የፍልስፍናእይታ

ክፍል1
የፍልስፍናእይታበክፍል1ሚዳሰሱትአርእስት

1,
የፍልስፍናትርጉም እናምን
ነት
2,
ፍልስፍናእናመጽሐፍቅዱስ
3,
ፍልስፍናእናቅዱስቁርአን
4,
ያልተጠኑየኢትዮጽያውያንፍልስፍና

ይሔ ፅሑፍየተፃፈበትዋናው ምክንያትበሀገራችንሙ ሉበሙ ሉማለትባይቻልም

ግንአብዛኞችኢትዬጽያውያንፍልስፍናንከእውነተኛው ትርጓሜ ጋርሳይሆን
ከተለመደው ትርጉም ጋርበፍጥነ
ትሲያገናኙትይስተዋላልስለዚህይህን
አስተሳሰብሙ ሉበሙ ሉባይሆንም ሊያስተካክልባይችልም በከፊልለማስተካከል
የተፃፈፅሑፍነው።

1,
የፍልስፍናትርጉም እናምን
ነት
ፍልስፍናየሚለው ቃልከግሪኩታPhi
l
os»/
ፊሎስ/ማለትም ፍቅርእና፣
«sophos»/
ሶፎስ/(
ጥበብ)የተገኘውሁድነ
ው።በቀጥታው የጥበብፍቅር
ወይም ፍቅረጥበብተብሎ ሊተረጎም ይችላል።
በመሆኑም ጥበብእናፍቅርንመውደድየፍልስፍናመሰረታዊትርጉም ነ
ው።
ፍልስፍናበአን
ዳንድሰዎችአገላለፅፍልስፍናየአን
ድንነ
ገርምንነትለመረዳት
በጥያቄየሚጀምርናበማሰላሰልውስጥ ትክክለኛመረዳትንለማግኘትየሚደረግ
የሀሳብመመላለስነው።
በመሆኑም ፍልስፍና
እውቀትን
፣እውነ
ትን፣ጥበብንመውደድ፣መሻት፣መመርመርተብሎ ሊተረጎም
ይችላል።ባን
ድበኩልወደጥበብየተሳበ፣ጥበብንየወደደእን
ደዚሁም
የጥበብባለሟልንየሚያመለክትሲሆንበሌላበኩልደግሞ ጥበብንወዶ
ሌላውም እን
ዲወድምክን
ያትየ
ሚሆንለማለትይውላል።

2,
ፍልስፍናእናመጽሐፍቅዱስ
ከላይእን
ደተመለከትነ
ው"ፍልስፍና"የሚለው ቃልጥሬፍቺጥበብን ናፍቅርን
መዉደድናመከተልከሆነስለጥበብናፍቅርእን ደሚልእንመለከታለን

1,
ስለጥበብ
"
፤ጥበብንአግኝ፤ማስተዋልንአግኝ፤አትርሳም፥ከአፌም ቃልፈቀቅአትበል።"
(
መጽሐፈምሳሌ4:
5)
"፤ኢየ
ሱስም ደግሞ በጥበብናበቁመትበሞገስም በእግዚአብሔርናበሰው ፊት
ያድግነ በር።
(
የሉቃስወን
ጌል2:
52)
"
፤ሙ ሴም የግብፆችንጥበብሁሉተማረ፥በቃሉናበሥራውም የበረታሆነ
።"
(
የሐዋርያትሥራ7:
22)
"፤እኔ
ም ብርሃንከጨ ለማ እን
ደሚበልጥ እን
ዲሁጥበብከስን
ፍናእን
ዲበልጥ
አየሁ።"
(
መጽሐፈመክብብ2:
13)
"
፤በታላቅጥበብህናበን
ግድህብልጥግናህንአብዝተሃልበብልጥግናህም ልብህ
ኰርቶአል።"
(
ትንቢተሕዝቅኤል28:
5)
"
፤ይናገርበትየነ
በረውን
ም ጥበብናመን
ፈስይቃወሙ ዘን
ድአልቻሉም።"
(
የሐዋርያትሥራ6:
10)
"፤እግዚአብሔርም ለሰሎሞንእጅግብዙጥበብናማስተዋልበባሕርም ዳርእን
ዳለ
አሸዋየልብስፋትሰጠው።"
(
መጽሐፈነ
ገሥትቀዳማዊ4:
29)
"
፤ገመዳቸው የተነ
ቀለአይደለምን
?አለጥበብም ይሞታሉ።
"
(
መጽሐፈኢዮብ4:
21)
"
፤የጻድቅአፍጥበብንያስተምራል፥አን
ደበቱም ፍርድንይናገራል።"
(
መዝሙ ረዳዊት37:
30)
"፤የጌታችንም ትዕግሥትመዳናችሁእን ደሆነቍጠሩ።እን ዲህም የተወደደው
ወን ድማችንጳውሎስደግሞ እንደተሰጠው ጥበብመጠንጻፈላችሁ፥
በመልእክቱም ሁሉደግሞ እንደነገረስለዚህነገርተናገረ።"
(
2ኛየጴጥሮስመልእክት3:
15)
"፤በገናየሚመቱናየሚዘምሩም ድምፅእንቢልታንናመለከትንም የሚነፉድምፅ
ከእንግዲህወዲህበአን ቺውስጥ ከቶአይሰማም፥የእጅጥበብም ሁሉአን ድ
ብልሃተኛእንኳከእንግዲህወዲህበአን ቺውስጥ ከቶአይገኝም፥የወፍጮ
ድምጽም ከእንግዲህወዲህበአን ቺውስጥ ከቶአይሰማም፥"
(
የዮሐን
ስራእይ18:
22)
"፤ከእናን
ተግንማንም ጥበብቢጎድለው፥ሳይነ ቅፍበልግስናለሁሉየሚሰጠውን
እግዚአብሔርንይለምን፥ለእርሱም ይሰጠዋል።"
(
የያዕቆብመልእክት1:
5)
"
፤ከሕፃ
ንነትህም ጀምረህክርስቶስኢየሱስንበማመን
፥መዳንየሚገኝበትንጥበብ
ሊሰጡህየሚችሉትንቅዱሳንመጻሕፍትንአውቀሃል።"
(
2ኛወደጢሞቴዎስ3:
15)
"፤ብዙልዩልዩየእግዚአብሔርጥበብአሁንበቤተክርስቲያንበኩልበሰማያዊ
ስፍራውስጥ ላሉትአለቆችናሥልጣናትትታወቅዘን
ድ፤"
(
ወደኤፌሶንሰዎች3:
10)
2,
ስለፍቅር
"፤ነ
ፍሱንስለወዳጆቹከመስጠትይልቅከዚህየሚበልጥ ፍቅርለማን
ም
የለውም።"
(
የዮሐን
ስወን
ጌል15:
13)
"፤ወን
ድምህን ም በመብልምክንያትየምታሳዝንከሆንህእንግዲህበፍቅር
አልተመላለስህም።ክርስቶስስለእርሱየሞተለትንእርሱንበመብልህአታጥፋው።
"
(
ወደሮሜ ሰዎች14:
15)
"፤ፍቅርንተከታተሉ፥መን
ፈሳዊስጦታን
ም ይልቁን
ም ትን
ቢትመናገርንበብርቱ
ፈልጉ።"
(
1ኛወደቆሮን
ቶስሰዎች14:
1)
"
፤የጐመንወጥ በፍቅርመብላትየሰባፍሪዳንጥልባለበትዘን
ድከመብላት
ይሻላል።"
(
መጽሐፈምሳሌ15:
17)
"
፤ወደወይንጠጁም ቤትአገባኝ፥በእኔላይያለው ዓላማውም ፍቅርነ
ው።"
(
መኃልየመኃልይዘሰሎሞን2:
4)
"፤በሰው ገመድበፍቅርም እስራትሳብኋቸው፤ለእነ
ርሱም ቀምበርንከጫ ን
ቃቸው
ላይእንደሚያነሣሆን ሁ፥ድርቆሽም ጣልሁላቸው።"
(
ትንቢተሆሴዕ11:
4)
"፤ወንድሜ ዮናታንሆይ፥እኔስለአን
ተእጨ ነ
ቃለሁ፤በእኔዘን
ድውድህእጅግ
የተለየነበረ፤ከሴትፍቅርይልቅፍቅርህለእኔግሩም ነ
በረ።"
(
መጽሐፈሳሙ ኤልካልዕ1:
26)
"፤ጻድቃን
ናጠቢባንሥራዎቻቸውም በእግዚአብሔርእጅእን
ደሆኑ፥ይህንሁሉ
እመረምርዘንድበልቤአኖርሁ፤ፍቅርወይም ጥልቢሆንሰው አያውቅም ሁሉወደ
ፊታቸው ነው።"
(
መጽሐፈመክብብ9:
1)
"፤ግልሙትናዋንም ከተመረጡ ከአሦርሰዎችሁሉጋርአደረገች፥በፍቅር
በተከተለቻቸውም ጣዖቶቻቸው ሁሉረከሰች።"
(
ትንቢተሕዝቅኤል23:
7)
"
፤ከሰው ክብርንአልቀበልም፤ዳሩግንየእግዚአብሔርፍቅርበራሳችሁእን
ደ
ሌላችሁአውቃችኋለሁ።"
(
የዮሐን
ስወን
ጌል5:
41-
42)
"
፤እግዚአብሔርም ከሩቅተገለጠልኝእን
ዲህም አለኝ።በዘላለም ፍቅር
ወድጄሻለሁ፤ስለዚህበቸርነ
ትሳብሁሽ።"
(
ትንቢተኤርምያስ31:
3)
"፤እንደማኅተም በልብህ፥እንደማኅተም በክንድህአኑረኝ፤ፍቅርእን
ደሞት
የበረታችናትና፥ቅንዓትም እን
ደሲኦልየጨ ከነችናትና።ፍንጣሪዋእንደእሳት
ፍንጣሪ፥እንደእግዚአብሔርነ በልባልነ
ው።"
(
መኃልየመኃልይዘሰሎሞን8:
6)
"
፤ልቡናውም በያዕቆብልጅበዲናፍቅርተነደፈ፥ብላቴናይቱን
ም ወደዳት፥
ልብዋንም ደስበሚያሰኛትነ
ገርተናገራት።"
(
ኦሪትዘፍጥረት34:
3)
"
፤ና፥እስኪነ
ጋድረስበፍቅርእን
ርካ፥በተወደደመተቃቀፍም ደስይበለን
።"
(
መጽሐፈምሳሌ7:
18)
"
፤በፍቅርም ተናገረው፥ዙፋኑን
ም ከእርሱጋርበባቢሎንከነ
በሩትነ
ገሥታትዙፋን
በላይአደረገለት።"
(
መጽሐፈነ
ገሥትካልዕ25:
28)
በመጽሐፍቅዱስውስጥ ስለጥበብናፍቅርበብዙመልኩቢገለጽም በጥቂቱ
ይህንንይመስላል።
ልብይበሉይህማለትግንመጽሐፍቅዱስፍልስፍናንየሚፃ
ረርቃልየለም ማለት
አይደለም ለምሳሌበመጽሐፍቅዱስውስጥ
፤እን
ደክርስቶስትምህርትሳይሆን፥እን
ደሰው ወግናእንደዓለማዊእንደ
መጀመሪያትምህርትባለበፍልስፍናበከንቱም መታለልማንም እን
ዳይማርካችሁ
ተጠበቁ።"
(
ወደቆላስይስሰዎች2:
8)
በአብዛኛው ሰው አረዳድይሄቃልበመጽሐፍቅዱስውስጥ የተገለጸው ጥሩእና
አስተማሪፍልስፍናእን ዳለሁሉመጥፎናኃላቀርፍልስፍናም አለይሄም ቃል
በመጽሐፍቅዱስውስጥ የተገለጸው መጥፎውን ናአሳቹንፍልስፍናትተንጥሩውን
ና
አስተማሪውንፍልስፍናመያዝአለብን ።ለዚህም ነ
ው በመጽሐፍቅዱስውስጥ
"
፤ትን
ቢትንአትናቁ፤ሁሉንፈትኑመልካሙን
ም ያዙ፤"
(
1ኛወደተሰሎን
ቄሰዎች5:
20-
21)
።

3,
ፍልስፍናእናቅዱስቁርአን
በቅዱስቁርአንውስጥ ስለጥበብበብዙሁኔ
ታናበብዙመልኩተገልጽዋልከነ
ሱም
መካከልጥቂቶችንእንመለከታለን
ፍልስፍናበኢሥላም ሐኪም ‫ﻜِﻢ‬
‫ﺣَ ﻴ‬ማለት ጥበበኛ ማለትሲሆን ሓኪም
‫ﻤِﻦ‬
‫ﻜِ ﻴ‬ َٰ‫ﺣ‬ማለትደግሞ ፈራጅ ማለትነ
ው፤ሁለቱም ሐከመ‫ﻜَﻢ‬
َ‫ﺣ‬
َ ማለትም
“
ፈረደ ተጠበበ ከሚልግስየ
መጡ ናቸው፤ሒክማህ ‫ﺔ‬
َ‫ﻤ‬ْ‫ﻜ‬
ِ‫ﺣ‬ማለት
“
ጥበብ ማለትሲሆን ሑክም ‫ﻜْﻢ‬
ُ‫ﺣ‬ደግሞ ፍርድ ማለትነ
ው፤ጥበብእና
ፍርድየጥበበኛው እናየፈራጁ አላህባህርያትናቸው፤አላህእጅግበጣም
ጥበበኛነ
ው፦28፥
9«ሙ ሳሆይ!እነ
ሆእኔአሸናፊው *
ጥበበኛው*አላህነ
ኝ፡፡
‫ﺰ‬
‫ﻳ‬ِ‫ﺰ‬
َ‫ﻌ‬ْ‫ﻟ‬
‫ﭐ‬ُ‫ﻪ‬
َّ‫ﺎﻠ‬
‫ﻟ‬
‫ﻧَﭐ‬َ‫ﺃ‬ٓ‫ﻪُۥ‬ َّ‫ﻧ‬
ِ‫ﻮﺳَﻰٰٓﺇ‬ُ‫ﻤ‬
َٰ‫ﻳ‬
ُ‫ﻜِﻢ‬
‫ﻟْﺤَ ﻴ‬
‫ﭐ‬ُ3፥
6እርሱያበማሕጸኖችውስጥ እን
ደሚሻ
አድርጎየሚቀርጻችሁነ
ው፡፡ከእርሱበስተቀርሌላአምላክየለም፡
፡አሸናፊው
*ጥበበኛው*ነው፡፡‫ﺄ‬
ْ‫ﻟ‬‫ﭐ‬‫ﻛُﻢْﻓِﻰ‬
ُ‫ﺭ‬ ِّ‫ﻮ‬
َ‫ﺬِﻯﻳُﺼ‬
َّ‫ﻟ‬ ‫ﭐ‬
َ‫ﻮ‬ُ‫ﻫ‬
‫ﺎﻫ‬َّ‫ﻟ‬ِ‫ﻪَﺇ‬َٰ‫ﻟ‬ ِ‫ﺂﺇ‬َ‫ﻟ‬
ۚ ُ‫ﺀ‬‫ﺂ‬
َ‫ﻴْﻒَﻳَﺸ‬
َ‫ﻡِﻛ‬ ‫ﺎ‬
َ‫ﺭْﺣ‬َ
ُ‫ﺰ‬‫ﻳ‬ِ‫ﺰ‬َ‫ﻌ‬ْ‫ﻟ‬‫ﭐ‬
َ‫ﻮ‬ ُ
ُ‫ﻜِﻢ‬
‫ﻟْﺤَ ﻴ‬
‫ﭐ‬
አላህለሚሻው ሰው ጥበብንይሰጣል፤ጥበብንከአላህየተሰጠው ሰው ብዙን
መልካም ነ
ገርበእርግጥ ተሰጦታል፦2፥
269*
ለሚሻው ሰው ጥበብን
ይሰጣል፤ጥበብን
ም የሚሰጠው ሰው ብዙንመልካም ነ
ገርበእርግጥ
ተሰጠ*
፡፡የአእምሮዎችባለቤቶችእን
ጂ ሌላው አይገሰጽም፡
፡‫ﻟْﺤ‬
‫ﭐ‬‫ﺗِﻰ‬
ْ‫ﺆ‬ُ‫ﻳ‬
‫ﺔَﻣَﻦ‬ َ‫ﻤ‬ْ‫ﻜ‬ِ
‫ﺗ‬
‫ﻭ‬ُ‫ﺃ‬ْ‫ﺪ‬َ‫ﻘ‬
َ‫ﺔَﻓ‬َ‫ﻤ‬
ْ‫ﻜ‬ِ‫ﻟْﺤ‬‫ﭐ‬
َ‫ﺆْﺕ‬ُ‫ﻣَﻦﻳ‬َ‫ﺀُ ۚﻭ‬
‫ﺂ‬َ‫ﻳَﺸ‬
ِ‫ﺮُﺇ‬َّ‫ﻛ‬َّ‫ﺬ‬
َ‫ﺎﻳ‬
َ‫ﻣ‬َ‫ﺍ ۗﻭ‬
ًۭ‫ﺮ‬
‫ﻴ‬ِ‫ﺜ‬َ‫ﺍﻛ‬
ًۭ‫ﺮ‬ْ‫ﻴ‬َ‫ِﻰَﺧ‬
ِ‫ﺒَٰﺐ‬
ْ‫ﻟ‬َ‫ﺄ‬
ْ‫ﻟ‬‫ﭐ‬
۟‫ﺍ‬‫ﻮ‬
ُ‫ﻟ‬۟‫ﻭ‬
ُ‫ﺃ‬‫ﺂ‬
َّ‫ﻟ‬
አላህጥበብንለሰው ልጆችበዐቅልእናበነ
ቅልይሰጣል፤እነ
ዚህሁለት
የጥበብጭ ብጦችንነ
ጥብበነ
ጥብእን
ይ፦
ነ
ጥብአን
ድ ዐቅል ዐቅል ‫ﻘﻋ‬
‫ﻞ‬ማለት ግን
ዛቤ Met
acogni
ti
on”ማለት
ሲሆንአላህበቁርአን ለዐለኩም ተዕቂሉን ‫ﻠ‬
ِ‫ﻘ‬ْ‫ﻌ‬
َ‫ﻜُﻢْﺗ‬
َّ‫ﻠ‬
َ‫ﻌ‬َّ‫ﻟ‬
‫ُﻥ‬ይ
‫ ﻮ‬ለናል፦12:2
በእርግጥ እኛ*ትገነ
ዘቡዘን
ድ*ዐረብኛቁርአንሲሆንአወረድነ
ው።َ‫ﺃ‬
‫ﺂ‬َّ‫ﻧ‬
ِ‫ﺇ‬
ُ‫ﻪ‬ َٰ‫ﻨ‬ْ‫ﻟ‬َ‫ﺰ‬‫ﻧ‬
‫ﻠ‬
ِ‫ﻘ‬ْ‫ﻌ‬
َ‫ﻜُﻢْﺗ‬ َّ‫ﻠ‬َ‫ﻌ‬َّ‫ﻟ‬‫ﺎ‬
ًّۭ‫ﻴ‬ ِ‫ﺑ‬
َ‫ﺮ‬َ‫ﺎﻋ‬ً‫ﻧ‬
َٰ‫ﺀ‬
ْ‫ﺮ‬ُ‫ﻗ‬
َ‫ُﻥ‬2
‫ ﻮ‬:242እን
ደዚሁአላህአን
ቀጾቹን*
ትገነ
ዘቡዘንድ*
ለእናንተያብራራላችኋል፡
፡‫ﻜ‬َ‫ﻟ‬
ُ‫ﻪ‬َّ‫ﻦُﻠ‬
‫ﻟ‬
‫ﻴِّ ﭐ‬َ‫ﺒ‬
ُ‫ﻟِﻚَﻳ‬َٰ‫ﺬ‬
َ‫ﻛ‬
َ‫ﻠُﻥ‬
‫ﻘِ ﻮ‬ْ‫ﻌ‬ َ‫ﻜُﻢْﺗ‬َّ‫ﻠ‬
َ‫ﻌ‬َ‫ﻟ‬‫ﻪِۦ‬
ِ‫ﺘ‬َٰ‫ﻳ‬‫ﺍ‬
َ‫ُﻢْﺀ‬
“
ትገነ
ዘቡዘን
ድ የሚለው ቃላትበአጽን
ዖትናበእን
ክሮትልናጤ ነ
ው የሚገባ
ሃይለቃልነ
ው፤የሰው ልጅ አዕምሮ እራሱ ዐቅል ይባላል፤ዐቅልየጥበብ
ተውህቦf
acul
ty”ነ
ው፤የሰው ልጅበተፈጥሮጥበብንይወዳል፤ፊሎሶፍይ
አፈላ
ተዕቂሉን ‫ﻠُﻥ‬
‫ﻘِ ﻮ‬
ْ‫ﻌ‬َ‫ﺎﺗ‬
َ‫ﻠ‬َ‫ﻓ‬
َ‫ﺃ‬ይለናል፦21:
10*
ክብራችሁበውሥጡ
ያለበትን
መጽሐፍወደእናን
ተበእርግጥ አወረድን
፤አትገነ
ዘቡምን
*?ْ‫ﻟ‬
َ‫ﺰ‬‫ﻧ‬
َ‫ﺃ‬ْ‫ﺪ‬
َ‫ﻘ‬َ‫ﻟ‬
‫ﺎ‬
ًۭ‫ﺒ‬َٰ‫ﺘ‬ِ‫ﻜُﻢْﻛ‬ ْ‫ﻴ‬َ‫ﻟ‬ِ‫ﺂﺇ‬
َ‫ﻨ‬
َ‫ﻠُﻥ‬
‫ﻘِ ﻮ‬
ْ‫ﻌ‬َ‫ﺎﺗ‬
َ‫ﻠ‬َ‫ﻓ‬
َ‫ﺃ‬ۖ ْ‫ﻛُﻢ‬
ُ‫ﺮ‬ْ‫ﻛ‬
ِ‫ﻓِﻪِﺫ‬
‫ﻴ‬
“
አትገነ
ዘቡምን
?”የሚለው ቃላትበአጽን
ዖትናበእን
ክሮትልናጤ ነ
ው የሚገባ
ሃይለቃልነ
ው፤ቁርአንክብራችንበውሥጡ ያለበትንመጽሐፍነ
ው፤አዎ
የሰው ልጆችሊከብሩበትየሚችሉበትጥበብይዟል።
ነ
ጥብሁለት ነ
ቅል ነ
ቅል ‫ﻧ‬
‫ﻔ‬‫ﻞ‬ማለት አስተርዮepi
phany
”ማለትሲሆን
“
ወሕይ ‫ﻭَﺣْﻰ‬ነ
ው፤አምላካችንአላህወደነ
ብያችን ‫” ﷺ‬
”ጥበብን
አውርዷል፦4፥
113አላህም በአን
ተላይመጽሐፍን
ና*ጥበብን
*አወረደ፡
፡
*
የማታውቀውን
ም ሁሉአስተማረህ*
፡፡የአላህም ችሮታበአን
ተላይታላቅ
ነ
ው፡፡ْ‫ﻟ‬
‫ﭐ‬َ‫ﺘَٰﺐَﻭ‬ِ‫ﻜ‬ْ‫ﻟ‬
‫ﭐ‬َ‫ﻴْﻚ‬َ‫ﻠ‬
َ‫ﻪُﻋ‬َّ‫ﻝَﻠ‬
‫ﻟ‬
‫ﺰَ ﭐ‬‫ﻧ‬
َ‫ﺃ‬َ‫ﻭ‬
ُ‫ﻠَﻢ‬ْ‫ﻌ‬َ‫ﻜُﻦﺗ‬
َ‫ﻟَﻢْﺗ‬‫ﺎ‬
َ‫ﻤَﻚَﻣ‬َّ‫ﻠ‬
َ‫ﺔَﻭَﻋ‬
َ‫ﻤ‬ْ‫ﻜ‬ِ‫ﺤ‬
ِ‫ﻪ‬َّ‫ﻞُﻠ‬
‫ﻟ‬
‫ﻛَﻥَﻓَﻀْ ﭐ‬
‫ۚﻭَ ﺎ‬
‫ﺎ‬
ًۭ‫ﻤ‬
‫ﻴ‬ِ‫ﻴْﻚَﻋَﻈ‬
َ‫ﻠ‬َ‫ﻋ‬
ይህም ጥበብክብራችንበውሥጡ ያለበትንመጽሐፍቁርአንነ
ው፤ቁርአን
ጥበብየተሞላመጽሐፍነ
ው፦10፥
1“አሊፍላም ራ ይህቺ*
ጥበብ*
ከተመላው መጽሐፍከቁርኣንአን
ቀጾችናት፡
፡ُ‫ﻳَٰﺖ‬
‫ﺍ‬َ‫ﻠْﻚَﺀ‬
ِ‫ﺮ ۚﺗ‬
ٓ‫ﻟ‬‫ﺍ‬
ِ‫ﻜِﻢ‬
‫ﻟْﺤَ ﻴ‬ ‫ﭐ‬
ِ‫ﺘَٰﺐ‬ ِ‫ﻜ‬ْ‫ﻟ‬
‫ﭐ‬
30፥
2ይህች*
ጥበብ*ከተመላው መጽሐፍአን
ቀጾችናት፡
፡َ‫ﻠْﻚَﺀ‬
ِ‫ﺗ‬
ِ‫ﺘَٰﺐ‬ِ‫ﻜ‬ْ‫ﻟ‬
‫ﭐ‬ُ‫ﻳَٰﺖ‬‫ﺍ‬
ِ‫ﻜِﻢ‬
‫ﻟْﺤَ ﻴ‬
‫ﭐ‬36፥
2*ጥበብ*በተመላበትቁርኣንእምላለሁ፡
፡‫ﺮ‬
ُ‫ﻘ‬ْ‫ﻟ‬
‫ﭐ‬
َ‫ﻭ‬
ِ‫ﻜِﻢ‬
‫ﻟْﺤَ ﻴ‬
‫ﭐ‬ِ‫ﺀَﻥ‬
‫ْ ﺍ‬

4,
ያልተጠኑየ
ኢትዮጽያውያንፍልስፍና
ሀገራችንኢትዮጵያገናያልተጠኑየበርካታጥን
ታዊሥነ
ጽሁፎችባለቤትናት፤
ማጥናትአቅቶንሌሎችአጥን
ተው የቅጂ መብቱንከመውሰዳቸውናየታሪክ
ክፍትትተፈጥሮበመጪ ው ትውልድተወቃሾችከመሆናችንበፊትየዘርፉ
ምሁራንጥናትናምርምርበማካሄድ፣ዩኒቨርስቲዎችጉዳዩንየምርምር
አቅጣጫ ቸው ውስጥ በማስገባት፣ዜጎችም ጥን
ታዊየጽሁፍሃብታችን
ን
አስፈላጊነ
ትተገን
ዝበንከዘራፊዎችበመጠበቅሃላፊነ
ታችን
ንልን
ወጣ ይገባል፡
፡
ኢትዮጵያዘመናትንያስቆጠሩሥነ
ቃላዊናየጽሁፍፍልስፍናዎችባለቤትናት፡
፡
ከአስራሰባተኛው መቶክፍለዘመንበፊትከሌሎችየአፍሪካሀገሮችበተለየ
መልኩበርከትያሉየፍልስፍናስራዎችንበመስራትበቀዳሚነ
ትየምትጠቀሰው
ኢትዮጵያ፤በጥን
ታዊው የግእዝቋን
ቋከተጻፉትየፍልስፍናስራዎቿመካከል
ከፊሎቹንበትውልድካናዳዊ፣በምርጫ ደግሞ ኢትዮጵያዊየሆነ
ው ፕሮፌሰር
ክላውድሰምነ
ርወደእን
ግሊዝኛቋን
ቋበመተርጎም፣በዓለም አቀፍደረጃ
እን
ዲታወቁሲያደርግ፤ሌሎችበርካታበግዕዝናበአረብኛቋን
ቋዎችየተጻፉ
የጽሁፍስራዎችበጥን
ታዊቤተእምነ
ቶችናቤተመዛግብትውስጥ ተቀምጠው
ክላውድሰምነ
ርንየመሰሉፈላስፎችን
ናየጥን
ታዊጽሁፎችተመራማሪዎችን
(
phi
l
ologi
sts)እይታበመጠባበቅላይይገኛሉ፡
፡
ፍልስፍናበጥቅሉየተጻፉትን
ናበቃልከትውልድትውልድየሚተላለፉትን
የጋርዮሽየማህበረሰብወጎች፣ልማዶች፣
ጥበቦች፣የእውቀትዘርፎችን
ና
አስተሳሰቦችን
፤በጠባቡአተያይደግሞ በግለሰብፈላስፋዎችበአን
ድዘመን
ተሰርተው በጽሁፍየተላለፉትንስራዎችብቻየ
ሚመለከትነ
ው፡፡በቃል
ከትውልድወደትውልድየሚተላለፉማኅበረሰባዊፍልስፍናዎችበተረትና
ምሳሌ፣በምሳሌያዊአነ
ጋገሮች፣በዘይቤዎች፣በቅኔ
ዎችናበወጎችሊገለጡ
ይችላሉ፡
፡ስለጾታልዩነ
ት፣እድሜ፣ፖለቲካ፣ስነ
ምግባርእን
ዲሁም ስለ
ህጻናትናአረጋውያንያለውንነ
ባርፍልስፍናማህበረሰቡባሉትየሥነ
ቃል
መከወኛመን
ገዶችያቀርባል፡
፡ለዚህም ነ
ው ምሳሌያዊአነ
ጋገሮችየረዥምና
ውስብስብማሳመኛዎችአጭ ርመገለጫ ዎችናቸው የሚባለው፡
፡
እነዶክተርክላውድሰምነ
ርእናወርቅነ
ህቀልቤሳበሥነ
ቃላዊመን
ገድ
የተላለፉትንየኢትዮጵያውያን
ንፍልስፍናከኦሮሞ ህዝብቋን
ቋናባህልውስጥ
አውጥተው ያሳዩባቸውንስራዎችበአብነ
ትመጥቀስይቻላል፡
፡ቀደምት
አባቶቻችንመላው አፍሪካባልሰለጠነ
በትዘመንቀድመው ባህላችን
ንና
ታሪካችን
ንበድን
ጋይቀርጸውናበብራናጽፈው ስላስተላለፉልንኢትዮጵያ
ከስነ
ቃላዊፍልስፍናባሻገርበጽሁፍፍልስፍናም ተጠቃሽስራዎችአሏት፡
፡
ምን
ም እን
ኳንበዘመናዊነ
ትስም ጥን
ታዊባህላችን
ንናቋን
ቋችን
ንረስተን
የጽሁፍሃብታችን
ንሳን
መረምር፣በርካታዘመናትንየራሳችን
ንስናን
ቋሽሽ፣
የምዕራባውያን
ንስናደን
ቅብናሳልፍም፣ጉዳዩያብሰለሰላቸው በጣትየሚቆጠሩ
ኢትዮጵያውያን
ናበርካታምዕራባውንየቻሉትንያህልለማሰባሰብ፣ለማጥናትና
ለዓለም ለማስተዋወቅችለዋል፡
፡
በዚህረገድእነፕሮፌሰርጌታቸው ኃይሌ፣ታደሰታምራትናስርግው
ሃብለሥላሴከሃገርውስጥ እን
ዲሁም ፕሮፌሰርፓኦሎ ማራሲኒ፣አሌሳን
ድሮ
ባውዚ፣ሪቻርድፓን
ክረስትናክላውድሰምነ
ርከውጪ ሃገርቀዳሚ ተጠቃሾች
ናቸው፡
፡ካናዳዊው ክላውድሰምነ
ርCl
assi
cal
Ethi
opi
anPhi
l
osophy
በተባለው መጽሐፉከግዕዝወደእን
ግሊዝኛቋን
ቋተርጉሞ ያሳተማቸው
የፍልስፍናስራዎች-መጽሐፈፊሳልግዎስ፣አን
ጋረፈላስፋ፣የስክን
ድስህይወትና
አባባሎቹ፣ሀተታዘርዓያዕቆብእናሀተታወልደህይወትናቸው፡
፡እነ
ዚህ
ስራዎችበተለይአፍሪካውያንየጽሁፍፍልስፍናስለሌላቸው ፍልስፍናበአፍሪካ
ውስጥ የለም በሚልባለፉትሶስትአስርትዓመታትሲሞግቱለነ
በሩ
ምዕራባውያን
፤የማያዳግም መልስበመስጠትለአፍሪካየፍልስፍናታሪክ
ብርሃንየፈነ
ጠቁናቸው፡
፡
የዛሬው ጽሁፌዓላማም እነ
ዚህንየፍልስፍናስራዎችበአጭ ሩማስተዋወቅ
ይሆናል፡
፡የጥን
ታዊኢትዮጵያውያንፍልስፍና፤የውጪ የጥበብስራዎችውርስ
ትርጉምናወጥ (
ori
ginal
)የፍልስፍናስራዎችበመባልይከፈላሉ፡
፡በኢትዮጵያ
የሥነ
ጽሁፍናታሪክውስጥ በመጀመሪያው ክፍልእን
ደተጻፈየሚነ
ገርለት
የመጀመሪያው የፍልስፍናየጽሁፍስራመጽሐፈፊሳልግዎስ(
phy
siol
ogus)
ይባላል፡
፡ይህየፍልስፍናስራበሁለተኛው መቶክፍለዘመንእን
ደተጻፈ
የሚነ
ገርለትንየጥበብስራከግሪክወደግእዝቋን
ቋበመተርጎም የተሰራሲሆን
ትርጓሜውም ተራሳይሆንከኢትዮጵያየባህልናየቋን
ቋአውድጋርበማዛመድ
የተሰራነ
ው፡፡ፊሳልግዎስበአምስተኛው ክፍለዘመንመጀመሪያወይም
አጋማሽአካባቢከፍተኛየመጽሐፍክምችትበሚገኝበትምናልባትም በግብጽ
ሀገርበሚገኝገዳም ውስጥ በሚኖርኢትዮጵያዊጸሐፊእን
ደተጻፈይገመታል፡
፡
ፈላስፋው ሰምነ
ርየጥን
ታዊድርሳናትተመራማሪው (
phi
l
ologi
st)ፍሪትዝ
ሆሜል(
Hommel
)በ1877ዓ.
ም በለን
ደን፣ፓሪስናቬናቤተመዛግብት
ውስጥ የሚገኙየግእዝብራናፊሳልግዎስመጻህፍትንከጀርመን
ኛትርጓሜው
ጋርበማገናዘብካዘጋጀው የተስተካከለቅጽ(
cri
ti
cal
edi
ti
on)ላይ
የተረጎመው ሲሆንከካርሎ ኮን
ቲሮሲኒየ1951ጣልያን
ኛትርጉም ጋርም
አመሳክሮታል፡
፡ፊሳልግዎስለመጽሐፉደራሲየተሰጠ ስያሜ ሲሆንይህም
እን
ስሳትን
፣ዕጽዋትናናየማዕድናትንምን
ነትየሚገልጽናበተምሳሌት
(
symbol
i
sm)የሚያስቀምጥ ነ
ው፡፡
በኢትዮጵያየስነ
ጽሁፍታሪክውስጥ ከፍተኛግምትበሚሰጠውናሁለተኛው
ክፍለዘመንበመባልበሚታወቀው የአጼዘርዓያዕቆብዘመነመን
ግስት
(
1434-
68)፤መጽሐፈፈላስፋናየስክን
ድስህይወትናአባባሎቹየተባሉሁለት
የፍልስፍናመጻህፍትወደግእዝቋን
ቋተተርጉመዋል፡
፡ምናልባትእነ
ዚህ
ትርጉም ስራዎችእን
ዴትየኢትዮጵያፍልስፍናየሚልስያሜ ሊሰጣቸው ቻለ
የሚልጥያቄይነ
ሳይሆናል፡
፡ሰምነ
ርእን
ደሚለው፤ምን
ም እን
ኳስራዎቹ
ትርጉም ቢሆኑም ኢትዮጵያውያንየራሳቸው የሆነወጥ የአተረጓጎም ስልት
ስላላቸው ኢትዮጵያዊአሻራይይዛሉ Et
hiopi
ansnev
ert
ransl
ate
l
i
ter
all
y:t
heyadapt
,modi
fy,
add,
subt
ract
.At
ransl
ati
on
t
her
efor
ebear
sat
ypi
cal
l
yEt
hiopi
anst
amp”(
ኢትዮጵያውያን
በትርጉም ሂደትላይከራሳቸው ባህልናአውድጋርለማዋሃድሆነብለው
የመጨ መር፣የመቀነ
ስናየማሻሻልባህልስላላቸውናፍጹም ኢትዮጵያዊአሻራ
አን
ዲኖረው በማድረግስለሚተረጉሙ ነ
ው፡፡
)መጽሐፈፍልስፍና፤አን
ጋረፈላስፋ
ወይም የፈላስፎችአነ
ጋገርበመባልየሚታወቅሲሆንከ1510-
1522ዓ.
ም
አባሚካኤልበተባለኢትዮጵያዊከአረብኛቋን
ቋወደግእዝየተተረጎመ ነ
ው፡፡
መጽሐፉመጀመሪያበግሪክእን
ደተጻፈናበ809ዓ.
ም አካባቢሁናይንኢብን
ኢስሐቅበተባለየሜሶፖታምያተወላጅወደአረብኛቋን
ቋየተተረጎመ ነ
ው፡፡
መጽሐፈፈላስፋበ1953ዓ.
ም በሊቀመዘምራንዕቁበጊዮርጊስአን
ጋረፈላስፋ
በሚልወደአማርኛቋን
ቋየተተረጎመ ሲሆንበውስጡም ከጠቢቡሂቃርጥበብ
ጀምሮ፤የቅድመ ሶቅራጠስየግሪክፈላስፎችንየሶቅራጠስን
፣የአሪስቶትልን
(
አሪስጣጣሊስ)በተለይደግሞ የፕሌቶን
ና(አፍላጦን
)የፕሌቶንተከታዮች
አነ
ጋገሮችአካቶየያዘየፍልስፍናስራነ
ው፡፡ሦስተኛው የኢትዮጵያውያን
የፍልስፍናመጽሐፍየስክን
ድስህይወትናአባባሎቹበሚልርዕስየተጻፈው
ነ
ው፡፡በጀርመንሀገርከሚገኘው የግእዝብራናመጽሐፍላይወደእን
ግሊዝኛ
ቋን
ቋየተመለሰው ይህመጽሐፍ፤የሲግመን
ድፍሮይድ(
Oedi
puscompl
ex)
ን
ድፈሃሳብየተመሰረተበትንታሪክበጽሁፍይዘው ከተገኙትአምስትየዓለማችን
ቋን
ቋዎች(
ግሪክ፣ላቲን
፣ሲራይክ፣አረቢክእናግእዝ)መካከልአን
ዱ መሆኑን
ይናገራል፤ክላውድሰምነ
ር።ከአረብኛቅጂ ላይየተተረጎመው መጽሐፉበሶስት
ክፍሎችተከፋፍሎ የቀረበነ
ው፡፡የመጀመሪያው ክፍልየስክን
ድስንህይወት
ታሪክ፤ሁለተኛው ክፍልሃያአምስትጥያቄዎችናመልሶቻቸውን
፤እን
ዲሁም
ሦስተኛው ክፍልደግሞ አን
ድመቶስምን
ትየፍልስፍናጥያቄዎችን
ናጠቢቡ
ስክን
ድስየሰጣቸውንምላሾችይዟል፡
፡
የመጨ ረሻዎቹሁለትየፍልስፍናመጻህፍትከላይከቀረቡትሦስትስራዎች
በእጅጉየተለዩናቸው፡
፡የኢትዮጵያየጽሁፍፍልስፍናከጥበብ(
wisdom)
ስራዎችወደአመክኖአዊ(
rat
ional
)፤ከውርስትርጉም ወደወጥ (
ori
ginal
)
ስራነ
ትለመሸጋገሩህያው ምስክሮችናቸውና-የዘርዓያዕቆብ(
ወርቅዬ)እና
የተማሪው የወልደህይወት(
ምትኩ)ሐተታዎች፡
፡በአስራሰባተኛው ክፍለ
ዘመን(
1599-
1692)የህይወትታሪኩን
ናየፍልስፍናስራዉንብራናዳምጦ፣
ቀለም በጥብጦ፣በመፃ
ፍያቆየልንኢትዮጵያዊአመክኗዊ(
rat
ional
)ፈላስፋ
ዘርዓዕቆብ፤በሃይማኖተኝነ
ቱ፣በስነ
ጽሁፍስራዎቹናበብርቱአስተዳደሩ
ከሚታወቀው የአስራአምስተኛው ክፍለዘመን(
1434-
68)ኢትዮጵያዊን
ጉስ
አጼዘርዓያዕቆብየተለየመሆኑንልብልን
ልይገባል፡
፡ፈላስፋው ዘርዓያዕቆብ፤
አጼዘርዓያዕቆብካለፈከ1.
5ምዕትዓመትበኋላበአጼሱስን
ዮስየን
ግስና
ዘመንእ.
ኤ.አበ1626ዓ.
ም የተነ
ሳፈላስፋሲሆንሐተታየተባለውንፍልስፍና
የሰራውም ለሁለትዓመታትያህልለብቻው ዋሻውስጥ ተደብቆበቆየባቸው
ጊዜያትነ
በር፡
፡የዘርዓያዕቆብናየተማሪው ወልደህይወትሐተታዎች፤
በይዘታቸውም ሆነበአቀራረባቸው ተመሳሳይነ
ትአላቸው፡
፡ሐተታ የተባለው
የፍልስፍናመን
ገድአን
ድንጉዳይደረጃበደረጃእየጠየቁጥልቅወደሆነ
ምርምርየመግባትናበዚህም አን
ድእውነ
ተኛእውቀትላይየመድረስሂደትን
ያመለክታል፡
፡
ዘርዓያዕቆብበጥን
ታዊትኢትዮጵያየትምህርትሥርዓት፤በን
ባብቤት፣በዜማ
ቤትናበቅኔ
/ሰዋስው ቤትያለፈኢትዮጵያዊክርስቲያንፈላስፋሲሆንእርሱ
በነ
በረበትዘመንየነ
በሩሃይማኖታዊ፣ማህበራዊ፣
ፖለቲካዊናሥነ
ምግባራዊ
አስተሳሰቦችንበአመክኗዊሐተታ(
rat
ional
inqui
ry)በመታገዝይመረምርና
ይተችነ
በር፡
፡የዘርዓያዕቆብፍልስፍናየፈጣሪህግንከሰው ህግ፣የተፈጥሮ
ሥርዓትንከሰብዓዊሥርዓት፤
መለየትን
ናበአን
ድአምላክአማኞችሃይማኖት
ውስጥ የሚገኙተገቢያልሆኑየሰው ሥርዓቶችንአስወግዶበእውነ
ተኛው
የተፈጥሮ/
የፈጣሪህግብቻመመራትላይያተኩራል።በተፈጥሮህግና
በምክን
ያታዊነ
ትመነ
ጽርበመታገዝስለሃይማኖትመከፋፈል፣
ስለሙ ሴናነ
ቢዩ
መሀመድህጎች፣ሐሰተኛእምነ
ትንስለመለየት፣ስለአምላክናስለሰው ህግ፣
ስለ
እውነ
ተኛእውቀትምን
ጭ እን
ዲሁም ስለጋብቻናምን
ኩስናተፈላስፏል፡
፡
በአፍሪካየጽሁፍፍልስፍናመገኘትየውስጥ እግርእሳትየሆነ
ባቸው
ምዕራባውያን
፤የዘርዓያዕቆብፍልስፍናየኢትዮጵያውንስራአይደለም ሲሉ
ሞግተዋል፡
፡
ለምሳሌካርሎ ኮን
ቲሮሲኒስራው የGi
ust
od’
Urbi
noነ
ው ብሎ ነ
በር፡
፡ነገር
ግንክላውድሰምነ
ርለዚሁሙግትመልስለመስጠትበጻፈው Et
hiopi
an
Phi
l
osophy(
Vol
,
II
)መጽሐፍላይጊስቶዲ አርቢኖከጻፋቸው ደብዳቤዎችና
ሌሎችስራዎች፣ሐተታው ከተጻፈበትየቅኔባህል፣እን
ዲሁም በጉስቶትዕዛዝ
ስለተገለበጠው ሐተታጸሐፊየግዕዝቋን
ቋእጥረትአን
ጻርየማያዳግም ምላሽ
ከሰጠ በኋላየሚከተለውንድምዳሜ አስቀምጧል፤MODERN
PHI
LOSOPHY,
int
hesenseofaper
sonal
rat
ional
i
sti
ccr
it
ical
i
nvest
igat
ion,
BEGANI
NETHI
OPI
Awi
thZar
a’y
aecobatt
he
samet
imeasi
nEngl
andandi
nFr
ance.
”(በግለሰብፈላስፋደረጃ
የሚካሄድዘመናዊየአመክን
ዮፍልስፍናበኢትዮጵያተጀምሯል፤በእን
ግሊዝና
በፈረን
ሳይሀገርበተጀመረበትበተመሳሳይጊዜእን
ደማለት)ዘመን
ፈስቅዱስ
አብርሃ፤የኢትዮጵያንጥን
ታዊጥበብለአሁኑትውልድለማሳወቅናለወደፊቱ
ለማስተላለፍከነ
በረው ምሁራዊሃላፊነ
ትአን
ጻርልዩልዩየጥበብስራዎችን
ከግዕዝወደአማርኛተርጉሞ በማሳተም ለን
ባብአብቅቷል፡
፡ሐተታ
ዘርዓያዕቆብወልደህይወትን
ም እ.
ኤ.አበ1955ዓ.
ም በፈረን
ሳይሃገር
ከሚገኘው የኢትዮጵያግእዝብራናመጽሐፍላይወደአማርኛቋን
ቋተርጉሞ
አሳትሟል።
ፕሮፌሰርቴዎድሮስኪሮስም፤የፕሮፌሰርክላውድሰምነ
ርንመን
ገድተከትሎ
የዘርዓያዕቆብንፍልስፍናከፈረን
ሳዊው የአውሮፓዘመናዊፍልስፍናመስራች
ሬኔዴካርት(
ReneDescar
tes)ሥራጋርበማነ
ጻጸር፣ኢትዮጵያበፍልስፍና
ታሪክውስጥ የነ
በራትንሚናለተቀረው ዓለም አጉልቶአሳይቷል፡
፡የዘርዓያዕቆብ
ፍልስፍናዛሬሊታወቅየቻለው ካናዳዊዜግነ
ትባለው ሰምነ
ርአማካኝነ
ትነው፡
፡
የውጪ ሰዎችየኛንጥን
ታዊመጻህፍትለማጥናትይህንያህልከተጉእኛ
ኢትዮጵያውን
ማ ፡
፡ሀገራችንኢትዮጵያገናያልተጠኑየበርካታጥን
ታዊ
ሥነ
ጽሁፎችባለቤትናት፤ማጥናትአቅቶንሌሎችአጥን
ተው የቅጂ መብቱን
ከመውሰዳቸውናየታሪክክፍትትተፈጥሮበመጪ ው ትውልድተወቃሾች
ከመሆናችንበፊትየዘርፉምሁራንጥናትናምርምርበማካሄድ፣ዩኒቨርስቲዎች
ጉዳዩንየምርምርአቅጣጫ ቸው ውስጥ በማስገባት፣ዜጎችም ጥን
ታዊየጽሁፍ
ሃብታችን
ንአስፈላጊነ
ትተገን
ዝበንከዘራፊዎችበመጠበቅሃላፊነ
ታችን
ን
ልን
ወጣ ይገባልእላለሁ፡
፡

የፍልስፍናእይታክፍል1በዚህተጠናቋል።
በክፍል2ላይስለፍልስፍናብዙነ ገሮችን
ጠለቅባለሁኔ ታእንመለከታለን
።
ከምንመለከታቸው ነ
ገሮች1,
ታዋቂፈላስፎችና
እይታዎቻቸው
2,
የፍልስፍናን
ምንነ
ትለማወቅአን ዳን
ድሰዎች
የሚጠይቋቸው ጥያቄዎች
እናብዙነ
ገሮችንዘርዘርባለሁኔ
ታእናያለን
።

ለማን ኛውም አስተያየትበስልክቁጥር

0938713287መስጠትይቻላል።
ጸሀፊናርዶስለማ ገምጋሚትቅድስት
ለማ
Emai
l-
fy
odor
edost
ovosky
@gmai
l
.com

የፍልስፍናእይታክፍል2
ይቀጥላል
የፍልስፍናእይታ
ክፍል2
የፍልስፍናእይታበክፍል2
1,
ታዋቂፈላስፎችናእይታዎቻቸው
2,
ሰውናፍልስፍና
3,
ፍልስፍናየሚመረምራችው አምስትዋነ
ኛቁምነ
ገሮች

1,
ታዋቂፈላስፎችናእይታዎቻቸው
በአለማችንላይየተለያየአመለካከትያላቸው ፈላስፎችነ
በሩ።
ከነ
ሱም መካከል1,
ሶቅራጠስ
2,
አሪስቶትል
3,
ሬኔደካርት
4,
ቶማስሞር
5,
ኤራስመስ
6,
በርክሌ
7,
ሑሜ
8,
ካንት
9,
ሺለር
10,
ኮምቴ
11,
ሎክ
12,
ሄግል
13,
ሩሶ
14,
ግሮትየስ
15,
ዳርዊን
 እነ
ዚህከላይየተጠቀሱትፈላስፎችበአለም ላይብዙ
የተነገረላቸው ብዙየተወራላቸው ትልቅፈላስፎችናቸው።
በፍልስፍናእይታክፍል2ግንብዙያልተነ ገረለትናብዙ
ያልተወራለትየሀገራችንኢትዮጽያዊዉ ፈላስፋዘርአያዕቆብ
በደምብእናያለን

ፈላስፋዘርአያዕቆብ
ዘርአያዕቆብበዘውድስማቸው ቆስጠን
ጥንዮስ
ከአባታቸው ቀዳማዊዳዊትእናከእናታቸው ን
ግስትክብረ
እግዚበ1399እ.
ኤ.አ.ከአዋሽወን
ዝአጠቀብትገኝ
በነ
በረው ትልቅተብላበምትጠራው መን
ደርየድሮውፈተገር
ክፍለሐገርተወለዱ(
ከታችያለውንካርታይመልከቱ)።
የነ
ገሡበትም ዘመን1434-1468እ.
ኤ.አ.ነ
በር።ያረፉትም
በደጋደሴት፣ጣናሃይቅነ
ው።
የጥን
ቱየኢትዮጵያክፍላተሀገራት
በኢሲራክዘሽሌገብረኪዳንተጻፈ።ከኢልዮንየኢትዮጵያ
ኅብረት
አስተዳደር
የዘርዓያዕቆብአባትቀዳማዊዳዊትባረፉጊዜ፣እን
ደጥን
ቱ
የኢትዮጵያባህልወግመሰረት፣ታላቅወን
ድማቸው የነ
በሩት
ቀዳማዊቴወድሮስበ1414ሲነ
ግሱታናሽወን
ድማቸውን
በግዞትወደአምባግሽንእን
ዲሄድአደረጉ።አጼዘርዓያእቆብ
ቆየትብለው በጻፉትመጽሀፈብርሃንበተሰኘው ድርሰታቸው
መሰረትእስከነ
ገሱበትሰኔ20፣1434ዓ.
ም.ድረስ
በግዞትግሸንተራራ(አምባግሸን
)ላይለሚቀጥሉት20
አመታትበእስርኖሩ።ሆኖም ግንበግዞትእያሉከጊዜወደ
ጊዜየደጋፊያቸው መጠንእየበዛሄደ።በነ
ዚህአመታትውስጥ
የኢትዮጵያሁኔ
ታከዓመትወደዓመትእይተበላሸሂዶ
በመጨ ረሻከአምባው ላይለሹመትሲወርዱ አገሪቱ
በእርስበርስሽኩቻእየታመሰች፣በሃይማኖትበኩልም
መከፋፈልተፈጥሮየውጭ ሀይሎችም ከነ
ገዛሬአጠቁን
እየተባለይሚፈራበትሁኔ
ታገጠመው።የወደፊቱን
ጉስብዙ
እድሜውንያሳለፈው ከሰው ተለይቶአምባላይስለነ
በር፣
የዲፕሎማሲጥቅሙ አልተረዳውም ነ
በር።ይልቁኑፊትለፊት
የተጋረጡትንየሃገሪቱንችግሮችበሚያስፈራድፍረትእና
ምን
ም በማያወላዳጽናትተጋፈጠው።
ዓፄዘርአያእቆብን
ጉስከሆኑበኋላን
ግስትእሌኒንበ1434
አገቡ፣ከዚያም በ1436ዘውዳቸውንጫ ኑ።ን
ግስትእሌኒ
የሀድያን
ጉስልጅስትሆንበህጻን
ነቱዋየእስልምናተከታይ
የነ
በረችቢሆን
ም በጋብቻው ወቅትክርስቲያንሆናለች።
በ1442በሰን
በትላይተነ
ስቶየነ
በረውንየቤ/
ክርስቲያን
ክፍፍልለማብረድቢችሉም እስከ1450ነ
ገሩሲሰክንቆይቱ
በደብረምጥማቅጉባኤ(
ተጉለት)፣የግብጾቹጳጳሳተ
በተገኙበትችግሩንሊፈቱችለዋል።ሌላው በዘመናቸው
የተከሰተው ሃይማኖታዊን
ቅናቄየደቀእስጢፋወገኖች
እምነ
ትነው።እነ
ዚህእስጢፋኖስየተባለመነ
ኩሴ
ባስተማራቸው መሰረትለመስቀልመስገድናለስእልአድኅኖ
ለድን
ግልማርያም መስገድአይገባም የሚሉ
ነ
በሩ።ተከራክረው አጼዘርዓያዕቆብአሸን
ፈዋል።
በ1445እናከዚያበኋላበተነ
ሱጦርነ
ቶችላይበመሳተፍ
ሁሉንበድልበማጠናቀው ግዛታቸውንያሁኒቷንሶማልያንሁሉ
ያቅፍነ
በር።
በ1456ዓ.
ም አጼዘርዓያዕቆብበነ
በሩበትቦታታላቅብርሃን
ስለታየየነ
በሩበትንቦታደብረብርሃንበማለትየሃገሪቱዋና
ከተማ አድርገው ቆርቁረዋል።እስከእለትህልፈታቸውም
ደብረብርሃንየኢትዮጵያዋናከተማ ነ
በረች።
ዘርዓያዕቆብኢትዮጵያዊው ፈላስፋ
አን
ዳንዶችሐተታዘርዓያዕቆብናወልደሕይወት
በ17ኛው ክፍለዘመንየነ
በሩ
“
ከሁለትዓመትየብቸኝነ
ት፣የምርምርናየተመስጦ
ዘመንበኋላማኅበረሰቡንተቀላቀለ።ወደቀደመ
መደበኛው መምህርነ
ቱእን
ዳይመለስ ሐሰትን
ማስተማርአልፈቅድም። ይለናል
ኢትዮጵያዊያንየጻፏቸው ሳይሆኑበ19ኛው ክፍለዘመን
የነ
በረጣልያናዊሚስዮንየጻፈው ልቦለድነ
ው የሚል
ክርክርያነ
ሳሉ።ከባህረሐሳብጋርበማጣቀስፕሮፌሰር
ጌታቸው ኃይሌየዘርዓያዕቆብንኢትዮጵያዊነ
ት
ይሞግታሉ።የአክሱም ሰው ስለመሆኑናየሙግቶቹ
ምን
ጭ ራሱስለመሆኑግንጥርጣሬእን
ዳላቸው
ነ
ግረውናል።በቅርቡደግሞ ዲያቆንዳን
ኤልክብረት
“
የሌለውንፈላስፋፍለጋ የሚልየነሮሲኒንሐሳብ
የሚደግፍየሚመስልሙግትይዞብቅብሏል።
በዘርዓያዕቆብኢትዮጵያዊነ
ትላይየነዓለማየሁ
ሞገስንሙግትበማካተትበርካታሙያዊትን
ታኔዎችን
በማቅረብሁለቱሐተታዎችየአን
ድሰው ሥራ
እን
ዳልሆኑበማስረጃበማስደገፍእን
ዲሁም ዘርዓ
ያዕቆብናወልደሕይወትበ17ኛው ክፍለዘመንየነ
በሩ
ኢትዮጵያውያንእን
ደሆኑሚዛንየሚደፋሙግትና
ድምዳሜ ያቀረበልንግን በትውልድካናዳዊ፣
በምርጫ ኢትዮጵያዊነ
ኝ የሚለው ክላውድሳምነ
ር
ነ
ው።ከሁለትዓመታትበፊትበባህርዳር
ዩኒቨርሲቲባቀረብሁትጥናታዊጽሑፍከምሁራኖቹ
ሙግትባሻገርበወቅቱከተጻፉትየታሪክድርሳናት
ውስጥ ዘርዓያዕቆብየሚባልፈላስፋስለመኖሩዳሰሳ
አድርጌነ
በር።በርግጥም የተክለጻድቅመኩሪያ፣
የአለቃአጽሜ፣የአጼሱሲን
ዮስዜናመዋዕል፣ዓለማየሁ
አበበየ
ተረጎመው ሁለትየውጭ ሰዎችየጻፉት
የኢትዮጵያታሪክመጽሐፍውስጥ ፍን
ጭ የሚሰጡ
ነ
ገሮችአሉ።የሌለውንወይም የነ
በረውንፈላስፋ
ፍለጋውንለአን
ባቢበመተው እኔስለነ
በረው ፈላስፋ
ሕይወትናአስተሳሰቦችትን
ሽለማለትፈቀድሁ።
ዘርዓያዕቆብወይም ወርቄስለሐተታው ሲነ
ግረን
ምሥጢሩንከሚያውቀውናየርሱው ፈለግተከታይ
በነ
በረው ወልደሕይወትብዙውትወታናማግባባት
በኋላከተደበቀው ምሥጢሩትን
ሹንሊጽፍልንችሏል።
ስለግልሕይወቱሲነ
ግረንምናልባትም በኢትዮጵያ
የመጀመሪያው በሆነ
ው ግለ-ታሪክ(
Aut
obi
ogr
aphy
)
መልክበ1592ዓ.
ም በአክሱም አውራጃከአን
ድድሃ
ገበሬተወለድሁይለናል።ከተወለደበኋላእን
ደ
አብዛኛው ኢትዮጵያዊወደየኔ
ታዘን
ድሄዶትምህርቱን
ተከታተለ።በመምህሩምስክርነ
ትናአስተያየትልጁ
ብሩህአእምሮስላለው ወደቀጣይትምህርትቢላክ
ጥሩመምህርእን
ደሚሆንለአባቱበተነ
ገራቸው
መሠረትወደዜማ ቤትይሔዳል።ድምጹጎርናና
ከመሆኑየተነ
ሳጓደኞቹናይስቁበትስለነ
በርከሦስት
ወራትበኋላሐዘንበተሞላው ልቡናው ሰዋሰውናቅኔ
ወደሚያስተምሩሌላመምህርሄደ።ፈጥኖትምህርቱን
በመያዙየቀደመ ሐዘኑንየሚያስረሳእርካታንአገኘ።
በዚያንወራትከልጆችጋርሲጫ ወትገደልገብቶ
በተዓምርተረፍኩየሚለው ፈላስፋው ከዚህገደል
መውደቅበኋላያተረፈኝኃይልእን
ደምንያለነ
ው?
የሚለው የግልሕይወትገጠመኝናአግራሞት
የፍልስፍናው መነ
ሻእን
ደሆነ
ው እን
ጠረጥራለን
።
ከዚያም በመቀጠልየቅዱሳትንመጻሕፍትትርጓሜ
ቀጠለ።የአገራችንመምህራን
ናየውጭ አገር
መምህራንመጻሕፍትንእን
ዴትእን
ደሚተረጉሟቸው
እየተመራመረአስርአመታትንቆየ።አሁን
ም የመጻሕፍቱ
ትርጓሜ ነ
ገርአብዝሃኛውንጊዜከህሊናው ጋር
ባለመስማማቱየተጠራጣሪነ
ትዘርአቆጠቆጠ። ነ
ገር
ግንሐሳቤንሁሉበልቡናዬውስጥ ሸሽጌዝም አልሁ።
የሚለንወርቄ፤የተለያዩመጻሕፍትትርጓሜዎችስለ
አን
ድእውነ
ትእን
ዴትየሚቃረኑእናየሚራራቁ
እውነ
ቶችንሊይዙቻሉ?ለሚለው ጥያቄበቂመልስ
ላለማግኘቱምስክርነ
ው።ከዚያበኋላበአክሱም
አውራጃባለችው አገሩተቀምጦ መጻሕፍትን
እያስተማረለ4ዓመታትተቀመጠ።ወቅቱየሰው ፍቅር
የጠፋበት፣ን
ጉሡም የፈረን
ጅሃይማኖትየወደደበት
ዘመንነ
በርናበኢትዮጵያታላቅስደትሆነ
።
በግልሕይወቱደግሞ በሰው ፍቅርእናበትምህርት
ከሁሉም እበልጥ ነ
በርናባልን
ጀሮቼቀኑበኝይለናል።
እዚህላይበባልን
ጀሮቹለመጠላቱአን
ዱ ምክን
ያት
ይከተለው የነ
በረው የትምህርትዘዴከተለመደው ባህል
ያፈነ
ገጠ፣የእምነ
ትናየሃይማኖትጠበቃነ
ን
የሚሉትን
ም የሚያስቆጣ መሆኑአልቀረም። ፈረን
ጆች
እን
ዲህናእን
ዲህይላሉ ፣ግብጻውያን
ም እን
ዲህና
እን
ዲህይላሉ ይህመልካም ነ
ው፣ይህክፉነ
ው
አልልም።እዚህላይአን
ድነገርልብማለት
ያስፈልጋል።የሌላውንትምህርትምን
ፍቅና፣ክህደት
ነ
ው፤የኛትምህርትብቻነ
ው ትክክለኛው ከሚለው
ሃይማኖታዊአስተምህሮባፈነ
ገጠ መልኩተማሪዎቹን
ራሳቸው አስበው፣አሰላስለው፣ትክክለኛውንእና
ከልቡናቸው ጋርየተስማማውንእን
ዲይዙነ
ጻነቱን
ይሰጣቸው እን
ደነበርያሳያል።ያደግሞ ተማሪው ሃሳብ
እን
ዲወልድእን
ጅሃሳብእን
ዲሸከም ስለማያደርግ
በመምህርነ
ቱየሶቅራጠስአምሳያያደርገዋል።ይህ
የማስተማርዘዴው ከከሃድያን
ናበመን
ግሥትላይ
ከሚያምጹት አስቆጥሮትእን
ደነወልደዮሐን
ስ
ዓይነ
ቶቹንከሳሾችአሰለፈበት።በዚህምክን
ያት
ተረጋግቶማስተማርያልቻለው ዘርዓያዕቆብሦስት
ወቄትወርቅናመዝሙረዳዊቱንይዞወደእን
ፍራን
ዝ
እን
ደተሰደደራሱይነ
ግረናል።በዚያም አራዊት
እን
ዳይጣሉትበእሾህአጥሮሰዎችቢመጡበትደግሞ
ማምለጫ በርአበጅቶን
ጉሥ ሲስን
ዮስእስኪሞቱድረስ
ለሁለትዓመታትበዋሻኖረ።
ከጸሎትበኋላሥራሳይኖረው ስለሰዎችክፋት፣ስለ
ፈጣሪትዕግስት፣ስለሃይማኖቶች፣ስለቅዱሳት
መጻሕፍት፣ስለሰዎችህጎችወዘተ.እየተመራመረ
ኖረ።በመጨ ረሻም ከዋሻው ወጥቶበእን
ፍራን
ዝአን
ድ
ሀብቱከሚባሉሰው ተጠግቶመጽሐፍበመጻፍ
ይተዳደር፣ልጆችንበማስተማርይኖርጀመር።ከሁለት
ዓመትየብቸኝነ
ት፣የምርምርናየተመስጦ ዘመንበኋላ
ማኅበረሰቡንተቀላቀለ።ወደቀደመ መደበኛው
መምህርነ
ቱእን
ዳይመለስ ሐሰትንማስተማር
አልፈቅድም። ይለናል።ነ
ገርግንየሀብቱንልጆች
እያስተማረወልደሕይወትየተባለውንደቀመዝሙር
ማፍራትሲችል፤ሂሩትየተባለችውንየሃብቴንአገልጋይ
ፈቃዷንጠይቆአግብቶልጅሳይወልዱ ለዓራትዓመታት
በደስታናበመተጋገዝከኖሩበኋላበዓራትዓመታቸው
ወን
ድልጅእን
ደወለዱ ይተርክልናል። ስሟ ኂሩት
የምትባልየጌታዬቤተሰብየነ
በረችአን
ዲትሴትልጅ
ነ
በረች።እርሷም መልካም ምግባርያላትአስተዋይና
ትዕግሥተኛእን
ጅውብአልነ
በረችም።ለጌታሀብቱም
‘
ይህችልጅሚስትትሆነ
ኝዘን
ድስጠኝአልሁት።ጌታ
ሀብቱም እሺበጄብሎ ከዛሬዠምሮየአን
ተአገልጋይ
እን
ጂ የእኔአገልጋይአትሆን
ም አለኝ።እኔ
ም ሚስቴ
እን
ጂ አገልጋዬአትሆን
ም ባልናሚስትበጋብቻእኩል
ናቸውና።ጌታናአገልጋይልን
ላቸው አይገባም።አን
ድ
ሥጋናአን
ድየኑሮስልትያላቸው ናቸውና፤አልሁት።
ከዚህበኋላየርሷፈቃድተጠይቆመልካም ፈቃዷሆነ
።
በጋብቻም በፍቅርም ኖርን
።ይለናልፈላስፋው ስለ
ሴቶችእኩልነ
ት፣ስለባልናሚስትመፈቃቀድ፣
የነ
በረውንይትበሃልበተግባርሲተቸው የሚያሳየው
ከዘመኑየቀደመው የፍልስፍናው አን
ዱ መገለጫ ነ
ው።
የዘርዓያዕቆብፍልስፍናመሠረታዊይዘቶችትን
ታኔ
የዘርዓያዕቆብፍልስፍናበጣም እምቅየሆነ
፣ጠን
ካራ
ሙግቶችየያዘናዘርፈብዙጉዳዮችንስለሚዳስስበዚህ
አጭ ርጽሑፍሙሉይዘቱንማሳየትከባድነ
ው።አን
ባቢ
ሙሉይዘቱንየግእዙን
፣የአማርኛውን
፣የእን
ግሊዝኛውን
ቅጅዎችእን
ዲያነ
ቡትአስተያየትበመስጠትስለዋና
ዋናዎቹጉዳዮችበአጭ ሩላስቀምጥ።የመጀመሪያው
የነ
ገረሕላዌጥያቄ(
Met
aphy
sical
Quest
ion)
ነ
ው።እን
ግዲህየሰው ልጅመጀመሪያስለራሱ
ምን
ነትናባህርያት፣ስለአስገኝው ወይም ፈጣሪው
ምን
ነትጥያቄያነ
ሳል።ዘርዓያዕቆብቀድሞ የተነ
ገረው
ሁሉንየ
ፈጠረአን
ድአምላክመኖሩንነ
ው።
ያኔከ23ክን
ድገደልበተዓምርያተረፈው ፈጣሪግን
ምንዓይነ
ትባህርያትእን
ዳሉትበፍልስፍናዊመን
ገድ
መመለስነ
በረበት።ክላውድሳምነ
ርእን
ደሚለው ዘርዓ
ያዕቆብየሚያወራለትፈጣሪየክርስትናው
እግዚአብሔርወይም በሰው መልክየተገለጠው
ኢየሱስክርስቶስአይደለም።ይልቁንፈላስፎቹ
እን
ደሚሉትዓይነ
ትበሥነአመክን
ዮየሚታወቅፈጣሪ
ነ
ው።ነ
ገርግንአን
ዳንድቦታላይየሰዎችንእኩይ
ባህርይሲተችበክርስቶስየሚያምኑክርስቲያኖች
እን
ዴትእን
ዲህያደርጋሉ?ሲልይስተዋላል።
የእግዚአብሔርንህልውናያረጋገጠው ዘርዓያዕቆብ
የሰው ልጆችተፈጥሮምንእን
ደሆነ
ም በዚያው
ያብራራልናል።ሁሉንየፈጠረለዘልዓለም የሚኖርለባዊ
የሆነእግዚአብሔርሰውንከተረፈልቡናው ለባዌ
አድርጎፈጥሮታል።ታዲያይህፈጣሪበልቡናቀናነ
ት፣
በህሊናልኅቀትየሚታወቅሲሆንሰውን
ም ለባዌ
ወይም አዋቂናተመራማሪአድርጎፈጥሮታል። እኛ
ስን
ኖርፈጡሮችእን
ጅፈጣሪዎችአይደለን
ም።የፈጠረን
ፈጣሪአለእን
ልዘን
ድይገባል።ለባውያን
ናነባብያን
አድርጎየፈጠረንይህፈጣሪለባዊናነ
ባቢያልሆነ
አይደለም።ከልቡናው ተረፍለባውያንአድርጎ
ፈጥሮናልና። ፈጣሪም ፈጥሮየሰውንልጅእን
ዲሁ
አልተወውም።ይልቁንዘርዓያዕቆብእን
ደገና
“
አስተዋዋይልቡናስጠኝ እያለፈጣሪንሲለምን
ይስተዋላል።ነ
ገርግንበሰውናበእግዚአብሔር
መካከልየሚያገናኙመላዕክትመኖራቸውንየርሱደቀ
መዝሙርይጠራጠራል።ታዲያሰውናፈጣሪእን
ዴት
ይገናኛሉ?“
በጸሎት እን
ደሚለንግልጽነ
ው።
የሃይማኖትፍልስፍናው እን
ደኤግዚስተን
ሺያሊስቱ
ኬጋርድዓይነ
ትነው።የሰው ልጅበመረጠው መን
ገድ
ይሄድዘን
ድነጻፈቃድየተሰጠው ፍጡርእን
ደሆነ
ይሞግታል።
ሁለተኛው የሥነእውቀትጥያቄ(
Epi
stemol
ogi
cal
Quest
ion)ነ
ው።ስለቅዱሳትመጻሕፍትናስለ
መምህራንአስተምሮተጠራጣሪየሆነ
ው ዘርዓያዕቆብ
እውነ
ትንሁሉመርምሩየሚለውንበአጽን
ኦትያሳስባል።
የእውቀትምን
ጩ ለባዌየ
ሆነው የሰው ልጅህሊና
እን
ደሆነ
፣ከልቡናዬጋርየተስማማ ሁሉእውነ
ትነው
ብሎ ያምናል።ማን
ኛውን
ም እውነ
ትስን
መረምር
ልቡናችንፍርድይሰጣል።ለምሳሌስለእውቀት
ባተተበትምዕራፍ8፣ስለአስርቱትዕዛዛትሲያብራራ
“
ዐሠርቱየኦሪትቃላትየፈጣሪፈቃድናቸው።ሰን
በትን
አክብርከሚለው በቀር።ሰን
በትንስለማክበርልቡናችን
ዝም ጸጥ ይላልና።
በርግጥ በዘርዓያዕቆብፍልስፍናላይየልቡናእና
የህሊናልዩነ
ትበግልጽአይታይም።ልቡናን
የመጨ ረሻው የእውነ
ትማረጋገጫ ምስክርአድርጎ
ይወስደዋል።በተለምዶማስተዋልን ልብአድርግ
በማለትእን
ገልጸዋለን
።የደም መርጫ ዋልብየማሰቢያ
ቦታማድረጋችንአይመስለኝም።ዘርዓያዕቆብም ልቡና
የሚለው ልብየተሰኘንአካላችን
ንሳይሆንየምርምር
ሂደቱንይመስላል።ይህጉዳይለተመራማሪዎችና
ለአን
ባቢዎችፍርድየተተወነ
ው።ዘርዓያዕቆብግን
ስለዚህነ
ገርልቡናዬዝም ብሏል፣ከልቡናዬጋር
አልተስማማም እያለእውነ
ትንከልቡናው ምስክርነ
ት
ለማስረጽ(
ለማስገኘት)ሲሞክርይስተዋላል።ሌላጊዜ
ደግሞ ኅሊናንለምስክርነ
ትይጠራዋል። ሰፊበሆነ
ው
ልቡናዬሁልጊዜም የዳዊትንመዝሙርእጸልያለሁ።ይህ
ጸሎትእጅግይጠቅመኛልና።ኅሊናዬም ወደ
እግዚአብሔርከፍከፍያደርገዋልና።
ከዳዊትመዝሙርውስጥ ከኅሊናዬጋርየማይስማማ
ባገኝም እኔእተረጉመዋለሁ። ይኸነ
ገርኋላላይ
ከመጡትእን
ደእጓለእናፓስካልሰውኮን
ጹህህሊና
ብቻአይደለም፣ልቡናም ያለው ነ
ውየሚለው ሐተታ
እውቀትንበመፈለግውስጥ የኅሊናን
ናየልቡናን
ኅብረትያስረግጣሉ።ዘርዓያዕቆብየነ
ገረህልውናን
፣
የፈጣሪንምን
ነት፣የሰውንባህርያት፣የሰው ልጆችን
ዘልማዳዊአስተምህሮባጠቃላይሕገእግዚአብሔርና
ሕገሰብንየሚመረምረው በልቡናናበኅሊናምስክርነ
ት
ነ
ው።ምናልባትየዘርዓያዕቆብልቡናየስሜትቋት
ትሆን
፣ወይስየምርምርሰን
ሰለትድር?የእውቀትሁሉ
ማጠን
ጠኛግንምርምርነ
ው።ሳይመረምሩማመን
ሰዋዊእን
ዳልሆነ
፣ሰዎችየነ
ገሩን
ንእን
ደወረደመቀበል
ከለባዊትነ
ፍስጋርየማይስማማ የፈጣሪንቁጣ
የሚያመጣ ነ
ው።ስለማኅበራዊመገናኛብዙኃን
ባተትሁበትበቀደሙ ትእትሞችየዘርዓያዕቆብ
ፍልስፍናለዘመናችንበስሜትለሚነ
ዳየማኅበራዊ
ብዙኃንመገናኛተጠቃሚ ምንዓይነ
ትምክረሐሳብ
እን
ዳለው አሳይቻለሁ።
ሦስተኛው የሥነምግባርጥያቄነ
ው።እውነ
ትምን
ድን
ነ
ው?የሚለው የነ
ገረኅልውናናየሥነእውቀትጥያቄ
ከተመለሰበኋላበፍጥረታትመካከልስለሚኖረው
የጋራሕይወትየሚያትትሌላጥያቄአለ።እሱም በጎው
የቱነ
ው፣መጥፎውስ?የሚለው የሥነምግባርጥያቄ
ነ
ው።ዘርዓያዕቆብየበጎነ
ትምን
ጭ ለሕገ
እግዚአብሔርተገዥ መሆንእን
ደሆነያምናል።በርግጥ
ስለበጎናመጥፎነ
ገሮችበሐተታው ውስጥ ሰፊቦታ
አልሰጣቸውም።ከአጠቃላይፍልስፍናው
እን
ደምን
ረዳው ግንሰዎችንወይም ሌሎችነ
ገሮችን
እግዚአብሔርመጥፎአድርጎእን
ዳልፈጠራቸው
ያትታል።የሰው ልጆችነ
ጻፈቃድየተሰጣቸው
በመሆናቸው ለምግባራቸው ተጠያቂዎችከመሆን
አያመልጡም።ይኸው ተጠያቂነ
ትየሥነምግባር
መሠረትእን
ደሆነመረዳትእን
ችላለን
። ዳግመኛም
እግዚአብሔርሰውንየምግባሩባለቤትአድርጎ
ፈጠረው።እርሱእን
ደወደደው ይሆንዘን
ድበጎን
ም
ቢወድ፣ክፉን
ም ቢወድ፣ሰው ክፉናሐሰተኛይሆን
ዘን
ድቢመርጥ ይቻለዋል።ለክፋቱየሚገባፍርድን
እስኪያገኝድረስ።የሰው ልጅበጎነ
ትከእውቀትጋር
የተያያዘነ
ው።የሰዎችምግባርግላዊሕይወታቸው
ላይብቻየተመሠረተአይደለም።ለሌሎችሰዎች
በሚያደርጉት፣በማኅበረሰቡዘን
ድየሚያመጣውን
እን
ድምታም መሠረትያደረገነ
ው።
ሌሎችጉዳዮች:
-ከተግባራዊነ
ትአን
ጻርስን
መዝነ
ው
ከዘርዓያዕቆብረቂቅፍልስፍናይልቅየወልደሕይወት
ተግባራዊፍልስፍናስለግላዊናማኅበራዊጉዳዮች
መሬትድረስወርዶያብራራል።ነ
ገርግንየዘርዓ
ያዕቆብትችትም ማኅበራዊናፖለቲካዊጉዳዮችንችላ
ብሏልማለትአይደለም።ለምሳሌከላይእን
ዳየነ
ው ስለ
ጋብቻጉዳይሞግቷል።ጋብቻንብቸኛው ተፈጥሯዊ
የሰው ልጆችመን
ገድአድርጎበማስቀመጥ ምን
ኩስናን
የተቸበትየሐተታው ክፍልነ
ው።ተፈጥሯዊባልሆነ
መን
ገድ[
ምናልባትወን
ድከወን
ድወይም ሴትከሴት]
የሚደረግተራክቦን
፣ከአን
ድበላይየሆነጋብቻን
፣
እን
ዲሁም ምን
ኩስናንያወገዘው ከሕገተፈጥሮጋር
ስለማይስማሙ ነ
ው።ሴትልጅከወለደችወይም የወር
አበባካየችበኋላለተወሰነጊዜለብቻዋትሁን
የሚለውንየሙሴንሕግበተቸበትብዕሩአን
ድወን
ድ
ከአን
ድበላይሚስቶችይኑሩትየሚለውንየመሐመድን
ሕግአልማረውም።ስለጾም የተቸበትሌላው ክፍል
ደግሞ እግዚአብሔው ወይም አላህይህንብሉ፣ይህን
አትብሉ፣በዚህሠዓትብሉ፣በዚህሠዓትደግሞ
አትብሉየሚልትዕዛዝሊያስተላልፍአይችልም።
ይልቁንለጤናተስማሚውን
፣ለቁመተሥጋ
አስፈላጊውንሁሉበመጠንብሉየሚልሙግትይዞ
ብቅብሏል።
ከዚህበተጨ ማሪበዘልማድስለማመን
፣ከአባቶች
ስለመጣ እምነ
ትእናሳይመረምሩስለመቀበል፣ስለ
ሃይማኖትጉዳይእርስበርስመጣላት፣ከተመራማሪ
ህሊና፣ከለባዌው ሰውናከእግዚአብሔርሕግ
እን
ዳልሆነይተቻል።በማህበር፣በፍቅርበተራድኦ
መኖርንየሚመክረው ፈላስፋው ስለፖለቲካጉዳዮች
በግልጽአልጻፈም ለማለትም አያስደፍርም።ባን
ድ
በኩልበዘመኑየነ
በረውንመሰደድናእልቂትየን
ጉሡ
ተጠያቂነ
ትእን
ዳለበትበግልጽሲተችበሌላበኩል
የፋሲልንሕን
ጻየሰሩትንጠቢባንን
ጉሡ ያለአግባብ
ማባረሩመልካም ዲፕሎማሲእን
ዳልሆነ
ናንጉሡ
ለብልጽናየነ
በረውንየተሳሳተአመለካከትተችቷል።
“
ፋሲለደስበመልካም ምክርናጥበብይነ
ግሥ ዘን
ድ
ዠመረ።ነ
ገርግንበመልካም ነ
ገርጸን
ቶአልኖረም።
አመፀኛን
ጉሥ ሆነእን
ጂ።በአመጽናደምንበማፍሰስ
ጸና።በጎነ
ገርላደረጉለት፣ቤተመን
ግሥትን
ናያማሩ
ቤቶችንለሰሩለት፣በጥበብነ
ገርሁሉም መን
ግሥቱን
ላሳመሩለትፈረን
ጆችን
ም ጠላቸው። እያለሰዎችንያለ
ፍርድስለመግደሉ፣ስለማሳደዱ፣ሌላም ሌላም
ነ
ውሮቹንእየጠቀሰተችቷል።
መውጫ
በርግጥም በገጽብዛቷትን
ሽበቁም ነ
ገሯሰፊ
የሆነ
ችውንየዘርዓያዕቆብንሐተታነ
ትንሽገጾች
መተን
ተንከባድነ
ው።አን
ባቢሙሉመጽሐፉን
እን
ዲያነ
በውናበአገራችንየጥበብ፣የምርምር፣
የፍልስፍናገጾችውስጥ የፈላስፋው ሐተታትልቅቦታ
እን
ዳላትለማሳየትተሞክሯል።ለዘመናችንተግባራዊና
ጽን
ሰሐሳባዊርእሰጉዳዮችየሚኖረውንአስተዋጽኦ
እን
ዲሁም በቀደምትየኢትዮጵያጥበብላይምርምር
ለሚያደርጉጥቁምታለመስጠትነ
ው።
በጎን
ደርዩኒቨርስቲ
ስለፈላስፋው ዘረ-
ያዕቆብሙህራን
ናጻህፍትበሁለትተከፍለው
ኢትዮጵያዊነ
ው፣ኢትዮጵያዊአይደለም በማለትይከራከራሉ።
ኢትዮጵያዊነ
ው ከሚሉትውስጥ ዋናዋናዎች
ፕሮፌሰርጌታቸው ሀይሌ
 ዶ/
ርዳኛቸው አሰፋ
አብርሃም ደሞዝ
የኔ
ታአለማየ
ሁ
ፈን
ታሁንጥሩነ
ህ
ብሩህአለምነ
ህይጠቀሳሉ።
ኢትዮጵያዊአይደለም ከሚሉትውስጥ ዋናዋናዎች
ኮን
ቲሮሲኒ
ዲ/
ንድን
ኤልክብረት
ፍስሐታደሰ
ሰሎሞንአበበቸኮል
ካሳሁንአለሙ
 ታሪኩውብነ
ህይገኙበታል።
ሁለቱም ቡድኖች
የሚያሳምኑም የማያሳምኑም ሃሳቦችንይሰነ
ዝራሉ።
ፈላስፋው ዘርዓያዕቆብኢትዮጵያዊአይደለም ከሚሉትውስጥ
ጥልቅየሆነ
ው እናየሌሎችን(
በተለይም የኮን
ቲሮሲኒን
)ሃሳብ
የሚያን
ፀባርቀው ዲ/
ንዳን
ኤልክብረትስለሆነየሌለውንፈላስፋ
ፍለጋእናሌሎች በሚልካሳተመው መፅሀፍየጠቀሳቸውን
የኮን
ቲሮሲኒናራሱዳን
ኤልክብረትየጨ መራቸውንሃሳቦች
የዘርአያእቆብየዓለም ስሙ ወርቄ ነ
ው፡፡ወርቄየሚል
የስም አወጣጦችበአማራው አካባቢእን
ጂ በአኩስም
አካባቢየተለመደስሞ አይደለም፡
፡ዳ.ኡርቢኖ(
መፅሃፉን
እን
ደጻፈው የሚታማው)በደብረታቦርአካባቢሲኖር
የሰማውንስም መሆንአለበትየተጠቀመው፡
፡አክሱምም
ቢሆንአክስም ውስጥ የተወለደበትንቦታአካባቢግን
አይነ
ግረን
ም፡፡ኡርቢኖአክሱም አካባቢስለነ
በረነ
ው ይህን
የትውልድቦታየመረጠው ብሎ መገመትይቻላል፡
፡
ኢትዮጵያውያንዘርዓያዕቆብየሚባልፈላስፋመኖርን
እራሱያወቅነ
ው ከአውሮፓውያንነ
ው ኢትዮጵያውስጥ
ስለሱየሚወራአፈ-
ታሪክእን
ኳንየለም።
መልስ፦ዳ.ኡርቢኖአክሱምም ጎን
ደርም ስለኖረየትምንአይነ
ት
የስም አወጣጥ እን
ዳለያውቃልገ/
ኪዳንማለትአይጠፋውም፣
ቢሆን
ም አክሱም ውስጥ ወርቄየሚባልስም የለም ማለት
በአማረኛስም የሚጠራሰው የለም እን
ደማለትነ
ው።ይህ
አተያይበፍልስፍናከቀላልፋላሲዎችአን
ዱነው።ግንለምን
ደብዛው ጠፋ?የዘርዐያዕቆብፍልስፍናእን
ኳንሊስፋፋይቅርና
ለሕይወቱም አስጊሁኔ
ታስለፈጠረበትእየተሽሎከሎከከመኖር
ውጪ ሃሳቡንየሚያስፋፋበትእን
ኳበቂሰላም አላገኘም።
በድብብቆሽእያለወልደሕይወትንበማስተማሩግንቢያን
ስአሁን
ወደእኛትውልድሊደርስየቻለውንየፍልስፍናመጽሐፍማግኘት
ችለናልይለናልፈን
ታሁንጥሩነ
ህ።ራሱዘርዓያዕቆብም ከእኔ
በኋላየሚመጡ እን
ዲያውቁኝግንእስክሞትድረስበእኔዘን
ድ
ሸሽጌየምይዘውንይህንጽሑፍልጽፍወደድሁሲልፍልስፍናው
እን
ደግርካዊያንበአደባባይእን
ዳላስተማረው ይጠቁመናል፣
በአደባባይማስተማርነ
በረበትብየአልፈርድበትም ማስተማሩ
ሞትይዞበትቢመጣ ጭ ራሽሳናውቀው እን
ቀርነ
በር።
ዘርአያእቆብትርጓሜ መጻሕፍትእን
ደተማረይነ
ግረናል፡
፡
በቤተክርስቲያንየመጻሕፍትትርጓሜ ትምህርትብሉይ፣
ሐዲስ፣ሊቃውን
ትናመጻሕፍተመነ
ኮሳትናቸው፡
፡ዝርዝር
ማቅረብየሚወደው ዘርአያእቆብጠቅልሎ መጻሕፍትን
ተማርኩ የሚለውንለመቀበልአስቸጋሪነ
ው፣ያውም
በዐሥርዓመት፡
፡የሐዲሳትትርጓሜ ብቻአምስትዓመት
ይፈጃልና፡
፡ስለመምህርነ
ቱሲነ
ግረን በአክሱም
መጻሕፍትንለአራትዓመትአስተምርነ
በር ይላል፡
፡
የመጻሕፍትአስተማሪየሚባልመምህርበቤተክርስቲያን
የለም፡
፡የሐዲሳትመምህር፣የብሉያትመምህር፣
የሊቃውን
ትመምህር፣የመጻሕፍተመነ
ኮሳትመምህር
እን
ጂ፡፡ዘርአያእቆብዳዊትንበነ
ጠላያውቀዋል፣ሐዲስን
አን
ብቦታል፡
፡ዘርአያዕቆብሊቃውን
ቱከሚታወቁበት
ከትርጓሜ ሊቃውን
ት፣ከመጻሕፍተመነ
ኮሳት፣ከፍልስፍና
መጻሕፍትፈጽሞ አይጠቅስም፡
፡ዘርአያዕቆብዳዊት
ከማወቅ፣ሐዲስንከማን
በብየዘለለየብሉይትምህርት
የለውም፡
፡ስለዚህም ከብሔረኦሪትአሟልቶመጥቀስ
ስላልቻልሙሴሩካቤሁሉርኩስነ
ው አለይለናል።
መልስ፦በእርግጥ የቤተክርስቲያን
ንየትምህርትደረጃዎች
በብቃትለማለፍረዥም አመታትእን
ደሚወስድይታወቃል፡
፡
ለእነ
ዚህተማሪዎችበትምህርታቸው ረዥም ጊዜየሚወስድባቸው
አን
ድም የትምህርትስርዓቱሽምደዳመሆኑናየስራመደራረብእና
አስተማሪመጥፋትተጠቃሽናቸው፡
፡ስራየጉዳየብለው የያዙት
ተማሪዎችበ10ዓመትውስጥ ሊያጠናቅቁትይችላሉእን
ደ
ቅዱስያሬድ፡
፡አን
ዳንዴም ታምርበሚመስልመልኩአን
ዳንድ
ሊቃውን
ትየትምህርቱንሰን
ሰለትበአጭ ርጊዜእን
ደጨ ረሱ
ይነ
ገራል፡
፡ከዚህአን
ፃርዘርዓ-
ያዕቆብየአዕምሮመጥቀቱከፍተኛ
ስለሆነበ10አመትሊያጠናቀው ይችላል፡
፡ለነ
ገሩዘርዓያዕቆብ
10አመትየፈጀበትአራቱንጉባኤያትለመማርእን
ጅጥቅል
አይደለም፡
፡በብሩህአለምነ
ህሂሳብበ1601በ9አመቱቄስት/
ቤትገባ፡
፡በ1604በ12አመቱን
ባብቤትን
፣ገበታሐዋርያትን
እናዳዊትንተማረ፡
፡በ1604የዜማ ትምህርቱንአቋርጦ ወደቅኔ
እናሰዋሰው ት/
ትፊቱንአዞረ፡
፡ከአራትአመትበኋላበ160910
ዲ/
ንዳን
ኤልጥርጣሬለምንከተማረየተማረውንበፍልስፈናው
ውስጥ አላስታወሰውም የሚልነ
ው፡፡
ለ17ዓመታትየተማረውን
ትምህርትእናለ4አመትያስተማረውንአምሮእን
ደሚተች
በጥቅልሀሳቡነ
ግሮናልበተለይወደአክሱም ተመልሶ
እን
ዲያስተምርበተጠየቀበትጊዜየማላምን
በትን
አላስተምርም፣የማላምን
በትንአስተምሬሊቅከምሆንይቅርብኝ
ታራልሁንብሏል፡
፡በሀተታው በጊዜው የነ
በረውንሰርዓትበጥቅል
ነ
ገርንእን
ጅበእየመጽሀፍቱምንእን
ደተማረእናምን
እን
ዳስተማረአልነ
ገረን
ም፡፡የሚማረውም ያስተማረውም ያው
የተለመደው ስለሆነ(
ከአቀራረቡበስተቀር)
፡፡አራትአይናው
የመፅሃፍትመምህርዘርዓ-
ያዕቆብሙሴንሩካቤሁሉርኩስነ
ው
ብሏልያለበትምክን
ያትኦሪቱንበደን
ብስለተረዳው ነ
ው፡፡
የሚገባው ይገባዋል።
ዘርአያእቆብመጻሕፍትሲያስተምር ፈረን
ጆችእን
ዲህ
ይላሉ፣ግብጻውያንእን
ዲህይላሉእላለሁ ብሏል፡
፡
ለመሆኑግንኢትዮጵያውስጥ የግብጽትርጓሜ አለወይ?
‹
ለግብጻውያንፈረን
ጅ፣ለፈረን
ጆችም ግብጻዊእመስላቸው
ነ
በር ይላል፡
፡ለመሆኑግብጻውያንኢትዮጵያውስጥ አሉ
ወይ?
መልስ፦ኢትዮጵያየምትከተለው ከግብፅመጥቶበተስፋፋ
ስርዓትመሆኑይታወቃል፡
፡የአምልኮትስርዓቱይቅርናየሚመሯት
ጳጳሳትእን
ኳየሚመጡትከገብፅነ
በር፡
፡ከዚህንአን
ፃርየግብፅ
ትርጓሜ ማለትየኢትዮጵያትርጓሜ ማለትነ
ው።የኢትዮጵያዋ
ተዋህዶእናየግብፆኮፕቲክየአን
ድአፈርአፈሮችናቸው፡
፡
ውሾችንእን
ደሰው የሚያናግረው ዳን
ኤልይህንሳይረዳው ቀርቶ
ሳይሆንብዙሃሳቦችንለመደረትሰለፈለገነ
ው፡፡አራቱጉባኤያት
መጽሀፍትስለየትኞቹሊቃውን
ትነው የሚያወሩትከግብፅእና
በግብፅበኩልስለመጡትአይደለምን
?
‹
ወልደዮሐን
ስየተባለአን
ዱ ጠላቴሊከሰኝሄደ ይላል፡
፡
አን
ድንየመጻሕፍትመምህርለመክሰስየአካባቢው ገዥ
አን
ሶነው ወልደዮሐን
ስደን
ቀዝድረስየሚጓዘው?
እን
ደዛሬው መኪና፣አውሮፕላን
ናሌላም መጓጓዣየለ፡
፡
መልስ፦በኢትዮጵያታሪክክስንለንጉስማቅረብየተለመደነ ው።
ብዙታሪኮችንብትሰሙ ነገስታቱረዳትየላቸውም እን
ዴእስክትሉ
ድረስጥቃቅንጉዳዮችንየሚያዩበትጊዜአለ።በወቅቱከፍተኛ፣
መካከለኛ፣ዝቅተኛየሚባልፍ/
ቤትየ
ለም።በተቻለመጠን
ሁሉም ጠቅሎ ያለው ነ
ገስታቱጋነ
ው፡፡በተለይም እን
ደወለደ
ዮሐን
ስአይነ
ትየን
ጉስወዳጆችክሳቸውንለጭ ቃሹም ማሰማት
አይፈልጉም፡
፡ይህንለመረዳትወደኋላየነ
ገስታቱንየፍርድይዘት
ማጥናትተገቢሆኖሳለወደድምዳሜው መገስገስአዋጭ
አይደለም፡
፡
ዘርአያእቆብከአክሱም ወጥቶሁለትዓመትዋሻውስጥ
ተቀመጠ፡
፡ከዕለታትበአን
ዱ ቀንየን
ጉሡ መልእክተኛወደ
እኔመጥቶን
ጉሡ ፈጥነ
ህወደእኔናይልሃልአለኝ፡
፡
እኔ
ም እጅግፈራሁ፡
፡የን
ጉሡ ሰዎችይጠብቁኝነ
በርና
እሸሽዘን
ድአልተቻለኝም ይላል።ለእርሱየአካባቢው ጭ ቃ
ሹሙ አን
ሶነውን
ጉሡ መልእክተኛየሚልክበት?ምን
ስ
ስለያዘነ
ው የን
ጉሥ ሰዎችከበው የሚጠብቁት?ለአን
ድ
ሰው ሲባልስየበሽሎ በረሓንተሻግሮ፣ላስታንአቋርጦ
አምሐራድረስእን
ዴትየን
ጉሥ ሰው ይላካል?ፈፋስፋውስ
በጠዋትተነ
ሣሁናሄጄወደን
ጉሡ ገባሁያለው እዚያው
ቤተመን
ግሥቱአጠገብየሚኖርሰው ካልሆነእን
ዴት?
የማይመስልነ
ገርነ
ው፡፡

መልስ፦እዚላይእኔባነ
በብኳቸው የዘርዓያዕቆብሀተታዎች
ስህተቶችመኖሩንአልክድም።ወደመልሴልመለስናዘርዓ
ያዕቆብወደእኔናአለኝን
ጉሴያለበትምክን
ያትየተከሰሰው
በን
ጉሱነ
ውናጉዳዩየሚያይለትን
ጉሱስለሆነነ
ው፡፡
ዘርአያእቆብከአክሱም ሸሽቶሲወጣ ሦስትወቄት
ወርቅናመዝሙረዳዊትያዝሁ ይላል፡
፡ሦስትወቄትወርቅ
ከየትአገኘ?በዚያንጊዜየመጻሕፍትመምህራንቢበዛ
እህል፣ከብትናመሬትይኖራቸዋልእን
ጂ ሦስትወቄት
ወርቅ ከየትያገኛሉ?በሽሽቱወቅትዘርአያእቆብወደ
ሸዋለመሄድተከዜንነ
ው የተሻገረው፡
፡ትልቁንወን
ዝ
ዓባይንየትትቶትነ
ው?መን
ገዱንበሚገባአያውቀውም፡
፡
መልስ፦ሦስትወቄትወርቅማለት84(
3×28)ግራም ማለት
ነ
ው።ሶስትወቄትወርቅ!በዘመነዘርዓያዕቆብሀብትየሚለካው
በዶለር፣በፓውን
ድእናበብርአልነ
በረም።ወርቄይዞትየሸሸውን
3ወቄትወርቅሀብታም ነ
በርየሚያስብልም አይደለም፡
፡የዳን
ኤል
ችግሩያም ቢሆንየትተገኘነ
ው፡፡ዲ/
ንዳን
ኤልየመምህር
ደሞዙየሚከፈለው በእህል፣በከብትናበመሬትእን
ደሆነነ
ገሮናል
እናማ የሚሰደድሰው እህሉን
፣ከብቶቹንካለውም መሬቱንሽጦ
ያሰደዳል፡
፡ለነ
ገሩከዚህበፊትከን
ጉሱቀርቦ5ወቄትእን
ደተሰጠ
ነ
ገሮናል።ሌላው የዲ/
ንዳን
ኤልጥያቄአባይአልተጠቀሰም
ከአክሱም ነ
ው።ወደሸዋለሚጓዝሰው ተከዜንሳያቋርጥ አባይ
መድረስይችላልን
?ዲ/
ንዳን
ኤልዘርዓያዕቆብአባይን
አያውቀውም ይለናልዘርዓ-
ያዕቆብግንእን
ደሚያውቀው ሲነ
ግረን
ወደጎጃም ተሻግሬ(
አባይንተሻግሬ)መኖርፈልጌነ
በርሲል
ነ
ግሮናል፡
፡ከተነ
ሳአይቀርየኔጥርጣሬየመን
ገዱ ጉዳይሳይሆን
ዋሻው ሸዋክፍለሀገርመሆኑላይነ
ው፡፡በኔግምትዘርዓ
ያዕቆብያረፈበትዋሻወሎ ይመስለኛል፡
፡አባይንተሻግሮት
ላይሆንይችላል፡
፡
ዘርአያእቆብ እስልምናን
፣ክርስትናን
ናአይሁድነ
ትን
የሚተችመስሎ ቢቀርብም ትችቱግንበኢትዮጵያውያን
ላይይከፋል፡
፡ለን
ጉሥ ሱስን
ዮስን
ናለካቶሊክአዳልቶን
ጉሥ
ፋሲለደስናኦርቶድክስንበጥላቻያነ
ሳል።
መልስ፦ይህየተለመደነ
ው፡፡ዘርዓያዕቆብየተመቸውን
እያመሰገነየጠላውንእየተቸነ
ው የፃ
ፈው፡
፡በእርግጥ
ስለካቶሊክናአይሁዳዊነ
ትእን
ዲሁም ስለአፄሱስን
ዮስ
የሚገባውንያህልየተቸቢሆን
ም የትችትበትሩበኢትዮጵያ
ኦርቶዶክስቤ/
ንላይይጠነ
ክራል፡
፡ዲ/
ንዳን
ኤልንየከነ
ከነው ይህ
ነ
ው።ለምንቢባልዘርዓያዕቆብከካቶሊክእናከአይሁዳዊነ
ት
ይልቅኦርቶዶክስንያውቃታል፡
፡የአውሮፓየማህበራዊትችት
ፈላስፎችስለኢትዮጵያቤተክርስቲያንባህልእናእምነ
ትሳይሆን
በየሀገሮቻቸው ስለሚገኙትቤትእምነ
ቶችነ
ው የሚጽፉትዘርዓ
ያዕቆብም ያደረገው ይህን
ኑነው፡
፡
ታላቁብዕረኛቶማስፔይን
የሚተቸው በቅርብየሚያውቃቸውንቤተእምነ
ቶችነ
ው፡፡ታዲያ
ዘርዓያዕቆብኦርቶዶክስንአብዝቶየሚነ
ቅፈው ስለሚያውቀትእና
ስለሚመለከተው ነ
ው፡፡ይህኔወደሌሎቹቢያተኮርኑሮ
ኢትዮጵያዊአይደለም ለማለትትልቅማስረጃያደርጉትነ
በርእነ
ዲ/
ንዳን
ኤል፡
፡
ዘርአያእቆብየክርስቲያንሕግግንከጋብቻምን
ኩስና
ትበልጣለችባለችጊዜሐሰትንተናገረች፤ከእግዚአብሔር
የተገኘችአይደለችምና።ከየትኛው ህግአምጥቶነ
ው
የክርስቲያንሕግከጋብቻምን
ኩስናትበልጣለች
አይልምና።
መልስ፦ዲ/
ንዳን
ኤልኦሪቱንተወው፣ነ
በያትን
ም እን
ዲሁ፣
መጸሐፈመነ
ኮሳትንእናልዩልዩአዋልድመፅሐፈትንተዋቸውና
ክርስቶስየተናገረውንወን
ጌልብቻአስተውለው።ማቴ19፡
16-
25“
እነሆም፥አን
ድሰው ቀርቦ።መምህርሆይ፥የዘላለምን
ሕይወትእን
ዳገኝምንመልካም ነ
ገርላድርግ?አለው።እርሱም።
ስለመልካም ነ
ገርለምንትጠይቀኛለህ?መልካም የሆነአን
ድ
ነ
ው፤ወደሕይወትመግባትብትወድግንትእዛዛትንጠብቅ
አለው።እርሱም።የትኞችን
?አለው።ኢየሱስም።አትግደል፥
አታመን
ዝር፥አትስረቅ፥በሐሰትአትመስክር፥አባትህን
ናእናትህን
አክብር፥ባልን
ጀራህን
ም እን
ደራስህውደድአለው።ጐበዙም።
ይህን
ማ ሁሉከሕፃ
ንነቴጀምሬጠብቄአለሁ፥ደግሞስየሚጐድለኝ
ምን
ድርነ
ው?አለው።ኢየሱስም።ፍጹም ልትሆንብትወድ፥
ሂድናያለህንሸጠህለድሆችስጥ፥መዝገብም በሰማያት
ታገኛለህ፥መጥተህም ተከተለኝአለው።ጐበዙም ይህንቃል
በሰማ ጊዜብዙን
ብረትነ
በረውናእያዘነሄደ።ኢየሱስም ለደቀ
መዛሙርቱ።እውነ
ትእላችኋለሁ፥ለባለጠጋወደመን
ግሥተ
ሰማያትመግባትጭ ን
ቅነው።ዳግመኛም እላችኋለሁ፥ባለጠጋ
ወደእግዚአብሔርመን
ግሥትከሚገባግመልበመርፌቀዳዳ
ቢገባይቀላልአለ።ደቀመዛሙርቱም ሰምተው እጅግተገረሙና።
እን
ኪያስማንሊድንይችላል?አሉ። ድጋሜም ማቴ19፡
29
“
ስለስሜም ቤቶችንወይም ወን
ድሞችንወይም እኅቶችን
ወይም አባትንወይም እናትንወይም ሚስትንወይም ልጆችን
ወይም እርሻንየተወሁሉመቶእጥፍይቀበላልየዘላለምን
ም
ሕይወትይወርሳል። ምን
ኩስናከማግባትእን
ደሚበልጥናመቶ
እጥፍእን
ደሚያሸልም ያስተማረው ራሱክርስቶስነ
ው።የዳን
ኤል
ክብረትሀሳብአቃን
ቃኞችሀዋርያው ቅዱስጳሎስያለውን
አልሰማችሁም እን
ደእኔሁኑነ
በርያለው።
ፈላስፋው ትልቅትኩረትሰጥቶበሰፊው የፃ
ፈው ምን
ኩስናበሰው
ልጆችላይየጣለውንጠባሳለማስረዳትነ
ው፡፡ለፈለስፈው
ከተፈጥሮየሚያፈነ
ግጥ የሀይማኖትሰርዓትከእግዚአብሔር
አይደለም ይላልልክነ
ው፡፡ተፈጥሮአችንእን
ድንጋባ፣እን
ድንባዛ፣
እን
ድንደሰትእን
ጅእን
ድንመነ
ኩስአይደለም፡
፡ወን
ጌልግን
ተፈጥሮአችን
ንስለኮነ
ነብንከእውተኛው አምላክአይደለም፡
፡
ዘርአያእቆብልጅየወለደበትንጊዜጥቅምት11ቀን
1631መሆኑንይነ
ግረናል፡
፡ኢትዮጵያዊጸሐፊቢሆንይህ
ልማድአይኖረውም ነ
በር፡
፡እን
ኳንያኔበዐፄምኒልክ
ዘመን
ም የልጆችልደትአይታወቅም ነ
በር፡
፡የነ
ገሥታቱ
ካልሆነበቀር፡
፡
መልስ፦ዲ/
ንዳን
ኤልየማውቀው በነ
ገሮችላይእጅግአሳማኝ
ሀሳቦችንእያነ
ሳሲሞግትነ
ው፡፡በፈላስፍው ዘርዓያዕቆብላይ
ያነ
ሳቸው ሃሳቦችግንበቀላልአመክነ
ዮውደቅየሚሆኑናቸው፡
፡
ኢትዮጵያውያንልጆቻቸውንየተወለዱበትንቀንአያስታውሱም
ማለትተገቢነ
ውን?ተገቢነ
ቱይቅርናእውነ
ታውንእን
ይወለጆች
የልጆቻቸውንልደትበማስታወሻጽፈው የሚያዙነ
በሩ፣በቃላቸው
የሚያስተውሱትም ነ
በሩ።ቢያን
ሰእን
ኳንከነ
ገሮችጋርማለት
ከድረቅ፣ከጦርን
ት፣ከሌላሰዉ ሞትእናከተለያዩማህበራዊእና
ተፈጥሮዊክሰተቶችአን
ፃርየልጆቻቸዉንልደትያሰተውሳሉ፡
፡
በእርግጥ ልደትየሚከበርላቸዉ ልጆችነ
በሩለማለትያከብደኛል፡
፡
በኢትዮጵያንታራክየሚታወቁገለሰቦችታራካቸዉ የሚጀመረዉ
በዚህቀንተወለዱ በሎ ነ
ዉ፡፡ታዲያእነ
ዚህሰዎችልደታቸዉን
መመዝገብያሰፈለጋዉ ታራክሰሪመሆነ
ቸዉ በልደታቸዉ ቀን
ሰለታወቀነ
ዉን?በጭ ራሽማን
ም ሰዉ እን
ደተወለደን
ጉሰ፣ሀገር
ገዥ፣ቅዱሰ፣ወታደርይሆናልተብሎ ለህይወትታሪኩሲባል
ማሰታወሻአይያዝም፡
፡በተቻለመጠንአብዛኛዉ ሰዉ ልደቱን
የሚያዉቀዉ ከመላጆቹማሰታወሻነ
ው፡፡ወይስዘርዓያቆብልጀን
የወለድኩትየአቶጨ ቡዴበሬገደልየገባቀንነ
ዉ ብሎ ይጻፋ፡
፡
ይህ17ዓመትከተማሪናከተመራመረሰዉ አይጠበቅም፡
፡ለነ
ገሩ
የልጁንልደትመጥቀሰለምንአሰፈለገ?አጭ ርመልስየአፃ
ፃፍ
ዘይዴዉ ሰለሆነይህንለመረዳትሀተታዉንደግም ማን
በብነ
ዉ፡፡
ከሳሹወልደዮሐን
ስዘርአያዕቆብንእን
ፍራን
ዝድረስ
ይከታተለዋል፡
፡ዘርአያዕቆብእን
ፍራን
ዝውስጥ ከሀብቱ
ዘን
ድተጠግቶበጽሕፈትናበድጉሰትነ
በርየሚኖረው፡
፡ያን
ን
ያህልየታወቀናተጽዕኖፈጣሪአልነ
በረም፡
፡ታድያወልደ
ዮሐን
ስለምንይከታተለዋል?ሁለቱም እዚያው ደን
ቢያ
ውስጥ የሚኖሩናቀድመው የሚተዋወቁሰዎችካልሆኑ
በቀር፡
፡ዘርአያዕቆብእን
ደሚለው ወልደዮሐን
ስአኩስማዊ
ነ
ው፡፡በኋላግንበደን
ቢያአድባራትላይተሾመ፡
፡ነገሥታት
በባህላቸው አብዛኛውንጊዜሰውንየሚሾሙት
በተወለደበትቦታነ
ው፡፡እናም ወልደዮሐን
ስየዚያው
የደን
ቢያሰው ቢሆንነ
ው ደን
ቢያንየተሾመው፡
፡ስለዚህ
ፈላስፋው ዘርአያዕቆብይኖርየነ
በረው ማኅደረማርያም
አጠገብሳይሆንአይቀርም እናም አክሱማዊነ
ኝማለቱ
ዋሽቷል፡
፡
መልስ፦ይህሀሳብመሰረትያለዉ መከራከርያነ
ዉ፡፡ትችቱን
ዘርዓ-
ያቆብኢትጵያዊነ
ዉ የሚሉትም የጋሩታልበተለይፕ/
ር
ጌታቸዉ ሀይሌ፡
፡ይህመከራከርያለኔ
ም ግራገብቶኛል፣
እሰከአሁንየዘረዘረኳቸዉ እናቀጣይም የምዘርዝራቸዉ የሀሳብ
ደርቶውችናቸዉ፣ይህኛዉ ግነ
ም ፈታኝነ
ዉ፡፡እን
ደማን
ኝዉም
ግለሰብግምቴንማሰቀመጥ ግንግድይሆን
ብኛል።አን
ድም ምን
አልባትከሳሹወልደዮሀን
ሰየእን
ፍራዝተወላጅቢሆን
ሰ፡፡ተዲያ
ትግራይምንወሰደዉ እን
ደትሉኝቄሶችከቦታቦታመዘዋወር
ልማዳቸዉ ነ
ውናበተለይም ተረጋጋግተዉ እሰኪቀመጡ፡
፡ዘርዓ-
ይዕቆብከአክሱም ከህናትአን
ዱ ማለቱአክሱምዊከህንማለቱ
አይመለኝም፡
፡ከጎጃም ተነ
ሰቶጎን
ደርየከተመ ካህንየጎጃም ካህን
አይባልም።ካህናትየሚጠሩትበሚያገለግሉትደብርሰም ነ
ዉ፡፡
የቅድስትስላሴካቴድራልካህናት፣የደብረብርሀንስላሴቤ/
ን
ካህናትከየትም ይምጡ።ሁለትም ምንአልባትወልደዮሀን
ሰ
የአክሱም ሰዉ ሁኖሳለባልተለመደሁኔ
ታበደን
ቢያአካባቢ
ቢሾምስ፡
፡ወልደዮሀን
ስየትም ይሁንየትየዘርአያእቆብን
ምን
ፈቅናደርሰበታል፡
፡ሰለዚህበምን
ኛዉም አጋጣሚ፣መክሰስ
ይፈልጋል፡
፡በን
ጉሱፊትባሰቀረበዉ ጊዜም ዋሽቶተለቀቀእን
ጂ
የሞቱንፅዋሊጠጣ ነ
በር፡
፡ንጉሱበፈለሰፈዉ ን
ግግር
ሰለተደመሙ ከማሰርይልቅ5ወቄትወርቅሰጥተዉ ሸኙት።
ሱሰን
ዮሰፈላስፋዉንአሰቀርቶእየተመከከሩሀገሪቱቢያቀኗትኑሮ
ሱሰን
ዮሰእን
ደታላቁአሌክሳን
ደርዘርዓ-
ይዕቆብም እን
ደግሪክ
ፈላሰፎችይሆኑነ
በር፡
፡እን
ዳለመታደልግን
ኙነቱበአጭ ርከሸፈ።
ዘርአ-
ያቆብናወልደዮሀን
ሰትዉልድቦታቸዉንበተመለከተ
በሀተታዉ ግልፅያላሆነመሆኑእናብዙተመራማሪዎች
ጥርጥሬያቸዉንመግለፅቸዉ ሙሉሀተታዉንዋጋቢስ
አያደርገዉም፡
፡ቢያን
ሰሁለቱግለሰቦችየደን
ቢያሰዎች
መሆናቸዉናአለመሆናቸው ሰለልተረጋጋጠ፡
፡የደን
ቢያሰዋችእን
ኳ
ቢሆኑአዉሮፓዊያን
ም ቢሆኑእኛእምን
ፈልገዉ ፍልስፍናዉንነ
ዉ፡፡
ዳ.ኡርቢኖለዲ አባዲ የላከውናበግእዝየጻፈው የገን
ዘብ
መጠየ
ቂያደብዳቤውናበሐተታዘርአያዕቆብላይዘርአ
ያዕቆብሀብቱንድግፍየጠየቀበትመን
ገድተመሳሳይ
ነ
ው፡፡በደብዳቤውናበመጽሐፉውስጥ ተመሳሳይየግእዝ
ቃላትይገኛሉ፡
፡ለምሳሌ ፍሬጻማየ የሚለው አገላለጥ
በሐተታዘርአያዕቆብሁለትጊዜ፣በሐተታወልደሕይወት
አን
ድጊዜይገኛል፡
፡በዳ.ኡርቢኖደብዳቤም ይሄው
አገላለጥ ይገኛል፡
፡በተጨ ማሪም በ1852በመጋቢትወር
ርዳታንአስመልክቶበጻፈው ደብዳቤላይ ሀብታም በከብት
ደኃበጕልበት የሚልገለጣ ተጠቅሟል፡
፡ይህአባባል
ለአን
ቶኒዮዲ.አባዲ.በ1853በተላከው የሐተታዘርአ
ያእቆብ ቅጅየላቲኑደብዳቤላይይገኛል።
መልስ፦ይህኡርቢኖለአለቃዉ ዲ አበዲ ገን
ዘብእን
ዲሰጠዉ
እናእርዳታዉ እን
ዳይለየዉ የሚማፀን
በትደብዳቤዎችከሀተታ
ዘርአ-
ያቆብጋርመመሳሰልያዉም በቃላትደረጃ፣እን
ዲይመዉ
የሚገረመዉ ኡርቢኖጌታዉንዲ.አበዲንእናደብተራዉ ዘርአ
ያቆብጌታዉንሀብቱንእርዳታየጠየቁበትመን
ገድቢለያይነ
ዉ፡፡
የሚለምንሰዉ መለማመጥድአለበትይህንሁለቱን
ም
አድርገዉታል፡
፡በቅዱሰገብርኤልቀንስለቅዱሰገበርኤልብለዉ
የሚለምኑሰዋችአን
ድሳይሆኑአን
ድአይነ
ትሀሳብሰላላቸዉ
ነ
ዉ፡፡የቅዱሰገበርኤልቀንሰለቅዱሰጊዮርጊስእያለቢለምን
ብዙላያገኝይችላል፡
፡
ዳ.ኡርቢኖበኢትዮጵያየመጻሕፍትህጠባቂ፣አን
ባቢ፣
ጸሐፌናተርጓሚ ሲልየገለጠበትመን
ገድራሱን
ከሚሲዮናዊነ
ቱይልቅበእነ
ዚህመስኮችአሠማርቻለሁ
ብሎ እን
ደሚያስብናአለቃው ዲ.አባዲም በዚህመን
ገድ
እን
ዲያስበው እን
ደሚፈልግያሳያል፡
፡ዘርአያእቆብም
ተመሳሳይሞያነ
በረው፡
፡
መልስ፦ኡርቢኖእናዘርአያኦቆብተመሳሳይሙያየላቸዉም፡
፡
ምንአልባትሁለቱም ሙይቀይረዋል።ኡርቢኖለሚሶናዊነ
ት
መጥቶአሳሽም ነ
በርአሉእን
ደሚባለዉ ብዙሚሶናዉያን
እን
ደሚያደርጉትመፅሀፍሲዘርፍኑሯል፡
፡ሚሶን
ያዊነ
ቱንም እስከ
መዘን
ጋትድረሶነ
በርሲልበወቅቱየነ
በረሚሶናዊመስክሮበታል፡
፡
ዘርአያዕቆብደግሞ ተማረተመራመረናመምህርሆነከዚያም
ተባረረ፡
፡መምህርነ
ቱም ለወልደህይወትእን
ጂ ለሌላአለነ
በረም፡
፡
ለወልደህይወትም እሱንብቻእዳስተማረዉ ሲገልፅመምህሬ
ይለዋልመምህራችንአላለዉም፡
፡ዘርአ-
ያዕቆብከፍልስፍናእና
ከመምህርነ
ትይልቅያደላዉ ለገበሬነ
ቱነበር፡
፡ስለዚህዘርያ-
ያዕቆብገበሬነ
በር፡
፡ኡርቢኖደግም መፅሀፍአሳሽታዲያምን
ሞያነ
ዉ የሚይገናኛቸዉ፡
፡ሞያመቀየራቸዉ ከሆነያመሳሰላቸዉ
ሞያየማይቀይርማንነ
ዉ እባካችሁ?
ዘርአያዕቆብናዳ.ኡርቢኖየተወለዱትበተመሳሳይቀን
ነ
ው፡፡ዘርአያዕቆብየተወለደው በነ
ሐሴ25ቀን1592
ነ
ው፡፡ኡርቢኖደግሞ በኦገስት30ቀን1814፡
፡ይህ
እን
ዴትአጋጣሚ ሊሆንይችላል?የዳ.ኡርቢኖእናየወርቄ
የክርስትናስም ተመሳሳይነ
ው፡፡ወርቄየክርስትናስሙ
‹
ዘርአያእቆብ ሲሆንየዳ.ኡርቢኖደግሞ Jacques–
ያዕቆብነ
ው፡፡የመጽሐፉቀዳማዊስም ሐተታያዕቆብ
ወይም መጽሐፈያእቆብ ነ
በር።ዳ.ኡርቢኖበኋላየሐተታ
ያዕቆብጸሐፊየኢትዮጵያየክርስትናስም ቅርጽያለው
ስም ዘርአያእቆብብሎታል፡
፡
መልስ፦በእርግጥ በፓወርግእዝካላን
ደርኦገሰት30ቀን
1814ስተረጎመዉ 25/
12/
1806ዓ.
ም ይሆናል፡
፡ድን
ቅ
ግጥጥምሽነ
ዉ፡፡እኔ
ናዲ/
ንዳን
ኤልየተወለድን
በትቀን
ተመሳሳይቢሆንችግሩምን
ድንነ
ዉ?ምንአለባትኮኮብ
ቆጣሩዎችትርጉም ሊሰጡትይችላሉ፡
፡የሁለቱሰዎችነ
ሀሴ25
ቀንመወለድየዚህንያህልየሚያናጋትን
ታኔአይመሰለኝም፡
፡
ሁለትሰዋችበተመሳሳይቀንየመወለዳቸዉንጉዳይ
በእስታስቲክስፕሮባብሊቲ(
stat
ist
ical
prababi
l
ity
)
ማሰረዳትቀላልነ
ዉ።
ሂሳቡንተወትናኡርባይየልደቱንቀንእን
ዲሁም ያአቆብየመለዉን
የክርሰትናሰሙንበድብቅፁፍየወርቄፈልሰፈናነ
ዉ ያለበት
ምክን
ያትምን
ድንነ
ዉ፡፡ምንአልባትከአለቃዉ ከኢ.አበዲ ገን
ዘብ
ለምግኛትሲሊይሆናልአይመሰለኛም ይልቅገን
ዘብየሚያሰገኛዉ
በራሱሰም ቢያሰትመዉ ነ
በር።
ዘርአያዕቆብወደእን
ፍራን
ዝመጥቶበሀብቱቤትመኖር
ሲጀምርመልከጥፉ፣ጠባየመልካምናልቡናብሩኅ
የሆነ
ችየሀብቱንአገልጋይኂሩትንአገባ።ከእርሷም ልጅ
ወለደ፡
፡ስለፈላስፋው ሚስትኂሩትየተሰጠው ገለጻዳ.
ኡርቢኖስለቤትአገልጋዩሴት(
ዕቁባቱጭ ምር)
ከሚሰጠው ጋርተመሳሳይነ
ው፡፡
መልስ፦እን
ዴሰወችየሚወዳቸዉንአጋራቸውንየሚገልጱበት
መመሳሰሉችግሩምድንነ
ዉ፡፡ያፈቀረሁሉየኔ
ማርየኔ
ማር
የሚለዉ ዘፈንአሰርጊዜቢዘፈንምንእን
ዲህአሉያስብላልን
?
ሰዎችበተመሳሳይክሰተትተመሳሳይሀሳብሊያሰቡየሚችሉበት
ሁኔ
ታአለ፡
፡100አባዉራዎችንመርጠንሚሰቶቻችሁንግለጿቸዉ
ብን
ላቸዉ አብዛኛዉንበይዘትየሚመሳሰልመልስይሰጡናል።
የኡርቢኖእናየዘርአያዕቆብሴቶችመልክጥፉየሆን
በት
ምክን
ያትይቅርታይደረግልኛናበወቅቱአጠራርባርያ(
ጥቁርድሃ
አገልጋይ)ይመስሉኛል፡
፡ለምንብትሉየዘርአ-
ያቆብሂሩትበሀብቱ
ቤትስትገዘገዝየኖረችድሀስትሆንየኡርቢኖዋደግሞ ኡርባኖ
እራሱይታማልእን
ጅእን
ደዕቁባቱአይቆጥራትም፡
፡ዕቁባቷ
እን
ደሆነእን
ዲጠረጠርያደረገውም ደጋግሞ ስለሚያመስግናት
ነ
ው፣የፆታዊፍቅርያለበትስለሚመስልነ
ው፡፡
ዘርአያእቆብከአኩስም የ
መጣበትናዳ.ኡርቢኖከአኩስም
የመጣበትመን
ገድተመሳሳይነ
ው፡፡ኡርቢኖበ1847ወደ
ትግራይመጣ፡
፡ከአክሱም በ1849ወደተድባበማርያም
(
አምሐራ)መጣ፡
፡ከአምሐራጎጃም ገብቶ፣በመጨ ረሻም
በ1850ጎን
ደርሠፈረ፡
፡ዘርአያዕቆብም ከአኩስም ወደ
አምሐራመጣ፣በዚያም ሁለትዓመትተቀመጠ፡
፡በኋላም
ወደጎን
ደርመጣ፡
፡የእነ
ዚህሁለትታሪኮችመገጣጠም
እን
ዴትአጋጣሚ ሊሆንይችላል?
መልስ፦መገጣጠሞችሲበዙለምንእን
ድንልያስገድደናል፡
፡
ቢሆን
ም ከመደምደማችንበፊትለምንተገጣጠሙ ማለት
አለብን
፡፡ዘረዓያዕቆብአክሱም አድጎወደአምሐራተሰደደ፣
ከስደቱመልስበጎን
ደርደን
ቢያእን
ፍራን
ዝኖሯል፡
፡ኡርባኖበበኩል
እን
ደሌሎችሚሶናዊያንበአክሱም በኩልገብቶበአምሐራ
በጎጃም በጎን
ደርተዛዙሯል፡
፡ታዲያኡርባኖከዘረዓያዕቆብጋር
ላለመመሳሰልበኡጋዴንበኩልመምጣትነ
በረበትትላላችሁ?
የሐተታዘርአያዕቆብናፍልስፍናከዳ.ኡርቢኖደብዳቤዎች
ጋርይዘታዊመመሳሰልአላቸው።ዳ.ኡርቢኖበግን
ቦት
1854ለአን
ቶንዮዲ.አባዲ በጻፈው ደብዳቤላይሰውን
የዚህዓለም ማዕከልአድርጎየሚያይበትንአመለካከቱን
አን
ጸባርቆነ
በር፡
፡ይህም አስተሳሰብበሐተታዘርአያእቆብ
ላይበዚያው መልኩይገኛል፡
፡ዘርአያዕቆብተፈላስፎ
የእግዚአብሔርንመኖርያመነ
ው ፍጡርያለፈጣሪሊኖር
አይችልም ከሚለው ሐሳብተነ
ሥቶነ
ው፡፡ይህአስተሳሰብ
ደግሞ በካቶሊክትምህርትቤቶችበስፋትይሰጥ የነ
በረው
የቶማስአኩዊኖስፍልስፍናነ
ው፡፡ዳ.ኡርቢኖወደግእዝ
በተረጎመው በቅርጣግናሌሊቶች(
TheCar
thage
Ni
ght
s)እናበሐተታዘርአያእቆብመካከልተመሳሳይ
የሆኑየሰዋሰው አገባቦችናአገላለጦችአሉ፡
፡
መልስ፦መልካም ኡርቢኖበኢትዮጵያባህልናበዘረዓያዕቆብ
ፍልልስፍናተፅዕኖስለወደቀተመሳሳይይዘትያለዉ ደበዳቤ
ቢፅፉአይገርምም፡
፡በተለይም ወደመጨ ረሻዉ ኡርቢኖአኗኗር
ፈላስፋዉ ተፅዕኖስላደረገበትየሚፅፈዉ ደብዳቤከአን
ድሰባኪ
መነ
ኩሴየማይጠበቅፍልስፍናአን
ፀባርቋል፡
፡ኢትዮጵያዉሰጥ
ለመኖርስሊም ካቶሊክአይደለሁም ያለበትጊዜም ነ
በር።ፈጡር
ያለፈጣሪሊኖርአይችልም ማለትትልቅፍልስፍናየሚያሰፈልገዉ
አይደለም፡
፡ስለቶማስአኩዊኖስየማያዉቅአን
ድሰዉ ስለፈጠሪ
ምንማሰረጃአለህቢባልአጭ ርመልሱፈጥረትሰለአለነ
ዉ፡፡
ሌላዉ ኡርቢኖበተገጎመዉ TheCar
thageNi
ght
s”እና
በሀተታዘርአያቆብበካከልተመሳሳይሰዋሰዉ መኖሩን
ከመመርመራችንበፊት TheCar
thageNi
ght
s”ስለምን
ድን
ነ
ዉ የሚያወራስለእስላማዊአስተምሮትችትነ
ው ይባላል።
ታዲያሁለቱም የትችትመፅሀፍትእን
ደመሆናቸዉ ተመሳሳይ
ቃላትንአልፎአልፎቢጠቀሙ የሚያሰደን
ቅነገርነ
ዉን?
ዘርዓያዕቆብኢትዮጵያዊእን
ዲሆንስለፈለኩብቻኢትዮጵያዊ
ነ
ው ብየመደምደም ይከብደኛል።ችግሩጥልቅምርምርተደርጎ
መታወቅአለበት።ፈላስፋው ዘርዓያዕቆብኢትዮጵያዊባይሆን
ም
እን
ደጉዱ ካሳአይነ
ትበማህበረሰቡ፣በሊቃውን
ትናበነ
ገስታት
ሲገፋሲደፋየኖረውንእሳቤስለሚውክልማን
ነቱእዚድረስ
አያስጨ ን
ቀኝም።ይልቅስይሚቆረቁረኝያንየመሰለፍልስፍና
ማን
ም ይጻፈው ማንኢትዮጵያውስጥ ስለተጻፈመጠቀም
ሲኖርብንሃሳቡንማሳደዳችንነ
ው።ሰየው ስለመሰደዱ በትክክል
አላውቅም (
ማንም አያውቅም)ሃሳቡስለመሰደዱ ግን
እርግጠኛነ
ኝ።ለእኔዘርዓያዕቆብምንአልባትእውነ
ተኛሰው
ካልሆነእውነ
ተኛሃሰብነ
ው።
የ17ክ/
ዘመንድን
ቅኢትዮጵያዊፈላስፋዘርዓያዕቆብ
በሚያሳዝንየሲቃድምጹዘመንበማይሽረው ሀትታው እን
ዲህ
ይላል፦
‘
‘
ከሁሉሰው፤ከፈረን
ጆቹናከግብፃ
ዊያንጋርእስማማለሁ፡
፡እኔ
በሃገሬመፅሃፍትሳስተምርብዙዎቹጓደኞቸጠሉኝ፡
፡በዚህዘመን
የባልን
ጀራፍቅርጠፍቶነ
በርናቅናትያዛቸው፡
፡ከአክሱም ካህናት
አን
ድወልደዮሃን
ስየተባለጠላቴየን
ጉስወዳጅስለነ
በረወደ
ን
ጉሱ(አፄሱስን
ዮስ)ገብቶእን
ደዚህአለው፡
፡ይህሰው
ህዝብንያሳስታል፡
፡ስለሃይማኖታችን(
ኦርቶዶክስ)እን
ነሳናን
ጉሱን
እን
ግደለው (
ካቶሊክስለነ
በር)
፣ፈረን
ጆቹን
ም እናባራቸው ይላል
እያለይሄንእናይሄንበመሰለውሸትከሰሰኝ፡
፡እኔ
ም ይህንአውቄ
ገናለገና(
ንጉሱ)ይገድለኛልብዮፈርቼየነ
በረኝንሶስትወቄት
ወርቅናየምፀልይበትንመዝሙረዳዊትይዠበሌሊትሸሸሁ፡
፡
ወዴትእነ
ደምሄድለማን
ም አልተናገርኩም፡
፡ወደተከዜበረሀ
ገባሁ፡
፡በነ
ጋታውም ራበኝ፡
፡ከሀብታሞችገበሬዎችእን
ጀራ
ለመለምንእየፈራሁወጣሁ፡
፡ሰጡኝናበልቼእየሮጥኩሄድኩ፡
፡
እን
ዲህእያልኩብዙቀንቆየሁ፣በኋላም ሰው የለለበትበርሃ
አገኝሁ፡
፡መልካም ዋሻም አገኘሁናሰው ሳያየኝበዚህዋሻ
እኖራለሁብየወሰን
ኩ፡፡ቁጥርየሌለው ክፋታቸውንአውቄ
ከሰዎችጋርመኖርጠላሁ፡
፡ሌሊትመጥተው የበርሃአራዊት
እን
ዳይበሉኝም በድን
ጋይናበአሽዋአጥርዋሻየንአጠረኩ፡
፡
እሚፈልጉኝሰዎችወደኔቢመጡ የማመልጥበትመውጫ
አዘጋጀሁ፡
፡ሱስን
ዮስእስኪሞትም ድረስበዚያሁለትዓመት
ቆየሁ፡
፡ሐተታዘርዓያዕቆብምዕራፍ፦2
ወርቄማለትየመናገርነ
ፃነቱንተነ
ፍጎራሱንደብቆየኖረታልቅ
የማለዳኮከብነ
በር።ብዙሰዎችተመሳስለውናመስለው
የመኖርንጥበብየሚማሩትከሰው ጋርየመኖርህልውናቸውን
ላለማጣትሲጥሩነ
ው።ከተለምዶአኗኗርጋርመመሳሰል
ካልቻሉመከራውንችለው፣ነ
ፃነታቸውንአውጀው ፈላስፋ
ይሆናሉ።ህዝብበጀምላየሚያስበውንእያሰቡፈላስፋመሆን
ይከብዳል፣ወጣ ማለትአላባቸው መጠየቅ፣መጠራጠር
የሚባልነ
ገርአለና።ወርቄንየጨ ለማ አበጋዞችመከራአጸኑበት፣
ከስራው እናከሀገሩአባረሩት፣ፍልስፍናውም ወደህዝቡልብ
ሳይደርስቀረ።ለቁጭ ትይሆነ
ንዘን
ድሀተታውንፅፎአስቀረልን
።
ዶ/
ርጌታቸው ሐይሌደግሞ ከግዕዝወደአማርኛ ሐተታዘዘርአ
ያዕቆብበሚባልስም የሚታወቀው የወርቄየሕይወትታሪክ ብሎ
ተረጎመልን
።
የሚያሳዝነ
ው ዛሬም የወርቄንድምፅለመስማትወን
ጌሉን
(
ሀተታውን
)ለማን
በብየምን
ፈልግአይምመስልም።ጠቢብ
በሃገሩአይከብርም መስለኝየራሳችን
ንጥለንየውጮ ቹ
ህልመኞችየጻፉትንድርሰትተሸክመንእን
ገዳገዳለን
።ያም ሆነ
ይህወርቄማለትበምእራቡም በምስራቁም የተነ
ሱትን
የፍልስፍናጥያቄዎችንእናመልሶቻቸውንይዞብቅያለአማኝ
(
ምንአልባትክርስቲያን
)ፈላስፋነ
በር።ወርቄበሀተታው
ያነ
ሳቸውንመሰረታዊጥያቄዎች፣መልሶች፣መርሆችእና
አስተሳሰቦችውስጥ ዋናዋናዎቹንእን
ይ፦
1.በአርያም የሚያውቅአለን
?አዋቂስአድርጎየፈጠረኝ
ማነ
ው?በዚህስአለም እኔእን
ደምንመጣሁ?እኔበገዛ
እጄተፈጠርኩን
?
መልስ፦እኔበተፈጠርኩጊዜአልኖርኩም፡
፡አባትእናቴፈጠሩኝ
ብልም እን
ደገናወላጆችናየወላጆችንወላጅ፣
ወላጅየሌላቸው
በሌላመን
ገድወደዚህዓለም የመጡትንእን
ደኛያልተወለዱትን
የፊተኞቹድረስፈጣሪያቸውንእፈልጋለሁ፡
፡እነ
ርሱም ቢወለዱ
የፈጠራቸው አን
ድህላዌአለከማለትበቀርየጥን
ት
መወለጃቸውንአላውቅም፡
፡ያለናበሁሉም የሚኖርየሁሉጌታ
ሁሉንየ
ያዘመጀመሪያናመጨ ረሻየሌለው ዓመቱእማይቆጠር
እማይለወጥ ያልተፈጠረፈጣሪአለአልኩ፡
፡
2.በመራቃቸው ደቃቃዎችየሚመስሉከዋክብትን
ቁጥራቸውን
፣እርቀታቸውን
፣ታላቅነ
ታቸውን
ስየሚያውቅ
ማነ
ው?
መልስ፦ጥያቄውንማን
ሳቱበቂነ
ው።የጊዜው ቴክኖሎጅ
ስላልፈቀደለትጥያቄውንበዝምታማለፍነ
በረበት።
3.በእውነ
ት(ፀሎቴን
)የሚሰማኝእግዚያብሔርአለን
?ኧረ
እግዚያብሔርስያውቃልን
?ጆሮንየተከለአይሰማምን
?
በእውነ
ትእን
ድሰማበትጆሮየሰጠኝማነ
ው?
መልስ፦ፈጣሪስአለ፡
፡ፈጣሪባይኖርፍጥረትባልተገኘአልኩ፡
፡
እኛብን
ኖርፍጡራንእን
ጅፈጣሪዎችአይደለን
ም፡፡የፈጠረፈጣሪ
አለእን
ልዘን
ድይገባናል፡
፡ይህም የፈጠረንፈጣሪአዋቂናተናጋሪ
ካልሆነበቀርከዕውቀቱበተረፈአዋቆዎችናተናጋሪዎችአድርጎ
ፈጥሮናል፡
፡ሁሉንፈጥሯልሁሉንይይዛልናእርሱሁሉንያውቃል፡
፡
ፈጣሪየወደእርሱስፀልይይሰማኛልብየሳስብትልቅደስታ
ተደሰትኩ፡
፡በትልቅተስፋም እየፀለይኩፈጣሪየንበሙሉልቤ
ወደድኩት፡
፡ጌታየሆይአን
ተሃሳቤንሁሉከሩቅ
ታውቃለህአልኩት፡
፡እኔሳልፈጠርሀሳቤንያውቃልናፈጣሪየሆይ
እውቀትንስጠኝአልኩ፡
፡
4.እግዚያብሔርየሰዎችጠባቂከሆነለምንፍጥረትእን
ዲህ
ከፋ?በቅዱስስሙ ሲበድሉናሲረክሱየሚያውቅከሆነ
እን
ዴትየሰዎችንክፋትዝም ይላል?
መልስ፦ከፀሎትበኋላም ስራስለሌለኝሁልጊዜስለሰዎች
ክፋትናሰዎችበእርሱስም ሲበድሉ፣ወን
ድሞቻቸውን
ጉደኞቻቸውንሲያባርሩእናሲገድሉዝም በማለቱስለፈጣሪ
ጥበብአስብነ
በር፡
፡ሃይማኖታቸውንከመሰረቱአመፃእየሰሩ
ከን
ቱያስተምራሉ፡
፡በከን
ቱም ክርስቲያኖችተባሉ።እየሱስ
ክርስቶስግንከሁሉአስቀድሞናከሁሉበላይክርስቲያኖችንእርስ
በርሳቸው እን
ዲፋቀሩአዟቸዋል፡
፡ይህፍቅርየተባለው ግን
ክርስቲያኖችበተባሉትመካከልፈፅሞ ጠፋ፡
፡ሁሉ
ወን
ድሞቻቸውንይበድላሉ፡
፡እርስበርሳቸው እን
ደእህልአበላል
ይዋዋጣሉ፡
፡እኔ
ም ሀይማኖቴንአመን
ዝራናዋሾመሆኑዋንካወኩ
በኋላስለርሷ(
እና)በዝሙትስለተወለዱ ልጆቿአዘን
ኩ፡፡እነ
ሱ
በጠብ፣በማሳደድ፣በመማታት፣በማሰር፣በመግደልወደዚህ
ዋሻያባረሩኝናቸው፡
፡በዚህዘመንየሀገራችንሰዎችየወን
ጌልን
ፍቅርወደጠብናሃይልወደምድራዊመርዝለወጡት፡
፡
በሐሰትም ክርስቲያኖችይባላሉ፡
፡
5.የኔሃይማኖትለኔትክክልእን
ደሚመስለኝእን
ዲሁ
ለሌላውም ሃይማኖቱእውነ
ትይመስለዋል፡
፡ታዲያእውነ
ት
የሚፈርድየትአገኛለሁ?
መልስ፦ግብፃ
ዊያኖችደግሞ (
ኦርቶዶክሶች)እን
ዲህእን
ዲህ
ይላሉእላለው፡
፡እኛም ብን
መረምርይህንሁሉእናውቃለንእላለሁ
እን
ጅይህመልካም ነ
ው ይህደግሞ ክፉነ
ው አልልም፡
፡ግብፃ
ቹ
የፈረን
ጅ፣ፈረን
ጆቹደግሞ የግብፃ
ዊያኖቹእመስላቸዋለው፡
፡
ስለዚህሁሉም ጠሉኘ፡
፡ብዙጊዜም ወደን
ጉሱከሰሱኝ፡
፡
እግዚያብሔርግንአዳነ
ኝ፡፡በጣም አላወኩምናየተማሩና
ተመራማሪሰዎችእውነ
ቱንእን
ዲነግሩኝሄጄልጠይቃቸው ብየ
ብዙአሰብኩ፣እን
ደገናም ሰዎችበየልባቸው ያለውንካልሆነ
በቀርሌላምንይመልሱልኛልብየአሰብኩ፡
፡ሰው ሁሉየኔ
ሃይማኖትእውነ
ተኛናትይላል፡
፡በሌላሃይማኖትየሚያምኑ
ሐሰተኞችየእግዚያብሔርጠላቶችናቸው ይላል፡
፡ዛሬም ቢሆን
ፈረን
ጆችሃይማኖታችንመልካም ናት፣ሃይማኖታችሁግንመጥፎ
ናትይሉናል፡
፡እኛም መልሰንእን
ዲዚህአይደለም የናን
ተ
ሃይማኖትመጥፎየኛሃይማኖትግንመልካም ናትእን
ላቸዋለን
፡፡
እን
ደገናም የእስልምና፣የ
አይሁድአማኞችንብን
ጠይቃቸው
እን
ዲሁይሉናል፡
፡በዚህም ክርክርፈራጅማንይሆናል፡
፡ሰዎች
ሁሉእርስበእርሳቸው ወቃሾችናተወቃሾችሆነ
ዋል፡
፡አን
ድእን
ኳን
ከሰው ልጅየሚፈርድአይገኝም፡
፡
6.ዋሾሰው ሐሰተኛመን
ገድሲያገኝእዉነ
ትአስመስሎ ሀሰት
ይናገራል፡
፡ሊመረምሩየማይፈልጉሰዎችእውነ
ት
ይመስላቸውናበእርሱሃይማኖትያምናሉ፡
፡እስኪህዛባችን
በስን
ትውሸትያምናል?እነ
ዚያስየፊተኞቹገን
ዘብናክብር
ለማግኝትካልሆነበቀርስለምንዋሹ?
መልስ፦በሃሳብከዋክብትናበሌላም አስማት፣አጋነ
ንት
በመሳብናበመርጨ ት፣አስማትበማድረግ፣በጥን
ቆላሁሉ
ያምናሉ፡
፡ይህን
ንሁሉመርምረው እውነ
ቱንአግኝተው አያምኑም፡
፡
ነ
ገርግንከአባቶቻቸው ሰምተው ያምናሉ፡
፡እን
ዲሁም ህዝብን
ሊገዙየሚፈልጉሁሉእውነ
ትእን
ነግራቸኋለንእግዚያብሔር
ወደናን
ተላከንይሏቸዋል፡
፡ህዝቡም ያምናል፡
፡ከነ
ርሱም በኋላ
የመጡትእነ
ርሱሳይመረምሩየተቀበሏትንያባቶቻቸውንእምነ
ት
አልመረመሩም፡
፡ከዛይልቅለእውነ
ትለሃይማኖታቸው ማስረጃ
ታሪክን
፣ምልክቶችን
፣ተዓምራትንእየ
ጨ መሩአፀኑት፡
፡
እግዚያብሔርን
ም የሐሰኞችተካፋይናየሐሰትምስክርአደረጉት፡
፡
ሙሴፈቃዱን
ናሕጉንልነ
ግራችሁከእግዚያብሔርዘን
ድተልኬ
መጣሁይላል፡
፡ከርሱበኋላየመጡትበግብፅናበደብረሲና
እን
ዲህተደረገእያሉታሪክን
፣ተዓምራትንእየጨ መሩየሙሴን
ነ
ገርእውነ
ትአስመሰሉት፡
፡
7.በቅዱስመፅሃፍትየተፃ
ፈሁሉእውነ
ትይሆን
?
የእግዚያብሔርንስራየሰው ምስክርሊያስተካክለው
ይቻለዋልን
?እን
ግዲያስትን
ሹናምስኪኑሰው ለሰው
ጥበቡን
ናእውነ
ቱንእን
ድገለፀለትከእግዚያብሔርዘን
ድ
ተልኬመጣሁእያለስለምንይዋሻል?
መልስ፦የሙሴመፅሃፍከፍጥረትሕግሰርዓትናከፈጣሪጥበብ
ጋርአይስማማም፡
፡ከውስጡ የተሳሳተጥበብይገኛል፡
፡በፈጣሪ
ፈቃድናበፍጥረትህግየሰው ልጅእን
ዳይጠፋልጆችን
ለመውለድወን
ድናሴትበፍትወተስጋእን
ዲገናኙታዟል፡
፡ይህም
ግን
ኙነትእግዚያብሔርለሰው በሕገተፈጥሮየሰጠው ነ
ው፡፡
እግዚያብሔርዘን
ድእርኩሰትሊገኝአይችልም፡
፡ሙሴትክክል
ነ
ው አልልም፡
፡ነገርግንየወሲብስርዓትየተፈጥሮስርዓት
እን
ደሆነምን
ኩስናግንልጆችከመውለድከልክሎ የሰውን
ፍጥረትአጥፍቶየፈጣሪንጥበብየሚያጠፋእነ
ደሆነልቦናችን
ይነ
ግረናልናያስረዳናል፡
፡የክርስቲያንሕግምን
ኩስናከወሲብ
ይበልጣልብትልሐሰትትናገራለችናከእግዚያብሔር
አይደለችም፡
፡እን
ዲሁም መሐመድየማዛችሁከእግዚያብሔር
የተቀበልኩትንነ
ው ይላል፡
፡መሐመድንመቀበልየሚያስረዱ
ተዓምራትፀሐፊዎችአልጠፉምናከሱም አመኑ፡
፡እኛግን
የመሐመድትምህርትከእግዚያብሔርሊሆንእን
ደማይችል
እናውቃለን
፡፡የሚወለዱ ሰዎችወን
ድናሴትቁጥራቸው ትክክል
ነ
ው፡፡በአን
ድሰፊቦታየሚኖሩወን
ድሴትብን
ቆጥርለእያን
ዳንዱ
ወን
ድአን
ዲትሴትትገኛለችእን
ጂ ለአን
ድወን
ድስምን
ትወይም
አስርሴቶችአይገኙም፡
፡የተፈጥሮህግም አን
ዱ ከአን
ዲትጋር
እን
ዲጋቡአዟል፡
፡አን
ድወን
ድአስርሴትቢያገባግንዘጠኝ
ወን
ዶችሴትየሌላቸው ይቀራሉ፡
፡ይህም የፈጣሪንስርዓትናሕገ
ተፈጥሮንየጋብቻን
ም ጥቅም ያጠፋል፡
፡አን
ድወን
ድብዙሴቶች
ሊያገባይገባዋልብሎ በእግዚያብሔርስም ያስተማረመሐመድ
ግንትክክልነ
ው አልልም፡
፡ከእግዚያብሔርዘን
ድአልተላከም፡
፡
ወቀሳውንይቀጥላል፦
በእሁድቀን
ናበበዓልቀናትበአስፈላጊው ልክየበላእን
ዳልበደለ
እን
ዲሁበአርብቀን
ናከፋሲካበፊት(
በአብይጾም)ባሉትቀናት
ለክቶየሚበላአልበደለም፡
፡እግዚያብሔርሰውንበሁሉቀን
ና
በሁሉወራትካስፈላጊምግብጋርአስተካክሎ ፈጥሮታል፡
፡
አይሁድ፣ክርስቲያን
ናእስላም ግንየፆምንሕግባወጡ ጊዜይህን
የእግዚያብሔርሥራልብአላሉም፡
፡እግዚያብሔርፆምንሰራልን
እን
ዳንበላም ከለከለንእያሉይዋሻሉ፡
፡ከጋብቻይልቅምን
ኩስናን
ይበልጣልብለው የሚያምኑእነ
ርሱበፈጣሪስራፅናትወደ
ጋብቻይሳባሉ፡
፡ፆም ነ
ፍስእን
ደሚያፀድቅየሚያምኑእነ
ርሱ
ደግሞ እረሃብበበዛባቸው ጊዜይበላሉ፡
፡ገን
ዘቡንየተወፍፁም
እን
ዲሆንየሚያምኑበገን
ዘብለሚያገኙትጥቅም ወደገን
ዘብ
መፈለግይሳባሉ፡
፡ብዙዎችየሀገራችንመነ
ኩሴዎችም
እን
ደሚደርጉትከተውትበኋላእን
ደገናይፈልጉታል፡
፡እን
ደዚሁ
ዋሾዎችሁላቸው የተፈጥሮንሥራሊያፈርሱይፈልጋሉ፡
፡ነገርግን
ደካማነ
ታቸውንያሳያሉእን
ጂ አይችሉም፡
፡ፈጣሪም
ይስቅባቸዋል፡
፡የፍጥረትጌታም በላያቸው ይሳለቅባቸዋል፡
፡
8.አማኝሳልሆንአማኝእመስላለሁ፡
፡በእግዚያብሔርዘን
ድ
ይህያስቀጣኝይሆን
?
መልስ፦እኔ
ም ለሰዎችክርስቲያንእመስላቸው ነ
በር፡
፡ነገርግን
በልቤእርሱእን
ዳስታወቀኝየሁሉፈጣሪናየሁሉጠባቂበሆነ
በእግዚያብሔርካልሆነበስተቀርበማን
ም አላምን
ም፡፡
ፕሎቶ

ፕላቶ(
ከ427-
347ዓ.
ዓ.ገደማ)አረማዊየግሪክ
ፈላስፋነ
በር።የተወለደው አቴናውስጥ ከአን
ድ
የባላባትቤተሰብሲሆንየከበርቴልጆችየሚማሩትን
ትምህርትተከታትሏል።በዘመኑታዋቂየነ
በረው
ሶቅራጥስየተባለው ፈላስፋእን
ዲሁም የፍልስፍናና
የሒሳብሊቅየሆነ
ው የፓይታጎረስተከታዮችበፕላቶ
ላይከፍተኛተጽዕኖአሳድረዋል።
ፕላቶበሜድትራን
ያንአካባቢከተዘዋወረናሲሲሊ
በተባለችየግሪክከተማ ውስጥ በምትገኘው በስራኩስ
በፖለቲካዊጉዳዮችውስጥ ሲሳተፍከቆየበኋላወደአቴና
ተመልሶአካዳሚ በመባልየሚታወቀውንየፍልስፍናናየሳይን
ስ
ትምህርትቤትአቋቋመ።የመጀመሪያው የአውሮፓዩኒቨርሲቲ
እን
ደሆነየሚነ
ገርለትይህትምህርትቤትየሒሳብናየፍልስፍና
ምርምርማዕከልበመሆንአገልግሏል።
ስለፕላቶማወቅለምንአስፈለገ?
የፕላቶትምህርትክርስቲያንነ
ንየሚሉትንጨ ምሮበሚሊዮን
በሚቆጠሩሰዎችሃይማኖታዊእምነ
ትላይተጽዕኖአሳድሯል፤
እን
ዲያውም ከእነ
ዚህመካከልብዙዎቹየፕላቶትምህርቶች
በመጽሐፍቅዱስላይየተመሠረቱእን
ደሆኑይሰማቸዋል።
ከፕላቶትምህርቶችመካከልበዋነ
ኝነትየሚጠቀሰው ሰው
ሲሞትከእሱተነ
ጥላየምትሄድየማትሞትነ
ፍስአለች
የሚለው ነ
ው።
“
ፕላቶእጅግይወዳቸው ከነ
በሩርዕሰጉዳዮች
አን
ዱ የነ
ፍስያለመሞትባሕርይነ
ው። ቦዲ
ኤን
ድሶልኢንኤን
ሸንትፊሎሰፊ
ፕላቶከሞትበኋላአለስለሚባለው ሕይወትየማወቅጥልቅ
ፍላጎትነ
በረው።ቦዲ ኤን
ድሶልኢንኤን
ሸንትፊሎሰፊ(
ሥጋና
ነ
ፍስበጥን
ታዊው ፍልስፍና)የተባለው መጽሐፍ ፕላቶእጅግ
ይወዳቸው ከነ
በሩርዕሰጉዳዮችአን
ዱ የነ
ፍስያለመሞት
ባሕርይነ
ው ይላል።ፕላቶአን
ድሰው ሲሞት፣ምድርላይሳለ
በነ
በረው አኗኗርመሠረት ከሥጋው ተለይታየምትሄደው ነ
ፍስ
ቅጣትወይም ሽልማት እን
ደምትቀበልበጥብቅያምንነ
በር።
የፕላቶትምህርትየተስፋፋው
እን
ዴትነ
ው?
አካዳሚ የሚባለው የፕላቶትምህርትቤትሥራላይ
በቆየባቸው ዘጠኝመቶዓመታትማለትም ከ387ዓ.
ዓ.እስከ
529ዓ.
ም.ባሉትጊዜያትየፕላቶትምህርትበሰው ልጆች
አስተሳሰብላይከፍተኛተጽዕኖአሳድሯል።በዚህወቅት
የፕላቶፍልስፍናበግሪክናበሮም ግዛቶችውስጥ ሰፊ
ተቀባይነ
ትአግኝቶነ
በር።አይሁዳዊፈላስፋየነ
በረው
የእስክን
ድርያው ፋይሎም ሆነበርካታየሕዝበክርስትና
ሃይማኖታዊመሪዎችየፕላቶንፍልስፍናተቀብለዋል።በዚህ
ምክን
ያትነ
ፍስአትሞትም የሚለውንጨ ምሮየአረማውያን
የፍልስፍናትምህርቶችወደአይሁድናወደክርስትናእምነ
ት
ውስጥ ሰርገው ገቡ።
ዚአን
ከርባይብልዲክሽነ
ሪእን
ዲህብሏል፦ ሁሉም
የክርስትናሃይማኖታዊትምህርቶችበተወሰነመጠን
ም ቢሆን
በግሪክፍልስፍና፣በዋነ
ኛነትደግሞ በፕላቶትምህርቶችላይ
የተመሠረቱናቸው።አን
ዳንድየክርስትናፈላስፎችግን...
ራሳቸውንክርስቲያንአድርገው የሚቆጥሩየፕላቶተከታዮች
ናቸው። እስቲየሚከተሉትንየመረጃምን
ጮ ችአወዳድር።
ፕላቶምንብሏል?“
[አን
ድሰው ሲሞት]የማትሞትነ
ፍስ
ብለንየምን
ጠራትየእያን
ዳንዳችንእውነ
ተኛማን
ነት፣አማልክት
ወደሚገኙበትበመሄድ...በዚያለፍርድትቆማለች፤ይህ
ደግሞ ጥሩሰዎችበመተማመን
፣ክፉሰዎችደግሞ በከፍተኛ
ፍርሃትየሚጠብቁትነ
ገርነ
ው። ፕላቶ፣ሎውስ(
12ኛ
ጥራዝ)
መጽሐፍቅዱስምንይላል?ነ
ፍስ፣አን
ድንግለሰብወይም
ሕይወቱንታመለክታለች።እን
ስሳትሳይቀሩነ
ፍሳትናቸው።
በሞትጊዜነ
ፍስከሕልውናውጭ ትሆናለች።
የሚከተሉትንየመጽሐፍቅዱስጥቅሶችልብበል፦
“
የመጀመሪያው ሰው አዳም ሕያው ነ
ፍስሆነ
። 1
ቆሮን
ቶስ15:
45
“
ሁለተኛውም በሳህኑውስጥ ያለውንወደባሕር
አፈሰሰው።ባሕሩም እን
ደሞተሰው ደም ሆነ
፤ሕያው ነ
ፍስ
ሁሉ፣አዎ፣በባሕርውስጥ ያለነ
ገርሁሉሞተ። ራእይ
16:
3
“
ነፍሱንለሞትአሳልፎሰጥቶአል። ኢሳይያስ53:
12
የ1954ትርጉም
“
ኀጢአትየምትሠራነ
ፍስእርሷትሞታለች። ሕዝቅኤል
18:
4
ከዚህበግልጽመረዳትእን
ደሚቻለው መጽሐፍቅዱስነ
ፍስ
ከሥጋተለይታበሕይወትእን
ደምትኖርአያስተምርም።ስለዚህ
‘
እምነ
ቴየተመሠረተው በመጽሐፍቅዱስላይነ
ው ወይስ
በፕላቶፍልስፍና?
’ብለህራስህንጠይቅ።
“
ከሞትበኋላም ነ
ፍስበሕይወትትቀጥላለችየሚለው
ሐሳብበመጽሐፍቅዱስውስጥ በግልጽሰፍሮ
አይገኝም። ኒው ካቶሊክኢን
ሳይክሎፒዲያ
“
ነፍስአትሞትም የሚለው ግልጽናጠን
ካራየሆነእምነ
ት
የተመሠረተው ...እን
ዲሁም ይህትምህርትከአይሁድና
ከክርስትናእምነ
ትየመሠረትድን
ጋዮችአን
ዱ የሆነ
ው
ከመጽሐፍቅዱስዘመንበኋላነ
ው። ኢን
ሳይክሎፒዲያ
ጁዳይካ
“
ከሞትበኋላነ
ፍስበሕይወትመኖሯንትቀጥላለች
የሚለው እምነ
ትየተመሠረተው ...በፍልስፍናአሊያም
በሃይማኖታዊመላምትላይነ
ው።እን
ዲሁም በመጽሐፍ
ቅዱስውስጥ በየትኛውም ቦታበግልጽሰፍሮ
አይገኝም። ዘጁዊሽኢን
ሳይክሎፒዲያ
አጭ ርመረጃ
ፕላቶበምዕራቡዓለም ላይከፍተኛተጽዕኖካሳደሩ
ፈላስፎችአን
ዱ እን
ደሆነይታመናል።
በወጣትነ
ትዕድሜው ወደፖለቲካቢያዘነ
ብልም
የፖለቲካው ዓለም ተስፋአስቆራጭ ሆኖበትነ
በር።
ቆየትብሎም የሥነምግባርደን
ብን፣ፍትሕን
፣
እውቀትን
፣ልከኝነ
ትን፣ነ
ፍስን
፣ጀግን
ነትን
ናሃይማኖተኛ
መሆን
ንበተመለከተጽፏል።
ከፕላቶተማሪዎችመካከልትልቅእውቅናያገኘው
አርስቶትልሲሆንእሱም አስተማሪ፣ፈላስፋናየሳይን
ስ
ሊቅነ
በር።

2,
ሰውናፍልስፍና

በዚህአምድሥርለወደፊቱበተከታታይየሚቀርቡጽሑፎች
በፍልስፍናዓይንየሚቃኙናቸው::እነዚህበፍልስፍናዓይን
የምንቃኛቸው ጉዳዮችባብዛኛው ሀገር-
ተኮርመሆናቸውን
አንባቢዎችከወዲሁእን ዲያውቁትምርጫ ችንነ ው:
:ለጽሑፎቹ
መሠረትከመፍጠርአን ጻርበመጀመሪያፍልስፍናራሱምን
እንደሆነማብራራትያስፈልጋል።ስለምን ነ
ቱ፣ባሕርይው፣
ጠቀሜታውናየትኩረትመስኩላይየተወሰነግን ዛቤማግኘት
ለአንባቢብርሃንይፈጥራል።ዛሬየምናተኩረው በዚሁጉዳይላይ
ነው::ለመንደርደሪያሁለትቀላልጥያቄዎችንእናን ሳ:
:ፍልስፍና
ለሰው ምንድነው?ሰውስለፍልስፍናምኑነ ው?ለእነዚህ
ጥያቄዎችቅጽበታዊመልስመስጠትአስቸጋሪነ ው: :ቢሞከር
የማይቻልባይሆን ም ለማስረዳትም ሆነለመረዳትግንቀላል
አይሆን ም።ከሁሉም በላይጥያቄዎቹቅጽበታዊምላሽ
የሚያስፈልጋቸው ሳይሆኑበዚህዝግጅትውስጥ በተከታታይ
ለሚነ ሱጉዳዮችመሪሆነ ው የሚያገለግሉናቸው::
«ፍልስፍናኂለሚለው ቃልቀላልትርጉም ማግኘትያስቸግራል።
ብዙሰዎችበተለያዩጊዜያትየተለያዩትርጉም ሰጥተውታል።
እነዚህንበዝርዝርማቅረብአስቸጋሪቢሆን ም ለምናነ ሳቸው በርካታ
ጉዳዮችአን ድአንኳርትርጉም መርጦ ማን ሳትግንተገቢነ ው::
«Phi
losophy»የሚለው የእን ግሊዘኛው ቃልየተገኘው ፍሎ
(phi
l
o)እናሶፊያ( Sophi
a)ከሚሉሁለትየግሪክቃላትነ ው::
ሁለቱባን ድላይሲዋሃዱ ፊሎሶፊያ( phi
losophi
a)የሚልቃል
ይሰጡናል።ትርጉሙ የዕውቀትወይም የጥበብፍቅርማለትነ ው:
:
በታሪክሂደትውስጥ ፊሎሶፊያ( phi
l
osophia)የሚለው ቃል
ፍልስፍናPhi l
osophy)ወደሚልቃልተለወጠ።ስለዚህ
ፍልስፍናበጥሬትርጉሙ የሰው ልጅለዕውቀትወይም ለጥበብ
ያለውንፍቅር( l
ove)የሚገልጽነ ው:
: ይህጥሬትርጉም
የፍልስፍናንዓይነ ተኛምን ነ
ትግንአይገልጽም።
በጥናት፣በምርምርናዕውቀትምስክርነ ቱበርካታሰዎች
ለፍልስፍናየተለያዩትርጉሞችሰጥተዋል።ሁሉም ትርጉሞች
በሦስትነ ገሮችላይየሚገናኙናቸው: :
አንደኛው ፍልስፍናጠያቂ፣
ምክን ያታዊናሂሳዊመሆኑ፤ሁለተኛው የሚያተኩረው በተናጠል
ጉዳዮችላይሳይሆንባጠቃላይጉዳዮችላይመሆኑናሦስተኛው
የሚያነ ሳቸው ጥያቄዎችስለዓለም፣ስለሰውናስለሰው ልጅ
አስተሳሰብአጠቃላይጉዳዮችመሆኑነ ው::ከዚህአንጻርሚለር
እንደጻፈው ፍልስፍናማለትእጅግጠቃሚ ስለሆኑጥያቄዎችና
ጉዳዮችምክን ያታዊናሂሳዊበሆነመን ገድየሚያስብና
የሚመራመርየጥናትመስክነ ው::የፍልስፍናአንድልዩባሕርይ
ሰዎችያለበቂማስረጃናያለአን ዳችጥርጣሬየተቀበሉትን
ሐሳቦችናእምነ ቶችእንዳለየሚቀበልአለመሆኑነ ው::የሐሳቦችና
እምነ ቶችምክን ያታዊመሠረትምንእን ደሆነመረዳትይፈልጋል።
በቂናተገቢትኩረትያልተሰጠው የጥናት፤የምርምርናየዕውቀት
ዘርፍቢሆን ም ፍልስፍናእስካሁንለገነ ባቸው ዕውቀቶችሁሉፈር-
ቀዳጅናመሠረትጣይሆኖአገልግሏል።ለዚህነ ው የዕውቀቶች
«እናት፤ንግሥትኂወይም ታ የሳይንሶችሁሉሳይን ስኂበመባል
የሚታወቀው: :የሰው ልጅፍልስፍናንለምንይፈልጋል?ማን ን
ወይም ምን ንይጠቅማል?ምናልባትፍልስፍናብቻ
የሚመልሳቸውናሌሎችየዕውቀትዘርፎችየማይመልሷቸው
ጥያቄዎችይኖሩይሆን ?በዘመናችንለፍልስፍናትምህርትናጥናት
በቂትኩረትየማይሰጠው ለምንይሆን ?ፈላስፎችየሚያነ ሱአቸው
ጥያቄዎችናየሚመልሱአቸው መልሶችበሰው ልጅሕይወትና
ዕድገትውስጥ የማይተገበሩናጭ ብጥነ ትየሌላቸው ሆነው ይሆን?
አንዳን
ድሰዎችስለማይታይናስለማይጨ በጥ ረቂቅነ ገር
የሚደረግሰበካአድርገው ያስቡታል።አንዳንዶችደግሞ በሥራ
የማይጠመዱ ወይም ቁጭ ብለው ለማሰብየሚያስችላቸው ጊዜ
ያላቸው ሰዎችየሚያደርጉትመራቀቅነ ው ይላሉ።
ሰዎችየማሰብችሎታናየማወቅፍላጎትያላቸው ፍጡራንናቸው: :
ችሎታናፍላጎትባይኖራቸው ኖሮማሰብናሐሳብየሚባሉነ ገሮች
ባልተፈጠሩነ በር።አርስቶትልእን ደሚለው ታሁሉም ሰው በተፈጥሮ
የማወቅፍላጎትአለውኂ ::ሰው ስለሚኖርባትም ሆነ
ስለማይኖርባትዓለም ማወቅይፈልጋል፣ስለራሱም ሆነስለሌላው
በቂግን ዛቤማግኘትይሻል፣የሚያውቀውንነ ገርእን ዴትናበምን
ያህልጥልቀትእን ደሚያውቅና፤የማያውቀውንደግሞ ለምን ና
እንዴትማወቅእን ዳልቻለመረዳትይፈልጋል: : ይህንፍላጎት
ለማሟላትስለበርካታነ ገሮችብዙጥያቄዎችንአን ስቷል፣
ለጥያቄዎቹመልሶችይሆናሉብሎ የገመታቸውንሰጥቷል።
ስለዚህሰው የሚያስብናየሚመራመር፤የሚፈጥርናየሚያፈልቅ
ፍጡርነ ው ያስባለማለትበአእምሮው ብዙነ ገሮችንይሠራል
ማለትነ ው ይጠራጠራል፣ይጠይቃል፣ይመራመራል፣
ይገመግማል፣ይገነ ዘባል፣ያገናዝባል፣ይመዝናል፣ያመዛዝናል፣
ይተነትናል፣ይከራከራል፣ያምናል፣ብይንይሠጣል፣ይዘግባል፣
ይፈትሻል፣ይፈጥራል፣ወዘተ.እነ ዚህየሰው ልጅአእምሮው
ከሚሠራቸው ነ ገሮችመካከልጥቂቶችናቸው: :የሁሉም ዋና
ዓላማ አስተማማኝዕውቀትንማመን ጨ ትናምክን ያታዊግን ዛቤን
ማስጨ በጥ ነው::ፍልስፍናየሚያጠናው ሶስትትላልቅነ ገሮችን
ነው ዓለምን ፣ሰውንናየሰው አስተሳሰብን
።በተናጠልነ ገሮች
ዙሪያየሚነሱጥያቄዎችናችግሮችበተፈጥሮናበማሕበራዊ
ሳይንሶችየሚጠናሲሆንእነ ዚህሳይን ሶችስለዓለም፧ስለሰውና
ስለሰው አስተሳሰብሊያጠኑአቸውናሊመልሱአቸው
የማይችሉአቸው አጠቃላይጥያቄዎችናችግሮችለፍልስፍና
የሚተው ናቸው::
በሰው ልጅየታሪክሂደትውስጥ በመጀመሪያሰው ላነ ሳቸው
ጥያቄዎችምክን ያታዊየሆኑመልሶችንመስጠትየሞከረው
ፍልስፍናነው: :
ሳይን ሶችየራሳቸውንጥናትፈጥረው ውስንበሆኑ
ጉዳዮችላይትኩረትማድረግከመጀመራቸው በፊትፍልስፍና
እንደሳይንስም እን ደፍልስፍናም ሆኖለሰዎችጥያቄመልስ
ይሰጥ ነበር።ለዚህነ ው በዕድገትታሪኩውስጥ የሰው ልጅ
ለመጀመሪያጊዜየፈጠረው ምክን ያታዊአስተሳሰብፍልስፍናነ
ው
የሚባለው: :
በተለያዩነ ገሮችላይትኩረትያደረጉሌሎችየዕውቀት
ዘርፎችበታሪክሂደትውስጥ ከፍልስፍናእየወጡ የራሳቸውንነ ጻ
አውድሲፈጥሩእነ ርሱየማይደርሱባቸው ጉዳዮችለፍልስፍናብቻ
የሚተው ሆነ :
:
ዛሬሰው ካነሳቸው ጥያቄዎችመካከልየተወሰኑትበተግባራዊ
ሳይንሶችየተመለሱናየሚመለሱናቸው: :በሌላበኩልደግሞ
ሳይንሶችመጠየቅናመመለስየማይችሉአቸው ሌሎችመሠረታዊ
ጥያቄዎችአሉ።ይሁንእን ጂ የሰው አዕምሮለጥያቄዎችመልስ
ካላገኘእረፍትማግኘትየማይችልመሆኑየፍልስፍናን
አስፈላጊነትናዕድገትየግድአደረገው: :ለዚህነው ዛሬፍልስፍና
ከሚያተኩርባቸው ጉዳዮችመካከልአን
ዱናዋነ
ኛው ከሳይን
ስ
ተደራሽነ
ትውጪ ያሉጥያቄዎችየሆኑት::
ፍልስፍናም ሆነሳይንስምክን ያታዊናሂሳዊበመሆናቸው በተወሰነ
ደረጃአን ዱ ሌላውንመሆንይችላል።ይሁንእን ጂ ፍልስፍና
የሚያነሳቸውናየሚመልሳቸው አንዳን
ድጥያቄዎችበሚታዩናበሚዳሰሱ
ጉዳዮችላይከሚያተኩሩሳይን ሶችውጪ ናቸው: :ሰው በማያውቃቸው
ወይም የሚያውቃቸው ነ ገርግንበሚገባባልተረዳቸው ነ ገሮችላይ
ያተኩራል።በዚህምክን ያትበአንዳንዶችዘንድፍልስፍናፍሬየማይሰጥ
ዛፍመስሎ ሊታይይችላል።በእርግጥ ከሚያነ ሳቸው ጥያቄዎችመካከል
አንዳንዶቹከሰው ልጅተግባራዊሕይወትናእውነ ታጋርቀጥተኛቁርኝት
የሌላቸው ናቸው::ለምሳሌታ ዓለም እን
ዴትናመቼተፈጠረች?በዓለም
ላይየመጀመሪያናየመጨ ረሻየሌለው ነ ገርምንድነው?»እነዚህናእነ
ዚህንየመሳሰሉጥያቄዎችከተጨ ባጭ ሕይወትእጅግርቀው ስለሚገኙ
ነገሮችየሚነ ሱናቸው::ይሁንእንጂ ጥያቄዎቹበሰው ውስጥ የተፈጠሩና
የሚኖሩበመሆናቸው በሕይወትላይየራሳቸው ተፅዕኖአላቸው: :
ፍልስፍናጥያቄበማን ሳትብቻየሚቆም አይደለም፤መልስም ይሰጣል።
ይህመልስምክን ያታዊወይም ኢ-ምክን ያታዊሊሆንይችላል።ያም ሆነ
ይህየተወሰነእምነ ትየሚፈጠረው በዚህላይተመስርቶነ ው።አንዳንድ
ጥያቄዎችእጅግረቂቅስለሆነ ናከሰው ርቀው ይኖራሉተብለው
ስለሚታሰቡነ ገሮችቢሆኑም፤ሰው ለጥያቄዎቹየሚሰጣቸው መልሶች፤
የዚህንሰው አቅም በማጎልበትዕድገቱን ናሕይወቱንየሚያበረታቱወይም
አሉታዊጫ ናበመፍጠርየሚያደናቅፉሊሆኑይችላሉ: :የፍልስፍና
ዕውቀትወይም ግን ዛቤሂሳዊነትናምክን ያታዊነትበሰው ውስጥ
መተማመን ን(አማኔታን)(
confi
dence)ይፈጥራል።ከዚህአን ጻር
በሰው ሕይወትናዕድገትላይበጎየሆነተፅዕኖየማያሳርፍአስተሳሰብ
በፍልስፍናውስጥ የለም።
ከላይበዝርዝርለማብራራትእን ደተሞከረው ፍልስፍናንመስራትወይም
መፈላሰፍከሰው ልጅየማይነ ጠልነ ው:
:በሌላአገላለጽመፈላሰፍለሰው
ልጅየምርጫ ጉዳይሳይሆንየሕይወትጥሪነ ው::የሰውንልጅ
ምክን ያታዊኑባሬየሚያደርገውም ይህነ ው።የማይታወቁትን ናበትን
ሹ
የሚታወቁትንነ ገሮችበሚገባየማወቅናምክን ያታዊናሂሳዊበሆነ
መን ገድየማሰብፍላጎትበሰው ልጅተፈጥሮውስጥ አለ።ፍላጎቱየቁሳዊ
ነገሮችብቻሳይሆንየኢ- ቁሳዊነገሮችማለትም (ምሁራዊ፤ፍልስፍናዊ፤
ሃማኖታዊናመን ፈሳዊ)አዕምሮአዊም ነው:
:ሥነ-ፍጥረታዊፍላጎቶቹን
ለማርካትቁሳዊነ ገሮችያሉትንያህልአዕምሮአዊፍላጎቶቹንለማርካት
ምሁራዊናመን ፈሳዊነ ገሮችያስፈልጉታል።አንድፀሐፊእን ዳለው
«ፍልስፍናተፈጥሮአዊነ ው፤ሊታፈንየማይችልየሰብአዊሕላዌአካል
ነው::»ሰው ፍልስፍናንከራሱቆርጦ ሊጥለው ወይም ሊተወው
አይችልም።ስለዚህይህሰው ፍልስፍናዊኑባሬም ነ ው።
በእርግጥ አንዳንድተመራማሪዎችፍልስፍናለፈላስፎችብቻመተው
ያለበትነው ይላሉ::
ወደድን ም ጠላንም፤አወቅን ም አላወቅንም ግንየሰው
ልጅያለፍልስፍናአይኖርም።ፍልስፍናየሰው ልጅመሠረታዊምን ነት
እንጂ ስን
ፈልግየምናነ ሳው ሳን
ፈልግየምን ጥለው አይደለም።መፈላሰፍ
ሰው መሆንነ ው:
:ብን ፈላሰፍም፤ባን ፈላሰፍም እንፈላሰፋለን።ፍልስፍና
መታየትየሚኖርበትየምሁራንእን ቅስቃሴብቻሆኖሳይሆንሰብአዊና
ሰዋዊጉዳይሆኖም ነ ው::አርስቶትልእን ዳለው ታአወቀው አላወቀው
ሁሉም ሰው ፍልስፍናአለውኂ፤እናም ሁሉም ሰው በተወሰነደረጃፈላስፋ
ነው::
ይወቁትም አይውቁት፤ግርድፍይሁንየረቀቀያለፍልስፍናየሚኖር
ሰብአዊግለሰብም ሆነሕብረተሰብየለም።ባጭ ሩሰዎችየሚኖሩትና
ሕይወታቸውንየሚመሩትባላቸው ፍልስፍናነ ው::
የተለያዩሳይንሶችየተለያዩየጥናትመስኮችናተገብሮዎችአሉአቸው: :
የሚያነሱአቸው ጥያቄዎችናየሚመልሱአቸው መልሶችስለተናጠል
ነገሮችነው::
ይሁንእን ጂ የሰው ልጆችየሚያነ ሱአቸው ጥያቄዎች
በተናጠልስለሚኖሩናስለምናውቃቸው ነ ገሮችብቻአይደለም፤ስለ
ነገሮችግንኙነትናአጠቃላይባሕርይም ጭ ምርእን ጂ።የተናጠልነገሮች
ዕውቀትብቻውንትክክለኛየ ሆነግንዛቤን(wi
sdom)ሊሰጠን
አይችልም።በዓለም ላይብቻውንየሚቆም ምን ምነ ገርየለም።ስለዚህ
ሰው ማወቅየሚፈልገው እያን ዳንዱንነገርብቻሳይሆንበዓለም ላይያሉ
ነገሮችሁሉእን ዴትአድርገው መስተጋብራዊሥርዓትእን ደፈጠሩም
ጭ ምርነው::
የፍልስፍናሥራትን ተናዊናቅን ብራዊ፣ገንቢናአፍራሽመልኮችአሉት።
በትንተናአንድንጥቅልሐሳብበትኖጠቃሚ የሆነ ውንናያልሆነ ውንለይቶ
ለማሳየትይሞክራል።በቅን ብራዊተግባሩጠቃሚ፣ተፈላጊ፣እውነ ትና
ውበትየሆኑትንነ ገሮችማሳየትየሚችለው አመክን ዮያዊበሆነመን ገድ
ነው::በዚህተግባሩየነ በረውንአፍርሶያልነ በረውንይገነባል።ካተን
የተባለው ፀሐፊታ በፍልስፍናውስጥ ገን ቢናአፍራሽገጾችአሉኂይላል።
የሚገነ ባው ጠቃሚ፣አስፈላጊ፣ምክን ያታዊ፣እውነትናማረጋገጫ ያለውን
ነው::የሚያፈርሰው ደግሞ የማይጠቅም፣የማይፈለግ፤ውሽት፣
ኢምክን ያታዊ፤ማስረጃየሌለውናኢአመክን ዮያዊየሆነውንነ ው::
ምክን ያታዊናእውነ ትየሆኑትንኢምክን ያታዊናውሸትከሆኑትለይቶ
ማወቅናማሳወቅበሚያደርገው ጥረትገን ቢነ ው:
:ኢምክን ያታዊንና
ውሸትንከምክን ያታዊናእውነ ትለይቶየሚያስወግድበመሆኑደግሞ
አፍራሽነ ው::
ሰዎችከአእምሮአቸው ውስጥ በሚነሳው ችግርምክን
ያትይሰቃያሉ::
ነገር
ግንየዚህችግርመን ስኤየትእንደሆነለማወቅይቸገራሉ:
:የችግራቸው
መንስኤከውስጣቸው ሆኖእያለከውጪ ይፈልጋሉ።ብዙጊዜለውስጣዊ
ችግራቸው ውጫ ዊምክን ያትያቀርባሉ፤ያማርራሉ።ከውስጣቸው
የሚነሳችግርብዙጊዜአይታሰባቸውም።ስለዚህለማወቅየሚጥሩት
ባብዛኛው ከራሳቸው ውጪ ስለሆነምክን ያትእንጂ በውስጣቸው ስለላው
ነገርአይደለም።የፍልስፍናፍተሻየሚያተኩረው በውጫ ዊነ ገሮችላይ
ብቻሳይሆንበሰው ውስጣዊማን ነትም ላይነ ው::ዋናው የፍልስፍናቤተ-
ሙከራአስተሳሰብወይም ሐሳብነ ው:
:የሰው አስተሳሰብአን ዳንዴ
የቅርቡንሩቅየሩቁንቅርብ፣ቀላሉንከባድ፣ከባዱንቀላል፣ያለንየሌለ
የሌለንያለ፣የሚቻልንየማይቻል፣የማይቻልንየሚቻል፣ውሸትንእውነ ት
እውነትንውሸትአድርጎያቀርባል።ስለዚህአስተሳሰቦችእን ዳለ
ከመወሰዳቸው በፊትመፈተሽአለባቸው: : እውነታንበትክክልየሚገልጹ
መሆናቸው መረጋገጥ አለበት።
ከዚህአን ጻርሲታይየፍልስፍናዋናጉዳይየሰውንልጅአዕምሮማልማት
ነው::
አዕምሮው የለማ ሕብረተሰብአብሮለመኖር፣አብሮለመሥራትና
አብሮለማደግአይቸገርም።ያልለማ አዕምሮግንአመክን ዮያዊአቅሙ
ዝቅተኛመሆኑብቻሳይሆንየእኩይአስተሳሰቦችምን ጭ ናመሠረት
የመሆንዕድልሰፊነ ው::የለማ አዕምሮበርካታናውስብስብየሆኑ
ችግሮችን ናጥያቄዎችንምክን ያታዊበሆኑመን ገዶችየመፍታትና
የመመለስአቅም አለው: :ፍልስፍናበባሕርይው ነባርሐሳቦችን፣
እምነቶችን ፣ሥርዓቶችን ፣እሴቶችን ፣ግንኙነ
ቶችንእን ዳሉአይቀበልም::
አስተሳሰቦችይፈጠራሉ፤ያድጋሉ፤ያረጃሉ።ሐሳቦችአረጁ ማለትሰውን
የሚጎዱ እን ጂ የሚጠቅሙ መሆናቸው አብቅቷልማለትነ ው::ካተን
እንደሚለው ታ ያረጁ የአስተሳሰብሥርዓቶችሰውንየማገልገልአቅም
የላቸውምኂያለፍልስፍናዊትን ተናሃሳቦችሰውንየማገልገልአቅም
ያላቸውናየሌላቸው መሆናቸውንመረዳትያስቸግራል።ያረጀውንመጣል
ወይም እርሱንየሚተካአዲስሐሳብማመን ጨ ትናማቀንቀንየግድይላል::
የዳበረየ
ፍልስፍናባሕልበሌላቸው ሕብረተሰቦችውስጥ የተሳሳቱ
ግንዛቤዎች፣የተለያዩየሀሰትአምልኮቶች፣እውነ ትነታቸው ያልተረጋገጠ
አመለካከቶች፣አለመተማመን ናአለመፈቃቀድ፣ትዕቢትናጥላቻ፣
የበላይነትናየበታችነትስሜት፣ሐሜትናውሸት፣ምቀኝነ ትናአስመሳይነ ት
ባጠቃላይምክን ያታዊያልሆነአስተሳሰቦችማሕበራዊእውነ ሰታንና
ግለሰባዊሕይወትንየሚቆጣጠሩናቸው: :እነ
ዚህየአን ድንማሕበረሰብ፣
ሕዝብወይም ሀገርፖለቲካ፣ባሕል፣ማሕበራዊናኢኮኖሚያዊሕይወት
መሠረትበማሳጣትአደጋላይየሚጥሉናቸው።በሳይን ስናቴክኖሎጂ
ዕድገትየተሻለደረጃላይደርሳለችበምትባለው ዓለማችንውስጥ ዛሬ
ሕዝቦችምክን ያትበጎደላቸው አስተሳሰቦችየተነሳየጥላቻናየጦርነ ት፣
የክፋትናጥፋት፣ የዘረኝነ
ትንየአግላይነትመከራይገፋሉ: :
ኢትዮጵያበታሪኳከአን ጋፋዎቹሀገሮችአን ዷብትሆን ም ባለመታደል
የዳበረየፍልስፍናባሕልየላትም።በማሕበረሰባችንውስጥ የበላይነ ት
ያለው አስተሳሰብምክን ያታዊናሂሳዊአቅም ያለው አይደለም: :ባብዛኛው
ሰፍኖያለው የመካከለኛክፍለዘመንአስተሳሰብነ ው::በመካከለኛው
ክፍለዘመንአስተሳሰብየ21ኛውንምዕተ- ዓመትሕይወትናሀገርመምራት
ምንያህልከባድእን ደሆነመገመትይቻላል።ለበርካታምዕተ- ዓመታት
በሀገራችንውስጥ የ ነ
በረው አስተሳሰብችግርንየመፍጠርእን ጂ
የመፍታት፣ጥያቄንየማን ሳትእንጂ የመመለስ፣የማጣላትእን ጂ
የማስታረቅ፣የማራራቅእን ጂ የማቀራረብ፣የመግፋትእን ጂ የማቀፍ
አቅም አልነበረውም።ዛሬም ያለው ገዢአስተሳሰብይኸው ነ ው::
ስላለንበትማሕበረሰብለትን ሽጊዜእናስብ፤ራሳችንንናያለን ንቤተሰብ
እናስተውል::ብዙዎቻችንከላይበተጠቃቀሱእኩይነ ገሮችየተቸገርን
ወይም በእነዚህነገሮችያስቸገርንእን ደምንሆንይገመታል።ከእነ ዚህነፃ
የሆኑሰዎችየሉም ማለትባይቻልም ቁጥራቸው በእጅጉዝቅተኛነ ው::
የብዙሰው አዕምሮባብዛኛው ማሰብየማይኖርበትንየሚያስብወይም
ማሰብየሚኖርበትንየማያስብበመሆኑሕይወትናዕድገትበኢትዮጵያ
ክፋትናጥፋት፣ፍርሃትናሥጋት፣መግፋትናመገፋትተለይቶትአያውቅም:
:

3,
ፍልስፍናየሚመረምራችው አምስትዋነ
ኛ
ቁምነገሮች

1,
ህላዌ
2,
ግብረገብ
3,
እውቀት
4,
እውነ
ት
5,
ውበት
ፍልስፍናየሚመረምራችው አምስትዋነ
ኛቁምነ
ገሮችህላዌ፣
ግብረገብ፣እውቀት፣እውነ
ት፣እናውበትናቸው።
ፈላስፋዎችንለብዙዘመናትሲያስጨ ን
ቁከቆዩጥያቄዎች
ውስጥ
እውነ
ትምን
ድርነ
ው?አን
ድንአስተያየ
ትለምን
ናእን
ዴት
እውነ
ትወይም ሃሰትመሆኑንእናውቃለን
?ጥበብስ
ምን
ድርናት?
አዋቂነ
ትየሚቻልነ
ገርነ
ውን?ማወቃችን
ንእን
ዴት
እናውቃለን
?አዋቂነ
ትየሚቻልነ
ገርከሆነየታወቀእና
ያልታወቀማለትምን
ድርነ
ው?ከታወቀው ያልታወቀውን
እን
ዴትመሻትእን
ችላለን
?
ግብረገብበሆነ
ው እናባልሆነ
ው መካከልልዩነ
ትአለን
?
ካለስልዩነ
ቱምን
ድርነ
ው?የትኞቹድርጊቶቻችንናቸው
ልክ?ልክያልሆኑትስየትኞቹናቸው?ሥነ
ምግባራዊ
መስፈርቶችቋሚ ናቸው ወይስተነ
ፃፃሪ?እን
ዴትስመኖን
አለብኝ?
ገሃድየሆነ
ው ምን
ድርነ
ው?የገሃድነ
ገሮችተፈጥሮአቸው
እን
ዴትያለነ
ው?እውንአን
ዳንድነ
ገሮችከኛግን
ዛቤ
ውጭ መኖርይቻላቸዋልን
?
ውበትምን
ድርነ
ው?ውብየሆኑነ
ገሮችከሌሎቹበምን
ይለያሉ?ሥነ
ጥበብምን
ድርነ
ች?ሃቀኛውበትየገኛልን
?
የሚሉትናቸው።
ፕሌቶእናአሪስጣጣሊስ
እነ
ዚህከላይበደፈናው የተጠቀሱጥያቄዎችእን
ደቅደም
ተከተላቸው አመክን
ዮአዊ፣ሥነ
-እውቀታዊ፣ሥነ
-ምግባራዊ፣
ሥነ
-ኃልዮአዊ፣እናሥነ
-ውበትአዊበመባልይታወቃሉ።
ምን
ም እን
ኳንእነ
ዚህዋነ
ኞቹጥያቄዎችይሁኑእን
ጂ ብቸኞቹ
አይደሉም።በተጨ ማሪም በመካከላቸው አን
ዳንድመደራረብ
ይታያል።ታዋቂው የግሪክፈላስፋአሪስጣጣሊስሥነ
-
መን
ግሥት፣ሥነ
-ተፈጥሮ፣ሥነ
-ምድር፣ሥነ
፡ሕይወት፣ሥነ
-
አየርእናሥነፈለክየፍልስፍናክፍሎችናቸው ብሎ ያምን
ነ
በር።
ሌሎችየፍልስፍናባህሎችከምዕራባውያንፍልስፍናበተለየ
በነ
ዚህጉዳዮችላይበዙም አላተኮሩም።ምን
ም እን
ኳንየሂን
ዱ
ፍልስፍናበዚህአን
ፃርከምዕራባውያኑቢመሳሰለም እስከ
19ኛው ምዕት-
አመትድረስበኮሪይኛ፣በጃፓን
ኛ፣እና
በቻይን
ኛውስጥ "
ፍልስፍና"የሚልቃልይገኝአልነ
በረም።
በተለይየቻይናፈላስፎችከግሪኮቹለየትያለየምደባስርዓት
ይከተሉነ
በር።
ፍልስፍናዊባህሎች
የምዕራቡዓለም ፍልስፍና
የምዕራቡአለም ፍልስፍናየሚጀምረው ከግሪኮችሲሆን
የመጀመሪያው ፈላስፋተብሎ የሚታወቀው ታሊዝነ
ው።ይህ
ሰው የኖረበትንጊዜለማወቅብዙም አስቸጋሪአይደለም።
ይኸውም በ593ዓክልበ.(
ዓም)የፀሃይግርዶሽእን
ደሚኖር
በመተን
በዩከዚህጊዜየተወሰነአመትቀደመ ብሎ
ማይሌጠስበተባለችው የትን
ሹእስያ(
የአሁኑቱርክ)ክፍል
እን
ደተወለደየታወቀነ
ው።ታሊዝዓለም እናበውስጡ ያሉ
ነ
ገሮችሁሉከውሃእን
ደተፈጠሩያምንነ
በረ።ከሱበኋላ
የተነ
ሱየግሪክፈላስፎችየሱኑመን
ገድበመከተልዓለም
ከአን
ድወይም ከሌላነ
ገረእን
ደተፈጠረችአስተምረዋል።
ለምሳሌአናክሲሜነ
ስየዓለም ጥን
ተመሰረቷአየርነ
ው ሲል፣
ሄራቅሊጠስእሳትነ
ው ብሏል።አናክሲማን
ደርከነ
ዚህሁሉ
ለየትበማለትየዓለም መሰረቷይህነ
ው የማይባል
«apei
ron»ወይም የትየለሌየሆነነ
ገርነ
ው ይላል።
የምእራቡንዓለም ፍልስፍናእስክ1900ድረስቅርጽ
እን
ዳስያዙየሚነ
ግርላቸው ፈላስፋዎችየሚከተሉትናቸው፡
ሶቅራጥስ፣አሪስጣጣሪስ፣ፕላጦ፣አክዊናስ፣ኤራስመስ፣
ማኪአቬሌ፣ቶማስሞር፣ሞን
ታጝ፣ግሮቲየስ፣ዴካርት፣ሆበስ፣
ስፒኖዛ፣ሎክ፣ሌብኒሽት፣በርክሌ፣ሑሜ፣ቮልቴይ፣ሩሶ፣
ካን
ት፣ሺለር፣ሄግል፣ሾፐናዎር፣ጆንኦስቲን
፣ጄ.
ኤስ.ሚል፣
ኮምቴ፣ዳርዊን
፣ማርክስ፣እን
ግልስ፣ፍሬደሪሕኚሼ፣ዱርካሂም
የምስራቁዓለም ፍልስፍና
የምስራቁአለም ፍልስፍናመነ
ሻኢትዮጲያናት፡
፡እን
ደውም
የመላው አለም፡
፡በተለይኮከባቸው gemi
niየሆኑትየሐበሻ
ተወላጆችየኮከባቸውንሀያልነ
ትበመጠቀም ወደአረቡአለም
በመገስገስየምድራችን
ንየፍልስፍናመን
ገድቀይሠዋል፡
፡
የፍልስፍናእይታክፍል2አለቀ

ጸሀፊ-ናርዶስለማ
ኢሜል-
fyodor
edost
ovosky
@gmai
l.
com
ስ.
ቁጥር-
0938713287

ነ
ሀሴ2012

ክፍል3ይቀጥላል