3.

KORELASYON (Bağlılık, İlişki)

Korelasyon değişkenler arasındaki ilişkiye ait bilgi verir. Korelasyon iki rasgele değişken
arasındaki doğrusal ilişkinin yönünü ve gücünü belirtir. Genel istatistiksel kullanımda
Korelasyon bağımsızlık durumundan ne kadar uzaklaşıldığını gösterir.

Ölçülen bir büyüklük kaba ve sistematik hatalardan arındırıldıktan sonra ölçüye düzeltme
getirilmesine sebep olan nedenler (genelde düzensiz hatalar) belirlenmeye çalışılır. Düzeltme
getirilmesine neden olan düzensiz hatalar birçok parametrenin birleşimiyle oluşur.

Bir uzunluğa ait x (Kesin Değer) için ölçüler l 1 , l 2 ,......, l n ölçüleri yapılmış olsun. Ölçülere
ait düzeltmeler aşağıdaki gibi yazılabilir.

v1 = x - l 1 ü
v2 = x - l 2 ïï
ý Düzeltme = Kesin Değer - Ölçü
. ï
vn = x - l n ïþ

Her bir düzeltme değerleri elemanter düzeltmelerden oluşur.

v1 = v11 + v12 + v13 + ... + v1n ü

v2 = v21 + v22 + v23 + ... + v2n ïï
ý Elemanter düzeltmeler
. ï
vn = vn1 + vn 2 + vn 3 + ... + vnn ïþ

Örneğin, v1 düzeltmesine neden olan diğer elemanter düzeltmeler v11 , v12 , v13 , ..., v1n ;
ölçücüye (görme, el becerisi vs. hataları), kullanılan alete (açı bölümlemeleri hatası, zaman,
frekans ölçme hataları ) veya çevreye (sıcaklık, basınç, nem, radyoaktivite etkilerinden
kaynaklanan hatalar) bağlı birçok nedenden kaynaklanabilir.

Bu elemanter düzeltmelerin bir kısmı veya sadece biri diğerlerinden büyük olup tüm ölçülerde
tekrarlanıyor olabilir. Bu parametrenin tüm ölçüler üzerindeki etkisi aynıdır. vi düzeltmeleri
aynı vii değerinden etkileniyorsa bu ölçüler birbiri ile bağımlı olur ve bu bağımlılığı gösteren

ölçüte Korelasyon denir.

Bu bağımlılık fiziksel ortamdan kaynaklanıyorsa Fiziksel Korelasyon, ölçüler için yazılan

fonksiyonel modelden kaynaklanıyorsa Matematik Korelasyon olarak adlandırılır.

Fiziksel Korelasyon ölçüler arasında fiziksel ilişki varsa ortaya çıkar. Eğer ölçüler ortak dış
çevre kaynaklı etkenler tarafından etkileniyorsa ölçüler Fiziksel Korelasyon içermektedir
denilebilir.

Şekil 1. sabah saat 08.00’dan 16.00’a kadar hem zeminde hem de 50 m yüksekte neredeyse
aynı uzunluğa sahip iki kenar ölçüsünün sıcaklığa bağlı olarak davranışını göstermektedir.
Günün orta vaktine doğru sıcaklığa bağlı olarak kenar uzunlukları artmaktadır ve diğer
vakitlerde azalmaktadır. Elemanter hata kaynaklarından biri olan sıcaklık faktörü her iki
kenarın üzerinde aynı etkiyi göstermektedir. Bu durum her iki ölçünün sıcaklık faktöründen
dolayı fiziksel olarak korelasyonlu olduklarını göstermektedir.

Şekil 1. Fiziksel Korelasyon

Matematiksel Korelasyon ise ölçüler birbirinden bağımsız olsa bile (Fiziksel Korelasyon
olmasa bile) matematik model gereği ortaya çıkabilir. Hesap yapılan formüllerde bir değişken
bile aynı olursa Matematik Korelasyon ortaya çıkar. Örneğin bir noktaya koordinat taşımada
kullanılan formülleri düşünelim.
YB = YA + S AB × sin( AB)
X B = X A + S AB × cos(AB)

S AB kenarı ve ( AB) semti parametreleri her iki formülde de bulunmasından dolayı, YB ve

X B koordinatları aralarında korelasyonlu olacaktır. S AB kenarı ve ( AB) semti parametreleri
birbirlerinden bağımsız olarak ölçülse/hesaplansa bile matematik model gereği YB ve X B
koordinatları korelasyonlu olacaktır.

Kenarlarının uzunlukları x ve y olan bir dikdörtgenin kenarlarının yeterince çok sayıda

ölçüldüğünü varsayalım. x kanarına ait ölçüleri l1 , y kanarına ait ölçüleri l 2 vektöründe
toplayalım. x ve y arasındaki Korelasyon kesin değerler yardımıyla düzeltmelerden
yararlanarak elde edilebilirler.

x=
[l 1 ] = l11 + l 12 + ..... + l1nü x
n n ïï
ý Kesin değerler
y=
[l2]
==
l 21 + l 22 + ..... + l 2 n ï
y
n n þï

Düzeltme = Kesin değer – Ölçü

v1 = e × x - l 1 ü
ý Düzeltmeler matris gösterimiyle,
v2 = e × y - l 2 þ

é v11 ù é1ù é l 11 ù é v21 ù é1ù é l 11 ù

êv ú ê ú êl ú êv ú ê ú êl ú
ê 12 ú ê1ú ê 12 ú ê 22 ú ê1ú ê 12 ú
ê ú êú
. = . × x - ê . ú ê ú êú
. = . × y - ê . ú
ê . ú ê .ú ê . ú ê . ú ê .ú ê . ú
êv ú ê1ú êl ú êv ú ê1ú êl ú
ë 1n û ë û ë 1n û ë 2n û ë û ë 1n û

é v11 ù
êv ú
ê 12 ú
v1 = ê . ú
ê . ú
êv ú
ë 1n û
v1 = [v11 v12 × × × v1n ] v1 × v1 = v112 + v122 + × × × + v12n
T T
 v ×v
T
1. ölçülere ait varyans m = 1 1
2
1
n-1

v ×v
T
1. ölçülere ait KOH m1 = 1 1
n-1

é v21 ù
êv ú
ê 22 ú
v2 = ê . ú
ê . ú
êv ú
ë 2n û
v 2 = [v21 v22 × × × v2n ] v 2 × v 2 = v21 + v22 + × × × + v22n
T T 2 2

v ×v
T
2. ölçülere ait varyans m = 2 2
2
2
n-1

v2 × v2
T
2. ölçülere ait KOH m2 =
n-1

é v21 ù
êv ú
ê 22 ú
v2 = ê . ú
ê . ú
êv ú
ë 2n û
v1 = [v11 v12 × × × v1n ] v1 × v 2 = v11 × v21 + v12 × v22 × × × +v1n × v2 n
T T

v1 × v 2
T
m12 = Kovaryans
n-1

v1 × v 2
T
m12
r12 = = Korelasyon katsayısı
m1 × m2 v1 v1 × v 2 v 2
T T
Korelasyon katsayısı ölçülerin birbiriyle olan bağımlılığının bir ölçütüdür. Korelasyon
katsayısı, bağımsız değişkenler arasındaki ilişkinin yönü ve büyüklüğünü belirten katsayıdır.
Korelasyon katsayısının sınır değerleri - 1 £ r12 £ 1 arasındadır.

· r12 = 0 ise ölçüler arasında yani x ve y arasında bir bağımlılık yoktur. Aralarında
doğrusal bir ilişki yoktur. Biri ötekinin bir doğrusal fonksiyonu olarak gösterilemez.
· r12 ≠ 0 ise ölçüler yani x ve y birbirine bağımlıdır. Aralarında sıfıra yakın ise zayıf ve
bire yakın ise kuvvetli doğrusal ilişki vardır.
· r12 = ±1 ise ölçüler arasında %100 korelasyon (fonksiyonel bağımlılık) vardır. x ve y
arasında tam bir doğrusal ilişki vardır. Biri ötekinin bir doğrusal fonksiyonu olarak
gösterilebilir.

Bu son bağıntılar l1 ve l 2 ölçülerinin kendi aralarında korelasyonlu olmadıkları durumda

geçerlidir. x ve y için varyans-kovaryans matrisi aşağıdaki gibi kurulabilir.

é m2 m12 ù é m12 r12 × m1 × m2 ù

K ll = ê 1 =
ú ê ú Varyans-Kovaryans matrisi
ëm12 m22 û ër12 × m1 × m2 m22 û

n ölçü sayısı, rij korelasyon katsayısı olmak üzere korelasyonlu ve duyarlıkları (ağırlıkları)

farklı olan ölçüler için genel bir Varyans-Kovaryans matrisi aşağıdaki gibi kurulabilir.

é m12 m12 m13 × m1n ù é m12 r12 × m1 × m2 r13 × m1 × m3 × r1n × m1 × mn ù

ê ú ê ú
êm12 m22 m23 × m2n ú ê r12 × m1 × m2 m22 r23 × m2 × m3 × r2 n × m2 × mn ú
K ll = ê m13 m23 m32 × m3n ú = ê r13 × m1 × m3 r23 × m2 × m3 m32 × r3n × m3 × mn ú
ê ú ê ú
ê × × × × × ú ê × × × × × ú
êm 2 ú ê
× mn û ër1n × m1 × mn r2n × m2 × mn r3n × m3 × mn × 2 ú
ë 1n m2 n m3n mn û

Ölçülerin Qll ters ağırlık matrisi ( m02 : öncül varyans)

K ll = m02 × Qll

K ll
Qll =
m02
 é m12 m12 m13 m1n ù
ê 2 × ú
m0 m02 m02 m02 ú
é q11 q12 q13 × q1n ù ê
êq ê m12 m22 m23 m2 n ú
ê 21 q22 q 23 × q 2n úú ê m 2 m02 m02
×
m02 ú
q3n ú = êê m13 ú
0
Qll = ê q31 q32 q33 × m23 m32 m3n ú
ê ú ×
ê × × × × × ú ê m02 m02 m02 m02 ú
êëq n1 ê × ú
qn 2 q n3 × q nn úû ê × × × ×
ú
ê m1n m2 n m3n mn2 ú
×
êë m02 m02 m02 m02 úû

Ölçülerin ağırlık matrisi pll = Qll-1

é p11 p12 p13 × p1n ù

êp p22 p23 × p2 n ú
ê 21 ú
Pll = Qll = ê p31
-1
p32 p33 × p3 n ú
ê ú
ê × × × × × ú
êë pn1 pn 2 pn 3 × pnn úû

Eğer ölçüler arasında korelasyon yoksa ( rij = 0 ) duyarlıkları (ağırlıkları) farklı olan ölçüler
için Varyans-Kovaryans matrisi aşağıdaki gibi kurulabilir.

ém12 0 0 × 0ù
ê ú
ê0 m22 0 × 0ú
K ll = ê 0 0 m32 × 0ú
ê ú
ê × × × × × ú
ê0 × mn2 úû
ë 0 0

é m12 ù é m02 ù
ê m2 0 0 × 0 ú ê 2 0 0 × 0 ú
ê 0 ú ê m1 ú
ê m22 ú ê m02 ú
ê 0 0 × 0 ú ê 0 0 × 0 ú
m02 m22
Qll = ê m32
ú pll = Qll-1 = ê m02
ú
ê 0 0 × 0 ú ê 0 0 × 0 ú
ê m02 ú ê m32 ú
ê × × × × × ú ê × × × × × ú
ê mn2 ú ê m02 ú
ê 0 0 0 × ú ê 0 0 0 × ú
êë m02 úû êë mn2 úû
Eğer ölçüler arasında korelasyon yoksa ve duyarlıkları (ağırlıkları) eşit ise, Varyans-
Kovaryans matrisi aşağıdaki gibi kurulabilir.

m12 = m22 = × × × = mn2 = m 2 = m02

é m2 ù
ê 2 0 0 × 0 ú
ém 2 0 0 × 0ù êm ú é1 0 0 × 0ù
ê ú m2
2
× ê 0 0 × 0 ú ê0 1 0 × 0ú
ê0 m 0 0ú
ê m2 ú ê ú
K ll = ê 0 0 m 2
× 0ú Qll = ê m2 ú = ê0 0 1 × 0ú
ê ú ê 0 0 × 0 ú ê ú
ê × × × × × ú m2 × × × × ×ú
ê ú ê
ê0 × m 2 úû ê × × × × × ú ê0 0 0 × 1úû
ë m2 ú ë
0 0
ê 0 0 0 ×
êë m 2 úû

é1 0 0 × 0ù
ê0 1 0 × 0úú
ê
pll = Qll-1 pll = ê0 0 1 × 0ú
ê ú
ê× × × × ×ú
êë0 0 0 × 1úû

Örnek: Bir EUÖ’nün kalibrasyonu için karşılıklı beş ölçü ile korelasyon belirlenmeye
çalışılmıştır. Ölçülen kalibrasyon bazının uzunluğu 9605.343 m. olduğuna göre;

a) Bu aletle ölçülen uzunlukların ortalama hatalarını ve aralarındaki korelasyonu

bulunuz.
b) Ölçülere ait Varyans-Kovaryans matrisini oluşturunuz.
c) Birim ölçünün karesel ortalama hatası m0 = ± 5 mm ise ölçülerin ters ağırlık matrisini
hesaplayınız.
d) Ölçülerin ağırlıklarını hesaplayınız

No l 1i (m) l 2i (m)
1 9605.3286 9605.3279
2 9605.3257 9605.3260
3 9605.3300 9605.3312
4 9605.3282 9605.3278
5 9605.3312 9605.3328
Çözüm:

No l 1i (m) l 2i (m) x̂ (m) ε1i = l1i - xˆ (mm) ε2i = l 2i - xˆ

(mm)
1 9605.3286 9605.3279 9605.3430 -14.4 -15.1
2 9605.3257 9605.3260 -17.3 -17.0
3 9605.3300 9605.3312 -13.0 -11.8
4 9605.3282 9605.3278 -14.8 -15.2
5 9605.3312 9605.3328 -11.8 -10.2
Ölçü sayısı: n = 5

é - 14.4ù
ê - 17.3ú
ê ú
ε1i = ê - 13.0ú
ê ú
ê - 14.8ú
êë - 11.8úû

ε1i = [- 14.4 - 17.3 - 13.0 - 14.8 - 11.8] ε1i × ε1i = 1033.93

T T

ε ×ε
T
1033.93
1. ölçülere ait varyans σ = 1i 1i =
2
1 = 206.786 mm2
n 5

1. ölçülere ait KOH σ1 = 14.38 mm

é - 15.1ù
ê- 17.0ú
ê ú
ε 2i = ê- 11.8ú
ê ú
ê- 15.2ú
êë- 10.2úû

ε 2i = [- 15.1 - 17.0 - 11.8 - 15.2 - 10.2] ε 2i × ε 2i = 991.330

T T

ε 2i × ε 2i 991.330
T
2. ölçülere ait varyans σ 22 = = = 198.266 mm2
n 5

2. ölçülere ait KOH σ 2 = 14.08 mm

 é - 15.1ù
ê- 17.0ú
ê ú
ε 2i = ê- 11.8ú
ê ú
ê- 15.2ú
êë- 10.2úû

ε1i = [- 14.4 - 17.3 - 13.0 - 14.8 - 11.8] ε1i × ε 2i = 1010.26

T T

ε ×ε
T
1010.26
1. ve 2. ölçülere ait kovaryans σ12 = 1i 2i = = 202.052 mm2
n 5

σ12 202.052
Korelasyon katsayısı (birimsiz) ρ12 = = = 0.998
σ1 × σ 2 14.38 × 14.08

Ölçülerin Varyans-Kovaryans matrisi

é σ12 σ12 ù é206.786 202.052ù

K ll = ê ú=ê ú
ëσ12 σ 22 û ë202.052 198.266 û

é σ12 ρ12 × σ1 × σ 2 ù é 14.382 0.998 × 14.38 × 14.08ù

K ll = ê =
ú ê ú
ë ρ12 × σ1 × σ 2 σ 22 û ë0.998 × 14.38 × 14.08 14.082 û

é σ12 ρ12 × σ1 × σ 2 ù é 206.78 202.07ù

K ll = ê ú=ê ú
ë ρ12 × σ1 × σ 2 σ 22 û ë202.07 198.25 û

K ll = m02 × Qll

K ll
Qll = Ölçülerin ters ağırlık matrisi
m02

é 206.78 202.05 ù
ê 2
52 ú é8.27 8.08ù
K ll ê 5 ú=
Qll = 2 = ê ú ê8.08 7.93ú
198.26 ú ë û
m0
ê 202.05
êë 52 5 úû
2
Gauss ters (invers) alma pll = Qll-1

8.2700 8.0800 1 0
-1 -0.9770 -0.1209 0
7.9300 0 1
0.0358 -0.9769 1
-1 27.2877 -27.9330
-26.7783 27.2877
-27.9330

é 26.7783 - 27.2877ù
Pll = ê
27.9330úû
Ölçülerin ağırlık matrisi
ë - 27.2877

Örnek: Bir EUÖ’nün kalibrasyonu için karşılıklı beş ölçü ile korelasyon belirlenmeye
çalışılmıştır.
a) Bu aletle ölçülen uzunlukların ortalama hatalarını ve aralarındaki korelasyonu
bulunuz.
b) Ölçülere ait Varyans-Kovaryans matrisini oluşturunuz.
c) Birim ölçünün karesel ortalama hatası ± 2.3 mm ise ölçülerin ters ağırlık matrisini
hesaplayınız.
d) Ölçülerin ağırlıklarını hesaplayınız

No l 1i (m) l 2i (m)
1 9605.3286 9605.3279
2 9605.3257 9605.3260
3 9605.3300 9605.3312
4 9605.3282 9605.3278
5 9605.3312 9605.3328

Çözüm:

No l 1i (m)
x1 =
[l1i ] v1i = x1 - l 1i l 2i (m)
x2 =
[l 2i ] v2i = x2 - l 2i
n (mm) n (mm)
1 9605.3286 9605.32874 0.14 9605.3279 9605.32914 1.24
2 9605.3257 3.04 9605.3260 3.14
3 9605.3300 -1.26 9605.3312 -2.06
4 9605.3282 0.54 9605.3278 1.34
5 9605.3312 -2.46 9605.3328 -3.66
Ölçü sayısı: n = 5 [ ]
v1i = 0.0 [v2i ] = 0.0
 é 0.14ù
ê 3.04ú
ê ú
v1i = ê - 1.26ú
ê ú
ê 0.54ú
êë- 2.46úû

v1i = [0.14 3.04 - 1.26 0.54 - 2.46] v1i × v i1 = 17.192

T T

v ×v
T
17.192
1. ölçülere ait varyans m = 1i 1i =
2
= 4.30 mm2
n -1 5 -1
1

1. ölçülere ait KOH m1 = 2.1 mm

é 1.24ù
ê 3.14ú
ê ú
v 2i = ê- 2.06ú
ê ú
ê 1.34ú
êë - 3.66úû

v 2i = [1.24 3.14 - 2.06 1.34 - 3.66] v 2i × v 2i = 30.832

T T

v ×v
T
30.832
2. ölçülere ait varyans m = 2i 2 i =
2
= 7.71 mm2
n -1 5 -1
2

2. ölçülere ait KOH m2 = 2.8 mm

é 1.24ù
ê 3.14ú
ê ú
v 2i = ê- 2.06ú
ê ú
ê 1.34ú
êë - 3.66úû

v1i = [0.14 3.04 - 1.26 0.54 - 2.46] v1i × v 2i = 22.042

T T

v ×v
T
22.042
1. ve 2. ölçülere ait kovaryans m12 = 1i 2i = = 5.51 mm2
n-1 5 -1

m12 5.51
Korelasyon katsayısı (birimsiz) r12 = = = 0.937
m1 × m2 2.1 × 2.8
Ölçülerin Varyans-Kovaryans matrisi

é m2 m12 ù é4.30 5.51ù

K ll = ê 1 ú=ê ú Ölçülerin Varyans-Kovaryans matrisi
ëm12 m22 û ë 5.51 7.71û

é m12 r12 × m1 × m2 ù é 2.12 0.937 × 2.1 × 2.8ù é4.41 5.51ù

K ll = ê =
ú ê 2ú
=ê ú
ër12 × m1 × m2 m22 û ë0 . 935 × 2 . 1 × 2 . 8 2 . 8 û ë5.51 7.84û

K ll
K ll = m02 × Qll Qll =
m02

é 4.30 5.51 ù
ê 2 2.32 ú é0.8129 1.0416ù
K ll ê 2.3 ú=
Qll = 2 = ê ú ê1.0416 1.4575ú
7.71ú ë û
m0
ê 5.51
êë 2.32 2.32 úû

Gauss ters (invers) alma pll = Qll-1

0.8129 1.0416 1 0
-1 -1.2813 -1.2302 0
1.4575 0 1
0.1229 -1.2814 1
-1 10.4264 -8.1367
-14.5906 10.4264
-8.1367

é 14.5906 - 10.4264ù
Pll = ê ú Ölçülerin ağırlık matrisi
ë - 10.4264 - 8.1367û
Örnek: Bir noktanın koordinatları x = [x y z]T vektörünü oluşturmaktadır. x, y ve z’nin
standart sapmaları sırasıyla 2, 1.5 ve 3 cm dir. Koordinatların aralarındaki korelasyon 0.75
olduğuna göre;
a) x vektörünün varyans-kovaryans matrisini (Kxx) oluşturunuz
b) Birim ölçünün karesel ortalama hatası ± 0.6 cm ise, x vektörünün ters ağırlık matrisini
(Qxx) oluşturunuz
c) x vektörünün ağırlık matrisini (Pxx) hesaplayınız

Çözüm: mx =2, m y =1.5, mz =3, m0 =0.6

rxy = rxz = ryz = 0.75

é mx2 rxy × mx × m y rxz × mx × mz ù é 2 2 0.75 × 2 × 1.5 0.75 × 2 × 3ù

ê ú ê ú
K xx = êrxy × mx × m y m y2 ryz × m y × mz ú = ê0.75 × 2 × 1.5 1.5 0.75 × 1.5 × 3ú
2

ê rxz × mx × mz ryz × m y × mz mz2 ú ê 0.75 × 2 × 3 0.75 × 1.5 × 3 32 úû

ë û ë

é 4 2.25 4.5ù
K xx = êê2.25 2.25 3.375úú
êë 4.5 3.375 9úû

K xx
K xx = m02 × Qxx Qxx =
m02

é 4 2.25 4.5ù
ê 2.25 2.25 3.375ú
ê ú é11.1111 6.25 12.5ù
êë 4.5 3.35 9úû ê
Qxx = 2
= ê 6.25 6.25 9.375úú
0.6
êë 12.5 9.375 25úû

Gauss ters (invers) alma pxx = Qxx-1

11.1111 6.25 12.5 1 0 0
-1 -0.5625 -1.125 -0.09 0 0
6.25 9.375 0 1 0
2.7344 2.3438 -0.5625 1 0
-1 -0.8572 0.2057 -0.3657 0
25 0 0 1
8.9284 -0.6429 -0.8571 1
-1 0.0720 0.0960 -0.1120
-0.2520 0.1440 0.0720
-0.4480 0.0960
-0.1120

é 0.2520 - 0.1440 - 0.0720ù

pxx = êê- 0.1440 0.4480 - 0.0960úú Koordinatların ağırlık matrisi
êë- 0.0720 - 0.0960 0.1120úû

Örnek: Bir noktanın koordinatları x = [x y z]T vektörünü oluşturmaktadır. x, y ve z’nin

karesel ortalama hataları sırasıyla 1.9, 1.5 ve 3.2 cm dir. Koordinatlardan x ile y arasındaki
korelasyon 0.55 ve y ile z arasındaki korelasyon 0.30 olduğuna göre;
a) x vektörünün varyans-kovaryans matrisini (Kxx) oluşturunuz
b) Birim ölçünün karesel ortalama hatası ± 0.9 cm ise, x vektörünün ters ağırlık matrisini
(Qxx) oluşturunuz
c) x vektörünün ağırlık matrisini (Pxx) hesaplayınız

Çözüm: mx =1.9, m y =1.5, mz =3.2, m0 =0.9

rxy = 0.55 , rxz = 0 , ryz = 0.30

é mx2 rxy × mx × m y rxz × mx × mz ù é 1.9 2 0.55 × 1.9 × 1.5 0 ×1.9 × 3.2ù

ê ú ê ú
K xx = êrxy × mx × my m y2 ryz × m y × mz ú = ê0.55 × 1.9 × 1.5 1.5 0.30 × 1.5 × 3.2ú
2

ê rxz × mx × mz ryz × m y × mz mz2 ú ê 0 × 1.9 × 3.2 0.30 × 1.5 × 3.2 3.2 2 úû

ë û ë

é 3.61 1.5675 0ù
ê
K xx = ê1.5675 2.25 1.44úú
êë 0 1.44 9úû
 K xx
K xx = m02 × Qxx Qxx =
m02

é 3.61 1.5675 0ù
ê1.5675 2.25 1.44úú
ê é 4.4568 1.9352 0ù
êë 9úû ê
= ê1.9352 2.7778 1.7778úú
0 1.44
Qxx = 2
0.9
êë 0 1.7778 11.1111úû

Gauss ters (invers) alma pxx = Qxx-1

4.4568 1.9352 0 1 0 0
-1 -0.4342 0 -0.2244 0 0
2.7778 1.7778 0 1 0
1.9375 1.7778 -0.4343 1 0
-1 -0.9176 0.2242 -0.5161 0
11.1111 0 0 1
9.4798 0.3986 -0.9175 1
-1 -0.0420 0.0968 -0.1055
-0.3385 0.2627 -0.0421
-0.6049 0.0968
-0.1055

é 0.3385 - 0.2627 0.0421ù

ê
pxx = ê- 0.2627 0.6049 - 0.0968úú Koordinatların ağırlık matrisi
êë 0.0421 - 0.0968 0.1055úû
Örnek: İki noktanın düzlem koordinatları x = [x1 y1 x2 y2]T vektörünü oluşturmaktadır. x1 ve
y1 nin standart sapmaları 2 cm, x2 ve y2 nin standart sapmaları 3 cm, x1 ile y1 arasındaki
korelasyon 0.40, x2 ile y2 arasındaki korelasyon -0.65 olduğuna göre;
a) x vektörünün kovaryans matrisini (Kxx) oluşturunuz
b) Birim ölçünün karesel ortalama hatası ± 0.8 cm ise, x vektörünün ters ağırlık matrisini
(Qxx) oluşturunuz
c) x vektörünün ağırlık matrisini (Pxx) oluşturunuz

Çözüm: mx1 = 2, my1 = 2, mx 2 = 3, m y2 = 3, m0 = 0.8

rx1 y1 = 0.40 , rx1 x 2 = 0 , rx1 y 2 = 0

ry1 x 2 = 0 , ry1 y 2 = 0

rx 2 y 2 = -0.65

é mx21 rx1 y1 × mx1 × m y1 rx1 x2 × mx1 × mx2 rx1 y2 × mx1 × m y2 ù

ê ú
r ×m ×m m 2
ry1 x2 × m y1 × mx2 ry1 y2 × m y1 × m y2 ú
K xx = ê x1 y1 x1 y1 y1
ê rx x × mx × mx ry1 x2 × m y1 × mx2 mx22 rx2 y2 × mx2 × m y2 ú
ê 12 1 2
ú
êërx1 y2 × mx1 × m y2 ry1 y2 × m y1 × m y2 rx2 y2 × mx2 × m y2 m 2y2 úû

é 22 0. 4 × 2 × 2 0 0 ù é 4 1.6 0 0 ù
ê ú ê
ê 0. 4 × 2 × 2 2 2
0 0 ú ê1.6 4 0 0 úú
K xx = =
ê 0 0 32 - 0.65 × 3 × 3ú ê 0 0 9 - 5.85ú
ê ú ê ú
ëê 0 0 - 0.65 × 3 × 3 3 2
ûú ë 0 0 - 5.85 9 û

K xx
K xx = m02 × Qxx Qxx =
m02

é 4 1.6 0 0 ù
ê1.6 4 0 0 úú
ê
ê0 0 9 - 5.85ú é6.25 2.5 0 0 ù
ê ú ê
ë 0 0 - 5.85 9 û ê 2.5 6.25 0 0 úú
Qxx = =
0.82 ê 0 0 14.0625 - 9.1406ú
ê ú
ë 0 0 - 9.1406 14.0625 û
Gauss ters (invers) alma pxx = Qxx-1

Qxx matrisi 2x2’lik blok matrisler halinde olduğu için blokların tersleri ayrı ayrı alınabilir ve
bir matriste birleştirilebilirler.

6.25 2.5 1 0 14.0625 -9.1406 1 0

-1 -0.4 -0.16 0 -1 0.65 -0.0711 0
6.25 0 1 14.0625 0 1
5.25 -0.4 1 8.1211 0.6499 1
-1 0.0762 -0.1905 -1 -0.08 -0.1231
-0.1905 0.0762 -0.1231 -0.08
-0.1905 -0.1231

é 0.1905 - 0.0762 0 0ù
ê - 0.0762 0.1905 0 0úú
pxx = ê
ê 0 0 0.1231 0.08ú
ê ú
ë 0 0 0.08 0.1231û

Örnek: Şekilde görülen dik üçgen şeklinde bir parselin A noktasına bir Total Station aleti
kurulmuş AB ve AC kenarlarına ait ölçüler yapılmış ve ölçü sonuçları aşağıda verilmiştir.
a) Bu iki ölçü dizisi arasındaki korelasyonu hesaplayınız ve Varyans-Kovaryans
matrisini oluşturunuz.
b) Birim ağırlıklı standart sapma ± 2.5 mm ise bu iki ölçü için ters ağırlık matrisini
hesaplayınız.
c) İki ölçü dizisi için ağırlık matrisini oluşturunuz.

i l 1i (m) l 2i (m) B
1 605.328 218.726
2 605.323 218.730 l 1i
3 605.327 218.724
A C
l 2i

i l 1i (m) x1 =
[l1i ] v1i = x1 - l 1i (mm) l 2i (m) x2 =
[l 2i ] v2i = x1 - l 2i
n -1 n -1 (mm)
1 105.328 105.326 -2 218.726 218.729 3
2 105.323 3 218.736 -7
3 105.327 -1 218.725 4
Ölçü sayısı n = 3 [v1i ] = 0.0 [ ]
v2i = 0.0
 é- 2ù
v1i = êê 3úú
êë - 1úû

v1i = [- 2 3 - 1] v1i × v1i = 14

T T

v1i × v1i 14
T
1. ölçülere ait varyans m12 = = = 7 mm2
n -1 2
1. ölçülere ait KOH m1 = 2.6 mm

é 3ù
v 2i = êê- 7 úú
ëê 4ûú

v 2i = [3 - 7 4] v 2i × v 2i = 74
T T

v ×v
T
74
2. ölçülere ait varyans m = 2 i 2i =
2
= 37 mm2
n -1
2
2
2. ölçülere ait KOH m2 = 6.1 mm

é 3ù
v 2i = êê - 7úú
êë 4úû

v1i = [- 2 3 - 1] v1i × v 2i = -31

T T

v1i × v 2i - 31
T
1. ve 2. ölçü dizisine ait kovaryans m12 = = = -15.5 mm2
n -1 3 -1

m12 - 15.5
Korelasyon katsayısı r12 = = = -0.977 (birimsiz)
m1 × m2 2.6 × 6.1

é m12 m12 ù é 7 - 15.5ù

K ll = ê ú = ê
ë m12 m22 û ë- 15.5 37 úû
K ll = m02 × Qll

é 7 - 15.5ù
ê - 15.5 37úû é 1.12 - 2.48ù
Qll = ll2 = ë
K
=ê ú
m0 2. 5 2 ë- 2.48 5.92 û

Gauss ters (invers) alma pll = Qll-1

1.12 -2.48 1 0
-1 2.2143 -0.8929 0
5.92 0 1
0.4285 2.2144 1
-1 -5.1678 -2.3337
-12.3365 -5.1677
-2.3337

é12.3365 5.1677 ù
pll = ê ú
ë 5.1677 2.3337 û

Örnek: Bir üçgenin kenarları EUÖ ile ölçülmüş ve a, b, ve c kenarlarının karesel ortalama
hataları ve kovaryansları verilmiştir. Birim ağırlıklı varyans 225 mm2 ise ölçülen kenarların
ters ağırlık matrisini bulunuz.

Verilenler
ma =16.2 mm mab =187.76 mm2
mb =15.3 mm mbc =196.16 mm2
mc =20.6 mm mac =217.63 mm2

Çözüm:

é ma2 mab mac ù é 16.2 2 187.76 217.63ù é262.44 187.76 217.63ù

ê ú ê ú
K ll = ê mba mb2 mbc ú = ê187.76 15.32 196.16ú = êê187.76 234.09 196.16úú
ê mca mcb mc2 úû êë 217.63 196.16 20.62 úû êë 217.63 196.16 424.36úû
ë

K ll = m02 Qll m02 =225 mm2

 mi2
é q11 q12 q13 ù é1.1664 0.8345 0.9672ù qii =
K ll ê m02
Qll = 2 = êq12 q22 q23 úú = êê0.8345 1.0404 0.8718úú
m0 mij
êë q13 q23 q33 úû êë0.9672 0.8718 1.8860 úû qij =
m02

Örnek: Bir noktanın konumu a açıklık açısı ve s kenar uzunluğu ile verilmiştir. a açısının
standart sapması (karesel ortalama hatası) ± 1.5cc, s uzunluğunun standart sapması ± 2 cm ve
aralarındaki korelasyon 0.6 olarak verilmiştir.
a) a ve s büyüklüklerinin varyans-kovaryans matrisini
b) Birim ağırlıklı varyans m02 = 5 cm2 olduğuna göre ağırlık katsayıları matrisini
oluşturunuz.
c) Ters ağırlık katsayıları matrisini oluşturunuz. Not: Birimleri ile beraber

éa ù é m2 mas ù
x=ê ú K ll = ê a ú
ësû ëmsa ms2 û

ma2 = 2.25(cc)
2

ms2 = 4 cm 2
mas = ras × ma × ms = 0.60 × 1.5cc × 2cm = 1.8cc× cm

é m2 mas ù é2.25( cc ) 1.8cc cmù

2

K ll = ê a ú=ê ú varyans-kovaryans matrisi

ë msa ms2 û ëê1.8cc cm 4 cm 2 ûú

K ll
K ll = m02 Qll Qll = m02 = 5 cm 2
m02

é ù
2
( cc ) cc

Qll = ê0.45 cc 0.36 ú

cm 2 cm
Ters ağırlık matrisi
ê ú
êë 0.36 cm 0.80 úû

pll = Qll-1

é cm ù
2
cm

pll = ê3.47 cm - 1.56 cc ú

( cc ) 2
Ağırlık matrisi
ê ú
ëê - 1.56 1.95 ûú
cc
Örnek: Bir üçgenin kenarları EUÖ ile ölçülmüş ve a, b, ve c kenarlarının karesel ortalama
hataları verilmiştir. Ölçülen kenarların ters ağırlık matrisini bulunuz.

Verilenler
ma =16.2 mm rab = 0.5
mb =15.3 mm rbc = 0.7
mc =20.6 mm rac = 0.9

Çözüm:

é ma2 rabma mb rac ma mc ù é 16.22 0.5 × 16.2 × 15.3 0.9 × 16.2 × 20.6ù
ê ú ê ú
K ll = êrab ma mb mb2 rbc mb mc ú = ê 0.5 × 16.2 × 15.3 15.32 0.7 × 15.3 × 20.6 ú
ê rac ma mc rbc mb mc mc2 úû êë0.9 × 16.2 × 20.6 0.7 × 15.3 × 20.6 20.6 2 ú
ë û

é262.44 123.93 300.35ù

K ll = êê123.93 234.09 220.63úú
êë300.35 220.63 424.36úû

Eğer öncül karesel ortalama m0 hata verilmemişse ölçülerin ortalama hatalarından bir tanesini
öncül karesel ortalama hata gibi seçebiliriz.

K ll = m02 Qll m0 = 20.6 mm seçersek m02 =424.36 mm2

mi2
é q11 q12 q13 ù é0.6184 0.2920 0.7078ù qii =
m02
= êê q12 q23 úú = êê0.2920 0.5516 0.5199úú
K ll
Qll = q22
m02 mij
êë q13 q23 q33 úû êë0.7078 0.5199 1 úû qij =
m02

Açıklama: Ölçüler arasındaki korelasyonun göz ardı edilmesi ortalama hatanın

hesaplanmasında yanlış (küçük) sonuçların elde edilmesine neden olur.