Ред на елемент. Циклични групи.

1. Нека G е група, a, b  G . Докажи:

а) a и a 1 имаат ист ред; б) a и b 1 ab имаат ист ред; в) ab и bа имаат ист ред.
1 a a 1
Решение. a) Нека a има конечен ред. Тогаш, од (a )  (a )  e , следува дека а 1 а , односно
редот на a 1 е делител на редот на a и бидејќи a има конечен ред следува дека и a 1 има конечен
a 1 a 1 a 1
ред. Од друга страна, од a  ((a 1 ) 1 )  ((a 1 ) ) 1  e , следува а а 1 . Затоа, ако a има
конечен ред тогаш а 1  а .
a 1 a 1 a 1
Нека a има бесконечен ред, а a 1 има конечен ред. Тогаш од (a)  ((a 1 ) 1 )  ((a 1 ) ) 1  e ,
следува а а 1 , па затоа следува дека a има конечен ред, што е контрадикција. Значи, ако a има
бесконечен ред, тогаш и a 1 има бесконечен ред, па а 1  а .
a a
б) Нека a има конечен ред. Тогаш, од (b 1 ab)  b 1 a b  e , следува дека b 1 ab а , односно редот
на b 1 ab е делител на редот на a и бидејќи a има конечен ред следува дека и b 1 ab има конечен ред.
b 1ab b 1ab b 1ab
Од друга страна, од a  (b(b 1 ab)b 1 )  b(b 1 ab) b 1  e , следува а b 1 ab . Затоа, ако a
има конечен ред тогаш b 1 ab  а .
Нека a има бесконечен ред, а b 1 ab има конечен ред. Тогаш од
b 1ab b 1ab b 1ab
a  (b(b 1 ab)b 1 )  b(b 1 ab) b 1  e , следува а b 1 ab , па затоа следува дека a има
конечен ред, што е контрадикција. Значи, ако a има бесконечен ред, тогаш и b 1 ab има бесконечен
ред, па b 1 ab  а .
б)
в) ba  b 1 (ba )b  аb .

2. Определи ги редовите на елементите од:

а) D3 ; б) D4 ; в) C6 .
Решение. a) a0  1 ;
1 2 3
a1  a1  a0 , a1  a 2  a0 , a1  a0 , па затоа a1  3 ;
1 1
бидејќи а 2  а1 , следува а 2  а1  а1  3 ;
1 2
bi  bi  a0 , bi  a0 , за i  0,1,2 , па затоа bi  2 , за i  0,1,2 .
б) a0  1 ;
1 2 3 4
a1  a1  a0 , a1  a 2  a0 , a1  a3 , a1  a0 , па затоа a1  4 ;
1 2
a 2  a 2  a0 , a 2  a0 , па затоа a 2  2 ;
1 1
бидејќи а3  а1 , следува а3  а1  а1  4 ;
1 2
bi  bi  a0 , bi  a0 , за i  0,1,2,3 , па затоа bi  2 , за i  0,1,2,3 .
в) Нека генератор на C6 е а . Тогаш:
е  1 ; а  6 ; а 5  а 1  а  6 ;

1
(а 2 )1  а 2  е , (а 2 ) 2  а 4  е , (а 2 ) 3  а 6  е , па затоа a 2  3 ; a 4  ( a 2 ) 1  a 2  3 ;
(а 3 )1  а 3  е , (а 3 ) 2  а 6  е , па затоа a 3  2 .

3. Нека G е група со ред 2n . Докажи дека во G постои елемент со ред 2 и дека бројот на такви
елементи е непарен.
Решение. Нека G  E  A  B , каде што E  e, A  a a  G, a  2 и B  b b  G, b  2 и нека
А  k , B  m . Бидејќи унијатае дисјунктна, имаме дека G  E  A  B , односно 2n  1  k  m .
Нека x  B . Тогаш x 2  e т.е. x  x 1 . Бидејќи x  x 1 и x  x 1 , следува дека множеството B има
парен број елементи т.е. m  2t . Тогаш, од 2n  1  k  2t , следува дека k e барем 1 , што значи постои
елемент во G со ред 2 , но и k e непарен, па затоа бројот на елементи со ред 2 е непарен.

4. Нека G е абелова група со непарен ред. Докажи дека производот на сите елементи е еднаков на
единицата на групата.
Решение. Во група со непарен ред нема елемент со ред (ако има тогаш 2 е делител на непарен број,
што е контрадикција). Затоа, за секој x  G , x 2  e , односно за секој x  G , x  x 1 . Затоа,
елементите на групата можеме да именуваме со e, а1 , а11 , а 2 , а 21 ,..., а n , а n1 и тогаш
e  а1  а11  а 2  а 21  ...  а n  а n1  e .

5. Нека f е хомоморфизам од групата G во групата G . Aко a  G има конечен ред, тогаш f ( a ) има
конечен ред и редот на f ( a ) е делител на редот на a .
Решение. Од f (a )  f (a )  f (e)  e следува дека редот на f ( a ) е делител на редот на a , па затоа
a a

f ( a ) има конечен ред.

6. Нека f е хомоморфизам од групата G во групата G . Ако f е мономорфизам тогаш f (a)  a .

Решение. Нека f е мономорфизам. Ако a  G има конечен ред, тогаш од задача 5, f ( a ) има конечен
 e , f (e)  e и f е инјекција следува дека a
f (a) f (a) f (a)
ред и f (а ) а . Од f (a )  f (a)  е , па
затоа а f (а) . Значи, ако a има конечен ред тогаш f (a)  a .
f (a)
Aко a има бесконечен ред а f (a) конечен ред, тогаш од a  е (докажано погоре) следува дека
а f (а) , што е контрадикција со a има бесконечен ред. Значи, ако a има бесконечен ред тогаш и
f (a) има бесконечен ред, па f (a)  a .

7. Нека G е циклична група со ред n и генератор a . Нека G е група и нека b  G  .

Докажи:
а) Постои хомоморфизам f : G  G  така што f (a )  b акко редот на b го дели редот на a .
б) Постои најмногу еден хомоморфизам од G во G со својство f (a )  b .
Решение. а) Нека f : G  G  е хомоморфизам таков што f ( a )  b . Од задача 5 следува дека b a.
Обратно, нека b  m и нека m n (јасно, а  n ). Дефинираме f : G  G  со f (a k )  b k . Имаме:
m n
a k  a s  n (k  s)  m (k  s)  b k  b s  f (a k )  f (a s ) ,
па f е добро дефинирано пресликување, а од f ( a k а s )  f (a k  s )  b k  s  b k b s  f (a k ) f ( а s ) следува
дека f е хомоморфизам. Уште, f ( a )  f (a 1 )  b1  b .
2
б) Нека и g : G  G  е хомоморфизам со својство g (a)  b . Tогаш:
f (a k )  b k  ( g (a)) k  g (a k ) , за секој k  Ù,
па затоа f  g .

8. Нека G е циклична група со ред n и генератор a и b  G  . Се дефинира пресликување f : G  G 

со f (a k )  b k , за секој k Ù.
a) Кога f е хомоморфизам? б) Кога f е мономорфизам?
в) Кога f е епиморфизам? г) Кога f е изоморфизам?
Решение. a) f е хомоморфизам акко b a (следува од задача 7 а)).
б) Ако f е мономорфизам, тогаш (од задача 6) следува дека b  a .
Нека b  a . Тогаш важи дека b a , па f е хомоморфизам. Нека f (a k )  e . Tогаш b k  e , па
затоа b k . Тогаш, од b  a следува дека и а k , па а k  e . Значи, единствен што со
хомоморфизмот f се пресликува во e e единицата е па затоа f е мономорфизам.
Добиваме: f е мономорфизам акко b  a .
в) Нека f е епиморфизам. Тогаш, b a , а oд сурјективноста следува f (G )  G . Уште,
b  {b k k  Ù }  { f (a k ) k  Ù }  f (G )  G  , па G  e циклична група со генератор b .
Нека G  e циклична група со генератор b и b a . Тогаш, f е хомоморфизам и важи
G   b  {b k k  Ù }  { f (a k ) k  Ù }  f (G ) , па затоа f е сурјекција.
Добиваме: f е епиморфизам акко b a и G  b .
г) Од б) и в) следува: f е изоморфизам акко b  a и G   b .

9. Определи ги сите хомоморфизми

а) од C 5 во C6 ; б) од C4 во C6 ; в) од C6 во D3 .
Решение. а) Нека C 5  a . Tогаш, ако f : C 5  C 6 e хомоморфизам треба f (a ) да е делител на
редот на а , т.е. на 5 , а од друга страна бидејќи f (a)  C 6 , f (a ) e делител на редот на C 6 т.е. на 6 .
Затоа, f (a )  1 , па f (a)  е и оттука, f (a k )  e k  e . Значи, постои единствен хомоморфизам од C 5
е а а2 а3 а4 
во C6 , единечниот т.е.  .
е е е е е 
 
б) Нека C 4  a , C 6  b . Tогаш, ако f : C 4  C 6 e хомоморфизам треба f (a ) да е делител на
редот на а , т.е. на 4 , а од друга страна бидејќи f (a)  C 6 , f (a ) e делител на редот на C 6 т.е. на 6 .
Затоа, f (a )  1, 2 . Елемент од C 6 со ред 1 е единицата е , а елемент од C 6 со ред 2 е b 3 . Tогаш,
постојат два хомоморфизми од C4 во C6 , f1 (a k )  e k  e и f 2 (a k )  (b 3 ) k  b 3k , т.е.
е а а а  2 3
е а а а  2 3
f1 :   и f2 :  
е е e е   е b3 e b3  .
   
в) Нека C 6  а . Tогаш, ако f : C 6  D3 e хомоморфизам треба f (a ) да е делител на редот на а ,
т.е. на 6 , а од друга страна бидејќи f (a )  D3 , f (a ) e делител на редот на D3 т.е. на 6 . Затоа,

3
 e a a2 a3 a4 a5 
f (a )  1, 2,3,6 , па постојат шест хомоморфизми од C6 во D3 и тоа: f1 :  ,
 a0 a0 a0 a0 a0 a 0 
 e a a2 a3 a4 a5   e a a2 a3 a4 a5  e a a2 a3 a4 a5 
f 2 :   , f3 : 
 
 , f 4i : 
 a b
,
 a 0 a1 a 2 a 0 a1 a 2   a 0 a 2 a1 a 0 a 2 a1   0 i a0 bi a0 bi 
i  0,1,2 .

10. Нека a, b  G и ab  ba . Нека редот на a е m , а редот на b е n . Докажи дека редот на ab го дели

нзс  a , b    a , b   m, n . Дади пример кога ab  m, n и пример кога ab  m, n .
Решение. Нека m, n  k и нека mm1  k и nn1  k . Бидејќи ab  ba имаме
ab k    
 a k b k  a mm1 b nn1  a m b n  ee  e
m1 n1

и оттука следува дека редот на ab го дели m, n .

Нека G  C 6 и нека a е генератор на C6 .
Од a 2  3 , a 3  2 и a 2  a 3  a 5  6 следува a 2  a 3  6  3, 2  a 2 , a 3 .  
Од a 2  3 , a 4  3 и a 2  a 4  a 6  1 следува a 2  a 4  1  3  3, 3  a 2 , a 4 .  
11. Нека G  G1  G2 . Докажи дека G е циклична група ако и само ако G1 и G2 се циклични со
заемно прости редови.
Решение.  Нека G1 и G2 се циклични групи со редови m и n , соодветно и m, n   1 . Нека a е
генератор на G1 , а b на G2 . Од a, b   a, e2 e1 , b  и од тоа што a, e2   a m, e1 , b   b  n
(зошто?), како и од комутативноста на G  G1  G2 (зошто?) следува дека редот на a, b е делител на
m, n (задача 10), односно a, b  m, n ...(1).
Бидејќи m, n   1 имаме m, n  mn . Значи, a, b 
 a ,b 
 e1 , e2  , односно a  a ,b 
,b
 a ,b 
  e , e 
1 2 и
a, b  a, b  , односно m a, b  и n a, b  . Значи, a, b  е
 a ,b   a ,b 
оттука a  e1 , b  e2 . Затоа, a и b
заеднички содржател на m и n , па m, n  mn a, b  ...(2).
Од (1) и (2) следува a, b   mn , а бидејќи G  G1  G2  mn следува дека G е циклична група со
генератор a, b  и ред mn .
 Нека G е циклична група. Проекциите  1 и  2 (од G во Gi ) се епиморфизми и затоа
според задача 7,  1 G   G1 и  2 G   G2 се циклични групи. Нека редовите на G1 и G2 се m и n ,
соодветно и да претпоставиме дека не се заемно прости. Нека  g1 , g 2  е произволен елемент од G . Од
g1 , g 2   g1 , e2 e1 , g 2  и комутативноста на G , според задача 10, следува дека  g1 , g 2  го дели
g1 , e2  , e1 , g 2     g1 , g 2  .
Да претпоставиме дека g1  m или g 2  n (односно, g 1 не е генератор на G1 или g 2 не е генератор
на G2 ). Тогаш,  g1 , g 2   g1  g 2  mn .
Нека g1  m и g 2  n (односно, g 1 е генератор на G1 и g 2 е генератор на G2 ). Тогаш, бидејќи m и
n не се заемно прости, имаме  g1 , g 2   m, n  mn .
Значи, произволен елемент  g1 , g 2  од G има ред помал од редот на групата, ( G  mn ), па затоа G
не е циклична група. Добивме контрадикција, па затоа претпоставката дека редовите на G1 и G2 не се
заемно прости е неточна.
4