Axular BHI DBH 4 Fisika eta Kimika

NOMENKLATURA

● Substantzia baten izena emanda bere formula idaztea.

● Substantzia baten formula emanda bere izena (edo izenak) adieraztea.

Adibidez:
Formulatu Izendatu
Ura H2O NaCl sodio kloruroa
Karbono dioxidoa CO2 H2S dihidrogeno sulfuroa
Dihidrogenoa H2 CaO kaltzio oxidoa

FORMULA

➢ Elementuak beren ikurren bidez adierazten dira.

➢ Formulan duten ordena erabakitzerakoan beheko taula hartuko dugu kontuan: geziari
jarraituz elementu guztiak zerrenda batean daude. Zerrendako azkena formularen
ezkerraldean idazten da.

Orokorrean, elementu elektropositiboa ezkerraldean idazten da eta elektronegatiboa

eskumaldean.

Adibidez:
NaCl, Al2S3, NH3, H2O, CO2, OCl2

➢ Formulako azpiindizeek elementuen arteko proportzioa adierazten dute.

Formulako elementuen oxidazio zenbakien batura nulua da substantzia neutroetan. Ioietan
oxidazio zenbakien batura ioiaren kargaren berdina da

IZENA
➢ Konposizio izena erabiliko dugu. Elementuak formulan dauden hurrenkeran
izendatzen dira. Elementuen arteko proportzioa adierazteko bi modu daude:
o Aurrizki biderkatzaileak erabiliz. Anbiguetaterik ez badago, izendatu ahal dira
aurrizki biderkatzailerik gabe.
o Oxidazio zenbakia idatziz, zenbaki erromatarrez eta parentesi artean
(beharrezkoa bada, elementu batek oxidazio zenbaki bat baino gehiago izan
dezakeelako).

Adibidez: K2S: dipotasio sulfuroa, potasio sulfuruoa; AlCl 3: aluminio trikloruroa, aluminio
kloruroa; CH4: karbono tetrahidruroa; BaO: bario oxidoa; FeH 3: burdina trihidruroa, burdin(III)
hidruroa

1
Axular BHI DBH 4 Fisika eta Kimika

OXIDAZIO ZENBAKIAK (eta KARGA ZENBAKIAK)

Oxidazio zenbakiak zenbaki positiboak edo negatiboak dira elementuen konbinazioetan

inplikatutako elektroi kopuruarekin erlazionatutakoa .

● Konposatu ionikoetan eskuratutako edo galdutako elektroi kopuruaren berdina da

oxidazio zenbakia. Adibidez, Na 2S → Na: +1, S: -2. Kasu honetan karga zenbakia
ere esaten zaio oxidazio zenbakiari.

● Konposatu kobalenteetan elektroiak partekatu egiten dira baina oxidazio zenbakia

kalkulatzerakoan elementu elektronegatiboari esleitzen zaizkio loturako elektroi biak.
Adibidez, CO2 → C: +4, O: -2

Bestalde, hainbat elementuk oxidazio zenbaki bat baino gehiago izan ditzakete (bukaerako
taulan dituzu horietako batzuk).

Adibidez: Fe2O3 burdinaren oxidazio zenbakia +3 da.

FeO burdinaren oxidazio zenbakia +2 da.

Hona hemen, hasteko, ikasi beharreko batzuk:

● Hidrogenoa: -1 (metalekin) eta +1 (ez metalekin)

● Oxigenoa: -2
o Kalkogenoak: -2 (sulfuru, selenuro, telururoetan)
● Fluorra: -1
o Halogenoak: -1 (kloruro, bromuro, ioduroetan)
● Metal alkalinoak: +1
● Metal lurralkalinoak: +2
● Beste hainbat metal:
o Zilarra: +1 Zinka: +2 Aluminioa: +3

Adibidez:

Zein da elementu bakoitzaren

FORMULA Zein proportziotan daude?
oxidazio zenbakia?
K2S 2:1 K: +1; S: -2
AlCl3 1:3 Al: +3; Cl: -1
CH4 1:4 C: +4; H: -1
FeH3 1.3 Fe: +3; H: -1

2
Axular BHI DBH 4 Fisika eta Kimika

SUBSTANTZIA BAKUNAK

Formula Izena
Au urrea
Fe burdina
H2 dihidrogenoa
N2 dinitrogenoa
O2 dioxigenoa, oxigenoa
O3 trioxigenoa, ozonoa
S8 oktasufrea

IOI MONATOMIKOAK

Ioi monoatomikoak karga duten atomoak dira.

Katioiak elementuaren izenaz izendatzen dira eta, jarraian eta parentesi artean, karga
zenbakia
Anioiak –uro atzizkiaz idazten dira. Aukera dago, jarraian eta parentesi artean, karga
zenbakia jartzeko.

Formula Izena
Na+ sodio(1+)
Fe3+ burdina(3+)
Ag+ zilarra(1+)
Ca2+ kaltzio(2+)
Cl¯ kloruro(1-), kloruroa
S2- sulfuro(2-), sulfuroa
H¯ hidruro(1-), hidruroa

OXIDOAK (ELEMENTUA + OXIGENOA)

Oxigenoaren oxidazio zenbakia -2 da.

● Formula idazterakoan: kontuan izan oxidazio zenbakien baturak nulua izan behar
duela.
● Izena bi modutan idatzi ahal dugu:
o Aurrizki biderkatzaileen bidez adieraziko dugu elementuen proportzioa.
o Oxigenoarekin konbinatzen den elementuaren oxidazio zenbakia zein den
argitu behar bada, zenbaki erromatarrez idatziko dugu eta parentesi artean.

Formula Izena
Na2O sodio oxidoa, disodio oxidoa
CaO kaltzio oxidoa
SO3 sufre trioxidoa, sufre(VI) oxidoa

3
Axular BHI DBH 4 Fisika eta Kimika

RaO radio oxidoa

BaO bario oxidoa
CO2 karbono dioxidoa, karbono (IV) oxidoa
K2O dipotasio oxidoa, potasio oxidoa
Li2O litio oxidoa, dilitio oxidoa
P2O3 difosforo trioxidoa, fosforo (III) oxidoa
SrO estrontzio oxidoa
BeO berilio oxidoa
Cs2O zesio oxidoa, dizesio oxidoa
Rb2O rubidio oxidoa, dirubidio oxidoa
ZnO zink oxidoa
CdO kadmio oxidoa
Cu2O kobre(I) oxidoa, dikobre oxidoa
FeO burdin monoxidoa, burdin(II) oxidoa
PbO2 berun(IV) oxidoa, berun dioxidoa
Co2O3 dikobalto trioxidoa, kobalto(III) oxidoa
N2O dinitrogeno monoxidoa, nitrogeno(I) oxidoa
HgO merkurio monoxidoa, merkurio(II) oxidoa
N2O3 dinitrogeno trioxidoa, nitrogeno (III) oxidoa
Fe2O3 dibrudin trioxidoa, burdin(III) oxidoa
PbO berun(II) oxidoa, berun monoxidoa
PtO2 platino dioxidoa, platino(IV) oxidoa
SnO2 eztainu(IV) oxidoa, eztainu dioxidoa
B2O3 diboro trioxidoa, boro oxidoa
SO sufre monoxidoa, sufre(II) oxidoa
Hg2O merkurio(I) oxidoa, dimerkurio oxidoa
NiO nikel monoxidoa, nikel(II) oxidoa
MgO magnesio oxidoa
Ag2O zilar oxidoa, dizilar oxidoa
CO karbono monoxidoa, karbono(II) oxidoa
P2O difosforo monoxidoa, fosforo(I) oxidoa
Ni2O3 nikel(III) oxidoa, dinikel trioxidoa
SeO selenio monoxidoa, selenio(II) oxidoa
SeO3 selenio trioxidoa, selenio(VI) oxidoa
SO2 sufre dioxidoa, sufre (IV) oxidoa
N2O5 dinitrogeno pentaoxidoa, nitrogeno(V) oxidoa
P2O5 difosforo pentaoxidoa, fosoforo(V) oxidoa
SiO2 silizio dioxidoa, silizio(IV) oxidoa

4
Axular BHI DBH 4 Fisika eta Kimika

Al2O3 aluminio oxidoa, dialuminio trioxidoa

OXIGENO HALUROAK (OXIGENO + HALOGENOA)

Oxigenoa ezkerraldean idazten da. Izendatzeko, aurrizki biderkatzaileak erabiliko ditugu.

Formula Izena
OF2 oxigeno difluoruroa
OCl2 oxigeno dikloruroa
O3Cl2 trioxigeno dikloruroa
O5Br2 pentaoxigeno dibromuroa
O7I2 heptaoxigeno diioduroa
OI2 oxigeno diioduroa
O5Br2 pentaoxigeno dibromuroa
O5I2 pentaoxigeno diioduroa

HIDROGENOAREKIN ERATUTAKO KONPOSATUAK

➢ METAL HIDRUROAK (METALA + HIDROGENOA)

Hidrogenoaren oxidazio zenbakia -1 da eta eskumaldean idazten da.

● Formula idazterakoan: kontuan izan oxidazio zenbakien baturak nulua izan behar
duela.
● Izena bi modutan idatzi ahal dugu:
o Aurrizki biderkatzaileen bidez adieraziko dugu elementuen proportzioa.
o Hidrogenoarekin konbinatzen den metalaren oxidazio zenbakia zein den argitu
behar bada, zenbaki erromatarrez idatziko dugu eta parentesi artean.

Formula Izena
CaH2 kaltzio dihidruroa, kaltzio hidruroa
NaH sodio hidruroa
KH potasio hidruroa
BeH2 berilio hidruroa, berilio dihidruroa
SnH2 eztainu dihidruroa, eztainu(II) hidruroa
BaH2 bario hidruroa, bario dihidruroa
PbH4 berun tetrahidruroa, berun(IV) hidruroa
AlH3 aluminio hidruroa, aluminio trihidruroa
FeH2 burdin dihidruroa, burdin(II) hidruroa
CrH3 kromo trihidruroa, kromo(III) hidruroa
CuH2 kobre dihidruroa, kobre(II) hidruroa

5
Axular BHI DBH 4 Fisika eta Kimika

FeH3 burdin trihidruroa, burdin(III) hidruroa

ZnH2 zink dihidruroa, zink hidruroa
MgH2 magnesio dihidruroa, magnesio hidruroa
AgH zilar hidruroa

➢ 13. 14. eta 15. TALDETAKO ELEMENTUEN HIDRUROAK

Formula Izen
BH3 boranoa, boro trihidruoa
CH4 metanoa, karbono tetrahidruroa
SiH4 silanoa, silizio tetrahidruroa
NH3 azanoa, amoniakoa, nitrogeno trihidruroa
PH3 fosfanoa, fosoforo trihidruroa
AsH3 artsanoa, artseniko trihidruroa
SbH3 estibanoa, antimonio trihidruroa

➢ HIDROGENO HALUROAK ETA KALKOGENUROAK

Hidrogenoaren oxidazio zenbakia +1 da eta ezkerraldean idazten da.

Formula Izena Disoluzioan

HF hidrogeno fluoruroa azido fluorhidrikoa
HCl hidrogeno kloruroa azido klorhidrikoa
HBr hidrogeno bromuroa azido bromhidrikoa
HI hidrogeno ioduroa azido iodhidrikoa
H2O oxidanoa, ura
H2S dihidrogeno sulfuroa, hidrogeno sulfuroa azido sulfhidrikoa
H2Se dihidrogeno selenuroa, hidrogeno selenuroa azido selenhidrikoa
H2Te dihidrogeno telururoa, hidrogeno telururoa azido telurhidrikoa

GATZ BITARRAK

Bi elementuren konbinazioa da. Elementuak idazterakoan kontuan izan taulan duten

kokapena. Izendatzerakoan, lehenengo elementuaren izena bere horretan izendatzen da eta
bigarrenari –uro atzizkia jartzen zaio.
o Aurrizki biderkatzaileen bidez adieraziko dugu elementuen proportzioa.
o Ezkerreko elementuaren oxidazio zenbakia zein den argitu behar bada,
zenbaki erromatarrez idatziko dugu eta parentesi artean.

Formula Izena

6
Axular BHI DBH 4 Fisika eta Kimika

CaCl2 kaltzio kloruroa, kaltzio dikloruroa

AlI3 aluminio ioduroa, aluminio triioduroa
CsCl zesio kloruroa
MgBr2 magnesio bromuroa, magnesio dibromuroa
BrF3 bromo trifluoruroa, bromo(III) fluoruroa
CS2 karbono disulfuroa, karbono(IV) sulfuroa
K2S dipotasio sulfuroa, potasio sulfuroa
SF6 sufre hexafluoruroa, sufre(VI) fluoruroa
PCl3 fosforo trikloruroa, fosforo(III) kloruroa
HgS merkurio sulfuroa, merkurio(II) sulfuroa
RaCl2 radio dikloruroa, radio kloruroa
FeCl2 burdin dikloruroa, burdin (II) kloruroa
PbI2 berun diioduroa, berun(II) ioduroa
CrCl3 kromo trikloruroa, kromo(III) kloruroa
IF7 iodo heptafluoruroa
Li2Se dilitio selenuroa, litio selenuroa
Na3N trisodio nitruroa, sodio nitruroa
CCl4 karbono tetrakloruroa, karbono(IV) kloruroa
SnF4 eztainu tetrafluoruroa, eztainu(IV) fluoruroa
BP boro fosfuroa
PCl5 fosforo pentakloruroa, fosforo(V) kloruroa
FeI3 burdin triioduroa, burdin(III) ioduroa
BrF5 bromo pentafluoruroa, bromo(V) fluoruroa
HgBr2 merkurio dibromuroa, merkurio(II) bromuroa
SeI2 selenio diioduroa, selenio(II) ioduroa
AlCl3 aluminio trikloruroa, aluminio kloruroa
PtI4 platino tetraioduroa, platino(IV) ioduroa
IBr3 iodo tribromuroa, iodo(III) bromuroa
BeF2 berilio difluoruroa, berilio fluoruroa
NCl3 nitrogeno trikloruroa, nitrogeno(III) kloruroa
BeF2 berilio difluoruroa, berilio fluoruroa
CuCl2 kobre dikloruroa, kobre(II) kloruroa
AgCl zilar kloruroa
PbS berun monosulfuroa, berun(II) sulfuroa
BaCl2 bario dikloruroa, bario kloruroa
Ag2S dizilar sulfuroa, zilar sulfuroa

7
Axular BHI DBH 4 Fisika eta Kimika

NaBr sodio bromuroa

ZnS zink sulfuroa
MnCl2 manganeso dikloruroa, manganeso(II) kloruroa

HIDROXIDOAK (METAL + HIDROXIDOA (OH-))

Metalaren oxidazio zenbakia positiboa da eta hidroxido anioiaren karga zenbakia -1.

Formula Izena
NaOH sodio hidroxidoa
Mg(OH)2 magnesio dihidroxidoa, magnesio hidroxidoa
Ca(OH)2 kaltzio hidroxidoa, kaltzio dihidroxidoa
LiOH litio hidroxidoa
Al(OH)3 aluminio trihidroxidoa, aluminio hidroxidoa
RbOH rubidio hidroxidoa
KOH potasio hidroxidoa
Pb(OH)4 berun tetrahidroxidoa, berun(IV) hidroxidoa
Fe(OH)2 burdin dihidroxidoa, burdin(II) hidroxidoa
AgOH zilar hidroxidoa
Ba(OH)2 bario dihidroxidoa, bario hidroxidoa
Cr(OH)3 kromo trihidroxidoa, kromo(III) hidroxidoa
Zn(OH)2 zink dihidroxidoa, zink hidroxidoa
Sn(OH)2 eztainu dihidroxidoa, eztainu(II) hidroxidoa

PEROXIDOAK (METAL + PEROXO-TALDEA O )

Formula Izena
H2O2 dihidrogeno dioxidoa, hidrogeno peroxidoa
Na2O2 sodio peroxidoa, disodio dioxidoa
Li2O2 litio peroxidoa, dilitio dioxidoa
Ag2O2 zilar peroxidoa, dizilar dioxidoa
BaO2 bario peroxidoa, bario dioxidoa
MgO2 magnesio peroxidoa, magnesio dioxidoa
K2O2 potasio peroxidoa, potasio dioxidoa
CaO2 kaltzio peroxidoa, kaltzio dioxidoa

8
Axular BHI DBH 4 Fisika eta Kimika

OXOAZIDOAK (HIDROGENOA + EZ-METALA + OXIGENOA)

Hidrogenoaren oxidazio zenbakia +1 da, ez metalarena ere positiboa da eta bat baino
gehiago izan daiteke. Oxigenoaren oxidazio zenbakia -2 da. Oxidazio zenbaki guztien
baturak nulua izan behar du.

➢ Izen arrunta. “Azido” hitza erabiltzen da eta aurrizki eta atzizkien bidez bereizten da
zein den elementu zentralaren oxidazio zenbakia. Adibidez:
H2SO3 azido sulfurosoa (sufrearen oxidazio zenbakia +4 da)
oxidazio zenbakien batura 2x(+1) + (+4) + 3x(-2) = 0

H2SO4 azido sulfurikoa (sufrearen oxidazio zenbakia +6 da)

oxidazio zenbakien batura 2x(+1) + (+6) + 4x(-2) = 0

Izen arrunteko aurrizki-atzizkien erabilera hauxe da:

Elementua oxidazio zenbakia aurrizki-atzizkia

B +3 -iko

C +4 -iko

+3 -oso
N, P, As, Sb
+5 -iko

+4 -oso
S, Se, Te
+6 -iko

+1 hipo…….oso

+3 -oso
Cl, Br, I
+5 -iko

+7 per……...iko

Formula Izena
H2SO4 azido sulfurikoa
HNO3 azido nitrikoa
H2CO3 azido karbonikoa
H3PO4 azido fosforikoa
HClO azido hipoklorosoa
HClO2 azido klorosoa
HClO3 azido klorikoa
HClO4 azido perklorikoa

9
Axular BHI DBH 4 Fisika eta Kimika

➢ Hidrogeno izena. Aurrizki biderkatzaileak erabiltzen dira. Adibidez:

H2SO3 dihidrogeno(trioxidosulfatoa)
H2SO4 dihidrogeno(tetraoxidosulfatoa)

Formula Izen arrunta, Hidrogeno izena

H2SO4 azido sulfurikoa, dihidrogeno(tetraoxidosulfatoa)
HNO3 azido nitrikoa, hidrogeno(trioxidonitratoa)
H2CO3 azido karbonikoa, dihidrogeno(trioxidokarbonatoa)
H3PO4 azido fosforikoa, trihidrogeno(tetraoxidofosfatoa)
HClO azido hipoklorosoa, hidrogeno(oxidokloratoa)
HClO2 azido klorosoa, hidrogeno(dioxidokloratoa)
HClO3 azido klorikoa, hidrogeno(trioxidokloratoa)
HClO4 azido perklorikoa, hidrogeno(tetraoxidokloratoa)

ANIOI HETEROPOLIATOMIKOAK (OXOAZIDOETATIK ERATORRIAK)

Azido oxoazido batek hidrogenoak galtzen dituenean eratzen dira. Anioiak karga negatiboa
izango du, galdutako hidrogeno kopuruaren berdina:
Adibidez: H2CO3 → CO32- bi hidrogeno galduta anioiaren karga 2-
HClO → ClO- hidrogeno bat galduta anioiaren karga 1-
➢ Izen arrunta:
“azido” hitza kentzen da eta atzizkiak honela aldatzen dira:
➔ azidoaren -oso atzikia -ito bihurtzen da
➔ azidoaren -iko atzizkia -ato bihurtzen da

Adibidez: H2CO3 azido karbonikoa → CO32- karbonatoa

HClO azido hipoklorosoa → ClO- hipokloritoa

Formula Izena
2-
SO 4 sulfatoa, tetraoxidosulfato(2-)a
-
NO 3 nitratoa, trioxidonitrato(1-)a
CO32- karbonatoa, trioxidokarbonato(2-)a
PO43- fosfatoa, tetraoxidofosfato(3-)a
-
ClO hipokloritoa, oxidoklorato(1-)a
-
ClO 2 kloritoa, dioxidoklorato(1-)a
ClO3- kloratoa, trioxidoklorato(1-)a
ClO4- perkloratoa, tetraoxidoklorato(1-)a

10
Axular BHI DBH 4 Fisika eta Kimika

OXOGATZAK (METALA + EZ-METALA + OXIGENOA)

Azido oxoazidoetatik eratorritakotzat joko ditugu, hidrogenoak metal batez ordezkatuta

➢ Izen arrunta:
➔ metala izendatzen da lehenengoz eta ondoren anioaren izena.
➔ metalaren oxidazio zenbakia zein den argitu behar badugu, oxidazio zenbakia
edo karga zenbakia idatziko dugu.

Adibidez: H2CO3 azido karbonikoa → Li2CO3 litio karbonatoa

Formula Izena
Na2SO4 sodio sulfatoa, disodio tetraoxidosulfatoa
KNO3 potasio nitratoa, potasio trioxidonitratoa
Na2CO3 sodio karbonatoa, disodio trioxidokarbonatoa
K3PO4 potasio fosfatoa, tripotasio tetraoxidofosfatoa
NaClO sodio hipokloritoa, sodio oxidokloratoa
Ca(ClO2)2 kaltzio kloritoa, kaltzio bis(dioxidokloratoa)
LiClO3 litio kloratoa, litio trioxidokloratoa
Ca(ClO4)2 kaltzio perkloratoa, kaltzio bis(tetraoxidokloratoa)
burdin(II) nitratoa, burdin(2+) nitratoa,
Fe(NO3)2
burdin(2+) bis(trioxidonitrato)(-1)a
kobre(II) sulfatoa, kobre(2+) sulfatoa,
CuSO4
kobre(2+) tetraoxidosulfato(2-)a

11