NUTY i KLAWIATURA FORTEPIANU

Nuty w kluczu wiolinowym i nazwy oktaw :

"Klucz wiolinowy" to ten znak na początku pięciolinii, zwany kluczem "G".

W tym kluczu nuta na drugiej linii w oktawie razkreślnej ma oznaczenie "g1"
(w literaturze spotyka się też oznaczenie " g' ").

Nuty w kluczu basowym i nazwy oktaw :

"Klucz basowy" to znak na początku pięciolinii, zwany kluczem "F".

W tym kluczu nuta na czwartej linii w oktawie małej ma oznaczenie "f"
A tak to wygląda w nutach na fortepian :

Linia górna, z kluczem wiolinowym, zawiera nuty grane przez prawą rękę a dolna, z kluczem
basowym, zawiera nuty grane przez lewą rękę.

Jeśli usiądziemy przed klawiaturą w środku jej długości a ręce ułożymy równolegle,
to przed sobą widzimy oktawę razkreślną, prawa dłoń spocznie na oktawie dwukreślnej
a lewa na oktawie małej.

Nazwy klawiszy (dźwięków), powtarzające się w każdej oktawie, podaje w dolnym rzę-
dzie poniższy rysunek :

Nazwy te stosowane są w zapisie nutowym. W nauce śpiewu stosuje się nazwy „sylabo-
we” („solmizacyjne”) :

c = do, d = re, e = mi, f = fa, g = sol, a = la, h = si

Warto tu zwrócić uwagę na klawisz „a1”, bowiem do tego dźwięku (o częstotliwości

440 drgań na sekundę) stroją się w orkiestrach inne instrumenty.
Wymieniony powyżej szereg dźwięków (c, ....., h) dotyczy, jak widać tylko klawiszy bia-
łych i nazywa się szeregiem „diatonicznym”. Na pięciolinii, w obu kluczach, pokazane
powyżej nuty reprezentują właśnie tenże szereg.

Szereg ten (używa się też określenia "skala") posiada szczególną cechę - „odległości
dźwiękowe” między klawiszami nie są jednakowe, i tak :

c-d = d-e = f-g = g-a = a-h = „cały ton” (diatoniczny)

e-f = h-c = „półton” (diatoniczny)

Do uzyskania półtonów pomiędzy klawiszami „całotonowymi” służą klawisze czarne,

i tak :
klawisz (12) daje półton między klawiszami (1) i (2),
klawisz (23) daje półton między klawiszami (2) i (3), i t.d.

W ten sposób każda oktawa zawiera 12 półtonów a klawisz (8) ma taką samą nazwę
jak (1) tylko jego dźwięk jest wyższy o oktawę (należy do następnej oktawy).

W notacji nutowej na pięciolinii, dźwięki reprezentowane przez klawisze czarne uzyski-

wane są za pomocą „krzyżyka”, stawianego przed nutą, który podwyższa ją właśnie
o pół tonu, lub „bemola”, który obniża ją o pół tonu (są to znaki „chromatyczne”).
W tych przypadkach, do nazwy nuty podwyższonej dodaje się „is” a do obniżonej „es”.
Pokazano to na poniższym rysunku :

W związku z tym, kolejne czarne klawisze noszą analogiczne nazwy :

(12) = cis = des, (23) = dis = es, (45) = fis = ges, (56) = gis = as, (67) = ais = b

(zgodnie z podaną zasadą, klawisz i nuta „b” winny mieć nazwę „hes”, ale w polskiej
literaturze przyjęła się nazwa „b”)

Znaki, o których tu mowa, mogą też być umieszczone bezpośrednio za kluczem (znaki
„przykluczowe”) i oznacza to, że obowiązują one w całym utworze, chyba że zostaną
odwołane „kasownikiem”, ale odwołanie to obowiązuje tylko w danym takcie. Podobnie
też, inne znaki podwyższające, lub obniżające, spotykane w trakcie utworu (znaki „przy-
godne”), ale różniące się od tych przykluczowych - obowiązują tylko w danym takcie -
patrz poniższy przykład :
i tak : przykluczowy bemol na trzeciej linii nakazuje aby wszystkie napotkane „h” grać
jako „b” z wyjątkiem taktu 3 i 7, gdzie bemol ten jest skasowany, czyli tam gramy „h”,
natomiast w taktach 5, 6, 9, 10 gramy oczywiście „b”.

„gis” (znak przygodny) obowiązuje tylko w drugim takcie, stąd też często (dla przypom-
nienia) w następnym, trzecim takcie, przed „g” stawia się kasownik.

Jeżeli teraz do wspomnianej skali diatonicznej dołączymy półtony klawiszy czarnych,

to otrzymujemy skalę „chromatyczną”, która w zapisie nutowym wygląda następująco :

(„daszkiem” oznaczono dźwięki pochodzące od czarnych klawiszy)

Przykład ten pokazuje generalną zasadę używania znaków chromatycznych - w linii

melodycznej idącej w górę używamy krzyżyków a w biegnącej w dół - bemoli.
Ale są tu też pewne wyjątki, które mają na celu zmniejszenie liczby znaków, co ilu-
struje przykład :

W skali diatonicznej jest prosto - obejmuje ona tylko białe klawisze i każdy z nich ma
tylko jedną nazwę.
Znaki podwyższające i obniżające sprawiają, że w skali chromatycznej, zawierającej
wszystkie klawisze, pojawiają się trzy nazwy (z jednym wyjątkiem), a mianowicie :