Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş.

Genel Müdürlüğü

2014 YILI SEKTÖR RAPORU

MAYIS 2015
İÇİNDEKİLER

GİRİŞ ......................................................................................................... 2

TÜRKİYE’DE ELEKTRİK SEKTÖRÜNÜN TARİHSEL GELİŞİMİ .......................... 2

SEKTÖR ANALİZİ ........................................................................................ 7

TÜRKİYE TOPTAN SATIŞ PİYASASI ............................................................ 11

TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ PİYASASINDA TETAŞ’IN KONUMU ................ 12

TETAŞ’IN TÜRKİYE ELEKTRİK PİYASASINDAKİ PAYI ................................... 14

TETAŞ’IN İTHALAT/İHRACAT VE MÜBADELE FAALİYETLERİ ...................... 21

NÜKLEER GÜÇ SANTRAL PROJESİNDEKİ ROLÜMÜZ .................................. 22

ULUSLARARASI ELEKTRİK TİCARETİ .........................................................222

SERBEST TÜKETİCİ LİMİTLERİ ................................................................... 26

DÜNYADA VE TÜRKİYEDE ELEKTRİK FİYATLARI ........................................ 27

FİYAT EŞİTLEME MEKANİZMASI ............................................................... 29

PAZAR EĞİLİMLERİ VE BÜYÜME POTANSİYELİ ......................................... 30

SONUÇ VE GELECEĞE YÖNELİK PLANLAR ................................................. 34

Sayfa 1
GİRİŞ
Ülke kaynaklarını etkin ve verimli kullanmak suretiyle Kamu İşletmelerinin katma değerlerini
azami düzeye çıkartmalarını sağlayacak strateji ve yöntemleri belirlemeyi amaçlayan “Genel
Yatırım ve Finansman Kararnamesi” çerçevesinde yayımlanan, Hazine Müsteşarlığı’nın 2015
Yılına Ait Genel Yatırım ve Finansman Programının Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esasların
Belirlenmesine Dair Tebliğinde; “Teşebbüsler, faaliyette bulundukları sektörleri takip ederek
sektör içindeki yerlerini daha iyi analiz edebilmek ve etkin sektörel politikalar geliştirebilmek
veya geliştirilmesine yardımcı olabilmek amacıyla, 2014 Yılı Sektör Raporunu hazırlar…”
hükmü yer almaktadır.

Teşekkülümüzce bu kapsamda hazırlanan “2014 Yılı Sektör Raporu”nda, TETAŞ’ın mevcut

durumu ve gelecekteki faaliyetlerini etkileyebilecek sektördeki gelişmeler analiz edilerek,
TETAŞ’ın elektrik enerjisi piyasasındaki konumu ve rolü ortaya konulmuştur. Ayrıca raporda
analiz sonuçlarına göre, ileriye yönelik dünyada ve ülkemizde uygulanacak enerji politikalarına
yer verilmiştir.

TÜRKİYE’DE ELEKTRİK SEKTÖRÜNÜN TARİHSEL GELİŞİMİ

Ülkemizde ilk hidroelektrik santralı 1902 yılında Mersin-Tarsus’ta özel bir şirket tarafından 2
kW gücünde kurulmuş, ilk termik santral ise 1913 yılında 18 MW gücünde İstanbul-
Silahtarağa’da hizmete girmiştir.

Devletin öncülüğünde elektrik işletmeciliği ise, 1935 yılında 2805 sayılı Kanun uyarınca
Etibank'ın kurulmasıyla başlamıştır. 1948 yılından itibaren de, MTA, EİEİ, DSİ ve İller
Bankası’nın katkılarıyla inşaatı tamamlanan çok sayıda hidroelektrik ve termik santral ulusal
elektrik sistemine bağlanmıştır.

Birinci (1963-1967) ve İkinci (1968-1972) Beş Yıllık Kalkınma Planı dönemlerinde,

Türkiye’deki elektrik üretim, iletim, dağıtım ve ticaretine ilişkin faaliyetlerin entegre bir sistem
içerisinde ve bir kamu kurumu çatısı altında birleştirilmesi, Plan hedefi olarak öngörülmüştür.
Bu hedef ve strateji doğrultusunda, 1312 sayılı Kanun’la Devletin genel enerji ve ekonomi
politikasına uygun olarak, ülkenin ihtiyacı olan elektriğin üretim, iletim, dağıtım ve ticaretini
yapmak amacıyla, kamu iktisadi kuruluşu statüsünde, Türkiye Elektrik Kurumu (TEK)
kurulmuştur.

10 Eylül 1982 tarihinde yürürlüğe giren 2705 sayılı Kanunla; Belediye ve Birlik Elektrik
Tesisleri TEK’e devredilmiş, Kanun kapsamı dışında kalan İller Bankası’nın elektrik enerjisi
dalında çalışan personeli ve işleri, kuruluşlar arasında yapılan anlaşma ile 1986 yılında tüm
fonksiyonları ile TEK’e devredilerek kamu kesiminde hedeflenen bütünleşme sağlanmıştır.

Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989) ve Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-
1994), Ekonomik Önlemler Uygulama Planı ve 1995 yılı Geçiş Planı ile hükümet
programlarında TEK’in özelleştirilmesi öngörülmüştür.

Sayfa 2
Kalkınma Planı ve Hükümet programlarında öngörülen hedef ve strateji bağlamında elektrik
sektörünün yeniden yapılandırılması, serbest piyasa sistemine geçilmesi ve rekabet ortamının
sağlanmasına ilişkin olarak;

 04.12.1984 tarih ve 3096 sayılı Türkiye Elektrik Kurumu Dışındaki Kuruluşların Elektrik
Üretimi, İletimi, Dağıtımı ve Ticareti ile Görevlendirilmesi Hakkında Kanun,
 28.05.1986 tarih ve 3291 sayılı KİT’lerin Özelleştirilmesi Hakkında Kanun,
 22.02.1994 tarih ve 3974 sayılı TEK’in özelleştirilmesini öngören ve 3291 sayılı Kanuna ek
maddeler eklenmesine dair Kanun,
 08.06.1994 tarih 3996 sayılı Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Yap-İşlet-Devret Modeli
Çerçevesinde Yaptırılması Hakkında Kanun,

 24.11.1994 tarih ve 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun ile bunu tadil
eden 27.04.1995 tarih ve 4105 sayılı Kanun,

 10.07.1997 tarih ve 4283 sayılı Yap-İşlet Modeli ile Elektrik Enerjisi Üretim Tesislerinin
Kurulması ve İşletilmesi ile Enerji Satışının Düzenlenmesi Hakkında Kanun,
 03.03.2001 tarih ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu,
 13.03.2013 tarih ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu

yürürlüğe konulmuştur.

Anayasa Mahkemesinin 10.12.1994 tarihli kararıyla TEK’in mülkiyet satışı yöntemiyle

özelleştirilmesini öngören 3974 sayılı Kanunun temel hükümleri iptal edilmiştir. Bu karar
doğrultusunda kamu elektrik işletmelerinin mülkiyet devri ile özelleştirilmesi yolu kapatılmış,
buna karşılık, 3096 ve 4046 sayılı kanunlara göre işletme hakkının devri yöntemiyle özelleştirme
yolu açılmıştır. Bu kapsamda, Çayırhan Termik Santralının 1. ve 2. ünitelerinin işletme hakkı
2000 yılında, 3. ve 4. ünitelerinin işletme hakkı ise 2001 yılında 20 yıllığına özel sektöre
devredilmiştir.

233 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye dayanılarak çıkarılan 12.08.1993 tarih ve 93/4789
sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla; elektrik sektöründe özelleştirme uygulamalarının başlatılması
amacıyla bir kamu iktisadi kuruluşu olan TEK, Türkiye Elektrik Üretim İletim A.Ş (TEAŞ) ve
Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş (TEDAŞ) unvanlı iki ayrı İktisadi Devlet Teşekkülü olarak
teşkilatlandırılmıştır. Fiili bölünme ise 1994 yılında gerçekleşmiştir.

21.01.2000 tarih ve 4501 sayılı Kanun ile sektörün uluslararası tahkim müessesesine entegre
olmasına yönelik yol haritası belirlenmiştir. Mevcut elektrik mevzuatının Avrupa Birliği (AB)
müktesebatına uyumlu hale getirilmesi ve buna göre sektörde yeniden yapılandırma çalışmaları
başlatılmıştır. Bu kapsamda, 2001 yılında Hükümet tarafından uygulamaya konulan “Ekonomik
İstikrar ve Enflasyonla Mücadele Programı” çerçevesinde de TEAŞ’ın özelleştirilmek üzere
yeniden yapılandırılması öngörülmüştür. Programın başlıca amacı; elektrik enerjisi sektörünün
yeniden yapılandırılması, serbest piyasa sistemine geçilmesi, rekabet ortamının sağlanması,
elektrikle ilgili üretim, iletim, toptan satış ve dağıtım için ayrı ayrı kamu şirketleri kurulması ve
son aşamada üretim ve dağıtımla ilgili kamu elektrik şirketlerinin özelleştirilmesidir.

Sayfa 3
2001 yılında yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile elektrik enerjisi
sektöründeki faaliyetlerin serbest piyasa koşullarında yürütülmesi amaçlanmıştır. Buna göre, 233
sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 3. maddesine ve 20.02.2001 tarih ve 4628 sayılı Elektrik
Piyasası Kanununa dayanılarak çıkarılan ve 02.03.2001 tarihinde yürürlüğe giren 05.02.2001
tarih ve 2001/2026 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca TEAŞ; Türkiye Elektrik İletim A.Ş
(TEİAŞ), Elektrik Üretim A.Ş (EÜAŞ) ve Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş (TETAŞ)
unvanlarında, anonim şirket statüsünde, üç ayrı kamu iktisadi devlet teşekkülü şeklinde
teşkilatlandırılmıştır.

Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. Ana Statüsünün 29.06.2001 tarihli Resmi Gazetede
yayımlanması ve Teşekkül Yönetim Kurulunun 01.10.2001 tarihinde teşkil edilmesiyle faaliyete
geçmiştir.

Türkiye elektrik sektöründeki gelişmeler ışığında piyasanın serbestleşme serüveni analiz

edildiğinde; bir yandan kamu kuruluşlarının dikey ayrıştırmaya gitmesiyle serbestleşmeye
yönelik ilk adımlar atılırken, özellikle üretim yatırımlarını sağlamak üzere Yİ, YİD ve İHD’ler
kapsamında yapılan uzun dönemli sözleşmelerin de serbestleşme sürecinin başlangıç
noktalarından birini teşkil ettiği görülmektedir. Alım garantisi ve fiziki teslimatı da içeren söz
konusu sözleşmeler ile yatırım riski TETAŞ’a yüklenmiştir.

Devam eden süreçte, dağıtım özelleştirmeleri çerçevesinde dağıtım şirketleri, TETAŞ ve EÜAŞ
(bağlı ortaklar dahil) arasında “Geçiş Dönemi Sözleşmeleri” yapılmıştır. Esas itibarıyla,
piyasanın serbestleşmesi aşamasında özellikle yeni piyasa katılımcılarının ikili anlaşmalar
bakımından oldukça tecrübesiz olduğu özelleştirme sonrası aşamalar için geçiş dönemi
sözleşmelerine başvurulmasının doğru bir yaklaşım olmuştur. Ancak, Türkiye uygulamasında
söz konusu geçiş dönemi anlaşmalarının dağıtım özelleştirmelerine ilişkin sürece bağlandığı ve
dağıtım özelleştirmeleri kapsamında yapılan bu geçiş dönemi sözleşmelerinin süreleri bittikten
sonra üretim özelleştirmelerine başlanmıştır. Başka bir deyişle, etkin bir toptan satış piyasası
oluşması sürecinde geçiş döneminde üretim özelleştirmeleri yapılamamıştır.

6446 sayılı Kanun ile birlikte elektrik toptan satış piyasasına yönelik önemli adımlar atılmış ve
beklendiği üzere, yatırım riskinin tüketicinin üzerinden alınarak üreticilerin üzerine yüklendiği
bir aşamaya geçilmiştir. Bu noktada, üretim özelleştirmelerinin de tamamlanmasıyla birlikte,
etkin bir toptan satış piyasasının oluşturulması için piyasa işletmecisi başta olmak üzere ilgili
kurumlar tarafından belirli periyotlarla çalışmalar yapılması ve gerekli önlemlerin alınması
zorunlu hale gelmiştir.

4628 sayılı Kanun ve 6446 sayılı Kanun kapsamında, üretim özelleştirmelerinde katılımcıların
sahip olacağı üretim kapasitesine ilişkin olarak %20 pay sınırlaması olması, daha etkin bir toptan
satış piyasası hedefini beraberinde getirmiştir. Bu durum Türkiye elektrik piyasalarının
serbestleşme sürecinin kendine özgü geliştiğini göstermektedir. Üretim tesislerinden önce
dağıtım şirketleri özelleştirmelerinin tamamlanması ve serbest tüketici limitinin azaltılarak
sürecin devam etmesi, tam bir serbest piyasa oluşmadan perakende satış aşamasında rekabetçi
piyasaya yönelişi hızlandırmıştır.

Sayfa 4
Gelinen noktada, toptan satış ve perakende satış faaliyetlerinin birbirleriyle ilişkisi ve etkileşimi
önemli unsur haline gelmiş olup, bu husus 6446 sayılı kanunda toptan satış şirketleri ile
perakende satış şirketlerinin faaliyetleri lisanslarında tedarikçi şirketler olarak tanımlanmıştır.
Dolaysıyla, etkin ve rekabetçi bir toptan satış piyasasında oluşan fırsatların tüketiciye
yansıtılabilmesi perakende satış seviyesinde rekabetin sağlanmasına bağlıdır. Bununla birlikte,
yeterince gelişmemiş toptan satış piyasasında perakende satış seviyesinde oluşacak yoğun
rekabet ortamının, toptan satış piyasasının gelişimine engel teşkil etmesi de söz konusu olabilir.

6446 sayılı Kanun, serbest tüketicilerin elektrik piyasasına kısa süreli giriş ve çıkış
yapabilmelerinin önünü açmıştır. Bu durum üreticilerin, yakıt tedarikçilerinin ve finansal kaynak
sağlayıcılarının portföy yönetiminde ve yatırım kararlarında önemli bir risk oluşturmaktadır.
Bunun önüne geçilmesi için yaygın bir ikili anlaşmalar piyasasına ihtiyaç duyulmaktadır.
Portföyünde bulunan elektrik enerjisinin tamamına yakınını ikili anlaşmalara bağlayan TETAŞ,
bu anlamda piyasa risklerinin en aza indirgenmesine önemli katkı sağlamaktadır.

ELEKTRĠK ENERJĠSĠ SEKTÖRÜNÜN SERBESTLEġME SÜRECĠ

ġekil - 1

Sayfa 5
 ELEKTRİĞİN NAKLİ (FİZİKSEL AKIŞI)
İLETİM FAALİYETLERİ : TEİAŞ DAĞITIM FAALİYETLERİ : DAĞITIM ŞİRKETLERİ

ÜRETİM TOPTAN SATIŞ TARİFELERİ PERAKENDE SATIŞ FAALİYETLERİ

FAALİYETLERİ
ORGANİZE TOPTAN SATIŞ NİHAİ TÜKETİCİLER
EÜAŞ ve Bağlı
PİYASALAR PİYASASININ
Ortaklıkları
KATILIMCILARI:
EPİAŞ
Yİ-YİD-İHD  Gün Öncesi  TETAŞ Serbest Olmayan
Piyasası  Görevli Tüketiciler
 Gün İçi Piyasası Tedarik TEDARİKÇİLER: Sadece Görevli
Özel Sektör
Üretim Şirketleri Şirketleri Tedarik Şirketinden
 Üreticiler Elektrik Alan
TEİAŞ-PMUM Mesken

ġekil - 2
 Görevli

Sayfa 6
 Dengeleme Güç  Diğer Tedarik Tüketiciler Ticarethane
İthalat/ İhracat
Şirketleri Tedarik
Piyasası Sanayi
 Yan Hizmetler Şirketleri
Yakıt Türlerine Göre:
Piyasası  Elektrik  Diğer
 Hidrolik Serbest Tüketiciler
Ticareti Yapan Tedarik
 Doğalgaz Tedarikçisini Seçme
Şirketler Şirketleri
 Linyit Hakkına Sahip
İKİLİ ANLAŞMALAR (Trader)
 Taş Kömürü Tüketiciler
 Forward
 İthal Kömür
Sözleşmeler  Talep Tarafı
 Rüzgar
 Tezgah Üstü Katılımını
 Jeotermal
Piyasalar Sağlayabilen
 Güneş
Tüketiciler
 Diğer
6446 SAYILI KANUN SONRASI TÜRKĠYE ELEKTRĠK PĠYASASININ ĠġLEYĠġĠ

ELEKTRİĞİN TİCARİ AKIŞI

SEKTÖR ANALİZİ

Dünyada Elektrik Sektörü

Ülkelerin gelişmişlik durumunun temel göstergesi haline gelen enerji talebi ve tüketimini; nüfus
artışı, ekonomik kalkınma ve teknolojik gelişmeler olarak sayabileceğimiz üç temel unsur
belirlemektedir. Her ne kadar teknolojik gelişmeler, enerji tasarrufuna yönelik yeni buluşları
beraberinde getiriyor olsa da, ekonomik kalkınmaya bağlı olarak, ülkeler insanların artan konfor
ihtiyacını karşılamaya yönelik birçok yeni teknoloji ürünleri de artan nüfusla orantılı olarak
kullanıma sunmaktadır.

Bu itibarla, dünyada elektrik sektörünün yapısı ve uygulama şekilleri ülkeden ülkeye farklılık
göstermekle birlikte, özellikle gelişmekte olan ülkelerde, 1990’ların sonundan itibaren, diğer
sektörlere paralel olarak, hızlı bir değişim yaşanmaktadır. Üretimden, iletime ve dağıtıma kadar
olan tedarik zincirinde nihai tüketicilerin kesintisiz, kaliteli, erişilebilir ve ucuz elektriğe
erişimleri için sektörde dengeli bir rekabet ortamının sağlanması ortak hedef olarak
benimsenmiştir.

Dünyada devam eden özelleştirme, serbestleştirme ve bu amaçla süregelen yasal, yapısal değişim
ve dönüşüm süreci dünya enerji pazarında bugüne kadar olan en büyük belirsizlik dönemini
yaratmıştır. Belirsizlik ortamı; yerli ve yenilenebilir kaynaklara daha çok yatırım yapılmasını ve
dengeli bir enerji portföyü için daha dikkatli, verimli ve uzun vadeli kamusal planların
yapılmasını zorunlu kılmıştır. Diğer taraftan, tüm dünyada elektrik piyasalarına ilişkin reform
çalışmalarında, yatırım risklerinin tüketicinin üzerinden alınarak üreticilerin ve piyasa
katılımcılarının üzerine kaydırıldığı daha ideal bir rekabetçi piyasa ortamını oluşturmaya çalışan
yaklaşımlara dönüldüğü de görülmektedir.

Dünya nüfusundaki artış, kentsel gelişim ve sanayileşmeye paralel olarak birincil enerji tüketimi
de giderek artmaktadır. Nüfus ve gelir artışı, enerji tüketiminin artmasına neden olan temel
etkenlerin başında gelmektedir. Enerji tüketimine yönelik yapılan projeksiyonlarda, dünya
nüfusunun 2030 yılında 8,3 milyara yükseleceğini ve bu durum, 1 milyarı aşan insana daha
enerji arzı sağlanması gerektiğini ortaya koymaktadır. Öngörülen nüfus artışının yüzde 90’ından
fazlasının OECD dışı ülkelerden kaynaklanacağı tahmin edilmektedir.

Nükleer enerjinin birincil enerji kaynakları içinde payı yüzde 5,6 iken, 2035 yılında mevcut
enerji politikaları ile devam eden senaryoya göre yüzde 6’ya, yeni politikalar çerçevesinde
hazırlanan senaryoya göre ise yüzde 7’ye çıkması beklenmektedir. Projeksiyonlar, nükleer
enerjinin enerji kaynakları içindeki payını gelecek yıllarda daha da arttıracağını göstermektedir.

Yenilenebilir Enerji kaynaklarının günümüzde enerji üretiminde yaklaşık yüzde 9 olan payının,
2035 yılında, Dünya Enerji Konseyinin mevcut politikalar senaryosuna göre yüzde 14, yeni
politika senaryolarına göre ise yüzde 17 olması beklenmektedir.

Sayfa 7
Dünyada elektrik üretiminde kullanılan kaynakların dağılımları incelendiğinde elektrik üretimi
için en yaygın olarak kullanılan kaynağın kömür olduğu görülmektedir. Kömürden sonra en fazla
kullanılan kaynak ise doğalgazdır. ABD, Çin, Hindistan ve Almanya’da kömür, Rusya’da
doğalgaz, Fransa’da nükleer enerji ve Kanada’da yenilenebilir enerji elektrik enerjisi üretiminde
en fazla paya sahip olan kaynaklardır. Fransa, Almanya, ABD, Kanada ve Rusya, elektrik
üretiminde nükleer enerjiyi önemli oranda kullanan ülkelerdir.

AB’de Elektrik Sektörü

Dünyada elektrik sektörünün serbestleştirilmesi ve gelişen piyasa kuralları çerçevesinde,

rekabete dayalı serbest piyasa oluşturulması girişimleri, 1990’lı yılların başında İngiltere örneği
ile başlamış, 2000’li yılların başında Avrupa Birliği ülkelerinin büyük kısmında tamamlanmıştır.
Yapısal dönüşümler, hukuksal alt yapının oluşturulması ve yatay bütünleşik yapılanmaya
dönüştürülen kurumsal yapılanmalar ile devam ederek özelleştirmelerle tamamlanmıştır.
Oluşturulan yeni yapıda; üretim, iletim, dağıtım ve perakende satış faaliyetleri birbiriyle organik
ilişkisi olmayan bağımsız kuruluşların rol aldığı sektörler haline gelmiştir.

Avrupa Birliği Enerji Strateji belgesinde, elektrik enerjisinin rekabete açık, şeffaf bir piyasa
yapısı içinde; kesintisiz, kaliteli, çevreye uyumlu ve ucuz olarak tüketicilerin kullanımına
sunulması ile tüm tüketicilerin tedarikçilerini serbestçe seçme haklarının olduğu piyasa yapısı
nihai hedef olarak yer almıştır.

Bu ana hedef çerçevesinde AB üyesi birçok ülkede Piyasa Açıklık oranı %100’e ulaşmıştır.
Avrupa Birliğinin 2020 yılı hedefleri mevcut enerji strateji belgesinde;

 Enerjiyi verimli kullanan,

 Entegre edilmiş enerji piyasası olan,
 Enerjiyi tüketicisine kaliteli ve güvenli şekilde ulaştıran,
 Enerji teknolojisi liderliğini geliştiren,
 Birlik enerji piyasasının sınırlarını geliştiren,

Avrupa Birliği’nin oluşturulması şeklinde belirlenmiştir. Üye ve aday ülkeler de elektrik

sektörlerini bu amaçlar doğrultusunda dönüştürmeleri için teşvik etmektedir.

Avrupa Birliğinin son dönemde enerji sektöründeki en öncelikli gündemini üye ülkelerin
mevzuat düzenlemelerinde (teşvik, vergi, fiyat belirleme), ülke içi ihtiyaçlarını öne çıkaran, AB
kriterlerine ağırlık veren ve ülke bazlı hedeflerin birlik hedeflerinden sapmanın önlenmesi
oluşturmaktadır. Bahse konu önceliklerin, Kuzeybatı Avrupa’da önemli ölçüde geliştirilen ve
ana hedef olması gerektiğine inanılan “Birlik Çapında Enerji Piyasası” yapısının tüm coğrafyaya
yayılması anlayışını bozabileceği değerlendirilmektedir. Birlik çapında (hatta birliğe komşu
alanlarda) ortak kaynak ve bağlantı alt yapılarının kullanılabileceği, arz güvenliği ve yeni
teknoloji kullanımı ile tüketim ve tüketici odaklı rekabet ortamını geliştirecek çözümleri ön
plana çıkartan politikaların, yerel ölçekte farklılaşmamasına çaba gösterilmektedir.

Ülkemizin elektrik enerjisi alt yapısının geliştirilerek Avrupa bölgesi enterkonnekte sistemi ile
uyumlu hale getirilmesi çalışmaları kapsamında; Türkiye elektrik sisteminin ENTSO-E Avrupa
Kıtası Senkron Bölgesi şebekesine bağlantısı Eylül 2010’da TEİAŞ tarafından gerçekleştirilmiş
ve deneme işletmesi çalışmalarına 2011 yılında başlanmıştır. ENTSO-E bağlantısı, Türkiye
elektrik sistemi ile Avrupa Kıtası Senkron Bölgesi arasında ticari elektrik alışverişini
kolaylaştırmıştır. Bu çerçevede, Yunanistan ve Bulgaristan ile sınırlı miktarda kapasite tahsisi
uygulamasına başlanmıştır.

Sayfa 8
Türkiye’de Elektrik Sektörü

Ülkemiz elektrik piyasasında 1980’li yıllarda başlayan yeniden yapılanma gayreti 2001 yılında
yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile gerekli yasal zemine kavuşmuştur. 2001
yılından bu yana piyasanın serbestleşmesi sürecinde çeşitli adımlar kaydedilmiştir. Ancak,
elektrik piyasasındaki hızlı değişim ve dönüşüme bağlı taleplerin karşılanması amacıyla, 14 Mart
2013 tarihinde kabul edilen 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu (EPK) ve ilgili yönetmeliklerin
yürürlüğe girmesi sağlanmış ve bu değişiklikle birlikte elektrik piyasasında yeni bir dönem
başlamıştır.

Elektrik sektöründe verilen hizmet doğası gereği, üretimden tüketime geniş bir ağa sahip ve
kamu hizmeti niteliği taşımaktadır. Bu sektörde, dağıtım ve iletim faaliyetlerinde yaşanan
aksaklıklar nedeniyle sıklıkla yeni mevzuat düzenlemeleri yapılarak piyasanın daha etkin bir
yapıya ulaşılması hedeflenmektedir. Elektrik sektöründe, piyasa oyuncusu olan her bir elektrik
santrali elektrik üretimi yapmakta, iletim sistemi elektriği uzun mesafelere taşımakta, dağıtım
sistemi ise elektriği kısa mesafede tüketicilere ulaştırmaktadır. TETAŞ ve benzeri elektrik toptan
satış şirketleri ise alış ve satış tarafındaki riskleri yöneterek piyasadaki ticari işleyişi sağlamakta,
perakende satış şirketleri de elektriği son kullanıcılara satışını gerçekleştirmektedir.

Sanayileşmenin alt yapısı ve günlük hayatın vazgeçilmez bir unsuru olan enerji uluslararası
gündemde olduğu kadar ülkemiz gündeminde de önemli bir yer tutmaktadır. Enerji
kaynaklarının tükenebilir olması, dışa bağımlılığın varlığı, maliyetli oluşu ve çevresel etkiler
nedeniyle; ülkeler için güvenli, yeterli miktarda, ucuz ve temiz enerji üretmek, ekonomik ve
sosyal hayatın temel problemleri arasında yer almaktadır. Türkiye enerji piyasası, ülke
büyümesine paralel olarak sürekli yenilenen ve güçlenen dinamik bir sektördür. Ülkemiz son on
yılda kaydettiği ekonomik kapasitesinin gelişmesine bağlı olarak dünyanın en hızlı büyüyen
enerji piyasalarından biri haline gelmiştir. Son dönemde yapılan özelleştirmeler ve piyasanın
serbestleşmesi yolunda atılan kararlı adımlarla, ülkemiz bölgemizin ilgi odağı haline gelmiştir.
Özellikle 2002 sonrası dönemde üretilen ve uygulanan, yerinde ve yerli politikalar sayesinde,
gelinen nokta memnuniyet vericidir. Son on yıllık dönemde elektrik enerjisi tüketimi yaklaşık 2
katına çıkmıştır.

2001 yılında yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile; elektrik enerjisi
sektöründeki faaliyetlerin düzenli, hızlı ve etkin bir biçimde yürütülmesini sağlamak üzere,
sosyoekonomik gelişmenin temel girdilerinden biri olan elektrik enerjisinin üretimi, iletimi,
dağıtımı ile tüketicilere yeterli, kaliteli, sürekli ve düşük maliyetli olarak sunulmasına yönelik
düzenleme ile, özel sektör yatırımcılarının ağırlıklı olduğu yeni bir piyasa yapısı dahilinde
gerçekleştirilebilmesi için, gerekli alt yapının hazırlanması amaçlanmıştır.

Bu amaç doğrultusunda oluşturulacak olan yeni piyasa yapısında, serbest rekabetin gelişmesinin
sağlanması ve fiyatların gerçek maliyetleri yansıtması öngörülmüş, kamu tüzel kişilerinin de
gerçek maliyetler üzerinden çalışmasının temin edilmesi ile yerli, yeni, ucuz ve verimli
yatırımların teşvik edilmesi hedeflenmiştir. 4628 sayılı Kanunla öngörülen piyasa yapısı, “pazar
için rekabet” yapısından, “pazar içi rekabet”e doğru yapılanmayı tanımlamaktadır.

Sayfa 9
Bu Kanunla, pazar içi rekabet ortamının yaratılabilmesi için yeterli miktarda özel yatırımcının
devlet garantileri olmaksızın piyasaya girmesinin sağlanması öngörülmüş, kamunun tek alıcı
olduğu, piyasa risklerinin hemen hemen tümüyle devlet tarafından üstlenildiği ve bu çerçevede
uzun süreli alım garantilerinin ve ödemelere ilişkin Hazine garantilerinin söz konusu olduğu
yapının değiştirilmesine imkan verilmesi amaçlanmıştır.

4628 sayılı Kanun ile oluşturulan elektrik piyasasının, 2013 yılında yürürlüğe giren 6446 sayılı
yeni Elektrik Piyasası Kanunu ile piyasanın ihtiyaçlarına cevap verebilen, dünya enerji
piyasalarına açık ve etkin bir yapıya kavuşturulması amaçlanmıştır. Bu kapsamında kurulması
öngörülen Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ) ile elektrik ticaretinin mali piyasa
(borsa) yapısına kavuşması hedeflenmiştir.

Türkiye elektrik sektöründeki temel değiĢimleri içeren politikalar genel olarak üç ana
dönem halinde özetlenebilir:

1. Dönem (1923 – 1984) : Elektrik ulusal ekonomi ve güvenliğimiz açısından çok önemlidir. Bu
nedenle, üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticareti birer kamu hizmetidir. Dolayısıyla, doğrudan devlet
eliyle yapılır.

2. Dönem (1984 – 2001) : Elektriğin üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticareti esas olarak kamu
hizmetidir. Dolayısıyla, Devlet bu işleri ya doğrudan kendisi yapar ya da sözleşmesel bazda özel
sektör eliyle yaptırır.

3. Dönem (2001- 2014) : Elektriğin de bir ticari meta olarak değerlendirildiği ve amaçla üretimi,
dağıtımı ve ticaretinin serbest rekabet ortamında yapılmalıdır anlayışının uygulamaya konulduğu
dönemdir diyebiliriz. Ancak, önemli bir meta özelliğine sahip olması nedeniyle elektriğin
üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticareti bağımsız otorite/otoritelerce denetlenmelidir.

TÜRKĠYEDE KAYNAKLARA GÖRE KURULU GÜÇ (2014 Sonu)

YAKIT TÜRÜ KURULU GÜCÜ (MW) SANTRAL SAYILARI

TERMİK 41.801,8 388
HİDROLİK 23.643,2 521
RÜZGAR 3.629,7 90
JEOTERMAL 404,9 15
GÜNEŞ 40,2 112
TOPLAM 69.519,8 1.126
Tablo – 1

Sayfa
10
 KURULU GÜCÜN KAYNAKLARA DAĞILIMI

1% KÖMÜR
1%
5% 7% 0%
DOĞALGAZ + LNG

21% HİDROLİK

RÜZGAR

34%
YENİLENEBİLİR+ATIK
+JEO

31%

ġekil - 3

TÜRKİYE TOPTAN SATIŞ PİYASASI

Türkiye enerji sektörü yapısı detaylı incelendiğinde, 2001 yılında 4628 sayılı kanunla başlayan
enerji piyasasında, serbestleşme konusunda önemli ölçüde ilerleme sağlandığı, piyasa açıklık
oranı ve rekabetçi ortamının daha da geliştiği gözlenmektedir.

Lisanslama işlemlerinin başladığı 2003 yılından 2009 yılı sonuna kadar 41 olan lisanslı Toptan
Satış Şirketi sayısı, Serbest Tüketici Limitinin hızlı bir şekilde aşağı çekilmesi sonucu, piyasada
beklenenin üzerinde bir artış göstermiş ve tedarik lisansına sahip şirket sayısı, 2010 yılı sonunda
89’a, 2014 yılında 172’ye ulaşmıştır. Diğer taraftan, Türkiye’de daha önce Otoprodüktör veya
Otoprodüktör Grubu olarak faaliyet göstermekte olan şirketlerden önemli bir kısmı, 4628 sayılı
Kanun ile oluşturulan yeni elektrik piyasası yapısında Üretim ve/veya Toptan Satış Lisansı
almıştır.

2013 yılında yürürlüğe giren 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile Toptan satış ve perakende
satış lisansı sahibi tüzel kişilere, mevcut lisanslarındaki hakları korunarak tedarik lisansı
verilmiştir. Söz konusu kanun kapsamında yayımlanan Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği
uyarınca sektörde faaliyet göstermek üzere Mayıs 2015 sonu itibariyle 203 Tüzel kişiliğe ait
tedarik lisansı bulunmaktadır. Piyasada kamu adına tedarik lisansına sahip tek şirket olarak
faaliyet gösteren TETAŞ, Elektrik Piyasası İthalat ve İhracat Yönetmeliği ve lisansında yer
almak kaydıyla Hükümetlerarası anlaşmalar çerçevesinde ithalat ve/veya ihracat
yapabilmektedir.

Sayfa
11
Elektrik piyasasının serbestleşmesi amacıyla atılan önemli adımlardan biri de serbest tüketici
limitinin kademeli olarak düşürülmesidir. Serbest tüketici limiti 2004 yılında 7,8 GWh, 2006
yılında 6,0 GWh, 2007 yılında 3 GWh, 2008 yılında 1,2 GWh, 2009 yılında 0,48 GWh, 2010
yılında 0,1 GWh ve 2011 yılında 0,03 GWh, 2012 yılında ise 25.000 kWh’a düşürülmüştür. 2013
yılında serbest tüketici limiti 5.000 kWh olarak belirlenmiş, 2014 Ocak’ta bu limit 4.500 kWh’e
indirilirken, 2015 yılında 4.000 kWh’e düşürülmüştür. Serbest tüketici limitinin düşürülmesi ile
elektrik sektöründe rekabete açıklığı gösteren en önemli parametrelerden olan “Piyasa Açıklık
Oranı”nın artması piyasanın serbestleşmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Rekabet
Kurumuna göre, “Piyasa Açıklık Oranı” 2014 yılında teorik olarak %85'ler seviyesine çıkmıştır.
Ancak fiili uygulamada bu oran %45'ler seviyesinde kalmıştır. Diğer bir deyişle, 2014 yılında
toplam tüketim içinde %40 ağırlığa sahip serbest tüketici bu hakkını kullanmamıştır. Bu durum,
serbest tüketiciler arasında farkındalık düzeyinin oldukça aşağılarda kaldığını göstermektedir.

6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu yürürlüğe girmeden önce yürürlükte bulunan 4628 sayılı
Elektrik Piyasası Kanununun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi hükmü çerçevesinde,
dağıtım ve perakende satış faaliyetlerine 01 Ocak 2013 tarihinden itibaren ayrı tüzel kişilikler
altında yürütülmeye başlanmıştır. Bu çerçevede, 01 Ocak 2013 tarihinde perakende satış
şirketleri kurularak bu şirketlere perakende satış lisansı verilmiş ve görevli perakende şirketleri
oluşmuş; dağıtım şirketlerinin sahip olduğu perakende satış lisansı ise sona erdirilmiştir. Dağıtım
ve perakende şirketlerinin ayrıştırılması ile görevli tedarik şirketi, bölgesinde bulanan serbest
olmayan tüketicilere ya da serbest tüketici hakkını kazanan ancak bu hakkı kullanmayan
tüketicilere elektrik tedarik etmekle yükümlüdür. Tüm tedarik lisansı sahibi tüzel kişiler bölge
kısıtlaması olmaksızın serbest tüketicilere elektrik tedarik etme hakkına sahiptir.

Yeni piyasa yapısında dağıtım şirketlerinin, asli görev olarak bölgesindeki dağıtım sistemini
işletmesi, gerektiğinde yenileme ve idame yatırımlarını yapması öngörülmüştür. Söz konusu
şirketlerin satın alacağı elektrik enerjisi, genel aydınlatma ve dağıtım sistemi kayıplarını
karşılayacak miktarla sınırlandırılmıştır.

TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ PİYASASINDA TETAŞ’IN KONUMU

Elektrik sektöründe ilk elektrik toptan satış şirketi olarak 2001 yılında faaliyetlerine başlamış
olan TETAŞ’ın temel görevi; Kamu tarafından imzalanmış mevcut sözleşmelerden, Yap-İşlet ve
Yap-İşlet-Devret modeli ile tesis edilmiş bulunan santrallar ile İşletme Hakkı Devri yoluyla özel
sektöre devredilmiş olan santrallara verilen 15-20 yıl gibi uzun süreli enerji alım taahhütlerini
üstlenerek rekabet ortamına yumuşak bir geçişin sağlanmasını temin etmektir. Bu kapsamda,
Teşekkülümüz 2001 yılında yayımlanan 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu uyarınca, elektrik
piyasasında kamu adına toptan enerji alış ve satış faaliyetlerini sürdürmektedir. Bu doğrultuda
Kamu tarafından imzalanmış uzun dönemli sözleşmelerden kaynaklanan mevcut enerji alım ve
satım yükümlülüklerini üstlenmiş olan TETAŞ, elektriğin toptan satışını piyasa fiyatlarını
yansıtan bir fiyattan yapabilmek için kamu üretim tesislerinden de (EÜAŞ ve Bağlı Ortaklıkları)
elektrik enerjisi satın almaktadır.

Sayfa
12
Faaliyete geçtiği 1 Ekim 2001 tarihinden Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma
Yönetmeliği’nin nakdi uygulamalarının yürürlüğe girdiği 01 Ağustos 2006 tarihine kadar olan
dönemde Teşekkülümüz;

 Uzun Dönemli (15-20 yıl süreli) Yap-İşlet (Yİ), Yap-İşlet-Devret (YİD) ve İşletme Hakkı
Devri (İHD) sözleşmeleri kapsamında özel sektör santrallarında üretilen enerji ile
otoprodüktörler tarafından üretilen enerjinin (Mart 2003’e kadar mevcut sözleşmeler
kapsamında, Mart-Kasım 2003 döneminde sadece dengelenemeyen enerjinin alınması
amacıyla 4628 sayılı Kanun’un 2.d./1 Maddesi çerçevesinde, Aralık 2003-Temmuz 2006
döneminde ise Mali Uzlaştırma Tebliği çerçevesinde) yanı sıra EÜAŞ, Bağlı Ortaklıkları
ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’na devredilen santrallarda üretilen elektrik enerjisini,
Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından belirlenen esaslar çerçevesinde satın
almıştır.

 Satın aldığı bu enerjiyi Enerji Piyasası Düzenleme Kurumuna (EPDK) onaylattığı satış
tarifesi üzerinden TEDAŞ ve Bağlı Ortaklıklarına, imtiyazlı şirketlere (Haziran 2003’e
kadar) ve iletim sistemine doğrudan bağlı Müşterilerine satmıştır. Yurt içinde yürüttüğü
söz konusu ticaret faaliyetlerinin yanı sıra, Bakanlığımızın politikalarına uyumlu olarak
enerji ihracat ve ithalat faaliyetlerini de yürütmüştür.

Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinin (DUY) nakdi uygulamasının

yürürlüğe girdiği 1 Ağustos 2006 tarihinden itibaren, Dengeleme Piyasası katılımcısı olan
TETAŞ, bu bağlamda TEİAŞ bünyesinde kurulan Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM)
tarafından işletilen dengeleme piyasasından da enerji almakta ve bu piyasaya enerji satmaktadır.

TETAŞ bugün itibariyle;

 Elektrik Üretim A.Ş’ye ait Santrallardan,

 TEAŞ ve TEDAŞ’dan sözleşmelerini yürütmek üzere devraldığı Yap-İşlet, Yap-İşlet-
Devret ve İşletme Hakkı Devri Modelleri ile işletilen santrallardan,
 İthalat/Mübadele Anlaşmaları kapsamında diğer ülkelerden ve
 PMUM (Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi) tarafından işletilen Dengeleme Piyasasından

Elektrik enerjisi satın almakta ve bu enerjiyi,

 Elektrik Dağıtım Şirketlerine,

 Elektrik Perakende Satış Şirketlerine,
 Serbest tüketici niteliğine haiz müşterilerine,
 İhracat/Mübadele Anlaşmaları kapsamında diğer ülkelere ve
 PMUM (Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi) tarafından işletilen Dengeleme Piyasasına

satmaktadır.

TETAŞ’ın toptan satış tarifesi, Elektrik Piyasası Kanunu ve Hazine Müsteşarlığının “Maliyet
Bazlı Fiyatlandırma Mekanizmasının Uygulanmasına Yönelik Usul ve Esaslar” Genelgesi
doğrultusunda; satın alınacak enerji maliyeti, işletme giderleri ve Kalkınma Bakanlığı’nın
öngördüğü döviz kurları ile mali hedefler göz önünde bulundurularak belirlenmekte ve Enerji
Piyasası Düzenleme Kurulunun onayını müteakip uygulamaya konulmaktadır.

Sayfa
13
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan lisans almış Türkiye’nin ilk toptan enerji satış şirketi
olan Teşekkülümüzün, 31.12.2019 tarihine kadar Tedarik Lisansı bulunmaktadır.

TETAġ ELEKTRĠK ENERJĠSĠ ALIġ/SATIġ PORTFÖYÜ

ENERJİ ALIŞ PORTFÖYÜ ENERJİ SATIŞ PORTFÖYÜ

Bölgesel Dağıtım
EÜAŞ Şirketleri

Görevli Tedarik
Yİ, YİD, İHD Şirketleri
Santralları

Direkt
İthalat/ Müşteriler
Mübadele

İhracat/
Mübadele
PMUM

PMUM

ġekil – 4

TETAŞ’IN TÜRKİYE ELEKTRİK PİYASASINDAKİ PAYI

TETAŞ, mevcut imtiyaz sözleşmeleri kapsamında TEAŞ ve TEDAŞ’dan devraldığı 15 -20 yıl
süreli, Yap-İşlet, Yap-İşlet-Devret ve İşletme Hakkı Devri modelleri ile işletilen santralların
enerji alım sözleşmelerini yürütmektedir. Toplam kurulu gücü 8.710 MW olan bu santrallar, 10
termik, 13 hidrolik ve 2 rüzgâr santralından oluşmaktadır.

Teşekkülümüz 2001-2006 döneminde bu santrallarda ve EÜAŞ santrallarında üretilen elektriğin

tamamını satın alarak, Dağıtım Şirketlerine, Direkt Müşterilerine ve ihracat/mübadele yolu ile
diğer ülkelere satmış olup, bu dönemde elektrik sektöründeki pazar payımız yüzde 80’lere kadar
çıkmıştır. 2006-2012 döneminde EÜAŞ ürettiği elektrik enerjisinin bir kısmını doğrudan
Dağıtım Şirketlerine satması nedeniyle, bu dönemdeki piyasa payımız ortalama % 45 olarak
gerçekleşmiştir.
Sayfa
14
 2013 yılında % 53 olan Elektrik Piyasasındaki payımız, 256 milyar kWh tüketimin olduğu
ülkemizde 2014 yılı sonu itibariyle % 48 olarak gerçekleşmiştir. TETAŞ’ın elektrik piyasadaki
payının 2015 yılında da %48 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.

2002-2014 DÖNEMĠNDE TETAġ’IN ELEKTRĠK PĠYASASINDAKĠ PAYI

Birim: GWh

ÜRETĠM ĠTHALAT ĠHRACAT TÜKETĠM

YILLAR TETAġ TETAġ TETAġ TETAġ TETAġ TETAġ

TÜRKĠYE (ALINAN PAYI TÜRKĠYE TETAġ PAYI TÜRKĠYE TETAġ PAYI TÜRKĠYE (SATILAN PAYI
ENERJĠ) (%) (%) (%) ENERJĠ) (%)

2002 129 106 82 3.588 3,588 100 435 435 100 133 102 77

2003 141 113 81 1.158 1,158 100 588 402 68 141 109 77

2004 151 121 80 464 464 100 1.144 379 33 150 117 78

2005 162 129 80 636 636 100 1.798 412 23 161 125 78

2006 176 122 69 573 573 100 2.236 564 25 175 119 68

2007 192 89 47 864 864 100 2.422 1.215 50 190 87 46

2008 198 87 44 789 789 100 1.122 152 14 198 85 43

2009 195 84 43 812 812 100 1.546 331 21 194 83 43

2010 211 87 41 1.144 932 81 1.918 627 33 210 85 41

2011 229 82 36 4.556 415 9 3.645 19 0,5 230 81 35

2012 239 84 35 5.826 317 5 2.954 13 0,9 242 82 34

2013 240 131 55 7.429 277 4 1.227 0,2 0,01 246 129 53

2014 250 123 49 7.805 103 1 2.696 0 0 256 122 48

Tablo - 2

Sayfa
15
 TETAġ 2002-2014 DÖNEMĠ ENERJĠ ALIġ VE SATIġ FAALĠYETLERĠ
Birim: GWh
ALINAN ENERJĠ SATILAN ENERJĠ
ORTALAMA ORTALAMA
TUTAR TUTAR
TARĠFE TARĠFE
DÖNEM
MĠKTAR ABD MĠKTAR ABD
Dolar Milyar Dolar Milyar
Kr/kWh Milyar $ Kr/kWh Milyar $
Cent/ TL Cent/ TL
kWh kWh

2002 106,2 6,82 4,47 7.245 4.753 101,9 7,95 5,22 8.112 5.322
2003 113,2 7,42 4,96 8.398 5.613 109,4 8,10 5,41 8.857 5.920
2004 120,7 7,76 5,47 9.365 6.597 116,8 8,19 5,77 9.566 6.739
2005 128,9 7,76 5,74 10.002 7.398 125,4 8,03 5,94 10.076 7.453
2006 122,2 8,97 6,02 10.957 7.355 118,6 9,04 6,3 10.726 7.445
2007 89,1 8,34 6,42 7.433 5.720 87,4 9,16 7,05 7.996 6.194
2008 86,9 11,52 8,88 10.014 7.721 85,3 11,07 8,53 9.448 7.279
2009 84,1 11,04 7,09 9.287 5.962 83 13,31 8,55 11.052 7.099
2010 87 12,79 8,59 11.135 7.354 85,3 14,68 9,69 12.512 8.264
2011 82,3 14,13 8,35 11.583 6.845 80,8 13,85 8,19 11.187 6.610
2012 83,6 17,22 9,59 14.342 7.988 82,2 18,80 10,47 15.455 8.608
2013 131 17,27 8,96 22.590 11.717 129,6 17,91 9,29 23.206 12.036
2014 123,2 17,02 7,75 20.937 9.532 121,6 17,19 7,82 20.901 9.515
Tablo – 3

GWh TETAŞ TARAFINDAN ALINAN VE SATILAN ENERJİ

140,0
129,6
131,1
125,4
128,9

120,0
123,2
122,2

121,6
118,6
116,8
120,7
109,4
113,2

100,0
106,2
102,0

80,0
87,4
89,1

82,28
85,3

82,2
87,0
84,2
83,0
87,0
85,3

82,3
80,8

60,0

40,0

20,0

0,0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Alınan Enerji Satılan Enerji

ġekil - 5

Sayfa
16
 TETAġ'IN TÜRKĠYE ELEKTRĠK TÜKETĠMĠNDEKĠ PAYI

EÜAŞ ÜRETİMİNİN TAMAMININ ALINDIĞI YENİ PİYASA

DÖNEM GEÇİŞ DÖNEMİ
DÖNEMİ

TETAŞ TETAŞ TETAŞ TETAŞ TETAŞ TETAŞ TETAŞ TETAŞ TETAŞ TETAŞ TETAŞ TETAŞ TETAŞ
% 77 % 77 % 78 % 78 % 68 % 46 % 43 % 43 % 41 % 35 % 34 % 53 % 48

DİĞER DİĞER DİĞER DİĞER DİĞER DİĞER DİĞER DİĞER DİĞER DİĞER DİĞER DİĞER DİĞER
% 23 % 23 % 22 % 22 % 32 % 54 % 57 % 57 % 59 % 65 % 66 % 47 % 52

ġekil - 6

2014 YILI PĠYASA PAYIMIZ

TETAŞ
SATIŞ
122 GWh
48 %

Türkiye
Tüketim
256 DİĞER
GWh 134 GWh
52 %

ġekil - 7

Sayfa
17
 TETAġ’IN ALIM GARANTĠLĠ SÖZLEġMELER KAPSAMINDAKĠ KURULU
GÜCÜN KAYNAKLARA GÖRE DAĞILIMI

RÜZGAR
HİDROLİK
% 0,2
% 10

KURULU GÜÇ
KAYNAK
(MW)

DOĞALGAZ 5.989,4
KÖMÜR
KÖMÜR 1.830 % 21 8.710
HİDROLİK 872,2 MW
RÜZGAR 17,4
TOPLAM 8710
DOĞALGAZ
% 69

ġekil - 8

PORTFÖY BAZINDA ENERJİ ALIŞ MİKTAR-ORAN TABLOSU

2014
PORTFÖY
ALINAN ENERJİ
Pay %
(kWh)
EÜAŞ 63.373.565.600 51,5
YAP-İŞLET SANTRALLARI 42.582.678.590 34,6

YAP-İŞLET-DEVRET SANTRALLARI 11.370.197.234 9,2

İŞLETME HAKKI DEVİR SANTRALLARI 3.521.322.220 2,9

PMUM 2.199.519.284 1,8

MÜBADELE (NAHÇİVAN) 102.664.860 0,1

TOPLAM 123.149.947.788 100

Tablo - 4

Sayfa
18
 İHD PMUM
YİD
% 2,9 % 1,8 MÜBADELE
% 9,2
% 0,1

Yİ EÜAŞ
% 34,6 % 51,5

ġekil – 9

2014 YILINDA ALINAN ELEKTRĠK ENERJĠSĠNĠN KAYNAKLARA GÖRE

DAĞILIMI

% 51,5

% 34,6

% 0,1 % 0,03 % 10,5

% 1,6 % 1,8

ġekil - 10

Sayfa
19
 MÜŞTERİ BAZINDA ENERJİ SATIŞ MİKTAR-ORAN TABLOSU

2014
MÜŞTERİ
SATILAN ENERJİ (kWh) Pay %

PERAKENDE ELEKTRİK SATIŞ ŞİRKETLERİ 87.239.796.000 71,7

ELEKTRİK DAĞITIM ŞİRKETLERİ 31.236.062.000 25,7

DİREKT MÜŞTERİLER 2.033.040.500 1,7

PİYASA MALİ UZLAŞTIRMA 1.095.256.827 0,9

MÜBADELE (NAHCİVAN) 79.490 0

TOPLAM 121.604.234.817 100

Tablo - 5

DİREKT PMUM
DAĞITIM
MÜŞTERİLER % 0,9
ŞİRKETLERİ
% 1,7 % 25,7

PERAKENDE
SATIŞ ŞİRK.
% 71,7

ġekil - 11

Sayfa
20
TETAŞ’IN İTHALAT/İHRACAT VE MÜBADELE FAALİYETLERİ
Teşekkülümüzce, Bakanlığımız politikalarına paralel olarak, komşu ülkelerle ülkemiz arasındaki
enerji iletim hattı bağlantılarındaki kapasiteler, söz konusu ülkelerin enerji alt yapıları, arz talep
durumları ve ithalat-ihracat imkanları izlenerek, ülkelerarası ilişkiler canlı tutulmuştur. Bu
kapsamda, ilgili mevzuat çerçevesinde, Teşekkülümüzce elektrik enerjisinin ithalatı, ihracatı ve
mübadelesi yapılmaktadır.

Bu güne kadar:

√ Türkmenistan √ Bulgaristan
√ Nahçivan Özerk √ Gürcistan Acara Özerk
Cumhuriyeti Cumhuriyeti
√ Yunanistan √ İran
√ Rusya √ Suriye

ile enerji alışverişi yapılmıştır.

2002-2014 YILLARI ĠTHALAT VE ĠHRACAT FAALĠYETĠMĠZ

ġekil - 12

Sayfa
21
NÜKLEER GÜÇ SANTRAL PROJESİNDEKİ ROLÜMÜZ

Türkiye Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu arasında 2010 yılında imzalanan Hükümetlerarası
Anlaşma kapsamında Mersin-Akkuyu’da tesis edilecek toplam 4.800 MW gücündeki Nükleer
Güç Santralında üretilecek elektrik enerjisinin ortalama yarısını 15 yıl süre ile satın alma görevi
Teşekkülümüze verilmiştir. Söz konusu Anlaşma gereği Teşekkülümüz ile Akkuyu Nükleer A.Ş.
(Proje Şirketi) arasında imzalanacak olan Elektrik Satın Alma Anlaşması (ESA) taslağına ilişkin
müzakerelere; Bakanlığımız, Teşekkülümüz ve Proje Şirketi yetkililerinin katılımı ile 2014
yılında da devam edilmiştir. Bu kapsamda, ESA’nın hazırlanması sürecine baz teşkil edecek
“ESA’nın Temel Prensiplerine İlişkin Tutanak” Tarafların Çalışma Gruplarınca müzakere
edilerek 30.12.2014 tarihinde parafe edilmiştir.

Diğer taraftan, Sinop’ta kurulması planlanan Nükleer Güç Santraline ilişkin olarak, Türkiye
Cumhuriyeti Hükümeti ile Japonya Hükümeti arasında Nükleer Güç Santralının ve Nükleer Güç
Sanayisinin Geliştirilmesine Dair İşbirliği Anlaşması 03 Mayıs 2013 tarihinde Ankara’da
imzalanmıştır. Söz konusu Anlaşma ile Sinop Nükleer Güç Santralında üretilecek elektriğin 20
yıl süre ile satın alınması görevi TETAŞ’a verilmiştir. Bakanlığımızca yürütülmekte olan
çalışmalara, Teşekkülümüzce katkı sağlanmaktadır.

ULUSLARARASI ELEKTRİK TİCARETİ

Elektrik sektöründe son yıllarda yaşanan gelişmeler ile teknolojik gelişmelere bağlı olarak artan
enerji talebine cevap verebilme ve arz güvenliği konusu, ülkeleri birbirine bağımlı kılmaktadır.
Bu itibarla Türkiye de elektrik enterkonneksiyon şebekesini, Avrupa enterkonnekte elektrik
şebekesi ile bütünleştirmiştir.

Enterkonneksiyon hatları, serbest piyasa modelinin yaygınlaşması ile uluslararası ticareti

özendirerek bölgesel ve kıtasal pazarların oluşturulması amacıyla kullanılmaya başlanmıştır.
Böylece, Elektrik sisteminin kapasite ve yedek paylaşımı ile daha ekonomik, kaliteli ve güvenilir
işletilmesi sağlanmaktadır.

Türkiye Elektrik Sisteminin ENTSO-E CESA (eski UCTE senkron bölgesi) sistemine senkron
paralel bağlanması konusundaki çalışmalar sonucunda 18 Eylül 2010 tarihi itibari ile Deneme
Senkron Paralel İşletme aşaması başlamış, kararlılığın sağlanması ve ticari olmayan alış-
verişlerin denenmesi evrelerinin başarıyla tamamlanmasını takiben 2 Haziran 2011 tarihinde
ticari alış-verişlerin yapıldığı son evreye geçilmiştir. Bu fazda öncelikle Avrupa’dan Türkiye
yönüne 400 MW, Türkiye’den Avrupa yönüne ise 300 MW kapasitede elektrik enerjisi ticaretine
izin verilmiştir. ENTSO-E’nin kararını takiben Temmuz 2013’den itibaren söz konusu
kapasiteler Avrupa’dan Türkiye yönüne 550 MW, Türkiye’den Avrupa yönüne ise 400 MW’a
arttırılmıştır.

Bu miktarlar ENTSO-E’nin izin vermesine ve bir önceki alış-verişin başarıyla tamamlanmasına

bağlı olarak, aylık olarak Bulgaristan ve Yunanistan için her iki sınırda ithalat ve ihracat olmak
üzere ayrı ayrı hesaplanacak ve Net Transfer Kapasite (NTK) değeri arttırılacaktır.

Sayfa
22
Ülkemizde uluslararası elektrik ticareti ile ilgili olarak, 6446 sayılı Kanun çerçevesinde
oluşturulan enerji piyasası mevzuatında;

 Tedarik şirketleri, Bakanlığın uygun görüşü doğrultusunda uluslararası enterkonneksiyon

şartı oluşmuş ülkelerden veya ülkelere, Kurul (EPDK) onayı ile elektrik enerjisi ithalatı ve
ihracatı faaliyetlerini yapabilir. Uygulamaya ilişkin usul ve esaslar Kurum (EPDK)
tarafından çıkarılan yönetmelikle düzenleneceği,

 TETAŞ’ın, mevcut sözleşmeler kapsamında imzalanmış olan enerji alış ve satış

anlaşmalarını yürütebileceği, Mevcut imtiyaz ve uygulama sözleşmeleri kapsamında enerji
alış ve satış anlaşmaları imzalayabileceği, hükümetler arası anlaşmalar kapsamında elektrik
enerjisi ithalat veya ihracat anlaşmaları imzalayabileceği,

 Elektrik enerjisi ve/veya kapasitenin uluslararası enterkonneksiyon şartı oluşmuş ülkelere

ihracatı, tedarik lisansı sahibi şirketler ve üretim şirketleri tarafından, Bakanlığın uygun
görüşü doğrultusunda, bu Kanun ve ikincil mevzuatı uyarınca Kurul (EPDK) onayıyla
yapılabileceği,

 Elektrik enerjisi ve/veya kapasitesinin uluslararası enterkonneksiyon şartı oluşmuş

ülkelerden ithalatı, tedarik lisansı sahibi şirketler tarafından, Bakanlığın uygun görüşü
doğrultusunda, bu Kanun ve ikincil mevzuatı uyarınca Kurul (EPDK) onayıyla
yapılabileceği,

 Sınırda yer alan illerde kurduğu üretim tesisinde ürettiği elektriği iletim veya dağıtım
sistemine bağlantı tesis etmeden kuracağı özel direkt hat ile ihraç etmek isteyen tüzel
kişilere, üretim lisansı almak kaydıyla Bakanlığın uygun görüşü doğrultusunda Kurulca
(EPDK) izin verilebileceği,

 Sınır bölgelerinde elektrik enerjisinin temini amacıyla, teknik gereklilik doğması hâlinde
geçici olarak izole bölge yöntemiyle elektrik ithalatına Bakanlığın uygun görüşü
doğrultusunda Kurulca (EPDK) izin verilebilir.

hususları düzenlenmiştir.

Ülkelerarası Elektrik Enterkonneksiyonunun Faydaları

 Bölgesel ölçekte kaynak çeşitliliğinin artırılması,

 İklimsel, mevsimsel veya dönemsel nitelikteki farklılıkların avantaja dönüştürülmesi,
 Elektrik kurulu güç gereksiniminin ve yatırım/işletme maliyetlerinin azaltılması,
 Acil ve arızi durumlarda yardımlaşmanın yapılması,
 Artan rekabet nedeniyle fiyatlarda düşüş,
 Elektriğin, üretim, iletim ve dağıtımında verimliliğin arttırılması,
 Taraf ülkeler arasındaki siyasi ve ekonomik işbirliğinin artması,
 Üçüncü ülkelerin üretim/fiyat ekseninde sergileyebilecekleri politika değişikliklerinin yol
açabileceği olumsuz etkilerin hafifletilmesi.

Sayfa
23
Pazar Yapısı ve Göstergeleri

Ülkemizde, geçmişte kamu teşebbüslerinin hâkimiyetinde olan piyasa yapısında ortaya çıkmayan
pazar gücü problemleri, dağıtım ve üretim özelleştirmelerinin ardından rekabetin yeterince tesis
edilemediği alanlarda kendini göstermiştir. Bu çerçevede, serbestleşmenin arttığı, kamunun
piyasa oyuncusu olarak rolünün azaldığı dönemde önem verilmesi gereken konunun; potansiyel
pazar gücü problemlerinin ortaya çıkmadan ya da büyümeden tespit edilmesi ve gerekli
düzenlemelerin ivedilikle hayata geçirilmesi olduğu görülmüştür.

2003 ile 2006 yılları arasındaki dengeleme ve uzlaştırma faaliyetleri, Aralık 2003’te yürürlüğe
giren “Elektrik Piyasasında Mali Uzlaştırma Yapılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında
Tebliğ” kapsamında gerçekleştirilmiştir.

Mevcut yapıda, elektrik piyasasında fiyatlar doğrudan toptan satış piyasasında belirlenmektedir.
Anlaşmalarda yer alan fiyatlar ise toptan satış piyasasından dolaylı olarak etkilenmektedir.
Üreticiler; dağıtım şirketleri ve büyük tüketicilerle, taraflar arasında serbestçe müzakere ederek,
fiyatların belirlendiği ikili anlaşmalar imzalayabilmektedirler. İkili anlaşmalar kapsamında
olmayan elektrik enerjisi, elektrik piyasasında (Spot Piyasa) alınıp satılmaktadır. Piyasa fiyatı,
her saat dilimi için sistemde marjinal konumdaki firma tarafından belirlenen fiyat, yani sistem
marjinal fiyatıdır.

Ülkemizde, Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinin 1 Ağustos 2006

tarihinde nakdi olarak uygulanmaya başlanılmasıyla, arz güvenliğine yönelik piyasa eksenli
çözümler üretilmesi hedeflenmiştir. Piyasanın enerji ihtiyacının yada fazlalığının göstergesi,
dengeleme piyasasında oluşan sistem dengesizlik fiyatlarının yüksekliği yada düşüklüğü ile
doğru orantılıdır. Kısaca sistem dengesizlik fiyatları üretim tesisi yatırımcısının yatırımını
gerçekleştirip gerçekleştirmeyeceğine karar vermesinde önemli bir etkendir. Söz konusu fiyatlar,
aynı zamanda, piyasa katılımcıları arasında imzalanan ikili anlaşmalar için de referans olarak
kullanılmaktadır.

Son iki yıl, elektrik dağıtımındaki özelleştirmeler ve özel sektör yatırımlarındaki artışlar ile
sektör yapısının önemli ölçüde değiştiği, Gün Öncesi Planlama ve Dengeleme Güç Piyasasının
devreye girmesi ile de elektrik ticaretinin daha rekabetçi yapıya dönüştüğü bir dönem olmuştur.
Önümüzdeki dönemde de sektördeki gelişmelerin aynı paralelde olacağı değerlendirilmektedir.

Serbest/rekabetçi piyasanın tam olarak amacına ulaşabilmesi ve uzun vadeli arz güvenliğinin
ülkemizde tesis edilebilmesi için, şeffaf spot fiyatların ve likid forward piyasaların oluşturulması
gerekmektedir.

14.04.2009 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma

Yönetmeliği ile saatlik uzlaştırmaya dayalı Gün Öncesi Planlama ve Dengeleme Güç Piyasası
yapısı uygulamasına, birinci aşamada sanal olarak, 1 Aralık 2009 tarihinden itibaren de nakdi
uygulamaya geçilmiştir.

Gün Öncesi Piyasasında uzun ve orta dönemli ikili anlaşmalar dışında da enerji ticareti yapılması
amaçlanmıştır. Böylece dengeleme-uzlaştırma sadece mevcut anlaşmalardan farkların
dengelenmesi ve uzlaştırılmasına münhasır olacak, piyasa katılımcıları gün öncesi piyasasından
bir gün sonrası dahil olmak üzere kısa ve orta vadeli spot alım-satım işlemleri yapabileceklerdir.

Sayfa
24
Dağıtım Şirketlerince yürütülen dağıtım ve perakende satış faaliyetlerinin ayrı tüzel kişilikler
altında yürütülmesini sağlamak amacıyla alınan “Dağıtım ve Perakende Satış Faaliyetlerinin
Hukuki Ayrıştırılmasına İlişkin Usul ve Esaslar” hakkındaki Kurul Kararı 27.09.2012 tarihli
Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

Piyasada ayrı tüzel kişilikler olarak faaliyet gösterecek şekilde 2013 yılında ayrıştırılan Dağıtım
ve Perakende Satış şirketleri ile TETAŞ arasında süresi bir yıl olan enerji satış sözleşmeleri
yapılmıştır. Söz konusu sözleşmeler uyarınca her yıl imzalanan protokoller ile anlaşmanın süresi
ve miktarları değiştirilmektedir.

Pazar yapısındaki değişim hedeflerini ve gelişmelerin planlı şekilde ilerlemesini sağlamak

amacıyla 2004 yılında yürürlüğe konulan “Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme
Strateji Belgesi”nde yer alan TEDAŞ bünyesindeki Dağıtım Şirketlerinin özelleştirilmesi
çalışmalarına 2006 yılında başlanmış; Dağıtım bölgelerindeki kamu şirket hisselerinin blok satış
yoluyla özelleştirilmesi ve tesislerin işletme haklarının devredilmesi uygulaması benimsenmiştir.
2013 yılı sonu itibariyle tüm dağıtım şirketlerinin özel sektöre devri gerçekleşmiştir.

Aynı belgede yer alan EÜAŞ bünyesindeki üretim tesislerinin özelleştirmesine yönelik
çalışmalar 2013 yılında da devam etmiştir.

Mart 2013 yılında yürürlüğe giren 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nun temel hedefi;
elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin
kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösteren,
mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması ve bu
piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin yapılmasının sağlanmasıdır.

Elektrik Piyasası Kanunu’nun da öngörüldüğü üzere yeterli derinliğe sahip, şeffaf, güvenilir ve
sağlıklı kurallarla işleyen ve piyasadaki serbestliği sağlayacak olan bir Enerji Borsası’na da
işlerlik kazandırılması organize toptan elektrik piyasalarında rekabeti daha da ileriye taşıyacak
önemli bir adım olacaktır. Bu kapsamda, sermayesinin % 60’ı kamu, % 40’ı özel sektöre ait
Enerji Piyasaları İşletme A.Ş.’ye (EPİAŞ) işlerlik kazandırılması arz-talep dengesini ve
maliyetleri tam olarak yansıtan rekabetçi bir toptan satış piyasası oluşumuna imkan
sağlayacaktır. Ayrıca EPİAŞ’ın faaliyete geçmesiyle elektrik piyasasında oluşacak referans fiyat
uygulaması piyasada öngörülebilirliği artıracak, yerli ve yabancı yatırımcının karar verme
sürecini hızlandıracaktır. Bu durum uzun vadede elektrik arz güvenliğinin sürdürülebilirliğine
olumlu yansıyacaktır.

Sonuç itibariyle; dünya elektrik piyasalarındaki gelişmeler de dikkate alınarak uluslararası

elektrik piyasalarıyla entegre edilebilir bir piyasa yapısının oluşturulması amacıyla, 2013 yılında
çıkartılan 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu çerçevesinde organize toptan elektrik piyasasının
işletiminin başlamasıyla birlikte TETAŞ da bu yeni dönemde, tedarik lisansı sahibi olarak
piyasada mevzuat ile kendisine verilen görevleri yerine getirmeye devam edecektir.

Sayfa
25
SERBEST TÜKETİCİ LİMİTLERİ
Elektrik Piyasası Kanunu kapsamında, EPDK tarafından belirlenen miktarın üzerinde elektrik
tüketen abonelerin, ihtiyaç duydukları elektriği yalnızca kendi bölgesindeki dağıtıcıdan değil,
istediği tedarikçiden alabilmesine imkan tanıyan serbest tüketici uygulaması mevcuttur.
Tüketimleri serbest tüketici limitinin altında olan tüketicilere ise elektrik satışı, düzenlemeye tabi
tarifeler ile gerçekleştirilmektedir. Serbest tüketici limitleri her yıl belirli miktarlarda azaltılmış
olmakla birlikte, henüz sıfıra indirilmemiştir.

Elektrik Piyasası Kanunu kapsamında “serbest tüketici niteliğini haiz olduğu hâlde elektrik
enerjisini, son kaynak tedarikçisi olarak yetkilendirilen tedarik lisansı sahibi şirket dışında bir
tedarikçiden temin etmeyen tüketicilere elektrik enerjisi tedariği” şeklinde tanımlanan “son
kaynak tedariği” adı altında tedarik edilen elektrik enerjisinin fiyatlandırılması da düzenlemeye
tabi tarifeler yolu ile belirlenmektedir. Piyasada maliyet esaslı fiyatlandırma mekanizmalarının
rasyonel ve sürdürülebilir şekilde uygulanması ve rekabet yoluyla gelişecek kazanımların
tüketiciye daha geniş ölçekte sunulabilmesi için serbest tüketici limitinin sıfırlanması ve son
kaynak tedarik tarifesi dışında düzenlemeye tabi bir tarifenin uygulanmaması gerekmektedir.
Piyasada öngörüldüğü üzere, 2016 itibariyle bu yapıya geçilmesi beklenmektedir.

Diğer taraftan, serbest tüketici limitinin sıfırlanabilmesi için Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi
altyapısının güçlendirilmesi ve piyasa yönetim sisteminin büyük sayıda portföy geçişine
hazırlanması için gerekli çalışmalara hız verilmesi gerekmektedir. Bu çalışmaların öncelikli hale
getirilmek suretiyle, hızlı bir şekilde tamamlanması ve serbest tüketici limitinin sıfırlanması,
elektrik piyasasının daha rekabetçi bir nitelik ve işlerlik kazanmasını sağlayacaktır.

Sayfa
26
DÜNYADA VE TÜRKİYEDE ELEKTRİK FİYATLARI

Dünyada en ucuz elektriği petrol, doğalgaz gibi zengin yeraltı kaynaklarına veya nükleer enerji
santrallarına sahip olan ülkeler kullanmaktadır. İthal enerji kaynaklarına bağımlı olan ülkelerde
ise elektrik fiyatları daha yüksek seviyelerdedir.

Bazı ülkelerin son yıllardaki ortalama birim fiyatları ABD dolar cent cinsinden incelendiğinde
aşağıdaki gibidir.

Birim Elektrik Fiyatı

ÜLKELER
ABD Dolar Cent/kWh

Özbekistan 5
Arjantin 6
Çin 9
Rusya 9
İzlanda 10
Türkiye 11
ABD 15
İngiltere 17
Fransa 19
Meksika 19
İspanya 22
İsveç 27
İtalya 28
Hollanda 28
Belçika 29
Almanya 31
Danimarka 40
Avusturalya 46
Kaynak:IEA Tablo - 6

2003 - 2014 YILLARI TETAġ ELEKTRĠK TOPTAN SATIġ TARĠFELERĠ

TETAŞ uzun dönemli sözleşmeler kapsamında elektrik enerjisini Yİ, YİD ve İHD
santrallarından satın almaktadır. Bu santrallar üretimlerini ağırlıklı olarak ülkemizde pahalı olan
doğalgaz ve ithal kömürden yaptıklarından ve Sözleşmeleri gereğince tarifelerine yakıt
maliyetlerini aynen yansıttıklarından, bu santrallarda üretilen enerjinin maliyetleri ülkemiz
şartlarında yüksek olmaktadır.

Sayfa
27
Gerek elektrik, gerekse doğal gaz piyasalarının daha rekabetçi bir yapıya geçmesi sürecinde
“yükümlenilen maliyet” oluşturan Yap-İşlet (Yİ) ve Yap-İşlet-Devret (YİD) projeleri
kapsamındaki alım sözleşmeleri belirleyici olmaktadır. Geleceğe dönük rekabet politikası
değerlendirmelerinde bu sözleşmelerin büyük bölümünün sona ereceği 2018-2019 dönemi
piyasanın geleceği açısından büyük öneme sahiptir.

Ülkemizin sosyoekonomik yapısı göz önünde bulundurularak, TETAŞ tarifeleri kamu üretim
tesislerinden düşük maliyetli enerji temin edilmek suretiyle makul seviyeye getirilmektedir. Bu
çerçevede oluşan Teşekkülümüzün tarifesi yıllar itibariyle aşağıdaki grafikte gösterilmektedir.

20,00
17,91
18,00 17,19
18,80
SATIŞ TARİFESİ (ABD Dolar Cent/kWh-Kr/kWh)

16,00 14,68
13,31 13,85
14,00
11,07
12,00 10,47
9,04 9,16 9,29
10,00
8,10 8,19 8,03 8,19 7,82
8,00 9,69
8,53 8,55
6,00 7,05
6,30
5,77 5,94
4,00 5,41

2,00

0,00
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

YILLAR TARİFE (Cent/kWh)

TARİFE (Kr/kWh)
ġekil - 13

Elektrik üretimini doğalgaz ve ithal kömürden yapan Yİ ve YİD gibi elektrik santrallerinin
yüksek üretim maliyetlerini sözleşmeleri gereği TETAŞ’a sattıkları elektrik fiyatlarına
yansıtmaktadır. TETAŞ; Yİ-YİD santrallerinden aldığı yüksek fiyatlı elektriği EÜAŞ’ın
uhdesinde bulunan hidroelektrik santraller nedeniyle daha düşük fiyata satın alabildiği elektrikle
paçallayarak piyasaya satmaktadır.

Bu durum piyasada, gerçek maliyeti yansıtmayan, olması gereken elektrik fiyatlarından daha
düşük fiyatların oluşmasına neden olmaktadır. Birincil enerji kaynakları fiyatlarındaki fiyat
farklılıkları elektrik piyasasının serbestleşmesinin ve bazı kaynakların elektrik üretimindeki
payının artmasının önündeki en büyük engel olarak görülmektedir. Diğer taraftan, gerçeği
yansıtmayan elektrik fiyatları nedeniyle kömür, hidrolik, rüzgar, güneş enerjisi gibi yerli ve
yenilenebilir kaynakların elektrik piyasasında yer almasını güçleştirmektedir. Ayrıca, Doğal
gazın elektrik piyasasındaki ağırlığının hala yüksek olması nedeniyle yerli kaynaklara dayalı
üretim yatırımları istenilen seviyeye henüz ulaşmamıştır.

Sayfa
28
Piyasadaki fiyatları etkileyen diğer bir husus ise fiyat eşitleme mekanizmasıdır. Hem elektrik
hem de doğal gaza fiyatlarının nasıl belirleneceğine ilişkin Yüksek Planlama Kurulu’nun
14/2/2008 tarih ve 2008/T-5 sayılı Kararı ile kabul edilen Enerji KİT’lerinin Uygulayacağı
Maliyet Bazlı Fiyatlandırma Mekanizması Usul ve Esaslarının yürürlükten kaldırılması enerji
fiyatlarının kendi dinamikleri içerisinde belirlenmesine katkıda bulunacaktır.

FİYAT EŞİTLEME MEKANİZMASI

24.05.2006 tarih ve 26177 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5496 sayılı Kanun ile 6446 sayılı
Elektrik Piyasası Kanununun Geçici 1. madde gereğince; düzenlemeye tabi tarifeler üzerinden
elektrik enerjisi satın alan tüketicilerin dağıtım bölgeleri arası maliyet farklılıkları nedeniyle var
olan fiyat farklılıklarından kısmen veya tamamen korunmasını sağlamak amacıyla “Fiyat
Eşitleme Mekanizması”nın tesis edileceği ve bu mekanizmanın Teşekkülümüz aracılığı ile
yapılacağı düzenlenmiştir. Bu çerçevede uygulamaya yönelik usul ve esasları kapsayan “Fiyat
Eşitleme Mekanizması Hakkında Tebliğ” 21.12.2006 tarih ve 26383 sayılı Resmi Gazetede
yayımlanmıştır.

Söz konusu tebliğ ile; Fiyat Eşitleme Mekanizması uygulaması sonunda belirlenen
Desteklenecek Tutarların, dağıtım şirketleri arasındaki transferinin Teşekkülümüz aracılığı ile
yapılacağı, Destekleme Tutarlarının faturalama ve ödemelerine ilişkin tüm hükümlerin taraflar
arasında yapılacak olan protokolde yer alacağı ve uygulamaya 01.01.2007 tarihinden itibaren
başlanacağı düzenlenmiştir.

Ancak, bölgeler arasındaki işletme ve yatırım maliyetleri ile kayıp ve kaçak oranları, coğrafi ve
iklimsel vb. nedenlerle aynı değildir. Rekabete açık piyasa modelinin oluşturulması için
uygulanması gereken model “Maliyet Bazlı Bölgesel Tarifeler” olmalıdır. Maliyet bazlı bölgesel
tarife modeline geçilmeden mevcut uygulamaya devam edilmesi halinde; Elektrik Piyasası
Kanunu’nun temel hedefi olan “elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle
uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için…………şeffaf bir elektrik enerjisi
piyasasının” oluşturulmasının mümkün olmayacağı değerlendirilmektedir. Diğer taraftan,
maliyet bazlı tarifede tüketici grupları arasında bölgelerin coğrafi özelliklerine ve bölgeden
bölgeye değişen teknik kayıp ve kaçak oranlarından dolayı fiyat farklılıklarının ortaya çıkması
da kaçınılmazdır. Bu nedenle; sektör genelinde katılımcılar arasında ayrım gözetmeksizin
yapılacak bir düzenleme sektörün ve piyasanın geleceği bakımından önem arz etmektedir.

TETAŞ mevzuatla verilen görev kapsamında, Fiyat Eşitleme Mekanizması’na ilişkin

uygulamalara 2007 yılı başından itibaren başlanmış ve günümüze kadar uygulamaları
sürdürmüştür. 31.01.2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 6408 sayılı Kanun ile
uygulamaların 31 Aralık 2015 tarihine kadar sürdürülmesi öngörülmektedir.

Sayfa
29
PAZAR EĞİLİMLERİ VE BÜYÜME POTANSİYELİ
6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu çerçevesinde arz güvenliğine yönelik, piyasa eksenli
çözümler üretilmesi amacıyla oluşturulan bu piyasanın tam manasıyla amacına ulaşabilmesi bir
başka deyişle uzun vadeli arz güvenliğinin ülkemizde tesis edilebilmesi için mevcut piyasada
talep tarafının katılımının sağlanması gerekmektedir.

Yapılmakta olan projeksiyon çalışmalarına göre, ülkemizde elektrik enerjisi talebinde yılda
yaklaşık % 4-5 artış göstermesi halinde talebin 2023 yılında 400 Milyar kWh seviyelerinde
olması beklenmektedir. Dünya genelinde yaşanan ekonomik olumsuzluklara rağmen,
ülkemizdeki piyasanın büyüme potansiyeline sahip olduğu ve yukarıda ifade edilen bir pazar
yapısına ulaşılması halinde yatırımcıların tercihinin ülkemiz piyasaları yönünde olacağı
düşünülmektedir. TETAŞ bu pazarda taahhütlerini mevcut ve değişecek mevzuat çerçevesinde
yerine getirmeye devam edecektir.

2013 yılında elektrik dağıtımındaki özelleştirmelerin tamamlanması ve 2014 yılında da üretim

yatırımlarındaki artışların devam etmesi ile sektör yapısının önemli ölçüde değiştiği, nihai
Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği ile düzenlenmiş olan Gün Öncesi Piyasa ve Dengeleme
Güç Piyasasının devreye girmesi ile de elektrik ticaretinin daha etkin ve rekabetçi bir seviyeye
geldiği, kamunun üretimdeki payının azaldığı (%30’ların altında) bir dönem olmuştur.

ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNDE KAMU - ÖZEL SEKTÖR PAYLARI

Kaynak: ETKB ġekil - 14

Sayfa
30
 TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ SEKTÖRÜNDE ÖZEL SEKTÖR-KAMU PAYLARININ GELİŞİMİ

ÜRETİM İLETİM TOPTAN SATIŞ DAĞITIM

ÖZEL%5
ÖZEL
ÖZEL
%30
ÖZEL % 52
% 72 KAMU KAMU KAMU ÖZEL
%100 %100 %95 %100
KAMU
%70 KAMU
KAMU % 48
% 28

2001 2014 2001 / 2014 2001 2014 2001 2014

ġekil - 15

Dünyada ve ülkemizde yaşanan ekonomik ve politik gelişmelerle doğrudan etkileşim içinde olan
Türkiye elektrik piyasası; 2008 yılının son çeyreğinde daralan, ancak 2010 yılı ile toparlanmaya
başlayan ve 2014 yılında da devam eden talep artışının gerektirdiği yatırım ihtiyacı ve bu
ihtiyaçlar çerçevesinde geliştirilmekte olan mevzuat altyapısı, gelişen ticaret ortamı ve ihtiyaç
duyulan yeni insan kaynağı profili ile son derece dinamik bir süreçten geçmektedir.

Global krizin ülkedeki etkilerinin görülmeye başladığı 2008 yılı son çeyreğinden itibaren
başlayan ve 2009 yılında %2 azalış olarak gerçekleşen elektrik tüketimindeki duraksama ve
azalış eğilimi, 2010 yılı ile toparlanma trendine girmiş ve bir önceki yıla göre % 8,5 artış olarak
gerçekleşmiştir. 2013 yılında tüketimdeki artış devam etmiş ve bir önceki yıla göre % 1,3 artarak
245 GWh, 2014 yılında ise bu artış 256 GWh tüketimle %4,5’e seviyesine yükselmiştir.

Sayfa
31
 ÜLKEMĠZ ELEKTRĠK ENERJĠSĠ GÖRÜNÜMÜ (GWh)

Üretim Artış Tüketim Artış

YIL ÜRETĠM ĠTHALAT ĠHRACAT TÜKETĠM
Oranı Oranı
2003 140.581 1.158 588 141.151 8,6% 6,5%
2004 150.698 464 1.144 150.018 7,2% 6,3%
2005 161.956 636 1.798 160.794 7,5% 7,2%
2006 176.300 573 2.236 174.637 8,9% 8,6%
2007 191.558 864 2.422 190.000 8,7% 8,8%
2008 198.418 789 1.122 198.085 3,6% 4,3%
2009 194.813 812 1.546 194.079 -1,8% -2,0%
2010 211.208 1.144 1.918 210.434 8,4% 8,4%
2011 229.395 4.556 3.645 230.306 8,6% 9,4%
2012 239.497 5.826 2.954 242.370 4,4% 5,2%
2013 240.154 7.429 1.227 246.357 0,3% 1,6%
2014 250.381 7.805 2.696 255.490 4,3% 3,7%
Kaynak: ETKB Tablo - 7

KAYNAK BAZINDA TÜRKĠYE ELEKTRĠK ENERJĠSĠ ÜRETĠM ORANLARI

JEOTERMAL +
YIL TERMĠK HĠDROLĠK
RÜZGAR
2003 74,8% 25,1% 0,1%
2004 69,3% 30,6% 0,1%
2005 75,5% 24,4% 0,1%
2006 74,8% 25,1% 0,1%
2007 81,0% 18,7% 0,3%
2008 82,7% 16,8% 0,5%
2009 80,6% 18,5% 1,0%
2010 73,8% 24,5% 1,7%
2011 74,8% 22,8% 2,4%
2012 73,0% 24,2% 2,8%
2013 71,5% 24,7% 3,7%
2014 79,6% 16,1% 4,2%
Kaynak: ETKB Tablo - 8

Sayfa
32
 2014 YILI SONU ĠTĠBARĠYLE TÜRKĠYE ÜRETĠMĠNĠN KURULUġLARA
VE KAYNAKLARA GÖRE DAĞILIMI (GWh)

KAYNAK
KURULUġLAR 2003 2009 2012 2013 2014
TĠPĠ
TERMĠK 30.391 61.115 52.264 42.210 47.350
EÜAġ ve Bağlı HĠDROLĠK 30.027 28.338 38.311 37.788 23,083
Ortaklıkları JEOTERMAL 87
TOPLAM 60.506 89.454 90.575 79.998 70.432
TERMĠK 74.711 95.808 122.608 129.046 152.011
HĠDROLĠK 5.302 7.620 19.554 21.458 17.319
Üretim
RÜZGÂR 61 1.495 5.861 7.518 8.367
ġirketleri
JEOTERMAL 436 899 1.274 2.252
TOPLAM 80.075 105.359 148.922 159.296 179.949
TERMĠK 105.101 156.923 174.872 171.256 199.361
HĠDROLĠK 35.330 35.958 57.865 59.246 40.402
TOPLAM RÜZGÂR 61 1.495 5.861 7.518 8.367
JEOTERMAL 89 436 899 1.274 2.252
TOPLAM 140.581 194.813 239.497 239.293 250.381
Kaynak: ETKB Tablo - 9

ÜLKEMĠZ KURULU GÜCÜNÜN KURULUġ VE KAYNAKLARA GÖRE

DAĞILIMI (MW)

KAYNAK
KURULUġLAR 2003 2009 2012 2013 2014
TĠPĠ
TERMĠK 9.108 12.525 12.561 10.862 8.883
EÜAġ ve Bağlı HĠDROLĠK 10.990 11.678 12.214 12.919 12.984
Ortaklıkları JEOTERMAL 15
TOPLAM 20.113 24.203 24.775 23.781 21.867
TERMĠK 13.867 16.814 22.468 27.786 32.918
HĠDROLĠK 1.589 2.876 7.406 9.370 10.657
RÜZGÂR 19 792 2.261 2.760 3.630
Üretim JEOTERMAL 77 162 311 405
ġirketleri
GÜNEġ 40

TOPLAM 15.474 20.559 32.297 40.227 47.649

TERMĠK 22.975 29.339 35.029 38.648 41.801

HĠDROLĠK 12.579 14.553 19.620 22.289 23.641
RÜZGÂR 19 792 2.261 2.760 3.630
TOPLAM
JEOTERMAL 15 77 162 311 405
GÜNEġ 40
TOPLAM 35.587 44.761 57.071 64.007 69.516
Kaynak: ETKB Tablo - 10

Sayfa
33
SONUÇ VE GELECEĞE YÖNELİK PLANLAR

Türkiye elektrik sektörü, 2001 yılından itibaren Bakanlığımız ve Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumu koordinasyonunda gerçekleştirilen reform çalışmaları kapsamında operasyonel ve
organizasyonel bir dönüşüm geçirmiştir.

Sonuç olarak Türkiye’de daha adil ve etkin bir rekabet ortamının olduğu, daha rekabetçi bir
enerji piyasası için kamu düzenlemeleri ve rekabet hukuku arasındaki temassızlığın giderilmesi
büyük önem
arz etmektedir. Söz konusu ortamın tesisi için sektörü ilgilendiren mevzuat hazırlanırken ya da
kararlar alınırken rekabet de göz önünde bulundurulmalı, piyasada etkin rol oynayan düzenleyici
kurum ve Rekabet Kurumu arasındaki bağlar kuvvetlendirilmelidir.

TETAŞ, elektrik piyasasında yerini almış ve kamu tarafından imzalanmış uzun dönemli enerji
alım anlaşmaları ile Bakanlık politikaları çerçevesinde verilen görevler kapsamında satın aldığı
enerjiyi, enerji satış portföyünü oluşturan taraflar arasında ayrım gözetmeksizin satarak, ülke
ekonomisinin işleyebilmesi için temel girdi olan elektrik enerjisinin kesintisiz ve sürekli
temininde önemli bir rol üstlenmiştir.

Şeffaf, güvenilir ve iyi işleyen bir enerji piyasası için TETAŞ Bakanlık politikaları
doğrultusunda belirlenen elektrik piyasası ihtiyaçlarını karşılamaya devam etmesi piyasanın
işlevselliği açısından da önemlidir.

Ayrıca, TETAŞ ülke elektrik arz-talep dengesi çerçevesinde, Hükümetlerarası anlaşmalara bağlı
olarak ilgili ülke elektrik kuruluşları ile imzalanacak ithalat ihracat anlaşmaları kapsamında,
ülkelerarası enerji alışverişi görevini de sürdürecektir.

Elektrik Piyasasının oluşumu ve rekabet ortamına yumuşak bir geçişin sağlanmasını temin etmek
bağlamında; ilk yıllarda ülke elektrik ticaretinin yaklaşık yüzde 80’ini kontrol eder konumda
olan TETAŞ’ın, 2014 yılı sonu itibariyle piyasadaki payı yüzde 48 olarak gerçekleşmiştir.

Diğer taraftan, Mart 2013’te yürürlüğe giren 6446 sayılı yeni Elektrik Piyasası Kanunu, elektrik
sektöründeki ticaretin borsa ortamında yürütülmesinin, sektörün yatırımlarını/arz güvenliğini
destekleyecek sermaye aktarımına imkan sağlayacak düzenlemelerin yapılmasını öngörmektedir.
Bu kapsamda, organize toptan elektrik piyasasının işletimini üstlenmek üzere sermayesinin
büyük bir kısmı özel sektöre ait olacak şekilde Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ)
kurulmuştur. TETAŞ tedarik lisansı sahibi olarak, bu dönemde de piyasada mevzuat ile
kendisine verilen görevleri yerine getirmeye devam edecektir.

Elektrik piyasalarının mevcut yapısını bir takım reformlarla değiştirmeyi ve geliştirmeyi başaran
ülkeler, altyapı düzenlemelerini tamamlanmış olduğu görülmektedir. Dolayısıyla Türkiye gibi
elektrik sektörünün gelişmesini tam olarak tamamlayamadığı gelişmekte olan ülkelerde elektrik
talep artışı ve yeni yatırım ihtiyacı devam etmektedir. Bu sebeple öncelikli olarak yapılması
gereken bu piyasalardaki yapısal aksaklıkları gidermek, ardından piyasaya yeni yatırımcıları
çekecek cazip düzenlemeler yapmaktır.

Sayfa
34