Univerzitet Donja Gorica

Fakultet za prehrambenu tehnologiju, bezbijednost hrane i ekologiju

Podgorica

KVALITET MINERALNIH VODA NA TRZIŠTU CRNE

GORE

DIPLOMSKI RAD

Student: Ana Božović

Broj dosijea: 16/008

Podgorica, februar 2021.godine

 Univerzitet Donja Gorica

Fakultet za prehrambenu tehnologiju, bezbijednost hrane i ekologiju

Podgorica

KVALITET MINERALNIH VODA NA TRZIŠTU CRNE

GORE

DIPLOMSKI RAD

Mentor: Doc dr Dijana Đurivić Student: Ana Božović

Broj dosijea: 16/008

Podgorica, februar 2021.godine

 APSTRAKT

Voda je neophodna supstanca za opstanak svih živih organizama na Zemlji, tako da ona mora da
posjeduje odgovarajući kvalitet, odnosno da je bude u dovoljnoj količini i da je zdravstveno
bezbjedna. Prirodna mineralna voda je mikrobiološki zdravstveno ispravna voda koja potiče iz
podzemnog vodozahvata i izvire iz jednog ili više prirodnih ili bušenih izvora-bunara. Kroz
istoriju, mineralne vode su se uzimale direktno sa izvora, što je danas rijedak slučaj zato što se
uglavnom flaširaju na izvoru za distribuiranu potrošnju. Više od 4.000 brendova mineralne vode
komercijalno je dostupno širom svijeta. Cilj rada jeste da predstavi kvalitet mineralnih voda na
tržištu Crne Gore i da pokaže kakvu ulogu imaju u očuvanju zdravlja.

Ključne riječi: mineralna voda, kvalitet hrane i vode za piće, zdravstvena bezbjednost

ABSTRACT

Water is a necessary substance for the survival of all living organisms on Earth, so it must have
the appropriate quality, be in sufficient quantity and it must be safe. Natural mineral water is a
microbiologically healthy water that originates from groundwater intake and springs from one or
more natural or drilled wells. Throughout history, mineral waters have been taken directly from
the source, which is a rare case today because they are mostly bottled for distributed consumption.
More than 4,000 brands of mineral waters are commercially available worldwide. The aim of this
research is to present the quality of mineral waters on the Montenegrin market and show their role
in health maintenance.

Key words: mineral water, quality of food and drinking water, health safety
 SADRŽAJ

APSTRAKT .................................................................................................................................... 3

ABSTRACT.................................................................................................................................... 3

POPIS SLIKA, TABELA I GRAFIKA .......................................................................................... 2

UVOD ............................................................................................................................................. 3

Predmet i cilj rada ....................................................................................................................... 4

Izvori podataka i metode prikupljanja ........................................................................................ 4

Sadržaj i struktura rada ............................................................................................................... 4

1. KVALITET VODE ZA PIĆE ................................................................................................... 6

1.1. Kvalitet prirodne mineralne vode za piće .......................................................................... 8

1.1.1. Zahtjevi u pogledu geoloških i hidroloških ispitivanja ............................................... 9

1.1.2. Zahtjevi u pogledu fizičkih, hemijskih i fizičko-hemijskih ispitivanja ...................... 9

1.1.3. Zahtijevi za mikrobiološka ispitivanja na izvoru ...................................................... 10

2. USLOVI ZA ISKORIŠĆAVANJE I STAVLJANJE NA TRŽIŠTE PRIRODNE

MINERALNE VODE ................................................................................................................... 11

2.1. Granične vrijednosti ..................................................................................................... 12

2.2. Deklaracija ................................................................................................................... 14

3. TRŽIŠTE PRIRODNIH MINERALNIH VODA U CRNOJ GORI......................................... 17

4. PRIRODNE MINERALNE VODE KAO IZVOR MINERALA U ISHRANI ........................ 19

5. REZULTATI ISTRAŽIVANJA ............................................................................................... 21

5.1. Fizičko-hemijska ispitivanja .............................................................................................. 22

5.2. Hemijska ispitivanja........................................................................................................... 24

5.3. Sadržaj metala, anjona i katjona ........................................................................................ 26

6. DISKUSIJA I ZAKLJUČAK ................................................................................................... 31

LITERATURA ............................................................................................................................. 32

1
 POPIS SLIKA, TABELA I GRAFIKA

Tabela 1. Sastojci prisutni u prirodnim mineralnim vodama i najveće dopuštene količine ......... 13
Tabela 2. Najveće dopuštene količine za ostatke nakon obrade prirodnih mineralnih voda
vazduhom obogaćenim ozonom ................................................................................................... 13
Tabela 3. Granične vrijednosti za ukupan broj MO sposobnih za razmnožavanje u prirodnoj
mineralanoj vodi ........................................................................................................................... 14
Tabela 4. Tvrdnje i kriterijumi za fizičko-hemijske osobine prirodnih mineralnih voda ............. 16
Tabela 5. Stepen tvrdoće vode ...................................................................................................... 16
Tabela 6. Preporučeni dnevni unos pojedinih esencijalnih minerala ............................................ 20
Tabela 7. Analizirane vode i njihovo porijeklo ............................................................................ 21
Tabela 8. Fizičko-hemijski parametri uzorkovanih mineralnih voda ........................................... 23
Grafik 1. Fizičko-hemijski parametri ............................................................................................ 24
Tabela 9. Hemijski paramentri uzorkovanih mineralnih voda...................................................... 25
Grafik 2. Hemijski parametri ........................................................................................................ 26
Grafik 3. Sadržaj metala I dio ....................................................................................................... 28
Grafik 3a. Sadržaj metala II dio .................................................................................................... 28
Tabela 10. Anjoni i katjoni ........................................................................................................... 29
Grafik 4. Sadržaj anjona i katjona................................................................................................. 30

2
 UVOD

,,Ono što je rijetko, skupo je. Voda kao najvažnija stvar na svijetu, naprotiv nema cijenu.”
(Platon, 427-347. godina p.n.e.)

Voda je jedinstven i nezamjenljiv prirodni resurs ograničenih količina i neravnomjerne prostorne

i vremenske raspodjele, koji čini 71% površine Zemlje. Ovu vodu neprestano koristi živi svijet
koji bez nje ne može da živi. Ljudsko tijelo čini 72% vode, pri čemu ono stalno unosi i izbacuje
nove količine. Voda je presudna za ljudski metabolizam, pošto omogućava varenje i kasnije
rastvaranje hrane u ćelijama, ali i čišćenje ćelija od otpada.

Kako bi zadovoljila svoje ogromne potrebe za vodom, ljudska civilizacija vodu crpi sa izvora a
potom je vodovodima dovodi u gradove ili pakuje i plasira flaširanu na tržište. Kvalitet flaširane
vode u velikoj mjeri zavisi od kvaliteta njenog izvora, tehnologije punjenja i dezinfekcije, kvaliteta
postrojenja za filtriranje vode odnosno od sistema distribucije boca.

Prirodna mineralna voda razlikuje se od obične vode za piće po svojoj prirodi, karakterističnoj po
sadržaju i količini određenih mineralnih materija, elemenata u tragovima ili drugih supstanci i, po
potrebi, određenim fiziološkim svojstvima, kao i po svojoj izvornoj čistoći - pri čemu su ove
karakteristike sačuvane zbog podzemnog porijekla koje je zaštićeno od svih rizika zagađenja.
Prirodna mineralna voda je mikrobiološki zdravstveno ispravna voda koja potiče iz podzemnog
vodozahvata i izvire iz jednog ili više prirodnih ili bušenih izvora-bunara (Sl. list Crne Gore 48/19).
Tradicionalno, mineralne vode su se uzimale direktno sa izvora, što je danas rijedak slučaj,
uglavnom se flaširaju na izvoru za distribuiranu potrošnju. Više od 4.000 brendova mineralne vode
komercijalno je dostupno širom svijeta.

Flaširana voda koja se distribuira na tržište predstavlja unikatan proizvod zaštićenog imena i
hidrogeološkog porijekla, jedinstvenog kvaliteta. Prirodne mineralne vode odlikuje specifičan,
stabilan hemijski sastav, mikrobiološka ispravnost, što se ističe na etiketi, i kao takva se jedino
može se flaširati.

3
 Predmet i cilj rada

Predmet rada jeste definisanje kvaliteta vode za piće, sa glavnim fokusom na prirodnu mineralnu
pijaću vodu uz predstavljanje parametara kvaliteta i njihovih graničnih vrijednosti, ujedno
prikazujući razlike između prirodne mineralne i obične vode. Sa osvrtom na pravilnike koji
regulišu kvalitet i bezbijednost vode za piće postavljanjem granica za maksimalno dozvoljene
količine pojedinih parametara, rad daje uvid o karakteristikama vode koja može izaći na tržište bez
opasnosti po javno zdravlje. Cilj rada jeste da uporedi kvalitet prirodnih mineralnih voda koje se
mogu naći na crnogorskom tržištu, kao i da predstavi njihovu ulogu u očuvanju zdravlja.

Izvori podataka i metode prikupljanja

Prlikom izrade rada korišćena je relevantna literatura iz oblasti kvaliteta vode za piće uključujući
stručne knjige, naučne članke, najnovije pravilnike i uredbe, sa posebnim osvrtom na Direktive
EU i smjernice Svjetske Zdravstvene Organizacije kao temelja za definisanje kvaliteta.

Istraživački dio rada obavljen je u Institutu za javno zdravlje Crne Gore analizom uzoraka
flaširanih mineralnih voda. Za analizu su korišćene sledeće tehnike: AAS (atomski apsorpcioni
spektrofotometar) Perkin Elmer model 300, UV-VIS spektofotometrija, potenciometrija sa jon
selektivnom elektrodom za fluoride i klasične volumetrijske metode. Od parametara analizirani
su: pH, elektrolitička provodljivost, suvi ostatak, hidrogenkarbonati, ukupna tvrdoća, cijanidi,
sadržaj pojedinih metala, anjona i katjona.

Sadržaj i struktura rada

U prvom dijelu rada osvrt je na kvalitet vode za piće. Predstavljene su kategorije u okviru kojih su
definisani parametri koji određuju kvalitet i bezbijednost vode za javno snabdijevanje. Takođe su
prikazane karakteristike po kojima se prirodna mineralna voda razlikuje od obične i zahtijevi koje
ona mora da ispuni u pogledu kvaliteta.

4
Drugi dio rada prikazuje uslove koje prirodna mineralna voda za piće mora da ispuni kako bi se
mogla iskoristiti i staviti u promet. Maksimalne dozvoljene vrijednosti za opseg parametara
određene su direktivama, te svaka mineralna voda mora da ih zadovolji kako bi mogla da se pakuje.
Takođe, u ovom dijelu su dati podaci koji se moraju naći na etiketi prirodne mineralne vode radi
pružanja informacija potrošaču.

U trećem dijelu diplomskog rada opisano je trenutno stanje na tržištu prirodnih mineralnih voda u
Crnoj Gori. Osim toga, u ovom dijelu je predstavljena uloga prirodnih mineralnih voda u očuvanju
zdravlja organizma.

Poslednji dio rada prikazuje rezultate istraživanja analiziranih uzoraka prirodnih mineralnih voda
uzetih sa crnogorskog tržišta i daje upoređivanje njihovog kvaliteta. Dok zaključak rezimira i
konstatuje na osnovu teorije prva tri dijela, sa jedne strane, i razultata istraživanja, sa druge strane.

5
 1. KVALITET VODE ZA PIĆE

Kvalitetne vode za piće u prirodi je sve manje, što zbog ljudskog faktora – masovnog zagađenja
tako i zbog samog geološkog kvaliteta vode na izvorištu koji ne odgovara kvalitetu vode koja je
bezbijedna za konzumaciju. Konstantan rast broja ljudi na Zemlji, koji prati urbanizacija i porast
standarda, kao i najnovija toksikološka istraživanja i strah za sopstveno zdravlje utiču na sve veću
potražnju za kvalitetnom vodom za piće. Zbog neodgovarajućeg kvaliteta prirodnih voda i
neadekvatne tehnologije pripreme vode za piće kod nekih vodovoda, potrošači se sve više
opredijeljuju za snabdijevanje iz alternativnih izvora – što su najčešće flaširane vode.

Prisutnost hemijskih i mikrobioloških zagađujućih supstanci u vodi za piće određuje njen hemijski
i mikrobiološki kvalitet kao i njena organoleptička svojstva. Kako je do sada identifikovano više
od hiljadu hemijskih jedinjenja organskog i neorganskog porijekla koji se mogu naći u vodi za
piće, nije moguće za svaku od njih odrediti preporučene granične vrijednosti, već se one određuju
samo za hemijske supstance koje su mogu naći u vodi u značajnim koncentracijama i one čije je
prisustvo potencijalno opasno za javno zdravlje. Bezbjedna voda za piće je definisana standardima
i ne predstavlja značajan rizik za zdravlje upotrebom, tokom života, uključujući različitu
osjetljivost u raznim dobima života (Dalmacija i Agbaba, 2006, str. 11).

U Crnoj Gori je ispravnost vode za piće definisana ,,Pravilnikom o parametrima, provjeri

usaglašenosti, metodama, načinu, obimu analiza i sprovođenju monitoringa zdravstvene
ispravnosti vode za ljudsku upotrebu” (Sl.list Crne Gore 64/2018). Pravilnik je definisan na osnovu
Smjernica Svjetske Zdravstvene Organizacije (SZO) i Direktive EU.1

Smjernice SZO tiču se kvaliteta vode za piće koja služi za sve uobičajene potrebe u domaćinstvu,
uključujući i ličnu higijenu, kao i za pakovane vode i led za ljudsku upotrebu. Vrijednosti koje su
navedene u Smejrnicama nisu ograničenja već naučna podloga za nacionalne vlasti da razviju
pravilnik o vodi za piće u cilju zaštite javnog zdravlja. U Smjernicama SZO naglašeno je da je sud
o prihvatljivosti nivoa rizika u pojedinim usovima stvar društva i da krajnja odluka zavisi od
lokalnih standarda i mogućnosti svake zemlje.2

1
https://regionalnivodovod.me/?page_id=607 (pristup sajtu: oktobar 2020.)
2
https://www.who.int/publications/i/item/9789241549950 (pristup sajtu: oktobar 2020)

6
Direktiva EU o vodi za piće, 98/83/EC, odnosi se na vodu namijenjenu javnoj upotrebi sa ciljem
zaštite zdravlja od štetnih efekata bilo kakvog zagađenja koje se može naći u istoj. To znači da u
njoj nisu prisutni mikroorganizmi, paraziti, kao ni supstance koje u broju ili koncentraciji
predstavljaju potencijalnu opasnost po javno zdravlje.

Rastvorene mineralne materije, gasovite supstance, organske materije, razne koloidne i

suspendovane čestice, kao i prisustvo mikroorganizama, određuju kvalitet vode. Kako bi se, prema
zakonskoj regulativi, odredio kvalitet vode za piće radi se kvalitativna i kvantitativna analiza
pojedinih parametara u uzorku vode.

Za definiciju i određivanje bezbjednosti vode za javno snabdijevanje parametri se grupišu u

sledeće kategorije:

• mikrobiološke osobine;
• hemijske supstance (neorganske i organske);
• ostaci koagulacionih i flokulacionih sredstava;
• ostaci dezinfekcionih sredstava i sporednih proizvoda dezinfekcije;
• organoleptičke osobine;
• radiološke osobine (Dalmacija i Agbaba, 2006, str. 29)

Voda mora da bude zdravstveno ispravna i čista, na:

• izvorištu, ako se sa njega direktno upotrebljava;

• mjestu upotrebe, odnosno na slavini unutar prostorije gdje se uobičajeno koristi za upotrebu
i ako se doprema putem vodovodne mreže;
• slavini cistijerne;
• mjestu zahvatanja iz bistijerne i bunara;
• mjestu točenja nakon procesa obrade i/ili dezinfekcije, ako se obrađuje i/ili dezinfikuje;
• mjestu punjenja u boce ili posude za vodu u originalnom pakovanju radi stavljanja na
tržište;
• mjestu na kome je subjekat u poslovanju hranom uključuje u proces proizvodnje;

7
 • mjestu predaje drugom subjektu koji obavlja djelatnost javnog vodosnabdijevanja (uvoz,
regionalni vodovod i drugi sistemi) ili do krajnjeg potrošača.3

1.1. Kvalitet prirodne mineralne vode za piće

,,Pravilnik o parametrima, provjeri usaglašenosti, metodama, načinu, obimu analiza i sprovođenju

monitoringa zdravstvene ispravnosti vode za ljudsku upotrebu” (Sl.list Crne Gore 64/2018), ima
za svrhu da osigura da voda namijenjena ljudskoj upotrebi bude pitka i bezbijedna po zdravlje.
Njime se propisuje bezbjednost pitke vode za javno snabdijevanje ili za prehrambenu industriju u
proizvodnji hrane namijenjene prodaji, u prirodnom stanju ili nakon prerade.

Međutim, ovaj Pravilnik se ne odnosi na prirodne mineralne vode jer se one jasno razlikuju od
obične vode za piće po svojoj izvornoj čistoći, sadržaju mineralnih materija, elemenata u
tragovima ili drugih sastojaka, čiji je kvalitet očuvan zbog podzemnog porijekla ovih voda koje su
zaštićene od svih rizika zagađenja (Direktiva 2009/54 EZ). Prilikom ocjene kvaliteta i bezbjednosti
mineralne vode neophodno je da voda ispunjava zahtijeve “Uredbe o zahtjevima za stavljanje na
tržište prirodne mineralne i izvorske vode“ (Službeni list Crne Gore, broj 48/2019).

Zahtjevi za kvalitet prirodnih mineralnih voda ocijenjuju se na osnovu sledećih aspekata:

• geološkog i hidrološkog;
• fizičkog, hemijskog i fizičko-hemijskog;
• mikrobiološkog;
• prema potrebi, farmakološkog, fiziološkog i kliničkog.4

3
Zakon o obezbjeđivanju zdravstveno ispravne vode za ljudsku upotrebu,
https://zakoni.skupstina.me/zakoni/web/dokumenta/zakoni-i-drugi-akti/289/1573-9968-27-4-17-1-5.pdf (pristup
sajtu: oktobar 2020.)
4
Uredba o zahtjevima za stavljanje na tržište prirodne mineralne i izvorske vode (Službeni list Crne Gore, broj
48/2019) UREDBA ZA MINERALNE VODE CG48-2019.pdf (pristup sajtu: oktobar 2020.)

8
 1.1.1. Zahtjevi u pogledu geoloških i hidroloških ispitivanja

Obavezni su sledeći podaci:

• tačan položaj zahvata izvora sa naznakom nadmorske visine na karti u odnosu ne većem
od 1:1 000;
• detaljan geološki izvještaj o prijeklu i prirodi terena;
• statigrafija hidrogeološkog sloja;
• opis izvođenja zahvata;
• razgraničenje područja ili druge mjere zaštite izvora od zagađenja.4

1.1.2. Zahtjevi u pogledu fizičkih, hemijskih i fizičko-hemijskih ispitivanja

Ovim ispitivanjima se utvrđuje:

• izdašnost izvora;
• temperatura vode na izvoru i temperatura okoline;
• veza između prirode terena i vrste mineralnih supstanci u vodi;
• suvi ostatak na 180℃ i 260℃;
• električna provodljivost ili otpor, uz naznaku temperature pri kojoj je obavljeno mjerenje
• koncentracija vodonikovih jona (pH);
• anjoni i katjoni;
• nerastvorljive supstance;
• elementi u tragovima;
• stepen radioaktivnosti na izvoru;
• toksičnost određenih sastojaka vode uzimajući u obzir najveće dopuštene koncentracije
utvrđene za svaki od njih;
• prema potrebi, reletivni odnos koncentracije izotopa sastavnih komponenti vode: kiseonika
(16O – 18O) i vodonika (1H, 2H, 3H).4

9
 1.1.3. Zahtijevi za mikrobiološka ispitivanja na izvoru

Mikrobiološka ispitivanja mineralne vode uključuju:

• dokazivanje da u vodi nema parazita i patogenih organizama;

• količinsko određivanje broja kolonija sposobnih za razmnožavanje koje ukazuju na feklano
onečišćenje:
i. odsutnost bakterije Escherichia coli i drugih koliformnih bakterija u 250ml pri
37℃ i 44,5℃;
ii. odsutnost fekalnih streptokoka u 250ml;
iii. odsutnost sporogenih sulfitoredukujućih anaerobnih bakterija u 50ml;
iv. odsutnost bakterije Pseudomonas aeruginosa u 250ml.
• određivanje ukupnog boja kolonija sposobnih za razmnožavanje u 1 ml vode:
i. pri temperaturi od 20℃ - 22℃ u vremenu od 72 sata na agar-agaru ili agar-želatinu;
ii. pri temperaturi od 37℃ u vremenu od 24 sata na agar-agaru.4

10
 2. USLOVI ZA ISKORIŠĆAVANJE I STAVLJANJE NA TRŽIŠTE
PRIRODNE MINERALNE VODE

Eksploatacija izvora prirodne mineralne vode podliježe odobrenju odgovornog tijela države, nakon
što se uvrdi da dotična voda ispunjava sve zahtijeve za kvalitet prirodne mineralne vode u skladu
sa odredbama pravilnika/uredbe date države. Takođe, odgovorno tijelo u državi porijekla dužno je
da obavlja periodične kontrole kako bi se pratila stabilnost kvaliteta i bezbjednosti.

Sastav, temperatura i druge bitne karakteristike prirodne mineralne vode treba da ostanu stabilne
u granicama prirodnih promjena i na njih ne treba da utiču moguće oscilacije izvora, odnosno
protoka vode.

Prirodne mineralne vode mogu se stavljati u promet samo u originalnom pakovanju, koje je
hermetički zatvoreno kako bi se spriječila mogućnost kontaminacije i obezbijedilo očuvanje
kvaliteta do momenta otvaranja u okviru roka upotrebe.

Prirodna mineralna voda može da se pakuje samo ako zadovoljava sledeće zahtijeve:

• hemijski i mikrobiološki je ispravna za piće;

• kvalitet joj je stabilan i formiran u prirodnim uslovima;
• ima svoj izvor iz ležišta izdanskih voda, zaštićen od bilo kakve mogućnosti kontaminacije
i da dolazi na površinu prirodnim isticanjem na jednom ili više izvora, ili bušenih bunara;
• da ima karakteristike zbog kojih se razlikuje od vode za piće (sadržaj mineralnih materija,
hemijeskih elemenata u tragovima, odnosno drugih sastojaka, kao i posjedovanje
određenog fiziološkog dejstva);
• da ima isti kvalitet kao na izvoru (Dalmacija i Agbaba, 2006, str. 63).

11
 2.1. Granične vrijednosti

Mnoge prirodne mineralne vode prelaze maksimalno dozvoljene vrijednosti za opseg parametara
datih u Direktivama za vodu za piće, stoga je bilo potrebno odrediti granice koncentracija za ove
sastojke u mineralnim vodama jer oni mogu predstavljati rizik za ljudsko zdravlje u
koncentracijama većim od dopuštenih. U Tabeli 1 predstavljen je popis sastojaka i njihove
granične vrijednosti za prirodne mineralne vode, za one hemijske sastojke koji mogu predstavljati
opasnost po javno zdravlje.

Naučni komitet za hranu je dao mišljenje5 o arsenu, barijumu, fluoridu, boru i manganu u
prirodnim mineralnim vodama, a za ostale, revidirani Kodeks stadnarda za „prirodnu mineralnu
vodu“6 daje listu sastojaka i njihove maksimalne granice. Kodeks je usvojen na bazi najnovijih
međunarodnih naučnih podataka i obezbijeđuje dovoljnu zaštitu zdravlja ljudi.

Prirodne mineralne vode čiji pojedini sastojci prevazilaze maksimalne vrijednosti moraju se
podvrći tretmanu izdvajanja ovih sastojaka radi zaštite ljudskog zdravlja. Direktiva 80/777/EEZ7
predviđa za odvajanje gvožđa, mangana, sumpora i arsena postupak obrade vazduhom obogaćenim
ozonom, sa tim da se ispune sledeći zahtijevi:

• ne utiče se na promjenu sastava u pogledu karakterističnih sastojaka prirodne mineralne

vode;
• da je voda prije obrade mikrobiološki ispravna;
• da se ne pogoduje stvaranju ostataka obrade u koncentraciji koja prelazi najveće dopuštene
količine, prikazane u Tabeli 2, jer oni mogu predstavljati rizik po zdravlje.

5
Mišljenje od 13.12.1996. o arsenu, bariju, flouridu, boru i manganu u prirodnim mineralnim vodama.
6
Kodeks standarda 108-1981, Rev 1-1997, revidiran za vrijeme 7. zasijedanja CCNMW (oktobar, 2000.)
7
Direktiva 80/777/EEZ, Član 4. stav 1. tačka (b).

12
 Tabela 1. Sastojci prisutni u prirodnim mineralnim vodama i najveće dopuštene količine

Sastojci Najveće dopuštene količine (mg/l)

Antimon 0,0050
Arsen 0,010 (ukupno)
Barijum 1,0
Bor *
Kadmijum 0,003
Hrom 0,050
Bakar 1,0
Cijanid 0,070
Flouridi 5,0
Olovo 0,010
Mangan 0,5
Živa 0,0010
Nikal 0,020
Nitrati 50
Nitriti 0,1
Selen 0,010
Izvor: Direktiva 2003/40/EZ Komisije od 16. maja 2003. o određivanju popisa, dopuštenih količina i
zahtijeva za deklarisanje sastojaka prirodnih mineralnih voda i uslovi za korišćenje vazduha obogaćenog
ozonom u obradi prirodnih mineralnih voda.

Tabela 2. Najveće dopuštene količine za ostatke nakon obrade prirodnih mineralnih voda
vazduhom obogaćenim ozonom

Najveća dopuštena količina (*)

Ostatak nakon obrade
(µg/l)
Otopljeni ozon 50
Bromati 3
Bromoformi 1
(*) Doslijednost najvećim dopuštenim količinama pod nadzorom je nadležnih tijela država u trenutku
punjenja u boce ili drugog oblika pakovanja namijenjenog krajnjem potrošaču.
Izvor: Direktiva 2003/40/EZ Komisije od 16. maja 2003. o određivanju popisa, dopuštenih količina i
zahtijeva za deklarisanje sastojaka prirodnih mineralnih voda i uslovi za korišćenje vazduha obogaćenog
ozonom u obradi prirodnih mineralnih voda.

Što se tiče mikrobioločkog kvaliteta, granične vrijednosti za ukupan broj mikroorganizama

sposobnih za razmnožavanje u prirodnoj mineralnoj vodi predstavljene su u Tabeli 3.

13
 Tabela 3. Granične vrijednosti za ukupan broj MO sposobnih za razmnožavanje u prirodnoj
mineralanoj vodi

Na izvoru Nakon punjenja u ambalažu

20 u 1ml poraslih pri temperaturi od 20℃ - 22℃ u 100 u 1ml poraslih pri temperaturi 20℃ - 22℃ u
vremenu od 72 sata na agar-agaru ili drugim vremenu od 72 sata na agar-agaru ili drugim
podlogama koje daju iste rezultate podlogama koje daju iste rezultate

5 u 1ml poraslih pri temperaturi od 37℃ u vremenu 20 u 1ml poraslih pri temperaturi od 37℃ u
od 24 sata na agar-agaru ili drugim poglogama koje vremenu od 24 sata na agar-agaru ili drugim
daju iste rezultate. poglogama koje daju iste rezultate
Izvor: Uredba o zahtjevima za stavljanje na tržište prirodne mineralne i izvorske vode (Službeni list Crne
Gore, broj 48/2019)

2.2. Deklaracija

Naziv pod kojim se prirodna mineralna voda stavlja na tržište je „prirodna mineralna voda“. U
slučaju gazirane prirodne mineralne vode: „prirodno gazirana prirodna mineralna voda“, „prirodna
mineralna voda sa povećanom količinom ugljen dioksida iz izvora“ ili „gazirana prirodna
mineralna voda“.

Riječ „prirodna“ u nazivu može imati samo ona mineralna voda koja nije podvrgavana nekom
postupku prerade. Prirodna mineralna voda u stanju u kome se nalazi na izvoru, ne može biti
podvrgnuta bilo kojoj obradi ili tehnološkom postupku, osim u onoj mjeri u kojoj se sastav vode
ne mijenja u pogledu osnovnih sastojaka koji određuju njene karakteristike. Stoga, prirodna
mineralna voda može biti podvrgnuta:

• izdvajanju nestabilnih elemenata, kao što su jedinjenja gvožđa i sumpora, filtracijom ili
dekantovanjem, uz mogućnost prethodne oksidacije;
• izdvajanju jedinjenja gvožđa, mangana, sumpora i arsena iz određenih prirodnih
mineralnih voda, obradom pomoću vazduha obogaćenog ozonom;
• uklanjanju fluorida aktivnim aluminijum oksidom;
• uklanjanju drugih nepoželjnih sastojaka;
• potpunom ili djelimičnom uklanjanju CO2, isključivo primjenom fizičkih metoda.4

14
Nazivu prirodne mineralne vode koja je podvrgnuta nekom od gore pomenutih postupaka dodaju
se navodi: „potpuno uklonjen ugljen dioksid“, „djelimično uklonjen ugljen dioksid“ ili „voda
podvrgnuta odobrenom postupku obrade vazduhom obogaćenim ozonom“.

Pored podataka propisanih aktom o pružanju informacija o hrani, etiketa na prirodnoj mineralnoj
vodi treba da sadrži:

• hemijski sastav karakterističnih anjona i katjona;

• naziv mjesta eksploatacije izvora i naziv izvora;
• informacije o sprovedenim dozvoljenim postupcima obrade.4

U Tabeli 4 predstavljeni su kriterijumi prema Direktivi 2009/54/EZ za određene tvrdnje,

sastavljene na osnovu fizičko-hemijskih analiza, koje se mogu naći na ambalaži a ujedno
predstavljaju i klasifikaciju prirodnih mineralnih voda prema fizičko-hemijskim osobinama.

Opšte je poznato i načelno priznato da manji unos fluorida ima pozitivan efekat na zube. Nasuprot
tome, povećan unos fluorida može biti štetan po zdravlje. Stoga je utvrđena skladna granica za
flouride u prirodnim mineralnim vodama koja garantuje dovoljnu zaštitu za stanovništvo u cjelini.
Svjetska zdravstvena organizacija preporučila je okvirnu vrijednost od 1,5mg/l, prema mišljenju
Naučnog komiteta za hranu u pogledu mineralnih voda5. Ova vrijednost nije naznačena u Tabeli 4
ali je navedena u „Direktivi Komisije 2003/40/EZ od 16. maja 2003. o određivanju popisa,
dopuštenih količina i zahtijeva za deklarisanje sastojaka prirodnih mineralnih voda i uslovi za
korišćenje vazduha obogaćenog ozonom u obradi prirodnih mineralnih voda“. Kada sadržaj
fluorida prelazi pomenutu granicu deklaracija mora da sadrži navode: „sadrži više od 1,5mg/l
fluorida“ i „nije pogodna za svakodnevno korišćenje za bebe i djecu mlađu od sedam godina“.

15
 Tabela 4. Tvrdnje i kriterijumi za fizičko-hemijske osobine prirodnih mineralnih voda

Tvrdnja Kriterijum
Količina minerala, određena kao suvi ostatak,
Vrlo mala količina minerala
manja od 50mg/l
Količina minerala, određena kao suvi ostatak,
Mala količina minerala
manja od 500mg/l
Količina minerala, određena kao suvi ostatak,
Bogata mineralima
manja od 1 500mg/l
Sadrži bikarbonat Količina bikarbonata veća od 600mg/l

Sadrži sulfat Količina sulfata veća od 200mg/l

Sadrži hlor Količina hlora veća od 200mg/l

Sadrži kalcijum Količina kalcijuma veća od 150mg/l

Sadrži magnezijum Količina magnezijuma veća od 50mg/l

Sadrži fluorid Količina florida veća od 1mg/l

Sadrži željezo Količina dvovalentnog željeza veća od 1mg/l

Gazirana Količina slobodnog CO2 veća od 250mg/l

Sadrži natrijum Količina natrijuma veća od 200mg/l

Pogodna za djecu sa malom količinom natrijuma Količina natrijuma manja od 20mg/l

Izvor: Direktiva 2009/54/EZ Evropskog parlamenta i vijeća od 18. juna 2009. o iskorištavanju i stavljanju
na tržište prirodnih mineralnih voda.
Tvrdoća, koje može biti posmatrana kao fizički ili hemijski parametar vode, predstavlja ukupnu
koncentraciju jona kalcijuma i magnezijuma izraženu kao kalcijum-karbonat. Površinska voda je
generalno mekša od podzemne zbog padavina i manjeg kontakta sa solima minerala. U Tabeli 5
predstavljeni su stepeni tvrdoće vode i njihov opseg vrijednosti.

Tabela 5. Stepen tvrdoće vode

Stepen tvrdoće mg CaCo3/l

Meka 0-50
Srednje tvrda 50-150
Tvrda 150-300
Veoma tvrda >300
Izvor: Dalmacija i Agbaba, 2006, str. 191

16
 3. TRŽIŠTE PRIRODNIH MINERALNIH VODA U CRNOJ GORI

Flaširana mineralna voda je postala uobičajnost tokom ranog devetnaestog vijeka u Evropi -
najvećim dijelom zbog ekspanzije transportne infrastrukture koja je omogućila jeftiniju dostavu
ljekovite vode do njenih potrošača u gradovima. Preduzetnici su iskoristili široko rasprostranjene
i dugogodišnje ideje o ljekovitom svojstvu mineralnih voda i otvorili punionice vode. Flaširanje je
bio poslovni poduhvat koji je profitabilan i promovisao je javno zdravlje.

Upravo je ljekovita efikasnost uslovila potrebu za flaširanjem mineralnih voda, kako bi se na taj
način učinila dostupnom širem broju potrošača. Zahvaljujući geološkim i hidrološkim
karakteristikama, Crna Gora ima 4 odvojena područja mineralnih voda. To su sumporovite
termomineralne vode kod Ulcinja, slanaste mineralne vode u Igalu, termomineralne vode u koritu
Komarnice i ugljeno-kisjele mineralne vode u slivu Lima i Ibra.

Trenutno u Crnoj Gori radi šest fabrika za flaširanje prirodne izvorske vode i jedna fabrika
mineralne vode koja je počela sa radom u februaru 2019-te godine. Proizvodnja flaširane vode
2019. godine u Crnoj Gori iznosila je 29,850 mil. litara, od čega je na domaćem tržištu prodato
28.726 miliona litara i izvezeno 797.676 hiljada litara flaširane vode.11

Ubjedljivo najveću proizvodnju u 2019. godini ostvarila je kolašinska fabrika ,,Water Group“ -
izvorska voda ,,Suza“ sa 10,4 miliona litara, zatim „Aqua Bianca“ sa 6,9 miliona litara i na trećem
mjestu „Diva“ sa 3,6 miliona litara, pokazuju zvanični podaci Uprave za vode.

Raspoloživi kapaciteti vode u Crnoj Gori nisu dovoljno iskorišćeni i fabrike nisu u mogućnosti da
realizuju veću prodaju na domaćem, a posebno na inostranom tržištu – „Skroman marketinški
nastup, nepostojanje odgovarajuće robne marke u izvozu, kao i značajan uvoz voda, naročito kroz
vezanu prodaju voda sa drugim proizvodima od strane konkurencije ograničavaju plasman vode
kako na domaćem, tako i na inostranom tržištu.”11

Iako domaći proizvođači flaširanih voda za piće kontinuirano povećavaju proizvodnju, njihov
plasman i dalje je daleko od polovine ukupnih količina koje se prodaju na tržištu. Prema

11
Informacija o realizaciji koncesionih ugovora u oblasti voda, Uprava za vode, jun 2020.

17
raspoloživim podacima Privredne komore, o uvozu, izvozu i ostvarenoj proizvodnji domaća
proizvodnja u potrošnji učestvuje sa oko 38 odsto.

Ograničenje poslovanju predstavlja i nemogućnost refundacije akcize na gorivo za proizvođače

flaširanih voda, te nemogućnost povlačenja sredstava iz IPARD programa, što utiče na povećanje
cijene koštanja proizvoda, navedeno je u publikaciji ,,Crnogorska privreda u 2019. godini”
Privredne komore Crne Gore.12

12
Crnogorska privreda u 2019. Godini (2019), Privredna komora Crne Gore
cg_privreda_2019.pdf (privrednakomora.me) (pristup sajtu: novembar 2020.)

18
4. PRIRODNE MINERALNE VODE KAO IZVOR MINERALA U ISHRANI

Tradicionalni razlog za pijenje mineralnih voda, naročito u Evropi, bio je njihov mineralni sastav,
efikasan u očuvanju i poboljšanju zdravlja. Voda kao neophodna komponenta svih živih
organizama ima fundamentalan značaj u održavanju ćelija - osnovnih jendinica žive materije.
Prirodne mineralne vode zahvaljujući svojim fizičkim osobinama i hemijskom sastavu povoljno
djeluju na ljudski organizam.

Za život i rast ljudskom organizmu su potrebni mikro i makroelementi u određenim količinama.

Izuzetno je važno da se u organizmu trajno održava optimalan nivo koncentracija mineralnih
materija kao jedne grupe mikroelemenata. Razlog tome je njihova uloga u izgradnji skeleta,
održavanju osmotskog pritiska (normalnog mehanizma ishrane ćelije i ravnoteže tečnosti u
organizmu) kao i izgradnji ćelija organizma, uključujući i izgradnju tjelesne tečnosti.

Sa aspekta zdravlja se danas u svijetu, a i kod nas, favorizuju prirodne negazirane mineralne vode.
One dolaze iz podrzemnih rezervoara, ne podliježu hemijskoj obradi i posjeduju visok sadržaj
minerala. Zastupljeni minerali u ovim vodama su: kalcijum, magnezijum, natrijum, bikarbonati,
gvožđe, cink, kalijum i mnogi drugi, od kojih je svaki bitna karika sa preciznom funkcijom u
održavanju zdravlja našeg organizma.

Najpotpuniju klasifikaciju ljekovitih i uopšte mineralnih voda postavili su Ivanov i Navraev 1964.
godine u svom radu „Klasifikacija podzemnih mineralnih voda“. Ova klasifikacija uzima u obzir
jonski sastav prirodne mineralne vode te na osnovu ukupnog sadržaja rastvorenih minerala vrši
podjelu na sledeće grupe:

• Vode povišene mineralizacije (1-5 g/l) – kada se piju djeluju na organizam slično kao
obične, slabo mineralizovane vode.
• Vode srednje mineralizacije (5-15 g/l) – po svojoj osmotskoj koncentraciji približavaju se
koncentraciji plazme u krvi stoga se primjenjuju u balneologiji i piju kao lijek
• Vode visoke mineralizacije (15-35 g/l) – služe za liječenje kupanjem, dok pojedini tipovi
mogu da se piju
• Rasolne vode (35-150 g/l) – koriste se isključivo za kupanje

19
U Tabeli 6 prikazan je preporučeni dnevni unos pojedinih minerala, čije su vrijednosti utvrđene
na osnovu referentnog dnevnog unosa od 2 000 kalorija dnevno za odrasle i djecu stariju od 4
godine. Iste su u daljem radu upoređene sa iznosima u prirodnim mineralnim vodama sa
crnogorskog tržišta.

Tabela 6. Preporučeni dnevni unos pojedinih esencijalnih minerala

Mineral Jedinica mjere PDU

Natrijum mg 2 300

Kalijum mg 4 700

Hrom μg 35

Magnezijum mg 420

Kalcijum mg 1 300

Gvožđe mg 18

Mangan mg 2.3

Bakar mg 0.9

Selen μg 55

Hloridi mg 2 300

Fluoridi mg 2-3
Izvor: Federal Register :: Food Labeling: Revision of the Nutrition and Supplement Facts Labels (pristup
sajtu: novembar 2020.)

20
 5. REZULTATI ISTRAŽIVANJA

Za potrebe rada uzorkovane su flaširane prirodne mineralne vode crnogorskog tržišta sa ciljem
upoređivanja njihovog kvaliteta kao i procjene njihovog potencijalnog uticaja na zdravlje.
Uzorkovano je 6 domaćih i 9 uvezenih brendova flaširane vode. U Tabeli 6 prikazana su imena
brendova i porijeklo vode.

Tabela 7. Analizirane vode i njihovo porijeklo

Naziv uzorka Izvorište, mjesto i zemlja porijekla

„Diva“ - durmitorska izvorska voda Gusarevci, Šavnik, Crna Gora

„Aqua Bianca“ – izvorska voda Đedov izvor, Kolašin, Crna Gora

„Gorska“ – izvorska voda Jeremija, Kolašin, Crna Gora

„Suza“ – izvorska voda Bukovčka vrela, Kolašin, Crna Gora

„Prolom“ – prirodna mineralna, negazirana Veliki pupavac, Prolom, Srbija

„Gala“ – negazirana prirodna mineralna Mionički izvor, Mionica, Srbija

„Rosa“ – izvorska voda Vlasina, Topli Do, Srbija

„Heba Natural“ – negazirana prirodna mineralna Bujanovačka Banja, Srbija

„Vrnjci“ – prirodna mineralna, negazirana Vrnjačka Banja, Srbija

„San Pellegrino“ – prirodna mineralna, gazirana San Pellegrino Terme, Lombardija, Italija

„Knjaz Miloš“ – gazirana prirodna mineralna podnožje Bukulje, Aranđelovac, Srbija

„Aqua Viva“ – negazirana prirodna mineralna planina Venčac, Aranđelovac, Srbija

„Vitinka“ – prirodna mineralna, gazirana Kozluk, BiH

„Monte Minerale“ – prirodna mineralna Božja voda, Cetinje, Crna Gora

„Rada“ – gazirana prirodna mineralna Čeoče, Bijelo Polje, Crna Gora

Izvor: Istraživanje autora, informacije sa amabalaže

21
. Uzorci mineralnih voda su analizirani u laboratorijama Instituta za javno zdravlje, Podgorica.
Sadržaj minerala i elemenata u tragovima je određivan u zakišeljenim uzorcima primjenom tehnike
Indukovano spregnute plazme sa optičkim emisionim spektrometrom (ICP_OES).

U radu su poštovani principi kontrole kvaliteta, sve u cilju zadovoljenja karakteristika (limit
kvantifikacije, opseg mjrenja, preciznost, tačnost i ponovljivost) akreditovanih metoda u
laboratoriji.

5.1. Fizičko-hemijska ispitivanja

Vrijednosti pH analiziranih voda, predstavljenih u Tabeli 8, kreću se u granicama od 4.97 do 8.77,

vrijednosti ovog parametra nisu ograničene Uredbom4. Na osnovu dobijenih podataka može se
zaključiti da znatno nižu pH vrijednost imaju gazirane vode, zbog prisustva CO2 koji se rastvara
u vodi čime se pH smanjuje.

Posmatrajući ukupne količine svih čvrstih materija preostalih nakon isparavanja vode na 453.16
K (180℃), koje predstavljaju suvi ostatak, možemo na osnovu Tabele 4 zaključiti da voda „Rosa“
spada u grupu prirodnih mineralnih voda sa vrlo malom količinom minerala, „S.Pellegrino“,
„Knjaz Miloš“, „Vitinka“ i „Rada“ bogate mineralima a sve ostale zadovoljavaju kriterijum
prirodne mineralne vode sa malom količinom minerala.

22
 Tabela 8. Fizičko-hemijski parametri uzorkovanih mineralnih voda

Fizičko-hemijski parametri
Elektrolitička
Temp. u Suvi ostatak Suvi ostatak
pH provodljivost
laboratoriji na 453.16 K na 533.16 K
na 293.16 K

Jed. Mjere ℃ pH µS/cm mg/l mg/l

Max dopuštena
- - - - -
koncentracija
MEST ISO
Metoda P-IV-1 EPA 120.1 EPA 160.1 EPA 160.1
10523:2013
Diva 20.0 7.82 263 120 111

Aqua Bianca 20.0 7.77 224 113 104

Gorska 20.0 7.73 213 117 107

Suza 20.0 7.64 211 82 76

Prolom 20.0 8.77 204 153 135

Gala 20.0 7.54 584 330 298

Rosa 20.0 7.22 74 49 31

Heba 20.0 7.84 574 349 324

Vrnjci 20.0 7.30 611 394 378

San Pellegrino 20.0 4.97 1293 890 854

Knjaz Miloš 20.0 6.65 1785 1042 1017

Aqua Viva 20.0 7.99 582 341 319

Vitinka 20.0 5.87 2270 1350 1326

Monte
20.0 8.22 246 152 122
Minerale
Rada 20.0 6.24 1658 1375 1346
Izvor: Istraživanje autora

23
 Grafik 1. Fizičko-hemijski parametri

2500

2000

1500

1000

500

Fizičko-hemijski parametri pH pH - MEST ISO 10523:2013

Fizičko-hemijski parametri Elektrolitička provodljivost na 293.16 K µS/cm - EPA 120.1
Fizičko-hemijski parametri Suvi ostatak na 453.16 K mg/l - EPA 160.1
Fizičko-hemijski parametri Suvi ostatak na 533.16 K mg/l - EPA 160.1

Izvor: Istraživanje autora

5.2. Hemijska ispitivanja

Od 15 analiziranih voda, samo „Knjaz Miloš“, „Vitinka“ i „Rada“ spadaju u vode bikarbonatnog
tipa (Tabela 4) jer sadrže više od 600mg/l HCO3.

Na osnovu Tabele 5, može se zaključiti da 4 analizirane vode („Diva“, „Aqua Bianca“, „Prolom“
i „Rosa“) spadaju u meke, 2 u srednje meke („Gorska“ i „Suza“), 3 tvrde („Heba“, „Vrnjci“ i
„Monte Minerale“) i 6 veoma tvrde vode („Gala“, „S.Pellegrino“, „Knjaz Miloš“, „Aqua Viva“,
„Vitinka“, „Rada“).

Vrijednosti cijanida, prikazanih u Tabeli 9, u svakom od analiziranih uzoraka su ispod limita

kvantifikacije metode.

24
 Tabela 9. Hemijski paramentri uzorkovanih mineralnih voda

Hemijski parametri

Hidrogenkarbonati Ukupna tvrdoća Cijanidi

Jed. mjere mg/l ºUdH mg/l

Max dopuštena
- - 0.070
koncentracija
SMEWW-45000(CN)
Metoda AOAC 920.194 EPA 215.2
F*
Diva 231.8 2.8 <0.001

Aqua Bianca 207.4 2.5 <0.001

Gorska 122.0 3.8 <0.001

Suza 152.5 4.3 <0.001

Prolom 164.7 <1.0 <0.001

Gala 396.5 17.2 <0.001

Rosa 61.0 1.3 <0.001

Heba 231.8 11.9 <0.001

Vrnjci 372.1 12.0 <0.001

San Pellegrino 286.7 32.6 <0.001

Knjaz Miloš 1281 29.1 <0.001

Aqua Viva 335.5 19.7 <0.001

Vitinka 1043 31.2 <0.001

Monte Minerale 201.3 9.3 <0.001

Rada 1128.5 29.5 <0.001

Izvor: Istraživanje autora

25
 Grafik 2. Hemijski parametri

1400

1200

1000

800

600

400

200

Hemijski parametri Hidrogenkarbonati Hemijski parametri Ukupna tvrdoća

Izvor: Istraživanje autora

5.3. Sadržaj metala, anjona i katjona

Po sadržaju jona natrijuma, od 15 analiziranih uzoraka mineralnih voda, samo gazirana prirodna
mineralna voda „Knjaz Miloš“ zadovoljava kriterijum (Tabela 4) prirodne mineralne vode koja
sadrži natrijum. Po istom kriterijumu, 8 njih („Monte Minerale“, „Aqua Viva“, „Rosa“, „Gala“,
„Suza“, „Gorska“, „Aqua Bianca“ i „Diva“) zbog količine manje od 20mg/l, spadaju u vode
pogodne za djecu, sa malom količinom natrijuma a ostalih 6 imaju sadržaj natrijuma u opsegu od
30.7 do 172.52 mg/l.

Joni magnezijuma nisu dominantno zastupljeni u ovim uzorcima, izuzetak je voda „Knjaz Miloš“
koja sa svojih 56.48 mg mg/l može biti svrstana u vode koje sadrže magnezijum.

26
Što se tiče kalcijuma, još jednog esencijalnog minerala kojeg možemo naći u vodi, za svega 3
uzorka prirodne mineralne vode („Rada“, „Vitinka“ i „San Pelegrino“) može se zvanično istaći
na deklaraciji da sadrže kalcijum. Njegova zastupljenost u ostalim uzorcima kreće se od 2.7 mg/l
(„Prolom“) do 115.6 mg/l („Knjaz Miloš“).

Joni kalijuma, gvožđa i mangana nisu karakteristični sastojci ovih voda. Iako prisutni, njihova
količina je zanemarljiva kada se uzme u obzir preporučeni dnevni unos za ove minerale (Tabela
6). Isto važi i za bakar, sa izuzetkom gazirane prirodne mineralne vode „Rada“ koja sa svojih 0.48
mg Cu/l zadovoljava 54% prepuručenog dnevnog unosa ovog minerala.

Maksimalna dopuštena koncentracija za neke potencijalno opasne komponente nije prekoračena

ni u jednom uzorku. Vrijednosti svi analiziranih i deklarisanih parametara odgovaraju Uredbi o
zahtjevima za stavljanje na tržište prirodne mineralne i izvorske vode“ (Službeni list Crne Gore,
broj 48/2019)

27
 Grafik 3. Sadržaj metala I dio

250

200

150

100

50

As Mn Fe Ba Ca Mg Cr K Na

Izvor: Istraživanje autora

Grafik 3a. Sadržaj metala II dio

5
4.5
4
3.5
3
2.5
2
1.5
1
0.5
0

Ni Pb Sb B Se Cd Hg Cu

Izvor: Istraživanje autora

28
 Tabela 10. Anjoni i katjoni

Anjoni i katjoni

Fluoridi Hloridi Nitriti Nitrati Sulfati Fosfati Amonijak

Jed. mjere mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l

Max
5.0 - 0.1 50 - - 0.50
koncentracija
Diva <0.020 <1.0 <0.10 1.18 3.91 <0.050 <0.050

Aqua Bianca <0.020 1.64 <0.10 2.41 16.23 <0.050 <0.050

Gorska <0.020 1.5 <0.10 2.56 7.43 <0.050 <0.050

Suza <0.020 1.1 <0.10 2.99 4.21 <0.050 <0.050

Prolom 0.13 2.3 <0.10 6.06 5.74 <0.050 <0.050

Gala 0.38 6.8 <0.10 <1.00 24.61 <0.050 <0.050

Rosa 0.028 <1.0 <0.10 2.14 6.32 <0.050 <0.050

Heba 0.12 39.04 <0.10 14.72 72.85 <0.050 <0.050

Vrnjci 0.14 2.8 <0.10 <1.00 43.82 <0.050 <0.050

San Pellegrino 0.062 54.6 <0.10 1.4 432.95 <0.050 <0.050

Knjaz Miloš 1.07 10.0 <0.10 8.84 5.28 <0.050 <0.050

Aqua Viva <0.020 12.0 <0.10 1.59 18.76 <0.050 <0.050

Vitinka 0.88 370.0 <0.10 <1.00 14.85 <0.050 <0.050

Monte
0.037 3.3 <0.10 2.66 3.15 <0.050 <0.050
Minerale
Rada 0.52 51.4 <0.10 <1.00 395.1 <0.050 <0.050
Izvor: Eksperimentalno istraživanje autora

29
 Grafik 4. Sadržaj anjona i katjona

500
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0

Anjoni i katjoni Fluoridi Anjoni i katjoni Hloridi Anjoni i katjoni Nitriti

Anjoni i katjoni Nitrati Anjoni i katjoni Sulfati Anjoni i katjoni Fosfati
Anjoni i katjoni Amonijak

Izvor: Istraživanje autora

30
 6. DISKUSIJA I ZAKLJUČAK

Kvalitet vode za piće ima direktan uticaj na zdravlje stanovništva, stoga se mora osigurati
snabdijevanje higijenski ispravnom i kvalitetnom vodom. Kako bi se zadovoljile ogromne potrebe
ljudska civilizacija vodu crpi sa izvora, pa je potom vodovodnim sistemima dovodi u gradove ili
pakuje i flašira za tržište.

Zadatak ovog rada je osvrt na kvalitet prirodnih mineralnih voda, koje se od obične stone vode za
piće razlikuju po sadržaju i količini određenih mineralnih materija kao i određenim fiziološkim
svojstvima. Više od 4 000 brendova mineralne vode komercijalno je dostupno širom svijeta.
Testiranjem uzoraka 15 prirodnih mineralnih voda plasiranih na crnogorskom tržištu, procijenjen
je njihov fizičko-hemijski kvalitet i sadržaj minerala.

Kako bi se osigurala dosljednost kvaliteta prirodnih mineralnih voda za piće, definisani su

standardi koji su u Crnoj Gori propisani „Uredbom o zahtjevima za stavljanje na tržište prirodne
mineralne i izvorske vode“ (Službeni list Crne Gore, broj 48/2019) Vrijednosti svih analiziranih
uzoraka u skladu su sa navedenom Uredbom.

Na osnovu dobijenih rezultata može se konstatovati da su fizičke osobine i hemijski sastav

ispitanih voda raznovrsni. Domaće vode su se pokazale kao jednako kvalitetne, a u nekim
slučajevima i povoljnije po zdravlje od većine drugih uzoraka, kada se sagleda sadržaj minerala.

Što se tiče uloge prirodnih mineralnih voda u očuvanju zdravlja, upoređivanjem dobijenih
vrijednosti sa vrijednostima za preporučeni dnevni unos može se zaključiti da iste ne predstavljaju
značajan izvor mikroelemenata ljudskom organizmu. Na osnovu klasifikacije ljekovitih
mineralnih voda pomenute u Poglavlju 4, posmatrajući ukupnu koncentraciju rastvorenih minerala
u analiziranim vodama (Tabela 8), može se zaključiti da samo „Knjaz Miloš“, „Vitinka“ i „Rada“
spadaju u vode sa balneološkim efektom – međutim vrlo malim jer spadaju u vode povišene
mineralizacije.

Konzumacijom neke od ovih analiziranih voda, u preporučenoj količini od 1-2 litra dnevno, ne bi
se prekoračile vrijednosti za prihvatljiv dnevni unos (PDU) za sve ispitivane elemente.

31
 LITERATURA

1. Videnović J. (2018), Komparativna analiza kvaliteta voda za vodosnabdevanje grada Niša

i flaširanih voda u prometu, Magistarska teza, Fakultet zaštite na radu, Univerzitet u Nišu,
Niš
2. Vode Crne Gore, broj 1 (2017), Regionalni vodovod Crnogorsko primorje
3. Dalmacija B., Agbaba J. (2006), Kontrola kvaliteta vode za piće, Prirodno-matematički
fakultet, Departman za hemiju, Novi Sad
4. Dalmacija B., Bečelin-Tomin M. (2015), Kontrola kvaliteta vode za piće od izvorišta do
potrošača, Prirodno-matematički fakultet, Departman za hemiju, Novi Sad
5. Dalmacija B., Čukić Z., Benak J., Tanasković M., Klašnja M., i dr. (1998), Kvalitet vode
za piće, problemi i rešenja, Prirodno-matematički fakultet, Departman za hemiju, Novi Sad
6. Delević V., Đurović D. (2007), Prirodne mineralne vode kao izvor minerala u ishrani, ZU
Institut za javno zdravlje Crne Gore, Podgorica
7. Directive 2003/40/EC establishing the list, concentration limits and labelling requirements
for the constituents of natural mineral waters and the conditions for using ozone-enriched
air for the treatment of natural mineral waters and spring waters
8. Directive 2009/54/EC on the exploitation and marketing of natural mineral waters
9. Directive 80/777/EEC on the approximation of the laws of the Member States relating to
the exploitation and marketing of natural mineral waters
10. Directive 98/83/EC on the quality of water intended for human consumption
11. Informacija o realizaciji koncesionih ugovora u oblasti voda, (2020), Privredna komora
Crne Gore
12. Ivanov V.V., Nevraev G.A. (1964), Klasifikacija podzemnih mineralnih voda, Nedra,
Moskva
13. Pravilnik o bližim zahtjevima koje u pogledu bezbijednosti treba da ispunjava prirodna
mineralna, stona i izvorska voda za piće (Službeni listi CG, br. 32/2015)
14. Pravilnik o bližim zahtjevima koje u pogledu bezbjednosti treba da ispunjava voda za piće,
(Službeni list Crne Gore, br. 24/12)
15. Pravilnik o parametrima, provjeri usaglašenosti, metodama, načinu, obimu analiza i
sprovođenju monitoringa zdravstvene ispravnosti vode za ljudsku upotrebu, (Službeni list
Crne Gore, br. 064/18 od 04.10.2018)

32
16. Prodović T., (2012), Klasifikacija i karakteristike mineralnih voda i mogućnost njihovg
korišćenja u terapeutske svrhe, Univerzitet u Kragujevcu, Fakultet medicinskih nauka,
Kragujevac
17. Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda (Službeni list Crne
Gore, br. 2/07 od 29. oktobara 2007)
18. Uredba o zahtjevima za stavljanje na tržište prirodne mineralne i izvorske vode (Službeni
list Crne Gore, broj 48/2019)
19. Uredba o zahtjevima za stavljanje na tržište prirodne mineralne i izvorske vode (Službeni
list CG, broj 57/15)
20. Food Labeling: Revision of the Nutrition and Supplement Facts Labels (2016), Food and
Drug Administration, Department of health and human services, College Park,
http://federalregister.gov/a/2016-11867 (pristup sajtu, novembar 2020.)
21. Fricke M. (1993), Natural mineral waters, curative-medical waters and their protection,
Environmental Geology 22(2):153-161
22. Quattrini S., Pampaloni B., Brandi M. (2017), Natural mineral waters: chemical
characteristics and health effects, University of Florence, Department of Surgery and
Translational Medicine, Florence
23. Walsh C. (2018), Virtuous Waters: Mineral Springs, Bathing, and Infrastructure in Mexico,
Chapter 7 - Dispossession and Bottling after the Revolution, str. 118-136, University of
California press, Oakland
24. WHO (2005), Nutrients in drinking water - Water, Sanitation and Health Protection and
the Human Environment, World health organization, Geneva
25. WHO (2017), Guidelines for drinking-water quality: fourth edition incorporating the first
addendum, World health organization, Geneva

33