You are on page 1of 23

fsiqologiis kvlevis meTodebi

2
aRmoCenis etapi
dasabuTebis etapi:
obieqturobis dacvis
saSualebebi
• damkvirveblis
tendenciuroba da
operaciuli
gansazRvrebebi
• eqsperimentuli
meTodi:
alternatiuli axsna
da kontrolis
saWiroeba
• korelaciis meTodi
• qvezRurblovani
zemoqmedeba
fsiqologiuri gazomva
• sandooba da
validoba
• TviTangariSi
• qcevis dakvirveba da
gazomva
kvlevis eTikuri
sakiTxebi
• informirebuli
Tanxmoba
• riskis/sargeblis
Sefaseba
• ganzrax motyueba
• kvlevis Semdgomi
interviu
• cxovelTa kvleva:
mecniereba, eTika,
politika
rogor gamoviyenoT
sworad mecnieruli kvlevis
Sedegebi
fsiqologia XXI
saukuneSi: fsiqologiuri
kvleva da informaciis
afeTqeba
sakvanZo sakiTxebi
22 • ZiriTadi cnebebi
T
avis avtobiografiaSi (namdvilad xumrobT, mis-
ter feinman) (1985) nobelis premiis laureatma
fizikosma riCard feinmanma (Richard Feynman)
WianWvelebis navigaciis unaris araformaluri
gvarad SevZeli meCvenebina, rom WianWvelebs
geometriis araviTari SegrZneba ar aqvT _
isini ver xvdebodnen, sad iyo raime moTavs-
ebuli. Tu raRac erTi gziT midiodnen Saqri-
kvlevis programa aRwera (gv. 93-95): saken, ukanac aucileblad imave gziT brun-
debodnen, sxva, ufro mokle gzas ar irCevdnen.
prinstonis universitetis oTaxSi nalis
amave dros, WianWvelebma garkveuli kvali
formis rafiani fanjara mqonda. erT mSvenier
datoves SuSis slaidebze, rasac eqsperi-
dRes WianWvelebi gamoCndnen. davinteresdi,
mentebis mTeli seriebi mohyva imis Sesamow-
rogor moZraoben WianWvelebi; rogor
meblad, Tu ramden xans narCundeba es kvali,
xvdebian, saiT unda wavidnen? SeuZliaT
SeiZleba Tu ara misi advilad waSla da a.S.
erTmaneTs uTxran, sad aris saWmeli, rogorc
aRmovaCine, rom kvals mimarTuleba ar gaaCnda.
amas futkrebi akeTeben? aqvT geometriis raime
rom ameyvana WianWvela, Semetrialebina da
SegrZneba?
missave kvalze damebrunebina, is araswor gzas
axalbedasaviT viqceodi, dRes yvelam icis
daadgeboda, Tanac amas ver xvdeboda, sanam
pasuxi am kiTxvebze, magram maSin ar vicodi...
sxva WianWvelas ar Sexvdeboda.
erT eqsperimentSi fanjris rafaze SuSis
bevri mikroskopuli slaidi davalage, rom- feinmanis martivi, magram gonivruli eqsperi-
lebzec WianWvelebi win da ukan dadiodnen mentebi saSualebas aZlevdnen mas WianWvelebis
winaswar dayrili Saqris mosapoveblad. Sem- qcevis Sesaxeb cnobismoyvareoba daekmayo-
deg, Zveli slaidi axliT Sevcvale da am- filebina.

SesaZloa, Tqven arasodes gagCeniaT kiTxvebi am TavSi mowodebuli informaciis daufleba


WianWvelebis qcevis Sesaxeb, magram sxva tipis Zalian sasargeblo iqneba TqvenTvis im
kiTxvebi namdvilad gagiCndebodaT adamianis an SemTxvevaSic ki, Tu arasodes ganaxorcielebT
cxovelis qcevasTan dakavSirebiT. am TavSi mecnierul kvlevas. Cveni mizania dagexmaroT
visaubrebT imaze, Tu rogor pasuxoben fsiqo- kritikuli azrovnebis gaumjobesebaSi imiT, rom
logebi kiTxvebs, romlebic TqvenTvisac sain- gaswavloT, rogor unda dasvaT swori kiTxvebi
da SeafasoT fsiqologiuri movlenebis mize-
aRmoCenis etapi

teresoa. vnaxavT, rogor iynebs fsiqologia mec-


nierul meTodebs kvlevisaTvis. gvinda, rom zebis, Sedegebis da korelatebis Sesaxeb miRe-
gaigoT, rogor gegmaven fsiqologebi TavianT buli pasuxebi. masmediaSi gamudmebiT SexvdebiT
amgvar frazas: „kvleva aCvenebs, rom~... Tqveni
kvlevas: rogor SeiZleba rTuli da xSirad
inteleqtualuri skepticizmis daxvewis gziT
ablurduli monacemebidan azrovnebis, grZno-
dagexmarebiT kvlevis Sedegebi ufro brZnulad
bebis da qcevebis Sesaxeb myari, seriozuli das-
moixmaroT. gaCvenebT, rogor gadaWraT kamaTi
kvnebis gakeTeba.
„faqtebTan da ara polemikasTan~ (Miller, 1992).
23
aRmoCenis etapi mierebebs avlens da maTi aRmoCena kvlevis
saSualebiTaa SesaZlebeli. amitom fsiqolo-
giuri Teoria, Cveulebriv, amgvar kanonzomiere-
fsiqologiuri kvlevis procesi SeiZleba or baTa mizezebs eZebs.
Semadgenel nawilad davyoT, Tanac am Tanmimdev- Teoriam ukve cnobili faqtebi unda axsnas
robiT: ideis Camoyalibeba (aRmoCena) da misi da, amave dros, axali ideebi da hipoTezebi
Semowmeba (dasabuTeba). aRmoCenis etapi kvlevis wamoayenos. hipoTeza aris mizezebsa da Sedegebs
sawyisi fazaa, romlis ganmavlobaSic dakvirve- Soris mimarTebis Sesaxeb arsebuli Semowmebadi
bas, Sexedulebas, informacias da zogad codnas debuleba. hipoTezebs xSirad „Tu-maSin~ winas-
movlenis axleburi xedvisken mivyavarT. saidan warmetyvelebis formiT ayalibeben, konkretuli
uCndeba kiTxvebi mkvlevars? zogierTi maTgani pirobebidan gansazRvruli Sedegebis miRebis
movlenaTa, adamianTa da cxovelTa uSualo mizniT. SegviZlia, magaliTad, viwinaswarmetyve-
dakvirvebidan modis, zogierTi ukve tradiciad loT, rom, Tu bavSvebi bevr Zaladobas uyureben
qceul sakiTxebs swavlobs, romlebic fsiqo- televiziiT, maSin isini ufro agresiulad moiq-
logiaSi did, gadauWrel problemebad iTvleba. cevian TavianT TanatolebTan. kvlevam „Tu-maSin~
xSirad mkvlevrebi Zvel ideebs da maT kombi- mimarTeba unda Seamowmos. Teoriebi ukiduresad
naciebs axleburad warmoadgenen. WeSmaritad mniSvnelovania axali hipoTezebis Camoyali-
Semoqmedi moazrovnis sinji axali WeSmaritebis bebisaTvis. rodesac mecnieruli monacemebi ar
aRmoCenaa, romelic mecnierebas da sazogadoebas adasturebs hipoTezas, mkvlevarma unda gada-
ukeTesi mimarTulebiT amoZravebs. sinjos Tavisi Teoria. amrigad, Teoriasa da
fsiqologiuri Teoriebi cdiloben gaarkvion, kvlevas Soris mudmivi urTierTqmedebaa.
rogor funqcionirebs tvini, fsiqika, qceva da aRmoCenis etapis kidev erTi mniSvnelovani
garemo da ra kavSiria maT Soris. Teoria aris nawilia kvlevisaTvis saWiro saTanado Rirebu-
cnebebis organizebuli wyeba, romelic movlenas lebebi da damokidebuleba. mecniereba moiTxovs
an movlenaTa erTobliobas xsnis. fsiqologiuri Ria _ kritikul da skeptikur _ damokidebulebas
TeoriebisTvis saerTo isaa, rom isini determi- nebismieri daskvnisadmi manam, sanam is ar aris
nizmis poziciaze dganan. determinizmi gulis- miRebuli damoukidebeli mkvlevrebis mier.
xmobs, rom yvela movlena _ fizikuri, fsiqikuri Riaoba or mizans emsaxureba. pirveli: WeSmari-
da qceviTi _ ganpirobebulia konkretuli teba absoluturi ar aris, is damokidebulia
mizeziT, anu mis Sedegs warmoadgens. es mizezebi garkveul pirobebze da axali monacemebis gaCenis
SeiZleba Tavad adamianSi, an garemoSi iyos. amave SemTxvevaSi misi gadasinjva SesaZlebeli unda
dros, mkvlevrebi uSveben, rom qcevac da iyos. meore: Ria orientaciis gamo mkvlevrebi
fsiqikuri procesebic mimarTebaTa kanonzo-
Tavi 2 / fsiqologiis kvlevis meTodebi

aRmoCenis etapi (context of discovery) _ kvlevis


sawyisi fazaa, romlis ganmavlobaSic dakvir-
vebas, Sexedulebas, informacias da zogad cod-
nas movlenis axleburi xedvisaken mivyavarT.

Teoria (Theory) _ cnebaTa organizebuli wyeba,


romelic movlenas an movlenaTa erTobliobas
xsnis.
determinizmi (Determinism) _ es doqtrina gu-
lisxmobs, rom yvela movlena _ fizikuri,
fsiqikuri da qceviTi _ ganpirobebulia konkre-
tuli mizezebiT, romelTa dadgena SesaZlebelia.
hipoTeza (Hypothesis) _ Semowmebadi debuleba
mizezebsa da Sedegebs Soris mimarTebis Taobaze,
xSirad is gamoxatulia winaswarmetyvelebis imisaTvis, rom Teoria damtkicebulad CaiTvalos,
formiT, konkretul pirobas gansazRvruli Se- man unda gaiaros mkacri Semowmeba, romlis Sedegi
unda daemTxves damoukidebel eqspertTa Sedegebs.
24
degi mohyveba.
seriozulad udgebian iseT fenomenebsac ki, meTods. mecnieruli meTodi aris monacemTa Seg-
romlebisac Tavad ar sjeraT, rogoricaa, rovebisa da interpretaciis procedurebis er-
magaliTad, eqstrasensoruli aRqma (Bem, Honorton, Toblioba, romlis saSualebiTac minimumamdea
1994). dayvanili Secdomis wyaro da sando daskvnebia
mecnieruli praqtika im monacemebs emyareba, miRebuli. fsiqologia mecnierebad imdenad
romlebic gakontrolebuli dakvirvebiTa da iTvleba, ramdenadac is mecnieruli meTodis
frTxili gazomviTaa miRebuli. mecnierebis mier damkvidrebul wesebs misdevs.
samyaroSi, roca kargi monacemebi eqspertebis radganac mecnieruli kvlevis monacmebis
azrs upirispirdeba, sakiTxi monacemebis sasar- Segrovebisa da maTi analizis fazebze subieq-
geblod wydeba. saidumloeba gaZevebulia kvle- turoba minimumamde unda iqnes dayvanili, amitom
vis proceduridan, is Riaa SemowmebisaTvis, anu obieqturobis gasazrdelad gamoiyeneba specia-
sxva mkvlevrebs unda hqondeT SesaZlebloba luri damcavi saSualebebi. erT-erT maTgans
Seamowmon, gaakritikon, gaimeoron, an uaryon axsnac ki ar sWirdeba: mkvlevrebma srulad
monacemebi da meTodebi. monacemebis, Sedegebisa unda daafiqsiron monacemTa Segrovebisa da
da monacemebis Segrovebis meTodis aRwera maTgan analizis stadiebi iseTi formiT, rom sxva
gakeTebuli daksvnebisagan calke dgas. samecni- mkvlevars maTi gageba da Sefaseba SeeZlos.
ero publikaciebSi kvlevis TiToeuli nawili amitom jer aRvwerT, ra safrTxe aqvs obieq-
calke qveTavSia moyvanili da amiT mkiTxvels turobas da Semdeg ganvixilavT masTan brZolis
saSualebas aZlevs erTmaneTisagan ganasxvavos gzebs.
obieqturi monacemebi da maTi subieqturi
interpretacia. dabolos, kvleva unda gamo-
qveyndes, radgan kvlevis Sedegebi da monacemebi
ar unda daikargos, Tanac sxva mecnierebs unda
damkvirveblis tendenciuroba da
mieceT saSualeba, rom gaimeoron is.
operaciuli gansazRvrebebi
erTi da igive movlenebze dakvirvebisas
adamianebi yovelTvis erTsa da imaves ar „xe-
Sejameba daven~. am qveTavSi damkvirveblis tendeciuro-
bis problemas da misi gadaWris gzebs ganvixi-
aRmoCenis etapi kvlevis is fazaa, romelSic

dasabuTebis etapi: obieqturobis dacvis saSualebebi


lavT.
mkvlevrebi dakvirvebas, informacias da codnas
iyeneben, raTa axali ideebi da Teoriebi Camoa-
yalibon. fsiqologiuri Teoriebi cdiloben obieqturobis sirTule
gaarkvion tvins, fsiqikas, qcevasa da garemos damkvirveblis tendenciuroba pirovnuli
Soris arsebuli deterministuli mimarTeba. motivebisa da molodinebisagan gamomdinare
Secdomaa. xSirad adamianebs is esmiT da imas
xedaven, rasac moelian da ara imas, rac sinam-
dasabuTebis etapi: dvileSi xdeba (ix. sur. 2.1). ganvixiloT damkvir-
obieqturobis dacvis veblis tendenciurobis saintereso magaliTi:
XX saukunis dasawyisSi erT-erTma wamyvanma
saSualebebi
fsiqologma, hiugo miunsterbergma (Hugo Munster-
berg) mSvidobis Temaze warmoTqva sityva didi
umetes SemTxvevaSi mkvlevrebi aRmoCenidan auditoriis winaSe, romelSic Jurnalistebic
Teoriebis Semowmebaze gadadian. dasabuTebis Sediodnen. man Semdegnairad aRwera Tavisi si-
etapi kvlevis is fazaa, romelSic hipoTezis tyvis gaSuqeba mediaSi:
Sesamowmeblad faqtebis mopovebaa saWiro. es
reportiorebi dauyovnebliv moTavsdnen
ki sakmaod rTulia. fsiqologebma iseTi mona-
platformis garSemo. erT-erTma Jurnalistma
cemebi unda Seagrovon, romlebic validuri
dawera, rom auditoria imdenad iyo gaoce-
daskvnebis gakeTebis saSualebas miscemT. amisaT-
buli misi sityviT, rom srul siCumeSi
vis fsiqologebi iyeneben mokavSires: mecnierul
moismina is. meorem aRniSna, rom Cems gamos- 25
belma SesaZloa gansxvavebuli daskvnebi gamoi-
tanos erTi da igive monacemebis safuZvelze.
damkvirveblis tendenciuroba filtria, romel-
Sic informaciis nawili mniSvnelovnad iTvle-
ba, xolo danarCenis ugulvebelyofa xdeba,
radgan irelevanturad da uazrodaa miCneuli.
mkvlevrebi xSirad akvirdebian movlenebs.
yovel damkvirvebels Tavisi gamocdileba
Semoaqvs dakvirvebaSi, iseve rogorc simpatiebi
romelime Teoriisadmi. axla xedavT, ratom aCens
problemas damkvirveblis tendenciuroba. ra
SeuZliaT gaakeTon mkvlevrebma am tendenciu-
robis minimumamde dasayvanad?

problemis gadaWris saSualeba


vlas gamudmebiT wyvetda mquxare aplodis- damkvirveblis tendenciurobis minimumamde
mentebi, xolo sityvis dasrulebisas taSi dayvanis mizniT mkvlevrebi standartizacias da
wuTebis ganmavlobaSi ar wydebodao; kidev operaciul gansazRvrebebs iyeneben. standar-
erTma dawera, rom Cemi oponentis gamosvlisas tizacia niSnavs monacemTa Segrovebis yvela
gamudmebiT viRimebodio; sxvam ki aRniSna, rom fazaze Tanmimdevrulad dalagebuli da yvela-
saxe sruliad uZravi (utyvi) mqonda da er-
Tic ki ar gamiRimiao; erTma miuTiTa, rom
aRelvebisagan Zlierad gavwiTldi, xolo
meorem, rom qaRaldiviT gavTeTrdio (1908, gv.
35-36).

saintereso iqneboda marTlac gvenaxa imdro-


indeli gazeTebi da Segvemowmebina, ra kavSirSi
iyo reportaJebi avtorebis politikur Sexedu-
lebebTan. SesaZloa, maSin mivmxvdariyaviT, ratom
„dainaxes~ Jurnalistebma ase da ara sxvagvarad.
fsiqologiur eqsperimentSi damkvirveblebs
Soris sxvaoba iseTi radikaluri ar unda iyos,
Tavi 2 / fsiqologiis kvlevis meTodebi

rogorc minusterbergis SemTxvevaSi iyo, magram


es magaliTi gvaCvenebs, rom sxvadasxva damkvirve-

dasabuTebis etapi (context of justification) _ kvlevis


is fazaa, romelSic hipoTezis SemowmebisaTvis
faqtebia mosapovebeli.
mecnieruli meTodi (Scientific method) _ monacemTa
Segrovebisa da interpretaciis procedurebis
erToblioba, romlis saSualebiTac minimumamdea
dayvanili Secdomis wyaro da sando daskvnebia
miRebuli.
damkvirveblis tendenciuroba (observer bias) _
realobis damaxinjeba, romelic damkvirveblis
suraTi
2.1
pirovnuli motivebisa da molodinebisagan
damkvirveblis tendenciuroba
momdinareobs.
26 Wiqa naxevrad carielia Tu naxevrad savse?
saTvis saerTo procedurebis gamoyenebas. tes- Zaladobas uyureben telviziiT, ufro agresi-
tis an eqsperimentis yvela faza standartuli ulni iqnebian TavianT TanatolebTan. SegiZliaT
unda iyos, anu kvlevis yvela monawile erTsa dagegmoT eqsperimenti, sadac agresiis siZlieris
da imave pirobaSi unda imyofebodes. standarti- manipulirebas moaxdendiT (damoukidebeli
zacia niSnavs, rom kiTxvebs erTnairad svamT cvladi) da Semdeg naxavT, ra zomiT avlens
da pasuxebs winaswar dadgenili wesebiT aniWebT bavSvi agresias (damokidebuli cvladi). Tqveni
qulebs. Sedegebis Cawera (dafiqsireba) saSuale- eqsperimentisaTvis mniSvnelovania, rom orive
bas gvaZlevs SevadaroT isini sxva dros da cvladis _ sxvadasxva teleprogramaSi arsebuli
adgilas, sxva cdis pirebze da sxva mkvlevrebis Zaladobis raodenoba da Tqveni eqsperimentis
mier miRebul monacemebs. Tavad dakvirvebis monawileebis mier gamovlenili agresiis zoma
procedurac unda iyos standartuli. mecniereb- _ operacionalizacia moaxdinoT. ra procedu-
ma unda SeZlon TavianTi Teoriebi iseT cnebebad rebi unda gamoiyenoT, rom zustad gazomoT es
Targmnon, rom maT SeTanxmebuli mniSvneloba ori cvladi?
hqondeT. cnebebis mniSvnelobis standartizaciis fsiqologebisaTvis xSirad problemaa zogi-
strategias operacionalizacia ewodeba. opera- erTi rTuli cvladis operacionalizacia.
ciuli gansazRvreba cnebas konkretuli rogor moaxdendiT, vTqvaT, bavSvis mSobelTan
operaciebis an procedurebis terminebiT gan- urTierTobis xarisxis operacionalizacias?
martavs. eqsperimentis yvela cvlads unda (pasuxs me-11 TavSi ixilavT). fsiqologebs, ag-
hqondes operaciuli gansazRvreba. cvladi aris reTve, iseTi cvladebis operacionalizacia
nebismieri faqtori, romelic raodenobrivad uxdebaT, romelTa uSualod dakvirveba SeuZ-
an Tvisebrivad icvleba. stimulis piroba, lebelia. rogor moaxdenT TviTpativiscemis
romlic sxva nebismieri cvladisagan damouki- operacionalizacias? (ix. Tavi 14). Tu Tqven fsi-
deblad icvleba eqsperimentul garemoSi, aris qologi mkvlevari xarT da cvladis operacio-
damoukidebeli cvladi. nebismieri cvladi, rom- nalizacia moaxdineT, Tqveni kolegebi SeiZleba
lis mniSvneloba erTi an meti damoukidebeli ar dageTanxmon da CaTvalon, rom TviT-
cvladis cvlilebis Sedegia, aris damokidebuli pativiscemis Tqveneuli operacionalizacia ara-
cvladi _ is damokidebulia stimulis pirobebis sworia, magram Tu Tqveni operaciuli gansazRv-
cvlaze. reba zustia, maT ecodinebaT, rogor gaimeoron

dasabuTebis etapi: obieqturobis dacvis saSualebebi


warmovidginoT, rom gvsurs adre moyvanili da Seafason Tqveni Sroma.
hopoTezis Semowmeba: is bavSvebi, romlebic bevr

standartizacia (standardization) _ testSi, inter-


eqsperimentuli meTodi:
viuSi an eqsperimentSi monawilisadmi mopyro- alternatiuli axsna da
bis an monacemebis dafiqsirebis unificirebu-
li procedura.
kontrolis saWiroeba
operaciuli gansazRvreba (operational definition)
yoveldRiuri gamocdilebiT iciT, rom ada-
_ axdens cvladis an pirobis definicias kon-
kretuli operaciebis an procedurebis termi- mianebi erTi da igive Sedegis mraval mizezs
nebiT. dagisaxeleben. fsiqologebi imave problemis
cvladi (variable) _ nebismieri faqtori, romelic winaSe dganan, roca mizez-Sedegobriobis dad-
raodenobrivad an Tvisebrivad icvleba genaze aqvT pretenzia. mizez-Sedegobrivi oraz-
damoukidebeli cvladi (independent variable) _ rovnebis gadasalaxad mkvlevrebi eqsperimentul
eqsperimentul garemoSi stimulis piroba, ro- meTods iyeneben. isini damoukidebeli cvladis
melic sxva nebismieri cvladisagan damouki- manipulirebas axdenen, raTa naxon, ra zemoqm-
deblad icvleba. edeba eqneba amas damokidebul cvladze. am
damokidebuli cvladi (dependent variable) _ meTodis mizania, dadgindes erTi cvladis mizez-
eqsperimentul garemoSi nebismieri cvladi, rom- Sedegobrivi kavSiri meoresTan. am qveTavSi gan-
lis mniSvneloba erTi an meti damoukidebeli vixilavT alternatiuli axsnis problemas da
cvladis cvlilebis Sedegia.
misi gadaWris gzebs. 27
xdeba. warmovidginoT, magaliTad, rom televi-
obieqturobis sirTule ziiT naCvenebi Zaladobis scenebi ufro xmamaRla
rodesac fsiqologebi hipoTezas amowmeben, da meti moZraobiT mimdinareobs, vidre sxva
ukve winaswar aqvT garkveuli warmodgena imaze, tipis scenebi. aseT SemTxvevaSi, „Zaladobas~
Tu ratom SeiZleba Secvalos damoukidebeli ereva am scenebis sxva, zedapiruli aspeqtebi.
cvladis cvlilebam damokidebuli cvladi ase mkvlevars aRar SeuZlia gaarkvios, romeli
da ara sxvagvarad. magaliTad, SeiZleba iwinas- faqtori ganapirobebs agresiul qcevas.
warmetyveloT da eqsperimentulad aCvenoT, rom miuxedavad imisa, rom TiToeuli eqpserimen-
televiziiT Zaladobis yureba agresiis maRal tuli meTodi potenciurad alternatiul ax-
dones iwvevs. magram saidan iciT, rom namdvilad snaTa unikalur wyebas iwvevs, SegviZlia gan-
Zaladobis yurebaa agresiis mizezi? hipoTezis vsazRvroT ori tipis damatebiTi cvladi, ro-
yvelaze Zlieri SesaZlo mizezis dasadgenad melic TiTqmis yvela eqsperimentSi gvxvdeba.
fsiqologebi yovelTvis unda eZebdnen alterna- esenia molodinis efeqti da placebo efeqti.
tiul axsnebs. SesaZlo Sedegis rac meti alter- molodinis efeqti Cndeba maSin, roca mkvlevari
natiuli axsna arsebobs, miT naklebad viqnebiT Zalauneburad mianiSnebs monawileebs, ra tipis
darwmunebuli Tavdapirvel varaudSi. Tu kvlevis
procesSi eqsperimentatoris mier specialurad
Semotanili damoukidebeli cvladis garda
raRac sxva ereva da monacemebis interpretacias
arTulebs, mas damatebiTi cvladi ewodeba.
Tavi 2 / fsiqologiis kvlevis meTodebi

rodesac romelime qcevis efeqtis realur


mizezs damatebiTi cvladi Seereva, eqsperimenta-
toris mier monacemTa interpretacia sarisko

eqsperimentuli meTodi (experimental method) _


kvlevis meTodi, romelic damoukidebeli cvla-
diT manipulacias gulisxmobs, raTa dadgindes
misi efeqti damokidebul cvladze.
damatebiTi cvladi (confounding variable) _ cvladi,
romelic monawilis qcevaze zemoqmedebs
eqsperimentatoris mier Semotanili damouki-
debeli cvladis garda.
molodinis efeqti (Expentancy effects) _ Sedegi,
romelic maSin Cndeba, roca mkvlevari Zalaune-
burad mianiSnebs monawileebs, ra tipis qcevas
moelis maTgan, riTic mosalodnel reaqcias
28 iRebs.
qcevas moelis maTgan, riTic sasurvel reaqcias ciis Carevis gareSe icvlian qcevas. es termini
iRebs. am dros, gamomwvevi mizezi ara damoukide- medicinidan modis, im SemTxvevebis aRsaniSnavad,
beli cvladi, aramed eqsperimentatoris molo- rodesac pacientis janmrTelobis mdgomareoba
dinia. qimiurad inertuli wamlis miRebis Semdeg mainc
robert rozentalma (Robert Rothental) molodi- umjobesdeboda. janmrTelobis mdgomareobis
nis tendenciurobis fenomeni Seiswavla da naxa, gaumjobeseba xdeba rwmenis gamo, rom mkurnalo-
rogor amaxinjebs is kvlevis Sedegebs (Rosental, ba efeqturi iqneba. kvlevebiT aRmoCnda, rom
1966). zogierTma arasamedicino efeqtis mqone mkurna-
lobam pacientTa 70%-Si gamoiwvia placebo efeq-
ti (Roberts et al., 1993).
saidan
fsiqologiuri kvlevis situaciaSi placebo
viciT
efeqti Cndeba yovelTvis, roca qceviT reaqciaze
virTxebi Tqvens molodins gaamarTleben zemoqmedebas axdens pirovnebis molodini, Tu
ra gaakeTos, an ra igrZnos da ara realuri
am saxelmZRvaneloSi fsiqologiuri
gamomwvevi mizezi. gavixsenoT televiziiT
kvlevis Sedegebs gagiziarebT. Cveni das-
Zaladobis yurebisa da momatebuli agresiis
kvnebi xSirad swored mTels msoflioSi
eqsperimenti. vTqvaT, aRmoCnda, rom im cdis
Catarebuli amgvari kvlevebis Sedegebs
pirebmac maRali agresia aCvenes, visac ar
daeyrdnoba. am seqciis mizania gaecnoT
uyurebia amgvari gadacemebisaTvis. SeiZleba
eqsperimentebs, romlebic pirdapir pa-
vivarudoT, rom es adamianebi xvdebian, rom,
suxoben konkretul kiTxvebs. TiToeuli
radgan agresiis gamosavlen situaciaSi moa-
saidan viciT saSualebas gvaZlevs davi-
Tavses, maTgan agresiis gamovlenas moelian
naxoT kavSiri eqsperimentsa da mignebas
da amitom iqcevian ase. eqsperimentatorma
Soris. aq mokled ganvixlavT eqsperiments,
yovelTvis unda icodes, rom cdis pirebi
sadac Cans, rogor SeiZleba eqsperimen-
icvlian qcevas, roca ician, rom viRac ucxo
tatorma zemoqmedeba moaxdinos kvlevis
uyurebs, akvirdeba, amowmebs maT. magaliTad,
Sedegze. klasikur eqsperimentSi 12 stu-
monawileebi gansakuTrebulad grZnoben Tavs,
dents misces virTxebis jgufebi, rom-
roca kvlevaSi monawileobisaTvis SearCeven
lebisTvisac labirinTSi gasvla unda es-

dasabuTebis etapi: obieqturobis dacvis saSualebebi


da amitom gansxvavebulad iqcevian da ara
wavlebinaT. studentebis naxevars uTxres,
Cveulebrivad. amgvari efeqtic moqmedebs
rom maTi virTxebi labirinTSi kargad
kvlevis Sedegebze.
gamsvlel jiSs miekuTvneba, xolo meore
naxevars, rom maTi virTxebi labirinTSi
cudad gamsvlel jiSs miekuTvneba. sinam- problemis gadaWris saSualeba
dvileSi, orive jgufisaTvis gadacemuli radgan adamianis da cxovelis qceva rTulia
virTxebi sruliad erTnairi iyo. Sedegebi da xSirad mravali gamomwvevi mizezi aqvs, kargi
Seesabameboda studentebis molodins. karg kvlevis gegma yvela damatebiT cvlads iTva-
gamsvlelebad dasaxelebuli virTxebi liswinebs da maT gauvnebelyofas cdilobs.
cud gamsvlelebad dasaxelebul virTxeb- aseT strategias kontrolis procedurebi
ze ukeT swavlobdnen (Rosenthal & Fode, 1963). ewodeba _ meTodebi, romlebiTac mkvlevari

placebo efeqti (Placebo effect) _ maSin Cndeba,


rogor fiqrobT, rogor Seatyobines studen-
roca eqsperimentis monawileebi eqsperimentu-
tebma TavianTi molodinebi virTxebs? albaT
li manipulaciis Carevis gareSe icvlian qcevas.
xvdebiT, rom saqme kidev ufro rTuladaa, roca
adamianebze vatarebT kvlevas da ara cxovelebze. kontrolis procedurebi (Control procedures) _
molodinis efeqti aRmoCenis Sinaarss amaxin- meTodebi, romelTa saSualebiTac eqsperimenta-
jebs. tori cdilobs mudmivi hqondes yvela cvladi
placebo efeqti maSin Cndeba, roca eqsperi- da piroba, garda ganzrax Semotanili damouki-

29
mentis monawileebi eqsperimentuli manipula- debeli cvladisa.
cdilobs mudmivi hqondes yvela cvladi da salbuns, miT ufro meti albaTobiT anebebden
piroba, garda ganzrax Semotanili damoukide- Tavs mowevas (Abelin et al., 1989). amrigad, nikotinis
beli cvladisa. instruqciebi, oTaxis tempera- salbuni efeqturi saSualeba aRmoCnda, magram
tura, davalebebi, eqsperimentatoris Cacmuloba, misi zemoqmedebis naxevari placebo efeqtis
gamoyofili dro, monacemTa Caweris xerxi da damsaxurebaa, radgan mwevlebs molodini
situaciis sxva mravali detali eqsperimentis hqondaT, rom es salbuni maT uSvelidaT. sakon-
yvela monawilisaTvis erTnairi unda iyos. trolo pirobaSi miRebuli monacemebi mniSvne-
erTaderTi sxvaoba monawilis gamocdilebaSi lovan safuZvels gvaZlevs, romelsac eq-
unda iyos damoukidebeli cvladis mier Semo- sperimentis efeqts vadarebT.
tanili. vnaxoT, rogor cdiloben fsiqologebi kvlevis zogierT sqemaSi, romelsac cdis
gadaWran molodinis da placebo efeqtiT pirTa Soris sqemas uwodeben, cdis pirebs Sem-
gamowveuli problemebi. TxveviTad anawileben eqsperimentul (erTi an
warmoidgineT, rom agresiis eqsperimenti meti eqsperimentuli CareviT) da sakontrolo
gaamdidreT da masSi kidev erTi jgufi CarTeT, (eqsperimentuli Carevis gareSe) pirobebSi. cdis
romelic komediur gadacemebs uyurebda. pirebis SemTxveviTi ganawileba erT-erTi yvela-
frTxilad unda iyoT, rom, Tqveni molodine- ze efeqturi saSualebaa im damatebiTi cvla-
bidan gamomdinare, gansxvavebulad ar moepyraT debis aRmosafxvrelad, romlebic cdis pirebs
komediis da Zaladobis mayurebel monawileebs. Soris arsebuli individualuri gansxvavebebis
amdenad, sasurvelia, rom kvlevis asistentma, gamo iCens Tavs. swored amgvar sqemas vgulis-
romelmac unda Seafasos cdis pirTa agresia, xmobdiT agresiis eqsperimentSi. eqsperimentul
ar icodes, romel jgufs miekuTvneba cdis piri. da sakontrolo pirobaSi cdis pirebis Sem-
saukeTeso SemTxvevaSi, tendenciurobis aR- TxveviTi ganawileba imis did Sanss gvaZlevs,
mofxvra SesaZlebelia maSin, roca arc asis- rom orive jgufSi msgavsi cdis pirebi mox-
tents da arc monawileebs ar ecodinebaT, vdebian, radgan SemTxveviTi ganawilebisas
romel pirobaSi moxvdnen isini. am teqnikas TiToeul cdis pirs rogorc sakontrolo, aseve
ormagad brma kontroli ewodeba. mraval eqsperimentul jgufSi moxvedris erTi da igive
eqsperimentSi monawileobis ufleba ar eZlevaT albaToba aqvs. aseT SemTxvevaSi ar gamova ise,
rom eqsperimentul jgufSi mxolod Zaladobis
maT, visTvisac cnobilia kvlevis hipoTeza.
scenebis moyvaruli cdis pirebi moxvdebian
placebo efeqtis aRmosafxvrelad mkvlev-
da sakontroloSi _ Zaladobis scenebis moZule
rebs kidev erTi sakontrolo piroba SeaqvT
cdis pirebi. SemTxveviTma ganawilebam orive
eqsperimentSi, am dros Careva ar xdeba. amas
tipis adamiani unda moaxvedros TiToeul
placebo kontrols vuwodebT. placebo kon-
jgufSi. Tu Sedegad jgufebis Sedegebs Soris
troli kontrolis zogad kategoriaSi Sedis,
sxvaobas miviRebT, ufro darwmunebuli viqnebiT,
Tavi 2 / fsiqologiis kvlevis meTodebi

romelic Sedarebis saSualebas aZlevs eqsperi-


rom am sxvaobas Cveni Careva iwvevs da ara
mentators. gaixseneT gogonas istoria, ro-
cdis pirebs Soris gansxvaveba.
melsac hkiTxes, uyvarda ufrosi da, Tu ara.
man ki upasuxa: „rasTan SedarebiT?~ es kiTxva
ormagad brma kontroli (Double-blind control) _
unda daisvas da pasuxic unda gqondeT, radgan eqsperimentuli teqnika, romelic saSualebas
sxvagvarad ver gaigebT, ras niSnavs kvlevis gvaZlevs Tavidan aviciloT eqsperimentatoris
Sedegebi. davuSvaT, gaecaniT kvlevis Sedegebs, molodinis efeqti imiT, rom arc asistentma da
romlis mixedviTac, „mowevis danebebis arc monawileebma ar ician, romel pirobaSi
msurvelTa 3/4-ze metma nikotinis salbuniT moxvdnen isini.
miaRwia warmatebas~ (Andrews, 1990). ki magram, placebo kontroli (Placebo control) _ eqsperimen-
rasTan SedarebiT? sad aris sakontrolo tuli pirobaa, rodesac Careva ar xdeba da im
SemTxvevaSi gamoiyeneba, roca placebo efeqtis
jgufi? am kvlevaSi sakontrolo jgufis
saSiSroeba Cndeba.
wevrebi nikotinis gareSe salbuns atarebdnen
cdis pirTa Soris sqema (between subjects design) _
da maTma 39%-ac Tavi daaneba mowevas! metic,
cdis pirebs SemTxveviTad anawileben eqsperimen-
rac ufro didxans atarebdnen isini samedicino tul da sakontrolo pirobebSi.
30 TvalsazrisiT absoluturad usargeblo
suraTi
2.3
anonimurobiT gamowveuli agresia
da Carevis Semdeg. A-B-A sqemaSi cdis pirebi
anonimurobis efeqti mniSvnelovania: erTi da igive
bavSvebi bevrad maRal agresias avlenen anonimur
jer xvdebian safuZvlis pirobaSi (A), Semdeg
pirobebSi, vidre manam da Semdeg araanonimur eqsperimentul CarevaSi (B), xolo Semdeg isev
pirobebSi. ubrundebian safuZvlis pirobas (A). ukan,
safuZvlis pirobaSi dabruneba mkvlevars
mkvlevrebi cdiloben SemTxveviT SerCevas saSualebas aZlevs sabolood darwmundes, rom
miuaxlovdnen, roca cdis pirebs kvlevaSi cvlileba mxolod misi Carevis da ara romelime
monawileobis misaRebad iwveven. Cveulebriv, damatebiTi cvladis, magaliTad, drois gasvlis,

dasabuTebis etapi: obieqturobis dacvis saSualebebi


fsiqologiur eqsperimentSi 20-dan 100-mde cdis Sedegia.
piri monawileobs. SerCevaze miRebul Sedegebs
ki mkvlevari im populaciaze azogadebs, saidanc
miiRo es SerCeva. davuSvaT, gsurT SeamowmoT SerCeva (Sample) _ populaciis nawili, romelic
eqsperimentSi monawileobisaTvis gadaarCies.
hipoTeza, rom 6 wlis bavSvebi ufro mets
ityuebian, vidre 4 wlisebi. kvlevaSi msoflios populacia (Population) _ individTa sruli er-
Toblioba, romelzec, eqsperimentul SerCevaze
am asakis bavSvTa mxolod mcire nawils Tu
dayrdnobiT, generalizacia keTdeba.
CarTavT, margam ganzogadebis gasakeTeblad
reprezentatuli SerCeva (representative sample) _
darwmunebuli unda iyoT, rom Tqvens mier
SerCeva populaciis reprezentatulia, Tu is
SerCeuli bavSvTa jgufebi nebismieri SemTxveviT imeorebs populaciis zogad maxasiaTeblebs, ro-
SerCeuli jgufis Sesabamisi iqneba. SerCeva gorebicaa, magaliTad, sqesi, asaki da sxva.
populaciis reprezentatulia, Tu is imeorebs cdis pirTa SigniT sqema (within subjects design) _
populaciis zogad maxasiaTeblebs, rogorebicaa, kvlevis sqema, sadac TiToeuli cdis piri sa-
magaliTad, sqesi, asaki da sxva. SerCevaSi kuTari Tavis kontrolia. cdis piris eqsperi-
mxolod biWebi rom gyavdeT, ufleba ar geqnebaT, mentul pirobaSi qceva SeiZleba SevadaroT
rom gogonebze gaakeToT daskvna da a. S. missave qcevas am pirobamde, an mis Semdeg.
eqsperimentuli sqemis kidev erTi tipia cdis A-B-A sqemaSi cdis pirebi jer xvdebian safuZ-
pirebs SigniT sqema _ aq TiToeuli cdis piri vlis pirobaSi (A), Semdeg eqsperimentul Care-
vaSi (B), xolo Semdeg ubrundebian safuZvlis
sakuTari Tavis kontrolia. magaliTad, SeiZleba
pirobas.
erTmaneTs SevadaroT cdis pirTa qceva Carevamde
31
saidan akvirdebaT. mesame, arsebobs mniSvnelovani
viciT eTikuri sakiTxebi, romelTa gamoc eqsperimentis
Catareba SeuZlebeli xdeba. magaliTad, ver
bavSvebis agresiuli TamaSi A-B-A
vikvlevT, memkvidreobiT gadaecema Tu ara bavSvis
sqemaSi
Cagvris tendencia, radgan daCagruli bavSvebis
amgvari sqema iyo gamoyenebuli kvlevaSi, eqsperimentuli jgufi da aradaCagrulebis
sadac fsiqologs Semdegi hipoTezis Se- sakontrolo jgufi unda gvqondes. Semdeg
mowmeba surda: Tu bavSvebs ecodinebaT, qveTavSi kvlevis iseT meTods ganvixilavT,
rom anonimurebi arian, isini ufro advi- romelic xSirad awydeba amgvar problemebs.
lad gamoavlenen agresiul qcevas. skolis
moswavleebi dapatiJes maskaradze, iseT
wveulebaze, sadac yvela specialur kos- korelaciis meTodi
tiumSi gadacmuli modioda. bavSvebs mra-
valgvar TamaSs sTavazobdenen. rig maTgans kavSirSia inteleqti kreatulobasTan?
agresiuli qcevis gamowveva SeeZlo, rigs optimistebi ufro janmrTelebi arian Tu
_ araagresiulis. safuZvlis pirobaSi (A) pesimistebi? aris kavSiri bavSvobaSi Cagvris
bavSvebi kostiumebis gareSe TamaSobdnen, gancdasa da Semdeg fsiqikuri daavadebis gaCenas
Carevis pirobaSi (B) kostiumebi Caicves Soris? es kiTxvebi iseT cvladebs moicavs,
da Tavisi surviliT irCevdnen TamaSebs. romlebiT manipulirebas fsiqologi ase mar-
bolos, safuZvlis pirobaSi (A) dabru- tivad ver moaxerxebs, Tanac aq eTikuri mosaz-
nebisas, maT kostiumebi kvlav gaxades, rebebic erTveba. amitom, amgvar kiTxvebze pasuxis
oRond TamaSis gagrZeleba SeeZloT. gasacemad iyeneben korelaciis meTods. fsiqo-
rogorc 2.2 suraTze xedavT, Sedegebma logebi korelaciis meTodebs iyeneben, roca
daadastura kvlevis hipoTeza. bavSvebi surT gansazRvron, ra zomiTaa erTmaneTTan
bevrad ufro agresiulad iqceodnen, roca dakavSirebuli ori cvladi.
anonimurebi iyvnen (B) (Fraser, 1974). or cvlads Soris korelaciis ufro zustad
gansazRvrisaTvis fsiqologebi iyeneben statis-
aqamde aRweril kvleviT meTodologiebSi tikur sazoms, romelsac korelaciis
damoukidebeli cvladiT manipulireba da damo- koeficienti ewodeba (r). korelaciis koeficienti
kidebul cvladze misi efeqtis gazomva xdeboda. icvleba +1-dan _1-mde, sadac +1 aris sruli
marTalia, eqsperimentuli meTodi saSualebas dadebiTi korelacia, _1 _ sruli uaryofiTi
aZlevs mkvlevrebs cvladebs Soris kauzaluri korelacia, xolo 0 niSnavs, rom korelacia ar
kavSiris Sesaxeb daskvna gamoitanon, zogierT arsebobs. dadebiTi korelaciis koeficienti
Tavi 2 / fsiqologiis kvlevis meTodebi

situaciaSi am meTodis gamoyeneba arc ise sa- niSnavs, rom, Tu izrdeba erTi cvladis
survelia. upirveles yovlisa, qcevas xSirad maCveneblebi, izrdeba meore cvladis maCveneb-
xelovnurad Seqmnil garemoSi swavloben, raTa lebic. uaryofiTi korelacia niSnavs, rom erTi
advilad gaakontrolon yovelgvari situaciuri cvladis maCveneblebis zrdas meore cvladis
faqtori, samagierod, xSirad aseTi situacia maCveneblebis Semcireba mohyveba (ix. sur. 2.3).
realurisagan sakmaod Sors dgas. kritikosebis nulTan axlos myofi korelacia niSnavs, rom
azriT, gakontrolebul eqsperimentul piro- ori sazomis qulebs Soris susti kavSiria, an
bebSi kvlevisas qcevis mTeli simdidre da is saerTod ar aris. rac ufro uaxlovdeba
mravalferovneba ikargeba, radgan is mxolod korelaciis koeficienti 1-s, miT ufro Zlieria
erTi, an mcire raodenobiT cvladis da reaqciis
gamartivebul kvlevas ewireba. meore, cdis korelaciis meTodi (correlational method) _ gan-
pirebma ician, rom eqsperimentSi monawileoben sazRvravs, Tu ra zomiTaa erTmaneTTan dakavSi-
da maT cdian da zomaven. isini cdiloben imgvari rebuli ori cvladi.
reagireba moaxdnon, rogoric eqsperimentators korelaciis koeficienti (r) (correlation coefficient)
esiamovneba da, saerTod, maTi qceva gansxvave- _ statistika, romelic or cvlads Soris kav-
buli iqneba Cveulisagan, radgan ician, rom sxva Siris xarisxs aCvenebs.
32
daskvna arasworia. Zlieri korelacia mxolod
suraTi
2.4 imas miuTiTebs, rom monacemTa ori jgufi sis-
tematuradaa dakavSirebuli erTmaneTTan, magram
dadebiTi da uaryofiTi korelaciebi ar gveubneba, rom erTi cvladi iwvevs meores.
es warmosaxviTi monacemebi dadebiT da uaryofiT korelacia mizez-Sedegobrioba ar aris. kore-
korelaciebs Soris sxvaobas aCvenebs. TiToeuli wer- laciam SeiZleba asaxos SesaZlo mizez-Sedegob-
tili erT fexburTels asaxavs. (a) zogadad, rac ufro rivi efeqtidan nebismieri, an arc erTi. magali-
met burTs gaitans fexburTeli, miT met fuls gamoi-
muSavebs. ese igi, am or cvlads Soris dadebiTi Tad, stressa da produqtulobas Soris arse-
korelaciaa. (b) uaryofiTi korelaciis magaliTi. rac buli uaryofiTi korelacia SeiZleba niSnavdes,
ufro nakleb jarimas daimsaxurebs fexburTeli, miT
rom (1) saxlSi gancdili stresis gamo adamianebi
met fuls gamoimuSavebs.

dasabuTebis etapi: obieqturobis dacvis saSualebebi


uaresad muSaoben, (2) dabali produqutuloba
kavSiri or cvlads Soris. magaliTad, Tu iwvevs stress adamianebSi, (3) garkveuli tipis
mkvlevari ikvlevs muSakis produqtulobasa da adamianebi ufro metad ganicdian stress da
stress Soris kavSirs, man unda gazomos, ra uaresad muSaoben. yuradReba miaqcieT, rom
zomis stress ganicdian adamianebi cxovrebis ukanasknel SemTxvevaSi mesame cvladi iwvevs
ganmavlobaSi da rogor aisaxeba es maT mu- danarCen ors. dabolos, davuSvaT, rom axali
Saobaze. operaciulad stresi SeiZleba ganvsa- teqnologiis gamo samsaxurSi bevrad meti xma-
zRvroT, rogorc stresis kiTxvarze miRebuli uria, rac, Tavis mxriv, ufro met stress
qula, xolo produqtuloba, rogorc produq- (radganac adamianebi ver axdenen koncentracias)
ciis, saqonlis is raodenoba, romelsac adamiani da ufro dabal produqtulobas iwvevs (radgan
dReSi amzadebs. Semdeg mkvlevari am cvladebs TanamSromlebi erTmaneTTan ver urTierToben).
mraval adamianze gazomavs da maT Soris korelacia isev darCeba, magram mizez-Sedegob-
korelaciis koeficients gamoTvlis. Zlieri rioba ki _ aRar.
uaryofiTi korelacia imis maCvenebli iqneba, korelacia, SesaZloa mcdari iyos, radgan
rom stresis zrdas produqtulobis Semcireba mkvlevarma saTanado sakontrolo Sedarebebi
moyveba. Sesabamisad, Tu mkvlevarma icis ar ganaxorciela. ganvixiloT savaraudo kavSiri
romelime adamianis stresis qula, mas SeuZlia 1965 wels niu iorkSi momxdar sinaTlis Caqro-
iwinaswarmetyvelos misi produqtuloba. basa da cxra Tvis Semdeg Sobadobis maCveneblis
mkvlevarma SeiZleba kidev erTi nabiji zrdas Soris. `niu iorkelebi Zalian romanti-
gadadgas da Tqvas, rom stresis Semcireba ulebi arian, es sanTlis arqonis gamo moxda~,
produqtulobis gazrdas gamoiwvevs. amgvari _ Tqva erT-erTma mamam. saxelmwifo moxelem ki
33
es faqti amgvarad axsna: „im saRamos seqsis xedavT, ratomaa saWiro korelaciuri kvlevis
Canacvlebis yvela saSualeba _ Teatri, saloni, gamoyeneba am SemTxvevaSi? jgufebSi SemTxve-
Sexvedra, kartis TamaSi _ moispo da sxva raRa viTad ver gaanawilebT bavSvebs, romlebsac cota
darCenodaT?~ („niu iork Taimsi~, 8/11/1966). msgavsi an bevri konfliqti aqvT da-ZmasTan, unda
korelaciaa aRmoCenili, agreTve, qariSxlis da daicadoT da mxolod Semdeg dainaxavT, gamov-
sxva bunebrivi katastrofebis Semdeg. „miwis- lindeba Tu ara raime sxvaoba situaciebs Soris.
Zvram SeiZleba Sobadobis afeTqeba gamoiwvios~,
_ werda san francisko qronikli (Chen, 1990),
magram Tu ar davizarebT da am Sedegebs Soba- qvezRurblovani zemoqmedeba
dobis sezonur maCveneblebs SevadarebT,
aRmoCndeba, rom korelacia mizez-Sedegobriobad am qveTavis dasasruls gTavazobT imis
konkretul magaliTs, Tu rogor gamoiyenes
SeniRbuli damTxveva aRmoCndeba. anu, sezonsa
fsiqologiuri kvleva reklamis gamomSvebTa
da Sobadobis maCvenebels Soris namdvilad aris
korelacia da swored esaa katastrofasa da saqmianobis Sesafaseblad, romlebsac didi
survili aqvT dagarwmunoT, rom maTi produqcia
Sobadobis maCvenebels Soris korelaciis sakon-
saukeTesoa. albaT, SegxvedriaT qvezRurblovani
trolo piroba. naTelia, rom korelaciis
Sedegebs imave sifrTxliT unda movekidoT, reklamebi, romlebic gpirdebian, rom amieridan
Tqveni cxovreba sruliad Seicvleba. erTi
rogorc eqsperimentis meTodis gamoyenebisas
reklama ukeTes seqsualur cxovrebas gpirdebaT,
miRebul Sedegebs.
ar gvinda iseTi STabeWdileba dagrCeT, TiT- meore _ dabali TviTSefasebis swraf gazrdas
gTavazobT, mesame _ wonis swraf da efeqtur
qos korelaciis meTodi usargebloa. wignSi
daklebas, rogor? Zalian martivad, gamudmebiT
xSirad SevxvdebiT korelaciur kvlevebs, rom-
lebmac mniSvnelovani aRmoCenebi Semates fsi- unda usminoT kasetas, romelzec „qviSian napirze
okeanis talRebis nazi Sxapunis xmaa~ Cawerili.
qologias. madaze mosayvanad kidev erT magaliTs
qvezRurblovan zemoqmedebas xangrZlivi
gTavazobT:
istoria aqvs. miuxedavad imisa, rom es praqti-
kulad xriki iyo, 1957 wels Catarebulma gamokv-
saidan levam didi aJiotaJi gamoiwvia presis furcleb-
viciT ze. qvezRurblovani reklamis „gamomgonebeli~
amtkicebda, rom kinofilmis msvlelobisas ekran-
biWebis cudi yofaqcevis saTaveebi ze gaelvebulma warweram „iyideT batibuti!~
58%-iT meti batibutis gayidva gamoiwvia (Rogers,
garemos romeli faqtorebi xsnis, Tu
1993). uol stritis JurnalSi ewera, rom niu
ratom avlenen zogierTi 5 wlis asakis
orleanis supermarketma mniSvnelovnad Seamcira
Tavi 2 / fsiqologiis kvlevis meTodebi

biWebi problemur qcevas, xolo sxvebi ara?


qurdoba sistemaSi Semdegi qvezRurblovani
mkvlevarTa gundis azriT, amgvari sxvaobis
teqstis ganTavsebiT: „Tu moviparav, cixeSi Cav-
safuZvlebi, nawilobriv, da-Zmebs Soris
jdebi~. ohaios StatSi, toledoSi Catarebulma
destruqciul konfliqtSi unda veZeboT
satelefono gamokiTxvam aCvena, rom gamoki-
(Garcia et al., 2000). maTi azriT, da-ZmebTan
Txuli 400 mozardis 75%-s sjera, rom qvezRur-
gancdili konfliqtis done ganamtkicebs
blovani reklama warmatebiT gamoiyeneba mar-
sxva situaciebSi gamovlenil agresiul
ketingis specialistebis mier. rac ufro metad
qcevas. am mizniT, mkvlevrebma videokameriT
ganaTlebulni iyvnen respondentebi, miT ufro
gadaiRes 180 biWis da-ZmasTan TamaSi. es
metad sjerodaT maT qvezRurblovani reklamis.
TamaSebi da-Zmebs Soris konfliqtis
axla ukve gaqvT sakmarisi codna, rom
raodenobisa da intensiurobis mxriv
upasuxoT kiTxvas: namdvilad zemoqmedebs qve-
Seafases. korelaciurma analizma daadas-
zRurblovani kasetebi fsiqikur mdgomareobasa
tura varaudi, rom da-ZmasTan konfliqtis
da qcevaze? pasuxs Cven mier aRwerili eqsperi-
maRali donis mqone biWebi ufro metad
mentuli meTodis saSualebiT gavcemT (ix. sur.
avlendnen agresiul da destruqciul
2.5).
34 qcevas.
suraTi
2.5
qvezRurblovani kasetebis efeqturobis Sesamowmebeli
kvlevis eqsperimentuli gegma

eqsperimentis am gamartivebul versiaSi SerCeva populaciidanaa gakeTebuli.


cdis pirebs jer winaswar uzomaven damoukidebel cvlads, Semdeg
SemTxveviTad anawileben jgufebSi, sadac isini usmenen mexsierebis, an
TviTSefasebis teqstis Semcvel qvezRurblovan kasetas. Semdeg maT kvlav
uzomaven saTanado Tvisebebs, raTa ipovon raime Sresazlo cvlileba
damokidebul cvladSi; mexierebasa da TviTSefasebaSi. kvlevam qve-
zRurblovani darwmunebis sando zemoqmedeba ver aRmoaCina.

efeqti: placebo efeqti _ cdis pirebi


moelodnen, rom maT daexmarebodnen.
saidan
mkvlevrebma gaiTvaliswines es efeqti da
viciT
kidev erTi damoukidebeli cvladi daama-
qvezRurblovani efeqtis Sefaseba tes. orive jgufis cdis pirTa naxevars
mexsierebis kasetaze arasworad ewera
mkvlevarTa gundma gadawyvita mexsiere-

dasabuTebis etapi: obieqturobis dacvis saSualebebi


„TviTSefaseba~, xolo TviTSefasebis kase-
bis da TviTSefasebis gaumjobesebaze
taze „mexsiereba~. cdis pirebs sjerodaT,
qvezRurblovani teqstis mosmenis efeqti
rom TviTSefaseba gaumjobesdeboda, Tu
Seefasebina. kvlevaSi 18-dan 60 wlamde 237
Sesabamisi warweris mqone kasetas mous-
qali da mamakaci monawileobda. jer maT
mendnen da mexsiereba gaumjobesdeboda,
mexsiereba da TviTSefaseba Seumowmes
Tu kasetebs eqnebodaT warwera „mexsiere-
saTanado testebis da kiTxvarebis meSve-
ba~, Tumca sinamdvileSi, isini sxva kasetas
obiT da Semdeg SemTxveviTad gaanawiles
usmendnen!
or jgufSi. erT jgufs moasmenines
mexsierebis kaseta, meores _ TviTSefasebis.
isini regularulad usmendnen kasetebs 5 es daxvewili eqsperimenti sakmod konkretuli
kviris ganmavlobaSi da Semdeg laborato- rCevis micemis saSualebas gvaZlevs: nu daxar-
rias daubrundnen, rom xelmeored gae- javT fuls tyuilad, qvezRurblovani kasetebi
zomaT maTi mexsiereba (oTxi testiT) da placebo efeqtis garda arafers gvTavazobs.
TviTSefaseba (sami skaliT). mkvlevrebma `fsiqologia da cxovrebis~ mniSvnelovani miza-
ar icodnen (brma sqema), romeli cdis piri nia myar eqsperimentul meTodebze damyarebuli
romel pirobaSi moxvda (Greenwald et al., 1991). amgvari konkretuli daskvnebi mogawodoT.
am gakontrolebuli eqsperimentis Se- es eqsperimenti, agreTve, specifikur magaliTs
degebi miuTiTebs, rom arc TviTSefaseba gaZlevT cvladebis im tipebis Sesaxeb, romleb-
da arc mexsiereba sandod ar gaumjobe- sac fsiqologebi zomaven. am SemTxvevaSi saqme
sebula, Tumca gaCnda erTi, Zalian Zlieri gvqonda cdis pirebis rwmenasTan, rom maTi
mexsiereba da TviTSefaseba gaizrdeboda. Sem- 35
deg qveTavSi ufro zogadad ganvixilavT, Tu gani movlenebi da procesebi _ garegani, xolo
rogor zomaven fsiqologebi gamocdilebis piradi gamocdileba _ sazogado. Tqven ukve
sxvadasxva ganzomilebas da mniSvnelovan pro- naxeT, ramdenad mniSvnelovania sakvlevi feno-
cesebs. menis operaciuli gansazRvreba. es gansazR-
vrebebi im proceduras gvaZlevs, romliTac
xdeba sxvadasxva donis, zomis, intensiurobis
Sejameba an raodenobis cvladisaTvis raodenobrivi
mniSvnelobis mikuTvneba. arsebobs gazomvis
kvlevis procesis meore fazaa dasabuTeba.
mravali meTodi, yovel maTgans Tavisi upi-
amisaTvis fsiqologebi mecnierul meTods
ratesobani da nakli gaaCnia.
iyeneben. damkvirveblis tendenciuroba daZ-
fsiqologiuri gazomvis ganxilvas gazomvis
leulia, roca monacemTa Segrovebis procedu-
sizustis or indikators Soris gansxvavebis
rebis standartizacia da cnebebis operaciuli
ganxilviT viwyebT, esenia sandooba da vali-
gansazRvra xdeba. eqsperimentuli meTodi
doba. Semdeg ganvixilavT monacemTa Segrovebis
mkvlevrebs mizez-Sedegobrivi kavSiris kvlevis
sxvadasxva teqnikas. rogorc ar unda agro-
saSualebas aZlevs.
vebdes fsiqologi monacemebs, hipoTezis Se-
agreTve, mkvlevrebma unda gaacnobieron
samowmeblad igi saTanado statistikur mona-
alternatiuli axsnis arsebobis faqtic, ro-
cemebs unda iyenebdes. statistikur damatebaSi
goricaa molodinis da placebo efeqtebi. myari
aRwerilia, Tu rogor aanalizeben fsiqologebi
daskvnebis misaRebad isini iseT procedurebs
monacemebs. statistikuri damateba am TavTan
iyeneben, rogoricaa: ormagad brma kontroli
erTad unda ganixiloT.
da placebos kontroli. cdis pirTa Soris sqemis
dros jgufebSi cdis pirTa SemTxveviT
ganawileba kontrolis mniSvnelovani iaraRia sandooba da validoba
da sakontrolo da eqsperimentul jgufebs
Soris msgavsebis garantias gvaZlevs. cdis pir- fsiqologiuri gazomvis mizania sando da
Ta SigniT sqema moicavs A-B-A sqemas, sadac validuri daskvnebis miReba. sandooba niSnavs
monawileebi sakuTari Tavis kontrolad gamod- fsiqologiuri testirebis an eqsperimentuli
gebian. mkvlevrebi korelaciis meTodebs iye- kvlevis Sedegad miRebuli qcevis monacemebis
neben, raTa gansazRvron, ra zomiT arian erT- Sesabamisobas da sarwmunoebas. sando Sedegi
maneTTan dakavSirebuli cvladebi. korelaciis sxva dros, msgavs pirobebSi Semowmebisas unda
mniSvnelovani SezRudva isaa, rom is ar gu- gameordes. Tu sazomi instrumenti sandoa, misi
lisxmobs mizez-Sedegobriobas. eqsperimentuli ganmeorebiT gamoyenebisas msgavsi qulebi unda
meTodebi SeiZleba gamoviyenoT realuri sam- miviRoT. ganvixiloT eqsperimenti, romelmac
Tavi 2 / fsiqologiis kvlevis meTodebi

yaros zemoqmedebis SeswavlisaTvis, rogori- aCvena, rom qvezRurblovani kasetebi mxolod


caa, magaliTad, qvezRurblovani kasetebis placebo efeqts iZleva. am eqsperimentSi 237
efeqti. cdis piri iyo. eqsperimentatoris pretenzia,
rom Sedegi sandoa, niSnavs, rom daaxloebiT
igive zomis jgufze eqsperimentis gameorebis
Semdeg msgavsi Sedegebi unda miviRoT.
fsiqologiuri gazomva validoba niSnavs, rom kvleva an testireba
im fsiqologiur cvlads an Tvisebas zomavs,
romlis gazomvasac apirebda. magaliTad, bed-
radgan fsiqologiuri procesebi mravalfe- nierebis validuri sazomi saSualebas unda
rovani da rTulia, maTi gazomva siZneleebTanaa gvaZlevdes viwinaswarmetyveloT, ramdenad bed-
dakavSirebuli. zogierTi qceva advilad dak- nieri iqnebiT Tqven ama Tu im situaciaSi. va-
virvebadia, xolo sxvebi, magaliTad, SfoTva liduri eqsperimenti niSnavs, rom mkvlevars
da sizmari _ ara. amdenad, mkvlevris erT- ganzogadebis gakeTeba SeuZlia, anu Sedegebis
erTi amocanaa uxilavi xiluli gaxados, Sina-
36
gavrcoba laboratoriidan realur samyaroze.
rodesac kasetebis eqsperimentze dayrdnobiT
rCeva mogeciT, vicodiT, rom kvlevis Sedegebi
validuria. SesaZloa eqsperimenti da testi
sando iyos, magram ara _ validuri. magaliTad,
Tqveni bednierebis maCveneblad SegviZlia
Tqveni fexsacmlis zoma gamoviyenoT. es sazomi
sando iqneba (yovelTvis igive pasuxs miviRebT),
magram ara validuri. SeecadeT sandoobis da
validobis TvalsazrisiT SeafasoT is sazo-
mebi, romlebsac am wignSi SexvdebiT.

TviTangariSi
mkvlevrebs xSirad ainteresebT imgvari
gamocdilebis kvleva, romelsac uSualod ver
daakvirdebi. esenia Sinagani fsiqologiuri
mdgomareobebi _ grZnobebi, damokidebulebebi
(attitudes), Sexedulebebi. SesaZloa, es gamocdi-
leba garegani qcevac iyos, magram fsiqologi arsebobs, agreTve, daxuruli kiTxvebi, sadac
mainc ver daakvirdes mas, magaliTad, seqsua- pasuxis variantebi mocemulia, magaliTad, diax,
luri aqtivoba an kriminaluri qceva. aseT ara, ar vici.
SemTxvevebSi kvlevebi TviTangariSs (self-report interviu aris mkvlevarsa da individs Soris
measures) eyrdnoba. es aris mkvlevris mier dialogi detaluri informaciis miRebis mizniT.
dasmul kiTxvebze miRebuli werilobiTi an mTlianad standartizebuli kiTxvarisagan
zepiri verbaluri pasuxebi. arsebobs amgvari gansxvavebiT, interviu interaqtiulia. intervi-
Sefasebebis raodenobrivi saxiT gadmocemis uerma SeiZleba Secvalos kiTxvebi imisda
sando xerxebi. ase rom, fsiqologebs SeuZliaT mixedviT, Tu ras pasuxobs respondenti. kargi
sxvadasxva adamianis pasuxebi Seadaron interviuerebi socialuri interaqciis pro-
erTmaneTs. cessac iTvaliswineben da amyareben raports
TviTangariSi intervius dros an kiTxvarze _ dadebiT socialur urTierTobas responden-
miRebul pasuxebs gulisxmobs. kiTxvari an tTan, romelic ndobas da piradi informaciis
anketa kiTxvebis werilobiTi krebulia. ki- gaziarebis survils iwvevs.
Txvebis Sinaarsi SeiZleba iyos: faqtobrivi mkvlevrebi sakuTari TviTangariSis mraval-
(„Tqven amomrCeveli xarT?~); warsuli an awmyo gvar sazoms iyeneben. maT umetesobas ver
qcevis Sesaxeb (ramdens eweviT?); damokidebu- gamoviyenebT patara bavSvebTan, wera-kiTxvis
lebebisa da grZnobebis Sesaxeb („ramdenad ucodinar zrdasrulebTan, sxva enaze mola-
gakmayofilebT Tqveni samuSao?~). Ria kiTxvebi parakeebTan, gonebrivad CamorCenil adamianebTan
saSualebas aZlevs respondents Tavisuflad, da cxovelebTan, xolo iq, sadac maTi gamoyeneba
SeiZleba, SesaZloa gaCndes sandoobis da
fsiqologiuri gazomva

sakuTari sityvebiT gasces pasuxi SekiTxvas.


validobis problema. monawileebma SeiZleba
sandooba (reliability) _ xarisxi, romliTac testi ver gaigon kiTxvebi an zustad ver gaixsenon
msgavs Sedegebs iZleva yoveli gamoyenebisas, TavianTi warsuli gamocdileba. ufro metic,
instrumentis gamoyenebiT miRebuli qulebis sakuTari Tavis Sefasebaze, SesaZloa, imoqmedos
stabiluroba da Sesabamisoba socialuri sasurvelobis efeqtma. rodesac
validoba (validity) _ testi zustad imas zomavs, adamiani araswor pasuxs iZleva, raTa sakuTar
ris gazomvasac apirebda. Tavze sasurveli (xandaxan arasasurveli) STa-
TviTangariSi (self-report measures) _ adamianis mier beWdileba Seqmnas, mas SeiZleba moeridos nam-
sakuTar Tavze dakvirvebis Sedegad miRebuli dvili grZnobebis gamoxatva. Tu respondentebma
37
monacemebi. ician intervius an kiTxvaris mizani, maT
SeiZleba tyuili Tqvan, raTa miiRon samuSao,
gamovidnen saavadmyofodan an raime sxva mizans
miaRwion. intervius situacia, aseve, imis saSua-
lebas iZleva, rom tendenciurobam da mikerZoe-
bulobam gavlena moaxdinos interviueris mier
dasmul kiTxvebze da respondentis mier
gacemul pasuxebze.

qcevis dakvirveba da gazomva


fsiqologebs qcevaTa farTo speqtri ain-
teresebT. isini swavloben virTxis labirin-
TSi gavlas; bavSvs, romelic suraTs xatavs;
students, romelic leqss izepirebs, an muSas,
romelic raRac davalebas asrulebs. qcevis
sazomi garegan, dakvirvebad da dafiqsirebad
qcevebs da reaqciebs swavlobs.
qcevis Seswavlis erT-erTi ZiriTadi gzaa
dakvirveba. dakvirveba unda iyos dagegmili, bunebrivi dakvirvebis dros mkvlevari bu-
zusti da sistematuri. dakvirveba fokusirdeba nebrivad gaCenil qcevas akvirdeba, magram ar
qcevis procesze an produqtze. magaliTad, ereva masSi. magaliTad, mkvlevari SeiZleba
daswavlis eqsperimentSi mkvlevari akvirdeba calmxrivi sarkidan akvirdebodes bavSvebis
ramdenjer imeorebs cdis piri sityvebis Camo- TamaSs, romlebmac ar ician, rom maT uyureben.
naTvals (procesi) da Semdeg ramden sityvas adamianis qcevis zogierTi saxis Seswavla mxo-
aRadgens igi (produqti). uSualo dakvirve- lod bunebrivi dakvirvebiTaa SesaZlebeli,
bisaTvis sakvlevi qceva advilad dasanaxi da radgan araeTikuri an arapraqtikuli iqneba
Casaweri unda iyos. magaliTad, emociebis sxvagvarad moqceva. magaliTad, araeTikuri
laboratoriul eqsperimentSi vakvirdebiT cdis iqneba bavSvi mkacri deprivaciis pirobebSi
piris saxis gamometyvelebas, rodesac is movaTavsoT, raTa bavSvis Semdgom ganviTarebaze
emociis gamomwvev stimuls xedavs. misi zemoqmedeba SeviswavloT.
uSualo dakvirvebas xSirad teqnikas axmaren. laboratoriaSi qcevis Seswavlisas mkvle-
magaliTad, Tanamedrove fsiqologebi xSirad vari ver dainaxavs, Tu ra xangrZlivi efeqti
iyeneben kompiuterebs, raTa zustad gazomon aqvs adamianis bunebriv garemos misi qcevis
Tavi 2 / fsiqologiis kvlevis meTodebi

is dro, romelic kvlevis monawileebs sWir- rTuli paternis formirebaze. bunebrivi dakvir-
debaT, raTa sxvadasxva davaleba Seasrulon, vebis erT-erTi yvelaze Rirebuli magaliTia
rogoricaa, magaliTad, winadadebis wakiTxva, jein gudalis (Jane Goodall) Sroma (1986-1990; Pater-
an problemis gadaWra. marTalia, zusti ga- son and Goodall, 1993). gudali 30 wlis manZilze
zomvis zogi forma kompiuteris gaCenamdec ar- swavlobda Simpanzeebis qcevas afrikaSi, tan-
sebobda, kompiuterebi araCveulebrivi moqni- ganikis tbaze. igi aRniSnavs, rom 10 weliwadSi
lobis saSualebas iZleva zusti informaciis rom daemTavrebina Sroma, rogorc amas Tav-
Segrovebisa da analizisaTvis. mesame TavSi
dapirvelad apirebda, swor daskvnebs ver gaa-
uaxloes teqnologiebs aRvwerT, romlebic
keTebda:
saSualebas aZlevs mkvlevrebs qcevis Rirs-
SesaniSnavi gazomva ganaxorcielon da naxon,
Simpanzeebis da adamianebis qcevaSi mra-
rogor muSaobs tvini.
val saerTos davinaxavdiT, magram dagv-
qcevis gazomva (Behavioral measures) _ garegani qce- rCeboda STabeWdileba, rom Simpanzeebi
vebi da reaqciebi, romlebsac akvirdebian da bevrad ufro mSvidobiani arsebebi arian,
iweren, eqskluziuri an TviTangariSiT aRwerili vidre adamianebi. vinaidan kvleva pirveli
38 qceva. dekadis Semdegac gavagrZeleT, SevZeliT
dagvefiqsirebina socialuri jgufis dayo- rom enaxaT, xom ar iwvevs monawilis molodini,
fa da am or axal jgufs Soris warmoSobi- rom daexmarebian, daijeros, rom Setyobineba
li sastiki agresia. aRmoCnda, rom zogierT sasargebloa maSinac ki, roca mexsierebisa da
SemTxvevaSi Simpanzeebma SeiZleba moklan TviTSefasebis obieqturi sazomebi aCvenebda, rom
da SeWamon kidec Tavisi saxeobis warmomad- es ase ar iyo. motyueba arsodes aris kargi,
genlebi. meore mxriv, Simpanzeebma ojaxis magram rogor Seafasebdnen mkvlevrebi am
wevrebisadmi ukiduresad xangrZlivi emoci- SemTxvevaSi araswori rwmenis placebo efeqts?
uri kavSirebi gamoavlines _ kargad ganviTa- rogor unda SevadaroT kvlevis SesaZlo
rebuli kognituri unarebi da kulturuli sargebeli im xarjTan, romelsac swevs kvlevis
tradiciebis ganviTareba (Goodall, 1986, gv. 3-4). monawile, Tu procedura riskiani, tkivilis, an
kvlevis sawyis etapze bunebrivi dakvirveba stresis momyenebeli da motyuebiTia? fsiqo-
gansakuTrebiT sasargebloa. is mkvlevrebs logebi amgvar kiTxvebs gamudmebiT usvamen
movlenis sazRvrebis dadgenaSi exmareba, an sakuTar Tavs (Rosentall, 1994).
warmodgenas uqmnis, romeli iqneba mniSvne- adamianebis da cxovelebis ZiriTadi ufle-
lovani cvladi, an kavSiri. bunebrivi dakvir- bebis pativiscema yvela mkvlevris aucilebeli
vebis monacemebi mkvlevars xSirad miniSnebebs movaleobaa. am uflebebis dacvisaTvis arsebobs
aZlevs konkretuli hipoTezis, an kvlevis gegmis specialuri komitetebi, romlebic kvlevis yvela
CamoyalibebisaTvis. proeqts ixilavs da SesabamisobaSi mohyavs is
sanam fsiqologiuri gazomvis Temas davamTav- aSS-is janmrTelobis departamentis mier gamo-
rebT, xazi unda gavusvaT imas, rom mravali qveynebul mkacr instruqciebTan. universitetebs,
kvleviTi proeqti TviTangariSisa da qcevis kolejebs, saavadmyofoebs da kvleviT dawe-
dakvirvebis meTodebis kombinacias iyenebs. maga- sebulebebs reviziis sabWoebi hyavT, romlebic
liTad, mkvlevarma SeiZleba Seiswavlos, ras amgvar proeqtebs ixilaven. amerikis fsiqologTa
ambobs adamiani momavali qcevis Sesaxeb da asociaciam (1992) detaluri eTikuri standartebi
realurad rogor iqceva (ixileT me-17 Tavi). SeimuSava. ganvixiloT zogierTi maTgani.
kidev erTi: zogierTi kvleva SemTxvevis Seswav-
las warmoadgens, anu erT individze tardeba.
calke aRebuli individis intensiurma analizma
informirebuli Tanxmoba
xandaxan SeiZleba bevrad meti sayuradRebo adamianebze Catarebuli laboratoriuli
informacia mogvces, vidre didi raodenobiT kvlevis dasawyisSi monawileebs aRuweren
adamianebis kvlevam. magaliTad, me-3 TavSi proceduras, masTan dakavSirebul potenciur
SeityobT, rom tvinis dazianebis mqone cal- risks da im Sedegebs, romlis miRebasac moe-
keuli pacientebis yuradRebiT Seswavlam tvinSi lian kvlevis dasasrul. monawileebs arwmu-
enis funqciis lokalizaciis Sesaxeb Teoriebis neben, rom maTgan miRebuli informacia daculi
warmoSobas daudo safuZveli. da xelSeuxebeli iqneba gareSe pirTaTvis. maTi
Cven aRvwereT mkvlevrebis mier gamoyenebuli monacemebi dafiqsirdeba da specialur ad-
sxvadasxva tipis procedura da sazomi instru- gilze Seinaxeba; xelmisawvdomi iqneba mxolod
kvlevis eTikuri sakiTxebi

menti. Semdeg qveTavSi im eTikur standartebs mkvlevrebisaTvis, xolo, Tu mkvlevars kvlevis


ganvixilavT, romlebic am meTodebis da pro- Sedegebis moxsenebis survili gauCndeba, mona-
cedurebis gamoyenebas marTavs. wileTa Tanxmobis gareSe amas ver gaakeTebs.
monawileebs xels awerineben gancxadebaze,
sadac weria, rom kvlevis Sesaxeb sruli in-
kvlevis eTikuri sakiTxebi formacia miawodes da isini Tanaxma arian mona-
wileobaze. garda amisa, monawileebs afrTxi-
qvezRurblovani Setyobinebis efeqturobis leben, rom maT nebismier momentSi SeuZliaT
Sesamowmebel kvlevaSi mkvlevrebma monawi- datovon kvleva da oficialuri pirebis sakon-
leebi moatyues, radgan kasetebze araswori taqto monacemebs aZleven, Tu maT Civilis
warwerebi gaakeTes. maT es ganzrax Caidines, survili gauCndebaT. 39
reqciebidan da pasuxebidan mkvlevari raRac
riskis/sargeblis Sefaseba axals igebs im movlenis Sesaxeb, romelsac
swavlobs, xolo monawiles unda SevatyobinoT
fsiqologiuri kvlevis umetesoba ar aris
kvlevis miznebi, hipoTeza, SesaZlo Sedegebi da
dakavSirebuli raime riskTan, miT umetes, roca
kvlevis mosalodneli sargeblianoba. eq-
mis monawileebs rutinuli davalebebi eZlevaT,
sperimentis dasasrul yovel monawiles unda
magram aris iseTi eqsperimentebi, romlebic
CavutaroT kvlevis Semdgomi interviu, sadac
adamianis bunebis ufro pirad aspeqtebs swav-
mkvlevari maqsimalur informacias miawodebs
lobs, rogoricaa emociuri reaqcia, me-s xati,
kvlevis Sesaxeb da ar gauSvebs monawiles, sanam
konformuloba, stresi an agresia, romlebmac
ar darwmundeba, rom is aRelvebuli, dabneuli,
SeiZleba aaRelvos, an fsiqologiurad Seawuxos
an damorcxvebuli ar aris. Tu kvlevis romelime
adamiani. amitom amgvari kvlevisas riski mini-
etapze monawilis motyueba aucilebelia,
mumamde unda iyos dayvanili. monawileebs unda
eqsperimentatori dawvrilebiT uxsnis mas, ratom
SevatyobinoT riskis Sesaxeb da winaswari zomebi
gaakeTa es. dabolos, monawileebs ufleba aqvT
unda miviRoT, rom Zlier reaqciebs gavumklav-
gaauqmon TavianTi monacemebi, Tu miaCniaT, rom
deT. aseT riskian SemTxvevebSi sabWoebi yurad-
maTi uflebebi dairRva.
RebiT ixilaven, aucilebelia kvleva Tu ara,
SesaZlebelia Tu ara riskis gareSe misi Cata-
reba, ramdenad bevris momtania amgvari kvleva
cxovelTa kvleva: mecniereba,
mecnierebisa da sazogadoebisaTvis.
eTika, politika
SeiZleba Tu ara cxovelebis gamoyeneba
ganzrax motyueba fsiqologiur da samedicino kvlevebSi? es
kiTxva xSirad Zalian polarizebul pasuxebs
zogierT kvlevaSi monawileebisaTvis sruli
iwvevda. erT mxares arian mkvlevrebi, romlebic
informaciis miwodeba SeuZlebelia, radgan es
miuTiTeben, rom cxovelebze Catarebulma
kvlevis Sedegebze imoqmedebs. magaliTad, roca
kvlevebma umniSvnelovanesi aRmoCenebi misces
agresiaze televiziiT Zaladobis yurebis zemoq-
mecnierebas (Domjan and Purdy, 1995; Petrinovich, 1998).
medebas swavlobT, ar unda uTxraT Tqveni mizani
cxovelebze Catarebuli kvlevebis miRwevebia
kvlevis monawiles. zogierT mkvlevars miaCnia,
iseTi wamlebis gamogoneba da gamocda, romlebic
rom monawilis motyueba arc erT SemTxvevaSi
SfoTvas da fsiqikur daavadebebs mkurnaloben,
ar aris gamarTlebuli (Korn, 1987). amerikis fsi-
narkomaniis Sesaxeb mniSvenlovani codnis miReba
qologTa asociaciis (1992) instruqciebi amis
(Miller, 1985) da sxv. cxovelebze Catarebuli
Taobaze sakmaod naTelia: (1) kvlevas sakmarisi
kvlevebi Tavad cxovelebisaTvisac gamosadegia.
Tavi 2 / fsiqologiis kvlevis meTodebi

mecnieruli da saganmanaTleblo mniSvneloba


magaliTad, fsiqologiurma kvlevebma aCvena,
unda hqondes, rom motyueba gavamarTloT, (2)
rogor unda SevamciroT zooparkSi, galiebSi
mkvlevarma unda aCvenos, rom motyuebis gaereSe
myofi cxovelebis stresi. cxovelTa daswavlisa
mizans ver miaRwevs, (3) monawileebi arasodes
da socialuri organizaciis sferoSi gake-
unda movatyuoT im sakiTxebSi, ris gamoc maT
Tebulma mignebebma maTi volierebis ukeTesi
SeiZleba saerTod uari Tqvan monawileobaze,
dagegmareba da janmrTelobisaTvis ufro
(4) kvlevis dasasrul monawileebs unda avuxsnaT,
sasikeTo garemo pirobebis Seqmna gamoiwvia (Nicoll
ratom movatyueT. winaaRmdeg SemTxvevaSi, amgvari
et al., 1988).
eqpserimentebi SesaZloa sabWom SezRudos, an
miRwevaTa amgvari CamonaTvali ar aris
saerTod ar miiRos ( Steininger et al; 1984).
sakmarisi sabuTi cxovelTa uflebebis damcve-

kvlevis Semdgomi interviu (Debriefing) _


kvlevis Semdgomi interviu mkvlevari maqsimalur informacias miawodebs
fsiqologiur kvlevaSi monawileoba yovel- kvlevis Sesaxeb da ar gauSvebs monawiles, sa-
nam ar darwmundeba, rom is aRelvebuli,
Tvis mkvlevarsa da monawiles Soris informa-
dabneuli, an damorcxvebuli ar aris.
40 ciis ormxriv gacvlas gulisxmobs. monawilis
lebisaTvis. maTi azriT, adamianebs jer kidev Tqven ras fiqrobT? rogor SeafasebdiT
mcdarad miaCniaT, rom „homo sapiensis sxva qmni- cxovelebze Catarebuli kvlevis sargebels da
lebebisagan gamoyofa moralurad gamarTle- xarjs?
bulia~ (Bowd and Shapiro, 1993, gv. 136; Shapiro, 1998).
am Secdomis gamosasworeblad gvTavazoben „la-
boratoriuli kvlevebidan minimalurad ma-
Sejameba
nipulaciur kvlevebze gadavideT, romlebic
bunebriv da naxevrad bunebriv garemoSi tardeba~ fsiqologiurma gazomvam imgvari Sedegebi
(Bowd and Shapiro, 1993, gv. 140). yoveli specialisti unda mogvces, romlebic erTdroulad sandocaa
gansakuTrebuli sifrTxiliT unda miudges cxo- da validuric. sakuTari Tavis Sefasebis gazomva
velebis kvlevas. kiTxvarebis da interviuebis saSualebiT xdeba.
cxovelebis kvlevaSi gansakuTrebul sif- fsiqologi iyenebs, agreTve, qcevis sazomebs,
rTxileze miuTiTebs, agreTve, gamokiTxvis Sede- rogoricaa uSualo dakvirveba da bunebrivi
gebi, romelSic fsiqologiis fakultetis 1188 dakvirveba. adamianis kvlevis mniSvnelovani

rogor gamoviyenoT sworad mecnieruli kvlevis Sedegebi


studenti da amerikis fisoqologTa asociaciis eTikuri sakiTxebia informirebuli Tanxmoba,
3982 wevri monawileobda (Plous, 1996a, 1996b): kvlevis riskis da mogebis Sefaseba, ganzrax
motyuebis gamoyeneba da kvlevis Semdgomi
gamokiTxulTa daaxloebiT 80%-s miaCnia,
intervius aucilebloba. mkvlevrebma frTxilad
rom bunebriv garemoSi Catarebuli dak-
unda ganixilon cxovelebze Catarebuli kvle-
virveba dasaSvebia. ufro naklebi (30-dan
vebis eTikuri Sedegebi.
70%-mde) mxars uWers iseT kvlevebs, rom-
lebic galiaSi Casmul cxovelebze tardeba,
rac nawilobriv cxovelis tipzea damo-
kidebuli (magaliTad, virTxebi, mtredebi, rogor gamoviyenoT sworad
ZaRlebi, an primatebi). rogorc studentebma, mecnieruli kvlevis
ise, leqtorebma uaryves tkivilis mimye- Sedegebi
nebli an sikvdilis gamowvevi kvlevebi
cxovelebze.
am Tavis bolo qveTavSi ganvixilavT kri-
orive jgufis umravlesobam (daaxloebiT tikuli azrovnebis im unarebs, romlebic imi-
60%-ma) mxari dauWira fsiqologiis saswav- saTvis gWirdebaT, rom fsiqologiuri codna
lo kursebSi cxovelebis gamoyenebas, magram brZnulad moixmaroT. es nebismieri pirovne-
orive jgufSi mxolod erTma mesamedma bisaTvisaa aucilebeli Cvens dinamikur sazo-
CaTvala, rom cxovelebTan laboratoriuli gadoebaSi, im situaciaSi, romelic aRsavsea
muSaoba bakalavris xarisxis mosapovebel WeSmaritebaze pretenziebiT, „saRi gonebis~
aucilebel moTxovnad unda iyos miCneuli. mcdari miTebiTa da konkretuli interesebis 41
fsiqologia XXI saukuneSi

fsiqologiuri kvleva da informaciis afeTqeba

internetSi fsiqologii- Tavsebuli, romelTa ume- vreba~, magram, zogadad, es


sadmi miZRvnil uamrav gverds tesoba amerikis fsiqologTa procesi garantias gvaZlevs,
waawydebiT. magaliTad, Si- asociaciis, an amerikis fsi- rom JurnalTa umetesoba
zofrenia erT-erT misamarTze qologiuri sazogadoebis maRal standartebs akmayofi-
83.760 gverdze iyo naxsenebi gamocemulia. rodesac kvleva lebs.
(ix. Tavi 15). sxva misamarTze JurnalSi igzavneba, is Semow- amitom, rodesac infor-
imave Temaze 63.812 gverdi mebis rTul process gadis. macias internetSi naxavT,
vipoveT. ueWvelia, am wignis redaqcia mas 2-dan 5-mde yovelTvis dainteresdiT,
gamosvlamde es raodenoba aRiarebul specialists ug- saidan modis is, ra aris misi
kidev ufro gaizrdeba. es zavnis, romlebic naSroms wyaro. SegiZliaT internet-
monacemebi naTlad aCvenebs, detalurad ixilaven misi Si seriozuli samecniero
ratom uwodeben Tanamedrove- Te o r i u l i s a f u Z v l e b i s , Jurnalebis eleqtronuli
obas informaciis afeTqebis meTodologiis da Sedegebis versiebi ixiloT. aseve, nebis-
periods. yvela Cvenganisa- TvalsazrisiT. Tu eqspertebi mieri informacia unda Sei-
Tvis namdvili gamowvevaa am moiwoneben kvlevas, is qveyn- cavdes gamoyenebuli lite-
informaciis brZnuli mox- deba. magaliTad, 1998 wels raturis CamonaTvals da
mareba. rogor ganvsazRvroT, amerikis fsiqologTa asocia- aqedanac mixvdebiT, ramdenad
internetSi ganTavsebul ciis mier (1999) gamoqveynebul- seriozul wyarosTan gaqvT
romel informacias vendoT ma Jurnalebma mowodebuli saqme. `fsiqologia da cxov-
da romels ara? naSromebis 69% uaryves. ra rebaSi~. moyvanili informa-
biblioTekaSi bevrad uf- Tqma unda, es procesi srul- ciis sandoobaSi eWvi ar unda
ro advilia informaciis yofili ar aris, zogierTi SegeparoT, radgan yvelgnaa
wyaros gansazRvra, radgan aq Rirebuli Sroma usamarTlod m i Ti Te b u l i s a Ta n a d o
Z i r i Ta d a d s e r i o z u l i ukuigdeba, xolo zogi Seda- samecniero wyaro, amitom,
samecniero Jurnalebia mo- rebiT susti rogorRac „gaZ- internetSi muSaobisas imave
principiT imoqmedeT!
Tavi 2 / fsiqologiis kvlevis meTodebi

samsaxurSi Camdgari mikerZoebuli daskvnebiT. konsultantis jeims vikaris motyuebiTi pro-


kritikuli azrovneba niSnavs informaciis miRma pagandiT daiwyo (Rogers, 1993) da, rogorc vnaxeT,
xedvas, imis siRrmeSi Wvretas, rac zedapirze laboratoriulma kvlevam uaryo, magram es idea
ar Cans, arsSi Cawvdomas, rom garegnulma mxarem jer kidev muSaobs da adamianebi isev xarjaven
ar mogatyuoT. fuls amgvar kasetebSi!
fsiqologiuri codna fsiqologiurad dax- fsiqologiis codna monacemebze dayrdnobiT
vewili sazogadoebis moazrovne, mgrZnobiare brZnuli daskvnebis gakeTebaSi dagexmarebaT.
subieqtis yoveldRiuri cxovrebis mudmivad
yovelTvis unda ecadoT fsiqologiis Seswav-
Tanmdevi aspeqtia. samwuxarod, fsiqologiuri
lidan miRebuli formaluri codna im ara-
informaciis didi raodenoba ara mecnieruli
formalur fsiqologiur informacias miuyenoT,
wignebidan, statiebidan da kvlevebidan, aramed
romelic gars gartyiaT. dasviT kiTxvebi Tqveni
gazeTebis furclebidan, tele da radio gada-
sakuTari, an sxva adamianebis qcevis Sesaxeb,
cemebidan, popularuli fsiqologiis „bul-
pasuxebi racionaluri fsiqologiuri Teorebis
varuli~ wignebidan modis. davubrundeT fsi-
qikis qvezRurblovani kontrolis ideas. mar- safuZvleze eZebeT da TqvenTvis xelmisawvdom

42 Talia, is mogebaze orientirebuli marketingis faqtebze dayrdnobiT SeamowmeT es pasuxebi.


yovelTvis unda gaxsovdeT ramdenime zogadi eWvi SeitaneT kompleqsuri kiTxvebis mar-
wesi, romelic informaciis zRvaSi garkvevaSi tiv pasuxebSi, an rTuli problemebis da
dagexmarebaT: movlenebis martiv mizezebsa da gadaWris
gzebSi.
korelacia mizez-Sdegobrioba ar aris.
eWvi SeitaneT raime mkurnalobis, Carevis,
mniSvnelovani terminebi da cnebebi ope- an produqtis efeqturobaSi, aucileblad
raciulad unda iyos gansazRvruli ise, SeadreT is ukve arsebul saSualebas.
rom yvelas erTnairad esmodes maTi Ria da, amave dros, skeptikuri iyaviT:
mniSvneloba. aRiareT, rom daskvnaTa umetesoba ar aris
sanam Teoriis, hipoTezis an Sexedulebis naTeli da xelSesaxebi, axali damamtki-
damamtkicebel sabuTebs dauwyebT Zebnas, cebeli sabuTebi eZebeT, mzad iyaviT
sakuTari azris SecvlisaTvis.
ifiqreT, rogor SeiZleba misi uaryofa.

rogor gamoviyenoT sworad mecnieruli kvlevis Sedegebi


gvinda, amave Ria skeptikuri midgomiT ga-
yovelTvis eZebeT SemoTavazebuli axsnis
nixiloT es wigni, ar gvinda, fsiqologiis
alternatiuli variantebi, gansakuTrebiT
Seswavla TqvenTvis mxolod faqtebis aTviseba
maSin, roca axsna avtors aZlevs xels.
iyos. imedi gvaqvs, rom monawileobas miiRebT
gaxsovdeT, rom pirovnul tendenciurobas ideebis aRmoCenaSi, maT SemowmebaSi da es
SeuZlia daamaxinjos realobis aRqma. siamovnebas moganiWebT.

sakvanZo
sakiTxebi
lenis axleburi xedvi- obieqturobis dacvis
aRmoCenis etapi saken mivyavarT. mkvlevari saSualebebi
kvlevis aRmoCenis sta- Teorias da hipoTezas
es is fazaa, romelzec ide-
diaze dakvirvebas, Se- ayalibebs.
ebi mowmdeba da dastur-
xedulebas, informacias
deba, an uariyofa.
da zogad codnas mov- dasabuTebis etapi:
43
ideebis SemowmebisaTvis
mkvlevrebi mecnierul me- fsiqologiuri gazomva ZiriTadi cnebebi
Tods iyeneben. es aris fsiqologebi cdiloben ise A-B-A sqema
monacemebis imgvarad Seg- gazomon monacemebi, rom aRmoCenis etapi
roveba da interpretireba, isini sando da validuri TviTangariSi
rom Secdomebi minimumamde iyos. dasabuTebis etapi
iqnes dayvanili. fsiqologiuri kvleva damatebiTi cvladi
mkvlevrebi ebrZvian dam- moicavs sakuTari Tavis damokidebuli cvladi
kvirveblis tendenciuro- Sefasebis da qcevis damoukidebeli cvladi
bas procedurebis stan- gazomvas. damkvirveblis
dartizaciis da operaci- tendenciuroba
uli gansazRvrebebis ga- determinizmi
kvlevis eTikuri
moyenebis gziT. eqsperimentuli meTodi
sakiTxebi
kvlevis eqsperimentuli validoba
yvela mkvlevari valde- Teoria
meTodebi gansazRvravs,
bulia pativi sces kvlevis kvlevis Semdegi interviu
arsebobs Tu ara cvladebs
m o n a w i l e Ta , a r a a q v s kontrolis procedura
Soris mizez-Sedegobrivi
mniSvneloba, adamianis, Tu korelaciis koeficienti
mimarTeba.
cxovelis, ZiriTad uf- korelaciuri meTodi
mkvlevrebi alternatiul
lebebs. eTikuri da huma- mecnieruli meTodi
axsnebs kontrolis sa-
nuri mopyrobis garanti- molodinis efeqti
Tanado procedurebis
rebisaTvis SemuSavebulia operaciuli gansazRvreba
gamoyenebiT gamoricxaven.
mTeli igi damcveli saSu- ormagad brma kontroli
kvlevis korelaciuri me-
alebebi. placebo efeqti
Todi gansazRvravs, ram-
denad aris ori cvladi placebo kontroli
dakavSirebuli erTmaneT- rogor gamoviyenoT populacia
Tan. korelacia ar gulis- sworad mecnieruli reprezentatuli SerCeva
xmobs mizez-Sedegob- kvlevis Sedegebi sandooba-standartizacia
riobas. qcevis gazomva
imisaTvis, rom kvlevis Se-
SemTxvevis Seswavla
degebi sworad gamoviyenoT,
SerCeva
unda vicodeT, rogor
cvladi
viazrovnoT kritikulad
cdis pirTa Soris sqema
da rogor SevafasoT
cdis pirTa SigniT sqema
kvlevis Sedegebi.
hipoTeza

44

You might also like