Professional Documents
Culture Documents
2
aRmoCenis etapi
dasabuTebis etapi:
obieqturobis dacvis
saSualebebi
• damkvirveblis
tendenciuroba da
operaciuli
gansazRvrebebi
• eqsperimentuli
meTodi:
alternatiuli axsna
da kontrolis
saWiroeba
• korelaciis meTodi
• qvezRurblovani
zemoqmedeba
fsiqologiuri gazomva
• sandooba da
validoba
• TviTangariSi
• qcevis dakvirveba da
gazomva
kvlevis eTikuri
sakiTxebi
• informirebuli
Tanxmoba
• riskis/sargeblis
Sefaseba
• ganzrax motyueba
• kvlevis Semdgomi
interviu
• cxovelTa kvleva:
mecniereba, eTika,
politika
rogor gamoviyenoT
sworad mecnieruli kvlevis
Sedegebi
fsiqologia XXI
saukuneSi: fsiqologiuri
kvleva da informaciis
afeTqeba
sakvanZo sakiTxebi
22 • ZiriTadi cnebebi
T
avis avtobiografiaSi (namdvilad xumrobT, mis-
ter feinman) (1985) nobelis premiis laureatma
fizikosma riCard feinmanma (Richard Feynman)
WianWvelebis navigaciis unaris araformaluri
gvarad SevZeli meCvenebina, rom WianWvelebs
geometriis araviTari SegrZneba ar aqvT _
isini ver xvdebodnen, sad iyo raime moTavs-
ebuli. Tu raRac erTi gziT midiodnen Saqri-
kvlevis programa aRwera (gv. 93-95): saken, ukanac aucileblad imave gziT brun-
debodnen, sxva, ufro mokle gzas ar irCevdnen.
prinstonis universitetis oTaxSi nalis
amave dros, WianWvelebma garkveuli kvali
formis rafiani fanjara mqonda. erT mSvenier
datoves SuSis slaidebze, rasac eqsperi-
dRes WianWvelebi gamoCndnen. davinteresdi,
mentebis mTeli seriebi mohyva imis Sesamow-
rogor moZraoben WianWvelebi; rogor
meblad, Tu ramden xans narCundeba es kvali,
xvdebian, saiT unda wavidnen? SeuZliaT
SeiZleba Tu ara misi advilad waSla da a.S.
erTmaneTs uTxran, sad aris saWmeli, rogorc
aRmovaCine, rom kvals mimarTuleba ar gaaCnda.
amas futkrebi akeTeben? aqvT geometriis raime
rom ameyvana WianWvela, Semetrialebina da
SegrZneba?
missave kvalze damebrunebina, is araswor gzas
axalbedasaviT viqceodi, dRes yvelam icis
daadgeboda, Tanac amas ver xvdeboda, sanam
pasuxi am kiTxvebze, magram maSin ar vicodi...
sxva WianWvelas ar Sexvdeboda.
erT eqsperimentSi fanjris rafaze SuSis
bevri mikroskopuli slaidi davalage, rom- feinmanis martivi, magram gonivruli eqsperi-
lebzec WianWvelebi win da ukan dadiodnen mentebi saSualebas aZlevdnen mas WianWvelebis
winaswar dayrili Saqris mosapoveblad. Sem- qcevis Sesaxeb cnobismoyvareoba daekmayo-
deg, Zveli slaidi axliT Sevcvale da am- filebina.
29
mentis monawileebi eqsperimentuli manipula- debeli cvladisa.
cdilobs mudmivi hqondes yvela cvladi da salbuns, miT ufro meti albaTobiT anebebden
piroba, garda ganzrax Semotanili damoukide- Tavs mowevas (Abelin et al., 1989). amrigad, nikotinis
beli cvladisa. instruqciebi, oTaxis tempera- salbuni efeqturi saSualeba aRmoCnda, magram
tura, davalebebi, eqsperimentatoris Cacmuloba, misi zemoqmedebis naxevari placebo efeqtis
gamoyofili dro, monacemTa Caweris xerxi da damsaxurebaa, radgan mwevlebs molodini
situaciis sxva mravali detali eqsperimentis hqondaT, rom es salbuni maT uSvelidaT. sakon-
yvela monawilisaTvis erTnairi unda iyos. trolo pirobaSi miRebuli monacemebi mniSvne-
erTaderTi sxvaoba monawilis gamocdilebaSi lovan safuZvels gvaZlevs, romelsac eq-
unda iyos damoukidebeli cvladis mier Semo- sperimentis efeqts vadarebT.
tanili. vnaxoT, rogor cdiloben fsiqologebi kvlevis zogierT sqemaSi, romelsac cdis
gadaWran molodinis da placebo efeqtiT pirTa Soris sqemas uwodeben, cdis pirebs Sem-
gamowveuli problemebi. TxveviTad anawileben eqsperimentul (erTi an
warmoidgineT, rom agresiis eqsperimenti meti eqsperimentuli CareviT) da sakontrolo
gaamdidreT da masSi kidev erTi jgufi CarTeT, (eqsperimentuli Carevis gareSe) pirobebSi. cdis
romelic komediur gadacemebs uyurebda. pirebis SemTxveviTi ganawileba erT-erTi yvela-
frTxilad unda iyoT, rom, Tqveni molodine- ze efeqturi saSualebaa im damatebiTi cvla-
bidan gamomdinare, gansxvavebulad ar moepyraT debis aRmosafxvrelad, romlebic cdis pirebs
komediis da Zaladobis mayurebel monawileebs. Soris arsebuli individualuri gansxvavebebis
amdenad, sasurvelia, rom kvlevis asistentma, gamo iCens Tavs. swored amgvar sqemas vgulis-
romelmac unda Seafasos cdis pirTa agresia, xmobdiT agresiis eqsperimentSi. eqsperimentul
ar icodes, romel jgufs miekuTvneba cdis piri. da sakontrolo pirobaSi cdis pirebis Sem-
saukeTeso SemTxvevaSi, tendenciurobis aR- TxveviTi ganawileba imis did Sanss gvaZlevs,
mofxvra SesaZlebelia maSin, roca arc asis- rom orive jgufSi msgavsi cdis pirebi mox-
tents da arc monawileebs ar ecodinebaT, vdebian, radgan SemTxveviTi ganawilebisas
romel pirobaSi moxvdnen isini. am teqnikas TiToeul cdis pirs rogorc sakontrolo, aseve
ormagad brma kontroli ewodeba. mraval eqsperimentul jgufSi moxvedris erTi da igive
eqsperimentSi monawileobis ufleba ar eZlevaT albaToba aqvs. aseT SemTxvevaSi ar gamova ise,
rom eqsperimentul jgufSi mxolod Zaladobis
maT, visTvisac cnobilia kvlevis hipoTeza.
scenebis moyvaruli cdis pirebi moxvdebian
placebo efeqtis aRmosafxvrelad mkvlev-
da sakontroloSi _ Zaladobis scenebis moZule
rebs kidev erTi sakontrolo piroba SeaqvT
cdis pirebi. SemTxveviTma ganawilebam orive
eqsperimentSi, am dros Careva ar xdeba. amas
tipis adamiani unda moaxvedros TiToeul
placebo kontrols vuwodebT. placebo kon-
jgufSi. Tu Sedegad jgufebis Sedegebs Soris
troli kontrolis zogad kategoriaSi Sedis,
sxvaobas miviRebT, ufro darwmunebuli viqnebiT,
Tavi 2 / fsiqologiis kvlevis meTodebi
situaciaSi am meTodis gamoyeneba arc ise sa- niSnavs, rom, Tu izrdeba erTi cvladis
survelia. upirveles yovlisa, qcevas xSirad maCveneblebi, izrdeba meore cvladis maCveneb-
xelovnurad Seqmnil garemoSi swavloben, raTa lebic. uaryofiTi korelacia niSnavs, rom erTi
advilad gaakontrolon yovelgvari situaciuri cvladis maCveneblebis zrdas meore cvladis
faqtori, samagierod, xSirad aseTi situacia maCveneblebis Semcireba mohyveba (ix. sur. 2.3).
realurisagan sakmaod Sors dgas. kritikosebis nulTan axlos myofi korelacia niSnavs, rom
azriT, gakontrolebul eqsperimentul piro- ori sazomis qulebs Soris susti kavSiria, an
bebSi kvlevisas qcevis mTeli simdidre da is saerTod ar aris. rac ufro uaxlovdeba
mravalferovneba ikargeba, radgan is mxolod korelaciis koeficienti 1-s, miT ufro Zlieria
erTi, an mcire raodenobiT cvladis da reaqciis
gamartivebul kvlevas ewireba. meore, cdis korelaciis meTodi (correlational method) _ gan-
pirebma ician, rom eqsperimentSi monawileoben sazRvravs, Tu ra zomiTaa erTmaneTTan dakavSi-
da maT cdian da zomaven. isini cdiloben imgvari rebuli ori cvladi.
reagireba moaxdnon, rogoric eqsperimentators korelaciis koeficienti (r) (correlation coefficient)
esiamovneba da, saerTod, maTi qceva gansxvave- _ statistika, romelic or cvlads Soris kav-
buli iqneba Cveulisagan, radgan ician, rom sxva Siris xarisxs aCvenebs.
32
daskvna arasworia. Zlieri korelacia mxolod
suraTi
2.4 imas miuTiTebs, rom monacemTa ori jgufi sis-
tematuradaa dakavSirebuli erTmaneTTan, magram
dadebiTi da uaryofiTi korelaciebi ar gveubneba, rom erTi cvladi iwvevs meores.
es warmosaxviTi monacemebi dadebiT da uaryofiT korelacia mizez-Sedegobrioba ar aris. kore-
korelaciebs Soris sxvaobas aCvenebs. TiToeuli wer- laciam SeiZleba asaxos SesaZlo mizez-Sedegob-
tili erT fexburTels asaxavs. (a) zogadad, rac ufro rivi efeqtidan nebismieri, an arc erTi. magali-
met burTs gaitans fexburTeli, miT met fuls gamoi-
muSavebs. ese igi, am or cvlads Soris dadebiTi Tad, stressa da produqtulobas Soris arse-
korelaciaa. (b) uaryofiTi korelaciis magaliTi. rac buli uaryofiTi korelacia SeiZleba niSnavdes,
ufro nakleb jarimas daimsaxurebs fexburTeli, miT
rom (1) saxlSi gancdili stresis gamo adamianebi
met fuls gamoimuSavebs.
TviTangariSi
mkvlevrebs xSirad ainteresebT imgvari
gamocdilebis kvleva, romelsac uSualod ver
daakvirdebi. esenia Sinagani fsiqologiuri
mdgomareobebi _ grZnobebi, damokidebulebebi
(attitudes), Sexedulebebi. SesaZloa, es gamocdi-
leba garegani qcevac iyos, magram fsiqologi arsebobs, agreTve, daxuruli kiTxvebi, sadac
mainc ver daakvirdes mas, magaliTad, seqsua- pasuxis variantebi mocemulia, magaliTad, diax,
luri aqtivoba an kriminaluri qceva. aseT ara, ar vici.
SemTxvevebSi kvlevebi TviTangariSs (self-report interviu aris mkvlevarsa da individs Soris
measures) eyrdnoba. es aris mkvlevris mier dialogi detaluri informaciis miRebis mizniT.
dasmul kiTxvebze miRebuli werilobiTi an mTlianad standartizebuli kiTxvarisagan
zepiri verbaluri pasuxebi. arsebobs amgvari gansxvavebiT, interviu interaqtiulia. intervi-
Sefasebebis raodenobrivi saxiT gadmocemis uerma SeiZleba Secvalos kiTxvebi imisda
sando xerxebi. ase rom, fsiqologebs SeuZliaT mixedviT, Tu ras pasuxobs respondenti. kargi
sxvadasxva adamianis pasuxebi Seadaron interviuerebi socialuri interaqciis pro-
erTmaneTs. cessac iTvaliswineben da amyareben raports
TviTangariSi intervius dros an kiTxvarze _ dadebiT socialur urTierTobas responden-
miRebul pasuxebs gulisxmobs. kiTxvari an tTan, romelic ndobas da piradi informaciis
anketa kiTxvebis werilobiTi krebulia. ki- gaziarebis survils iwvevs.
Txvebis Sinaarsi SeiZleba iyos: faqtobrivi mkvlevrebi sakuTari TviTangariSis mraval-
(„Tqven amomrCeveli xarT?~); warsuli an awmyo gvar sazoms iyeneben. maT umetesobas ver
qcevis Sesaxeb (ramdens eweviT?); damokidebu- gamoviyenebT patara bavSvebTan, wera-kiTxvis
lebebisa da grZnobebis Sesaxeb („ramdenad ucodinar zrdasrulebTan, sxva enaze mola-
gakmayofilebT Tqveni samuSao?~). Ria kiTxvebi parakeebTan, gonebrivad CamorCenil adamianebTan
saSualebas aZlevs respondents Tavisuflad, da cxovelebTan, xolo iq, sadac maTi gamoyeneba
SeiZleba, SesaZloa gaCndes sandoobis da
fsiqologiuri gazomva
is dro, romelic kvlevis monawileebs sWir- rTuli paternis formirebaze. bunebrivi dakvir-
debaT, raTa sxvadasxva davaleba Seasrulon, vebis erT-erTi yvelaze Rirebuli magaliTia
rogoricaa, magaliTad, winadadebis wakiTxva, jein gudalis (Jane Goodall) Sroma (1986-1990; Pater-
an problemis gadaWra. marTalia, zusti ga- son and Goodall, 1993). gudali 30 wlis manZilze
zomvis zogi forma kompiuteris gaCenamdec ar- swavlobda Simpanzeebis qcevas afrikaSi, tan-
sebobda, kompiuterebi araCveulebrivi moqni- ganikis tbaze. igi aRniSnavs, rom 10 weliwadSi
lobis saSualebas iZleva zusti informaciis rom daemTavrebina Sroma, rogorc amas Tav-
Segrovebisa da analizisaTvis. mesame TavSi
dapirvelad apirebda, swor daskvnebs ver gaa-
uaxloes teqnologiebs aRvwerT, romlebic
keTebda:
saSualebas aZlevs mkvlevrebs qcevis Rirs-
SesaniSnavi gazomva ganaxorcielon da naxon,
Simpanzeebis da adamianebis qcevaSi mra-
rogor muSaobs tvini.
val saerTos davinaxavdiT, magram dagv-
qcevis gazomva (Behavioral measures) _ garegani qce- rCeboda STabeWdileba, rom Simpanzeebi
vebi da reaqciebi, romlebsac akvirdebian da bevrad ufro mSvidobiani arsebebi arian,
iweren, eqskluziuri an TviTangariSiT aRwerili vidre adamianebi. vinaidan kvleva pirveli
38 qceva. dekadis Semdegac gavagrZeleT, SevZeliT
dagvefiqsirebina socialuri jgufis dayo- rom enaxaT, xom ar iwvevs monawilis molodini,
fa da am or axal jgufs Soris warmoSobi- rom daexmarebian, daijeros, rom Setyobineba
li sastiki agresia. aRmoCnda, rom zogierT sasargebloa maSinac ki, roca mexsierebisa da
SemTxvevaSi Simpanzeebma SeiZleba moklan TviTSefasebis obieqturi sazomebi aCvenebda, rom
da SeWamon kidec Tavisi saxeobis warmomad- es ase ar iyo. motyueba arsodes aris kargi,
genlebi. meore mxriv, Simpanzeebma ojaxis magram rogor Seafasebdnen mkvlevrebi am
wevrebisadmi ukiduresad xangrZlivi emoci- SemTxvevaSi araswori rwmenis placebo efeqts?
uri kavSirebi gamoavlines _ kargad ganviTa- rogor unda SevadaroT kvlevis SesaZlo
rebuli kognituri unarebi da kulturuli sargebeli im xarjTan, romelsac swevs kvlevis
tradiciebis ganviTareba (Goodall, 1986, gv. 3-4). monawile, Tu procedura riskiani, tkivilis, an
kvlevis sawyis etapze bunebrivi dakvirveba stresis momyenebeli da motyuebiTia? fsiqo-
gansakuTrebiT sasargebloa. is mkvlevrebs logebi amgvar kiTxvebs gamudmebiT usvamen
movlenis sazRvrebis dadgenaSi exmareba, an sakuTar Tavs (Rosentall, 1994).
warmodgenas uqmnis, romeli iqneba mniSvne- adamianebis da cxovelebis ZiriTadi ufle-
lovani cvladi, an kavSiri. bunebrivi dakvir- bebis pativiscema yvela mkvlevris aucilebeli
vebis monacemebi mkvlevars xSirad miniSnebebs movaleobaa. am uflebebis dacvisaTvis arsebobs
aZlevs konkretuli hipoTezis, an kvlevis gegmis specialuri komitetebi, romlebic kvlevis yvela
CamoyalibebisaTvis. proeqts ixilavs da SesabamisobaSi mohyavs is
sanam fsiqologiuri gazomvis Temas davamTav- aSS-is janmrTelobis departamentis mier gamo-
rebT, xazi unda gavusvaT imas, rom mravali qveynebul mkacr instruqciebTan. universitetebs,
kvleviTi proeqti TviTangariSisa da qcevis kolejebs, saavadmyofoebs da kvleviT dawe-
dakvirvebis meTodebis kombinacias iyenebs. maga- sebulebebs reviziis sabWoebi hyavT, romlebic
liTad, mkvlevarma SeiZleba Seiswavlos, ras amgvar proeqtebs ixilaven. amerikis fsiqologTa
ambobs adamiani momavali qcevis Sesaxeb da asociaciam (1992) detaluri eTikuri standartebi
realurad rogor iqceva (ixileT me-17 Tavi). SeimuSava. ganvixiloT zogierTi maTgani.
kidev erTi: zogierTi kvleva SemTxvevis Seswav-
las warmoadgens, anu erT individze tardeba.
calke aRebuli individis intensiurma analizma
informirebuli Tanxmoba
xandaxan SeiZleba bevrad meti sayuradRebo adamianebze Catarebuli laboratoriuli
informacia mogvces, vidre didi raodenobiT kvlevis dasawyisSi monawileebs aRuweren
adamianebis kvlevam. magaliTad, me-3 TavSi proceduras, masTan dakavSirebul potenciur
SeityobT, rom tvinis dazianebis mqone cal- risks da im Sedegebs, romlis miRebasac moe-
keuli pacientebis yuradRebiT Seswavlam tvinSi lian kvlevis dasasrul. monawileebs arwmu-
enis funqciis lokalizaciis Sesaxeb Teoriebis neben, rom maTgan miRebuli informacia daculi
warmoSobas daudo safuZveli. da xelSeuxebeli iqneba gareSe pirTaTvis. maTi
Cven aRvwereT mkvlevrebis mier gamoyenebuli monacemebi dafiqsirdeba da specialur ad-
sxvadasxva tipis procedura da sazomi instru- gilze Seinaxeba; xelmisawvdomi iqneba mxolod
kvlevis eTikuri sakiTxebi
sakvanZo
sakiTxebi
lenis axleburi xedvi- obieqturobis dacvis
aRmoCenis etapi saken mivyavarT. mkvlevari saSualebebi
kvlevis aRmoCenis sta- Teorias da hipoTezas
es is fazaa, romelzec ide-
diaze dakvirvebas, Se- ayalibebs.
ebi mowmdeba da dastur-
xedulebas, informacias
deba, an uariyofa.
da zogad codnas mov- dasabuTebis etapi:
43
ideebis SemowmebisaTvis
mkvlevrebi mecnierul me- fsiqologiuri gazomva ZiriTadi cnebebi
Tods iyeneben. es aris fsiqologebi cdiloben ise A-B-A sqema
monacemebis imgvarad Seg- gazomon monacemebi, rom aRmoCenis etapi
roveba da interpretireba, isini sando da validuri TviTangariSi
rom Secdomebi minimumamde iyos. dasabuTebis etapi
iqnes dayvanili. fsiqologiuri kvleva damatebiTi cvladi
mkvlevrebi ebrZvian dam- moicavs sakuTari Tavis damokidebuli cvladi
kvirveblis tendenciuro- Sefasebis da qcevis damoukidebeli cvladi
bas procedurebis stan- gazomvas. damkvirveblis
dartizaciis da operaci- tendenciuroba
uli gansazRvrebebis ga- determinizmi
kvlevis eTikuri
moyenebis gziT. eqsperimentuli meTodi
sakiTxebi
kvlevis eqsperimentuli validoba
yvela mkvlevari valde- Teoria
meTodebi gansazRvravs,
bulia pativi sces kvlevis kvlevis Semdegi interviu
arsebobs Tu ara cvladebs
m o n a w i l e Ta , a r a a q v s kontrolis procedura
Soris mizez-Sedegobrivi
mniSvneloba, adamianis, Tu korelaciis koeficienti
mimarTeba.
cxovelis, ZiriTad uf- korelaciuri meTodi
mkvlevrebi alternatiul
lebebs. eTikuri da huma- mecnieruli meTodi
axsnebs kontrolis sa-
nuri mopyrobis garanti- molodinis efeqti
Tanado procedurebis
rebisaTvis SemuSavebulia operaciuli gansazRvreba
gamoyenebiT gamoricxaven.
mTeli igi damcveli saSu- ormagad brma kontroli
kvlevis korelaciuri me-
alebebi. placebo efeqti
Todi gansazRvravs, ram-
denad aris ori cvladi placebo kontroli
dakavSirebuli erTmaneT- rogor gamoviyenoT populacia
Tan. korelacia ar gulis- sworad mecnieruli reprezentatuli SerCeva
xmobs mizez-Sedegob- kvlevis Sedegebi sandooba-standartizacia
riobas. qcevis gazomva
imisaTvis, rom kvlevis Se-
SemTxvevis Seswavla
degebi sworad gamoviyenoT,
SerCeva
unda vicodeT, rogor
cvladi
viazrovnoT kritikulad
cdis pirTa Soris sqema
da rogor SevafasoT
cdis pirTa SigniT sqema
kvlevis Sedegebi.
hipoTeza
44