ke antes de todo es una eksperiensa de la vida. Para parte, supozando ke es djudio, ande puede irse este
pueder bien entender su kontenido kale djuzgar en mansevo? Porke yo so el uniko Djudio de este
partyendo de lo simple para arrivar a lo distrikto, ke reusho a tomar la permisyon de ir a
komplikado. Porke la realidad tyene en vezes Moskova...


“Ah, atansyon! En la banliyo serkana, antes de este mansevo deve tener un estatuto espesyal para

Moskova, ay un kazaliko ke se yama Samvet. Es el pueder azer esto... Ah!... esto siguro, deve posedar
uniko kazal ande los djudios no tyenen menester un doktora de la Universidad... Mas de esto, nada
de “laisser passer”. Ma, deke este mansevo va viajar es posivle”.
asta Samvet? Sin duda, para vijitar una de las
famiyas djudias de ayi. Veremos un poko... kuantas Despues de djuzgar i arrivar a esta konkluzyon, el
famiyas djudias biven en Samvet?.. Ah, solamente savyo Talmudisto se abolta verso el mansevo i le
dos: los Bernstein i los Steinberg. Ma komo los demanda: “ Muncho pardon Dr. Kovacs puedo avrir
Bernstein son antipatikos, este buen mansevo esta un poko la ventana? “Siguro”, responde el mansevo
sin duda indo a vijitar los Steinberg... bastante sorprendido. Ma, komo konosej mi
nombre?”
“Ma, porke este mansevo va ir a vijitar los Steinberg
a Samvet? Eyos tyenen solo dos ijas. Dunke este “Bof!”, responde el Talmudisto, “ Esta tan
mansevo es probablemente yerno de los Steinberg. evidente!!”...
Ma alora, kon kuala de las dos ijas es kazado? Ya
savemos todos ke Sarah Steinberg kazo kon un
buen avokato de Budapest myentres ke su ermana
Ester tomo un merkader de Zhitomer. Dunke el  
mansevo deve ser el marido de Sarah. Esto kere
dezir ke se yama Aleksandre Cohen si no me
yerro...

“Alora, si vyene de Budapest, kon este todo
antisemitismo de ayi, se trokariya el nombre…
Kualo es el ekivalente de Cohen?.. Es Kovacs. Ma si
ayi, en Budapest achetaron ke troke el nombre,


Pichiotto kon tres ijos varones i Yako Alaluf kon
Kantoniko de Buenos Aires dos mujeres i dos varones, todos mansebos i
Graciela Tevah de Ryba amigos a lo ke partajaban dolashear (pasear) i mas.

David ke lovoraba en un magazin a pokas kalejas,
todos los djueves retirava las entradas en Radio El
Los Sefardies Mundo sitiado en Maipú 555, para sintir afamadas
i el Tango orkestas de tango en el afamado programa: El
Glostora Tango Club, de lunes a viernes desde las
20,00 a las 20,15hs , afilú abía otros programas de
Vo a partajar kon vosotros, un buto ke tengo en el tango en Radio Belgrano i Splendid….
penserio i es el modo ke los sefardies se namoraron
del tango. Ama vo a sitiarme en el Glostora Tango Club, los
ijos de David i Yaco gostavan del tango, se
Ayegaron de la Turkía, Bulgaria, Gresia, Rodhes i asentavan en el kafe La Pura en el kuartier de Villa
otros sitios para morar en Buenos Aires, se Crespo kon amigos, a darsar de kuala orkesta tanya
adaptaron kolay (fácil) al sintir la mesma lingua mijor de la otra.
kon chitkas diferensias.
Ese dia era espesial, a la notche iba a tanyr
Moravan en konventiyos i kazas grandes, Francisco Canaro i su orkesta, desde la tadre las
partajando kuzinas, privadas (baños), kurtijos mujeres ampezaron a atakanarse i emboyadarse
(patios) i la vida mesma, ansina akontesió ke (pintarse) mushos (labios) , karas i ojos, tomamos
gostaron de la grande pasión siudadana: El Tango. el subte i a las 19,30hs mos enkontramos en el
portal de Radio El Mundo kon los omvres ke
Dos famiyas vinieron djuntas de la Turkía de la tornavan del lavoro.
sivdá de Izmir i moravan en la mesma kaza, David


Mos asentamos adelantre para ver mijor a los manises , papas freydas, azitunas vedres i keso ,
kantaderos i a los chalguiguies ke tanyan, el iban tanyendo distintas orkestas , kalya ver a
lokutor izo la apresentasión de la brillantina Anibal Troilo “Pichuco” yamando la atansión del
Glostora,( el gel de oy )mientres asperamos en modo ke serrava los ojos mientres tanya el
fushkin sintir esa musiká de Buenos Aires. bandoneon , Osvaldo Pugliese vizino del kuartier
kon el afamado tango “La Yumba, gostava de
En dos tres puntos, entró el maestro Francisco komer boios de aselga i borrekas de keso de su
Canaro, saludó al puvlikó i asperó al kantadero vizina Alegra Abuaf
Alberto Arenas ke tome el mikrofonó…. la orkesta
ampezó a tanyr los primos kompases del tango Estas glorias del tango akompanyaron la vida de los
Adiós Pampa Mía a lo ke el puvlikó enmudesió, djidiós ke ayegaron a morar a la Ardjentina ande
…era un regalo para los oídos este tango enkontraron novias i fraguaron famiyas al kompás
komposado por Mariano Mores i Francisco de tangos komo Patio de la Morocha, Caminito,
Canaro la musiká, kon biervos de Ivo Pelay, vo a Garufa , El choclo, Malena i mas .
darles una data interesante tanto eksito tuvo este
tango, ke en los anyos 1946 se filmó la película kon Este es un chitko rekodro de akeyo ke akontesía en
el mesmo nomvre. esos anyos, kuando era de menester ir a la sala de
la radio a sintirlos, ama agora sintimos tangos no
Canaro tenya un estilo mui partikular, akontesía lo solo en la radio i televisión, afilú en los teléfonos i
mesmo kon Alfredo de Angelis, Osvaldo mas.
Pugliese i otros, kada uno i uno kon su estilo.
Saludosos ke estesh!..
No solo las radios eran sitios de sintir tango , afilú
en el kuartier de Villa Crespo en la avinida
Corrientes eskina Serrano , estaba el bar Victoria  
mientres asentados tomavamos una servesa kon


Ama antes de empesar mi konseja, me parese

Edmond i sus Emisyones menester de darvos unas luzes sovre la epoka ande
Edmond Cohen / Paris se paso esta istorya de Hanuka.

La Istoria de Hanuka Ya savesh komo, a la muerte del rey Shelomo, se
pelearon sus dos ijos Roboam y Jeroboam, y ke
A la diferensya de la fiesta de Purim, ke konta kada uno se izo rey de una mitad del reyno del
echos ke se pasavan en Persa en una epoka sin padre: Jeroboam se izo rey de diez trivos sovre
datasyon, i munchos dizen ke es solo una leyenda dodje en el norte, en un reyno ke se yamo Israel,
sin valor istorika, Hanuka fyesta echos ke se kon Shomron komo kapitala; y su ermano
pasaron istorikamente en una data muy bien Roboam se izo rey de las dos otros trivos, Yehuda
konosida, el ventisinko de kislev, dunke en y Binyamin, en el sur, en un reyno ke se yamo
desiembre, del anyo 165 antes del kristo, en la Yehuda, kon Yeruchalayim komo kapitala.
epoka ande los Romanos, peleando kontra los
Kartajinezes, dainda no okupavan la tyerra de El reyno de Israel fue enteramente destruido por
Israel (la okuparon syen anyos mas despues). La los Asyrianos ke yevaron toda la djente de los diez
tierra de los djudios estava okupada por los gregos trivos del reyno en deportason, y dinguno save lo
de Syria. ke se izieron: s'esparesieron asta oy. Esta
destruision se paso en 721 antes del kristo. De
Oy me parese ser el buen diya para kontarvos esta manera jeneral, kada vez ke vos diré una data,
istorya de Hanuka. Es una istorya de pleto, de sepaj ke es antes del kristo.
lagrimas y de sangre, en ke no toparaj komo en
Purim amor y ermoza mujer kon fostanes y Al reyno de Yuda le afito kaji la misma koza en
perfumes, ama solo askeres y matansinas... Ke 587, ama esta vez no son los Asyrianos ama los
puedo azer...Kapara! Babeylonianos ke tomaron Yeruchalayim un
mueve de av y se yevaron la djente de Yuda, ke por


esto se yamavan yeudim, o djudios, asta Bavel, la De toda manera, vino en 332 Alexandro de
kapitala de los Babylonianos. Makedonia, kon las armadas gregas, i komo era
grande konkistador, se aferro todo el reyno perso,
De este anyo y para mas de kuatro siglos, los i, entre muntchas otras sivdades de los Persos,
djudios no tendran mas rey ni mas independensya. entro en Yeruchalayim. La dominasion persa sovre

los djudios s'eskapo, empeso la dominasion grega.
I en el tiempo ke los djudyos, kijo dizir los dos

trivos de Yuda y Binyamin, eran kativos en Bavel,
Ama ya savej ke Alexandro se muryo muy
uvo guerra entre los Babylonianos y los Persos ‐
mansevo, deshando detras de el un enorme
agora esta guerra se yamariya Irak‐Iran ‐ , la
imperio grego sin kapo.
ganaron los Persos ke vinyeron y tomaron Bavel

en 539, de tal manera ke los djudyos se toparon
Kada grande zabit de Alexandro se tomo una parte
esta vez basho la dominasion de los Persos. Esto
del imperio para si mismo, de tal manera ke se
fue el mazal de los djudios porke un anyo despues,
korto el imperio en pedasos. Un zabit de
en 538, Cyrus, el grande rey de los Persos, desho a
Alexandro ke se yamava Ptolemayo se guadro
los djudyos ke lo keriyan tornar atras en su pays y
Ayfto, inkluyendo el pais de los Djudios, la
fraguar de muevo el Bet Amikdach, el Templo de
Djudea, i los desendientes de Ptolemayo se izieron
Yeruchalayim, ke avia sido derrokado y echo sal y
reyes de Ayfto, y mizmo faraones, de tal manera
siniza.
ke durante munchos anyos los djudios se toparon
I durante dozyentos anyos los djudyos bivyeron, de muevo basho la dominasion de Paro, ama un
una parte en Djudea, una parte en Bavel i en Paro ke era grego! (Muntchos anyos mas despues
Persa, todos basho el governo Perso, ke no era tan esta istoria, uno de estos faraones gregos se kazara
malo, i ke los deshava mas o menos en paz ‐ kon su ermana, la muy konosida reyna Kleopatra ‐
mismo si la istorya de Purim mos ambeza ke, konosida no solo por su nariz, ama tambien por
puede ser, todo no fue syempre tan kolay para los sus amores kon Cesar y kon Marko Antonio).
djudyos.


En el mismo tyempo ke, a la muerte de Alexandro, nombres gregos. De tal manera ke la alma djudiya
Ayfto vino a Ptolemayo, un otro zabit de se topo en peligro, i ke los hahamim se empesaron
Alexandro ke se yamava Seleukos se guadro para si a tomar sar de esta evolusyon.

la Syria. Y empeso, entre los desendientes de
Al empesijo, el rey seleusido, Antiokos el tersero,
Ptolemayo de Ayfto, yamados la dynastia de los
era amistozo kon los djudyos, los deshava bivir
Lajidos, y los desendientes de Seleukos de Syria,
sigun sus leyes y relijyon y todo se pasava bien,
yamados la dynastia de los Seleusidos, una gerra
ama despues vino su ijo, Antiokos el kuatren,
kaji permanente. I la primera koza ke keriyan los
yamado Antiokos Epifanos, ke izo djusto lo
Seleusidos, era la tyerra de los djudyos, no tanto
kontraryo. Malorozamente ayudado por djudyos
para su valor ekonomika ke para su valor stratejika
de su vanda, empeso una politika de persekusyon i
de territoryo entre dos enemigos, y los djudyos se
de matansina kontra el puevlo y kontra la relijyon
toparon en medyo de estas gerras entre gregos,
djudiya y el Templo de Yerushalayim.
asta ke los Seleusidos eskapen por ganar kontra
los Lajidos y tomarles, en el anyo 200 antes del No kale olvidarse ke si los zabites eran gregos, los
kristo, la tierra de los Djudios. askeres eran Assyrianos, y ya se save komo les

agradava a los Assyrianos torturar sus prizoneros,
Kale dizir ke los gregos de esta epoka, ke se yama
eskorchandolos bivos y alavandose de esto, komo
la epoka elenistika, eran extraordinaryamente
lo eskrivyeron eyos mismos sovre la pyedra de las
adelantados sovre kuakyer otro puevlo, mismo los
paredes de sus palasyos.
Romanos, ke dainda eran un chiko puevlo de
Italia: ke sea en los artes ‐ pintura, eskultura, Antiokos Epifanos, despues de matar a miles de
arkitektura ‐ en la filizofia, en la literatura i la djudyos y de arrovarse todo lo ke se topava en el
poeziya, en las syensyas ‐ jeometriya, fizika, Templo, ke desho vaziyo, izo meter, un 25 de
medisina, astronomiya ‐, los djudyos fueron kislev del anyo 168, la estatua de Zeus (Jupiter) al
enkantados por todas las maraviyas traidas por los lugar lo mas santo del Templo, ovligo los djudyos
gregos. I munchos empesaron a bivir a la manera a azer sakrifisyos de puerkos i de komer puerko,
de los gregos, a vestirse komo gregos, i a tomar defendyo de azer mila o de estudyar la Tora, y


kuando un djudyo dezobedesiya, mijor es no dizir de los djudyos contra los gregos, ke iva surear muy
lo ke le afitava. El segundo livro de los Makabim munchos anyos y eskaparse por la viktorya de los
konta la istoria de una mujer yamada Hanna, ke djudyos y la mueva independensya de la Djudea
teniya syete ijos, i el rey les ordeno de komer basho un rey djudyo.

puerko. Y komo no kijeron, el livro konta por lo
Ama dainda no 'stamos en esto... ni mismo en la
minudo las torturas ke sufrieron kon koraje antes
fiesta de Hanuka. Porke antes de azer la fiesta,
de morir. Se puede pensar ke es solo una leyenda,
kale empesar por arrondjar los gregos de
ama konosyendo la krueldad de esta djente, me
Yeruchalaim, y esto va tomar tres anyos de
parese malorozamente posivle.
kombates. En primero era Matatyahu ke era el
En estos tyempos terrivles, en una sivdadika serka kapo de los askeres djudyos. Viendo ke los gregos
de Yerushalayim yamada Modin, biviya un Cohen los atakavan maksus en dia de shabat para ke los
que se yamava Matatiahu i ke teniya sinko ijos djudyos se deshen matar sin defenderse (lo ke
yamados Yohanan, Shimon, Yuda, Eleazar i aziyan al empesijo), permityo a los djudios de
Yonatan. pelear mismo en dia de shabat, diziendoles ke no

defenderse era komo si se matavan a si mismo, lo
Kuando vinyeron en Modin los zabites y askeres
ke es un un pekado defendido por la ley. Y los
gregos para ovligar los djudyos a azer sakrifisyos
djudios empesaron a ganar batalyas, ama
de puerko a los dyos gregos, demandaron a
Matatyahu se kayo hazino, y antes de morir yamo
Matatiahu, ke era Kohen, de empesar. "Nunka vo
komo kapo despues de el a uno de sus ijos: Yuda ,
azer esto", respondio Matatiahu; komo vino pishin
yamado el Makabi, byervo ke vendria de makevet,
otro djudyo para azerlo en su luuar, la birra le
ke kiere dizir martiyo ‐ un poko komo Charles
suvyo a Matatiahu, tomo kuchiyo i, kon el ayudo
Martel. Se dize tambien ke las letras de su nombre
de sus ijos, mato i al djudyo, i al zabit, i a los
son las inisialas de lo ke dizieron los Ebreos
askeres, i kon los ke tomaron su partido se fuyeron
despues ke la mar kolorada se serro sovre la
todos en el dezyerto de Djudea, i ansina empeso,
armada ejipsyana:"Mi kamoha baelim, Adonaî?"
kon un punyado de unos kvantos ombres, la gerra
Kien ay komo ti entre los dios, Sinyor?


I Yuda Makabi, ayudado por sus ermanos, afrento hanu ka: se pozaron (los kombatantes djudios) el

armadas gregas mas y mas pesgadas, peleandose ventisinko, kiere dizir el ventisinko de kislev. Esta
kon pokas armas a uno kontra sej (diez mil kontra manera de meldar se topa propozada en el
sesenta mil en una batalya, por egzemplo) kontra shulhan aruh.
askeres muy bien armados, y yene gano la batalya
a kada vez, kon un tal koraje ke en vezes los Si Hanuka se eskrive sin el vav churuk ama solo
enemigos se fuyian sin mismo kombatir. kon un kubuts, se puede meldar het, ke tiene valor
de otcho, nun ke es la inisyala de nerot ‐ luzes ‐, y
De tal manera ke despues de tres anyos de ka ke tiene valor, komo lo dishimos, de ventisinko:
kombates, los djudyos se toparon liberos en otcho luzes el ventisinko. Es mi padre ke me aviya
Yerushalayim, y pudieron lavar el Templo de las ambezado esta manera de meldar tambien
profanasiones echas por los gregos, y azer el 25 de Hanuka, ama no se d'ande la konosiya.
kislev de 165, tres anyos diya por dia despues de la
profanasyon, el estrenamyento ‐ Hanuka kiere El Talmud mos konta ke kuando los djudios
dizir estrenamyento ‐ del Templo de muevo puro i kijeron asender la grande menora del Templo,
kasher. kaliya azete pura, y solo toparon una chikitika
redomika de azete serrada kon el mur del Cohen
Hanuka kyere dizir estrenamyento, ama se puede gadol, el kapo de los kohanim; ama esta redomika
eskrivir de dos maneras: el u de nu se puede teniya solo azete para asender un diya solo, i los
eskrivir al lado del nun kon un vav ke se yama djudyos keriyan azer una fyesta de ocho diyas
shuruk i ke se melda u, o lo mas s'eskrive sin este , komo Sukot. Y no se pudiya tener azete pura
solo kon una nekuda (un sinyo) de basho del nun pishin; kaliya djustamente ocho diyas para
ke se yama kubuts i ke se melda u; si hanuka se esprimir azitunas i preparar mueva azete. Ama se
eskrive kon un vav churuk, se puede meldar hanu, paso un nes: la menora del Templo sureo asendida
ke kiere dizir se pozaron, y despues ka, kaf ke ocho diyas kon esta chikitika redomika de un diya
tyene valor de vente i e ke tyene valor de sinko; solo.


I aki ay una koza muy interesante: kale ke sepaj ke achetaron tan kolay de pedrer el territorio de los
toda esta istorya ke vos esto kontando, la savemos Djudyos, y embiaron armadas i armadas kontra los
por dos livros ke se yaman los livros de los djudyos. La gerra sureo munchos anyos despues el
Makabim, eskritos por djudyos ama ke no azen estrenamyento del Templo, otros trenta y sinko
parte del Tanah muestro. Si meldaj una biblia anyos, i a poko a poko Yuda Makabi en primero, y
djudiya o protestanta, no toparaj estos dos livros. sus ermanos mas dospues, muryeron matados el
Para toparlos, kale tomar una biblia katolika; y uno despues del otro luchando kontra los gregos,
kuando se meldan estos livros, no ay ni un biervo antes ke venga la victorya final.

sovre la redomika y el nes; solo dizen ke Yuda izo
El solo de los ermanos ke se kedo bivo fue Shimon,
una fyesta ke sureo ocho dias i ke el ordeno de
ke se izo kapo de los djudyos y de la Djudea. Ama
azer kada anyo una fyesta de ocho dias en
esto es otra istoria, la istoria de los reyes
memorya del estrenamyento del Templo; la istorya
hachmonaim, Shimon y sus desendyentes. Ya ke
de la redomika i de su nes se topa solo en el
eran kohanim, se izieron reyes, ama no desharon
Talmud. Y la fyesta, para el Talmud, es sovre todo
una tan buena memorya. Militarmente fueron
en memorya de este nes, mas ke de la viktorya
buenos askeres y konkistadores ke yevaron las
militar ke permityo el estrenamyento. Es klaro ke
fronteras de la djudea, al empesijo djusto
para los hahamim, una fyesta relijyoza no deve
Yerushalaim y sus alderedores, asta las fronteras
tener nada ke ver kon matansinas y echos
del reyno de Shelomo, digamos el territoryo del
militares.
estado de Israel de agora , de la Palestina tambien,
Puede ser ay tambien otra razon si los hahamim del Golan, y una parte de la Jordaniya. Este pais
no kijeron muncho apesgarse sovre los Makabim, djudyo bivyo independente durante unos sien
yamados tambien los Hashmonaim. anyos, asta ke los Romanos vengan en 63 antes del

kristo y tomen Yerushalayim. Ama si los reyes
Kale saver ke la istorya militar no s'eskapo kon el
Hashmonaim fueron buenos para la gerra, fueron
estrenamyento del Templo. La gerra kontra los
negros para la paz: eyos ke aviyan tan luchado
gregos viniya solo de empesar; los Gregos no
kontra los gregos empesaron eyos tambyen a


tomar nombres gregos y sovre todo bivir komo poder de los ombres. Ganar batalyas, los ombres
gregos, y a matarse entre ermanos . I komo esto, pueden azer, ama kemar ocho diyas una redomika
naturalmente, no agradava a los hahamim, un rey de un diya, esto solo el Dio lo puede azer.

inyeto de Shimon ke se yamava Alexandros ‐
Ya vos dishe al empesijo ke la istorya de Hanuka
nombre mas grego no se puede ‐ izo matar i
no es una istorya romantika de amor komo era la
enforkar miles de hahamim delantre de el.
de Purim. Ama kale pensar ke si no uviera el
Por esto los hahamim kyeren solo akodrarse del koraje de Matatyahu i de sus ijos ke lucharon
nes de la redomika, y no de todas las matansinas kontra los gregos i ganaron, puede ser ke no
ke uvo antes y despues. uviera mas dingun djudyo desde este tyempo.

Puede ser...ama no es siguro, porke los Romanos
Y esto malgrado ke, si se pensa bien, no aviya tal
izyeron la misma koza ke los gregos, eyos ganaron,
menester de este nes...En primero, los djudyos no
y malgrado esto los djudyos dainda estan aki. No
eran ovligados de azer una fyesta de ocho diyas:
se puede eskapar katikolay kon los djudyos;
teniyan azete para un diya, pudiyan dechidar de
munchos aprovaron y mos izyeron muncho mal,
azer una fyesta de un diya; despues de esto, si
los espanyoles, los almanes, agora los arabos, ama
keriyan absolutamente azer una fiesta de ocho
a kada vez mos arrebivimos y yene dizimos: Am
dias, yo no esto siguro ke kaliya ocho diyas para
Israel haï , el puevlo de Israel bive!
preparar azete...azete no es vino; una vez ke las
azitunas an sido esprimidas ‐ y no veo deke no se Ke sea para siempre !

podrian esprimir en un diya ‐ deke ocho dias para

preparar el azete? Ke ay de asperar? No se pudia

preparar el azete en un dia solo si se keria? Yo no
so azetero, ama esto muy shupeli sovre esto. Sigun  
mi, los hahamim fueron alavados de topar un nes
de ke no teniyan haliz menester, sino solo para
bien azer la diferensya entre el poder del Dio y el


i la Nuve esta delantre de mozotros, la kalor
Prof.Dr. Moshe de Liba insuportable
i mozotros estamos deshando detras nuves de polvo.
‐I kualo konsentiras? kontinuo el rabino en sus
Otruna Salida de Ayifto demandas.
‐Konsentire la kalor del dezierto; no tengo frio
El mas chiko de las kreaturas era kuriozo i no esto konsintiendo mas ambrera,
komo todas las kreaturas,i puede ser un poko mas, porke esta kayendo la mana de los sielos.
en el geto de Popovitz en Transnistria, ‐I ande vos iresh? pregunto demuevo el rabino.
se topo un pasatiempo en el invierno entezador: ‐Salimos de Raamses, ke es Sekureni,
suvido sovre una kasha al lado de la unika ventana i Refidim, es la shara Kãsãutsi
estuvo mirando oras la inieve blanka i ayi no avia del todo agua para bever
ke kuvrio los kampos.
porke era el dezierto.
‐ Ke estas viendo ayi, le demando el rabino aedado
‐ Al puevlo de Israel vere, kaminando en el dezierto. Muy bien, le disho el rabino, muy bien
‐ I komo veras el dezierto i al puevlo de Israel? tienes imajinasion, mi ijo, i tambien visión.
pregunto el rabino. De agora endelantre, ven kada dia
‐ La kolor blanka de la inieve la troki en amariya, mos asentamos sovre la kasha
las karavanas de los djudios ekspulsados, son los i te ensenyare la Tora.
djudios
Kuando te engrandeseras i te azeras
ke estan saliendo en konvoyo de tierra de Ayifto
rabino o maestro de eskola
en el dezierto grande, en la arena dorada los vide,
vide tambien al puevlo de Israel i sus trivos kaminar, kontaras a tus elevos
andar. sovre las salidas de Ayifto,
Los Leviim estan yevando el Tabernaklo esta, i la otra.
el Sanktuario dublado, esta alsado kon orgolyo


Las Alas Kortadas

El epizodio ke vos kero kontar afito en 1942,
kvando yo avia terminado mis estudios del liseo
(gimnazia) de ijas en mi sivdad natal – Pazardjik.
Eran tiempos muy pezgados i terribles para los
djidios. En la Bulgaria ya avian kopiado las leyes
antisemitas de la Alemania – krueles, kon munchas

PARA KE restriksiones kontra los djidios. Yevavamos en los
vestidos la estreya amarya, no mos permetian ni
NO SE lavorar, ni kontinuar los estudios; permitido era
salir de kaza solo dos oras al dia, ma no en kalejas
OLVİDE
sentrales, defendidos eran los sinemas, los
konsiertos i las bibliotekas.

Kuando mos selebraron komo kandidatos de
bachiyer (abiturentos) el 24 de Mayo, ke es fiesta
Kompozision I redaksion: Viktoria Atanasova grande i alegre de kultura i edukasion, el director
Ordenador: Leon Benatov
Kachas: Albert Benatov de la eskuela ke era muy liberal, desidio i permitio
Fotos: Dime Krastev, Moni Franses, Sami por primera vez de fiestar un baile kon elevos de la
Kohen
eskola de ijos. Otros anyos ya se azian bailes, ma
solo en la sala de la eskuela, sin elevos, solo elevas.
Este anyo el eskojo la mas grande sala en el sentro
de la sivdad I avizo ke el baile va ser endjuntos
elevos i elevas. El director de la eskuela no era solo
director, ma i profesor de filosofia i ansi ke me
konosia bien. Yo era una buena eleva i en las oras


suyas kedava kontento de mis repuestas. Antes del me meti las skarpinikas blankas i delantre del

baile yo me prezenti delantre del director i le espejo no me konosi – me vidi otra, una prinsesa –
demandi si va ser posible de tomar parte i yo, porke no era mas la chikitika, la menodika ijika. Lo mas
komo djudia no tenia derecho de visitar este modo importante era ke debasho del fyongo lindo a
de aktos de seremonia. El sin duda me respondio penas se remarkava la estreya amariya.
ke primero yo so eleva de su eskola i la fiesta es
para todos – sin eksepsion. I ansi emosionada, yena de sentimentos kayentes
estava pronta no de andar al primero mio baile ma
Me torni a kaza alegre i oroza sin pensar ke tenia el dezeo i las fuersas de bolar.
espunto otra problema – no tenia adekuado toalete.
El vestido ke tenia era el uniforme de la eskuela ‐ Kon una amiga ke vino a tomarme embiadas de los
prostela de saten preto, kon kueyo (iakaika) blanko ojos kontentos, orgoyozos i alegres de mi madre,
i nada mas. Ropas muevas no podiamos merkar salimos de kaza kon el pie derecho (komo mos
porke no solo mankavan, todo era kon kupones, rekomendo mi kara madre). Tanto yo estava no en
ma a los djidios no les davan. Mi madre tenia una si, tan embabukada, ke no echi tino komo estava
amiga kuzindera, ke kvando oyo por muestras vestida mi amiga. Kuantas vezes despues me dava
difikultades se akodro ke avia kuzido antes pena de akodrarme, ma en vano, okupada solo kon
munchos anyos a la okazion de la boda de su prima mi toalete no me atirava la atension nada otro.
ermana un toalete de krepde chine. Aunke Pasimos por la kaleja sentral i entrimos en la sala
envejesido el fustan, el kombinezon era de seda grande ke ya estava yena – de la una parte las ijas,
buena i podria servir para un vestido de kandidatos de la otra – los ijos i enfrente en kuatro – sinko sias
de bachiyer (abiturentos). Mi madre era godra i asentados los profesores, en medio – el director,
robusta, ma yo menuda i grasioza, podia tres vezes vestido de fiesta. Los ojos mos enkontraron kon
entrar en este maraviozo kombinezon. El vestido una mirada karinyoza i esto me pujo la alegria i el
ke me kuzio no podia ser de ropa mas kara, ni mas buen umor. Me aserki al lado de unas kuantas
ermozo. Kvando me lo vesti la kuzindera me metio amigas i enkontri en sus ojos tambien alegria i
una kordela mavi i un fyongo delantre, me arrodeo satisfaksion. Todo estava beseder asta ke no
la sintura (talia) kon un sintoron (kolaniko) blanko, konsinti kon mi espalda unas miradas ke me


perforavan i despues senti murmuros deskontentes punto anfinkar sus unyas krueles en el puerpiziko

de la parte de los elevos. Me abolti i vide ke unos – povre del poyiko. No se kvanto tiempo kaminimos
kvantos de eyos me estavan apuntando kon sus ansina – yo delantre, el detras, ma kvando arivimos
dedos – i oyi, komo en suenyo de leshos, serka de muestra kaleja oyi su boz bruska: “A kaza i
leshos…”djudia, djudia, no tiene el derecho!” Me sin salir afuera! Da grasias, ke no te esto embiando
espanti? No me akodro. Ma kon seguridad se ke el a la prizon!” Avri la puerta de muestra kaza, entri
mundo entero me se arrodeo i me vidi sola asolada en el kurtijo onde estavan asentados mi padre i mi
en medio de la sala i al deredor de mi de todas las madre i sin dizir palavra presto asuvi la eskalera,
partes manos espandidas amostarndo la estreya entri a mi kamareta i me espandi en la kama.
amariya ke a penas se remarkava debasho del Paresia a un pedaso de buz, me se travo la sangre i
famozo fyongo. ni una lagrima en los ojos – tavla. Solo komo un
rayo paso en mi kuerpo de la punta de los piezes
No se kvanto tiempo paso, ma kvando levanti la asta la kavesa: “Este fue el primero mio baile…”
kavesa mis ojos vieron aparado en la puerta grande
el komandante de la sivdad vestido komo shef de I agora despues de tantos anyos kvando pasan por
polisia kon un manto (pelerina) debasho se estava las kalejas sentrales, kon los autos luksozos, los
viendo un sable asta los piezes, ke sonava kvando kandidatos de bachiyer (abiturentos) vestidos
kaminava. El izo 2‐3 pasos duros i fuertes komo verdaderos prinsipes i prinsesas, gritos
aserkandose al lado de mi I kon su mano larga me alegres, libres komo pasharos volando, yo yena de
ordeno pasar delantre de el, para salir de la sala. emosiones i rekuerdos, las lagrimas no kedan de
kayer de mis ojos, de una parte de alegria, ke la
Oyi solo: “Marsh!” i me topi a la kaleja sentral, yena manseves de oy no siente la desgrasia del pasado i
de djente aziendo su paseo de noche. Viendome de otra; de la tristesa i dolor por la pedrida mia
kon el komandante detras de mi se retiraron, manseves, por mis alas kortadas.
aziendo lugar, ma kon kavesas aboltadas para no
mirar este kuadro desgrasiado: un poiko chikitiko,
kaminando apenas kon pasos menudos i detras un  
pasharo rapaz kon alaz spandidas, pronto kada


De jeunes Juifs Turcs

s’éloignent d’une Communauté
qui s’amenuise

Face à une montée de l’antisémitisme,

une économie ralentie,

il reste moins de 15 000 membres

parmi la communauté

http://fr.timesofisrael.com/

DE LA
PRENSA

MONDIAL
Lina Filiba

Cinq siècles après que le sultan Bayezid II ait
accueilli des réfugiés juifs sépharades à Istanbul, la
communauté juive turque décroit lentement.

Face à une montée de l’antisémitisme, de

l’autoritarisme croissant et les circonstances


économiques désastreuses, de plus en plus de Une chose est claire, la taille des classes juives dans

jeunes juifs turcs ont jeté leur dévolu sur Israël, les écoles maternelles est en baisse, le taux de
l’Europe et l’Amérique du Nord. natalité chute, et la communauté est vieillissante.

Malgré une histoire riche sous les Ottomans Des statistiques dures concernant l’émigration des
s’élevant fortement à des postes importants comme jeunes juifs, cependant, est difficile à trouver. Le
ministres, commerçants et boucaniers – et une chiffre officiel par exemple, ne tient pas compte de
participation active à la vie publique au début de la l’augmentation des jeunes diplômés du secondaire
république turque, les juifs turcs ne contribuent qui sont partis pour des opportunités
plus de manière significative à la vie politique ou professionnelles à l’étranger.
culturelle du pays.

Mois Gabay, un chroniqueur du journal juif
En 1948, la Turquie était le foyer d’environ 80.000
«Salom» écrivait l’an passé sur la tendance
juifs, trois ans plus tard, près de
croissante des jeunes juifs turcs partant à l’étranger.
40 % avaient quitté le pays. En parlant avec les
membres de la communauté aujourd’hui, on est Il a déclaré à Deutsche Welle que « 40 % des
susceptible d’entendre l’avenir des juifs en Turquie diplômés juifs ont opté pour poursuivre leur étude
décrit comme ‘sombre’. à l’étranger » en 2014. En 2013; c’était la moitié de
ce chiffre. Il a affirmé que ce chiffre augmenterait.
Le départ de la jeunesse juive n’est en aucune façon
un exode. Les chiffres sont moindres mais il en est «Je ne peux vous dire si les jeunes juifs quittent, ou
de même pour la communauté d’où ils partent. combien de jeunes juifs quittent» a‐t‐il déclaré au
Officiellement, 15 000 juifs vivent aujourd’hui en téléphone.
Turquie, la grande majorité à Istanbul, ce qui en
fait la plus grande communauté juive dans le Il a cependant ajouté que la communauté ne
monde musulman. Une décennie plus tôt, leur pouvait ignorer le fait que l’anxiété collective
nombre avoisinait les 20.000. s’installait.


Face au discours antisémite qui a donné libre cours «Même si j’ai grandi là‐bas, nous avions nos

au gouvernement ces dernières années et amplifié propres vacances, notre propre culture» dit‐elle en
par les médias sociaux, certains jeunes juifs sont hébreu teinté d’un léger accent turc. «J’étais une
partis en Israël pour des raisons idéologiques. juive vivant en Turquie, c’est ce que j’ai toujours
L’immigration en Israël par des juifs turcs est restée ressenti».
stable à environ 100 par an depuis 1980. Dans la
dernière décennie, 1 002 juifs turcs ont immigré en Parallèlement à la montée de l’islam et de
Israël selon le ministère de l’Immigration et de l’autoritarisme du président Recep Tayyip Erdogan
l’Intégration. avec son parti Justice et Développement (AKP) ; les
discours antisémites et anti‐Israël ont augmenté
«J’ai toujours senti que je n’appartenais pas à la dans les médias financés par l’Etat.
population turque, je me sentais comme étranger,
comme si je n’y appartenais pas» déclare Israel «La Turquie a acquis un regard plus conservateur
Maden agé de 29 ans. Il a grandi dans le quartier de qui s’accroît de jour en jour» a déclaré Selin Nasi,
Gotzepe d’Istanbul sur la rive asiatique du jeune femme d’Istanbul, postulant à un doctorat en
Bosphore et était un membre actif dans le club de sciences politiques à l’université Bogazici. L’islam
la jeunesse juive. est devenu «une façon de diriger la politique» dit

elle, et l’autoritarisme est en hausse.
Comme beaucoup de jeunes juifs turcs, Maden a de

la famille en Israël, «et l’idée de partir et venir en
Avant les élections nationales, Erdogan a utilisé un
Israël était vive». En 2009, il a émigré dans le pays
Coran comme outil de campagne électoral, – un
dont il porte le nom.
geste sans précédent dans un gouvernement
L’expérience de Maden comparée à celle de Lisya officiellement laïc. Son acte a été une cause de
Malky, une jeune mère de 31 ans qui est partie en préoccupation pour les minorités religieuses de
2008 et vit désormais dans une petite ville au nord Turquie dont les Juifs, et il a été accusé rapidement
de Tel Aviv. d’utiliser la religion à des fins politiques.


Erdogan et l’accolade ouverte de son parti de rupture en mai 2010 après que les soldats israéliens

l’islam politique a également traduit des liens soient montés à bord du bateau Mavi Marmara,
tendus avec Israël et les juifs du pays. Malgré des transportant des activistes essayant de briser le
gestes hautement symboliques comme la blocus de Tsahal sur la bande de Gaza.
restauration de la Grande Synagogue d’Erdine (qui
n’a pas de communauté fidèle), les tensions sont Pendant les accrochages entre les activistes et
fortes. Tsahal, 9 citoyens turcs ont été tués déclenchant
une crise diplomatique. Des dizaines de milliers de
Turcs ont manifesté à Istanbul et des centaines ont
tenté de prendre d’assaut le consulat israélien.

Des attaques similaires ont eu lieu l’été dernier lors
de l’opération Bordure protectrice contre les
groupes terroristes palestiniens dans la bande de
Gaza, et de la propagande latente antisémite et non
maitrisée.

Alors que ces mois derniers sont calmes
comparativement à l’été dernier, les Juifs turcs
Des disputes bilatérales entre la Turquie et Israël «viennent à travers un discours de haine sur une
ont un impact considérable sur les comportements base quotidienne» affirma Nasi.

des Juifs turcs, affirme Nasi, faisant allusion aux
«Nous savons que certains journalistes,
tensions entre Ankara et Jérusalem et les relations
particulièrement proches du gouvernement sont
d’Israël avec les Palestiniens.
impliqués dans ce discours de haine et ne sont pas

sanctionnés» déclara Nasi. «Le gouvernement
Auparavant des liens étroits unissaient Israël et la
devient aveugle».
Turquie, puis ils étaient tendus presque au point de


Bien que l’antisémitisme et l’idéologie jouent un T, âgé d’une trentaine d’années réside en quelque
rôle pour amener des juifs tels que Malki et Maden sorte à Istanbul comme beaucoup d’autres juifs,
en Israël, les juifs turcs sont également affectés par préfère parler anonymement de crainte de réaction
les pressions socio économique qui poussent la violente car il travaille dans une multinationale qui,
classe moyenne turque à rechercher à l’étranger dit‐il, offre à de nombreux Turcs d’émigrer et une
une vie meilleure. sécurité financière.

Le boom économique de la Turquie dans la
«La plupart de mes amis pensent à quoi faire
première décennie du 21e siècle a ralenti et sa
après» affirma T, surtout après le tollé anti‐
monnaie a perdu 20 % de sa valeur face au dollar
israélien en Turquie. « Même si la plupart restent
l’an passé.
ici, chacun pense à son avenir, » affirmant que ces

cinq dernières années, il a remarqué une nette
Comme les frais de scolarité en Turquie ont grimpé
augmentation de l émigration juive de Turquie.
en flèche dans les universités concurrentes ces
dernières années, la qualité de l’éducation est à la
traine face à celle de l’Europe occidentale, les Etats‐ Un autre facteur omniprésent de l’angoisse de la
Unis et le Canada. communauté est le nombre de juifs turcs qui ont
saisi l’occasion d’obtenir la nationalité espagnole.
«Il n’y a aucun doute que l’antisémitisme est un La grande majorité des Juifs turcs sont des
facteur de motivation» a déclaré Louis Fishman, descendants des juifs sépharades expulsés en 1492.
professeur adjoint au Brooklyn College qui a scindé Peu de temps après, environ 5 000 juifs turcs,
son temps entre New York, Istanbul et Tel Aviv. approximativement un tiers de la communauté a
«Mais il y a d’autres groupes (de la communauté postulé pour avoir la double nationalité ouvrant
juive) qui sont partis car ils font partie de la classe potentiellement les portes à l’Europe selon un
moyenne, ils peuvent aller à l’école aux Etats‐Unis rapport récent du Financial Time.
et obtenir un travail à l’étranger.»


Les leaders de la communauté d’Istanbul ont refusé «En Turquie, affirme t‐elle, il n’y a pas de futur
de répondre aux questions concernant le départ de pour les juifs.» «Il y a du racisme, de l’antisionisme
jeunes juifs turcs. Connu pour faire profil bas et et de l’antisémitisme’, Il y a 1 001 raisons de partir
être avare dans ses propos, Rifat Bali, juif turc, né à pour les juifs.».
Istanbul a nié d’une part qu’il y ait «un exode des
jeunes juifs» et «pense que les rapports sont «Nous devons admettre que même s’il n’y pas un
rédigés sans fondement». D’autre part, il a reconnu exode de juifs fuyant, affirme Fishman, l’avenir
que depuis les années 1980 de jeunes juifs «ont plus global de la communauté n’est pas optimiste.»
ou moins à faire avec leur famille» comme leurs
homologues musulmans quittant le pays pour
étudier à l’étranger.

« Comme avec toutes les communautés qui sont
démographiquement si petites et vieilles, nous
verrons si les statistiques continueront à chuter. »
écrivait Bali par mail.
 
Presque partout, le pronostic d’un avenir pour les
jeunes juifs en Turquie qui ont appelé l’Anatolie
comme leur domicile pendant presque 2 000 ans
est sombre. Malki, une jeune mère vivant
désormais en Israël affirmait qu’il y a peu
d’hommes juifs en âge de se marier encore à
Istanbul et que le taux de natalité de façon
prévisible est en baisse.


Proverbos

De Boka de los Keridos

REKUERDOS Mama i Papa
DE

FAMİYA Ⓝ

392. Ni mal ni atchakes

393. No koshuegran si no asemejan

394. Ni al kantador le digas kanta, ni al baylador le

digas bayla

395. No ay mas sodro del ke no kere sintir

396. Ni mierkoles sin sol, ni ija sin amor

397. Negro a pie negro a kavayo, negro si lo yevan

en la mano

398. No meskles aladja kan patcha

399. Ni mujer de Romania, ni mulk en Turkia

400. Ni alaka, ni katilaka

401. No save ni ba ni bu ni kantariko

402. No ay remedio, ni uno ni medio

HAYİM ALMOG (ALBAGLI) 403. No penej ke ya me ensiski
2010 404. No meskles ajos kon sevoyas

405. Ni gayo kanta, ni perro mauya

406. No es buen tchapin

407. No le des kulak


408. No riye ni en purin
409. No la fiya del un ojo al otro Ⓞ
410. No entro en alef
411. No da metalik por nada 431. Oy la mete, amanyana la kita
412. Ni tuji, ni muji 432. Ojos por ermozura
413. Ni de su miel, ni de su fiel 433. Ojo vaziyo
414. Ni punta, ni badja 434. Ote kapi ke no ez aki
415. No por sedaka 435. Ojo de benadam, no se arta kon nada
416. Este no decha, ni seka ni meka 436. Otro gayo mos kantava
417. Novyo kero, presto lo kero 437. Ojos tengan i no veygan
418. Nunka se aramango shamaranduna, kavo de 438. Ojos mios
mez ramo de luna 439. Onde va el rey kon sus piezes (tualet)
419. No metas boka 440. Ojoz vemoz, korasones no savemos
420. Ni kon eyas, ni sin eyas (MUJERES !!) 441. Onde se arapa el guerko
421. No se esta dando a manos 442. Ofisyo es mania de oro
422. No ay molde
423. No esta ayi de lo ke se pasa
424. Na tokafa na tomermeri Ⓟ
425. Nunka ni no ni mazal tenga
426. Ni si se enforkan papazim
427. No me kita el pie del kanyo 443. Pasensya dama ke la notche es larga
428. No tiene konfiyensa ni en la kamiza de enriva 444. Para ke se vaya al fregon, ke se vaya al garon
429. No me kites mil i una hohenta 445. Por ay entro, por ay burako
430. No tiene ni savor ni ashor 446. Pasensia es pan i sensya
447. Pleto de ermanos, alhenya de manos
448. Poko tosigo no entosega
449. Poko avlar, salud para el puerpo


450. Pitchi pitchi guaya katchi 475. Por un bokado de pan
451. Por miedo de pasharikos, 476. Por el bam respondyo
no ensembrar trigitos 477. Pyojo en la yaka
452. Por no aver maz, no alargo 478. Plato yano
453. Patatas ensimbri, sevoyas me salieron 479. Para mi pendon, no ay komandon
454. Pelo pelo le kitaron 480. Por la nariz se lo dio
455. Panaris para patlear 481. Purim purim lanu, Pesah en la mano, Sukot en
456. Para un daki i toma el tavlado
457. Piedra en pozo 482. Por kavo del Dio
458. Par i arojal son estos 483. Puliya de maredo
459. Por un amen ke no kede 484. Por una pita de halva
460. Por si por no 485. Preto karvon
461. Pedo enmedyo el banyo 486. Por sus ojos viyudos
462. Perro i gato son estos dos 487. Papa parti pan, mama etcha kaldiko
463. Por un kulo de pipino lo vendi. 488. Pedrio el azniko, topo el semeriko
464. Pekado i manziya 489. Papo seko
465. Peshkado limon i agua de mar 490. Pujados i no amenguados
466. Pedieron el kavo i elzahu 491. Pensando la vejez, no gozar de la mansevez
467. Para nada, kaldo de avas 492. Para nahamu!.
468. Para un dinsiz, un imansiz 493. Parese un shaliah
469. Pekado atorgado, medyo pardonado 494. Para atras komo la pishada del gameo
470. Paga lo ke deves, saves lo ke tienes 495. Pan deskansado
471. Papa halva
472. Pinya de Tamuz i Av
473. Por no saver ke azer
474. Por sedaka


516. Se dio las manos en la kavesa
ⓇⓈ 517. Sin ke sin porke
518. Solo i seko
496. Se alevantaron los pipinos 519. Sho i mo i tifsin burakado
i aharvaron a los bahthcavanes 520. Se kitaron los ojos
497. Si no viene Shevot, no se kita samarron 521. Si la bava tiniya kuku, se iva yamar sinyor papu
498. Salvarlo de la boka del leon 522. Se la enkasharon kon guevo i limon
499. Saranda le demando, peninda le dio 523. Se le izo agua, vino i boza
500. Se fue por komadre, se kedo por parida
501. Sodro pedrido
502. Se lo digo a la mi eshuegra,
Ⓣ
ke lo entyenda la mi elmuera
503. Si se enforkan papazim, 524. Todo komo todo i la novya a su modo
de lo suyo no se menea 525. Toma la fama i etchate a durmir
504. Siento i un ladron, kon un buen de kutcharon 526. Tea i ispirto no se kedan battal
505. Savor de kalavasa 527. Tanto te kero moshiko, asta ke te kito el ojiko
506. Shadday i mallahines 528. Tchiko de boy, grande de neshama
507. Safek sera 529. Tu boka koma miel
508. Se dio el hatcho enbasho 530. Todo tenia Salamoniko,
509. Sin hen i sin grasiya sarna piojo i sarampyoniko
510. Sin ditcho Shabbat 531. Tu kaza ke este yena komo el guevo
511. Seka mares es esta persona 532. Tahi taha todos una mishpaha
512. Schununis kon habaras 533. Tringa la kokona, la tiya kagalona
513. Se le embarro el numiro 534. Tente i no me tokes
514. Se alargo el azniko, se akurto el semeriko 535. Todos saven kuzir samarras,
515. Sako vaziyo no keda enpyes guay de los pelos ke los detienen


536. Te bezare esta boka 558. Un va i ven
537. Tomalo de patchas 559. Una ida i dos mandadas
538. Terelen kerej o baylar 560. Uno fue otro bolto
539. Todas las oras ke seygan buenas 561. Una vez grasya, sigunda enfasya, tresera
540. Turututu se izo por todas las kayes dezgrasya
541. Tchatra patra lo izo todo 562. Un buen pleto traye una buena pas
542. Todas las paras las izo djombos lombos
543. Todos los males al dip de la mar
544. Tienes mil partes de razon Ⓥ
545. Travar los sielos kon las manos
546. Te dyeron toma, te aharvaron fuye 563. Vizino malo, sakalo afuera
547. Tokar madre 564. Vedre i seko
548. Turudi de muntanyas 565. Vaziyo Bardavi
566. Vender djoyas a bahthcavanes
Ⓤ 567. Vere la alguenga, kutcharuka de medra
568. Vere los dyentes, pedikos kentes
569. Vino por prenyada, se kedo por parida
549. Un buen gastar, es un buen ganar 570. Vijita de koshuegros
550. Ufisyo es maniya de oro 571. Veremos karne en tendjere
551. Un lenyiko solo no ensyende 572. Vida de perros
552. Un darush por un atramuz
553. Un mushu ennalto, un mushu embasho
554. Un loko kita syen Ⓨ
555. Uno en sanka otro en baranka
556. Una paja detiene un mulino 573. Yo se padre yo se madre, yo me komo toda la
557. Uno tiene la fama, otro se pisha en la kama karne


574. Ya salio de la kashka el guevo 4. Abinin udun (Ha benim odun) kaç para
575. Yo ya konosko las koles de mi guerta 5. Arabin derdi kirmizi papuç
576. Ya paso la bavoza 6. Açlik (açlık) sufuluk (sofuluk) bozar
577. Ya se atakano el pie de la banketa 7. Bir dinsize bir imansiz
578. Ya esta diamante 8. Baluk (balık) baştan kokar
579. Ya le salyo la palamida 9. Başa gelen çekilir
580. Ya esta kidush i avdala 10. Brak sarhoşu kendi yikilsin
581. Ya me se tomo shamayim ve aretz 11. Bildinden (bildiğinden) şaşma
582. Ya me se tomo el thcarsamba y el pershembe 12. Buyun pishin (bugün peşin) yarin verisiye
583. Ya me fui al kavo 13. Biri bok, biri skata
584. Yeno kKomo el guevo 14. Çi…der, çinar demez
585. Ya se izo prasa 15. Can cennet ister,
586. Yo i voz kara de flor yunahlar (günahlar) koyvermez
587. Ya topo braga, la kere kon randa 16. Domuzdan kil kıl koparmak sevaptir
588. Ya mos kemo la karne 17. Demiri sicakken bas
589. Ya vino a la ley mojada 18. Dişarda forma, içerde sorma !
19. De da yeç (geç)
20. Daulun (davulun) sesi,
Ⓩ uzaktan hoş orunur (görünür)
21. Damlaya damlaya yol (göl) olur ama,
PROVERBOS EN TURKO canin çiktiktan sonra
(DE BOKA DE PAPA I MAMA) 22. El mi kebar, kar mi kebar
23. El işlemez alat (alet) işler
1. Al birinden, vur oburune (öbürüne) 24. Fukaralik maskaralik
2. Ayvaz kasap, hep bir hesap 25. Gormedi bilmem, duymadi bimem
3. Alla(Allah) versin 26. Gokyuzu (gökyüzü) balçiklan sivanmaz


27. Gemiyi yürüten kaptan ! 53. Yaudinin (yahudinin) akli sonradan yelir (gelir)
28. Ha binim udun (benim odun) kaç para 54. Yulma (gülme) komşhuna yelir (gelir) başina
29. Haydan gelen huya gider 55. Zorlan yuzellik (güzellik) olmaz,
30. Harif olan anlasin olsa da bile yakişmaz
31. Ihtiyarlik maskaralik
32. Iki don bir kagalon
33. Işin yoksa supurye (süpürge) bagla De el oncle Avraam Soriano:
34. Iki drem (dirhem) bir çekirdek Baş bizim olsun, traşı kolay olur
35. Istemem cebime koy Saburlan (sabırla) kuruk (koruk)
36. Kaç sevaptan, kurtul yunahtan (günahtan) halva (helva) ulur (olur),
37. Kendi duşen (düşen) aglamaz Tut (dut) yaprak (yaprağı) atlas ulur (olur).
38. Korkak bazirgan, ne kar eder ne ziyan Traduksyon hofshi:
39. Laflan pilaf pishirmez (lafla pilav pişirilmez) Kon la pasensya el kukuli (tolaat meshi)
de la oja de amora aze la seda,
40. Nerede cukluk (çokluk), orada bukluk (bokluk) El agras kon pasensya se aze uva – pasa – arope ‐ halva.
41. Nekadar para, o kadar boya
42. Nerede hareket, orada bereket De la tante Sarah Soria:
43. On deve bir akça, hani ya akça? Ya eskpinmos la uva i ya aboltimos el sesto
44. Paranin yozu (gözü) kor (kör) olsun
45. Sagir duymaz yakiştirir
46. Sopa cennetten çikma Devamı Gelecek Sayıda
47. Sinek ufaktır ama mide bulandirir
48. Selam verdik belaya ugradik
49. Son pişmanlık para etmez
50. Turca (Türkçe) bilmez, allahtan korkmaz
51. Tencere yuvarlandi, kapagini buldu
52. Yarin ola hayrola


Respuesta de Ben Gurion

UN CUENTO

PARA

PENSAR

Contaba Ben Gurión que en 1954, siendo Primer
Ministro, viajó a EEUU para reunirse con el
presidente Eisenhower y solicitar ayuda en
momentos difíciles para el joven Estado de Israel.

En uno de sus encuentros con el entonces
Secretario de Estado, John Fuster Dulles, éste lo
encaró con un alto grado de soberbia:


‐ Dígame, Primer ¿Cuál era el nombre del capitán del barco?, ¿cuánto

Ministro: ¿A quién tiempo duró la travesía?, ¿qué comieron los
usted y su Estado tripulantes durante el viaje? Y ¿cómo se comportó el
representan realmente? mar durante el trayecto?
¿Acaso los judíos de
Polonia, Yemen, Seguramente no recibirá respuestas puntuales.
Rumania, Marruecos, Ahora fíjese. Hace ya más de 3.000 años que los
Irak, la Unión judíos salieron de Egipto. Le pido que en algunos de
Soviética o Brasil, son sus viajes por el mundo, trate de encontrarse con
una misma cosa? diez niños judíos de diferentes países; pregúnteles
¿Después de 2.000 cómo se llamaba el capitán de dicha salida; cuánto
años de diáspora es tiempo duró la travesía; qué comieron durante el
posible hablar de un recorrido y cómo se comportó el mar.
solo pueblo judío, de
una única cultura, Cuando tenga las respuestas, y se sorprenda, trate
tradición o costumbre judía?" de recordar y evaluar la pregunta que me acaba de
formular. ¿Me entiende, Sr. Secretario?"
Ben Gurión le respondió:

‐ Mire Sr. Secretario: Hace 200 años atrás zarpó de
Inglaterra el navío Mayflower que transportaba a los
primeros colonos que se instalaron en lo que hoy es  
la gran potencia de los Estados Unidos de América.
Le ruego que salga a la calle y pregunte a diez niños
norteamericanos lo siguiente:





Derinlik
DIYALoG

Beş Ders

Birinci Ders

Okuldaki ikinci ayımda, hocamız test sorularını
dağıttı. Ben okulun en iyi öğrencilerinden biriydim.
Son soruya kadar soluk almadan geldim ve orada

KÖŞE çakıldım kaldım. Son soru şöyleydi:

YAZILARI
"Hergün okulu temizleyen hademe kadının ilk adı
nedir?.."

Bu herhalde bir çeşit şaka olmalıydı. Kadını yerleri
silerken hemen hergün görüyordum. Uzun boylu,
siyah saçlı bir kadındı. 50'lerinde falan olmalıydı.
Ama adını nerden bilecektim ki!..

Son soruyu yanıtsız bırakıp kağıdı teslim ettim.
Süre biterken bir öğrenci, son sorunun test
sonuçlarına dahil olup olmadığını sordu.


"Tabii dahil" dedi, hocamız.. "İş yaşamınız boyunca götürdüm. Bir taksi durağına bıraktım. Ayrılırken

insanlarla karşılacaksınız. Hepsi birbirinden farklı ille de adresimi istedi. Verdim.
insanlar. Ama hepsi sizin ilginiz ve dikkatinizi hak
eden insanlar bunlar. Onlara sadece gülümsemeniz Bir hafta sonra kapım çalındı. Muazzam bir konsol
ve`Merhaba' demeniz gerekse bile.." televizyon indiriyordu adamlar. Bir de not ekliydi
armaganda..
Bu dersi hayatım boyunca unutmadım. O
hademenin adını da. "Geçen gece otoyolda bana yardımınıza teşekkür
ederim. O korkunç yağmur sadece elbiselerimi değil,
Dorothy idi. ruhumu da sırılsıklam etmişti. Kendime güvenimi
yitirmek üzereydim, siz çıka geldiniz. Sizin
sayenizde ölmekte olan kocamın yatağının
* * * başucuna zamanında ulaşmayı başardım. Biraz

sonra son nefesini verdi. Tanrı bana yardım eden sizi
Ikinci Ders: ve başkalarına karşılık beklemeksizin yardım eden
herkesi kutsasın!..
Bir gece vakit geceyarısına doğru Alama
otoyolunun kenarında duran bir zenci kadın En iyi dileklerimle,
gördüm. Bardaktan boşanırca yağan yağmura
rağmen, bozulan arabasının dışında duruyor ve Bayan Nat King Cole."
dikkati çekmeye çalışıyordu. Geçen her arabaya el
sallıyordu. * * *

Yanında durdum. 60'li yıllarda bir beyazın bir Üçüncü Ders:

zenciye hem de Alabama'da yardıma kalkışması
Bir pastanın üç otuz paraya satıldığı günlerde 10
pek olağan şeylerden değildi. Onu kente kadar
yaşında bir çocuk pastaneye girdi.


Garson kız hemen koştu.. Çocuk sordu: Boş dondurma tabağının yanında çocuğun bıraktığı
15 cent duruyordu..
"Çukulatalı pasta kaç para?.."

"50 cent!.." * * *

Çocuk cebinden çıkardığı bozukları saydı. Bir daha
sordu: Dördüncü Ders:

"Peki dondurma ne kadar.." Eski zamanlarda bir kral, saraya gelen yolun
üzerine kocaman bir kaya koydurmuş, kendisi de
"35 cent" dedi garson kız sabırsızlıkla.. Dükkanda pencereye oturmuştu. Bakalım neler olacaktı?.
yığınla müşteri vardı ve kız hepsine tek başına
koşuşturuyordu. Bu çocukla daha ne kadar vakit Ülkenin en zengin tüccarları, en güçlü kervancıları,
geçirebilirdi ki.. Çocuk parasını bir daha saydı ve: saray görevlileri birer birer geldiler, sabahtan
öğlene kadar. Hepsi kayanın etrafından dolaşıp
"Bir dondurma alabilir miyim lütfen" dedi. saraya girdiler. Pek çoğu kralı yüksek sesle eleştirdi.
Halkından bu kadar vergi alıyor, ama yolları temiz
Kız dondurmayı getirdi. Fişi tabağın kenarına tutamıyordu.
koydu ve öteki masaya koştu. Çocuk dondurmasını
bitirdi. Fişi kasaya ödedi. Sonunda bir köylü çıkageldi. Saraya meyve ve sebze
getiriyordu. Sırtındaki küfeyi yere indirdi, iki eli ile
Garson kız masayı temizlemek üzere geldiğinde, kayaya sarıldı ve ıkına sıkına itmeye başladı.
gözleri doldu birden. Masayı sanki akan yaşlar Sonunda kan ter içinde kaldı ama kayayı da yolun
temizleyecekti. kenarına çekti.


Tam küfesini yeniden sırtına almak üzereydi ki, Kan nakli ilerken, ablasının gözlerinin içine bakıyor

kayanın eski yerinde bir kesenin durduğunu gördü. ve gülümsüyordu. Kızın yanaklarına yeniden renk
Açtı.. Kese altın doluydu. Bir de kralın notu vardı gelmeye başlamıştı, ama küçük çocuğun yüzü de
içinde.. giderek soluyordu.. Gülümsemesi de yok oldu.
Titreyen bir sesle doktora sordu:
"Bu altınlar kayayı yoldan çeken kişiye aittir"
diyordu kral. "Hemen mi öleceğim?.."

*** Küçük doktoru yanlış anlamış, ablasına vucundaki
bütün kanı verip, öleceğini sanmıştı.
Besinci ders:

Yıllar önce hastanede çalışırken, ağır hasta bir kız  
getirdiler. Tek yaşam şansı beş yaşındaki
kardeşinden acil kan nakli idi.

Küçük oğlan aynı hastalıktan mucizevi şekilde
kurtulmuş ve kanında o hastalığın mikroplarını yok
eden bağışıklık oluşmuştu.

Doktor durumu beş yaşındaki oğlana anlattı ve
ablasına kan verip vermeyeceğini sordu.

Küçük çocuk bir an duraksadı. Sonra derin bir
nefes aldı ve "Eğer kurtulacaksa, veririm kanımı"
dedi.


seçeneğin de getiri ve sonuçlarını Moşe’den

Mi-draş Yitshak dinlemektedir. Bilgelerimiz bu yörenin ço önceden
Rav İSAK ALALUF Yaakov tarafından satın alındığını da öğretirler.
Yaakov bu yöreyi yüz “kesita” karşılığında satın
İki Dağın almıştır. Bunu anlatan pasuğun ilk harflerinin
sayısal toplamı üç yüz yetmiş iki sayısını
Gizemi vermektedir. Gerizim sözcüğünün sayısal değeri iki
yüz altmış, Eval sözcüğünün sayısal değeri ise yüz
Ree peraşası aslında Tora’nın iki yolunun son on iki olarak bulunur. Toplamda bu iki dağın
derece açık bir şekilde ortaya konduğu bir isimlerinin sayısal değeri bizleri üç yüz yetmiş iki
peraşadır. Hemen daha ilk cümleden önümüze iki sayısını verir.
seçeneği de koyan Moşe Rabenu seçimin sadece ve
tamamen bizlere ait olduğunun altını çizmektedir. Kutsal kitaplarda bilgelerimiz iki tür melek
Tanrı’nın yolundan gidenlerin beraha diğerlerinin olduğunu yazarlar. Bunlardan biri “sanigor”
de diğer tarafa sahip olacaklarının altını dedikleri savunma melekleridir. Bunlar bizim
çizmektedir. Burada peraşamız iki dağdan söz eder. hakkımızda Tanrı’ya olumlu bildirimde bulunurlar.
Bu iki dağ da Yosef Atsadik’in defnedildiği Şehem Diğerleri ise “katigor” dediğimiz itham edici
civarındadır. Moşe Rabenu beraha dediğimiz meleklerdir. Bunlar da günahlarımızı anımsatırlar.
kutsamalardan söz ederken yüzünü Gerizim dağına Bunlar da sürekli birbirlerini alt etmeye çalışırlar.
çevirir. Bilgeler bu dağın su kaynaklarıyla bereketli Sanigor her zaman bizim yanımızdadır ama bazen
kılındığını ve bitki örtüsü açısından zengin katigor olanlar bizim dürüst yani tsadik
olduğunu öğretirler. Kelalot dediğimiz lanetleri olduğumuzu söyleyebilirler. Gemara ve Zohar
okurken ise Eval dağına doğru yüzü dönüktür. Bu bunun tsadik olanlar için mümkün olduğunu
dağın ise kuru, boş ve verimsiz bir dağ olduğu açıklar. Sıklıkla bizler yargı ve merhametten söz
bilgelerimiz tarafından bizlere öğretilir. ederiz. Tsadik olanlar bazen yargıyı merhamete
Aralarındaki düzlükte halk durmakta ve iki çevirirler.


Erets Yisrael’de olumlu enerjinin daha yüksek ortaya iyi yüz altmış sayısı çıkar ki bu da Gerizim
olduğu yerler olduğu gibi olumsuz enerjinin de sözcüğü ile aynı değere sahiptir.
yüksek olduğu yerler vardır. Tanrı Moşe’ye Erets
Yisrael’i gösterdiği zaman o bunların ne olduğunun Tsadiklerin olumsuzluğu olumlu duruma
farkına varmıştır. Onun için berahalardan söz çevirebildiklerinden söz etmiştik. Bunu yapmaları
ederken halka yüzünü Gerizim dağına dönmesini için üç yol vardır ve bizim yardımımız şarttır.
ister. Oradaki olumlu enerjiden faydalanmalarını Birinci yol “yehud” dediğimiz yoldur. İnsanların
arzular. Kelala söylendiği zaman da Eval dağının veya dünyanın başına felaketler insanoğlu
bir anlamda bunların ofisi olduğuna işaret eder. bir Tanrı’nın hakim ve devamlı izleyen olduğunu
başka deyişle savunma meleklerinin ofisi Gerizim, unuttuğu zamanlarda gelir. Bilgeler bir deprem
diğerlerinin ofisi Eval dağındadır. anında en çok korkanların inancı en az olanlar
olduğuna gönderme yapar. Çünkü Tanrı bazen
Gerizim sözcüğünün nümerik değeri olan iki yüz insanları uyarmak için bir takım şeyler yapar ve
altmış gerçek bir “beraha” değeridir. Zohar’a göre deprem de bunlardan biridir. Talmud Yeruşalmi
vücut on kışından oluşur. Öncelikle üç kışından homoseksüelliğin artmasını deprem nedeni olarak
oluşan beyin (hohma – bina – daat – keter sefirotu) verir. Olay anında yapılması gereken ilk şey
iki kısımdan oluşan sağ ve sol taraflar (hesed ve Yaradan’ın varlığını ve hakimiyetini kabul etmektir.
gvura), ortada bulunan kısım (tiferet) sağ bacak Bu kabul olumsuzluğu temizleme konusunda atılan
(netsah), sol bacak (hod), üretken bölge (yesod) ve ilk adımdır. Rabiler Tanrı’nın yağmurdan önce gök
ayaklar(malhut) şeklinde bu on kısım sayılabilir. gürültüsü ve şimşek yolladığına ve bunun insanlar
Bir Rabi’den beraha aldığınızda ve iyileşmek için ıslanmasın diye bir uyarı olduğuna dikkat çekerler.
bir ilaç aldığınızda spesifik bir bölge etkilense de Şimşek ve gök gürültüsü bizleri uyarır. Belki de
aslen bütün vücut yani on kısım etkilenir. Tanrı’nın teşuva hissi uyandırır. Tanrı’ya iman, yargıyı kıran
merhamet eden ve beraha veren ismi “Şem Avaya” ilk saldırı timi gibidir. Baruh Ashem, yiştabah Şemo
olarak bilinir ve nümerik değeri yirmi altıdır. İşte gibi sözcükler aslında bu saldırı timinin füzeleridir.
beraha veren bu isim on bölge ile çarpıldığında İman işini halleden tsadik o ortama “keduşa” yani


kutsallık getirmek için çaba göstermemizi ister. Çünkü tsadik buradaki olumsuzluğu bertaraf
Gittiğimiz, bulunduğumuz yerlerde bir kutsallık etmiştir. Bu dağlar bir mekanı tanımlamak yerine
bulunması gerekir. Kuru kuru Tanrı’ya iman bir şey bir kavramı tanımlamaktadırlar ve Tora öğrenerek
ifade etmekten uzaktır. bunu mitsvot yaparak bunu anlamak mümkündür.
zenginleştirmek ve ortama keduşa vermek gerekir.
Birçok mitsva beraberinde beraha ile birlikte İbrabice lisanını daha kolay okumamızı sağlayan
keduşa da getirecektir. Bu kutsallık Tanrı’nın “nekudot” dediğimiz noktalar bazen harflerden bile
aramızda barınmasına neden olacak ve bu şekilde fazla keduşa içerirler. Çünkü o noktalar belli şeyleri
yargı merhamete dönüşebilecektir. Tsadik içerirler ve bize mesaj verirler. Sözgelimi (:) iki
olanların ikinci adıma Şehina’nın aramızda nokta üst üste olarak bilinen bazen okunup bazen
barınabilmesi için o ortama kutsallık okunmayan bir “e” sesi olan “şeva” yargıyı
kazandırmaktır. sembolize eder. Bir üçgen gibi dizilen üç nokta
olan ve yine “e” sesini veren “segol” ise merhameti
Bu iki öğeyi sağlam bir şekilde gerçekleştiren tsadik simgeler. Kullanıcıya ileri bilgiler vermeye yönelik
yargıyı bertaraf etmek için üçüncü aşamaya geçer Sidur kitaplarında özellikle Amida duasındaki
ki bu da “beraha”nın ta kendisidir. İlk iki öğe Tanrı’nın dört harfli ismi her berahada farklı
sağlanmadan beraha vermek çok fazla bir şeyi şekillerde noktalanır. Bu noktalar bize o berahanın
değiştirmez. Ancak Tanrı’nın varlığı kabul edilip karakteristiği hakkında bilgiler verir.
kutsallık sağlandıktan sonra verilecek beraha yargı
ve olumsuz etkileri bertaraf edebilecektir. Her harfin nümerik değeri olduğu gibi noktaların
Yukarıda sözünü ettiğimiz yehud – keduşa ve da nümerik değerleri vardır. Sözgelimi “a” sesini
beraha sözcüklerinin ilk harflerini alıp sayısal veren “patah” bir “vav” harfine benzer ve değeri
değerlerini toplarsak yüz on iki değerine ulaşırız ki altıdır. Yine “a” sesini veren “kamats” bir “vav” ve
bu da olumsuzluğun ofisi sayılan Eval sözcüğünün “yud” harfinden oluşur ve değeri on altıdır. Üç
sayısal değeridir. Şimdi katigor konumundaki Eval nokta veya minik “yud” harfinden oluşan “segol”
dağı bile sanki sanigor olarak hareket etmektedir. sesinin değeri ise otuzdur.


Tanrı’nın merhamet içeren ismi hepimizce bilinir Sukot bayramının son günü Arava adlı bitkinin
ve sayısal değeri yirmi altıdır. Bu ismi açık bir yere vurulması geleneği vardır. Bunun birçok
şekilde yazarsak ( yud= yud+vav+dalet, he= he+ nedeni arasında “baale musar – etik veren bilgeler”
yud, vav= vav+yud+vav ve he= he+ yud) sayısal şunu öğretirler. Etrog tadı, kokusu ve görünümü ile
değer yetmiş iki olur. Yetmiş iki aynı zamanda çok güzeldir. Adas’ın verdiği koku, Lulav bitkisinin
iyilik anlamına gelen “hesed” sözcüğünün sayısal meyvelerinin tadı yaşama bir keyif katar. Ancak
değerine eşittir. Hesed sözcüğünde kullanılan Arava bitkisinin ne tadı ne de kokusu vardır. Bunu
noktalama işareti sayısal değeri otuz olan “segol” diğerleri ile birlikte tutmamızın nedeni belki de
sesidir. Şimdi segol sesini bu açılımı yapılmış ismin onların güzel özelliklerinden etkilenebilecek
altına koyarsak on kez otuz’dan üç yüz sayısına olmasıdır. Sukot sonunda bunun gerçekleşmediğini
erişmiş oluruz. Buna sözcüğün kendi sayısal değeri gördüğümüz zaman Arava yerden yere vurulur.
olan yetmiş iki sayısını da eklersek üç yüz yetmiş
iki sayısına ulaşırız ki bu Gerizim ve Eval Ben İş Hay bir öykü anlatır: Çok fazla dürüst
sözcüklerinin toplam sayısal değeridir. Yehud ile insanın olmadığı bir yerde yaşayan bir adam kızını
keduşa ile ve beraha ile bir tsadiğin ulaşmak evlendirecek dürüst bir genç bulur ve onu şehre
istediği yer bu sayı ile bizlere öğretilen ve olumsuz getirir. Evlendikten sonra damadına evin
tarafın dahi bizler için olumlu konuştuğu yerdir. kütüphanesinden iyi bir şekilde Tora öğrenmeden
çıkmamasını etrafın iyi olmadığını söyler. Bir tsadik
RaMBaM çevremizin bizi her zaman etkilediğini ile özdeşleştirilen Etrog’un bile diğerlerinden
öğretir. Aslında RaMBaM’ın yüzyıllar önce etkilenmemesi için Şahrit sonunda kutuya
söylediklerini biz günümüzde ancak konduğundan misal verir. Damadı ona karşı gelir
anlayabiliyoruz. Hatta o zamanlarda yazdığı diet ve dış dünyaya çıkar. Günün birinde kayınpeder
listesi bu gün popüler listelerden biridir. RaMBaM damadına bir soru sorar. Kaşer bir yiyecek kabının
iyi olanlar kötü olanları olumlu bir şekilde içine bir parça taref yiyecek düşmüştür ve durum
etkilemesinden ziyade kötü olanlar iyi olanları kötü ne olmalıdır. Damat ölçer biçer ve taref parçanın
bir şekilde etkileyebilirler görüşündedir. yemeğin tamamını etkilediğini ve artık


yenemeyecek durumda olduğunu ifade eder. karşılaşmadan çocuklarımızın iyi bir dini eğitim
kayınpeder ertesi gün başka bir soru ile gelir. almaları ve Tora konusunda kuvvetli olmaları
Aslında cevabını bildiğini ama bir danışmak onların yararınadır. Zorluklarla karşılaştıkları
istediğini söyler. Taref bir yemeğin içine kaşer bir zaman sahip oldukları bu bilgiler ve iyi edimler
yiyecek düşmüştür. Herhalde bütün yemek o onları dünyamızın olumsuzlukları içinde
sayede kaşer olmuştur der tabii ki damat buna kaybolmaktan kurtaracaktır. Tora bu dünyada da
karşı çıkar. Alaha’nın görüşüne göre o kaşer gelecek dünyada da hayat ağacıdır.
parçasının dahi artık kaşer hükmü kalmadığını
söyler. Kayınpeder damadına “ne söylediğine Tora öğrenen kişi Gerizim dağının berahaları ile
dikkat et” der. İyi bir insan kötülerin içinde yeteri karşı karşıya kalır. Yüzünü ona döner. Zaman
kadar Tora öğrenimi ve mitsvot olmadan bulunursa içinde Eval dağı da onun yanında olmaya başlar ve
kesinlikle onlardan etkilenir. Damat bu kez bunu yargı tatlılaşır. Yaşam daha anlamlı ve daha güzel
kabul eder ve kütüphaneye geri döner. Yaakov bile bir hal alır.
Lavan’ın yanına gitmeden önce ondört sene
boyunca Tora öğrenerek kendini geliştirmiş ve
ancak Lavan ile başa çıkabilmiştir. Başkalarını
boğulmaktan kurtarmak için atlamadan önce
yüzmeyi çok iyi öğrenmek gerekir. Kimin kime
nasıl yaklaştıracağını bilemeyiz.
 
Genellikle bizlere bazı gençlerin gereğinden fazla
dindar olmaları konusunda şikayet gelir. Çok
büyük bir harcama yapılacağı zaman para
biriktirilir. Harcama zamanı gelince sorun
yaşanmaz ve o paradan hesap ödenir. İş
dünyasının, maddi dünyanın sıkıntılarıyla


Daha iyi bir insanlık için 10 kural:
Uzak Yakın
SELİM AMADO / Israel
1 ‐ Yerinde ve düzgün konuş,
2 ‐ Dürüstlük ve doğruluk ile hareket et.
Daha İyi Bir İnsanlık 3 ‐ Başkalarına saygılı davran

4 ‐ Başkalarına nezaketle davran
Dünyamız ve özellikle Türkiye ve İsrail’in
5 ‐ Aklıselim sahibi ol ( Bilgeliği öğren)
bulunduğu coğrafya akıl almaz barbarlıkların ve
6 ‐ Bir amaç için çalış
insan olmakla bağdaşmayan eylemlerin yer aldığı
7 ‐ Alçak gönüllü ol
bir bölge. Kan gövdeyi götürüyor.
8 ‐ Dua et
Hâlbuki aynı coğrafyadan çıkan inançlar, üç Tek 9 ‐ Günlük vicdan muhasebesi yap
Tanrı dini insanlığı barış içinde yaşamağa ve insan 10 ‐ Tanrı ve Hayatla gerçekçi ol.
olmağa çağırıyorlar.
1 – Yerinde ve düzgün konuş:
Her din aynı ahlak kurallarını vurgular. İlk Tek Dedikodu, insan ilişkilerinde sözlü bir ‘’atom
Tanrı inancı olan Yahudiliğin esas öğretisi ve diğer bombası’’ gibidir. Evlilikleri, iş yerlerini,
Tek Tanrı dinlerinin de ilham kaynağı Tevrat’tır. arkadaşlıkları yıkar. Bir şeyin doğru olması onu
Ingilizcesi (The Bible), Fransızcası (La Bible) olan muhakkak söylemeniz gerektiği anlamına gelmez.
bu kutsal kitap her üç inancın da bünyesinde Üstün düzeyde insanlar fikirlerinden bahsederler,
bulunmağa devam ediyor. orta düzeydekiler “şeylerden”, düzeyleri düşük
insanlar ise başkalarından bahsederler. Üstün
Tevrat öğretileri insan hayatını ve davranışlarını ele düzeyde olanlardan olun. Yerinde ve zamanında
alır. Daha iyi bir insanlık için Tevratın öğretilerini nazik bir kelime bir hayatı değiştirebilir, ilham
Rabbi Kalman Packouz (Aish HaTorah) sitesinde kaynağı olabilir ve büyüklüğe, asalete teşvik eder.
hangi inanca sahip olursa olsun her insanın bilmesi
için şu şekilde sıralamış: bu on kural herkes için 2 – Dürüstlük ve doğrulukla hareket et:
doğru ve mutlu bir hayat yaşamanın anahtarıdır. Sözünüz sizi bağlar. Dürüst olmamakla kısa vadede


para veya başarı kazanabilirsiniz, fakat bunun size yapılıp yapılmayacağını, neyi söyleyip neyi
maliyei size duyulan saygıyı, güveni, sevgiyi ve söylemeyeceğini bilesin. Bilgeliğini geliştirmekle
yakın ilişkileri kaybetmek olacaktır. Eğer her doğru yöne odaklanman ve olgunlaşman mümkün
zaman doğru cevaplar verirseniz daha sonra izah olur. Bu şekilde inançlarına ve değerlerine bağlı
etmekte güçlük çekeceğiniz durumları önlersiniz. kalabilirsin. Tevrat bilgeliğin bir özetidir, hayat için

bir eğitim kitabıdır.
3‐ Başkalarına saygılı davran:
Rabbi Akiva bunu en güzel şekilde söylemiştir: 6 – Bir amaç için çalış:

“Sana yapılmasını istemediğin şeyi sen de Kendinden daha “büyük” ol!.. Daha iyi bir dünya
başkalarına yapma”. Bu dünyada her insan Yaratan olması için çalış!.. 120 yıllık hayatından sonra
Tanrı’nın vasıflarıyla yaratılmıştır. Başkalarına yaşamış olduğun hayata bir göz atacaksın. Hayatını
saygılı davranmazsan Tanrıya da saygısızlık etmiş ne kadar tatil yaptığınla, kaç adet steek yediğinle
olursun. mi değerlendireceksin? Veya başkalarına ettiğin

yardımla, daha iyi bir dünya oluşumuna
4 – Başkalarına nezaketle davran:
katkılarınla mı ölçmek istersin? Bir tek kişi ve Yüce
Her gün yoluna devam ederken dahi başkalarına
Tanrı çoğunluktur. Siz dünyayı – veya içinde
yardımcı olmağa bak. Kapısını açmağa çalışan
yaşadığınız toplumu veya ailenizi veya kendinizi ‐
adamın kapısını tut, çarşı‐pazardan altıklarını
değiştirebilirsiniz. Adaleti sevin, adaletsizliğe ve
evine taşımasına yardımcı ol, bir an önce kaçıp
kötülüğe karşı çıkın.
gitmektense dinlemeğe çalış, başkalarına gülümse
ve söyleyecek güzel bir söz bul. Başkalarına yardım 7 – Alçak gönüllü (mütevazı) olun:
etmek gibi yüce bir amaç hayatınıza anlam verir. Bilgelik ancak alçak gönüllü insanlara nasip olur.

Kibirli, kendini beğenmiş kişi kendini o kadar dolu
5 – Bilgeliği öğren (Aklıselim sahibi ol):
sanır ki yeni bir şey öğrenmesine yer olmadığını
Pirke Avot (Babalarımızın Ahlak Dersleri), şöyle
zanneder. Tevazu (alçak gönüllülük) başkalarının
der: “Eğitim görmemiş kişi dürüst olamaz”. Bilge
kendilerini sizden üstün görmesini kabul etmeniz
olmayı, aklıselim sahibi olmayı, yaşamın kuralları
değildir. Tevazu, yetenek ve becerilerinizin ne
olduğunu (savoir vivre) öğreneceksin ki; neyin


olduğunu iyice bilmek ve bunların size Tanrı 10 – Tanrı ile ve Hayatla gerçekçi ol:

vergisi olduğunun farkında olmaktır. Şunu Tanrı ile gerçekçi olmak her yaptığımızın sonuçları
söyleyen bir insan hakkında ne dersiniz acaba? olacağını bilmektir. Bedava yemek olmaz. Eninde
“Dur bana bak, bak nasıl kolumu sonunda yaptığımız iyi eylemlerin karşılığını,
sallayabiliyorum?!” Bunun size “Dur bana bak! Ben ödülünü alacaksınız. Yaptığınız kötü eylemlerin,
diferansiel hesaplamayı çok iyi bilirim!!!?” ihlallerin de cezasını almağa hazır olmalısınız.
Yeteneğinizle, imkânlarınızla kibirlenmeyin, aksine Ödül veya ceza bu dünyada değilse gelecek
minnettar olun. dünyada olacaktır. Hayatla gerçekçi olmak demek
bir gün öleceğinizin fakında olmak demektir.
8 – Dua et: Bazılarımız bir ölen insanlar kulübü olduğunu ve o
Tanrının bizim dualarımıza ihtiyacı yoktur. Bizim, kulübe bizlerin ait olmadığını düşünürler. Herkes
elimizdeki nimetler üzerinde odaklanabilmemiz ve günün birinde ölür. Eğer salonunuzdaki
onların kaynağını (Tanrı) bildiğimizi ifade için televizyonun üzerinde bir saat sizin öleceğiniz
duaya ihtiyacımız vardır. Elimizdeki nimetlerin güne doğru geriye saymağa başlasaydı, hangi
nereden geldiğini bilmek Yüce Tanrının bizlerie noktada kalkıp televizyonu söndürür ve o ana
daha çok nimet bağışlamasını da sağlar. Bir İnsan kadar ertelemiş olduğunuz her şeyi yapmağa
Tanrıya inanmasa dahi dua ona kendisinin Tanrı başlardınız?
olmadığını anlamasını sağlar.

Ne yazık ki insanlar ve aralarında kendilerini
9 –Günlük vicdan muhasebesi yap:
(dindar) olarak vasıflandıranlar, dualarını
Hayatta büyüme ve başarı sadece odaklanma ve
gönülleriyle değil, bir robot otomatikliğiyle
gayretle elde edilir. Her gün kendine şunları sor:
yapıyorlar. Dinlerin huzur verici, daha iyi insan
1) Ben ne için yaşıyorum?
olmayı amaçlayan tarafları, insan hayatının
2) Ben bugün hayat amacım uğrunda ne yaptım?
kutsallığı unutuluyor.
3) Ben bugün hayat amacımla bağdaşmayan ne

yaptım?

4) Daha iyi bir amaç için nasıl çalışmam gerekir?.


gerekliliğimizi, daha iyi bir dünya özlemini

Çağrışımlar duyumsatıyor.
AVRAM VENTURA / İzmir
Güncelliğini her zaman koruyan şu şiirini
okuyalım:
Şiir
Yaraya Merhem Olur Mu? "İyi insan olacağınıza, / Öyle bir yere götürün ki
dünyayı / İyilik beklenmesin!

Şiir; bedensel yaralarımıza bir etkisi olmasa da,
kimi zaman içimizdeki kanamaları durdurabilir; Özgür insan olacağınıza / Öyle bir yere götürün ki
bütün yaşantımızı alabora eden fırtınaları dünyayı / kavuşsun özgürlüğüne herkes, / özgürlük
dindirebilir, kimi zaman da, yeni fırtınalar sevgisi geçersiz olsun!

koparabilir... Fitili her an ateşlenmeye hazır bir Akıllı insan olacağınıza / öyle bir yere götürün ki
dinamit gibidir şiir!.. dünyayı / akılsızlık zararlı olsun!"

Hızımı alamadan, çok mu abarttım şiirin gücünü?.. Bu dizeleri okuduktan sonra, kendi kendimize

Sanmıyorum. Bir Mayakovski, bir Lorca, bir Nazım, soracağımız sorular olmayacak mı?..

bir Eluard, bir Brecht yalnız dizelerinin büyüsüne Yanıtını veremesek de, sormak zorundayız: Nasıl
kapılmış bireyi değil, yaşadığı toplumu, hatta çağı bir yere götürüyoruz dünyayı?..
etkileyebilmiştir.
Düşünür ve sanatçılar, ne denli karamsal
Bugünlerde, A. Kadir ve Asım Bezirci'nin senaryolar ortaya koymaya çalışsa da; umut, her
çevirisinden, Halkın Ekmeği'ni yeniden okuyorum, zaman bir kardelen çiçeği gibi gülümser
Bertold Brecht'in. Her şiirin, hatta her dizenin yaşantımızda.
üstünde durup düşünmemek elde değil. İster
istemez bu şiirler bizi kuşatıyor; bilinmeyen bir Artık, kıyametin Tanrı'nın eliyle mi olacağı, yoksa
baskı altında bulunduğumuzu, soluk alma geliştirilen silahların gücü oranında, insanlar


tarafından mı koparılacağı tartışıladursun, kendi Şiir, bir kıvılcım olup tutuşturamaz mı katılaşmış
payıma, insana umut veren yazıları okumayı yüreklerimizi?..
yeğliyorum. Bu söylediklerim, yazın türleri için
olduğu kadar, kutsal kitaplardaki sözler için de Biliyorum, ya çok saf diyeceksiniz bana, ya da aşırı
geçerli. Kimimiz kıyamet gününün tellalığını iyimser!..
sürdüredursun, ben, yine kutsal kitaptaki şu sözleri
aktarayım: Gelin Schiller'in, Sevinç Türküsü'nden iki dizeyi
anımsayalım:
"Ve kılıçlarını sapan demirleri, ve mızraklarını bağcı
bıçakları yapacaklar; millet millete kılıç "Milyonlarca insan, kucaklayın birbirinizi
kaldırmayacak, ve artık cengi öğrenmeyecekler." Bütün dünyayı sarsın öpüşmeniz"
(İşaya:2:4)

Sonuçta her şey, gelip sevgiye dayanıyor. Hoşgörü,
Olumlu kehanetlerin tutması için yalnızca "amin"
saygı, birliktelik, paylaşma, dostluk ancak sevgi ile
mi diyeceğiz?..
oluyor.
Gerçi kehanetin bir bölümü tutmadı değil: Kılıç ve
mızraklar tarihe gömüldü, millet millete kılıç Yoksa bir yanağımıza vurulan bir tokat
kaldırmıyor; ama toplumlar, cengi iyi öğrendiler bu karşılığında, öbür yanağımızı çevirmek gerçekçi bir
kadar bin yıldır. Bir düğmeye basarak yalnız çözüm değil. Hele yaşadığımız yüzyılda...
insanları değil, insanlığı yoketme gücünün
doruklarına eriştiler. Evet, şiir yaraya merhem olmuyor ama, sanatının o
gizemli sıcaklığıyla insanlığı aynı ortak paydada
Bu olumsuzluklar içinde umut beslemekten başka, buluşturuyor, yakınlaştırıyor.
bizim, bireysel olarak yapacağımız hiç bir şey yok
mu?..  


Ama Atatürk’ün onların anısına söyledikleri tüyler

One Minute ürperti ve ibratliktir:
AVRAM AJİ / İzmir

“Bu memleketin toprakları üstünde kanlarını
Berlin döken kahramanlar burada dost bir vatanın
toprağındasınız. Huzur ve sükûn içinde
Kısa bir süre önce Berlin’i gezmeye gittim. Şehrin uyuyunuz. Sizler Mehmetçiklerle yan yana,
tam ortasında kocaman bir YAHUDİ SOYKIRIM koyun koyunasınız. Uzak diyarlardan
Müzesi var. II. Dünya savaşında ölen 6 milyon evlatlarını harbe gönderen analar
Yahudi anısına üstü anıt mezarlık görüntüsünde gözyaşlarınızı dindiriniz, evlatlarınız bizim
oluşturulmuş müze. Yine II. Dünya savaşında ölen bağrımızdadır. Huzur içindedirler ve huzur
1,5 milyon Çingene için anısına yapılmış bir anıt içinde rahat rahat uyuyacaklardır. Onlar bu
park. toprakta canlarını verdikten sonra artık bizim
evlatlarımız olmuşlardır.”
Almanya dünyaya böyle bir görüntü veriyor,
geçmişi ile yüzleşmek isteyen, ibreti alem için, Düşmanlarını yendikten sonra bunları söylemek
yapılan hataların bir ülkeyi ne hale getirdiğini daha kolay olmuştur diye düşünebilirsiniz. Ancak
gözümüze gözümüze sokarak, şehrin göbeğine yine de insanlığa ders veren bir düşünce tarzıdır.
anıtlar dikmişler. Bizler geçmişte böyle hatalar
yaptık, insanlara çok acılar çektirdik demek için. 1955 yılındaki 6‐7 Eylül olaylarını duymuşsunuz.
Üzüntümüz var, eziklik içindeyiz. Ben İzmir’de de saldırılar olduğunu yeni öğrendim.
Dostum Ali Rıza Saysen hatıralarını şöyle anlattı:
Türkiye’de bir benzeri Çanakkale’deki Anzak
şehitliği anıtı var. Anzak’lar Osmanlı’yı bitirmek ve “06 Eylül 1955 akşamı hava limonata gibi.
Anadolu’yu işgal etmek üzere okyanus ötesinden Annem, babam; kardeşlerimle maaile, Kültür
geldiler. Neticede kazanan taraf bizler olmuşuz. Park Açık Hava Tiyatrosu’ndayız.


Anımsadığım, bir gürûhun sahneyi işgâl ettiği yurttaşlarımızın iş yerlerini yağmaladıklarını;
ve bu insanların ‐çocukluk hâlimle pek anlam kiliselerini bile ateşe verdiklerini üzülerek
veremediğim “Kıbrıs Türk’tür” gibi bir takım öğrendik. Ertesi günlerde ise, o güzelim iş
sloganları‐ haykırmaları, ardından da Türk yerlerinin vitrin camlarının hunharca
Bayrağı’nı sahneye dikerek İstiklâl Marşımızı kırıldığına; kinli ve kirli ellerin, dükkânlardaki
okumaları. O hengâmede anlayabildiğim eşyaları talan edip, beğenmediklerini
şuydu: “Atatürk'ün Selânik'teki evine bomba sokaklara saçtıklarına yorgun ve üzgün
atılmış…” gözlerimiz şâhitlik etti.”

Toplum psikolojisi işte; bahtımın rüzgârına Ben kimseden İzmir’deki bu olayları duymamıştım.
kapılıp kendimi o kalabalığın arkasına takılmış Rumların olduğu kadar bir Yahudileri de
buldum. Dün gibi ve utançla hatırlıyorum. Açık korkutmuş olmalı.
Hava Tiyatrosu’ndan çıkan kalabalık Fuar’daki
Yunan Pavyonu’na yönelmişti. Saldırganlar Siz hiç İzmir’de bu acı hatırayı unutturmayacak
pavyonu ateşe vermişlerdi. Hatta yangını simgesel bir anıt, bir yazıt, bir park biliyor
söndürmek için gelen itfaiye görevlilerinin musunuz?
yangın söndürme gayretlerine müdahale
edilmiş; yangının sönmesini engellemek için Geçen yüzyılda bu topraklarda Yahudiler, Rumlar,
itfaiyenin su hortumları bile kesilmişti. Ermeniler çok acılar yaşamış. Siyasi haklılığı
tartışmanın dışında bırakırsak “geçmişi ile
Evimiz 1.Kordon’daki Yunan Konsolosluğu’na hesaplaşmamış bir toplum sürekli bir vicdan
yakın bir yerdeydi. Konsolosluğa ait araçların azabı ile yaşamaya devam eder”.
denize atıldığına, binanın yakıldığına… hatta

talan edildiğine gözlerimle şâhit oldum. Daha
sonra kendini bilmez insanların, şimdiki Kıbrıs

Şehitleri Caddesi’nde bulunan Rum asıllı


gibi Ege’nin uçuk mavi bir gününün içindeyim. Bir
Yansımalar garson geçiyor, elindeki tepsi renk renk
RAŞEL RAKELLA ASAL / İzmir
dondurmalarla dolu. Küçük Oya’nın içi gidiyor.
Annesine sokuluyor, dudaklarında belli belirsiz bir
İzmir: gülümseme, yan masadakiler duymasın diye, sesini
Yarınlara bir Miras indirip annesine diyor ki: “Annecim, acaba abi
dondurmamızı getiriyor mu diye gidip bakayım

mı?” Annesi gülüyor. Oya da gülüyor. Gülüşüyorlar,
Eylül, ekim yaklaştı mı içime bir ürperme gelir,
çünkü gezmeye çıkmışlar. Çünkü Ege denizinin,
nedensiz bir hüzünle dolar içim. Oysa daha yaz,
gökyüzünün, havanın, güneşin mavisi, çok güzel
ortalık sıcak, ama ara sıra bir bulut gelip tepemize
mavi. Çeşit çeşit mavi. Açıklı koyulu, hafif esintili,
çöküveriyor; birkaç damla yağmur yüzümüzü
ışıklı… Oya buraya bayılır. Annesi de. Kentin
ıslatıyor, ılık bir esinti yüzümü okşayıp geçiyor, bir
canlılığı bir başka güzel gelir onlara. Yaşamın taa
rüzgâr köşe başlarında yol kesiyor. İşte yine ekim,
kendisidir. Bu uçucu, tam anlamıyla
yine güz. Öğlen saatleri İzmir bir başka güzel olur.
dokunamadığımız “şey” dediğimiz “yaşam” işte
Ard arda sıralanan kafelerde bir çay molasının tadı
böyle bir şeydir.
bir başka olur. İnce hafif bir mırıltı kafenin içine

yayıldıkça yayılıyor, her kelimesi, melodisi havada
Gündelik yaşam nedir? Koşuşturma, didişme,
dağılıp binlerce parçaya bölünüyor, o ince ses
çalışma, bir dişlinin sürekli dönüşü… Sabah kalk,
titreşimleri esen rüzgâra bir tatlılık veriyor.
sokağa fırla, taşıtlar, kalabalıklar, ana cadde, bir
Önümden geçenleri göz ucuyla seyrediyorum.
işyeri, bir masa, bir tezgâh, dar bir sokak…
İzmir’in ritmini yakalamaya çalışıyorum. Gülen,

konuşan, tartışan seslerle sokaklar her zamanki
Aklınıza geldikçe ilk oturduğunuz evin bulunduğu
gibi insan sergisi.
sokağı düşünür müsünüz? Hani o eski günlerin

sokaklarını? Hepimizin bir sokağı vardı. Ve bu
Burada konuşanlarla, gülüşenlerle, dondurma,
sokak, belki de yaşamımızdaki en önemli
pasta yiyenlerle, yoldan geçenlerle, ben de herkes


mekânlardan biri olmuştu. Kimi dar, loş, kalabalık; da bir ata… Atlı arabada dolaşırdık. Atlar

kimi tenha, şık ve aydınlık… Kimi tırmandığımız kurdelelerle süslenirdi, arabacının salladığı kamçı
ağaçlarla, kimi top oynadığımız arsalarla, kimi da öyle… O kamçılar ata değmezdi ki, havada
evlerimizin önünde kaldırımına tebeşirle şaklardı ancak. Kıyamazdı arabacı atına vurmaya.
çizdiğimiz sek sek oyunlarımızla sokaklar bize ne Sonra babam elime bozuk para sıkıştırırdı, harca
çok şey öğretmişti. Geniş çocuk yüreklerinin, harca bitmez, bozdur bozdur tükenmez, çikolatalar,
sokaklar için yarattığı sokak oyunlarını tüm fenerler, uçurtmalar; sonra bir kukla tiyatrosu, bir
mahalle hep birlikte oynardık. Sabah cambazhenede tel üstünde yürüyen bir kız…
kahvaltısından sonra anneden koparılan izinle, Bilmek tükenmek bilmez anılar. Hiç de kötü
elimizde toplar, holohoplar, misket kavanozları değildir anımsamak. Hele güzel şeyleri anımsamak.
veya iplerimizle kendimizi sokağa attığımız o Kısaca sokak hayatın ta kendisiydi, hayatın ritmiydi,
günler artık eskilerde kaldı. Biz sokakta oyun hayatın kendisiydi. O yıllar çekti gitti. Bir daha
oynarken demircinin, hurdacının, simitçinin, dönmemecesine… Yılların telaşlarla bu kadar çabuk
tabakçının, eskicinin, yoğurtçunun, bilyecinin, geçeceği aklıma gelmezdi. Kırk yaş, elli yaş, hele
macuncunun, sütçünün, pamuk atıcının kim altmış yaş varılamayacak kadar uzaktaydı. Gidiş o
olduğunu, nasıl bağırdığını, suların damacanalara gidiş, anıları bende kaldı. Onlar bir yere gidemez.
nasıl doldurulduğunu hep sokaklarda öğrenerek Elimin altında eşsiz bir gömü gibi… Yıllar geçti gitti!
büyüdük. Bakkal amca da, eczacı abi de, Ama nedir ki zaman, bir duman, bir bulut, bir
kuruyemişçi abla da hep tanıdık simalardı. Biz esinti…
sokaklarda büyüyen bir nesildik. Komşudan patates,
yumurta, limon istendiği, annelerimizin yaptığı Anılar zamanla değişiyor, renkten renge giriyor.
yemekten bir tadımlığı komşularımızla paylaşıldığı Yirmisindeki bir yaşantı, altmışlara gelince
günlerdi. Hele bayramlar! Lunaparklar, uçan bambaşka bir şey oluyor. Bellek garip bir şey!
balonlar, süslenmiş motorlar, cambazlar hep o Kentin büyük kalabalık caddelerinde dolaşın;
çocukluğun anılarıydı. Bayramlar gerçek bir kaynaşan insanları, sel gibi akıp giden taşıtları,
şenlikti. Babam beni atlıkarıncaya bindirirdi, sonra motosikletinin üzerine yumulmuş hızla giden


delikanlıları, kamyonları görürsünüz. Sonra teknolojik gelişmelerin baş döndürücü hızı içinde
mahalle aralarına, eğri büğrü sokak içlerinle vurun dünyanın yeniden biçimlendiğini, toplumların
kendinizi. Yeni evler, yeni dükkânlar, yeni yeni yeniden yapılandığını, bireylerin algılarının ve
yollar ve yeni yüzlerle karşılaşacaksınız. zihniyetlerinin giderek değişip dönüştüğü bir
Apartmanlar, vitrinler, pencereler, otobüsler, döneme karşılık geldiğini rahatlıkla söyleyebiliriz.
klakson sesleri, sokaklardan geçilip duraklara Hız teknoloji devriminin bize bir armağanı. İnsan
yığılan, dolmuşların, otobüslerin peşinden koşan hız yeteneğini bir makineye devredince her şey
insanlarla tıklım tıklım, bir o yana, bir bu yana, değişti. Aceleci, sinirli, telaşlı bir kalabalık şehrin
şıkışarak, koşarak, dalgalana dalgalana işe bir ucundan öteki ucuna taşıp duruyor. Artık kendi
yetişmeye çalışan insanlarla devinen bir kent gövdesi oyunun dışında kaldı ve insan kendini
görünümü ile karşılaşırsınız. “hıza”, “hızın hızlılığına” teslim etti. “Hiç kimse
çağın gelişiminden hoşnut değil” dersek abartmış
Bir gariplik çöker üzerinize. Varlığınızın bir olmayız kanımca.
köşesinde saklı duran ve yıllandıkça değeri artan
eski kentinizle aranızdaki bağların kopar gibi Çocukluğumu gözlerimde yaşlarla hatırlarım.
olduğunu duyumsarsınız. Hele çocukluk Bunlar görünmeyen gözyaşlarımdır, nostaljimdir,
yıllarınızın geçtiği, okul hayatınıza ilişkin en tatlı geçmiş giden zamana içimdeki ağıttır. Ama belli bir
anılarınızı borçlu olduğunuz eski İzmir evlerinin sevinci de vardır bu yaşların. Yedi, sekiz yaşındaki
önüne gelince, bu kopuş belirgin olarak ben’le, elli, altmış yaşındaki “ben” büsbütün başka
hissettirecektir kendini. Onlarla beraber, yaşanılıp biri. Yaşananları bir daha yaşamak ister misiniz?
geçmiş, yaşamın anılar da gitmiş, kaybolmuş, yok diye sorsalar kim ‘evet’ der, bilemem. Ben demem.
olmuş. Sesler, kokular, biçimler değişmiş. Ne denli güzel gelse de geçmişte kalanlar, yeniden
yaşamaya değmez. Her şey bir deney. Yarın nasıl
Çağımız insanı tarihin tanık olduğu en farklı olsa gelir. Gürültüsü, coşkusu ve devinimiyle…
dönemlerden birinin içinde yaşıyor kuşkusuz. Çocukluğumu benim dışımda bir şey gibi ve bana
İçinde yaşadığımız çağı tarif etmek istersek ait bir şey gibi hatırlıyorum. Çocukluğumun


Kordon’unda geçen günleri düşündükçe yüreğimi ölümsüzleştirmek ve gelecek nesillere önemli arşiv

burkan bir şeyler hissederim. Bir takım sahneleri aktarabilmek amacıyla “İzmir: Yarınlara bir Miras”
tabloları özlerim. Ne olduğunu bilemediğim bir projesinde Türkiye ve dünyadan on sekiz fotoğraf
geçmişte kalmış, uzaktan ve sisli bir bakışla sanatçısına kapılarını açtı. Kendi yakın tarihimizle
algıladığım görüntülerden ibaret olan geçmişim. ilgili her açıdan düşündürücü ve çarpıcı kent
Bunlar beni duygulandırıyor elbet. Örneğin şimdiki görüntülerinin sanatçılar tarafından ele alınması,
Kordon’u düşündüğümde içim nasıl cız etmesin? O fotoğraf sanatını daha da ilginç bir hale getiriyordu.
eski, çocukluğumun Kordon’uyla pek ilgisi kalmadı Büyük şehirlerde yaşıyorsanız çevrenizde her
artık. Ya, o Rum evlerin iki katlı, bahçeli cumbalı zaman görebileceğiniz, birisi bitip diğeri başlayan
evleri nerelerde? Güzel İzmir, canım İzmir, iki katlı ve asla sona ermeyecek, bitmeyecek, tükenmeyecek
bahçeli evleriyle, hayat dolu ağaçlarının gölgelediği bir yapı sektörünü içerdiğini görüyor olmalısınız.
parke taşlı İzmir nerelerde şimdi? Şehrin İnsanca yaşamaya olanak vermeyen kentin
Kordon’undan, Karataş’ından, Güzelyalı’sından, kuşatılmışlığı, tarihsel, kültürel ve doğal
Bayraklı’dan, Karşıyaka’dan denize girilen, küçük değerlerinin tahribi ne yazık ki hepimizi rahatsız
çocukların bile oltalarıyla Ege denizinin en lezzetli ediyor. Değerbilmez bir toplum haline geldiğimizi,
balıklarını tuttukları İzmir nerede? tarih bilincimizin gelişmediğini, ağır bir ifade
olacak ama “yıkıcı” bir topluma dönüştüğümüzü,
Günümüzde toplumsal hafıza kavramı, akademik geçmişimize ve tüm hücreleriyle bizim olana ilişkin
bir ilgi alanı olmanın dışında “geçmişle hesaplaşma, tarihi bilgilerimizi kaybettiğimizi kim inkar edebilir
geçmişle yüzleşme” başlıkları altında gündelik ki!.
hayatı etkileyen ve geçmişi algılama biçimimizi
değiştiren kuşatıcı bir kavram olmaya başladı. Size bu bağlamda bir sanatçıdan, çağdaş fotoğraf
Toplumsal belleği oluşturmada geçmişi sanatının Türkiye’deki en önemli temsilcilerinden
paylaşmanın ve aktarmanın altını önemle biri olarak değerlendirilen Murat Germen’den söz
vurguluyorlar. Bu bağlamda Eylül 2015’te Arkas etmek istiyorum. Çünkü bence sanat hayatla asla
Sanat Merkezi İzmir’in bugününü aşık atamaz. Çünkü hayat sanatı kapsar, ama


sanatın amacı hayatla aşık atmak değildir, onu yapılan bir karışımını ya da daha yoğunlaştırılmış
dönüştürmek, görünenin ötesini göstermek, bir şekilde kendini sunuyordu. Sanatçı “sonsuz
anlamak, anlam yaratmaktır. Sanat kaynağını şimdinin” görünen dünyasını mı sunuyordu?
hayattan alır. Dolayısıyla hayat ve sanat bir Fotoğraflar önümde uzayıp gittikçe umutsuzluğun
etkileşim alanıdır. verdiği acı da arttı. Bu kentte yaşayan ben miydim?
Evet, bendim, o halde ben bu kentte bir noktaydım,
Murat Germen eserlerinde bugünün karmaşık hayır bir noktadan da ufaktım, ufacık ufacık bir
dünyasını birçok farklı açıdan ele alarak fotoğrafın varlıktım, kent benden daha büyüktü, o her gün
güçlü etkisiyle buluşturur. Bu düşünce tarzı onun oburlaşıyor, oburlaştıkça beni yiyor, o obezleştikçe
eleştirel tutumunun oluşmasında önemli bir rol ben cılızlaşıyor, ufalanıyordum. Yaşam alanım da,
oynar. Bu eleştirel tutum Murat Germen’in sanatsal imkânlarım da ortadan kalkmıştı. Kentin korkunç
içerikli çalışmalarına yansır. Özellikle toplumda ağırlığı ve hacmi altında gömülmüştüm. Durumum
ortaya çıkan olumsuz durumlara karşı olan korkunçtu. İzleyicilere bir göz gezdirdim. Kimse
duyarlılığını dile getirdiği fotoğraflarında toplumsal kimseye bakmıyordu. Konuşacak bir şeyimiz yoktu.
sorunlara, insanlığın değişimine fotoğrafları ile Tek düşünebileceğimiz “buna nasıl son verebiliriz”
tanıklık eder. Çekmiş olduğu fotoğraflar teknikle ‐ oldu.
teknolojik gelişmeler ile birlikte ‐buluşarak
disiplinlerarası bir ortamda yeni bir söylem
biçimine dönüşür.

Murat Germen’in fotoğraflarında kentin vahşi  
büyümesi günümüzde yaşanan hiç bitmeyen ve
giderek yükselen inşaat çılgınlığını görmek
ürperticiydi. Kent çamursu bir karmaşaya
dönüşmüştü. Eserler, uzayarak devam ediyordu,
her görüntünün bir parçası bize daha önceki


olan inancım bu hayalimi gerçek tutuyor. Çünkü

Yaşam Koçunuz kendimi değiştirebilirim, kendi dizginlerimi ele
VİOLET ALALOF / İzmir
alabilirim…

Etrafımda görmek istemediğim ne varsa onları
İnsan Olmak dönüp içimde bulabilirim…

Benim bir hayalim var kendimi bildim bileli… Kendi değersizliğimi bana gösterenle vakit
harcamak yerine, içimdeki değersizi değerli hale
Önce insan olmak… getirebilirim…

Sonra insanın insanca, insanlarla, insan gibi Beni kısıtlayana laf anlatmak yerine, kendi
yaşayacağı bir dünyada olmak… yargıcımı duymaya başlayıp özgürleşebilirim…

Açılımı: Ütopya pek çoğuna göre, olabilir bana Kendimi başkalarına sevdireceğim diye başkalarına
göre… harcadığım enerjiyi onlardan alıp, o enerjiyi
kendime harcayarak kendimi sever hale
Olabilitesi: Mümkün değil pek çoğuna göre, çok gelebilirim…
çalışmak lazım bana göre…
“Ben” ve “diğerleri” diye başlayan her konuşmamı,
Çalışılacak şey: Sistemi değiştirmek pek çoğuna kendi içimdeki bölünmüşlüğü keşfetmek için
göre, kendini değiştirmek bana göre… kullanabilirim…

Her şeyin kendini değiştirmekten geçtiğine, bunun Beni titreten korkularımı gerçek kılma gücümü
zor ama çalışılarak ve bir ömür yapılabileceğine, keşfettikten sonra, beni sevinçten uçuracak
biz değiştikten sonra ancak sistemin değişeceğine hayallerimi de gerçek kılabileceğimi anlayabilirim…


En iyi ve en severek yaptığım işi bulup yaptıkça başkalarına daha çok saygı duyabilirim…
dünyaya barışı indirebilirim…
Temel ilişkilerimdeki güven üzerine çalışıp hayatı
Mecburiyetten, korkularımdan, endişelerimden, çok daha güvenilir görebilirim…
sınırlarımdan değil de özgürce gerçekten olmak
istediğim ilişkinin içinde olarak dünyayı aşkla Ve böylesine güven, özgüven dolu, mutlu, huzurlu,
boyayabilirim… paylaşmayı bilen, sevgi ve saygı dolu, neşe içindeki
insanların yarattığı bir dünya nasıl olur ki sizce de?
Vicdanımın sesini duymaya başlayarak ve ona göre
hareket ederek duvarlarımı huzurla İşte benim hayalim bu …
kaplayabilirim…
Ve elimden geleni yapıyorum bunun için…
Başkalarına verebilmenin en büyük mutluluk
kaynağı olduğunu deneyimleyip hayatıma neşeyi Bir gün, bir anda gerçek olacak biliyorum…
katabilirim…
O dünyada kutlayacağız hep birlikte insan olmayı,
Verebilmek için önce sahip olmanın önemini insanca yaşamayı…
anlayıp kendimi bolluk ve berekete çevirebilirim…

Birlik ve barış için kendi içimdeki savaşları
bitirmem, başkasıyla yaptığım savaşlardan geri
çekilmem, barış çubuğunu uzatmam gerektiğini  
görebilirim…

Değerlerimin farkına varıp onları hayatımın içinde
daha çok sahiplenip yaşatabildiğimde kendime ve


İnsan kendisine verdiği sözleri yerine getirme

Bir Başka Deyişle gücünü kendinde bulabiliyorsa, diğer insanlara da
NİSİM SİGURA / İzmir
verdiği sözün anlamını kavrar. Yani kendi kendine
saygı duyabilen insan başkalarına da saygı
Güven Duygusu duyacaktır.

ve İnsan verdiği sözlere uyduğu ölçüde insan olarak
Düşündürdükleri büyür ve yücelir. Sözlerini unutup, yerine
getirmediği derecede de alçalır ve küçülür.
“Tutabileceğin sözleri ver ki, insanlar seni adam
Sevgili Okurlar, sansın!” özdeyişi çok sevdiğim ve benimsediğim bir
sözdür. Güven duygusu insan olarak yücelmenin
Günümüz dünyasında insanların en çok anahtarıdır, başka bir deyişle.. İnsanlar
zorlandıkları duygulardan birisi güven güvendikleri kişilerin yanında olmayı isterler.. Kimi
duygusudur... insanlar bizi sevmeyebilirler, bize inanmayabilir
veya bizimle ilgili iyi düşünmeyebilir. Ancak insan
Bireysel çıkarın, bencilliğin ön planda olduğu şu olarak sorulduğumuzda “evet o güvenilir bir
dönemde yıpranan en önemli erdemlerden birisi insandır” diye anılıyorsak, işte o zaman insanlığın
de güven duygusudur. erdemini yakalamışızdır. İnsan ilişkilerini
belirleyen en önemli unsur; Sevgi ile beraber
Güven; Korku, endişe ve çekinme duymadan duyulan güvendir. Dostluğumuzu güven
bağlanmak ve inanmaktır... Bir insana güven duyduğumuz insanlarla paylaşırız. Dostlukları
duymak, ondan hiçbir şekilde zarar gelmeyeceğine acıtan en önemli unsurlardan biri de güvensizliktir.
kanaat getirmektir. İşte bu noktada güven duygusu Güvenilir olmayan insanların en önemli özellikleri;
ilk önce kendisiyle başlayan ve sonra diğer bireysel çıkarlarını ön plana alıp karşısındaki insanı
bireylerle bağlanarak gelişen bir duygudur. olabildiğince kullanmaktır.


“İnsanlarla ilişkilerini hep menfaatleri belirler.” Güven duymak, insanın kendi ruhunun
derler çoğu zaman. Ancak bu söz, tam bir olabildiğinden daha ötesini görebilmesi
genelleme olsa bile bunun aksi örneklerini yaşamış için kendisine ve karşısındakine meydan
ve bunun iç huzuruna ulaşmış insan sayısı da hiç te okumasıdır belki de..
az değildir..
Sözlerime son verirken kendimce vardığım
Doğru olanı yaşamak vicdanımızı tatmin eder, bu nacizane kanaatimi de siz değerli dostlarımla
duygu da kendimize ve karşımızdakine güveni paylaşmak isterim: İnsanın birine güven
geliştirir. Yanlış olarak bilinen bir şeyi yaptığımızda, gösterdiğinin en gerçek belirtisi, ondan öğüt
iki olumsuz şey meydana gelir: istemeye devam etmesidir.

Birincisi kendimizi suçlu hissederiz ve suçluluk
kendimize olan güveni yiyip bitirir. İkincisi er ya da
geç diğer insanlar bunu öğrenir ve bize olan
güvenlerini kaybeder. İnsan, sırf amacına ulaşmak
için vicdanı ile ters bir şey yapacak olursa, o an
belki ulaşır gibi görünse de, uzun vadede mutlaka
kaybedecektir.  

"Güvensizliğin başladığı yerde, dostluklar da biter.."
sözüne ise katılmamak çok zor olsa gerek..
Ancak, şu da önemli bir gerçektir ki insanlara fazla
güvendiğimiz takdirde aldatılacağımız da hep
ihtimal dahilindedir.. Buna karşılık güven
duymazsak hayatımızın bir cehennemden farklı
olmayacağı da kesindir..


güzelliği).Tam bir hazine. Yazarı merhum Sam

Galatalı Küçük Bir Kız Bension Maimon (Seattle A.B.D).
COYA DELEVİ / İstanbul

“Eli Almoslino’dan bir kitap aldım. Adı:
Bir Zamanlar Selanik ”Salonika İr Vaem Beyisrael” (Salonika, City
and Mother of Israel). Selanik, Makedonya
(2)
Kıralı Cassandra tarafından, eşi
(Tarihe bir, iki Not Düşmek) Thessaloniki’ye izafeten, M.Ö 1315’te

kurulmuştur. 1160 yılında, ünlü Sefarad gezgin,
Bu yazıma belki şöyle bir başlık ta atabilirdim: Tudela’lı Binyamin, Selanik Sefarad Cemaatini
Judeo‐Espanyol’un en çok konuşulduğu kentte ziyaret etmiş, kitabında o dönemin sivil
bu lisan ölmek üzere mi? Yahut: “Günümüzde Cemaat liderlerinin ve Yahudi Meclisinin
Selanik Yahudilerinin sayısı nedir?” v.s… durumunu anlatmıştı”… (s.15 Aralık 1977)

Buna benzer soruları bu yazımda net olarak Selanik, dört asır boyunca, Yahudilerin çoğunlukta
cevaplandırmak zor. Yeni araştırmalar yapma olduğu tek kenttir diyebiliriz. 1912 yılına kadar
ortamı ve zamanı bulamadım. Bu sebepten Diaspora Yahudilerinin başkenti oldu. Birinci
dolayıdır ki, yazımın başlığına “Tarihe not Balkan Harbi sırasında Yunan Ordusu tarafından
düşmek dedim”. Konumuzla ilgili, Arşivimdeki ele geçirildiğinde, 150.000 nüfusun 80.000 i Yahudi,
belgelere, bilgilere eğileceğiz hep birlikte. Pek yeni kalanı Türk ve Rum’du.
olmazsa da, bu belgelerin daima tarihi önemlerini
koruyacaklarını düşünüyorum. Birkaç yıl önceki bir yazımda, bu sayının 1.000 i
geçmediğini (ara, sıra rakamlarda çelişki de olsa)
Tesadüfen, bu günlerde, okumam için bir kitap belirtmiştim. Günümüzde bu sayı 1300 civarında.
verdi bir dostum. Kitap İngilizce, adı: THE Bu yepyeni bilgiyi, Araştırmacı‐Yazar Metin
BEAUTY of SEPHARDİC LİFE. (Sefaradik yaşamın Delevi’den aldım.


Bu boşluğu yüreklerinde hisseden Sefarad’lar, “İlginçtir, yaşlılar Rum’cayı değil de, J‐Espanyol’u
geçmişlerini gömmek, Judeo‐Espanyol’un yavaş, tercih ediyor. Böylece, birbirlerini daha iyi
yavaş sönmekte olduğunu görmek istemiyorlar. anlayabiliyorlar. Çarpıcı bir diğer örnek: Alzheimer
Çünkü onlar, Orta Çağ Kastilyano’sunu aşağı, hastası bir yaşlı, kesinlikle Rum’cayı anımsamıyor.
yukarı bir Asır boyunca klasik şekliyle korumuşlar, Belleğinde yalnızca Orta Çağ Kastelyano’su var ve
yavaş, yavaş Türkçe’den, Rumca’dan aldıkları yaşamının sonuna dek bu lisanı konuşacak. Oysa
sözcüklerle de olsa, her zaman bu lisanı yeni doğanlar, artık atalarının lisanını gitgide daha
kullanmışlardır. Bu durum, Osmanlı az duyacak”.
İmparatorluğu’nun geniş topraklarına yerleşmiş
bütün Sefarad’lar için aynıydı.
Nesiller arasındaki bu uçurumsal fark, bazı

ailelerde 5 yıla kadar inebiliyor. Bir örnek vermek
Aslında, çeşitli ülkelere dağılmış tüm Sefaradlar
gerekirse, aynı ailenin 1961 doğumlu üyesi az, çok
için demek daha doğru olur. Sevgili okurlar, birkaç
Ladino’yu anlayabiliyor (her ne kadar iyi
yıl önce, yakın bir geçmişte yayınlanmış “La
konuşamıyorsa da). 1966 da doğan kardeşi ise, tek
Vanguardia” gazetesinden bazı bölümlar
kelime bile tanımıyor (ya da, bir iki sözcük dışında
aktaracağım:
diyelim). Bir ölçüde bu durumu değiştirme umudu

ve amacıyla, “KAVEÇİKO” yu organize etmeye
“…İstanbul’da binlerce kişi hala, Orta Çağ
başlamışlar. Nasıl mı? Bir bakalım:
İspanyol’casını, yani Judeo‐Espanyol’u ya da
Ladino’yu canlı tutmayı başarıyor. Ama Selanik’te
ancak 60 yaşın üstündeki bir avuç Yahudi, bunu Pazar günleri bir kafede toplanıp anılarını, yemek
sürdürüyor. Bu kişiler, ancak kendi aralarında, aile tariflerini, öykülerini, hatta “vokabüler”lerini
ortamında bunu yapabiliyor, dışarıda asla. 50’li paylaşıyorlar. Ama bu Kaveçiko uçsuz, bucaksız
yaşlarda olanlardan bu lisanı bilenler, ancak anne, “Elenistik” denizde pek yalnız, pek ufacık… Ancak
babalarıyla konuşuyor. Çocuklarıyla yalnız 1000 kişiler…
Rumca’yı kullanıyorlar”…


“Onlar ki bir asır öncesine kadar, Fransa Ve bunun içindir ki Avrupa, İmparatorluğun bu
Yahudi’lerinden de kalabalıktılar… O denli “vatansız” İspanyol’larını baştan çıkarmaya çalıştı
kalabalıktılar ki, gelen geçen Hiristiyan ahali ya da topraklarını almaya… Rumlar, Sırplar,
yalnızca J‐Espanyol’u duyardı. Selanik, Yahudi’lerin Avusturyalılar Selaniğe göz dikmişlerdi…
başka ülkelere göç etmedikleri, asla terk etmedikleri
tek kentti. Ona, “Balkanların Kudüsü” derlerdi”. “Nitekim Kent,1912 Balkan Savaşı”ndan sonra
Yunanlılarda kaldı. Ve bir kez daha Yahudi’lerin
1492 de İspanyol ve 1536’da Portekiz dünyası değişecek, karanlık olaylarla
Engizisyon’undan kaçan binlerce Yahudi, iki dalga karşılaşacaklardı. 1916’da, Alman zeplinleri iki kere
halinde Selanik’e ve diğer Osmanlı kentlerine şehri bombaladı. 1917’de büyük bir yangın Yahudi
sığındılar. Kültürlerini, gelenek ve göreneklerini, Mahallelerinin büyük bir kısmını yok etti…
lisanlarını yaydılar. İspanya’da yaşadıkları bölgelere
göre gruplaştılar. Kordoba, Toledo, Sevilla, Bu olay,“kaçınılmaz büyük yıkımın habercisi
Saragoza, Mayorka gibi… Hatta bu soyadlarını gibiydi sanki... Sinagoglar, Arşivler, Tarihi Miras,
alanlar da oldu. Kent öylesine belirgin bir Yahudi yani toplumun geçmişi yok oldu. Ve bu olay,
kimliğine bürünmüştü ki, onu “Madre de Selaniğin tarihi ve mimari dokusunu değiştirmek
Israel”olarak taçlandırdılar”... için Rumlara sunulan bulunmaz bir fırsat yarattı.

Kent elenistik kimliğe bürünmeye başladı. 1923 te
Liman şehri olması, Selanik’e birçok avantajlar,
Türk Ordusu’ nun Anadolu’ daki zaferinden
değişik ülkelerle deniz temasını sağladı. Aynı
sonra, birçok Rum mülteci gelip Selaniğe yerleşti.
zamanda, önemli bir Sefarad Kültürü Merkezi
Böylece, Yahudiler azınlık durumuna düştü. Aynı
kimliğini kazandırdı. Yahudi’ler, 20.nci yüzyılın ilk
yıl, Yunan Yönetimi çok önemli, hatta Yahudiler
çeyreğine kadar, bu kentte çoğunluk olarak
yönünden vahim sayılabilecek bir karar aldı:
kalmayı başardılar. O’nu Osmanlı
Bundan böyle, hafta sonu tatili Cumartesi
İmparatorluğunun en gelişmiş, Balkanlar’ın
değilde, Pazar günü olacaktı…
imrenilen kenti yaptılar.


1931de, Selanik Yahudileri, ilk “pogrom”u yaşadılar. Konumuz olan Selaniğe gelince… Sn Dr Rena

Ve… Polonya, Auschwitz‐Birkenau ölüm kampları… Molho liderliğinde, genç akademisyenlerden
Beş asırlık Kastilyano, beş yüz yıllık sıcaklık, müzik kurulu bir ekip, bu çalışmaları sürdürmüş, hayatta
ve gelenekler yok edildi. SESSİZ BİR HOLOKOST. kalmayı başarabilmiş Yahudi’lerle söyleşiler
Ladino sustu. Öyle ki, hayatta kalanlar bile bu yapmış, KÜLTÜR MİRASLARININ küçük de olsa,
lisanı konuşmaktan korktu. Bir avuç insan, Pazar bir bölümünü korumayı amaç edinmiştir.
günleri “Kaveçiko”da bu sessizliğin, bu boşluğun
bir yok oluşa dönüşmemesi için planlar yapıyor Çünkü 2.ci Dünya Savaşı, binlerce insanı
çabalıyor. öldürmekle kalmamış, Sefarad Kültürünün
büyük bir kısmını da yok etmiştir.
Burada bir kez daha, Orta ve Doğu Avrupa’da
yaşamış Yahudi Toplumlarının 20.nci yüzyıl’daki
yaşamlarını araştıran“CENTROPA” Projesinden
söz etmek istiyorum.

“WİTNESS TO A JEWİSH CENTURY” (Bir Yahudi
Yüzyılına tanıklık) adını alan bu projeyi hayata
geçirmek için, Sn Edward Serotta başkanlığında
kapsamlı çalışmalar yapılmakta, belli bir yaşın  
üstündeki kişilerle görüşmeler
gerçekleştirilmektedir. Araştırma Merkezi, bu
kişilerin anılarını, geçmiş yaşamlarını sözlü ve
imkan dahilinde dönem resimleriyle belgelemekte,
bir bakıma, kaybolmalarını önlemektedir. Bu

çalışmalar ülkemizde de hayata geçirilmiştir.


Christian Johann Heinrich (Harry) Heine gazeteci,

Metince yazar, edebiyat eleştirmeni ve 19. yy. Alman
METİN DELEVİ / İstanbul
Edebiyatı’nın en önemli simalarından biridir.

“Bugün Kitap Yakanlar, Heine 1797 yılında Düsseldorf’da Yahudi bir ailenin

çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası Samson Heine
Yarın İnsan da Yakarlar” tekstil tüccarıydı. Annesi Peira “Betty” köklü bir
doktor ailesinin kızıydı. Doğduğunda Harry adı
diye yazarak 100 yıl önceden Şoa’yı öngören verilen Heine dört kardeşin en büyüğüydü.
HEINRICH HEINE Kardeşleri, ileriki yıllarda bir Viyana gazetesinin
(1797-1856) sahibi olacak ve Baron Heine‐Geldern olarak

tanınacak Gustav, St. Petersburg’da ünlü bir doktor

olacak Maximilian ve kız kardeş Charlotte’du.

Heine’nin doğduğu dönemlerde Düsseldorf 16.000
kişilik nüfusa sahip küçük bir şehirdi ve Fransa
işgali altındaydı. Daha sonra Fransa’ya bağlı Berg
dukalığı sınırları içinde kaldı. Dolayısıyla Heine’nin
çocukluğu Fransız kültürü içinde geçti. Bir yandan
Fransız İhtilalı ve Napolyon döneminin getirdiği
hürriyet ve eşitlik rüzgârları alkışlanırken diğer
taraftan Fransız işğali nedeniyle ortaya çıkan
ekonomik kriz ve yüksek vergilendirme tenkit
ediliyordu.

Ailesinin çok dindar olmamasına rağmen, Heine,
ilk eğitimi için Yahudi okuluna gönderildi. İbranice
öğrenmeye başladı, Yahudi diniyle tanıştı. Ancak


daha sonra devlet okullarına devam etti. Bu ilgilenen Heine, Üniversite’de dönemin ünlü
kullarda çok iyi Fransızca öğrendi. edebiyat eleştirmeni Schlegel aracılığıyla “Edebi

Romantizm” ile tanıştı. Şiir yazmaya başlayan
Heine 1814’de Düsseldorf’da ticaret enstitüsüne
Heine kısa sürede “Şair” olarak tanındı. “Almansor”
girdi. Bu okuldaki en büyük edinimi ise İngilizce
ve “William Ratcliff” adlı iki trajedi de yazdı.
öğrenmesi oldu.

Bonn’daki ilk yılından sonra hukuk eğitimine
Heine ailesinin en başarılı ferdi, Hamburg’da
devam etmek için Göttingen Üniversite’sine girdi.
milyoner bir bankacı olan Harry’nin amcası
Heine bu kentte hayatının en kötü dönemlerini
Salomon Heine idi. 1816 yılında genç Heine
yaşadı. Kendini politik görüşlerine aykırı snob bir
amcasının bankasında çalışmaya başladı. Ancak
ortamda buldu. Antisemitik nedenlerden dolayı
pek başarı gösteremedi. Hamburg’tan nefret ettiği
başta öğrenci çevreleri olmak üzere tüm sosyal
bu dönemde Heine açısından tek olumlu olay
toplumlardan dışlandı. Bu arada ilk aşkı olan
kuzini Amalie’ye âşık olmasıydı. Yine bu dönemde
Amalie’nin nişanlandığını öğrendi. Tüm olaylar
babası Samson Heine iflas etti ve kardeşi
nedeniyle girdiği bunalım sonucu Wiebel adlı bir
Salomon’un yanında çalışmak ve Hamburg’a
öğrenciyi düelloya davet emesi üzerine
taşınmak zorunda kaldı. Harry bankada başarılı
üniversiteden 6 ay süreyle uzaklaştırıldı.
olmayınca Hukuk eğitimi alması kararlaştırıldı ve
Bonn Üniversite’sine gönderildi. Tüm bu olaylar sonrası amcası Heine’yi Berlin

Üniversite’sine göndermeye karar verdi. Heine 18
Bu dönemde Almanya’da monarşist muhafazakâr
Mart 1821 de Berlin’e vardı. Bu kent onun ömründe
görüşler ile hürriyetçi liberal görüşler çatışma
gördüğü en büyük ve en kozmopolit kent idi. Bu
halindeydi. Bu çatışmaların odak noktalarından biri
kentte Heine, hayatını yönlendirecek birçok önemli
de Bonn Üniversitesiydi. Heine Üniversite’de
isimle tanıştı. Bunlar arasında en önemli sima ünlü
liberallerin saflarında yer aldı. Ancak her türlü
filozof Hegel oldu. 1821 Aralık ayında ilk şiir kitabı
gösteriyi yasaklayan Metternich yasalarına
“Gedichte” yi yayınladı. Şiirleri birçok eleştirmen
muhalefetten bir gösteri esnasında tutuklandı ve
tarafından beğeniyle karşılandı.
serbest bırakıldı. Hukuk’tan çok tarih ve edebiyatla


Bu kentte, önemli Yahudi simaların da bulunduğu bile olsa Protestan oldu, adını da Heinrich olarak
sosyal ortamlara katılmaya başladı. “Yahudi değiştirdi. Heine kendini savunmak için din
Kültürü” derneğine katıldı. Bu derneğin amacı değiştirmenin kendisi için Avrupa Kültürü’ne
modern zamanlar ve Yahudilik arasında denge kabulü için anahtar olduğunu söyleyecekti.
sağlamaktı. Çok dindar olmayan Heine kısa sürede
dernekten ayrıldı. Buna karşılık Yahudi tarihi Din değiştirmesi ise kendisine hiçbir zaman gerçek

üzerine yoğunlaştı. Özellikle ortaçağ İspanya anlamda bir fayda sağlamayacaktı.

Yahudileri üzerine araştırmalar yaptı. Bu çalışmalar
sonucunda “Bacherach hahamı” adlı tarihi bir
roman yazmaya başladı ancak sonunu getiremedi.

1823 yılında Heine Berlin’den ayrıldı ve ailesinin
yanına Lüneburg’a döndü. Burada, en önemli
eserleri arasında bulunan”Die Heimkher‐ eve
dönüş” şiir kitabını yazmaya başladı. Bir süre sonra
hukuk eğitimine devam etmek üzere tekrar
Gottingen’e döndü. Artık hukuk eğitiminin kendisi
için bir şey ifade etmemesi üzerine eğitimine ara
verip Harz dağlarına çekildi. Dönüsünde “Die
harzreise‐ Harz gezisi” ni yazdı.

O yıllarda Prusya Hükümeti Yahudi karşıtı yasalar Akademik kariyerden vazgeçmek zorunda kalan
çıkartmaya başlamıştı. 1822 yılında Yahudilerin Heine yazarlıkta karar kıldı. Kendisine sürekli bir iş
üniversite kadrosuna girmesini yasaklayan bir bulmadan önce Kuzey Denizi kıyısında
kanun çıkarıldı. Heine’nin hedefi ise akademik Norderney’e gitti. Dönüşünde “Nordsee‐ Kuzey
kariyer yapmaktı. Dini ile mesleki ilerleme arasında Denizi” kitabını yazdı.
seçim yapmak zorunda kalan Heine göstermelik


1826 yılında Heine, ömrünün sonuna kadar 1828de yeni okuyucu kitlesi bulmak amacıyla
yayıncısı olacak Julius Campe ile tanıştı. Campe İngiltere’ye geçti. Ancak hüsranla geri dönmek
muhalif yazarlarla çalışmayı tercih eden liberal bir zorunda kaldı.

yayıncı olarak tanınıyordu.
Almanya’ya geri döndüğünde Goethe ve Schiller’in
Dönem yasalarına göre 320 sayfadan daha uzun de editörlüğünü yapmakta olan Cotta kendisine bir
kitaplar sansürden kurtuluyordu. Yasanın Münih gazetesinde editörlük önerdi. Münih
mantığına göre uzun kitaplar okunmazdı. Üniversitesi’nde kürsü peşinde olan Heine bu
Campe’de birlikte çalıştığı muhalif yazarlara uzun teklifi kabul etmedi. Üniversite’de de iş bulamadı.
kitaplar yazmalarını tavsiye ediyor ve böylece Birkaç aylık İtalya seyahati sonrası yazar olarak çok
sansürden kurtulmalarını sağlıyordu. verimli bir dönem yaşadı. Peş peşe 3 kitap yayınladı.
Ancak bu kitaplardaki taşlamalardan rahatsız olan
Campe, Heine’nin ilk uzun kitabı”Reisebilder‐ bazı yazarlar, Heine’ye karşı antisemitik yazılarla
Seyahat resimleri” nin ilk bölümünü 1826 yılında cevap vermeye başladılar: din değiştirmesi
yayınladı. Bu kitap klasik romantizm ile alaycı geçmişinin unutulmasını sağlamamıştı.

uslup karışımı yeni bir akım başlatmıştı. Hemen
1831 yılında Heine hayatının geri kalan 25 yılını
peşinden 1827’de “Buch der Lieder – Liedler kitabı”
geçireceği Paris’e yerleşti. 1830 ihtilalının getirdiği
yayınlandı. İkinci kitap tam bir başarı sağladı. Bu
yeni hürriyet rüzgârları, Almanya’daki baskı ve
kitaptan bazı şiirler Robert Schumann ve Felix
sansürün acımasızlığı ve Fransa’da doğmakta olan
Mendelssohn tarafından müziğe uyarlandı.
yeni politik doktrin Saint‐Simonizm bu göçü
1820’lerin sonuna doğru Heine dönemin akımı olan tetikleyen ana nedenlerdi. Heine’nin Paris’te
romantizmden ayrılıp, kendine özgü romantizmi katıldığı Saint‐Simonizm toplantılarında eşitliğe
tiye alan alaycı bir uslup yarattı. Heine bu uslubu dayalı yeni sosyal düzen ve kadın özgürlüklerinden
kullanarak bir taraftan anavatanına bağlılığını bahsediliyordu. Birkaç yıl sonra yeni doktrinin
vurguluyor diğer taraftan ülkedeki aşırı ütopya safhasında kalacağını gören Heine bu
milliyetçiliği ve baskıları eleştiriyordu. hareketten ayrıldı.


Heine Paris’te Allgeimeine Zeitung gazetesinin uğramadan eleştirilerine devam edebildi. Ancak
muhabirliğini yaparak geçimini sağlamaya başladı. 1840 da ölen ve işçi sınıfı tarafından tutulan Börne
Zaman içinde makalelerini derleyip “Französiche aleyhine yazmaya başlayınca bu sınıfı karşısına aldı.
Zustande‐ Fransa’daki durum” adı altında yayınladı. 1840 yılında Şam’da yaşanan “Kan iftirası” olayı,
Heine kendini Fransa ile Almanya arasında Heine’ye Yahudiliğini hatırlattı. Olayı körükleyen
arabulucu olarak görüyordu. Heine’ye göre bu iki Fransa’yı eleştirmeye başladı ve yarım bırakmış
ülke arasında uyum sağlanırsa hem iki ülke hem de olduğu Ortaçağ’da Yahudilere uygulanan zulmü
Avrupa ilerleyecekti. Bu amaçla 1833 yılında konu eden “Bacherah Hahamı” kitabını yayınladı.
Fransızca “de l’Allemagne‐Almanya üzerine”
kitabını yazmaya başladı, daha ileride de Almanca 1840 yılından sonra Heine politik yazılar yazmaya,
olarak tekrar yayınlanan kitapta geleneksel din Prusya ve Bavarya Krallarını ağır şekilde tenkit
görüşleri yerine, insanoğlunun günlük ihtiyaçlarına eden yazılar yazmaya başladı.

yönelik panteist dini savunuyordu.

1843’te Heine ile Karl Marx’ın yolları kesişti. Heine,
1836 da Heine’nin hayatına ilk kez ciddi olarak bir Paris’te sürgünde olan ve Heine hayranı Marx’ın
kadın girdi. Bu kadın 1841 yılında evleneceği yayınladığı “Vorwarts‐ileri” gazetesine yazılar
Crescence Eugenie Mirat veya kısaca Mathilde idi. yazmaya başladı. Ancak 1845 yılında Marx
Belçika’ya sürgüne gönderilince bu birliktelik sona
Heine ve Paris’te sürgünde olan bir kaç erdi. Zaten liberal sosyalist görüşlü Heine ile
aydın,”Genç Almanya” olarak adlandırılan genç komünist Marx arasında ciddi görüş ayrılıkları
Alman nesli için ilham kaynağı olmaktaydılar. bulunmaktaydı.
Başta, Heine olmak üzere, bu aydın grubu, belirli
politik bir görüşü savunmamalarına rağmen sosyal 1848 yılında felç geçiren Heine, hayatının sonuna

kurumları, kişileri eleştirmekten geri kadar “yatak‐mezar” adını verdiği yatağa mahkûm
durmuyorlardı. 1836 yılında Almanya’da “Genç oldu. Yatalak geçirdiği 8 yıl boyunca birçok ünlü
Almanlar” a sansür getirildi. Heine de yasaklılar esere imza attı.
listesinde görünse de yayıncısı sayesinde sansüre


17 Şubat 1856 tarihinde vefat eden Heine sessizce Yahudiliğinin ve yazdıklarının ödülü olarak 1933’de

Monmartre mezarlığına gömüldü. Berlin’de yakılan kitaplar arasında Heine’nin
kitapları ilk sıraları almıştı.

Yahudi dünyasında Heine, kendisini Yahudi
tarihinde önemli bir sima olarak gören laik kesim
ile din değiştirmesi nedeniyle kendisini hain olarak
gören dindar ve milliyetçi kesim arasında polemik
konusu olmuştur. Kitap yakma ile ilgili sözleri Yad
Vashem müzesinde sergilenmektedir.

Kaynaklar :
 Encyclopedia Judaica : Heinrich heine
 Works by Heinrich Heine – Project Gutenberg
Heine’nin birçok eseri Schumann, Schubert,  Heinrich Heine portal
 www.heine‐portal.de , www.heinrich‐heine.net
Mendelssohn, Brahms, Strauss, Carl Orff gibi
 Jewish Encyclopedia – Heinrich Heine
besteciler tarafından müzik dünyasına kazandırıldı.  Heinrich Heine – Biographie – Gallica BNF
Diğer bir ilginç konu olarak, 1821 yılında Almansor
kitabında “Kitapların yakıldığı yerde, sonunda
insanlar da yakılır” diye yazmış, Hitler’in Şansölye
olmasından 99 yıl önce yazdığı “Almanya’da din ve  
felsefe” kitabında Alman toplumunu incelemiş ve
Alman yapısının dünyayı ele geçirmek için her
türlü insanlık dışı uygulamayı yapabileceğini
yazmıştı.


tanımlama çıkacaktır. Ağlayan bir kişinin yaşadığı

Yaşam dram mıdır anlatılmak istenilen? Bu yetersiz bir
TUFAN ERBARIŞTIRAN / İzmir
ifade olur. Peki, yorgun, yılgın, hüzün yaşayan biri
Bir Holokost midir? Hiç kuşkusuz bu da yeterli değildir. O
halde, bu heykelin yapılmasındaki ana tema nedir?
Heykeli

İnsanın güdüsel yapısı, ben ile üst/ben arasındaki
İkinci Dünya Savaşı boyunca birçok toplama çıkarımsal ve birikimsel çatışkı, bu itiş kakış, bir
kampında büyük acılar yaşandı. Milyonlarca yerden sonra tinsel anlamda başlayan ve
Yahudi krematoryumlarda yakıldı, kamplarda açlık devamında bedensel tepkiye varacak olan bir dizi
ve işkence ile hareket görürüz. Kendi dinsel inancının, bir liderin
yaşamını yitirdi. ya da bir siyasi partinin tetiklemesiyle ortaya çıkan
Amerikalı sanatçı atmosfer, kısa sürede yerini kaba saba davranışlara,
Leonard Baskin sert kavgalara hatta kanlı savaşlara bırakacaktır.
(1922 – 2000), İnsanın doğuştan gelen ve halen bir türlü
“Holokost” diye denetleyemediği bu hayvansal tepkileri, irade dışı
bilinen bu dramı istemleri, başkasına karşı duruşu/bakışı, sözünü
ölümsüzleştiren bir ettiğimiz bu tetiklenme ile saldırganlaşır. Başkasını
heykel yapmıştır. öldürmek isteği tarih kadar eskidir, doğru. Habil ‐
Kabil olayından başlayarak, günümüzde değişen
Söz konusu heykel, fazla bir şey yoktur. Sadece öldürmenin, yok
‐bir kişi ‐ bir yere etmenin, zarar vermenin şekli değişmiştir. Hepsi
oturmuş, belki de bu. Peki, insanın bu denli sert ve acımasız egosu
istemsizce çökmüş dinsel inancıyla örtüştüğünde, insandan geriye
bir vaziyette görülmektedir. İlk bakışta ağır bir kalan nedir? Evet, geriye kalan şudur: Kan, ölüm,
yığın gibi yorumlanan bu heykel, dikkatli bir gözle gözyaşı, işkence ve savaş… İşte hepsi bu kadar.
incelendiğinde, bu kez karşımıza farklı bir


L. Baskin, bu heykelinde doğrudan acıyı, dramı oluşturduğu bütünselliği, ayrıntılarıyla birlikte –
yansıtmak yerine, bu vahşeti gören birinin utancını sanal‐ yazınsal bir metin halinde somutlaştırmaya
öne çıkarmıştır. Aslında o utanç hepimize ait bir çalışır. A posteriori anlamında bir bütünsellik söz
duygudur. Kocaman bir ayıptır! Vahşetin konusu olacaktır. Böylelikle zihninde yazdığı metin
durdurul(a)maması, insanların ölmesine engel ile gördüğü heykel arasında bir bağlantı kuracaktır.
olun(a)maması… Tüm bunlar heykelde yüzünü Heykeldeki bu görüntü, belli oranda bir gizem de
gizleyen insanın yaşadığı utancın açık adresidir. yaratmaktadır. Kimdir bu kişi, neden böyle başını
Yüzü gizlenen kişi, savaş karşıtı olması gereken öne eğmiştir? Elleri başına dolanmış, yüzü kapalı,
tüm toplumları yansıtmaktadır. L. Baskin gibi usta bir şeylerden kaçıyor gibi görünmesinin nedeni
bir sanatçının bakış açısıyla eşdeğer bir görünüm nedir?

yaratıldığını söyleyebiliriz. Heykelin dik açılı
Yüzüne bir maske takmakla, elleriyle yüzünü
durduğunu, hayli ağır bir (tunç) malzemeyle
gizlemesi arasında hiçbir fark yoktur. Savaşan eller,
yapıldığını görüyoruz. Heykelin ana teması, soyut
kan döken eller, işkence yapan eller… İnsanın elleri,
ya da soyut/figüratif olmanın ötesinde, gizlediği
beynin dışa açılan uzuvlarıdır. Tinselliğin
(belki de tanık olduğu demeliyiz) bir dramın
yoğunlaşması sonucu, taşıdığımız vahşetin dışa
öyküsünü yansıtmaktadır. Bu yansıtma, aslında
taşması için ellerimizi kullanırız. Her savaşta böyle
insanın kendini sorgulamasını, “ben kimim?”
olmuştur. İkinci Dünya Savaşı’nda da katliamı
sorusunu sormasını sağlamaktadır.
yapan eller, birçok canın yok edilmesini

sağlamıştır. İnsan kılığında (la. Sub specie humana)
Heykeli izleyen bir kişi, gördüğünü zihinsel
görünen birtakım canlıların(!) elleriyle yaptıkları,
algılama ile sanal bir yazınsal metne çevirmesi
söz konusu heykelin iki eline dikkatlice bakmamızı
olasıdır. Karşısındaki figürün duruşu, pozisyonu,
sağlamaktadır. Yüzün kapatılması ile sanki bir
dik açısı, kütlesel bütünselliği, rengi ve diğer
mask objesi karşımıza çıkar. Mask ya da maske
ayrıntılar arasında sağlam bir kültürel donanıma
insanını yüzünü gizler. Bu durumda, görünen ile
sahip değilse, epeyce zorlanacağı kesindir.
görünmeyen yer değiştirir. Ben’in imgesel yapısı ile
Deneyimli bir göz ise, zihinsel algılama ile
karşısındakinin fiziki görünümü arasındaki


paradoks deyim yerindeyse, göstergenin dışında bir L. Baskin, yoğun bir malzeme (bronz) yığınını

arayışa yönelir. Kimdir ve nedir soruları art arda ustaca bir düzenlemeyle, estetik ve sanatsal
gelmeye başlar. Mask ya da maske, görmeyi boyutunu dışlamadan, belirli bir temayı yakalamak
sağlayan gözleri açıkta bırakır. Böylelikle yüz için açık bir duyguya dönüştürmeyi başarmıştır.
kapalı, görmeyi sağlayan gözler ise açıktadır. Artık Heykel belirli bir kaideye oturtulmuş, her iki ayağı
maskenin arkasındakinin kim olduğu ve da (it. Contrapposto şeklinde değil) yere sağlam
neden/nereye baktığı belirsizlik içermektedir. basmaktadır. Heykelin böylesine görkemli ve ağır
Sahnede oyuncunun bir rol yapması, kendisine metalden olma nedeni ise, ‐bizce – yaşanılan
dikte ettirilen ve bir yönetmen aracılığı ile (ki dramın ağırlığını yansıtmaya yöneliktir. Toplama
seyirci bunun bir rol olduğunu biliyordur) kamplarında öylesine vahşi işkenceler, baskılar,
yansıttığı rol ile maskın/maskenin gizlediği yüzün öldürmeler yaşanmıştır ki, bu dayanılmaz bir acıdır
içerik olarak arasında büyük bir fark vardır. ve ancak bu tür bir ağır metalle anlatılabilir.
Heykelin çok fazla ince bir el işçiliği, estetik ve
Konumuza yeterince uygun olmadığı için kısaca sanatsal boyutunun öne çıkması, yansıtılan
geçelim. Heykelin yüzünde soyut bir maske/mask temanın arkada kalmasına yol açacaktır. Sanatçı
varmış gibi düşünelim. Kişinin “ben” ile edilgen bunu düşünmüş olmalıdır. Kocaman bir yığınını
yapısı arasındaki uyum, gizlenen ile dikizlenen fazla eğip bükmeden, ayrıntıya girmeden, dolaylı
arasındaki çatışkıyı belirler. Maskenin arkasındaki bir ima vermeden doğrudan bir gönderme (ileti) ile
yüz, görmez; tam tersine, çevreyi ‘dikizler’. yetinmiştir.

Heykelde de benzer bir sorunsal saptayabiliriz.
L. Baskin, böyle bir dönemi ele almıştır. Yaptığı
Yüzün gizlendiğini, kişiliğin edilgen bir konumda
heykelde renk, biçim, tema, estetik gibi temel
olmasını görüyoruz. Heykelin yüzünde sanal bir
kaygıları ustaca birleştirmiştir. Ayrıca heykelin
mask ya da maske vardır diyebiliriz. Bu
fiziki olarak görünümü, ellerin başa dolanması,
maske/mask acı gerçekleri saklayan, üstünü örten,
yüzün aşağıya inik olması ile yaşanılan drama olan
yaşanılanları unutturmaya yönelik bir obje olabilir
tanıklığı çağrıştırmaktadır. Sanatçı bunu imlemek
mi? Belki…
istemiştir aslında. Özgürlüğü bir nimet olarak


kabul etmek, sadece kendimize yönelik bir amaç görünümü, bir anda yere yığılırcasına çöken,
değildir. Özgürlük anlayışı hepimiz için gerekli perişan birini canlandırmaktadır. Sanki her şey bir
olan, bir toplumun kalkınması için en temel anda olup bitmiş, o bir şey yapamamış,
olgudur. Nazi döneminde bu temel düşünce, yaşam gördüklerine karşı koyamamış ve yığılıp
biçimi tamamen ortadan kaldırılmıştır. Özgürlük çömelmiştir. Onu bu kadar üzen, perişan eden,
anlayışı, ari ırk ve Hitler’in söylemleri ile sınırlı gözlerini ve yüzünü kapatıp, yaşadığı dramdan
tutulmuştur. Söz konusu heykel de bu utanca kendini saklarcasına oturan biridir. Onun kim
yönelik yapılmıştır. İnsanların özgürlüklerini olduğu, cinsiyeti, eğitimi hiç önemli değildir artık.
kaybetmesine tanık olan, kendi çaresizliğini Vahşeti görmüş, tanımış ve çökercesine
utanarak saklamaya çalışan anonim bir insandır… oturmuştur.
Öte yandan, bu birey hepimizin içindeki özgürlük
ateşini simgeleyen, Nazi döneminin vahşetini Heykelin koyu renk olması, siyah ağırlıklı bir
yansıtan bir görüntüyü simgelemektedir. Utanç ve görüntü ile yansıtılan tema uyuşmaktadır. Ayrıca
çaresizlik! Her ikisi de özgür bireyin kayboluşunu heykelin böylesine yoğun ve ağır görüntüsü, bize
anlatmaktadır. yılgın bir ifade anlayışı verse de, bir elin açık ve
yukarıya dönüklüğü, yeniden silkinmenin
İnsanın saf, temiz manevi inançlarını bilinçli olarak başlangıcı olarak yorumlanabilir. Sanatçı, heykeli
kullanan usta politikacılar, medya ile sonradan eklemeli bir tümevarım metoduyla değil,
yüklendiklerinde, bireyin bu sürüye katılmaması bir yığını yontarak tümdengelim metoduyla
düşünülemez. Bireyi sürüden ayıran temel gerekçe, yapmıştır. Böyle yapma nedeni, bir toplumun
özgürlüğün ve yaşam hakkının herkes için eşit içinde nasıl bir vahşet çıktığını simgelemek için
olduğunun bilincine varmasıyla gerçekleşir. Heykel olabilir. Tek bir kütleden, başlı başına yoğun bir
bu anlatımla, bir türlü gerçekleşmeyen özgür dram, acı ve kanlı bir savaşı yansıtmaya yöneliktir.
düşünceyi ve yaşamı, bize ayna tutarak yansıtıyor.
Sanatçı bu bilinçle bir topluma yapılan vahşeti, salt Leonard Baskin, yaptığı bu heykelle tüm insanlığa
o toplum üzerinden değil, tüm insanlığın ortak ortak bir bildiri sunuyor. Önemli olan bunu
kaderi olmasın diye bu heykeli yapmıştır. Heykelin anlayabilmektir.


döngü, Girit’in Alman işgali altına girdiği yıllara

Tarihin İzinde değin devam etmiş ve 1944 yılının Haziran ayında,
Dr. SİREN BORA .
onları toplama kampına götüren gemi, bir İngiliz
torpidosu tarafından Akdeniz’de batırılınca son
bulmuştur.
İzmir’e Göç Eden Girit Yahudileri
Bugün Neredeler?

Doğu Akdeniz bölgesinde yaşayan en eski ve en
önemli Yahudi cemaatlerinden biri olan Girit
Yahudi Cemaati’nin tarihi, M.Ö. 2. yüzyıla değin
uzanmaktadır. Girit Akdeniz’in tam ortasında
ayrıcalıklı bir coğrafi konuma sahiptir. Antik
dönemden itibaren, hem ticaret yolları ağı
üzerinde önemli bir sevk merkezi; hem de
Akdeniz’e hakim olmak arzusundaki çeşitli
ulusların gözünde önemli bir stratejik merkez
niteliğini taşımıştır.

Yaklaşık olarak 2300 yıl boyunca, Roma, Hellen, Hellenistik dönemde Grek dünyasındaki en büyük
Bizans, Arap, tekrar Bizans, Venedik, Osmanlı ve ve en önemli Yahudi cemaatlerinden biri, M.Ö. 2.
Yunan yönetimi altındaki Girit adasında yaşayan yüzyılın ortalarında Girit Gortyna’da kurulmuştur.
Girit Yahudileri, hem adanın aktif ticaret Onlara ilişkin ilk somut bulgu ise, M.Ö. 142
hayatında önemli bir rol oynamış hem de adadaki yılında, çoğunlukla Gortyna’lı Yahudilerin
sayısız savaş, işgal ve yönetim değişikliklerinden gereksinme duyduğu yardım talebi ile ilgili olarak
etkilenmiş, dağılmış ve tekrar toparlanmıştır. Bu Simeon Haşmonayim (Maccabee) tarafından Roma


Senatosu’na yapılan başvuru metinleri ve Kilisesi ise, kararlı bir biçimde Yahudileri takibe
yanıtlarıdır. almış; takip kilisenin teolojisi, polemik yazıları,
vaazları ve dinsel mesajlar içeren hikayeleri ile
Bazı tarihçilere göre, Hellenistik Dönem’de ve desteklenmiştir. 961 yılında Girit’i terk ettiği
Roma Dönemi’nde Girit ve Gortyna, özellikle varsayılan çok sayıda Yahudi’ye rağmen; adada
Yahudi nüfusun toplandığı bir merkez niteliğini bulunan Yahudi Cemaati’nin varlığını sürdürdüğü;
taşımaktadır. Girit adası (Cidonia ve Gorytna Kahire Geniza’sında bulunan mektuplardan
kentleri hariç), Kurtuba’lı Müslümanlar tarafından anlaşılmaktadır.
827‐828 yılında fethedildikten sonra, yaklaşık
olarak 150 yıl Müslüman yönetimi altında kalmıştır.
961 yılında ise, Bizans tarafından tekrar geri
alınmıştır. Girit Yahudilerinin Bizans hakimiyeti
altında olmaktan hoşnut olmadıklarını düşündüren
bazı bulgular mevcuttur. Söz konusu bulguların
büyük bir kısmı, “Kahire Geniza”sından elde
edilmiştir. Bu Geniza, Eski Kahire (Fustat’taki)
Sinagog’a eklenmiş bir odada 19. yüzyılın
sonlarında bulunmuştur.

828 ile 961 yılları arasında Gortyna’da özgür bir
yaşam sürdüklerini tahmin ettiğimiz Yahudiler
için, adanın Bizans tarafından fethedilmesi acı
veren bir deneyim olmalıdır. Muhtemelen Bizans
döneminde, Bizanslı yöneticiler tarafından Girit
Yahudileri üzerinde sert bir baskı kurulmuş hatta
onların adadan ayrılması talep edilmiştir.. Bizans


hakimiyeti altına girdiği 961 yılından önce,

Gortynalı Yahudiler yavaş yavaş
Kandiye’ye(Heraklion’a) yerleşmeye başlamış
olmalıdır. Nitekim Girit’te, Gortyna’dan sonra
bilinen en eski Yahudi yerleşim merkezi
Kandiye’dir. Girit, Venedik hakimiyeti altına girdiği
sırada Giritli Yahudilerin yaşadığı başlıca yerleşim
merkezleri, adanın kuzeyinde yer alan Kandiye,
Resmo (Retimo‐Rethimnon), Sitia ve Milopotamo
(Castel Milopotamo) dur. Günümüzde, yegane
Girit Sinagogunu barındıran Hanya kentine Yahudi
Cemaati’nin yerleşme tarihi, 1252 yılı civarıdır.
Şimdiye kadar sözü edilen kentler, Girit adasının
kuzey kıyısı boyunca kurulmuş olanlardır. Ayrıca,
Girit Yahudilerinin, adayı tam olarak kontrol
amacıyla Venedikliler tarafından inşa ettirilen
kalelerde yaşadığı bilinmektedir. Bu kaleler, Girit
adasının güneyinde eski Gortyna bölgesinde inşa
edilen Castelnuovo ve Bonifacio’dur.
Girit Yahudilerinin etnik kökenini şu şekilde
Antik çağda, Girit’teki Yahudi yaşamının merkezi sınıflandırmak mümkündür:
konumunda olan Gortyna’daki Yahudi varlığının
izleri, muhtemelen adanın Venedik hakimiyeti Girit’te eskiden beri var olan Romaniotlar, Orta
altına girdiği yıllarda büyük ölçüde silinmiştir. Bu Avrupa’dan göç edenler, 1320‐1335 yılları arasında
yüzden, Giritli Yahudilerin ne zaman Gortyna’dan Napoli Krallığının uyguladığı baskılar nedeniyle
ayrılmaya başladığını saptamak hemen hemen kaçanlar, 1394 yılında Napoli’den, 1492 yılında
olanaksızdır. Kanımızca, adanın tekrar Bizans İspanya’dan sürgün edilenler ve sonraki yıllarda


Avrupa’nın değişik kentlerinden ayrılmak zorunda Osmanlı fethi sırasında adada yaşayan
kalanlar, Fransa, Mısır, İstanbul, Eğriboz, Rodos, gayrimüslimlerin büyük bir kısmı Rum’dur.
Mağrib ve Kudüs’ten gelenler. Kısaca söylemek Ermenilerin ve Yahudilerin sayısı ise, oldukça
gerekirse; Girit adası genelinde, Romaniotlar, azdır. Osmanlı Devleti, Girit’e ayak bastığı günden
Aşkenazlar ve Sefaradlardan oluşan kozmopolit bir itibaren, yerli ahalinin din ve mezhep işlerine
yapı hakim görünümdedir. karışmamış; dini merasimler ya da ruhani

kurumların aktivitesi ile ilgili mutlak bir serbestlik
Akdeniz’de önemli bir kavşak noktasında yer alan
tanımıştır. Ana dillere ise, müdahale etmemiştir.
Girit, Roma döneminden itibaren farklı ülkelerden
Zaten adada hakim dil Grekçe; Giritli Yahudiler
gelen Yahudi göçmenlere yuva olmuş; tamamen
arasındaki hakim dil ise İbranice ile Grekçe
ekonomik gerekçelerle burada bir süre kalıp yoluna
karışımı olan Judeo Grekçedir. Ama Girit
devam eden ya da transit geçen Yahudileri misafir
Yahudileri, ayrıca İtalyanca, İbranice ve
etmiştir. Giritli Yahudilerin bir başka özelliği,
İspanyolcayı da iyi düzeyde bilmekteydiler.
ürettikleri kaşer emtiayı ihraç etmeleridir. Girit,
Osmanlı Devleti adayı fethettiği zaman, üç kentte
önemli bir peynir ve şarap ihraç merkezidir. Söz
yaşayan( Kandiye, Resmo ve Hanya) çok dilli bir
gelimi, Girit Yahudileri ile İstanbul
Yahudi Cemaati ile karşılaşmıştır.
(Konstantinopolis) Yahudileri arasında alış veriş
bazında iş ilişkileri mevcuttur. Girit İstanbul’a 1814 yılında adanın tümünde yaşayan Yahudilerin
kaşer peynir ve şarap satarken; İstanbul’daki sayısı, 400 ile 500 kişi arasındadır. 1817 yılında ise,
Venedik yerleşkesine komşu Yahudi mahallesi Kandiye ve Hanya kentlerindeki Yahudi nüfus,
sakinleri (Galata olmalıdır), Kandiye’deki Yahudi toplam 150 ailedir (yaklaşık olarak 750 kişi
debbağlara deri göndermektedir. olmalıdır). 19. yüzyıl’ın başlarında Girit’e gelen

Yahudi göçmenlerin kökeni, adaya yakın yerleşim
1204‐1669 yılları arasında Venedik Cumhuriyeti
yerleri olan Selanik, Korfu, İzmir, Larissa, Zante ve
tarafından idare edilen Girit, 10 Mayıs 1645
Yanina’dır. 1881 yılında ise, Rusya’dan ayrılan
tarihinden itibaren, yaklaşık çeyrek yüzyıl sürecek
göçmen Yahudilerin bir kısmı, Alliance Israelite
olan Türk‐Venedik savaşına sahne olmuştur.
Universelle aracılığıyla, Hanya’ya gönderilmiştir.


Göçlere neden olan olaylar çeşitlidir: Söz gelimi, 26 Mart 1897 tarihinde Alliance’ın Edirne Okulu
1821 ile 1829 tarihleri arasında devam eden Yunan Müdürü ve kentteki temsilcisi Moise Franco
ayaklanması nedeni ile Mora yarımadasından tarafından hazırlanıp Paris’teki Alliance Israelite
ayrılarak Girit’e gelen Yahudiler varken; 1856 tarihli Merkez Büro’ya yazılan Girit Yahudilerine ilişkin
büyük Girit Depremi ve 1897 tarihli Girit Olayları rapora göre: “….Birkaç yıldan beri Girit’te yaşayan
sonucu Girit’i terk edenler olmuştur. Burada bizi Yahudilerin sayısı çoğalmıştır. Toplam olarak
yakından ilgilendiren, İzmir’e gelen göçmenlerdir. yaklaşık 225 ailedir. Yani 1100 kişi, üç kentte
Yer İzmir, yıl 1897. Alliance’ın İzmir erkek okulu oturmaktadır; Hanya, Kandiye ve Resmo….”.

müdürü Gabriel Arié şöyle yazıyor:
Anlaşıldığına göre, toplam 1100 kişiden oluşan
“Kış aylarının diğer olayları; Birinci olarak Girit Yahudi nüfusun bir bölümü İzmir’e göç etmiştir.
Yahudilerinin göçü. Onlar, adada meydana gelen Türk Kaç kişinin göç ettiğini bilmiyoruz. Elimizde 1944
karşıtı ayaklanmanın ardından geldiler. Bir arada seyahat yılında Almanlar tarafından Toplama Kampına
etmişler. Ben onları Alliance’ın himayesi altına almaya gönderilmek üzere gemiye bindirilen Giritli
mecbur oldum. Elimde bulunan paradan 8000 frankı
Yahudilerin sayısı var: 269 kişi. 1897 ile 1941 yılları
onlar için kullandım…”
arasında, yaklaşık olarak 830 Yahudi Girit’ten
Tarih, 8 Haziran 1898. Arié bu kez şunları yazıyor: ayrılmış. Ölmüş ya da göç etmiş. Göçmenler nereye

gittiler? İzmir’e gelen Girit’li göçmen Yahudiler
“…. Rus ve Giritli göçmenlerimiz var. Biz sadece doğrudan
doğruya bize gelerek yardım isteyen Teselya’dan gelen
neredeler? İzmir’e mi yerleştiler? Yoksa bir başka
göçmenlerimizin gereksinmelerini karşıladık. Teselya’daki yere göç etmek zorunda mı kaldılar? Bilmiyoruz.
işgal ordusu askerlerini ülkeye geri getiren Türk
Hükümeti’nin gemisi, yanlarında bir miktar yoksul Her nerede iseler, büyük bir trajedinin önemli bir
Yahudi aile de getirdi‐ zengin olanlar bulundukları yerden parçasını oluşturdukları açıktır. Çünkü göçmek
ayrılma konusunda tereddütlüler‐. Doğdukları ülkeyi terk demek, geride bırakmak, eksilmek ve en önemlisi
eden göçmenlerin anlattığına göre, onlara yönelik olarak kaybetmek demektir.
uygulanan şiddet, zılüm ve katliamdan kaçmışlar…”.


Kuş Hatıraları

Benim çocukluğumda soframıza kuşlar konar

rüyalarımıza melekler uğrardı.

Kapımızdan yoğurtçu

bahçemizden ishakkuşu

kalbimizden yeni çıkan şarkılar geçerdi.

Kışın bir sobamız olurdu

sobanın yanında kedimiz

İBRAHİM kedinin önünde yün yumağı
SADRİ’den bir Hayat Bilgisi fotoğrafı gibiydik.

Yerli malı kullanan

yurdun üç tarafı denizlerle çevrili

kuruüzüm incir fındık

tütün çay narenciye kavun‐karpuz yetiştiren

kuru üzüm ve inciri satan

karşılığında

çamaşır makinesi radyo ve otomobil alan

bir toprağın fertleri...

Biraz yoksul biraz mütevekkil

biraz mahcup biraz kırılgan

biraz naif ama hep umutlu...


Özlerdik. dönerken yıldızları sayardık.
Memleketteki halamızı Biz sıkı çocuklardık.
ince doğranmış bir dilim pastırmayı
yurttan sesler korosunu Hepimizin birer yıldızı vardı
akşam komşuluklarını onlara isim takardık
radyo tiyatrolarını onlar da bize isim takardı
sabah ezanını pus ve dumandan önce bu şehrin
kalaycıyı bozacıyı geceleri gökırpan ve isimleri takılan yıldızları
münir nureddin şarkılarını vardı.

orhan boran yarışmalarını
Benim yıldızıma Mehlika adını vermiştik
kandil gecelerini duvar sarmaşıklarını
biz kimseden yana değildik.
bakkalımızın utana sıkıla veresiye hatırlatmalarını
okul önü koz helvalarını Kimsenin de
akşam oturmalarını kendinden yana olmasını istediği birileri
ve hayatı... olmazdı

Top oynardık Bir değirmendeydik
ip atlar kedi kovalar öğütülen
taşlarla birbirimizin başını yarar öğütülürken türküler söyleyen
mahalle savaşları çıkarır buğday başaklarına benziyorduk.

gece olunca da tutar babalarımızın elinden
yazlık sinemalara gider Ben
Sadri Alışık Vahi Öz çorbalardan tarhanayı
Belgin Doruk Cüneyt Arkın seyreder yemeklerden kurufasulyayı
Olimpos gazozları içer sigaralardan Harmanı
güler eğlenir bağırır çağırır belki bunun için çok sevdim.


Yollar bozuk musluklar bozuk Başımız ağrırdı komşumuz vardı
ziller bozuk paralar bozuk gönlümüz daralırdı komşumuz vardı
ama adamlar sağlam idi. Çorbamızı umutlarımızı
memleket kadar kalbimizi paylaştığımız
Bu şehrin yıldızları vardı. komşularımız vardı.
Saçlarına kurdelalar takan
çivitle yıkanmaktan aşınmış beyaz çoraplarına Geceleri bekçimiz
leke bulaşmasın diye su birikintilerinden sakınan gündüzleri sütçümüz
gözleri önünde bizim kadar zayıf da olsa
yürekleri ve beslenme çantaları ellerinde nohuta ve makarnaya alışmış da olsa
küçük çocukları vardı bu şehrin Sarman adında bir kedimiz
bu şehrin yıldızları vardı. ceplerimizde kırık misketlerimiz
çamur bulaşığı ellerimiz
ve gülümseyen bir yüzümüz
Ben Fenerbahçeyi amcam Vefayı tutardı.
kimseye göstermekten utanmayacağımız bir içimiz
Konya tahıl ambarı Mersin muz cennetiydi.
biraraya gelerek çektirebileceğimiz
bir aile fotoğrafımız vardı.
Taksimden Fatihe troleybüs kalkar
Şişhanede mutlak raydan çıkardı. Bir sabah bütün iyi şeylerin
Ayvansaray iskelesinden
Vallahi hayat zor ve fakat çok matraktı. hayal ülkesine doğru demir alan
bir şirket‐i hayriyye vapuru gibi
Muammer Karacan’nın adına aramızdan ayrıldığını gördük
bir tiyatro binası yoktu Sonra Ayvansaray’ın sularının çekildiğini yazdı
bizzat kendisi vardı. gazeteler.


Süheyla hanımın Raci beyin Hadi hepsini ben uydurmuştum.
Melahat mehveş ablanın
Niko’nun Ercüment efendinin çekildiğini ise Ama rüyalarımızın melekleri
yazmadılar nedense. ve soframızın daim konukları kuşlar?
Ama yok ama yoklar.
Ya onlar?
Ne Harman sigarası kaldı geriye
ne Olimpus gazozu Onları siz de görmediniz mi?
ne Sadri Alışık.
Sizin de sofranıza konup
Kalan bir tortuydu belki. rüyalarınıza uğramadılar mı?

Belki kırık bir rüya denizi Onlar da mı yalandı?
belki suya düşürdüğümüz suretimizin
cep aynamıza nüktedan bir yansımaydı herşey.

Herşey Maltepe sigarasının
hep arandığında
her bakkalda bulunabilmesi ile  
büyüsünü kaybetmişdi belki de
belki de biz bir rüya mı görmüştük?

Hadi hepsi yalandı.

Hadi hepsi hayaldi.



Nazlı Doenyas
İstanbul

Hanuka

Sekiz Gece,
Sekiz Işık, Sekiz Mesaj

BİLİYOR
MUYUZ?

Bu bölümde özet olarak verilen bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek
amacıyla, muhtelif farklı kaynaklardan derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı
gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için Bayramlar ve Özel Günler hakkında en
doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir

Rabbi Shlomo Yaffe; Hanukiya’nın üzerine
dizilmiş olan mumları (veya kandilleri) yakmanın,
Hanuka bayramının en önemli simgesi olduğundan
yola çıkarak, bu ışıkların sekiz gece süresince ve


her gece bir tane artırılarak yakıldığına dikkat alevimizi besleyen, canlandıran yakıttır. Spiritüel
çeker. Bu şekilde Hanukiya’daki küçük ışıklardan şevk ve heves‐ alev‐ bazen sadece kısa ve dumanlı
her birinin ayrı ayrı bize vermek istediği mesajları bir ışık yaratarak fitili tüketip yok edebilir.
şöyle belirtir: Vücudumuzun, ruhun ışığıyla ateşlenmesine izin
verirken, bu yolda tüketilmesine izin vermemeliyiz.
1‐ Karanlıkla dolu bir odanın değişmesi, Mitsvalar, spiritüelliğimizin coşkusunu kendimizi
aydınlanması için ufacık bir alev bile yeterlidir. tüketecek değil, etrafımızı aydınlatacak şekilde
Karanlık; ışığın yokluğudur, dolayısıyla her ışık, beslememizi sağlar. Hayatın amacı, hayattan
karanlığın sonu anlamına gelir. Aynı şekilde uzaklaşmak değil, hayatı kutsal ve anlamlı hale
kayıtsızlık, duyarsızlık da, evimizde, cemaatimizde, getirmektir, yani giriştiğimiz her fiziksel eylem,
bizimle Tanrı arasında, bizimle çevremiz arasında ilahi ışığı yansıtmalı, taşımalı ve iletmelidir.
durumları iyileştirmek için herhangi bir çaba
göstermememiz de, kötülüğün varolmasına ve 3‐Hanuka’nın her akşamı yeni bir ışık daha ekleriz.
devam etmesine yol açar. Yarattığımız, sebep Bu da, spiritüel konularda yaptıklarımızı yeterli
olduğumuz her çaba, her değişim, her görmekten, yaptığımızla yetinmekten kaçınmamızı
aydınlatmanın etkileri çok uzaklara kadar ulaşır. simgeler. Eğer bize yaşanacak bir gün daha
Hiçbir zaman bireysel katkımızın küçük ve sınırlı verildiyse, o ana kadar gerçekleştiremediğimiz iyi
görüntüsünün, bizim bu katkıyı yapmamızı ve ve güzel bir şeyi yapmayı başarabilme fırsatı
bunun önemini takdir etmemizi engellemesine izin vermek içindir.
vermemeliyiz.
4‐ Hanuka ışıklarını kapının veya pencerenin
2‐ Bir kandil veya mum, üç unsurdan oluşur: yanında yakarız‐evimizin çıkış noktalarına. Kendi
yakacak (yağ veya balmumu), fitil ve alev. Fitil; hayatlarımızı aydınlatmamız yeterli değildir, iyi
vücudumuzu temsil eder, alev hepimizin içinin olduğunu bildiğimiz şeyleri başkaları ile de
derinliklerinde taşıdığı Tanrısal kıvılcımın paylaşmalıyız.
coşkusunu simgeler ve Tora’nın mitsvaları bizim


5‐ Hanuka kurallarına göre her alev sadece bir 8‐ Hanuka ışıkları, Yeruşalayim’deki Kutsal
fitilden çıkmalıdır, daha fazla değil. Bir mitsva veya Tapınak Bet Amikdaş’taki menora ile gerçekleşen
başka bir kutsal işle ilgilenirken o ana, yaptığımız bir mucizeyi yansıtır. Hanuka ışıkları, geçmişten
mitsvaya yoğunlaşmamız gerekir. Başka zamanlar gelen ışıkların devamı ve geleceğin umudu ve
ve başka güzel davranışlarımız mutlaka olacaktır, garantisidir. Hanuka ışıkları, Tanrı’nın sonsuza
ama ancak tüm benliğimizle yaşadığımız ana kadar Ev’inden uzak kalmayacağının ve Bet
yoğunlaştığımız zaman gerçek başarıya ulaşabiliriz. Amikdaş’taki ışıkların, kurtarılmış, mutlu ve
6‐Hanuka ışıklarını ancak yaşadığımız yarım birleşmiş bir dünyada tekrar yakılacağının umudu
kürede karanlık olduğu zaman yakabiliriz. ve garantisiyle coşku içinde ışıldar.
Çabalarımızı, özellikle ve öncelikle kendi
hayatımızdaki ve kendi cemaatimizdeki karanlığa
aydınlık getirecek şekilde yönlendirmeliyiz.

7‐ Hanuka ışıkları, çoğunluğun duyarsızlığı veya
ilgisizliğinin bizi engellemesine, Tora’da açık olarak
belirtilen‐ Tanrı’nın bizden istediği‐ şekilde
davranmaktan alıkoymasına hiçbir zaman izin
vermememiz gerektiğini anlatır. Yahudiler’in
büyük çoğunluğu, İsrael’in Helen’leşmesine, Bet
Amikdaş’ın küçük düşürülmesine boyun eğmiş ve
durumu kabullenmişlerdi. Sadece bir aile‐
Haşmonay’lar‐ bunu kabul etmeyi reddetmişti ve
onların görünüşte boşuna ve faydasız gibi görünen
isyanları, diğer Yahudiler’in içlerinde saklı duran
Tanrısallık kıvılcımlarını ve şevki ateşlemeye yetti.


22 Aralık Salı ‐ ASARA BETEVET ORUCU
Dini Takvim I.Bet Amikdaş'ın yıkılışına giden acı olaylar
Nazlı Doenyas zincirinin başladığı Tevet ayının onuncu günü,
hahamlar tarafından önemli bir oruç günü olarak
1 Kasım 2015 (19 Heşvan 5776) kabul edilir.
31 Aralık 2015 (19 Tevet 5776)
‐ M.Ö 588 yılının 10 Tevet günü, Babil Kralı

Nevuhadnetsar Yeruşalayim'i kuşatmaya başlar.
6 Aralık Pazar akşamı HANUKA 1. Akşam‐ ‐ Üç yıl sonra 17 Tamuz'da (Şiva Asar Be'Tamuz)
Yıldızlar çıktıktan sonra, bütün ev halkı Yeruşalayim'in surlarında gedik açmayı başarır.
Hanukiya’nın etrafına toplanır. ‐ Bundan üç hafta sonra 9 Av'da (Tişa Be'Av)
Kandiller yakılmadan: Tanrı'nın Kutsal Varlığı'nın yeryüzünde ikamet
1.Vii Noam ettiği yer olan Kutsal Tapınak Bet Amikdaş yıkılır.
2.Leadlik Ner hanuka Bu yıkılış, Israel’in Yehuda Krallığı'nın sonu,
3.Şeasa Nisim Laavotenu ve sadece kandillerin Yahudi halkının Babil sürgününün de başlangıcı
yakıldığı ilk gece ek olarak: Şeeheyanu berahası olur. 10 Tevet, Yahudiler'in kaderine acı bir şekilde
söylenir. damga vuran bu olayların start aldığı gündür.
Kandiller yakıldıktan sonra:
1.Anerot Alalu Pasukta (Ezekiel 24:1) “Beetsem Ayom Aze‐Tam
2. Mizmor Şir Hanukat pizmonları (nakaratlı dinsel Olarak Bu Günde” denildiği için, Cuma gününe
şiir) söylenir. Hanuka şerefine mumlar Şabat hariç rastlaması durumunda bile oruç tam olarak o
her gece yıldızlar çıktıktan sonra yakılır. günde tutulur.
*Cuma akşamüstü gün batmadan; önce Hanuka mumları, daha sonra Şabat
mumları yakılır. Bu yıl 22 Aralık Salı günü tutulacak olan Asara
*Cumartesi akşamı ‐Hanukiya Şabat çıkışından sonra yakılır.
**Hanukiya yakma kuralları hakkında detaylı bilgi: Be'Tevet‐10 Tevet orucu, Salı sabahı gün doğmadan
http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&task=view&id= başlayıp, aynı günün akşamı Arvit duası bitimiyle
2669&Itemid=204#Content

son bulur.



Dr. Siren Bora
İzmir

Bodrum Yahudi Mezarlığı
(Son Bölüm)

MEZAR TAŞLARINDAKİ

İBRANİCE METİNLERİN ÇEVİRİSİ VE

BODRUM ANLAMLARI

Yahudi Mezarlığı N)‐Mezar Taşlarındaki İbranice Metinlerin
Çevirisi ve Anlamları:

1 –Miryam Bulisa’nın mezar taşı:

Dr.Siren Bora’nın Baruh Dayan Haemet. Matzevet Kevurat alefhey

2013 YILI Ekim ayında düzenlenen (eşet hayil) hakevuda ve hatzenua heyhey (hagiveret
Uluslararası Bodrum Sempozyumunda sunduğu ve hanihbedet) Marat Bulisa Miryam almanat Yaakov
Ege Üniversitesi Araştırma Merkezi tarafından yayınlanan
Bodrum Yahudi Mezarlığı ile ilgili bildiridir.
Romano……

Hakiki Yargıç mübarektir. Bu mezardaki lahitte
hanımefendi ve mütevazı kişiliğe sahip erdemli ve
yüce Bayan Miryam Bulisa Yaakov Romano…….’nun
dul eşi…….


2‐ Yaakov Romano Behar’ın mezar taşı: lemakomo humanuah Aharon Barha ben Esteriya

Baruh Dayan Haemet. Po nignaz ve nikvar gufo şel ……….be yom 22 lehodeş Tişri şin (şanat) 5668. Toşav

habahur ve haşuv heyhey (haadon hanihbad) Selanik…
Yaakov Romano Behar Avraham Ben Behora nunayn
(nilba olamo). Betşin (beşanat) 20 Adar 5682. Hakiki Yargıç mübarektir. Geride kalanları dertli
bıraktı ve ruhu yükseklere çıktı. O bizim başımızın
Hakiki Yargıç mübarektir. Burada saklanmış ve tacı öğretmenimizdi, öldü. Zamanın ve mekanın
gömülmüş olan vücut erdemli ve yüce, Behora oğlu dışında müteveffa, Esteriya’nın oğlu Aharon Barha
Yaakov Romano Behar Avraham ebediyete intikal ……….1908. İkameti Selanikti……
etti. 20 Mart 1922 Pazartesi.

5‐ İtshak Kapeluto’nun eşi Hanula’nın mezar
3‐ Mordehay Avraham İsrael’in mezar taşı:
taşı:
Matzevet Kevurat hanavon ve haşuv Mordehay
Baruh Hagozer. Ayn bemar bohe ki lo alta laaruha:
Avraham İsrael nilba olamo Beyombetlamedhet
zot Torat hayoledet haozvat elva neureya ve hi
(lehodeş) Sivanbeşanatheytetreşlamedhet (hatarlah)
Marat Hanula membet eşet harav İtshak Kapeluto
(5638). Leyetsira tafnuntsadikbethey (Tihiye
hayu betşin(bişnat‐beşanat) 17 Elül şanat 5640.
nişmato tsurura betsror hahayim) (Tantsava).

Umembet.
Bu mezardaki lahitte ebediyete intikal eden
erdemli ve önemli kişi Mordehay Avraham İsrael Hükmeden mübarektir. Göz acı ile ağlar. Yaşamı
var. Yıl yaradılıştan itibaren. 1878. Ruhu yaşam uzun sürmedi çok genç yaşta lohusa iken öldü. Şu
haznesinde dinlensin. anda hayatta olan Rav İtshak Kapeluto’nun eşi
Bayan Hanula. Yıl Eylül 1880.
4‐ Aharon Barha’nın mezar taşı:

Baruh Dayan Haemet. Bekan nişar geviyato ve 6‐ Yaakov Kapeluto’nun mezar taşı:

lemarom alta nişmato halo hu ayntetreş (ateret Baruh Hagozer. Alae gal ze: Behi veze: al haiş al
roşeynu) moravinu haniftar hutz lezmano ve hutz haze haholeh be lo banim Kehar Yaakov Kapeluto


nunayn (nilba olamo) Betşin 28 Heşvan beşanat 9‐ Hayim Kapeluto’nun eşi Mazaltov’un mezar
5641. Umembet. taşı:

Baruh Dayan Haemet. Po nitmena hazakena
Hükmeden mübarektir. Bu taşın üzerinde gözyaşı
Mazaltov eşet Hayim Kapeluto nunayn (nilba
dökülecek. Bu adam çocuksuz gitti. Ebediyete
olamo) beyom 22 Elül 5676.
intikal eden Sayın bay Yaakov Kapeluto. Yıl Eylül

(Ekim) 1881.
Hakiki yargıç mübarektir. Burada bekleyen Hayim
7‐ Avraham Galanti’nin eşi Rahel’in mezar taşı: Kapeluto’nun yaşlı eşi Mazaltov ebediyete intikal

etti. Eylül 1916 gününde.
Baruh Hagozer. Alae gal ze: behi yevaze lekol hoze

keilem aley işa mekaduşa kehadasa: keharim hi
10‐Yosef Galanti’nin mezar taşı:
haişa hakevuda ve hatsenua Marat Rahel membet
eşet ……….Kehar Avraham Galanti hayu ………lehodeş Baruh Hagozer. Aşre yere et haşem hayaşiş ve

Tamuz beşanat 5645. Umembet. hanavon hameula Yosef Galanti. Nunayn
(nilbaolamo) beşanat5655… Membet.
Hükmeden mübarektir. Bu taşın üzerinde gözyaşı Tafnuntsadikbethey (Tihiye nişmato tsurura betsror
dökülecek. Sen hayal edebilirsin. Sen dilini tut. hahayim) (Tantsava).
Ester gibi kutsal dağlar gibi güçlü o kadın saygılı
mütevazı Bayan Rahel. Şu anda hayatta olan Sayın Hükmeden mübarektir. Ne mutlu ki Tanrıdan
bay Avraham Galanti’nin eşi………….Yıl 1885. korkan (Tanrıya riayet eden) yüce ve yaşlı

beyefendi Yosef Galanti ebediyete intikal etti. Yıl
8‐ Milaslı Mizrahi’nin mezar taşı: 1895…… Ruhu yaşam haznesinde dinlensin.

Baruh Dayan Haemet. Matsevet kevurat

…………..Mizrahi……….miMilas……yomyudalef….…. 11‐ Hayim Rehamim Kapeluto’nun mezar taşı:

Hakiki Yargıç mübarektir. Bu mezardaki lahitte Baruh Dayan Haemet. Aşrey yere et hey(Haşem)
Milaslı Mizrahi….. hayaşiş hanihbad Hayim Rehamim Kapeluto
nunayn(nilba olamo) şinyudtet 19 Şevat şin(şana)


Hataraz (5677). Tafnuntsadikbethey (Tihiye habaal tsoeket bemara alhaişa hayekara pitom baira

nişmato tsurura betsror hahayim) (Tantsava). ve nafla learua. Habanim ve habanot bohim ima
yamim yemima. Hakevuda ve hatsenua mem
Hakiki Yargıç mübarektir. Ne mutlu ki Tanrıdan (Marat) Rivka Tamar eşet reş (Rav) Moşe
korkan(Tanrıya riayet eden)saygın yaşlı beyefendi Anaşaman. 25 Elül.
Hayim Rehamim Kapeluto ebediyete intikal etti.
Ölümü 3 Şubat. Ruhu yaşam haznesinde dinlensin 1902. Hakiki Yargıç mübarektir. Kocanın sesi
1917. aniden ölen çok sevgili (kıymetli) karısına acıyla
feryat ediyor. Oğulları ve kızları anne anne diye
12‐ Moşe Habiv’in eşi Ester’in mezar taşı: günlerden beri ağlıyorlar. Muhterem ve terbiyeli

Baruh Dayan Haemet. Matsevet kevurat haniftera Bayan Rivka Tamar, Rav Moşe Anaşaman’ın eşi.
bemivhar yamea Marat Ester eşet Moşe Ben Habiv Eylül.
heyyudvav (hayu‐haşem yişmerehu viyhayehu)
niftera lamedhey (lehodeş) Heşvan 8 şin (şanat) 14‐ Nesim Notrika’nın eşi Rivka’nın mezar taşı:

heytafreşmemsofid (5608). Tafnuntsadikbethey Baruh Hagozer. Matsevet kevurat hayekara şebikşa

(Tihiyyenişmatatsururabetsrorhahayim (Tantsava). mem (Marat) Rivka eşet Nesim Notrika nunfe
Yudmemayn (yihiyye menuhato eden). (nifteret) 5 Av şanat 5629.

Hakiki Yargıç mübarektir. Bu mezardaki lahitte Hükmeden mübarektir. Bu mezardaki lahitte
seçkin günlerinde ölen Tanrı onu korusun ve uzun Nesim Notrika’nın kıymetli eşi Bayan Rivka var.
ömür versin Bay Moşe Habiv’in eşi Bayan Ester var. Ölümü Haziran( Temmuz) yıl 1869.
Yıl 1848. Ruhu yaşam haznesinde dinlensin.
İstiratgahı (mekanı) cennette olsun. 15‐ Yosef Franko’nun mezar taşı:

Baruh Dayan Haemet. Matsevet kevurat haiş Yosef

13‐ Moşe Anaşaman’ın eşi Rivka Tamar’ın Franko niftar beyom 7 Av şanat 669.
mezar taşı: Tafnuntsadikbethey (Tihiyye nişmato tsurura

5662. Betdalethey (Baruh Dayan Haemet). Kol betsror hahayim (Tantsava)).


Hakiki Yargıç mübarektir. Mezardaki lahitte yatan yatanın kim olduğunu biliyor musun? Aç
bu adam Yosef Franko 1 Ağustos 1909 da öldü. kulaklarını ve dinle. Kim bu sevilen baba,
Ruhu yaşam haznesinde dinlensin. incilerden daha değerli bu varlık, gençlerin seçkini,
daha çok genç. Bu nedenle daima feryat ederek
16‐ Yehiyel Avraham Romano’nun mezar taşı: ağlayacağız. Bütün varlığımızla haykıracağız.

Baruh Hagozer. Kina vetsavha narim aleyha aretz. Günler ve geceler boyu göz pınarlarımızdan yaşlar
Aşer nihrat laasot kilaron veharetz. Al kol hayitzur akacak. Biz yetimiz, babamız yok oy bize! Şiddet,
peraşat reşet umetsuda. Ahh ahh! Tihla kol keli öfke bela gel isyan ediyoruz. Ruhu ve canı
hemuda.Hayadaat aşer kimnat po?! Heytina ozneha dinleniyor. Ahh! O Tanrının yanına gitti ve bizi
uşnimi efo. Av naim, hafetz yakar mipeninim mivhar acımızla baş başa bıraktı. Saygıdeğer beyefendi,
mibahurim verah başanim. Al zot nivke tamid bekol başımızı tacı, Efendi babamız, kutsal işlerle uğraşan
yelala. Makor dima norid yomam velayla. Yetomim din adamı Rav Yehiyel Avraham Romano Yıl 1912.
hayinu ve en av oylanu! Evra vezaam vetsara hara Kutsal Şabat günü. Yüreğimiz mahzun.
banu. Ruho ve nişmato asaf hamenuhot. Ahh! Ki
otanu azav leanahot. Heyhey (Haadonhanihbad) 17‐ Zimbuloğlu Şemuel Kadranel’in mezar taşı:

aleftetreş (ateret roşeynu) moravinu Baruh Dayan Haemet.

heynunbetkufşin (hanidasek bekodeş) heyreş Zimbuloğlu Şemuel Kadranel burada metfundur.
(HaRav) Yehiyel Avraham Romano. Betşin (Bişnat‐ 24/6/1949 Ruhuna Fatiha.
Beşanat) beyom 3 Tevet şin (şana) 5672. Betkuf
(beyomkodeş) Şabat maşuş lebenu, Membet. Ahh! Pitom ba ido lehatarat roşeynu moravinu
heynun haadon nihbad ve naala Harav Şemuel
Hükmeden mübarektir. Acı dolu şiirler ve Kadranel ben Zimbul nunayn (nilba olamo). Betşin
yakarışlar haykırışlar sanadır ey toprak. Çünkü sen (Bişnat‐Beşanat) beyom 27 Sivan şanat 5709.
bizi düşkün hale getirdin. Bu ayrılıklara neden Tafnuntsadikbethey (Tihiye nişmato tsurura betsror
olduğun (yaptığın) için Ahh ahh! Özlemlenen hahayim) (Tantsava)).
hayal edilen ne varsa hepsi yok oldu. Burada


Hakiki Yargıç mübarektir. 19‐ Bohor Akyüz’ün mezar taşı:

Zimbuloğlu Şemuel Kadranel burada gömülüdür. Baruh dayan Haemet.

24/6/1949 Ruhuna Fatiha. Bohor Akyüz burada metfundur. Ruhuna Fatiha.

Ahh! Başımızın tacı öğretmenimiz erdemli ve yüce Habanim tsoakim ahh! Avinu bemakom gilbehi
Saygıdeğer Zimbul oğlu Rav Şimuel Kadranel tamrorim tanya ve anya baroş haharim heyhey
aniden ebediyete intikal etti. Yıl 24 Haziran 1949. (haadon hanihbad) ayntetreş (ateret roşeynu)
Ruhu yaşam haznesinde dinlensin. heynunvavhey (haiş nedavod vahessed) hahazran
bamitsvat Bohor Hayim David Rehamim Kapeluto
18‐ Rafael Taribis’in mezar taşı: ben Hanula nunbettet. noled beyom 8 lehodeş Elül

Baruh Dayan Haemet. Emeş Rafael ba al mişkaveha şanat 5640 ve halah lebeit olamo beyom 1 lehodeş

hu behalom davar gala ozneha Malah medaber leha Nisan şanat 5699. Tafnuntsadikbethey. (Tihiye
rau eyneha musar ve hagiyun(?) sam allibeha nişmato tsurura betsror hahayim) (Tantsava).
heyhey (haadonhanihbad) ayntetreş (ateret
roşeynu) maravinu hahaham hameromam Rav Hükmeden Yargıç mübarektir.
teveya(?)… Rafael Taribis ve tsokel(?) betşin (bişnat‐ Bohor Akyüz burada gömülüdür. Ruhuna Fatiha.
beşanat) beyom 10 Tamuz şanat 5650.
Tafnuntsadikbethey (Tihiye nişmato tsurura betsror Oğulları feryat ediyor ahh! Dağ başlarında feryat
hahayim) (Tantsava). figan ağlama dalgası ile acı çekerek babamız
diyorlar. Başımızın tacı, özverili iyiliksever adam,
Hakiki Yargıç mübarektir. Dün akşam yattığın yere tanrı buyruklarına itaat eden saygın beyefendi
Rafael geldi. Melek rüyanda sana konuştu. Kalbinin Hanula’nın oğlu Bohor Hayim David Rehamim
üzerine koydu. Başımızın tacı, erdemli ve yüce Kapeluto 1880 yılında doğdu ve ebedi
babamız büyük Rav Rafael Taribis. Yıl 1890. Ruhu istirahatgahına 1939 yılında gitti. Ruhu yaşam
yaşam haznesinde dinlensin. haznesinde dinlensin.


20‐ Rafael Menahem Hayim Galanti’nin mezar Baruh Hagozer. Behi ariv: ve evke bamistarim: al
taşı: ateret roşeyn kineefah…..

Baruh Hagozer. Makom asot hupa baavur tahat

kipa ve nigzar mehayim heyhey (haadon hanihbad) Hükmeden mübarektir. Yüksek sesle ağlayanlar: Ve
Rafael Menahem Hayim Galanti nunayn (nilba acıklı şiir okuyan kişi: Başımızın tacı olan O
olamo) betşin (bişnat‐beşanat) beyom erev roş adam……….
haşana şanat 5648. Tafnuntsadikbethey (Tihiye
nişmato tsurura betsror hahayim) (Tantsava). 23‐ Eliyahu Elhadif’in mezar taşı:

Baruh Dayan Haemet. Eben makir Toar. Over dereh
Hükmeden mübarektir. Kipa altında damat olacak habetzot. Zot hamatzevet tahil toar et divre
yerde mahkum edilip hayattan uzaklaştırıldı. haketivat baaretz aheret hayeta hakever faltzot
Saygıdeğer Rafael Menahem Hayim Galanti Yılbaşı toaziha ve teka kaar hayom mar kelana yagi ad şaar
gecesi ebediyete intikal etti. Yıl 1888. Ruhu yaşam hamoran lo zaken gam naar Ah! Haamar venora
haznesinde dinlensin. ah!vezaam ervah ve raa libo Eliyahu tsoek bemara

Ah! Beir Bodrum haya li simhati beyom iş kariti lirot
21‐ Nesim Pelisof’un mezar taşı:
hupati yad nagaa bi velikro vauval kol şum şemua..
Matzevet kevurat. Hanavon vehaşuv Nesim Pelisof kol ayn… Eliyahu Elhadif… toşav Milas beyom…
nilbaolamo beyom 19 lamedhet (lehodeş) Eyar Tevet şin (şanat) hatarnaz 5657.
hatarlah 5638 leyetsira. Tafnuntsadikbethey (Tihiye Tafnuntsadikbethey (Tihiyye nişmato tsurura
nişmato tsurura betsror hahayim) (Tantsava). betsror hahayim) (Tantsava).

Anlayışlı ve önemli Nesim Pelisof ebediyete intikal
Hakiki Yargıç mübarektir. Bu taş nitelik belirtir.
etti. Burada yatıyor. Yıl yaradılıştan itibaren 1878.
Yoldan geçen bu taşa bak. Bu yazılanlardan bilgi
Ruhu yaşam haznesinde dinlensin.
edin. Kabir başka bir topraktaydı. Acı bir günde, ne
22‐ Erkek mezar taşı: ( Üzerindeki kırık mermer yaşlı ne de genç Ahh! Acı ve dehşetle Ahh! Öfke ve
parçaları farklı mezarlara ait) hiddetle Ahh! Eliyahu’nun yüreği acıyla feryat


ediyor. Bodrum kentinde evlilik gününde. Bir el şanat Hataryu (5656) leyetsira. Tafnunstadikbethey

beni yaraladı. Milas’ta ikamet eden Eliyahu Elhadif. (Tihiye nişmato Tsurura betsror hahayim)
Yıl 1897. Ruhu yaşam haznesinde dinlensin. (Tantsava).

24‐ Gedalya Kapeluto’nun eşi Rivka’nın mezar Hükmeden mübarektir. Ve Hakiki Yargıç
taşı: mübarektir. Ne mutlu ki Tanrıdan korkan(Tanrıya

Betdalethey (Baruh Dayan Haemet). Kol habaal riayet eden) Sayın bay İtshak M. Kapeluto çok
tsoeket bemara al haişa haye kara ba ira(?) ve nafla büyük acı çektikten sonra Tevet ayının 10. Günü
learua. Habanim ve habanot bohim ima yamim kutsal Şabat’ta ebediyete intikal etti. Ölüm yılı
yamima hanifteret hakevuda ve hatsenua Marat yaratılıştan itibaren 1896. Ruhu yaşam haznesinde
Rivka eşet Gedalya Kapeluto. Kislev 28 şanat 5666. dinlensin.
Tafnuntsadikbethey (Tihiyye nişmata Tsurura
betsror hahayim) (Tanthsava). Membet. 26‐Moşe Galanti’nin mezar taşı:

Baruh Dayan Haemet. Matsevet kevurat haiş Moşe

Hakiki Yargıç mübarektir. Kocanın sesi aniden ölen Galanti ben Yaakov Galanti niftar beyom 24 Nisan
çok kıymetli karısı için acıyla feryat ediyor. şanat 659.
Oğulları ve kızları anne anne diye günlerden beri
ağlıyorlar. Muhterem ve terbiyeli Bayan Rivka. Hakiki Yargıç mübarektir. Yaakov Galanti’nin oğlu
Gedalya Kapeluto’nun eşi. Yıl 1906. Ruhu yaşam olan Moşe Galanti bu mezardadır. Ölüm yılı 1899.
haznesinde dinlensin.

25‐ İtshak M. Kapeluto’nun mezar taşı: 27‐Yaakov Galanti’nin mezar taşı:

Baruh Hagozer. Ve Baruh Dayan Haemet. Aşrey Baruh Hagozer. Ve Baruh Dayan Haemet. Yelala
haiş yere et hey (haşem) haniftar hameduka şemanu bohim habanim ve habanot alav vezot
bayesuririm Kehar İtshak M. Kapeluto nilba olamo matzevet kevurat Kehar Yaakov Galanti nunayn
niftar beyom Şabat kodeş yom arbaa lehodeş Tevet (nilba olamo) niftar erev Şabat kodeş asiri ve hodeş


asiri şin (şanat) hatarnu (5656) leyetsira. vemuvak bemaalot menuha lemişvato beyn
Tafnuntsadikbethey (Tihiye nişmato tsurura betsror haopanim vezaro yatsits uperah marikonim haadon
hahayim) (Tantsava). hanihbad hahaham hanavon Kehar Baruh Galanti

membet betşin (bişnat‐beşanat) beyom 19 Heşvan
Hükmeden mübarektir. Ve Hakiki Yargıç
şin(şanat) 5679…
mübarektir. Babaları için ağlayan oğullarının ve

kızlarının feryadını duyduk. Bu mezardaki lahitte
Hakiki Yargıç mübarektir. Burada yatanın kim
ebediyete intikal eden Sayın bay Yaakov Galanti
olduğunu merak eden herkese? Uzun yıllar Tanrıya
var. Ölümü kutsal Şabat akşamı. Tarih 10. Ayın 10.
inanmış eğitimli akıllı zeki alçak gönüllü yaşlı ve
Günü yaratılıştan itibaren 1896. Ruhu yaşam
çok saygın bir kişiydi. Ruhu buradaki diğer
haznesinde dinlensin.
mezarlardakilerle birlikte barış ve huzur içinde
28‐Yosef Galanti’nin eşi Sara’nın mezar taşı: olsun, soyu bir nar ağacı gibi yeniden çiçek versin.

Baruh Hagozer. Eşet hayil hayikara: tsenua ve Yaşlı ve saygın bay Baruh Galanti. 1919 yılının
keşera: Vehi Marat Sara membet eşet haRav Yosef Heşvan ayı…
Galanti heyyudvav(hayu‐haşem yişmereu
veiyiayevu). Bişnat marHeşvan. Şanat 5647. 30‐ Hezkiya İtshak Galanti’nin mezar taşı:

Umembet. Baruh Hagozer. Behi neharot:…… Veyitsra İtshak.

…………………. Veyitsraa İtshak. Nişmato lemul kono:
Hükmeden mübarektir. Sevgili erdemli kadın: Şebal…. Veyitsra İtshak. Halo hu yere haşem
Soylu ve mazbut: Allah ona ömür versin Rav Yosef hahaham ve hanavon kehar ve Hezkiya İtshak
Galanti’nin eşi Bayan Sara. Ay Heşvan. Yıl 1887. Galante behor(?) Moşe nunayn (nilbaolamo) halah
29‐ Baruh Galanti’nin mezar taşı: limnohot ben tetlamed(tal) şana beyom yudbet (12)

Baruh Dayan Haemet. Lekol over ve şav leyeda Tamuz şnat 5645. Umembet. Tafnuntsadikbethey
yeretsa lemi tsiyun halez bamevusa? Halo taan leiş (Tihiye nişmato tsrura betsror hahayim) (Tantsava).
zaken naso panim avad ethey meava arba şanim Vavlamedlamed...
maskil ve navon yaşar bemifalot hazran bemetsot


Hükmeden mübarektir. Nehirler gibi ağlıyor:…. Bodrum 2011, s.s 300‐ 332.

10. GÜNAY, Vehbi, ‘’XIX Yüzyılın son çeyreğinde Bodrum (Osmanlı
İtshak çıktı…………. İtshak çıktı. Ruhu onun
Vilayet Yıllıklarına göre), 2. Uluslar arası Her Yönüyle Bodrum
sahibinin karşısında: … İtshak çıktı. Tanrı korkusu Sempozyumu 9‐12 Mayıs 2011, Bodrum 2011, s.s 333‐349.
olan bilgin ve anlayışlı… Moşe’nin oğlu Hezkiya 11. KODAL, Tahir, ‘’Atatürk döneminde Bodrum’un Nüfus Yapısı’’, SDÜ
İtshak Galante ebediyete intikal etti. 39 yaşında Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi sayı 17, Mayıs 2008,
öldü. Yıl 1885. Ruhu yaşam haznesinde dinlensin. s.s 77‐100.
12.KUTSAL KİTAP – Yeni Dünya Çevirisi, New York 2008.

13. NAHUM, Henri, Les Juifs de Smyrne a la fin du XIX. Eme siecle et au
debut du XX. Eme siecle (yayınlanmamış Doktora Tezi), Paris
*** 1990.
14. RODRİGUE, Aron, French Jews, Turkish Jews The Alliance Israelite
KAYNAKÇA Universelle in Turkey 1860‐1914, (Pho deissertation) Harvard
1. AD120 PLUS – Ad Mea ve Esrim 1900‐2053, Yeruşalayim 2000. University 1985.
2. AKÇA, Bayram, ‘’ 20. Yüzyıl Başında Bodrum Kazası’’, 2. Uluslararası 15.TANYU, Hikmet, Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Ankara Ünv.
Her Yönüyle Bodrum Sempozyumu 9‐12 Mayıs 2011, Bodrum 2011, İlahiyat Fakültesi yayını LXXXI Ankara 1968.
s.s 18‐26. 16. TORA – BEREŞİT, 1. Kitap İstanbul 2002.
3.ATA, Bahri, ‘’Tarihi Mezarlıklar, Eğitim ve Bolu Örneği’’, Bolu Bilim, 17.TORA – ŞEMOT, 2. Kitap İstanbul 2007.
Sanat ve Kültür Araştırmaları Dergisi 1(1998), s.s 26‐31. 18. TORA – VAYİKRA, 3. Kitap İstanbul 2006.
4. BİZBİRLİK, Alpay, ‘’Manisa Müzesindeki XVIII ve XIX. Yüzyıla ait 19. TORA – BAMİDBAR, 4. Kitap İstanbul 2010.
Osmanlı Mezar Kitabeleri Üzerine Değerlendirmeler’’, Ankara 20. TORA – DEVARİM, 5. Kitap İstanbul 2009.
Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih
Araştırmaları Dergisi cilt 26, sayı 41 (2007), s.s 9‐22.
5. ERÇİK, Marilla, ‘’Üç dinde Cennet’’, Aktüel com.tr.
6.

7. GALANTE, Avram, Histoire des Juifs de Turquie, tome VII, İstanbul
(t.y.).

8. GÜÇ, Ahmet, ‘’Yahudilikte Defin ve Sonrasına ait Gelenekler’’,
Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 10, sayı 1(2001)
9. GÜLER, İbrahim, ‘’XIX. Yüzyılın ikinci çeyreğinde Bodrumda Nüfus
Hareketleri: Bir Yoklama Defterinin düşündürdükleri’’, 2.
Uluslararası Her Yönüyle Bodrum Sempozyumu 9‐12 Mayıs 2011 ,



Nesim Levi
İzmir

Terezin ve Müzik

BİZİM

KÜRSÜ

<
Nazilere karşı bir nevi direniş simgesi olarak
kullanılan müzik yeni dinleyiciler kazanıyor.
Verdi'nin Terezin kampında soykırım kurbanları


tarafından yorumlanan ve bir meydan okuma icra edilen, Verdi'nin olumsuz katolik cenaze
anlamına gelen “Defiant Requiem” (Ölümün müziği (deffiant requiem) eseri ile eylem doruğa
Ruhuna) eseri şimdi ABD’de kapalı gişe olarak ulaşmıştır.
yeniden seyircilerle buluşuyor.
Terezin kampı kurbanlarının yorumladığı 84
dakikalık Verdi’nin bu muhteşem eseri 1943 yılında
150 mahkumun oluşturduğu bir koro ile icra
edilmişti. Bu eser şimdi ABD’de doğudan ‐batıya
uzanan turnede otuz defadan fazla icra edildi.

Kamp “Geto” isminin verildiği Terezin’de naziler
binlerce Yahudi entellektüel ve sanatkarı
hapsetmişlerdi. Bu yaratıcı ve dünya çapında
tanınmış kişilerin bir anda yok edilmelerinin
yaratabileceği tepkilerden çekinen nazilerin
yarattıkları bu kampta manevi bir mukavemet
oluşturulmuştu.

Geto kampın var olduğu süre içinde, mahkumlar
tarafından 2300 konferans ve 1200 konser verildi.
Soykırımdan sonra kayda alınabilen sesler, ölüm Oluşturulan kitaplıkta Avrupa’nın değişik ülke
kampında haftalık sevkiyatları beklerken icra eserlerinden 60.000 kitaplık bir kütüphane
edilen müzik, şimdi daha iyi yorumlanabiliyor. yaratıldı. Ayrıca çocukların soykırımı temsil eden
resimleri ile kamp geto bu güne kadar tasvir
Pek çok hatıra içeren müzik, araştırmacılar edilebildi.

tarafından soykırıma karşı mukavemet olarak
yorumlanıyor. Prag dışındaki Terezin kampında


Bu aktivitenin oluşturulduğu 1940’lı yıllardan 50 yıl Soykırım sırasında icra edilen müzik ile ilgili

sonra bu etkinliklerin kayıtlar mevcut değilse de, tarihçiler boşluğu
ölümsüzleştirilmesi için doldurmak için yeni ve farklı yöntemler
başlatılan çalışma için sekiz yıl geliştirdiler. Kısa bir süre önce 1948’de soykırımdan
daha gerekti. Bu konuda ortaya kurtulanlar tarafından 1000 şarkılık bir koleksiyona
çıkan ilk eser 2012 yılında ulaştılar. ABD Soykırım müzesinde korunan bu
(Terezinli müzisyenler) isimli müziğe yalnız araştırmacılar ulaşabilmektedir.
bir eser ile belgelendi. Soykırım ve müzik konusundaki araştırmalar
(Terezin Music Foundation) (Prag's Spanish
Kampta yaratılan etkileşim, Synagoue) ve (Boston Symphony) tarafından
kurbanların moralini sürdürülmektedir.
yükseltmeye dönük ve hala
kendi inisiyatifleri ile Terezin'e benzer bir diğer kamp da, daha küçük
yapabilecekleri bazı şeyleri olduğunu vurgulamak olmak üzere Hollanda’da oluşturulan Westebrook
olarak algılanmaktadır. Büyük bir ihtimalle kampın kampında da, günlük hayatı renklendirmek için
ihtiyar heyeti, nazilerin tepkisini çekebileceği 1943 Sonbaharından itibaren müzik ve mizah isimli
endişesi ile bu etkinliğe karşı çıkmıştır. Bir başka bir kabare sergileniyordu. Bu kabare Ağustos 1944’e
yorum da kurbanların kendi cenaze törenlerini kadar gösterilerini sürdürmüştür. Etraflarında
sergilemiş olmalarıdır. sadece barakaların ve tren hatlarının göründüğü
bir ortamda sevginin hala var olabileceği
Requiem’in on beş defa icra edildiği de ve son düşüncesini yaratabilmek çok anlamlıydı.
olarak 23 Haziran 1944’de icra edildiği söylenir.
Eserin icrasında kampta denetime gelen kızıl haç
örgütü mensupları da bulundu. Koronun motosu  
nazilere şarkı ile, sözlü olarak iletemedikleri
mesajları vermek idi.





Diyalog 42

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Diyalog 42

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

İzmir Türk Musevileri e-Haber Bülteni

(042) Kasım Aralık 2015

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG -2-

Bu arada inşaat için gerekli bütçenin

Değerli Okurlarım, Bu çabaların önümüzdeki iki, üç ay içinde olumlu

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG -4-

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG -6-

İzmir Sinagoglar Projesi

Yönetim Kurulu üyelerinin, önceki başkanlarının

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG -8-

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 10 -

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 12 -

Türk Musevi Cemaati Başkanı İbrahimzadeh: organize etti. Kadir Has Üniversitesi Cibali

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 14 -

Türkiye’nin Holokost ile ilgili yaptığı anma ve hayatını kurtardığını ancak kendi eşini Almanların

Macaristan Büyükelçisi Gabor Kiss, II. Dünya bin ölü gören, yakan, temizleyen bu kişilerin, orada

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 16 -

İnancımız, kadere razı olmayı kabul eden bir inanç Holokost’un insan kokan bir hikâye olduğunu

doğduğunu nasıl anlarsın diye. Birçok cevap gelmiş. İki günlük etkinlik süresince Rudolf Klein’in

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 18 -

İsrail Halkı binden yarım milyona çıkarmayı hedeflemişti. 2008

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 20 -

rağmen Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın İsrail’e yönelik Öte yandan İsrailli yorumcular arasında aksi bir

Pegasus, ve misafirler Ovda Havalimanı’na İstanbul Sabiha

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 22 -

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 24 -

İsrail’in en Büyük 40 megavatlık Ketura güneş tarlası İsrail’in ikinci

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 26 -

Kudüs Hastanesi gerilim hastanenin steril duvarlarına nüfus ediyor

rutin oldu. Ülkede olanlar bizi de etkiliyor ama

Hastane koridorları geleneksel Müslüman giysileri

Odel Bennett 3 Ekim’den beri Hadassah’da tedavi

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 28 -

Filistin Devlet Başkanı yalanlar söylemeyi durdur.’ demesinin zamanı

İsrail Merkez Bankası Başkanı İsrail merkez bankası başkanı Flug dışında ikinci yıl

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 30 -

İzmir: yarınlara miras bırakmayı hedefleyerek günümüz

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 32 -

Türkiye, bu özelliğini daha ne kadar

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 34 -

“Judeo‐Espanyol, Sefarad Kültürü’nün en önemli

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 36 -

mümkün olduğunca çok kişi ile söyleşi yapıp, Judeo‐ Sefarad kültürünün ve Judeo‐Espanyol’un arşivlerde

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 38 -

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 40 -

Türk Vatandaşlığı Yahudilerden

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 42 -

 Türkiye’deki Yahudiler kendilerini ‘Türk’ için tercih ettiklerini söylediler. Fakat Yahudiler,

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 44 -

Antisemitizm ve Türk Yahudileri ile İsrail Yahudileri, İsrail’e dair ne hissederlerse hissetsinler,

etmekte ciddi anlamda zorlandılar. Gezi diğer gayrimüslimlerden görünür olmamasını

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 46 -

Sinemanın "Yorulmayan Yazar"ı:

Sinemanın Yorulmayan Yazarı

1966'da Atilla Dorsay Cumhuriyet'te, Viktor Apalaçi'yse

Viktor Apalaçi, Alfred Hitchcock, Ingmar Bergman, İstanbul'daki Pera Palas Oteli en üst düzey Nazi

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 48 -

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 50 -

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 52 -

İzmir Yahudileriyle İlgili

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 54 -

Doğu ülkeleri Yahudi cemaatleri ile ilgili Jenealojik Araştırmalarım esnasında bulduğum ve elimde

FALKON FARHİ FERNALDES FERNANDES NAHAR NAHMİAS NAHUM NAON NACHARI

(042) Kasım Aralık 2015 DIYALoG - 56 -