Lauaxeta ikastola

ELEMENTUEN
SAILKAPEN
PERIODIKOA

AURKIBIDEA
SISTEMA PERIODIKOAREN AURREKARI HISTORIKOAK..................................................................2
 EREDU EZBERDINAK:................................................................................................................2

Antoine Lavoisier..................................................................................................................2

Döbereiner...........................................................................................................................2

Chancourtois........................................................................................................................3

Newlands..............................................................................................................................3

Meyer...................................................................................................................................4

Mendeleïev..........................................................................................................................4

Henry Moseley.....................................................................................................................5

MENDELEIVEREN TAULA (ZAILTASUNAK).....................................................................................5

X IZPIAK ETA MOSELEY-REN LEGEA..............................................................................................6

X izpiak.....................................................................................................................................6

Henry Moseley.........................................................................................................................7

Moseleyren legea.................................................................................................................7

GAUR EGUNGO SISTEMA PERIODIKOA.........................................................................................7

Elementuen deskribapena........................................................................................................7

Taldeen deskribapena..............................................................................................................9

ATOMOEN EGITURA ELEKTRONIKOA.........................................................................................14

Energia minimoaren printzipioa (AUFBAU PRINTZIPIOA).......................................................15

Pauli-ren esklusio printzipioa.................................................................................................15

Hund-en erregela...................................................................................................................17

SISTEMA PERIODIKOAREN AURREKARI HISTORIKOAK

Gizakiok betidanik saiatu gara inguratzen digun materiaren konplexutasunaren azalpen bat
aurkitzen. Hasieran, materia guztien elementuak, lau multzotan laburtu ahal zirela pentsatzen
zen: ur, sua, lur eta haize. Hala ere, denboraldi bat pasa ondoren, eta fisika eta kimika
saiakuntza teknikei esker, materia errealitatean ematen duen baino konplexuagoa zela
konturatu ginen.

XIX mendean, elementu ezagunen zenbakia ikaragarri handitu zen. Garai artako kimikariek,
aurkitutako elementu berri horiek sailkatzeko beharra ikusi zuten.

Elementu batzuen artean, antzekotasun nabarmengarri bat zegoela haien propietate kimiko
eta fisikoetan frogatu zen. Honi begiratuz, eta kimikaren ezagutzak modu razional batean
aurkezteko, elementuak ordenatzeko modu bat, haien artean zeuden harremanak islatzen
zituena oso erabilgarria izango zela pentsatu zuten. Lehen era, naturalena, masa atomikotan
sailkatzea izan zen, baina sailkapen hau, ez zituen elementuen desberdintasunak eta
antzekotasunak islatzen. Sailkapen asko egon ziren egungo taula periodikoa iritsi zen arte.

EREDU EZBERDINAK:

Antoine Lavoisier
Ezagutu zen lehen sailkapena, Antoine Lavoisier proposatu zuen, eta honek
elementuak metaletan, ez metaletan eta trantsiziozko metaletan sailkatzea
erabaki zuen. Nahiz eta oso praktikoa izan eta gaur egun erabiltzen
jarraitzearren, arbuiatu egin zuten, talde bakoitzeko elementuen propietate
fisiko eta kimikoetan desberdintasun ugari zeudelako.
Antoine
Lavoisier

Döbereiner

1829. urtean,J.W. Döbereiner kimikaria,elementuen sailkapena egin zuen,

eta honetan elementuak hiruko taldetan antolatzen ziren, triadetan.

Triada baten elementuen propietate kimikoak antzekoak ziren,eta

propietate fisikoak era txukun batean aldatzen ziren haien masa
atomikoarekin.
Döbereiner
Chancourtois

1862. Urtean Chancourtois, geologo frantsesa, paperezko helize bat egin

zuen, eta honetan elementu ezagunak pisu atomikoaren arabera jarrita
zeuden,zilindro bertikal batean. Dagokien puntuak 16 unitate bereiztuta
zeudela ikusten zen. Antzeko elementuak praktikoki sortzaile berberean
zeuden, beraz, aldizkakotasuna adierazten zuen, baina bere diagrama oso
korapilatsua zela ematen zuenez, ez zioten kasu handirik egin. Chancourtois

Ikus daiteke
nola masa
atomikoa
handiago den
zilindoraren

Newlands

1864. Urtean Newlands, kimikari ingelesa, zortzigarrenaren legea (ley de

las octavas) aurkeztu zuen: elementuak haien pisu atomikoaren arabera
ordenatu zituen. Elementu batek, propietate kidetasun batzuk izango
zituela taularen ordena jarraitzen, zortzigarren elementuarekin. Garai
honetan gas nobleak ez zeuden aurkituak oraindik. Lege honek,propietate
antzekoak zituzten elementuen ordena familietan erakusten zuen.

Lege honen izena horrela da zeren Newlandesen asmoa nota musikalen Newlands
eskalarekin erlazionatzea zen.

Baina lege hau arazo bat dauka; ezin da elementu guztietan aplikatu.

Kolore bakoitza “familia” bat

izango da. Masa atomikoaren
arabera elementuak
ordenaturik daude
Meyer

1869. Urtean Meyer, alemaniar kimikaria, propietate fisikoen aldakuntzan

haien masa atomikoen aldakuntzekin oinarritu zen, eta ziurtasunean jarri
zuen lehentasun bat bolumen atomikoan. Antzeko elementuak bolumen
atomiko antzekoa dute beste elementuekin. Metal alkalinoak adibidez,
bolumen atomiko garrantzitsu bat dituzte.
Julius Lothar
Meyer

Mendeleïev

1869. Urtean Mendeleïev, Errusiako kimikaria, bertsio berri bat aurkeztu zuen, propietate
kimikoen aldakuntza,haien masa atomikoarekin oinarritzen zena.

Elementuen antzekotasuna lehen aurkezpen koherentea izan zen.

Elementuak masa atomikoaren arabera antolatu zituen, txikitik handira,
eta elementu hauen propietate kimikoak antzekoak zirela konturatu zen.
Lehen taula 63 elementu zituen.

Elementuak zutabe bertikaletan jarri zituen, arinetatik hasita, elementu bat

bestearen antzeko propietateak bazituen, beste zutabe bat hasten zen.
Mendeleïevek familiak adierazteko, elementuak horizontalki jarri zituen. Dimitri
Bere legea aplikatu ahal izateko, hutsune batzuk utzi izan behar zituen. Mendeleïev
Bere sistema elementuen propietate ez ezagunak aurresaten lagundu zion.
Faltatzen ziren hiru elementuen propietate kimikoak ere aurreikusi zituen, eta 1875-1886. Urte
tarteetan, hiru elementu horiek deskubritu zituzten eta haien propietateak, Mendeleïev
esandakoaren bezalakoak zirela ikusi zuten.

Hala ere, Mendeleïev egindako sailkapena huts batzuk zituen.

Henry Moseley

Hainbat elementu berri aurkitu hondoren eta masa atomikoak hobeto

zehaztu hondoren,hainbat elementu leku desegokitan zeudela ikusi
zuten,Zegoen arazoa, kimikari ingelesa Henry Moseley deskubritu zuen,eta
elementu bakoitzaren atomoak protoi kopuru bakarra zutela nukleoan
esan zuen,horrela protoi kopurua atomoaren zenbaki atomikoaren berdina
izango zen.Moseleyek elementuak ordenatzean, taula periodikoaren
arazoak konpondu ziren. Henry Moseley

MENDELEIVEREN TAULA (ZAILTASUNAK)

Aurkezpenean elementuak deskribatu zituen pisu atomikoaren eta balentziaren funtzioan,
eta hurrengo ideiak esan zituen:

1-Elementu kimikoak, haien pisu atomikoaren arabera antolatzen badira, propietateen

periodikotasuna agertzen dute.

2-Antzeko propietate kimikoak dituzten

elementuek antzeko balioa daukaten pisu
atomikoa dute

3-Elementuak taldeka antolatzen badira, beren

pisu atomikoa jarraituz, antolamendu hori
balentzia deiturikoarekin bat dator, bai eta,
neurri txikiagoan, elementuon propietate
kimikoekin ere, Li, Be, B, C, N, O, eta F segidan
nabari agertzen den modu

4-Arruntenak diren elementuak pisu atomiko

txikiagoa dutenak dira.

5-Oraindik ezagutzen ez diren elementuak

aurkitzea espero dezakegu; esaterako,
aluminioaren eta silizioaren parekoak diren bi
elementu, 65 eta 75 pisu atomikoa izango dutenak.

6-Elementu baten pisu atomikoa alboko elementuen pisuen ezagutzatik ondoriozta daiteke.

7-Elementuen zenbait propietate beren pisu atomikoa jakinda aurresan daitezke.

Mendeleievek elementu ezagun guztiek barne hartzen zituen eta elementu berriak aurresaten
zituen taula periodikoa argitaratu zuen. Hilabete batzuk geroago, Meyerrek berdina zen beste
taula bat argitaratu zuen. Zenbaitek uste dute Meyer eta Medeleiev taula periodikoaren
kosortzaileak direla, baina ia mundu guztia ados dago Mendeleievek merezi duela onarpenik
zabalena, aurreikuspen zehatzak egin baitzituen ekasilizio (germanio), ekaaluminio (galio) eta
ekaboro (eskandio) deitu zituen elementuen propietateen inguruan.

ZAILTASUNAK EDO HUTSAK:

1-Ez zituen gas nobleak ezta elementu erradioaktiboak aipatzen, beraz hurrengo
urtean beste zientzialari batzuek aurkitu zituzten.
2-Irregulartasun asko zeuden taularen antolaketari dagokonez, izan ere, familien
antolaketa eta elementuen masa atomikoa ez zetozen bat (arazo hau Moseley –k
konpondo zuen bere X izpien teoriarekin)
3-Taulan hutsuneak zeunden, ez zituelako elementu guztiak ezagutzen. Urte batzuk
geroago hutsune guztiak bete ziren.
4-Ez dauka leku zehatzik hidrogenoa kokatzeko
5-Taula honen arabera elementu guztiek balentzia bakarra dute.
6-Taulan ez zen azaltzen zergatik periodo batzuk 8 , 18, 32 ….elementu zituzten

7-Metalak eta ez metalak ez zuten muga definiturik

X IZPIAK ETA MOSELEY-REN LEGEA

X izpiak

X izpi izenarekin Wilhelm Röntgenek 1896an aurkitutako erradiazioa

ezagutzen da. Erradiazio hau ikusezina da, gorputz opakoak zeharka
ditzake eta argazkietako filmak inprimatu ahal ditu.

X izpiak erradiazio elektromagnetikoa dira eta irrati uhinen,

mikrouhinen, infragorrien, argiaren, izpi ultramoreen eta gamma
izpien oinarri bera du. Euren artean frekuentzia baino ez da
aldatzen. X izpien energia maila izpi ultramoreen eta gamma izpien
artean kokatzen da.

X izpien erabileren artean medikuntzan hezurren diagnostikoa egitea

da ohikoena.
Henry Moseley

Henry Gwyn Jeffreys Moseley britaniar kimikaria izan

zen.Rutherfordekin egin zituen ikasketak Manchesterreko
Unibertsitatean, eta gero Oxforden jardun zuen irakasle. Atomoen
egitura aztertu zuen, eta 1913an gai kimiko baten X izpien espektroaren
eta atomo-zenbakiaren artean harreman zuzen bat aurkitu zuen, analisi
kimikorako prozedura berri bat ezarriz. Bere aurkikuntzei esker
elementu kimikoen atomo-zenbakiak zehatzago ezagutu ziren, eta
zehatzago kokatu ahal izan ziren gai kimikoen sailkapenean. Gerra-
ekintza batean hila izan zen Gallipolin.

Moseleyren legea

Kimikan, atomo baten zenbakiaren (Z) eta irradatzen dituen X izpien uhin-luzeraren artean
dagoen erlazioa zehazten duen legea.

.(ν) = X IZPIEN MAIZTASUNA (FRECUENCIA)

.C eta σ = Espektroak: onda elektromagnetikoak

.Z = Zenbaki Atomikoa

GAUR EGUNGO SISTEMA PERIODIKOA

Elementuen deskribapena
Taula periodikoan, elementuak zenbaki atomikoaren arabera antolatzen da, eta hauek lerro
horizontaletan eta zutabe bertikaletan antolatuta daude, haien propietate fisiko eta kimikoen
antzekotasunaren arabera. Horrela, taula periodikoa 18 zutabe eta 7 lerroz osatuta dago.

Elementu zenbaki handiagoa duten taldeak, talde

nagusiak bezala ezagutzen dira. 3tik 12ra trantsizio-
elementuak dira. Eta azkenik, aparte agertzen direnak,
barneko trantsizio-elementuak ditugu.

Barneko trantsiziozko elementuen lehen lerroan,

laktanidoak edo lur arraroak izendatzen dira, eta bigaren
lerrokoak, berriz, aktanidoak dira.
Periodo bakoitzaren elementu zenbakia ez da finkoa. Lehen periodoa, bi elementuz
(hidrogenoa eta helioa). Bigarren eta hirugarren periodoak, zortzi elementu dituzte bakoitzak,
laugarrena eta bosgarrena ,hemezortzi, eta seigarrena hogeita hamabi.

Lehen bi taldeak,”s” orbitalak osatzen dute, periodoa adierazten duen geruza. Hirutik
hamabirako taldeek, ”d”orbitalak osatzen dute, balentzia geruzaren aurrekoa. Hamahirutik
hemezortzirako orbitalak, ”p”orbitalak osatzen dute. Eta azkenik, barneko trantsiziozko-
elementuak ”f ” orbitalak osatzen dute geruzen azkenaurrekoa.

Periodoak:

Taularen ilara horizontalak periodoak deitzen dira. Ilara bereko elementuak, propietate
ezberdinak ditu baina masa antzekoa dute. Periodo baten elementu guztiak orbital zenbaki
bera dute. Honi begiratzen elementu bakoitza bere konfigurazio elektronikoaren arabera
kokatzen da.

Taula periodikoa 7 periodo ditu:periodo 1,periodo 2,periodo 3…

Periodo bakoitzeko elementu kopurua ez da zehatza; adibidez, lehenengo periodoak, 2

elementuz osatuta dago, bigarrena eta hirugarrena 8 elementuz osatuta dauden bitartean.

Talde berdinean dauden elementuak, antzeko propietate kimikoak dituztela esan nahi du.
Talde hauen barruan, atomoen beste hainbat propietate kontuan izanda kokatuta izango dira,
hala nola, ionizazio maila, afinitate elektronikoa, elektronegatibitatea, erradio atomikoa eta
bolumen atomikoa. Modu honetan, taula periodikoa ezagutzea, elementu bakoitzeko
propietateak jakitea esan nahi du.

Taldeen deskribapena
Taula periodikoa hiru multzotan sailkatuta dago, metaletan, ez-metaletan eta gas nobleetan.
Elementu gehienak metalak dira.

Taldeak zutabe bertikalak dira eta hamazortzi dira. Talde berean dauden elementuek
antzerako propietate kimikoak aurkezten dituzte. Gainera, haien balentzia-elektroi kopurua
berdina da. 1., 2. eta 13.-tik 18.-ra talde errepresentatiboak dira: 1.-alkalinoak; 2.-
lurralkalinoak; 16.-kalkogenoak; 17.-halogenoak eta 18.-gas geldoak edo nobleak 3.-tik 12.-ra
trantsizio-elementuak dira.

Metalak horrela sailkatzen dira:

 Metal erreaktiboak: lehenengo bi zutabeetako elementuak dira hauek.

 Trantsiziozko metalak: zutabe luzeetan kokatzen direnak dira
 Semimetalak edo metaloideak: batzuk propietate ez-metalak izaten dituzte kasu
batzuetan.
Taula periodikoan elementu kimikoetako lau talde bereiz ditzakegu, elektroiak jasotzeko edo
emateko erraztasunaren arabera, ioiak transformatzen:

 Metalak: Errez bihurtzen dira ioi positibotan. Taularen ezkerraldean kokatzen dira.
Propietate komunak dituzte eta gehienetan solidoak dira.

Metal lurralkalinoak: Taula periodikoko bigarren taldeko elemntuak dira. Zilar kolorekoak
dira, bigunak dentsitate baxukoak, halogenoekin erraz elkarreragiten dutenak gatz ionikoak
sortzeko. Berilioa salbuespena da,bere gatzak kobalenteak baitira.

Metal alkalinoak: Taula periodikoaren lehenego taldekoak dira, hidrogenoa izan ezik. Alkalino
guztiak zilar kolorekoak eta bigunak dira, dentsitate txikiak dituzte eta oso erreaktiboak dira,
elektroi bat baino ez duen azken maila elektrobikoan eta. Horregatik erraz galtzen dutelako
azken elektroi hori haien oxidazio egoera kutunena +1 da. Halogenoekin azkar erreakzionatzen
dute eta urarekin hidroxido alkalino indartsuak (basikoak) osatzeko.

Trantsiziozko metalak: Trantsizio-elementuek trakzioarekiko erresistentzia, dentsitate, urtze-

puntu eta irakite-puntu altua eduki ohi dute. Honen arrazoia d orbitaleko elektroiek metalezko
saretan deslekutzeko duten gaitasuna da. Substantzia metalikoetan, gero eta elektroi gehiago
partekatu nukleoen artean, metala gogorragoa izango da.JARDUERA KATALITIKOA betetzen
dute; katalizatzaile heterogeneo zein homogeneo onak eratzen dituzte. Ezaugarri komun
batzuk dituzte, hala nola; koloredunak dira, oxidatu daitezke, giro tenperaturan solidoak dira…

 Semimetalak: zailtasunekin ioi positibotan bihurtzen dira. Metalen eta ez- metalen
tarteko propietateak dituzte.
 Ez-metalak: erraztasunarekin ioi positibotan bihurtzen dira. Eskuineko aldean
kokatzen dira. Likido edo gas egoeratan egoten dira.
 Gas-nobleak: ez dituzte ioirik osatzen. Normalean ez dira beste elementu kimiko
batekin konbinatzen. Taularen eskuineko aldean kokatuak.

Metalen ez metalen eta gas nobleen zenbait ezaugarri:

METALAK EZ-METALAK GAS-NOBLEAK

Gehienak gris Ez dute dirdira Usaingabeak eta koloregabeak dira.

kolorekoak izaten dira, metalikorik, eta bere
eta dirdira metalikoa kolorea aldakorra da.
dute.

Elektrizitatea eta beroa Metalekin konparatuz, Normalean geldoak dira, ez dira

oso ongi gidatzen ditu. elektrizitatearen eta beste elementuekin
beroaren gidari txarrak erraztasunarekin erreakzionatzen
dira. eta ez dituzte ioirik osatzen. baina
 lau gas noble
pisutsuenak(argona,kriptona,xenona
eta radona)laborategian konposatu
kimikoak osatu ahal dituzte.

Elektroiak emateko Elektroiak irabazteko Normalean ez dira besta

joera dute. joera dute. elementuekin erreakzionatzen eta ez
dituzte ioirik osatzen.

Batzuk propietate Ez dira imanekin Ez dute propietate magnetikorik

magnetikoak dituzte: erakartzen.
imanekin erakartzen
dira.

Gehienak solidoak dira. Solido, likido edo gas izan Normalean gas egoeran daude.
(Frantzioa eta merkurioa daitezke.
likidoak dira).

Moldakorrak eta Ez dira moldakorrak ezta Moldakorrak dira, gasak direlako eta
xaflakorrak dira, hau da xaflakorrak ere. hedatu daitezkelako.
forma eman ahal zaizkie.

Soinu metalikoa egiten Ez dute soinurik egiten Ez dute osinurik egiten

dute kolpekatzen
baduzu.

Orokorrean nahiko Metalak baino dentso Oso dentsitate baxua, masa txikia
dentsoak dira. gutxiagoak dira. eta bolumen oso altua daukate eta.

Fusio puntu altuak Fusio puntu nahiko altua Fusio eta irakite puntu baxua dute.
(metalak baino gutxiago) Tenperatura maila oso baxu batean
soilik likido egon ahal dira.

Taulako ezkerraldean Taularen eskuinaldean

eta erdialdean kokatuak kokatuak daude.
daude. Taularen eskuineko lerrotan
kokatuak daude

Talde bakoitzeko elementu bat azaltzea erabaki dugu, nahiz eta garrantzitsua ez izan ,
ezaugarriei buruzko ideia bat hartzeko balio al dute;

METAL ALKALINOA:LITIOA
Naturan Li6 eta Li7 isotopoen nahasketa bezala agertze da. elementu oso erreaktiboa da, aire
hezean oso azkar herdoiltzen dena. Arrazoi honegatik, olio barruan gorde ohi da. Zilar zurixka
kolorea duen metal hau metal guztietatik arinena da, eta baldintza estandarretan dentsitate
baxueneko solidoa.

Bere kantitatea gutxitu egin da denborarekin. Desagerpen honen arrazoia eta litioaren
sorreraren prozesua ikerketa gai garrantzitsuak dira astronomian. Litioa lurreko 33.
elementurik ugariena da, baina bere erreaktibotasun altuagatik, konposatu bezala soilik ageri
da. Pegmatita mineral batzuetan ageri da, baina gatzunetik eta buztinetik ere lortzen da.
Beste metal alkalinoak bezala, litioak balentzia elektroi bakarra dauka, bere
elektronegatibotasun baxuagatik errez aska daitekeena
katioi bat sortzeko. Ondorioz, litioa oso deformagarria da,
erreaktiboa, eta gainerako metal gehienek baino urtze eta
irakite puntu baxuagoak ditu.

METAL LURRALKALINOA:KALTZIOA

Kaltzioa elementu kimiko bat da, Ca ikurra eta 20 zenbaki atomikoa dituena. Haren masa
atomikoa 40.078 da. Kaltzioa metal lurralkalino gris biguna da, eta Lurreko lurrazalaren
bosgarren elementurik arruntena da. Ezinbestekoa da izaki bizidunentzako, batez ere
zelularen fisiologian, eta metalik arruntena da animalia askotan.

Elementu guztien artean, protoi eta elektroi kopuru bera duen eta egonkorra den isotoporik
astunena da.Kimikoki, kaltzioa erreaktiboa da eta bigun samarra da metala izateko (beruna
baino gogorragoa den arren: ez da batere zail labana batekin mozten). Elementu metaliko
zilarkara da, eta elektrolisi bidez erauzten da kaltzio kloruroa bezalako gatzetatik. Isolatua izan
ondoren, berehala osatzen du oxido eta nitruro estalki gris-zuria airearekin kontaktuan
dagoenean. Suak ez du erraz hartzen, eta kaltzio metalak
urarekin erreakzionatzen du, hidrogeno gasa ekoiztuz.

Kaltzioa giza gorputzeko bosgarren elementurik arruntena da

masaz, eta giza gorputza lehortu ondoren (esaterako,
errausketa baten ondoren) geratzen diren osagai solidoetatik,
masa osoaren herena gutxi gora-behera kaltzioa da gainerakoa
fosforoa eta oxigenoa da gehien bat.

TRANTSIZIOZKO METAL BAT:ZILARRA

Zilarra elementu kimiko bat da, Ag ikurra eta 47 zenbaki atomikoa dituena. Ikurra Argentum
latinezkohitzaren laburdura da, grezieratik eratorria.

Trantsizio-metal bigun, zuri eta lustreduna, eroankortasun elektrikorik altuena daukan

elementua eta eroankortasun termikorik altuena daukan metala da. Metal aske gisa agertzen
da, baina baita mineralaskotan ere, hala nola argentitan eta klorargiritan. Zilarraren ekoizpenik
gehiena kobre, urre, berun edo zinkaren erauzketaren azpiproduktu gisa sortzen da.
Zilarra antzinarotik ezagutzen da, eta diru gisa erabili izan da. Metal bitxitzat hartu izan da
aspalditik: apaingarrietan, bitxigintzan eta balio handiko mahaiko ontziterian erabiltzen da.
Egun beste erabilera batzuk ere baditu, hala nola argazki-filmetan, kontaktu elektrikoetan eta
eroaleetan. Zilar elementala erreakzio kimikoak katalizatzeko ere erabiltzen da. Mikrobizida
da, eta zilar nitratoz eta beste zilar konposatu batzuez egindako disoluzioak desinfektatzaile
gisa erabiltzen dira.

EZ-METAL BAT:SUFRE

Elementu kimiko bat da, S ikurra eta 16 zenbaki atomikoa dituena. Naturan oparo agertzen
den ez-metal multibalentea da. Jatorrizko forman, solido hori kristalinoa da. Elementu puru
gisa agertzen da, baina baita sulfuro edo sulfato mineral gisa ere.
Bizitzarako funtsezko elementua da eta bi aminoazidotan agertzen da, zisteinan eta
metioninan. Merkataritza-ikuspuntutik, ongarriak egiteko erabiltzen da gehien bat, baina
beste zenbait gai sortzeko ere erabiltzen da, hala nola, bolbora, pospoloak, intsektizidak eta
fungizidak. Sufre elementalezko kristalak estimatuak dira mineralen bildumak egiten dituzten
bildumazaleen artean, forma poliedriko distiratsu eta koloretsuak baitituzte.
Giro-tenperaturan, sufrea solido hori distiratsua da. Sufre elementalak usain ahula dauka,
pospoloen antzekoa. Hidrogeno sulfuroak (H2S) eta sufre organikoak, berriz, arrautza ustelen
usaina igortzen dute. Sufrea erretzean gar urdina sortzen da eta sufre dioxidoa ekoizten da.
Sufrea ez da uretan disolbatzen.

EZ-METAL HALOGENO BAT:BROMOA

Likido gorri lurrunkorra da giro-tenperaturan. Halogenoen taldekoa

izanik, bere erraktibotasuna kloroareneta iodoaren artean dago.
Bromo-lurrunak korrosiboak eta toxikoak dira. Merkataritza
alorrean, su-atzeragarriak sortzeko eta kimikagintzan erabiltzen da.

Bromoa giro-tenperaturan likidoa den elementu ez-metaliko bakarra da, eta giro-
tenperaturatik hurbil likido diren taula periodikoko sei elementuetako bat. Elementu puruak
molekula diatomiko baten forma dauka, Br2. Likido dentso, mugikor, gorri-marroixka da,
lurruntzean lurrun gorri bat, kirastuna (kloroaren usainaren antzekoa) ekoizten duena. Uretan
pixka bat disolbagarria da, eta oso disolbagarria karbono disulfuroan, metanola bezalako
alkohol alifatikoetan eta azido azetikoan. Oso erraz eratzen ditu loturak hainbat
elementurekin eta lixiba moduko zuritzeak eragiten ditu.
GAS NOBLE BAT:NEONA

Neona elementu kimiko bat da, Ne ikurra eta 10 zenbaki atomikoa dituena. Gas nobleen
taldeko bigarrena da, helioaren ondoren. Nahiz eta Unibertsoan oso ugaria izan, Lurrean oso
urria da: airean aztarna gisa ageri da. Gas noble kolorge eta inertea da baldintza
estandarretan. Distira gorrixka berezia igortzen du huts-hodietan eta neonezko lanparetan.
Merkataritza-erabilerarako, airetik erauzten da.

Neona bigarren gas noblerik arinena da, distira laranja gorrixka igortzen du huts-
hodietan, eta helio likidoaren hozte-ahalmena baino 40 aldiz handiagoa eta hidrogeno
likidoarena baino 3 aldiz handiagoa dauka (bolumenaren funtzioan).

ATOMOEN EGITURA ELEKTRONIKOA

Orain aztertu behar doguna hurrengoa da: atomo bakoitzarentzat, elektroiak nola banatzen
diran orbital desberdinetan. Beteta dauden orbitalen espezifikazioa atomoaren konfigurazio
elektronikoa da. Dakigun bezala elektroiak nukleoaren inguruan banatzen dira. Nola
antolatzen diren ikusteko, ondoko arauak hartu behar dira kontuan:
Energia minimoaren printzipioa (AUFBAU PRINTZIPIOA)
Orbitalak bere energiaren arabera betetzen dira. Energia txikien daben orbitalak (grafiko
behean), lehenango betetzen dira. Zenbat eta handiagoa izan orbitala, energia gehiago dau
normalean. Eta maila bereko orbitalen artean, ordena hauxe da s<p<d<f; hau da, “f”-k dau
energia gehiago.

Lehen esan bezala, zenbat eta maila handiagokoa izan orbitala, energia gehiago dau orbitalak.
Honela, “3s” orbitala (3.mailakoa) baino lehen “2s” orbitala. (2.mailakoa) betetzen da. Eta “2s”
orbitala baino lehen, “1s” orbitala betetzen da.

Eta maila bereko orbitalen artean, ordena hauxe da s<p<d<f; hau da, “f”-k dau energia
gehiago.

Har daiguzan, 4.mailako orbitalak adibidez. Kasu honetan, “4f” orbitala baino lehen “4d”
orbitala betetzen da; “4d” orbitala baino lehen “4p” orbitala; azkenik, “4p” orbitala baino
lehen, “4s” orbitala betetzen da.

Pauli-ren esklusio printzipioa

Printzipio hau spinaren existentziaren ondorioa da.

Spina (ms): Zenbaki kuantiko honek orbital bakoitzean zenbat elektroi kokatu daitezkeen
esaten digu.

Bi balio ditu, +1/2 eta -1/2. Elektroiak bere baitan egiten duen biraketarekin erlazionaturik
dago, horrek bi orientazio posible dituen bi eremu magnetiko sortzen ditu.
n,l,m hiru zenbaki kuantiko hauek elektroia zein energia mailan, zein azpimailan eta nolako
orientazioan , hau da zein orbitaletan dagoen esaten digu.
Berriz, n, l, m eta spinak (ms), lau zenbaki kuantiko hauek orbita konkretu horretan sartzen den
elektroiaren imformazioa, hau da sartzen den aurrenekoa edo bigarrena den.

Ondoko era honetan enuntziatu daiteke printzipio hau: Atomo berdinean ezin daitekez bi
elektroi egon kuantu-zenbaki guztiak berdinak dabezalarik. Efektu kuantiko hutsa da hau , eta
ezin daiteke interpretazio klasikorik eman. Pauliren printzipioa oso importantea da atomoen
polielektronikoen egitura azaltzeko. Badago beste era bat printzipio hau enuntziatzeko:
orbital atomiko batean, bi elektroi egon daitezke gehienez. Hau da, bi elektroi hauek n, 1 eta
m1 berdinak izango dabez eta lehen esandakoaren arabera, elektroi batek m s= +1/2 izango
dau eta besteak ms= -1/2 izan beharko dau. Beraz, bi elektroi orbital berdinean badaude euren
spinak desberdinak izango dira.

Geziek
atomoaren
orientazioa
adierazten dute.
Eta hau bibalio
ditu; ½ edo -1/2

*Atomoen polielektronikoen egitura: Elektroi bat baino gehiago daben atomoen tratamendu
mekaniko-kuantikoa hidrogeno-atomoarentzat erabili danaren hedapena da, baina askoz
konplikatuagoa. (ELEKTROI BAT BAINO GEHIAGO DITUZTEN ATOMOEN EGITURA)

Hund-en erregela
Arau enpiriko hau emaitza esperimental baten ondorioa da, eta era honetan enuntziatzen da:
Azpigeruza batean posibilitate bat baino gehiago badago elektroiak jartzeko, elektroien
banaketa egonkorrena lortzeko, parekatu gabeko elektroien zenbakia maximizatu egiten da,
elektroi guztiek ms-ren balio berdina hartuz. Arau honen oinarria era honetara azal daiteke:
suposatu hiru elektroi banatu behar direla 2p orbitalean (2p x, 2py, 2pz); elektroiak orbital
desberdinetan jartzeak elektroi-elektroi aldarapenak minimizatzen dauz, urrunago jartzen
baitira bata bestetik. Hau dela eta, elektroi egonkorrago bat lortuko dogu 2p x orbitalean eta
bestea 2py orbitalean jartzen badoguz, biak 2px orbitalean jartzen baditugu baino. Bestalde,
spin guztiak direkzio berdina badabe, elektroien arteko aldarapena gutxitu egiten da
( aldarapen “kuantikoa” kasu honetan , ez elektrostatikoa). Hau da, azpigeruza batean
elektroien banaketa egonkorrena ( E gutxien daukana), parekatu gabeko elektroi-kopurua
maximoari dagokion banaketa da ahalik eta elektroi gehienek s balio berbera hartzen
dabela.