კვების გაიდლაინი

ადრეული და სკოლამდელი
აღზრდისა და განათლების
დაწესებულებებისათვის

2016
საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური
დაცვის სამინისტრო
sarCevi
1. შესავალი .......................................................................................................................................................................................... 5
2. ზოგადი დებულებები ............................................................................................................................................................ 6
3. საკვების ჯგუფები .................................................................................................................................................................... 7
4. ხილი და ბოსტნეული ........................................................................................................................................................... 8
5. პურეული და მარცვლეული ............................................................................................................................................. 8
6. რძე და რძის ნაწარმი ............................................................................................................................................................ 8
7. მჭლე ხორცი, ფრინველის ხორცი, ზღვის პროდუქტები, კვერცხი, პარკოსნები,
თხილეული, თესლეული .................................................................................................................................................... 9
8. საუზმე ............................................................................................................................................................................................... 9
9. სადილი ........................................................................................................................................................................................... 10
ცხრილი #1: ოთხი კვირის (20 “სამუშაო” დღის) განმავლობაში სადილზე მისაღები
საკვების რეკომენდებული სიხშირე ................................................................................................................................. 11
10. სამხარი .............................................................................................................................................................................................13
11. ვახშამი ..............................................................................................................................................................................................13
12. წახემსება .........................................................................................................................................................................................13
13. დიდი რაოდენობით ცხიმის, შაქრის ან მარილის შემცველი საკვები........................................... 14
14. საკვების ულუფები ................................................................................................................................................................ 15
ცხრილი #2: სკოლამდელი ასაკის ბავშვებისთვის რეკომენდებული საკვების დღიური
რაოდენობა .......................................................................................................................................................................................... 16
15. ენერგია და საკვები ნივთიერებები........................................................................................................................... 19
ცხრილი N3: ენერგიისა და საკვები ნივთიერებების სადღეღამისო მოთხოვნილების
ნორმები ბავშვებში, ასაკისა და სქესის მიხედვით.............................................................................................. 26
 სასმელები................................................................................................................................................................................. 27
 კოფეინი ..................................................................................................................................................................................... 29
ცხრილი #4: კოფეინის შემცველობა სხვადასხვა საკვებსა და სასმელში.......................................... 30
ცხრილი N5: გადაცდენისათვის სარისკო პროდუქტი და რისკის შემცირების გზები ............. 30
16. კვების ჩვევები ............................................................................................................................................................................31
17. რჩევები სწორი კვების ჩვევების ჩამოსაყალიბებლად .................................................................................31
18. უსაფრთხოების საკითხები საკვების მიღებისას/ჭამისას ........................................................................... 36
 საკვების გადაცდენა ......................................................................................................................................................... 36
19. საკვების უვნებლობა ............................................................................................................................................................. 37
20. სპეციალური დიეტები ........................................................................................................................................................ 40

2
  ენერგია .......................................................................................................................................................................................
სასადილო
საკვებდანამატები
ვეგეტარიანული ოთახის დიეტა და .................................................................................................................................................
მაგიდის მოწყობა........................................................................................................31
............................................................................................................................................................... 40
39
19
 ნახშირწყლები
ზოგადი
მზა
ენერგია
პროდუქტები
რეკომენდაციები ბავშვის კვებასთან დაკავშირებით ......................................................... 40
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................... 32
19
 უჯრედისი
პრეტენზიული
ომეგა-3 ცხიმოვანი მჭამელები...........................................................................................................................................
მჟავები ......................................................................................................................................... 20
............................................................................................................................................................................... 32
41
 ცხიმი.............................................................................................................................................................................................
ჯანმრთელი
ცილა კბილები...................................................................................................................................................... 34
............................................................................................................................................................................................ 41
21
 ცილა.............................................................................................................................................................................................
რკინა ............................................................................................................................................................................................ 23
41
 ვიტამინი A.................................................................................................................................................................................
კალციუმი .............................................................................................................................................................................. 23
41
 ფოლიუმისD ..............................................................................................................................................................................
ვიტამინი მჟავა................................................................................................................................................................. 23 41
 ვიტამინი
თუთია ........................................................................................................................................................................................
D .............................................................................................................................................................................. 42
23
 კალციუმიB12
ვიტამინი .................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................... 42
24
 იოდი ............................................................................................................................................................................................ 24
 რკინა ............................................................................................................................................................................................ 25
 სელენი ........................................................................................................................................................................................ 25
 ნატრიუმი ................................................................................................................................................................................. 25
 თუთია ........................................................................................................................................................................................ 26
21. საკვების მიმართ ალერგია ............................................................................................................................................... 42
ცხრილი #6: საკვების მიმართ ალერგიის ბუნებრივი მიმდინარეობა და ჯვარედინი
რეაქცია გავრცელებულ ალერგენებს შორის. ............................................................................................................ 43
22. განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე ბავშვები და სამკურნალო დიეტები......................... 44
23. კვებასთან დაკავშირებული წესები სხვადასხვა კულტურაში .............................................................. 45
ცხრილი N7. ორკვირიანი (10 სამუშაო დღე) მენიუს ნიმუში...................................................................... 46
ცხრილი #8. სხვადასხვა ქვეყნის რეკომენდაციები პროდუქტების დღიურ რაციონთან და
რაოდენობასთან დაკავშირებით.......................................................................................................................................... 48
24. დანართები .................................................................................................................................................................................... 51
25. ერთკვირიანი დასურათებული მენიუ ბავშვთათვის ................................................................................... 52
26. შაბლონი თვითკონტროლისათვის ............................................................................................................................. 54
27. ალერგიით, ან სხვა კვებითი აუტანლობით დაავადებული ბავშვის საინფორმაციო
ფურცელი....................................................................................................................................................................................... 57
28. “საუზმის თეფში” .................................................................................................................................................................... 58
29. “საუზმის დამატებითი თეფში“ ................................................................................................................................... 59
30. “სადილის თეფში“ .................................................................................................................................................................. 60
31. “სამხარის თეფში“ ................................................................................................................................................................... 61

3
32. კერძების რეცეპტები 2-6 წლის ბავშვებისათვის ............................................................................................. 62
33. გამოყენებული ლიტერატურა: ....................................................................................................................................... 83

4
 მადლიერება

გაიდლაინის მომზადებისათვის, საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის

სამინისტრო გამოხატავს ღრმა პატივისცემას და მადლიერებას გაეროს ბავშვთა ფონდის UNICEF
საქართველოს ოფისისადმი, კერძოდ საშა გრაუმანისადმი, თამარ უგულავასადმი, ნანა
ფრუიძისადმი, ექსპერტი პედიატრის ირაკლი რცხილაძისა და სამუშაო ჯგუფისადმი - ლელა
ზანგურაშვილი, თამარ ფირცხალაიშვილი, ქეთევან ქვათაძე, თამარ ძაგანია, დიმიტრი ჯუღელი,
გიორგი ცაგარეიშვილი; საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ექსპერტის, ნია გიუაშვილისადმი; სსიპ ლ.
საყვარელიძის სახ. დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული
ცენტრისა და ექსპერტი ნუტრიციოლოგის რობინზონ წიკლაურისადმი.

შესავალი

ბავშვის ზრდისა და განვითარებისთვის მნიშვნელოვანია ჯანსაღი კვება. ბავშვთა ასაკში

ჩამოყალიბებული სწორი კვების ჩვევები და გემოვნება წარმოადგენს ჯანმრთელობის
საფუძველს ზრდასრულ ასაკში. ისეთი დაავადებები, როგორიცაა სიმსუქნე, გულ-
სისხლძარღვთა დაავადებები, II ტიპის დიაბეტი, ზოგიერთი ავთვისებიანი სიმსივნე პირდაპირ
კავშირშია არასწორ კვებასთან. ამ დაავადებების პრევენციის საუკეთესო საშუალებაა ბავშთა
ასაკიდან ჯანმრთელი კვების ჩვევის ჩამოყალიბება.

სკოლამდელი ასაკის ბავშვების უმეტესობა დღის დიდ ნაწილს საბავშვო დაწესებულებაში

ატარებს. შესაბამისად, დღის განმავლობაში მიღებული საკვების მნიშვნელოვანი ნაწილი მას
ბაღში მიეწოდება. ამიტომ, ამ დაწესებულებებში პროდუქტების შერჩევას, სწორი მენიუს
შედგენას, ასაკისთვის შესაბამისი კვების სიხშირეს, კვებისთვის ხელშემწყობი გარემოს შექმნას
გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს სწორი ჩვევების ჩამოსაყალიბებლად.

მნიშვნელოვანია, რომ ჯანმრთელი კვება განვიხილოთ, როგორც უწყვეტი პროცესი. საბავშვო

ბაღში და ოჯახში კვება უნდა ეფუძნებოდეს ერთსა და იმავე პრინციპებს. უფროსების
(მშობლების და აღმზრდელების) პირადი მაგალითი ბავშვების სწავლების და წახალისების
საუკეთესო საშუალებაა.

ეს გზამკვლევი (გაიდლაინი) ეხება ჯანმრთელი ბავშვების კვებას სკოლამდელ საბავშვო

დაწესებულებებში. მასში მოცემულია ინფორმაცია საკვების ძირითად ჯგუფებზე, ბავშვთა
ასაკში საკვები ნივთიერებების მოთხოვნილებაზე და პრაქტიკული რეკომენდაციები
სკოლამდელი ასაკის ბავშვისთვის მენიუს შედგენაზე.

5
გზამკვლევში მოცემულია ჯანმრთელი კვების პრინციპები და არა კონკრეტული
,,დირექტივები“, შესაბამისად ამ პინრინციპებზე დაყრდნობით შესაძლებელია ცალკეულმა
საბავშვო დაწესებულებამ და თანამშრომელმა დამოუკიდებლად შეიმუშავოს კვების მენიუ.

მსგავსი გზამკვლევი არსებობს მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში. ამ გზამკვლევის შედგენის დროს

ჩვენ ვიხელმძღვანელეთ საფრანგეთის, გერმანიის, ავსტრიის, შვეიცარიის, ირლანდიის, ახალი
ზელანდიის და აშშ-ს შესაბამისი დოკუმენტებით.

გზამკვლევი დინამიური დოკუმენტია; ის მუდმივად უნდა იცვლებოდეს, ახლდებოდეს,

იხვეწებოდეს ახალი ცოდნის და გარემოს ცვლილებების გათვალისწინებით. ამ პროცესში
აუცილებელია საბავშვო დაწესებულებების თანამშრომლების და სპეციალისტების
მონაწილეობა.

ნებისმიერი გზამკვლევი წარმოადგენს მხოლოდ რჩევების ერთობლიობას და მისი ეფექტური

ფუნქიონირებისთვის აუცლიებელია ბავშვის ზრდა-განვითარების პროცესში მონაწილე ყველა
პირის/ინსტიტუციის (ოჯახი, საბავშვო დაწესებულება, სახელმწიფო) შეთანხმებული მოქმედება
და თანამშრომლობა.

ზოგადი დებულებები

1. ამ გზამკვლევში მოცემულია საბაზისო რეკომენდაციები ჯანმრთელი ბავშვების კვების

პრინციპების შესახებ. ის მიზნად ისახავს ბავშვების ოპტიმალური ზრდისა და განვითარების
უზრუნველყოფას, კვებითი დეფიციტების, სიმსუქნის და კვებასთან დაკავშირებული
ქრონიკული დაავადებების თავიდან აცილებას.

2. ყოველდღიურად საჭიროა მრავალფეროვანი საკვების მიღება საკვების ოთხივე

ძირითადი ჯგუფიდან:

ა) სხვადასხვა ხილი და ბოსტნეული;

ბ) პურეული და მარცვლეული. ბავშვის ასაკის მატებასთან ერთად ჯობია მეტი დაუცეხვავი

პურეულის და მარცვლეულის მიღება;

გ) რძე და რძის ნაწარმი ან მათი შესაბამისი შემცვლელები; სასურველია, დაბალი ცხიმიანობის

პროდუქტი;

დ) მჭლე ხორცი, ფრინველის ხორცი, თევზი, კვერცხი, პარკოსნები, თხილეული, თესლეული.

3. ბავშვმა საკვების ისეთი რაოდენობა უნდა მიიღოს, რომელიც საკმარისია ფიზიკური

აქტივობისთვის და სხეულის ჯანმრთელი ზომა-წონის შესანარჩუნებლად.

6
ა) დღის განმავლობაში საჭიროა რეგულარული კვება, ანუ საუზმე, სადილი და ვახშამი; პატარა
ბავშვების შემთხვევაში ძირითად კვებებს შორის უნდა იყოს წახემსებაც.

4. მოამზადეთ ისეთი კერძები, ან აირჩიეთ ისეთი მზა საკვები, სასუსნავი და სასმელები,

რომლებიც:

ა) არის დაბალი ცხიმიანობის (განსაკუთრებით ნაჯერი ცხიმების დაბალი შემცველობით);

ბ) არის ნაკლებტკბილი (განსაკუთრებით დამატებული შაქრით დამტკბარი);

გ) არის ნაკლებმარილიანი (თუ გამოიყენებთ მარილს, აირჩიეთ იოდირებული).

5. ბავშვმა დღის განმავლობაში უნდა მიიღოს დიდი რაოდენობით წყალი.

ა) შეზღუდეთ ისეთი სასმელები, როგორიცაა ხილის წვენი, ხილის სასმელები, შუშხუნა

(გაზიანი) სასმელები (დიეტური სასმელების ჩათვლით), სპორტული სასმელები;

ბ) ე.წ. ენერგეტიკული სასმელები ბავშვებისთვის რეკომენდებული არ არის;

გ) ყავა ან შავი ჩაი 13 წელზე უმცროსი ბავშვებისთვის რეკომენდებული არ არის;

6. სასურველია, ბავშვები ხშირად იკვებებოდნენ ოჯახთან ერთად.

7. სასურველია, ბავშვები ჩართული იყვნენ საკვების მომზადების პროცესში (საყიდლები,

მომზადება).

8. საკვების შეძენისას, მომზადებისას და შენახვისას დაიცავით საკვების უსაფრთხოების

წესები.

9. ბავშვებისთვის მნიშვნელოვანია ფიზიკური აქტივობა.

ა) სასურველია ყოველდღიური, საშუალო ან ინტენსიური ფიზიკური აქტივობა 60 ან მეტი

წუთის განმავლობაში;

ბ) სასურველია, ბავშვმა დღის განმავლობაში ტელევიზორთან და კომპიუტერთან 2 საათზე

ნაკლები დრო გაატაროს.

საკვების ჯგუფები

1. კვების გზამკვლევის მიხედვით გამოყოფილია საკვების 4 ჯგუფი:

ა) ხილი და ბოსტნეული;
ბ) პურეული და მარცვლეული;
გ) რძე და რძის ნაწარმი;

7
 დ) მჭლე ხორცი, ფრინველის ხორცი, ზღვის პროდუქტები, კვერცხი, პარკოსნები,
თესლეული, თხილეული.
2. საკვების ოთხივე ჯგუფი მნიშვნელოვანია. თითოეული შეიცავს აუცილებელ საკვებ
ნივთიერებებს. ოთხივე ჯგუფიდან მრავალფეროვანი საკვების რეკომენდებული რაოდენობის
მიღებით, ჯანმრთელი ბავშვების უმრავლესობა იღებს საკმარის ენერგიასა და საკვებ
ნივთიერებებს.

ხილი და ბოსტნეული

1. ხილი და ბოსტნეული არის ნახშირწყლების, უჯრედისის, ვიტამინების და მინერალების წყარო.

ეს პროდუქტი შეიცავს ბევრ სასარგებლო საკვებ ნივთიერებას და ამავე დროს ნაკლებ ენერგიას
(ნაკლებკალორიულია), იძლევა დანაყრების შეგრძნებას და ამიტომ ხელს უწყობს ჯანმრთელი
წონის შენარჩუნებას. დიდი რაოდენობით ხილის და ბოსტნეულის მიღება ამცირებს გულ-
სისხლძარღვთა დაავადების, II ტიპის დიაბეტის და სხვადასხვა ტიპის კიბოს რისკს.
2. ხილი და ბოსტნეული კარგია ახალი, გაყინული და დაკონსერვებული. უპირატესობა ენიჭება
სეზონურ, ,,ახალ“ ხილს და ბოსტნეულს. კომერციულად გაყინული ხილი და ბოსტნეული
იკრიფება ოპტიმალურ პერიოდში და სწრაფად იყინება, ასე რომ ნარჩუნდება მათში საკვები
ნივთიერებების შემცველობა. იგივე ითქმის დაკონსერვებულ ხილსა და ბოსტნეულზეც, თუმცა
ზოგჯერ კონსერვს ამატებენ შაქარს და მარილს. ხილ-ბოსტნეულის წვენები და ჩირები შეიცავს
საჭირო ნივთიერებების მხოლოდ ნაწილს და სრულად ვერ ანაცვლებს ახალ პროდუქტს.

პურეული და მარცვლეული

1. ეს ჯგუფი შეიცავს ყველა სახის პურს, მარცვლეულს, ბრინჯს, მაკარონს და მარცვლეულის

ნაწარმს. პურეული და მარცვლეული (განსაკუთრებით დაუცეხვავი) არის ენერგიის,
ნახშირწყლების, უჯრედისის, ცილის და B ვიტამინების (B12-ის გარდა) წყარო.
2. რა არის მთელმარცვლოვანი/დაუცეხვავი პურ-ბურღულეული?
3. მარცვალი შედგება რამდენიმე ნაწილისგან: ჩენჩო, ჩანასახი, ენდოსპერმა. ჩენჩო და ჩანასახი
შეიცავს უჯრდისს და ვიტამინებს, ენდოსპერმა კი ნახშირწყლების წყაროა.
მთელმარცვლოვანია/დაუცეხვავია ისეთი ფქვილი ან ღერღილი, რომელსაც არ აქვს გამოცლილი
არცერთი კომპონენტი.
4. ბავშვის ასაკის მატებასთან ერთად სასურველია მთელმარცვლოვანი პურეულის და ბურღულის
პროპორციის გაზრდა.

რძე და რძის ნაწარმი

1. რძე და რძის ნაწარმი არის ენერგიის, ცილების, ცხიმების (ძირითადად ნაჯერი), ვიტამინების
(რიბოფლავინი, B12, Aვიტამინი) და მინერალების (კალციუმი, იოდი, ფოსფორი, თუთია) წყარო.
ეს ჯგუფი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ბავშვთა ასაკში ძვლების ზრდისთივის. 2 წლის

8
 ასაკიდან უმჯობესია დაბალი ცხიმიანობის რძის და რძის ნაწარმის გამოყენება, რათა
შევამციროთ ნაჯერი ცხიმების მიღება.
2. ეს ჯგუფი მოიცავს ყველა ცხოველის (მაგ. ძროხა, თხა) რძეს და რძის ნაწარმს, ასევე კალციუმით
და სხვა საკვები ნივთიერებებით გამდიდრებულ რძის შემცვლელებს (მაგ. სოიოს რძე).

მჭლე ხორცი, ფრინველის ხორცი, ზღვის პროდუქტები, კვერცხი, პარკოსნები,

თხილეული, თესლეული

1. ეს ჯგუფი მოიცავს ცხოველის მჭლე ხორცს (მაგ. ძროხა, ცხვარი, ღორი), ფრინველის ხორცს (მაგ.
ქათამი, ინდაური), ზღვის პროდუქტებს (მაგ. თევზი), კვერცხს, თხილეულს და თესლეულს (მაგ:
გოგრის თესლი, სეზამი, მზესუმზირა). ამ ჯგუფის პროდუქტები არის ენერგიის, ცილების,
ცხიმების (ხორცი ძირითადად ნაჯერი ცხიმების, ზღვის პროდუქტები და თხილეული - უჯერი
ცხიმების), ნახშირწყლების (განსაკუთრებით პარკოსნები), ვიტამინების (B12, ნიაცინი, თიამინი)
და მინერალების (რკინა, თუთია, სელენიუმი, მაგნიუმი, კალიუმი, ფოსფორი) წყარო.
2. გადამუშავებული ხორცი (მაგ. ძეხვეული) შეიცავს დიდი რაოდენობით ნაჯერ ცხიმებს, მარილს
და მოზრდილებში ზრდის კიბოს რისკს, ამიტომ მისი მიღება უნდა შეიზღუდოს.
3. კვების ტიპები, ჯერადობა და ულუფები
4. ბავშვები სწრაფად იზრდებიან და ბევრს მოძრაობენ, ამიტომ ბევრი ენერგია (კალორიები)
სჭირდებათ. მათი კუჭის მოცულობა პატარაა და იმისთვის, რომ საჭირო ენერგია მიიღონ,
ოთხივე ჯგუფის საკვების რეგულარული მიღება სჭირდებათ.
5. ბავშვებისთვის რეკომენდებულია დღეში სამჯერადი კვება და ორ-სამჯერადი წახემსება დღის
ერთსა და იმავე პერიოდებში. კვების სიხშირე ჯამში არ უნდა აღემატებოდეს 6 ჯერს დღეში.
მუდმივი ჭამა არ არის რეკომენდებული.

საუზმე

1. ბავშვებს სჭირდებათ საუზმე ყოველდღე.

ა) საუზმის რეგულარული მიღება დაკავშირებულია დადებით ეფექტებთან (მაგალითად
სხეულის ჯანსაღ წონასთან);
ბ) საუზმის გამოტოვება შეიძლება უარყოფითად აისახოს ბავშვების კოგნიტიურ ფუნქციაზე,
აკადემიურ მოსწრებაზე, ფსიქო-სოციალურ ფუნქციასა და გუნება-განწყობაზე;
გ) საუზმის რეგულარული მიღების ხელშესაწყობად სასურველია, რომ მშობლებმა და
მომვლელებმაც ისაუზმონ ხოლმე.
2. კვლევებით დადგინდა, რომ საუზმეზე ბავშვები იღებდნენ დღიური ენერგიის (კალორიების)
16%-ს, დღიური კალციუმის, რკინის, თიამინის, რიბოფლავინის და ფოლიუმის მჟავის ერთ
მესამედს. სხვა კვლევამ აჩვენა, რომ საუზმის გამოტოვებით ყალიბდება ნაკლებად

9
 სასარგებლო კვებითი ჩვევები, რაც საბოლოო ჯამში ხელს უწყობს არაჯანსაღი საკვების
მიღებას და სიმსუქნეს.
3. ოჯახში და ბავშვთა მოვლის დაწესებულებებში საუზმისთვის შესაფერისი საკვების
არსებობა, მშობლების და გარშემომყოფების მაგალითი მნიშვნელოვანია ბავშვებში
საუზმობის ჩვევის ჩამოსაყალიბებლად.
4. საუზმე შედეგება მინიმუმ ერთი სასმელისგან + სამი ძირითადი ელემენტისგან:

ა) მარცვლოვანი (პური, ორცხობილა, მარცვლეულის ფანტელები და სხვა)

ბ) რძის ნაწარმი (რძე, ყველი, იოგურტი და სხვა)

გ) ხილი (უმი ხილი, ხილის წვენი, დაუმტკბარი კომპოტი, ხილის პიურე და სხვა)

5. 2 წლის ასაკის ზემოთ ბავშვი საუზმისას რძის ნაწარმის საშუალებით მინიმუმ 100 მგ
კალციუმს უნდა იღებდეს.
6. საჭიროების და სურვილის მიხედვით, საუზმის მენიუს შეიძლება დაემატოს:

ა) ერთი ცხიმის შემცველი პროდუქტი (კარაქი, მარგარინი და სხვა)

ბ) ერთი შაქრის შემცველი პროდუქტი (თაფლი, ჯემი და სხვა)

გ) ერთი ცილოვანი პროდუქტი (კვერცხი, ხორცი და სხვა)

7. სასმელში იგულისხმება წყალი, ხილის წვენი (100%-იანი, შაქრის დანამატის გარეშე) ან

დაბალი ცხიმიანობის რძე (შაქრის დანამატის გარეშე). სკოლამდელი ასაკის ბავშვს საუ-
ზმეზე სასმელის სახით არ უნდა ეძლეოდეს ჩაი.
8. რძე განიხილება სასმელად, ასევე რძის ნაწარმად. ხილის წვენი განიხილება სასმელად და
ასევე ხილად.
9. არ არის რეკომენდებული ისეთი საკვების რეგულარული გამოყენება, როგორიცაა ფუნთუ-
შეული (მაგ. კრუასანი), შოკოლადი, კრემით და შოკოლადით შევსებული ნამცხვრები,
შოკოლადიანი მარცვლეულის ფანტელები და სხვა ნებისმიერი საკონდიტრო ნაწარმი,
რომელიც 15%-ზე მეტ ცხიმს შეიცავს. ასეთი პროდუქტების გამოყენების მაქსიმალური
სიხშირეა 3-ჯერ 20 დღის განმავლობაში.

სადილი

1. სასურველია ჯანსაღი სადილის მიღება ყოველდღე. სადილით ადამიანი იღებს დღის

მანძილზე საჭირო ენერგიის და საკვები ნივთიერებების მნიშვნელოვან ნაწილს.
2. სადილით ბავშვები იღებენ ენერგიის (კალორიების), ცილების, ცხიმების და ნახშირწყლე-
ბის დღიური საჭიროების 20%-ს, კალციუმის, რკინის და A ვიტამინის დღიური საჭიროების
15%-ს.
3. სადილი უნდა შედგებოდეს 4 ან 5 შემადგენლისგან:

10
 შემადგენელი 5 კომპონენტიანი 4 კომპონენტიანი სადილის ელემენტები
სადილი
პირველი კერძი1 X X X -
ძირითადი კერძი X X X X
გარნირი X X X X
რძის ნაწარმი X X -2 X
დესერტი X - X X
პური რეგულარულად
წყალი3 რეგულარულად

4. სადილის შემადგენელი ნაწილებისთვის შესაძლებელია შემდეგი პროდუქტების

გამოყენება:

პირველი კერძი სალათები, ბოსტნეულის წვნიანი, კვერცხი (მოხარშული)...

ძირითადი კერძი ცილის შემცველი პროდუქტების (ხორცი, თევზი, კვერცხი) საფუძველზე
დამზადებული კერძი...
გარნირი ბოსტნეული, პარკოსნები, კარტოფილი, ბურღულეული...
რძის ნაწარმი რძე (დაბალი ცხიამიანობის, დაუმტკბარი), რძემჟავა პროდუქტები (მაწონი,
იოგურტი, კეფირი), ყველი, ხაჭო, ნადუღი...
დესერტი ხილი, ხილის სალათი, თერმულად დამუშავებული ხილი, ორცხობილა...

5. ახალი პური წარმოადგენს თითოეული კვების აუცილებელ ნაწილს. ის შეიძლება შეიცვალოს

ორცხობილით (დაუმტკბარი) ან მჭადით.საბავშვო დაწესებულებებში არ არის რეკომენდებული
შაქრიანი სასმელების შეთავაზება.

ცხრილი #1: ოთხი კვირის (20 “სამუშაო” დღის) განმავლობაში სადილზე მისაღები საკვების
რეკომენდებული სიხშირე

საკვების ჯგუფი სიხშირე მაგალითები

ბურღულეული, 20-ჯერ დაუცეხვავი პური:
ბურღულის მაგ. „მარგი“, „მხნეობა“, „ქატოს პური“
პროდუქტები აქედან: „ხრაშუნა პურები“
და კარტოფილი - მინ. 4-ჯერ
დაუცეხვავი მარცვლეულის კოლიო/კორკოტი
პროდუქტები
კარტოფილი:

1
ინგ. Appetizer; ფრ. entrée
2
ისეთ სადილში, რომელიც არ შეიცავს რძის ნაწარმს, აუცილებელია რძის ნაწარმის დამატება პირველი
კერძის ან დესერტის შემადგენლობაში
3
წყალი არის ერთადერთი სითხე, რომლის მიწოდებაც სადილზე სავალდებულოა რაოდენობის შეზღუდვის
გარეშე. შესაძლოა დამატებით დაბალი ცხიმიანობის რძის შეთავაზებაც (შაქრის გარეშე).

11
 - მაქს. 4-ჯერ მოხარშული, პიურე, შემწვარი,
კარტოფილისგან კარტოფილის სალათი
დამზადებული კერძები
ბრინჯი:
გარნირი, ფლავი ბოსტნეულით, ფლავი
ხორცით, ფლავი ხილით და
თხილეულით

წიწიბურა:
გარნირი

პასტა:
მაკარონი, ვერმიშელი

სიმინდი:
ღომი ღერღილით, ღომი, მჭადი
ღერღილით
ბოსტნეული და 20-ჯერ უმი ბოსტნეული:
სალათი სტაფილო, კომბოსტო, პამიდორი,
აქედან: კიტრი, პაპრიკა
მინ. 8-ჯერ ბოსტნეული
„უმად“ ან სალათი სალათის ფოთლები

მომზადებული ბოსტნეული:
კომბოსტო, ჭარხალი, ყვავილოვანი
კომბოსტო, ბროკოლი, გოგრა,
ბადრიჯანი, ყაბაყი

პარკოსნები:
ლობიო ძველი და ახალი, მუხუდო,
ბარდა
ხილი მინ. 8-ჯერ ვაშლი, მსხალი, ქლიავი, ბანანი,
მანდარინი, ფორთოხალი, ფეიხოა,
კარალიოკი, ნესვი, კომში, ქლიავი
რძე და რძის მინ. 8-ჯერ მაწონი, იოგურტი, კეფირი, რძე, ხაჭო,
ნაწარმი ნადუღი, ყველი
ხორცი, ძეხვი, მაქს. 8-ჯერ ხორცი და ხორცი:
თევზი, კვერცხი ძეხვი ინდაური, ქათამი, საქონელი, ღორი,
აქედან ცხვარი
მინ. 4-ჯერ მჭლე ხორცი
თევზეული:
მინ. 4-ჯერ ოკეანის თევზი თინუსი, ქაშაყი, სკუმბრია, ორაგული
აქედან
მინ. 2-ჯერ ცხიმიანი თევზი

12
 ცხიმი 20-ჯერ, შეზღუდული ზეთები:
რაოდენობით რაფსის, ზეითუნის, მზესუმზირის,
კაკლის, სოიოს

კარაქი

სპრედები, მარგარინი

მაიონეზი
სასმელები 20-ჯერ სასმელი წყალი, მინერალური წყალი

სამხარი

1. იმ შემთხვევაში, თუ ბავშვი მთელ დღეს ატარებს საბავშვო ბაღში, სადილსა და ვახშამს

შორის სასურველია არსებობდეს კიდევ ერთი რეგულარული კვება - სამხარი. ეს საჭიროა
იმისთვის, რომ ბავშვი დანაყრდეს და არ გაუჩნდეს მუდმივი ჭამის, სმუსნის სურვილი.
სამხარი უნდა დაიგეგმოს ვახშმამდე მინიმუმ ორი საათით ადრე.
2. სამხარი შედეგება მინიმუმ ერთი სასმელისგან, რასაც უნდა დაემატოს ქვემოთ
ჩამოთვლილი სამი საკვების ჯგუფიდან, სულ მცირე, ორი პროდუქტი.
ა) მარცვლოვანი (პური, ორცხობილა, მარცვლეულის ფანტელები და სხვა)
ბ) რძის ნაწარმი (რძე, ყველი, იოგურტი და სხვა)
გ) ხილი
3. არ არის რეკომენდებული ისეთი საკვების რეგულარული გამოყენება, როგორიცაა
ფუნთუშეული (მაგ. კრუასანი), შოკოლადი, კრემით და შოკოლადით შევსებული
ნამცხვრები, შოკოლადიანი მარცვლოვანის ფანტელები და სხვა ნებისმიერი საკონდიტრო
ნაწარმი, რომელიც 15%-ზე მეტ ცხიმს შეიცავს. ასეთი პროდუქტების გამოყენების
მაქსიმალური სიხშირეა 3-ჯერ 20 დღის განმავლობაში.
4. სასმელში იგულისხმება წყალი, ხილის წვენი (100%-იანი, შაქრის დანამატის გარეშე) ან
დაბალი ცხიმიანობის რძე (შაქრის დანამატის გარეშე). სხვა ტიპის, შაქრის შემცველი
სასმელების გამოყენება მიზანშეწონილი არ არის.

ვახშამი

ვახშამი ბავშვის კვების ერთ-ერთი ძირითადი კომპონენტია, თუმცა ამ გზამკვლევის თემას

სცილდება. ადამიანების უმეტესობა სახლში ვახშმობს, სწორედ ამიტომ ეს კვება ბავშვისთვის
მნიშვნელოვანია არა მარტო თავისი კვებითი ღირებულებით, არამედ ოჯახთან ერთად საკვების
მიღების ჩვევის ჩამოსაყალიბებლად.

წახემსება

13
1. შესთავაზეთ ბავშვებს ჯანსაღი სასუნავი, მაგალითად: ხილი, იოგურტი/ მაწონი, ჩხირებად
დაჭრილი ბოსტნეული დაბალი ცხიმიანობის ჩასაწობ სოუსებთან (მაგ. შეზავებული მაწონი)
ერთად, მინი სენდვიჩები, მინი პიცები, რძე, ჩირები, ტყლაპი, ჩურჩხელა.
2. სასუსნავით წახემსება შეიძლება ჩაითვალოს მინი-კვებად. ბავშვების უმრავლესობას
სჭირდება წახემსება გვიან დილით (საუზმესა და სადილს შორის) და ნაშუადღევს. შედა-
რებით მოზრდილ ბავშვებს ასევე სჭირდებათ ვახშმის შემდგომი წახემსებაც. წახემსების
დროები და მოცულობები ისე უნდა შეირჩეს, რომ ბავშვებს ძირითადი კვებების წინ მადა
არ “გაუფუჭდეთ”.
3. იდეალური სასუსნავი უნდა შეიცავდეს ენერგიას (კალორიებს), ცილებს, ნახშირწყლებს,
ვიტამინებს, მინერალებს, საკვებ უჯრედისს და ზომიერად ცხიმებს.
4. ხშირად დიდი რაოდენობით ცხიმების, შაქრის და მარილის შემცველი საკვები იფუთება
და საღდება როგორც კარგი სასუსნავი, თუმცა ეს არ არის ჯანსაღი პროდუქტი.
5. სასუსნავის და მისი ზომის არჩევისას გაითვალისწინეთ ბავშვის ასაკი, გადაცდენის რისკის
თავიდან ასაცილებლად

ჯანსაღი სასუსნავის მაგალითები:

ხილი ლუკმებად ან ჩხირებად დაჭრილი ვაშლი, ატამი, მსხალი, ნესვი...

(სეზონის მიხედვით)
უმი ბოსტნეული პაპრიკა (ბულგარული წიწაკა), სტაფილო, პამიდორი, ბროკოლი, კიტრი
პურეული გახუხული პური, პურის ნაჭერი მინიმალური რაოდენობით
(სასურველია კარაქით/სპრედით, პურის ჩხირები (უმარილო), მინი სენდვიჩები
დაუცეხვავი) ყველით, ბოსტნეულით, თინუსით, სალათის ფოთლით
რძის ნაწარმი რძე (ცხიმის დაბალი შემცველობით), მაწონი, ხაჭო, ნადუღი, იოგურტი
ხილით
სხვადასხვა ჩირი, ტყლაპი, ჩურჩხელა

დიდი რაოდენობით ცხიმის, შაქრის ან მარილის შემცველი საკვები

1. შეზღუდეთ დიდი რაოდენობით ცხიმის (განსაკუთრებით ნაჯერი ცხიმის), შაქრის ან მარილის

შემცველი საკვები. ასეთი საკვების მიღება არ არის სასურველი კვირაში 1-ჯერზე უფრო ხშირად.

2. დიდი რაოდენობით ცხიმის, შაქრის ან მარილის შემცველი საკვები და სასმელი არის საკმაოდ
კალორიული, ამავდროულად მათში ვიტამინების და სასარგებლო ნივთიერებების შემცველობა
დაბალია.

3. ასეთი საკვების და სასმელის შეზღუდვა საკმაოდ რთულია, რადგან გემრიელია,

რეკლამირებულია, ხელმისაწვდომია და მათი დიდი არჩევანია მაღაზიებში.

14
4. დიდი რაოდენობით ცხიმის, შაქრის ან მარილის შემცველი საკვების მაგალითებია: შოკო-ლადი,
საკონდიტრო ნაწარმი, კარტოფილის ჩიფსები, შოკოლადითა და კრემით შევსებული
ბისკვიტები, სწრაფი კვების პროდუქტები, ტკბილი სასმელები. ასეთი საკვების ჭარბი მიღება
ხელს უწყობს სიმსუქნეს.

საკვების ულუფები

მნიშვნელოვანია ულუფის ზომა. ხშირად ბავშვებს საკვებს ასაკისთვის შეუსაბამოდ დიდ ულუფებს
სთავაზობენ. სწორი რაოდენობით მიწოდებული საკვები ამცირებს სიმსუქნის რისკს და ასევე
ზრდის ბავშვის სურვილს ხალისით მიირთვას კერძი. ასაკის შესაბამისი ულუფის ზომა
გამოითვლება ბავშვის ასაკის გათვალისწინებით და იზომება საკვების წონის ან მოცულობის
მიხედვით. ის არ არის უნივერსალური, მაგრამ იძლევა ორიენტაციის საშუალებას.

15
ცხრილი #2: სკოლამდელი ასაკის ბავშვებისთვის რეკომენდებული საკვების დღიური რაოდენობა

საკვების ჯგუფები და დღიური ულუფები 1-2 წლის ასაკი 2-3 წლის ასაკი 4-8 წლის ასაკი

რძე და რძის ნაწარმი

სასურველია დაბალი ცხიმიანობის4 2 ჭიქა5 დღეში 2-2.5 ჭიქა დღეში 2.5-3 ჭიქა დღეში
(შეიძლება
ცხიმმოუხდელი რძის
გამოყენება)
1 ჭიქა რძე = 1 ჭიქა მაწონს, 40 გ ნატურალურ ყველს, 1/3 ჭიქა
გახეხილ ყველს
ხორცი და სხვა ცილოვანი საკვები

მოიცავს ძროხის, ღორის და ფრინველის 40 გ დღეში 55 გ დღეში 85-115 გ დღეში

ხორცს, თევზს, კვერცხს, პარკოსნებს,
თხილეულს 40 გ ხორცი = 1/3 ჭიქა მოხარშული პარკოსნები, 1.5 კვერცხი, 15 გ
თხილეული
პურეული, ბურღულეული/ფაფები და სხვა ნახშირწყლოვანი საკვები

მოიცავს დაუცეხვავ პურეულს, ბურღულის, 60 გ/დღე 90 გ/დღე 120-140 გ/დღე

ბრინჯის, მაკარონის ფაფებს.
სასურველია, რომ მიღებული ნახშირწყლების 60 გ = 2 ნაჭერი დაუცეხვავი პური, 1 ჭიქა მოხარშული ბურღული,
ნახევარი იყოს დაუცეხვავი ბრინჯი ან მაკარონი, 2 ჭიქა მარცვლეულის ფანტელები
ხილი

უნდა მოიცავდეს C ვიტამინის ერთ 1 ჭიქა/ დღე 1 ჭიქა/ დღე 1 – 1.5 ჭიქა/ დღე
წყაროს ყოველდღიურად (მაგ. ციტრუსი ან
მარწყვის წვენი) და A ვიტამინის წყაროს 1 ჭიქა =1ჭიქა ხილი ან 100%-იანი წვენი, 1/2 ჭიქა მშრალი ხილი (ჩირი)

4
2 წლამდე ბავშვებისთვის დაბალი ცხიმიანობის პროდუქტი არ არის რეკომენდებული
5
1 ჭიქა = დაახლოებით 240მლ
16
(მუქი მწვანე და ყვითელი ხილი, ნესვი)
დღეგამოშვებით.
ბოსტნეული

უნდა მოიცავდეს C ვიტამინის ერთ 3/4 ჭიქა /დღე 1 ჭიქა/დღე 1.5 ჭიქა /დღე
წყაროს ყოველდღიურად (მაგ. ბროკოლი და
პომიდორი) და A ვიტამინის წყაროს (მაგ. 1 ჭიქა = 1 ჭიქა უმი ან მოხარშული ბოსტნეული ან ბოსტნეულის
ისპანახი) დღეგამოშვებით. წვენი, 2 ჭიქა ფოთლოვანი მწვანილი და სალათის ფოთლები
ცხიმები

მოიცავს მარგარინს, სპრედს, კარაქს, ზეთს არ არის შეზღუდული 3 ჩაისკოვზი/დღე 4 ჩაისკოვზი/დღე

1 ჩაის კოვზი = 1 ჩაის კოვზი ზეთი, მარგარინი, კარაქი ან მაიონეზი, 1

სუფრის კოვზი სალათის საკმაზი, არაჟანი ან მსუბუქი (დაბალი
ცხიმიანობის) მაიონეზი.
სხვადასხვა

დესერტი, ტკბილეული, კანფეტები, ჯემები, შეზღუდეთ რაოდენობა, გამოიყენეთ იშვიათად

მურაბები, ჟელე.
შეზღუდეთ მიღება 165-170 კკალორია 170-195 კკალორია

17
18
ენერგია და საკვები ნივთიერებები

ეს ნაწილი მოიცავს მოკლე ინფორმაციას ყველა საკვები ნივთიერების, ვიტამინების და

მინერალების მნიშვნელობის, დანიშნულების და მათი ნაკლებობით გამოწვეული
დაავადებების თაობაზე.

ენერგია
1. ენერგია მიიღება ორგანიზმში საკვები ნივთიერებების გადამუშავებით. ის აუცილებელია
ზრდისთვის, ნივთიერებათა ცვლისთვის, ფიზიოლოგიური აქტივობებისთვის, სითბოს
წარმოქმნისა და კუნთების მუშაობისთვის. ენერგია იზომება კალორიებში (ცალ)
/კილოკალორიებში (kcal) ან კილოჯოულებში (KJ) / მეგაჯოულებში (MJ), 1Kcal=4.18 KJ.
მისი ძირითადი წყაროებია ნახირწყლები, ცხიმები და ცილები. ნახშირწყლის და ცილის
1 გრამი იძლევა 17 KJ (4 kcal), ცხიმის 1 გრამი კი -37 KJ (9 kcal).
2. რეკომენდებული რაოდენობა:
3. ენერგიის დღიური მოთხოვნილება არის საკვებით მისაღები ენერგიის საშუალო
რაოდენობა, რომელიც დამოკიდებულია ასაკზე, სქესზე, წონაზე და ფიზიკურ
აქტივობაზე. ასაკის და სქესის შესაბამისი ენერგიის დღიური მოთხოვნილება
გამოთვლილია ფიზიკური აქტივობის 6 დონისთვის, დაწყებული მწოლიარე
მდგომარეობიდან ძლიერი ფიზიკური დატვირთვის ჩათვლით. რეკომენდებული
ფიზიკური დატვირთვა ბავშვების შემთხვევაში არის დღეში 60 წუთიანი საშუალო და
ინტენსიური ფიზიკური დატვირთვა.
4. ენერგიის დღიური მოთხოვნილება არის მხოლოდ ზოგადი მონაცემი და
ინდივიდუალურ შემთხვევებში შეიძლება განსხვავებული იყოს. ბავშვის ნორმალური
ზრდა და წონის (სხეულის მასის ინდექსის) მატება ენერგიის (კალორიების) ადეკვატურ
მიღებაზე მიუთითებს. საკვებისა და კვების გზამკვლევის დებულებების შესრულება
ხელს შეუწყობს ენერგიის და საკვები ნივთიერებების ბალანსირებულ მიღებას. ეს
გულისხმობს მაღალი კვებითი ღირებულების, ჯანსაღი საკვების მიღებას.
5. მაღალი კვებითი ღირებულების საკვებია დაუცეხვავი პურეული და მარცვლოვნები,
ხილი და ბოსტნეული, დაბალი ცხიმიანობის რძე და რძის ნაწარმი, მჭლე ხორცი,
ფრინველის ხორცი, ზღვის პროდუქტები, კვერცხი, პარკოსნები, თხილეული და
თესლეული.
6. ენერგიის დღიური მოთხოვნილება ბავშვებში მოცემულია მე-3 ცხრილში.

ნახშირწყლები
1. საკვებში არსებული ნახშირწყლები ენერგიის ძირითადი წყაროა. სხვა საკვები
ნივთიერება (მაგ. ცხიმი და ცილა) ასევე შეიძლება იყოს ენერგიის წყარო, მაგრამ
ნახშირწყლების მეტაბოლიზმი უჯრედებისთვის ყველაზე ეფექტურია, გასაკუთრებით
ტვინის უჯრედებისთვის, რომელსაც ცხოველმყოფელობისთვის სჭირდება გლუკოზა.

19
 ბავშვებს ენერგიის ყოველდღიური მოთხოვნილების 45-65% უნდა მიეწოდებოდეს
ნახშირწყლებით.
2. ნახშირწყლები მოიცავს შაქრებს, ოლიგოსაქარიდებს, პოლისაქარიდებს.
3. შაქრები (მონო- და დისაქარიდები) ბუნებრივად არის მრავალ საკვებში, მათ შორის
ბოსტნეულში, ხილში, ფაფებში და რძეში. შაქარი ასევე შეიძლება დაემატოს საკვებს
მრავალი ფორმით მაგ. გრანულირებული შაქრის, სიროფის და ექსტრაქტის ფორმით.
ბუნებრივი შაქრის ფიზიოლოგიური ეფექტი განსხვავდება საკვებზე ხელოვნურად
დამატებული შაქრის ფიზიოლოგიური ეფექტისგან.
4. ბოლო ხანებში ტერმინი ,,თავისუფალი შაქრები“ გამოიყენება ყველა იმ მონო- და
დისაქარიდების შესატყვისად, რომლებსაც მწარმოებლები, მზარეულები ან
მომხმარებლები საკვებში ამატებენ. ასევე უწოდებენ შაქრებს, რომლებიც ბუნებრივად
არის წარმოდგენილი თაფლში, სიროფებში და ხილის წვენებში.
5. ბავშვების უმეტესობა ნახშირწყლებს იღებს რაფინირებული ნახშირწყლების
(დამუშავებული, მოდიფიცირებული ბურღულისგან დამზადებული ცომეული და
ფაფები) და თავისუფალი შაქარების სახით. რაფინირებულ (დამუშავებულ)
მარცვლეულს (მაგ. თეთრი ფქვილი და თეთრი ბრინჯი) მოცილებული აქვს ჩენჩო და
ჩანასახი, შესაბამისად შეიცავს ნაკლები რაოდენობით უჯრედისს, ვიტამინებს და
მინერალებს და შეიცავს დიდი რაოდენობით “თავისუფალ შაქრებს”.
6. საკვები ნახშირწყლების კარგი წყაროა დაუცეხვავი, უხეშად დაღერღილი მარცვლეულის
პური და ფაფა, ბოსტნეული, პარკოსნები და ხილი. ეს საკვები ასევე უჯრედისის,
ვიტამინების და მინერალების კარგი წყაროც არის.

ა) მიზნად დაისახეთ უხეშად დაღერღილი, დაუცეხვავი პურის და ფაფების პროპორციის

გაზრდა ბავშვებისთვის.

ბ) მოამზადეთ და/ან შეიძინეთ მზა საკვები, სასუსნავი და სასმელი, რომელიც მცირე

რაოდენობით ან საერთოდ არ შეიცავს შაქარს.

უჯრედისი
1. უჯრედისი საჭიროა ნაწლავის ნორმალური ფუნქციონირებისთვის. იგი აუმჯობესებს
სისხლში ლიპიდების და გლუკოზის დონეს, შესაბამისად ამცირებს გულ-სისხლძარღვთა
სისტემის დაავადებების და დიაბეტის განვითარების რისკს. ის ასევე, სავარაუდოდ,
ამცი- რებს მსხვილი და სწორი ნაწლავის სიმსივნის განვითარების რისკს
მოზრდილებში და ეხმარება ნორმალური წონის შენარჩუნებაში. ზრდის სიმაძღრის
(დანაყრების) შეგრძნებას და ამცირებს წვრილი ნაწლავიდან საკვების შეწოვას.
2. უჯრედისის ნორმალური რაოდენობით მიღების მიზნით:

20
ა) მიეცით რჩევა მიიღონ საკვები ოთხივე ჯგუფიდან (მათ შორის: ბოსტნეული და ხილი,
უხეშად დაღერღილი, დაუცეხვავი ფქვილისგან და მთელი მარცვლებისგან დამზადებული
პური და ფაფეული, ნაკლებად რაფინირებული ფქვილისგან დამზადებული ცომეული და
ფაფეული). უჯრედისი საჭიროა ზრდისთვის, საჭმლის მომნელებელი სისტემის
ფუნქციონირებისთვის.

ბ) მცირე ასაკის ბავშვებისთვის მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ უჯრედისით მდიდარი,

არამედ უჯრედისით ღარიბი საკვების მიღებაც.

გ) გაზარდეთ დაუცეხვავი მარცვლეულის წილი ბავშვის ასაკის მატებასთან ერთად

დ) მიეცით უჯრედისით მდიდარი საკვები თანდათანობით, დიდი რაოდენობით სითხესთან

ერთად ყაბზობის, ფაღარათის, მუცლის ტკივილის, მეტეორიზმის თავიდან ასაცილებლად,
განსაკუთრებით პატარა ასაკის ბავშვებს.

ე) 2 წლის ასაკის ზემოთ ბავშვებისთვის მისაღები უჯრედისის უსაფრთხო რაოდენობაა

ასაკი + 5-10 გრ დღეში (მაქს. 30 გრ დღეში). 1/2 ჭიქა ბოსტნეული ან 1 ცალი ხილი შეიცავს
დაახლოებით 3 გრ უჯრედისს.

ცხიმი
1. ცხიმები ხელს უწყობს ცხიმში ხსნადი ვიტამინების შეწოვას ნაწლავებში. ცხიმები ბევრი
ჰორმონის პრეკურსორი და უჯრედის მემბრანის მნიშვენლოვანი შემადგენელი ნაწილია.
2. ცხიმი ენერგიის ყველაზე კონცენტრირებული წყაროა, შეიცავს ნახშირწყლებსა და
ცილაზე ორჯერ მეტ კალორიას, 1გ ცხიმი = 37 კჯ/გ, 1გ ცილა და ნახშირწყლები = 17
კჯ/გ.
3. ცხიმები კლასიფიცირებულია მათი სტრუქტურის მიხედვით. არსებობს ნაჯერი და
უჯერი (მონოუჯერი, პოლიუჯერი) ცხიმები.
4. ზოგადად, ნაჯერი ცხიმები და ტრანსცხიმოვანი მჟავები ზრდის დაბალი სიმკვრივის
ლიპოპროტეინის (LDL) დონეს (შესაბამისად ზრდის გულ-სისხლძარღვთა დაავადების
განვითარების რისკს), მონოუჯერი ცხიმოვანი მჟავები ნეიტრალურია, პოლიუჯერი
ცხიმოვანი მჟავები აქვეითებს LDL-ის დონეს.
5. ცხიმების უმეტესობა წარმოებს ორგანიზმში და ამიტომაც ინფორმაცია ცხიმების
რეკომენდებული მისაღები დოზის ან ამ დოზის ზედა ზღვრის შესახებ შეზღუდულია.
6. ნაჯერი და ტრანსცხიმები დღიურად მიღებული ენერგიის 10% ან ნაკლები უნდა იყოს.
7. მიუხედავად იმისა, რომ ცხიმით გამოწვეული გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები (მაგ.
ათეროსკლეროზი) იშვიათია ბავშვებში, გასათვალისწინებელია, რომ ეს დაავადებები
იწყება ბავშვთა ასაკიდან.
8. ნაჯერი და ტრანსცხიმების წილის შესამცირებლად და მონო- და პოლიუჯერი ცხიმების
წილის გასაზრდელად:

21
ა) აირჩიეთ უცხიმო ხორცი (მაგ. უცხიმო საქონლის, ცხვრის ხორცი), ფრინველის ხორცი.
მოაცილეთ ცხიმი მომზადებამდე და საკვების მიღებამდე.

ბ) შეამცირეთ პურზე წასმული ცხიმის რაოდენობა, წაუსვით პურზე დაბალცხიმიანი, მონო-

ან პოლიუჯერი სპრედები და არა კარაქი (ნაჯერი ცხიმი).

გ) ორ წელზე უფროსი ბავშვებისთვის, ვინც კარგად იზრდება, შეარჩიეთ ცხიმის დაბალი

შემცველობის მქონე რძე (2,5%, 1,5% ან უფრო დაბალი) და რძის ნაწარმი (მაგ. მაწონი და
ხაჭო ცხიმის დაბალი შემცველობით, იმერული ყველი).

დ) გამოიყენეთ ნაკლები ცხიმი საკვების მომზადების დროს. ცხოველურის ნაცვლად,

გამოიყენეთ მცენარეული ცხიმი.

9. არსებობს სხვაობა მცენარეულ ცხიმებს შორისაც. ოპტიმალურად ითვლება ომეგა-3-ის

და ომეგა-6-ის შეფარდება 1:5. მზესუმზირის ზეთი ღარიბია ომეგა-3-ით და მდიდარია
ომეგა-6-ით (შეფარდება 1:20). ომეგა-3-ით მდიდარი ზეთია – რაფსის ზეთი, მაგრამ ის
მზესუმზირის ზეთთან შედარებით ნაკლებ ვიტამინ E-ს შეიცავს. ამიტომ ამ ორი
იაფფასიანი ზეთის კომბინაცია 4 (რაფსის ზეთი) : 1 (მზესუმზირის ზეთი) საუკეთესო
არჩევანია. ალტერნატივას წარმოადგენს ზეითუნის ან ნიგვზის ზეთი რომელშიც
ცხიმოვანი მჟავები სწორი თანაფარდობით არის წარმოდგენილი. პალმის ზეთი შეიცავს
ნაჯერ ცხიმებს და მისი გამოყენება რეკომენდებული არ არის.

ა) შეამცირეთ მზა ნამცხვრების მიღება.

ბ) შეამცირეთ ცხიმში შემწვარი საკვების რაოდენობა (მაგ. ჩიფსები, კარტოფილის ჩხირები).

10. ორგანიზმში არ წარმოქმნება პოლიუჯერი ცხიმოვანი მჟავები - ლინოლის მჟავა და

ალფა-ლინოლის მჟავა. სასურველია ამ ცხიმების საკვებით მიღება, რადგან მათ
დადებითი მოქმედება აქვს ორგანიზმზე, ისინი წარმოადგენენ გრძელჯაჭვიანი
ცხიმოვანი მჟავების პრეკურსორებს, რომლებიც მხოლოდ ცხოველურ საკვებშია.
ვეგეტარიანელებს სჭირდებათ ლინოლის და ალფა-ლინოლის მჟავას ადექვატური
რაოდენობით მიღება, იმისათვის, რომ ორგანიზმში წარმოიქმნას საკმარისი
გრძელჯაჭვიანი ცხიმოვანი მჟავები.
11. ლინოლის და ალფა-ლინოლის მჟავას კარგი წყაროა მცენარეული ზეთები,
მცენარეული სპრედები და თხილეული. გრძელჯაჭვიან ომეგა-3 ცხიმოვან მჟავებს
შეიცავს ცხიმიანი თევზეული (მაგ. ახალი ან ქილის ორაგული, ქილის სარდინები,
ახალი სკუმბრია, კამბალა, ახალი ან ქილის თინუსი). საკვებ რაციონს დაამატეთ
ცხიმიანი თევზი და მცირე რაოდენობით უმარილო, უმი ან მოხალული თხილეული,
მცენარის თესლები და მცენარეული ზეთი.

22
ცილა
1. ცილას აქვს ყველა უჯრედში სტრუქტურული და ფუნქციური როლი და
უმნიშვნელოვანესია ზრდისთვის.
2. ცილაზე მოთხოვნილება შეესაბამება სხეულის ზომებს და ასაკს.
3. ცილის კარგი წყაროა: უცხიმო ხორცი, ფრინველის ხორცი, ზღვის პროდუქტები,
კვერცხი, რძე, რძის ნაწარმი, პარკოსნები, თხილეული და მცენარის თესლები.
4. ვეგეტარიანელებმა (ვეგეტარიანულ ან ვეგან დიეტაზე) შეიძლება მიიღონ საჭირო
რაოდენობის ცილა თუ მიიღებენ მრავალფეროვან მცენარეულ საკვებს და მიიღებენ
საკმარის ენერგიას.

ვიტამინი A A

1. ვიტამინი A A საჭიროა მხედველობისთვის, იმუნური სისტემის ფუნქციონირებისთვის,

უჯრედების ზრდისთვის და ნორმალური რეპროდუქციისთვის.
2. ვიტამინი AA-ს მიღება შესაძლებელია ოთხივე საკვების ჯგუფის პროდუქტების
მიღებით, განსაკუთრებით კი ფერადი ბოსტნეულიდან და ხილიდან, მცირე
რაოდენობით ღვიძლის მიღებით, რძიდან და რძის ნაწარმიდან.
3. ბავშვებმა უნდა მიიღონ სხვადასხვა ფერის ბოსტნეული, მათ შორის სტაფილო, გოგრა,
ისპანახი და ჭარხალი.

ფოლიუმის მჟავა
1. ფოლიუმის მჟავაზე მოთხოვნილება მაღალია ზრდის პროცესში, ასევე ის
მნიშვნელოვანია ნაყოფის განვითარებისთვის.
2. ფოლიუმის მჟავას კარგი საკვები წყაროა მუქი მწვანე ფოთლების მქონე ბოსტნეული,
ხილი (განსაკუთრებით ციტრუსები), ფოლიუმის მჟავით გამდიდრებული პური და
ფაფები. დააკვირდით წარწერებს და გაარკვიეთ დამატებული აქვს თუ არა ამა თუ იმ
საკვებს ფოლიუმის მჟავა.
3. ფოლიუმის მჟავა იშლება სინათლეზე, ჰაერზე და მაღალ ტემპერატურაზე, ამიტომ
ბოსტნეული შეინახეთ სინათლისგან დაცულ, თავდახურულ ყუთებში, მიირთვით
მომზადებიდან რაც შეიძლება მოკლე დროში. გაყინული ან ქილის ბოსტნეულის
შემთხვევაში დააკვირდით ვარგისობის ვადას.
4. ფოლიუმის მჟავას ადეკვატური რაოდენობით მიღება მნიშვნელოვანია ბავშვებისთვის
და ახალგაზრდებისთვის.

ვიტამინი D DD

1. ვიტამინი D აძლიერებს კალციუმის შეწოვას და მნიშვნელოვანია ძვლებისთვის. მისი

ნაკლებობა ბავშვებში იწვევს რაქიტს.
2. ვიტამინი D-ს საკვები წყაროები ცოტაა, ამიტომაც ვიტამინი D-ს ადექვატური რაოდენობის
მიღება მხოლოდ საკვებით ძნელია.

23
3. მზის სხივები ან ულტრაიისფერი სხივები ვიტამინი D-ს ძირითადი წყაროა. მზის
სხივებისგან დაცვა მიზანშეწონილია კანის და თვალის დაზიანების თავიდან
ასაცილებლად.
4. აპრილიდან სექტემბრამდე, 10-სთ-მდე და 16 სთ-ის შემდეგ მზის სხივებით შემთხვევითი
დასხივებით ადამიანების უმეტესობას კანში საკმარისი რაოდენობის ვიტამინი D
გამოუმუშავდება.
5. ოქტომბრიდან აპრილამდე მზის სხივების დასხივებით ვიტამინი D-ს საკმარისი დონის
მიღწევა ძნელია.
6. ვიტამინი D-ს 400 ს.ე. (10 მკგ) მიღება დღეში ან შესაბამისი დოზის კვირაში ან თვეში
ერთხელ მიზანშეწონილია ჩვილი ბავშვებისთვის.

კალციუმი
1. კალციუმი აუცილებელია ძვლებისთვის და კბილებისთვის.
2. რძე და ზოგიერთი რძის ნაწარმი (მაგ. იოგურტი და ყველი) კალციუმის კარგი წყაროა.
ბავშვებს კალციუმზე მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად ყოველდღე 2-3 ულუფა
რძის ან რძის ნაწარმის მიღება სჭირდებათ.
3. დაბალცხიმიანი რძე და რძის ნაწარმი შეიცავს იმდენ ან იმაზე მეტ კალციუმს,
რამდენიც არის ჰომოგენიზებულ და ცხიმმოუხდელ რძეში. დაბალცხიმიანი რძე
რეკომენდებულია ბავშვებისთვის ორი წლის ასაკიდან.
4. ბავშვებისთვის ვინც ვერ/არ იღებს ძროხის რძეს, რეკომნდებულია კალციუმით გამდი-
დრებული ალტერნატიული რძეები (მაგ. სოიოს რძე).
5. რძის გარდა კალციუმის შემცველი საკვებია: ქილის თევზი ფხებით, მწვანე ფოთლების
მქონე ბოსტნეული, პარკოსნები, თხილეული და მცენარის თესლები (განსაკუთრებით -
სეზამის თესლები), ასევე კალციუმით გამდიდრებული ფაფები.
6. თუ ბავშვი კალციუმით მდიდარ პროდუქტებს არ იღებს, საჭიროა კალციუმის
პრეპარატის დამატება.

იოდი
1. იოდი ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების აუცილებელი შემადგენელი ნაწილია. ეს
ჰორმონები გადამწყვეტ როლს თამაშობს ორგანიზმის ნივთიერებათა ცვლის
შენარჩუნებაში, ზრდაში და განვითარებაში.
2. იოდის საშუალო და მსუბუქი ნაკლებობის შემთხვეაში ვითარდება ჩიყვი და ირღვევა
ტვინის განვითარება.
3. იოდის შემცველი კარგი საკვები წყაროებია: თევზი, მოლუსკები, წყალმცენარეები (მაგ.
სუში), რძე, რძის ნაწარმები და კომერციულად მომზადებული პური, რომელსაც
დამატებული აქვს იოდი, ასევე იოდირებული მარილი (თუ იყენებთ მარილს).

24
რკინა
1. რკინაზე მოთხოვნილება ყველაზე მაღალია სწრაფი ზრდის პერიოდებში, მაგ. ადრეულ
ბავშვობაში.
2. რკინის ნაკლებობა ხანგრძლივი დროის განმავლობაში იწვევს ანემიას, რომელიც თავის
მხრივ იწვევს იმუნური დაცვის დასუსტებას, დაღლილობას და დასწავლის უნარის
დაქვეითებას.
3. ჰემ რკინა (ცხოველურ საკვებში) უფრო ბიოათვისებადია ვიდრე არა ჰემ რკინა (მცენარეულ
საკვებში). არა ჰემ რკინის შეწოვას ხელს უწყობს ვიტამინი ჩ და ხელს უშლის ტანინები და
ფიტატები.
4. რკინის ადეკვატური მიწოდების უზრუნველყოფისთვის გაითვალისწინეთ:

ა) ცხოველური საკვები: ხორცი, ფრინველის ხორცი, თევზი, ზღვის პროდუქტები, კვერცხი – ეს

ყველაფერი ჰემ რკინის წყაროა. რკინის კარგი წყაროა უცხიმო წითელი ხორცი და ხამანწკები.

ბ) მცენარეული საკვები: პურეული, ფაფები, ბოსტნეული, პარკოსნები, თხილეული, ხილი არის

არა ჰემ რკინის კარგი წყარო.

გ) C ვიტამინით მდიდარი საკვების მიღება (მაგ. კივი, ბროკოლი, ციტრუსები, ყვავილოვანი

კომბოსტო, მარწყვი, პამიდორი) აძლიერებს არა ჰემ რკინის შეწოვას.

დ) ბავშვები მოერიდონ ჩაის მიღებას საკვებთან ერთად.

ე) ვეგეტარიანელები, ვეგანების ჩათვლით მოახერხებენ საკმარისი რკინის მიღებას, თუ მათ

კვებით რაციონში იქნება დიდი რაოდენობით, მრავალფეროვანი მცენარეული საკვები.

სელენი
1. სელენიუმი მონაწილეობს ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების ნივთიერებათა ცვლაში
და წარმოადგენს ანტიოქსიდანტურ დაცვას.
2. ოთხივე ჯგუფის საკვების მიღება, განსაკუთრებით თევზის და ზღვის პროდუქტების,
უზრუნველყოფს სელენიუმის საკმარისი რაოდენობით მიღებას.

ნატრიუმი
1. იმის მიუხედავად, რომ ნატრიუმი აუცილებელი საკვები პროდუქტია, მასზე
მოთხოვნილება დაბალია. დღესდღეობით ნატრიუმის მოხმარება მნიშვნელოვნად
აღემატება მის მოთხოვნილებას.
2. მარილი (ნატრიუმის ქლორიდი) წარმოადგენს ნატრიუმის მიღების ძირითად წყაროს.
3. დიდი რაოდენობით მარილის მიღება იწვევს არტერიული წნევის მატებას და ზრდის
გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების განვითარების რისკს.
4. მიღებული მარილის რაოდენობის შემცირებამ ბავშვთა ასაკში შეიძლება თავიდან
აგვაცილოს მაღალი არტერიული წნევა მოზრდილ ასაკში.

25
5. მარილის რაოდენობის შემცირების მიზნით:

ა) ბავშვმა მინიმალური რაოდენობით უნდა მიიღოს გადამუშავებული საკვები (მაგ. სწრაფი

კვების ობიექტების პროდუქცია).

ბ) შეარჩიეთ პროდუქტები ნატრიუმის დაბალი (<120 მგ ნატრიუმი 100გ-ში) ან საშუალო

შემცველობით (120-600 მგ ნატრიუმი 100გ-ში). შეზღუდეთ მარილის დიდი რაოდენობით
შემცველი საკვები, როგორიცაა პიკანტური სასუსნავი (მაგ. მარილიანი ჩხირები) და
ბისკვიტები.

გ) გამოიყენეთ მცირე რაოდენობით ან საერთოდ არ დაამატოთ მარილი საკვებს მომზადების

დროს (თუ მაინც იყენებთ მარილს, სასურველია იყოს იოდირებული).

დ) საბავშვო დაწესებულებაში სუფრაზე მარილი არ უნდა იდოს.

თუთია
1. თუთია მნიშვნელოვანია ზრდისთვის და განვითარებისთვის, ასევე იმუნური სისტემის
გამართული მუშაობისთვის და კოგნიტური ფუნქციისთვის.
2. თუთიის კარგი წყაროა უცხიმო ხორცი, ფრინველის ხორცი, თევზი, ზღვის
პროდუქტები, ასევე დაუცეხვავი პური და ფაფები, პარკოსნები და თხილი.

ცხრილი N3: ენერგიისა და საკვები ნივთიერებების სადღეღამისო მოთხოვნილების

ნორმები ბავშვებში, ასაკისა და სქესის მიხედვით
კვებითი ღირებულება 1-3 წლის 4-6 წლის 4-6 წლის
ბიჭებისათვის/ ბიჭებისათვის გოგონებისათვის
გოგონებისათვის
ენერგია საშუალო მოთხოვნა კკალ 1165 1715 1545
ცხიმები საშუალო გ 45.0 66.7 60.1
ენერგეტიკული
მოთხოვნის 35%
ნაჯერი ცხიმები საშუალო გ _ 21.0 18.9
ენერგეტიკული
მოთხოვნის 11%
ნახშირწყლები საშუალო გ 155.0 228.7 206.0
ენერგეტიკული
მოთხოვნის 50%
არარძისმიერი საშუალო გ 34.2 50.3 45.3
დამატებული ენერგეტიკული
შაქრები მოთხოვნის 11%
საკვები ბოჭკო პროპორციული გ 14.0 13.7 12.4
მოზრდილთათვის
დადგენილი
მაჩვენებლის (18გ)
ცილები საკვები ნივთიერების გ 14.0 19.7 19.7
სადღეღამისო

26
 მოთხოვნილების
ნორმა
რკინა საკვები ნივთიერების მგ 7.2 6.1 6.1
სადღეღამისო
მოთხოვნილების
ნორმა
თუთია საკვები ნივთიერების მგ 5.7 6.5 6.5
სადღეღამისო
მოთხოვნილების
ნორმა
კალციუმი საკვები ნივთიერების მგ 330 450 450
სადღეღამისო
მოთხოვნილების
ნორმა
ვიტამინი A საკვები ნივთიერების მკგ 390 500 500
სადღეღამისო
მოთხოვნილების
ნორმა
ვიტამინი C საკვები ნივთიერების მგ 27 30 30
სადღეღამისო
მოთხოვნილების
ნორმა
ფოლატები საკვები ნივთიერების მკგ _ 100 100
სადღეღამისო
მოთხოვნილების
ნორმა
მარილი დასაშვები მგ 810 1177 1177
მაქსიმალური
რაოდენობა

სასმელები
1. წყალი და დაბალი ცხიმიანობის რძე საუკეთესო სითხეებია ბავშვებისა და
მოზარდებისთვის.
2. შესთავაზეთ წყალი ბავშვებს კვების დროს და შეუძინეთ მრავალჯერადი ხმარების წყლის
ბოთლი წყლის თან სატარებლად.
3. ჩვეულებრივი წყლის ნაცვლად შეიძლება მინერალური წყლის შეთავაზებაც. მიაქციეთ
ყურადღება რომ მინერალური წყალი არ იყოს გაზიანი.
4. მიეცით რძე კვების შემდეგ ან კვებებს შორის.
5. იმის გათვალისწინებით, რომ ძალიან დიდი რაოდენობით მიღებულმა რძემ შესაძლოა
ჩაანაცვლოს საკვები, შეზღუდეთ სკოლამდელი ასაკის ბავშვებისთვის რძის რაოდენობა 500
მლ-მდე დღეში.

27
6. სტანდარტული, მოუხდელი რძე რეკომენდებულია 1-დან 2 წლის ასაკამდე ბავშვებისთვის.
ორი წლის ასაკიდან, თუ ბავშვი კარგად იზრდება, შესაძლოა გადავიყვანოთ დაბალი
ცხიმიანობის რძეზე.
7. ბავშვთა კვების მწარმოებლების შემოთავაზებული სპეციალური რძე 1-დან 2 წლამდე ასაკის
ბავშვებისთვის განსაკუთრებულ საჭიროებას არ წარმოადგენს.
8. ზოგიერთი ალტერნატიული რძე, მაგ. კალციუმით გამდიდრებული სოიოს რძე ძროხის
რძის მისაღები ალტერნატივაა.
9. არომატიზებული და დამტკბარი რძე/რძის ნაწარმი არ არის რეკომენდებული
ბავშვებისთვის, ვინაიდან შეიცავს დიდი რაოდენობით შაქარს. შეზღუდეთ ასეთი
პროდუქტების მიღების სიხშირე და რაოდენობა.
10. წაახალისეთ ბავშვი, რომ დალიოს წყალი და რძე, მიიღოს ახალი ხილი და არა ხილის წვენი.
თუ ხილის წვენს იღებს, შეზღუდეთ მისი რაოდენობა ერთ ჭიქამდე და განაზავეთ წყლით
50:50 (პატარა ბავშვისთვის ხილის წვენი კიდევ უფრო მეტად განაზავეთ). თუ ბავშვი ხილის
წვენს იღებს, მიეცით ის კვებასთან ერთად და არა კვებებს შორის. ეს მნიშვნელოვანია
კბილების ჯანმრთელობისთვის.
11. შაქრიანი სასმელები (მათ შორის ხილის სასმელები, გაზიანი/უალკოჰოლო სასმელები,
ფხვნილისგან დამზადებული სასმელები, ენერგეტიკული და „სპორტული“ სასმელები)
შეიცავს დიდი რაოდენობით შაქარს და ენერგიას, მაგრამ მცირე რაოდენობით -სასარგებლო
ნივთიერებებს. ასეთი სასმელი აზიანებს კბილებს და იწვევს წონის მატებას. შეზღუდეთ
შაქრიანი სასმელების მიღება. თუ ამ სასმელებს ბავშვი მაინც იღებს, ეცადეთ რომ იშვიათად
მიიღოს (კვირაში ერთჯერ ან უფრო იშვიათად) და მცირე რაოდენობით (5 წლამდე ასაკის
ბავშვებისთვის ნახევარი ჭიქა, ერთი ჭიქა 5 წელზე მეტი ასაკის ბავშვებისთვის).
12. კომპოტების გამოყენება შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ არ დაემატება შაქარი
13. კომპოტი უნდა დამზადდეს ახალი, მწიფე ხილიდან, შაქრის დამატების გარეშე.
14. „სპორტული“ სასმელი ბავშვებს არ სჭირდებათ. სასმელი წყალი საუკეთესოა 60-90 წთ
ვარჯიშის დროს დაკარგული სითხის აღსადგენად.
15. ენერგეტიკული სასმელები შეიცავს დიდი რაოდენობით კოფეინს, ფსიქოაქტიურ
სტიმულანტს და, ხშირად, დიდი რაოდენობით შაქარს. ეს სასმელები ბავშვებისთვის
რეკომენდებული არ არის.
16. დიეტური სასმელები (სასმელები რომლებიც შეიცავს დამატკბობლებს შაქრის ნაცვლად)
ჩევეულებრივ ტკბილ სასმელებთან შედარებით ნაკლებ ენერგიას შეიცავს ან საერთოდ არ
შეიცავს ენერგიას, მაგრამ არ არის რეკომენდებული ბავშვებისთვის, ვინაიდან ისინი
შესაძლოა იყოს მჟავე (რაც იწვევს კბილების ეროზიას) და ასევე აჩვევს ტკბილ გემოს. თუ ამ
სასმელებს ბავშვი მაინც იღებს, ეცადეთ, რომ იშვიათად მიიღოს (კვირაში ერთჯერზე ან
უფრო იშვიათად) და მცირე რაოდენობით. ასეთი სასმელი ჯობს დალიონ საკვებთან ერთად
და არა კვებებს შორის.
17. სასმელი ან/და სხვა სურსათი, რომლის ეტიკეტზეც მითითებულია შაქრის შემცვლელი
ხელოვნური დამატკბობელი, არ უნდა იქნეს შეტანილი ადრეული და სკოლამდელი
აღზრდისა და განათლების დაწესებულებების სტანდარტულ მენიუში, ესენია:

28
 ა) ასპარტამი (E951)
ბ) სახარინი (E954)
გ) სორბიტოლი (E420)
დ) კალიუმის აცესულფამი (E950)
ე) სუკრალოზა (E955)
18. ყავა და შავი ჩაი არ არის რეკომენდებული 13 წლამდე ასაკის ბავშვებისთვის. შავი ჩაი
შეიცავს ტანინს რომელიც ხელს უშლის რკინის შეწოვას ორგანიზმში. დაშვებულია ხილის
და ბალახეული ჩაის მიღება.
19. დაუშვებელია ბავშვისათვის ალკოჰოლის მიღება!

კოფეინი
1. კოფეინი, ყავის და ჩაის სახით, მთელ მსოფლიოში ყველაზე ხშირად მოხმარებული
მასტიმულირებელი საშუალებაა. მას აქვს გარკვეული დადებითი ეფექტები, როგორიცაა
სიფხიზლის და კონცენტრაციის უნარის გაზრდა, თუმცა, განსაკუთრებით დიდი
დოზებით მიღებისას, შესაძლოა ჰქონდეს ბევრი უარყოფითი ეფექტიც. კოფეინი
მოქმედებს ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე, ზრდის არტერიულ წნევას და
ნივთიერებათა ცვლის სიჩქარეს, აღიზიანებს კუჭ-ნაწლავის ტრაქტს და მოქმედებს
როგორც შარდმდენი საშუალება. დიდი დოზით მიღებისას იწვევს თავის ტკივილს,
აგზნებადობას, არღვევს ღამის ძილს, რასაც მოსდევს ძილიანობა დღის საათებში.
2. კოფეინის რეგულარული მიღების ხანგრძლივი შედეგები საკმარისად შესწავლილი არ
არის.
3. კოფეინი ბუნებრივი სახით შედის ყავის, ჩაის და კაკაოს შემადგენლობაში. სინთეზური
ფორმით ის შედის კოლას შემცველ და ე.წ. ,,ენერგეტიკულ“ სასმელებში.
4. ბავშვები კოფეინს იღებენ ძირითადად ჩაის, არაალკოჰოლური გაზიანი სასმელების და
ნაკლები რაოდენობით, ნამცხვრების, ტკბილეულის, შოკოლადის და სხვადასხვა
დესერტის სახით.
5. ითვლება, რომ ბავშვთაAასაკში, როდესაც ნერვული სისტემის განვითარება მაღალი
ტემპით მიმდინარეობს, მგრძნობელობა კოფეინის მიმართ და, შესაბამისად, მავნე
ეფექტები სხვა ასაკობრივ ჯგუფებთან შედარებით მეტია. კოფეინის მოხმარების
უსაფრთხო ზღვარი განსაზღვრული არ არის. მტკიცებულებები ამ თემაზე
შეზღუდულია, თუმცა ბავშვებში 2,5 მგ/კგ/დღ ითვლება სახიფათო ტოქსიკოლოგიურ
ზღვრად.
6. ზოგადად, მცირე ასაკის ბავშვებში კოფეინის შემცველი სასმელისა და საკვების
გამოყენება რეკომენდებული არ არის, ხოლო უფროსი ასაკის ბავშვებში მათი გამოყენება
უნდა იზღუდებოდეს.

29
ცხრილი #4: კოფეინის შემცველობა სხვადასხვა საკვებსა და სასმელში.

პორციის მოცულობა (მლ) კოფეინის შემცველობა (მგ)

ყავა, მოხარშული 235 133 (102-200)
ყავა, ხსნადი 235 93 (27-173)
ესპრესსო 30 40 (30-90)
ჩაი 235 53 (40-120)
Nესტეა (“ცივი ჩაი”) 355 26
“პეპსი” 355 36-38
“კოკა-კოლა” 355 35-47
“ფანტა” 355 0
“სპრაიტი” 355 0
“რედ ბული” 245 80
ყავის ნაყინი 235 68-84
მუქი შოკოლადის ფილა 45 31
კაკაო 235 3-13
ცხრილი N5: გადაცდენისათვის სარისკო პროდუქტი და რისკის შემცირების გზები

საკვები მაგალითი რისკის შემცირების მეთოდი

მკვრივი აკვები თხილი
ჩირი
სტაფილო
ვაშლი
ბატიბუტის სიმინდი
ნებისმიერ პროდუქტი რაც
შეიძლება დაიშალოს მცირე
ზომის მახვილკიდეებიან
ნაწილებად (კრეკერი, ჩიფსი)
მრგვალი ან ოვალური ყურძენი, პატარა პომიდორი
ფორმის საკვები „ჩერი“, ქიშმიში, კურკიანი
ხილი
კანიანი ან ფოთლიანი ქლიავი, მსხალი, პომიდორი,
საკვები ვაშლი, კომბოსტო, ისპანახი,
სალათის ფურცლები
სქელი საკვები შოკოლადის სპრედი, მიწის
თხილის კარაქი
ბოჭკოვანი საკვები მწვანილი, ისპანახი, ანანასი,
ციტრუსები
შეზღუდეთ გამოყენება 5
წლის ასაკამდე,
სტაფილო, ვაშლი და მსგავსი
პროდუქტები დაამუშავეთ
მექანიკურად ან თერმულად
გაი, დაიჭყლიტოსხეხოს,
დაიჭრას წვრილად,
გამოეცალოს კურკები
გათალეთ, გამოაცალეთ
კურკა, წვრილად დაჭერით
ფოთლები
წაუსვით პურს
შეძლებისდაგვარად
მოაცილეთ კანი და ძნელად
დასაღეჭი ბოჭკოები, შემდეგ
წვრილად დაჭერით

30
კვების ჩვევები

გარემოს ზეგავლენა ბავშვის კვების ჩვევებზე - ოჯახში დამკვიდრებული კვების წესები,

ბავშვის მომავალი კვების ჩვევების ძირითად საფუძველს წარმოადგენს. სწორი კვების
კულტურის ჩამოსაყალიბებლად საჭიროა, როგორც ჯანსაღი პროდუქტების შერჩევა, ასევე
შესაფერისი საკვები გარემოს შექმნა. მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვის ირგვლივ (ოჯახი, საბავშვი
ბაღი) მხოლოდ ჯანმრთელი საკვები და სასუსნავი მოიპოვებოდეს. რთულია ბავშვს
ჩამოუყალიბდეს სწორი კვების ჩვევები, როდესაც მის გარშემო არის დიდი რაოდენობით
სხვადასხვა ტკბილეული (შოკოლადი, კანფეტი) და არაჯანსაღი სასუნავი. ბავშვის კვების
ჩვევების ჩამოყალიბების პროცესში არც დასჯა და საკვების დაძალებაა სწორი და არც
ზედმეტად ლოიალური მიდგომაა გამრთლებული. მშობელმა/ზედამხედველმა უნდა
შესთავაზოს ბავშვს მხოლოდ სასარგებლო პროდუქტები და არ დაუშვას მათი ჩანაცვლება
კალორიული, მაგრამ საკვები ნივთირებებით ღარიბი პროდუქტით.

რჩევები სწორი კვების ჩვევების ჩამოსაყალიბებლად

სასადილო ოთახის და მაგიდის მოწყობა

1. საკვების მისაღებად გამოყოფილი უნდა იყოს ცალკე ოთახი. თუ ცალკე სასადილო
ოთახი არ არის, მაშინ ბავშვების კვება სხვა აქტივობებისგან მკვეთრად უნდა გაიმიჯნოს.
2. სასადილო ოთახი (სადილის ადგილი) შემდეგნაირად უნდა მოეწყოს:
ა) კარგად განათებული;
ბ) მეგობრული და სასიამოვნო გარემო (მაგ. მცენარეები, სურათები, მაგიდის თვითნაკეთი
დეკორაციები, მაგიდის გადასაფარებლები);
გ) ადვილად გასაწმენდი ავეჯი და იატაკი;
დ) დიდი მაგიდა, სადაც ყველა ბავშვს საკმარისი ადგილი ექნება;
ე) ასაკის შესაბამისი ზომის ისეთი ავეჯი (მაგიდა, სკამი და ა.შ.), რომელზეც ბავშვებს
დამოუკიდებლად დაჯდომა და მოხერხებულად ჭამა შეეძლებათ;
ვ) სასაურველია, ცალკე იყოს ,,ბავშვების სამზარეულოს“ არე;

31
ზ) კვების ატმოსფეროზე უარყოფით გავლენას ახდენს ხმაური. სასურველია, ის კვების დროს
მინიმუმამდე შეამციროთ. ამ მიზნით ასევე შესაძლებელია, კომუნიკაციის წესების
ჩამოყალიბებაც.

ზოგადი რეკომენდაციები ბავშვის კვებასთან დაკავშირებით

1. მენიუში მხოლოდ ჯანმრთელობისთვის სასარგებლო პროდუქტები იქონიეთ.
მაგალითად: ხილი, ბოსტნეული, დაბალი ცხიმიანობის რძე.
2. უმჯობესია, ყოველ კვებაზე ბავშვმა დამოუკიდებლად აარჩიოს რამდენიმე
შეთავაზებული ჯანსაღი საკვებიდან მისთვის ყველაზე მისაღები.
მშობელი/ზედამხედველი წყვეტს პროდუქტების რა ჩამონათვალი შესთავაზოს ბავშვს
და ბავშვი თავად ირჩევს ჩამოთვლილი პროდუქტებიდან რომელი და რამდენი
მიირთვას.
3. მიაქციეთ ყურადღება ულუფის ზომას. არ შესთავაზოთ საკვები დიდი ულუფებით.
საკვების რაოდენობის განსზაღვრისას იხელმძღვანელეთ ბავშვის ასაკით, მისი
მოთხოვნილებებით. სამჯერადი კვება, შუალედებში 2-3 წახემსებით ბავშვისთვის
კვების ოპტიმალური სიხშირეა. დააწესეთ თითოეული კვებისთვის განსაზღვრული
დრო და ხანგრძლივობა. აიღეთ თეფშები, თუ ბავშვმა მითითებულ პერიოდში ულუფა
არ შეჭამა. არ დააძალოთ და არც ალტერნატიული საჭმელი შესთავაზოთ. ამ გზით
ბავშვს შიმშილის გრძნობა დაახლოებით ერთსადაიმავე დროს ჩამოუყალიბდება. ჭამის
დაძალება უკარგავს ბავშვს უნარს აღიქვას დანაყრების შეგრძნება და თვითონ
აკონტროლოს მიღებული საკვები მოთხოვნილების მიხედვით.
4. ბავშვის ჩართვა საჭმლის მომზადების და სუფრის გაწყობის პროცესში, ასევე ზრდის
კვების სწორი რეჟიმის ჩამოყალიბების ალბათობას.

პრეტენზიული მჭამელები
1. პრეტენზიული მჭამელი ტერმინია, რომელიც იმ ბავშვების აღსაწერად გამოიყენება,
ვინც უარს ამბობს დიდი ულუფებით საკვების მიღებაზე. ტერმინი თავის თავში ასევე
აერთიანებს ნეოფობიას საკვების მიმართ - უარს ახალი, უცნობი პროდუქტის

32
 გასინჯვაზე. ნეოფობია ხშირია ბავშვებში განსაკუთრებით 18-24 თვიდან და შეიძლება
გახანგრძლივდეს რამდენიმე დღე, კვირა ან წლები.
2. ითვლება, რომ ადაპტაციური მექანიზმები გარკვეულ როლს თამაშობს ნეოფობიის
ჩამოყალიბებაში. ამგვარად ორგანიზმი იცავს თავს მისთვის უცნობი და შეიძლება
ტოქსიური საკვების მიღებისაგან. ნეოფობიის გადასალახად ერთი და იგივე
პროდუქტის ხშირი შეთავაზებაა საჭირო, მაგრამ თუ ძალიან ხშირად შესთავაზებთ,
ბავშვმა შესაძლოა მეტი წინააღმდეგობა გასწიოს.
3. მიუხედავად იმისა, რომ პრეტენზიული ჭამა ბავშვის განვითარების ერთ-ერთ ეტაპად
ითვლება, ის მაინც შეიცავს წონაში კლების რისკს. ბავშვები, რომლებიც პრეტენზიული
ჭამის მიუხედავად წონაში ნორმალურად იმატებენ, ითვლებიან ჯანმრთელებად. ასეთ
ბავშვებზე მხოლოდ დაკვირვებაა საჭირო. მშობლის ან აღმზრდელის მიდგომაზე
მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული ბავშვობაში პრეტენზიულ მჭამელებს
ჩამოუყალიბდებათ თუ არა მოზრდილობაში კვებითი დარღვევები.
4. რჩევები პრეტენზიული მჭამელების კვების მოსაგვარებლად:
ა) დარწმუნდით, რომ ბავშვი არ სვამს რძეს ან სხვა ტკბილ სითხეებს ჭარბი რაოდენობით. სითხე
იოლად ავსებს კუჭს და აქვეითებს შიმშილის შეგრძნებას. სკოლამდელი ასაკის ბავშვისთვის
რძის საშუალო დღიური რაოდენობა 0,5 ლ-ია.
ბ) შესთავაზეთ მხოლოდ ერთი ახალი პროდუქტი, მისთვის საყვარელ საჭმელთან
კომბინაციაში.
გ) შესთავაზეთ რამდენჯერმე ერთი და იგივე ახალი პროდუქტი, თუმცა გაითვალისწინეთ, რომ
ზედმეტად ხშირმა და დაჟინებულმა მცდელობამ შეიძლება უარყოფითი რეაქცია გამოიწვიოს.
დ) თავი მოარიდეთ დაჯილდოების სახით მისთვის საყვარელი ტკბილეულის შეთავაზებას
(მაგალითად, ბოსნტეულის მირთმევის შემდეგ ჯილდოდ დესერტის მიღება). ეს სტრატეგია
ეფექტურია, მაგრამ აღრმავებს დესერტისადმი მიდრეკილებას.
5. არასდროს:
ა) დააძალოთ ბავშვს ჭამა და აიძულოთ მოასუფთავოს თეფში;
ბ) ეჩხუბოთ ბავშვს;
გ) მისცეთ შენიშვნა სხვა ბავშვების თანდასწრებით;
დ) დააჯილდოვოთ ულუფის დამთავრებისთვის ტკბილეულით.

33
ჯანმრთელი კბილები

1. კბილებთან დაკავშირებული პრობლემები ხშირად ბავშვთა ასაკში იწყება და მათი

პრევენცია შესაძლებელია პირის ღრუს რეგულარული და სწორი ჰიგიენით. საკვები
რაციონის სწორად შერჩევა პირის ღრუს ჰიგიენის მნიშვნელოვანი კომპონენტია.
ადეკვატური კვება აუცილებელია კბილების ნორმალური ზრდისა და განვითარებისთვის,
თუმცა საკვები პროდუქტები შესაძლოა ხელს უწყობდნენ კბილის ეროზიისა და კარიესის
განვითარებას. თავის მხრივ, პირის ღრუს არეში განვითარებული პრობლემები ხელს
უშლის კვების პროცესს და საკვები ნივთიერებების ეფექტურ მიღებას.
2. კბილის კარიესი ბავშვებში და მოზარდებში ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული
დაავადებაა. ის ინფექციური დაავადებაა და საჭიროებს სამი ფაქტორის ურთიერთქმედებას:
მიკროორგანიზმებს (შტრეპტოცოცცი მუტანს), სუბსტრატს (ნახშირწყალი, რომელიც
ექვემდებარება ფერმენტაციას) და კბილის კარიესისკენ მიდრეკილ ზედაპირს. ბავშვების
უმეტესობა 2 წლის ასაკისთვის უკვე ინფიცირებულია შტრეპტოცოცცი მუტანს -ით.
ბაქტერიის გადადება, როგორც წესი, ხდება დედისგან და გადადების რისკს ზრდის ისეთი
ჩვევები, როგორიცაა ბავშვის საკვების გასინჯვა ან საერთო ჭურჭლის გამოყენება.
3. კბილის ეროზია წარმოადგენს კბილის მკვირვი ნივთიერების დაკარგვას გარეგანი მჟავების
ზემოქმედებით. ეროზიაში არ მონაწილეობს მიკროორგანიზმები ან ფერმენტირებადი
ნახშირწყლები, მაგრამ მჟავები არღვევს კბილის ზედაპირის მთლიანობას და ამის შედეგად
კბილი კარიესისკენ მიდრეკილი ხდება. ასეთი მჟავების წყარო შესაძლოა იყოს საკვები -
ხილის წვენი, გაზიანი სასმელები, ციტრუსი და სხვა ნებისმიერი მჟავე საკვები და სასმელი.
4. კვებასთან დაკავშირებული ფაქტორები, რომლებიც ხელს უწყობს კბილის კარიესის და
ეროზიის განვითარებას:
5. ისეთი ნახშირწყლები, როგორიცაა შაქრები და სახამებელი მეტაბოლიზდება
(ფერმენტირდება) ბაქტერიების მიერ. ამ პროცესში წარმოიქმნება მჟავები, რაც აქვეითებს
პირის ღრუში პH-ს და კბილის ზედაპირის დემინერალიზაციას უწყობს ხელს. ამ მხრივ
განსაკუთრებით მავნეა საქაროზა, რადგანაც ფერმენტირების პროცეში წარმოქმნის
დექსტრანებს, რომლებიც აადვილებს ბაქტერიების კბილის კედელზე ადჰეზიას.
,,კარიოგენულ საკვებად“ - საკვებად, რომელიც ხელს უწყობს კარიესის განვითარებას -
განიხილება შაქრიანი სასმელები (უალკოჰოლო, გაზიანი სასმელები, ,,სპორტული“ და

34
 ,,ენერგეტიკული“ სასმელები) და დიდი რაოდენობით სახამებლის ან შაქრის შემცველი
საკვები (შაქარყინული, ნამცხვარი).
6. მნიშვნელოვანია, როგორც საკვების შემადგენლობა, ასევე მისი მიღების გზაც. საკვები,
რომელიც ეწებება კბილებს (მაგ. საღეჭი კანფეტი) და/ან რჩება პირის ღრუში დიდი ხნის
განმავლობაში (მაგ. საწუწნი კანფეტი) მეტად კარიოგენულია, რადგანაც მჟავის წარმოების
და დემინერალიზაციის პროცესის გახანგრძლივებას იწვევს. სასმელი უფრო სწრაფად
გაივლის პირის ღრუს, ვიდრე მყარი საკვები, მაგრამ სასმელის მცირე პორციების წრუპვა
კარიესის რისკს ზრდის. საკვების და სასმელის ხშირი მიღება ასევე კარიესის რისკფაქტორს
წარმოადგენს, რადგანაც ზრდის დემინერალიზაციის პერიოდების ხანგრძლივობას და
ამცირებს რემინერალიზაციის დროს.
7. ,,ანტიკარიოგენულ“ პროდუქტებად ითვლება ისეთი სასმელი და საკვები, რომელიც
კბილების რემინერალიზაციას უწყობს ხელს. ესენია კალციუმით, ფოსფატით და ცილით
მდიდარი საკვები, მაგალითად - რძე და რძის ნაწარმი. უშაქრო საღეჭი რეზინა ხელს უწყობს
ნერწვის წარმოებას, რაც თავის მხრივ, პირის ღრუს შაქრებისა და სახამებლისგან გაწმენდას
აჩქარებს.
8. თუ ბავშვი დასაძინებლად წვება ხილის წვენის ან სხვა შაქრიანი სასმელის ბოთლით, პირის
ღრუში შაქრის და მჟავების დაყოვნება ხანგრძლივდება, რაც ზრდის კარიესის რისკს. კიდევ
ერთი სასმელი, რომელსაც უნდა მოვერიდოთ ძილის დროს და ძილის წინ, არის რძე,
რადგანაც რძეში შემავალი ლაქტოზა ფერმენტირდება ბაქტერიების მიერ.
9. რეკომენდაციები:
ა) პირის ღრუს ჯანმრთელობისთვის აუცილებელია ჰიგიენური ღონისძიებების გატარება,
მათ შორის კბილების გახეხვა ორჯერ დღეში 1000 პპმ ფტორის შემცველი კბილის პასტით.
ბ) გამოიყენება რბილი ჯაგრისი და პასტის ძალიან მცირე რაოდენობა 6 წლამდე
ბავშვებისთვის. დაახლოებით ბარდის ზომის პასტა - 6 წლის ზემოთ.
გ) ხილის წვენი, შაქრიანი ან მჟავე სასმელები ჯობს დაილიოს საკვებთან ერთად და არა
კვებათა შორის.
დ) წყლის და რძის გარდა ნებისმიერი სასმელი ჯობს დაილიოს ჭიქით ან ფინჯნით და არა
ბოთლით ან საწრუპით.
ე) ბავშვი დასაძინებლად არ უნდა დაწვეს რძით, ხილის წვენით ან შაქრის შემცველი სხვა
სასმელით სავსე ბოთლით.

35
 ვ) დღის განმავლობაში კვებათა რაოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს ექვსს (წახემსების
ჩათვლით), რათა კვებათა შორის შუალედში კბილების რემინერალიზაცია მოხდეს.
ზ) წახემსებისთვის ჯობს გამოვიყენოთ იოგურტი და ყველი, რადგანაც მათ
შემადგენლობაში არსებული ნახშირწყლები ნაკლებად ფერმენტირდება და კბილების
რემინერალიზაციას ხელს უწყობს.
თ) უნდა შეიზღუდოს შაქრის შემცველი საკვები და სასმელი, განსაკუთრებით ისეთი,
რომელიც ხანგრძლივად რჩება პირის ღრუში ან ეწებება კბილებს (საწუწნი და საღეჭი
კანფეტები, შაქარყინული, ჩირი).

უსაფრთხოების საკითხები საკვების მიღებისას/ჭამისას

საკვების გადაცდენა
1. ადამიანს საკვები შეიძლება გადასცდეს ნებისმიერ ასაკში, თუმცა 5 წლამდე ასაკის
ბავშვებში (განსაკუთრებით 3 წლამდე ასაკში) გადაცდენის რისკი მეტია.
2. საკვების გადაცდენის რისკის შესამცირებლად:
ა) კვებისას ბავშვები უნდა ისხდნენ, მოზრდილმა უნდა გაუწიოს მეთვალყურეობა საკვების
და სასმელის მიღების პროცესს;
ბ) ავშვებს შესთავაზეთ ისეთი საკვები, რომლის დაღეჭვასაც შესძლებენ;
3. გაითვალისწინეთ, რომ ზოგიერთი საკვები მეტად არის დაკავშირებული გადაცდენასთან:
ა) მაგარი, ძნელად დასაღეჭი საკვები (მაგ. თხილი, უმი სტაფილო, მწვანილი);
ბ) პატარა, მრგვალი საკვები, რომელიც შეიძლება გადასცდეთ და მოხვდეს სასულეში (მაგ.
ყურძენი, მუხუდო, საზამთროს თესლი, ქიშმიში);
გ) საკვები, რომელსაც აქვს გარსი ან ძნელი დასაღეჭია (სოსისი, მოხარშული ხორცის ნაჭერი,
ბატი-ბუტი);
დ) სქელი კრემის/პასტის კონსისტენციის საკვები, რომელიც შეიძლება გაიჭედოს ხახაში
(მაგ. შოკოლადის სპრედი, მიწის თხილის კარაქი);
ე) ბოჭკოვანი, წებოვანი საკვები, რომლის დაღეჭვა რთულია ბავშვებისთვის (მაგ. მწვანილი,
უმი ანანასი);
4. დაამუშავეთ მაღალი რისკის შემცველი საკვები:
ა) შეუცვალეთ საკვებს ტექსტურა – გახეხეთ, დააქუცმაცეთ, მოხარშეთ,

36
 ბ) მოაცილეთ საკვებს სარისკო ნაწილები – გათალეთ (მოაცილეთ კანი), მოაცილეთ მაგარი
ბოჭკოები;
5. 5 წლის ასაკამდე ბავშვებს არ მისცეთ პატარა, მაგარი საკვები, როგორიცაა, მაგალითად,
მთლიანი თხილეული, დიდი მარცვლები.
6. გადაცდენის შემთხვევაში მშობლებს და აღმზრდელ-პედაგოგებს უნდა შეეძლოთ
პირველადი დახმარების აღმოჩენა და გულ-ფილტვის რეანიმაცია.

საკვების უვნებლობა

1. საკვების უსაფრთხოების წესები უზრუნველყოფს საკვების მიკრობიოლოგიურ და ქიმიურ

უვნებლობას. ამ ღონისძიებების გატარება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ჩვილების და
მცირე ასაკის ბავშვების შემთხვევაში, რადგანაც მათ უფრო დაბალი რეზისტენტობა აქვთ
საკვებისმიერი ინტოქსიკაციის მიმართ.
2. საკვებით გამოწვეული დაავადებების პრევენცია პრაქტიკულად ყოველთვის შესაძლებელია
პროდუქტებთან მოპყრობის და მათი მომზადების შესაბამისი წესების დაცვით:
3. პროდუქტის შეძენა:
ა) შეიძინეთ მხოლოდ სუფთა და დაუზიანებელი პროდუქტი;
ბ) შეიძინეთ პროდუქტი მხოლოდ სანდო წყაროდან, სადაც საკვები პროდუქტების შენახვის
წესები დაცულია;
გ) მიაქციეთ ყურადღება გამოყენების ვადებს. არასდროს გამოიყენოთ ვადაგასული
პროდუქტი;
დ) მიაქციეთ ყურადღება, რომ ცივად შესანახი პროდუქტები არ თბებოდეს/გალღვეს
დანიშნულების ადგილზე მიტანამდე.
4. ჰიგიენის წესები:
ა) სანამ საკვების მომზადებას დაიწყებთ, დარწმუნდით რომ ყველა ინსტრუმენტი და
ზედაპირი, რომელსაც საკვები ეხება, სუფთაა;
ბ) სამუშაო ზედაპირები საგულდაგულოდ უნდა იწმინდებოდეს დეზინფექტორის
გამოყენებით, საკვების ყოველი მომზადების შემდეგ;
გ) პირსახოცები და ტილოები უნდა ირეცხებოდეს (იხარშებოდეს) ყოველდღიურად;
დ) კარგად დაიბანეთ ხელები თბილი წყლით და საპნით და გაიმშრალეთ სუფთა, მშრალი
პირსახოცით ან ერთჯერადი ქაღალდით;
ე) დაიბანეთ ხელები თბილი წყლით და საპნით საკვების მომზადებამდე, უმ საკვებ
პროდუქტებთან შეხების შემდეგ, ბავშვებისთვის კვებაში დახმარებამდე, ბავშვების
ტუალეტში წაყვანის, საფენის გამოცვლის ან ცხვირის მოხოცვის შემდეგ;
ვ) მზარეული არ უნდა ამზადებდეს საკვებს ავადმყოფობის პერიოდში;

37
 ზ) მზარეულმა ჭრილობები და დაზიანებული ადგილები უნდა დაიფაროს წყალგაუმტარი
პლასტირით;
თ) ასევე მნიშვნელოვანია, ბავშვებმა თავად ისწავლონ ჰიგიენის საბაზისო წესები,
როგორიცაა ჭამამდე და ტუალეტის შემდეგ ხელების დაბანა, ძირს დაგდებული საკვების
ჭამაზე უარის თქმა და ა.შ.
ი) საკვები, რომელიც ბავშვმა არ ჭამა, მალევე აიღეთ მაგიდიდან და გადაყარეთ. ასევე
გადაღვარეთ რძე, რომელიც დარჩა ბავშვის ბოთლში 1 საათზე დიდხანს.
5. საკვების შენახვა:
ა) არ შეინახოთ მალფუჭებადი საკვები ოთახის ტემპერატურაზე 2 საათზე დიდხანს;
ბ) ყველა მალფუჭებადი პროდუქტი შეინახეთ ცივად მათ გამოყენებამდე;
გ) მიაქციეთ ყურადღება, რომ მაცივარი ინარჩუნებდეს 2-დან 4 გრადუს ცელსიუსამდე
ტემპერატურას;
დ) ხშირად გაწმინდეთ მაცივარი;
ე) საკვები მაცივარში შეინახეთ თავდახურულ მდგომარეობაში;
ვ) კვერცხი მაცივარში უნდა ინახებოდეს სხვა საკვებისგან განცალკევებით;
ზ) არ შეინახოთ კვერცხი მაცივრის კარებში არსებულ სათავსოში, სადაც ყველაზე მაღალი
ტემპერატურა;
თ) უმი ხორცი კარგად შეახვიეთ, რათა სითხე არ წვეთავდეს. შეინახეთ სხვა
პროდუქტებიდან მოშორებით, უმჯობესია, საკვებად გამზადებული პროდუქტების ქვემოთ;
ი) დაახურეთ და მაცივარში შეინახეთ გამზადებული საკვები როგორც კი გაგრილდება და
ორთქვლას შეწყვეტს. თუმცა მოერიდეთ მაცივარში დიდი რაოდენობით თბილი
პროდუქტების შენახვას, რადგანაც ეს თავად მაცივარში ტემპერატურის მატებას გამოიწვევს;
კ) ყოველთვის განაახლეთ საკვები პროდუქტების მარაგი მაცივარში და გადაყარეთ ყველა
პროდუქტი, რომელსაც გასული აქვს გამოყენების ვადა;
ლ) არასოდეს გაყინოთ ხელმეორედ ერთხელ გამდნარი საკვები;
მ) გამოიყენეთ მშრალი ყინული ან ყინულის პარკები ღია ცის ქვეშ საკვების ცივად
შესანახად.
6. საკვების დამზადება:
ა) უმი ხორცისა და თევზისთვის, უმი ხილ-ბოსტნეულისთვის და გამზადებული
საკვებისთვის გამოიყენეთ სხვადასხვა საჭრელი დაფები;
ბ) უმი და საკვებად მომზადებული ხორცისთვის გამოიყენეთ სხვადასხვა ჭურჭელი;
გ) ხილი და ბოსტნეული კარგად უნდა გაირეცხოს და გაითალოს. ძირხვენები, როგორიცაა
მაგალითად სტაფილო, ყოველთვის უნდა გაითალოს და მოეჭრას თავი და ბოლო;
დ) დაუყოვნებლივ გადაყარეთ ბოსტნეულის ნათალი და სხვა ნარჩენები, რათა არ
დაბინძურდეს მოხმარებისთვის გამზადებული საკვები;
ე) არასოდეს დატოვოთ სამზარეულოში თავდაუხურავი საკვები;
ვ) კვერცხი უნდა მოიხარშოს იმდენი ხანი, რომ ცილა და გული გამაგრდეს;

38
 ზ) არასოდეს გამოიყენოთ არაპასტერიზებული რძე ან რძის ნაწარმი, როგორიცაა
არაპასტერიზებული რძისგან დამზადებული ყველი და იოგურტი. თუ ბავშვის მშობელი
მოიტანს რძეს ბავშვისთვის, აუცილებლად ჰკითხეთ, ხომ არ არის საჭირო მისი ადუღება.
თ) არასოდეს შეინახოთ ის ჭურჭელი, საიდანაც ბავშვმა საკვების ნაწილი შეჭამა, ნაწილი კი
დატოვა;
ი) გაყინული საკვები თერმულ დამუშავებამდე სრულად გაადნეთ. ჯობს გაადნოთ
მაცივარში და არა ოთახის ტემპერატურაზე;
კ) ქათმის ხორცი და ძეხვეული წინასწარ მოხარშეთ და მხოლოდ ამის შემდეგ შეწვით.
სტეიკი და ძეხვეული უნდა შეიწვას მთელ სისქეზე, ღორის და ქათმის ხორცის წვენი არ
უნდა იყოს სისხლიანი. სასარგებლოა ხორცის თერმომეტრის გამოყენება ტემპერატურის
შესამოწმებლად;
ლ) ღია ცის ქვეშ საკვების მომზადებისა და ჭამის შემთხვევაში ყურადღება მიაქციეთ, რომ
საკვები თერმულად დამუშავებამდე ან ჭამამდე თავდახურული და გრილად შენახული
იყოს.
7. გამზადებული საკვების გაცხელება:
ა) თუ საკვები თბილი სახით იჭმება, ის უნდა გაცხელდეს მაღალ ტემპერატურამდე, ისე, რომ
ორთქლი ასდიოდეს და შემდეგ გაგრილდეს;
ბ) საკვების გაცხელება დასაშვებია მხოლოდ ერთხელ;
გ) გაცხელებისას, თუ შესაძლებელია, საჭმელს მოურიეთ, რათა ყველა ნაწილი ერთნაირად
გაცხელდეს;
დ) არ გააცხელოთ ბავშვის ბოთლი მიკროტალღურ ღუმელში, რადგანაც ზოგიერთი ნაწილი
შეიძლება ზედმეტად გახურდეს და დამწვრობა გამოიწვიოს.
8. უსაფრთხოების ზომები:
ა) არასოდეს დატოვოთ ჩვილი და მცირე ასაკის ბავშვი ჭამის დროს მარტო, გადაცდენის
მაღალი რისკის გამო;
ბ) არ დატოვოთ ბავშვი უყურადღებოდ მაღალ სკამში;
გ) მაღალ სკამში ჯდომისას, ბავშვს უნდა ეკეთოს უსაფრთხოების ღვედები.

საკვებდანამატები
ადრეული და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების დაწესებულებებში ბავშვთა
კვებისათვის, არ უნდა იქნეს გამოყენებული სურსათი, რომელიც შეიცავს შემდეგ
საკვებდანამატებს:

ა) ნატრიუმის ბენზოატი (E211) - კონსერვანტი

ბ) ტარტრაზინი (E102) - საღებავი

გ) ქინოლინისებრი ყვითელი (E104) - საღებავი

დ) ყვითელი „მზის ჩასვლა“ (E110) - საღებავი

39
ე) კარმუაზინი (E122) - საღებავი

ვ) პონსო ალისფერი 4R (E124) - საღებავი

ზ) მომხიბვლელი წითელი (E129) - საღებავი

მზა პროდუქტები
1. ადრეული და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების დაწესებულებებში ბავშვთა
კვებისათვის, არ არის რეკომენდებული მარილის, შაქრისა და ცხიმის მაღალი
შემცველობის მქონე მზა პროდუქტების გამოყენება, ხოლო აკრძალულია ტრანცხიმების
გამოყენება, მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად.

2. ადრეული და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების დაწესებულებებში ბავშვთა

კვებისათვის, არ უნდა იქნეს გამოყენებული მოზრდილთათვის განკუთვნილი
სპეციალური და დიეტური პროდუქტები, როგორიცაა მაგალითად ქოლესტეროლის
დამწევი ან უჯრედისის მაღალი შემცველობის სურსათი.

სპეციალური დიეტები

ვეგეტარიანული დიეტა
1. ვეგეტარიანული დიეტა სულ უფრო პოპულარული ხდება მთელ მსოფლიოში.
ვეგეტარიანელები არ ჭამენ ხორცს და თევზს, თუმცა მათი უმეტესობა იღებს ისეთ
ცხოველურ პროდუქტებს, როგორიცაა კვერცხი, რძე და რძის ნაწარმი. არსებობს სხვა
მიმდინარეობებიც. მაგ. ვეგანები იკვებებიან მხოლოდ მცენარებული საკვებით, ყოველგვარი
ცხოველური პროდუქტების გარეშე.
2. სწორი დაგეგმარების შემთხვევაში, ვეგეტარიანული დიეტა სრულიად მისაღებია ბავშვის
ნორმალური ზრდა-განვითარებისთვის. ენერგიის და საკვები ნივთიერებების ადეკვატური
მიწოდებისთვის განსაკუთრებით მნიშვენლოვანია ქვემოთ მოყვანილი საკითხების
გათვალისწინება:

ენერგია
ბავშვის კუჭის მცირე მოცულობის გათვალისწინებთ, დაბალკალორიული საკვების
რეგულარული მიღებისას ენერგიის მიწოდება შეიძლება შეიზღუდოს. ამიტომ ვეგეტარიანელ
ბავშვს დღეში 3 ძირითადი კვება და 3 წახემსება სჭირდება. საკვები უნდა იყოს როგორც
ენერგიით, ასევე საკვები ნივთიერებებით მდიდარი. 2 წლის ასაკამდე ცხიმის მიწოდება არ უნდა

40
იზღუდებოდეს. 2 წლის ზემოთ - უჯერი ცხიმებით მდიდარ საკვებზე უნდა გაკეთდეს აქცენტი
(თხილეული, თესლეული, თხილეულის კარაქი, ავოკადო).

ომეგა-3 ცხიმოვანი მჟავები

ვეგეტარიანული დიეტა, როგორც წესი, მდიდარია ომეგა-6 ცხიმოვანი მჟავებით, მაგრამ
ზღვრული რაოდენობით შეიცავს ომეგა-3 ცხიმოვან მჟავებს, რომლებიც ძალიან
მნიშვნელოვანია გულ-სისხლძარღვთა ჯანმრთელობისთვის, თვალების და თავის ტვინის
განვითარებისთვის. ვეგეტარიანელებმა დიეტაში უნდა ჩართონ ომეგა-3 ცხიმოვანი მჟავების
შემცველი პროდუქტები, როგორიცაა სელის, ნიგვზის, რაფსის, სოიოს ზეთი.

ცილა
თუ ვეგეტარიანელი ბავშვი იღებს მრავალფეროვან მცენარეულ საკვებს, ის როგორც წესი, იღებს
ადეკვატური რაოდენობით ცილებსაც. ცილებით მდიდარი ვეგეტარიანული საკვებია: სოიოს
პროდუქტები, რძე, რძის ნაწარმი და კვერცხი. პარკოსნები, მარცვლეული, კარტოფილი და
მაკარონი, ნაკლები ხარისხით, მაგრამ ასევე ამარაგებს ორგანიზმს ცილებით.

რკინა
ხორცი რკინის მნიშვნელოვან წყაროს წარმოადგენს. ხორცისგან მიღებული რკინა უფრო იოლად
შეიწოვება, ვიდრე მცენარეული საკვებიდან. ამ უკანასკნელის შეწოვის ხარისხზე სხვა საკვებიც
მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს. რკინით მდიდარი პროდუქტებია: კვერცხი, მოხარშული ოსპი
და ლობიო, მწვანე ბოსტნეული, ქლიავის ჩირი, გარგარი, ქიშმიში და რკინით გამდიდრებული
მარცვლეული. რკინა უკეთ შეიწოვება ასკორბინის მჟავის ზეგავლენით. ამიტომ თითოეულ
კვებას უნდა ახლდეს ჩ ვიტამინით მდიდარი საკვები, რათა გაძლიერდეს რკინის აბსორბცია.
ასეთი საკვებია ციტრუსი, მარწვი, ბროკოლი, პამიდორი. ჩაი შეიცავს ტანინს, რომელიც
თრგუნავს რკინის შეწოვას და შესაბამისად, უნდა შეიზღუდოს.

კალციუმი
კალციუმის წყაროს 75 პროცენტს რძე და რძის ნაწარმი შეადგენს. ვეგეტარიანელი ბავშვი, თუ ის
რძეს არ სვამს, ყოველდღიურად უნდა იღებდეს კალციუმით მდიდარ საკვებს (ბროკოლი,
ჩინური კომბოსტო, თხილეული, თესლეული) ან კალციუმით გამდიდრებულ მარცვლეულს.

ვიტამინი D
საკვები პროდუქტების უმეტესობა D ვიტამინს არ შეიცავს. შედარებით მდიდარია ამ ვიტამინით
ცხიმიანი თევზი. ვეგეტარიანელი ბავშვისთვის D ვიტამინის ალტერნატიულ წყაროს შეიძლება
წარმოადგენდეს D ვიტამინით გამდიდრებული რძე, სოის რძე ან მარცვლოვნები. საჭიროებისას
შესაძლებელია D ვიტამინის პრეპარატის დამტებაც.

41
თუთია
თუთიით მდიდარი მცენარეული საკვებია: პარკოსნები, დაუცეხვავი მარცვლეული,
თხილეული, სოიოს პროდუქტები. პარკოსნებსა და დაუცეხვავ მარცვლეულში არსებული
ფიტატი თრგუნავს თუთიის შეწოვას, ცილა კი პირიქით, ხელს უწყობს. შესაბამისად, ისეთი
საკვების მიღება, რომელიც ერთდროულად ცილითა და თუთიითაა მდიდარი (მაგ.
თხილეული), თუთიის შეწოვას გააძლიერებს.

ვიტამინი B12
1. ცხოველური პროდუქტები (ხორცი და რძე) ვიტამინი B12-ის ერთადერთი წყაროა.
ვეგეტარიანელი ბავშვი, რომელიც არ იღებს რძეს, უნდა იღებდეს ამ ვიტამინით
გამდიდრებულ სოიოს რძეს და მარცვლეულს, ან ვიტამინ B12-ის პრეპარატს.
2. რეკომენდაციები საბავშვო დაწესებულების თანამშრომლებს:
3. პიროვნების გადაწყვეტილება, იყოს ვეგეტარიანელი და ცხოვრების იგივე წესი შესთავაზოს
შვილსაც, უმეტეს შემთხვევაში მტკიცე რწმენას ეფუძნება. სწორედ ამიტომ ასეთ
გადაწყვეტილებას პატივი უნდა ვცეთ და არასოდეს გავხადოთ განსჯის საგანი.
4. გახსოვდეთ, რომ შეხედულება, თითქოს ვეგეტარიანული დიეტა მავნებელია ბავშვთა
ასაკში, მოძველებულია და არ ემყარება რაიმე მტკიცებულებას.
5. არასოდეს შეეცადოთ ვეგეტარიანელი მშობლების ან ბავშვის “გადარწმუნებას”.
6. თითოეული ბავშვის მენიუ დაწვრილებით შეისწავლეთ, რათა ენერგიის, ვიტამინების და
მინერალების ადეკვატური მიწოდება უზრუნველყოთ.
7. ჰკითხეთ მშობლებს, რა საკვებსაა ბავშვი სახლში მიჩვეული, რათა გაგიადვილდეთ საკვების
შერჩევა ბავშვთა დაწესებულებაში.
8. ვეგეტარიანული საკვები და სასუსნავი გამოსადეგია სხვა ბავშვებისთვისაც.

საკვების მიმართ ალერგია

1. საკვების მიმართ ალერგია აღენიშნება ბავშვთა 4-8 %-ს და მოზრდილთა 2-3%-ს. ის შესაძლოა
მძიმე და, ზოგჯერ, სიცოცხლისთვის საშიში რეაქციით გამოვლინდეს. აქედან გამომდინარე,
ოჯახს და საბავშვო დაწესებულების პერსონალს უნდა შეეძლოს სიმპტომების გამოცნობა და
შესაბამისად რეაგირება.
2. საკვების მიმართ ალერგია ორგანიზმის სპეციფიური იმუნური პასუხით გამოწვეული
განმეორებადი რეაქციაა, რომელიც ვითარდება კონკრეტულ საკვებთან კონტაქტის
შედეგად. ყველაზე გავრცელებული სიმპტომები მოიცავს კანს (სხვადასხვა ტიპის
გამონაყარი, მათ შორის ურტიკარია, შეშუპება, ეგზემა), კუჭ-ნაწლავს (ღებინება, მუცლის

42
 ტკივილი, ფაღარათი) და სასუნთქ გზებს (ცხვირიდან გამონადენი, მსტვენავი სუნთქვა).
ყველაზე მძიმე რეაქცია არის ანაფილაქსია, რამაც შეიძლება სიკვდილი გამოიწვიოს.
3. საკვების მიმართ ალერგია, როგორც წესი, ადრეულ ბავშვობაში ყალიბდება (დაახლოებით 6-
დან 24 თვის ასაკამდე), თუმცა თევზისა და ზღვის პროდუქტების მიმართ ალერგია
შესაძლოა მოზარდობის და მოზრდილობის პერიოდშიც ჩამოყალიბდეს. ძროხის რძე,
კვერცხი და არაქისი (მიწის თხილი) ბავშვებში კვებითი ალერგიების გამომწვევთა 75%-ს
შეადგენს. სხვა გავრცელებული ალერგენებია თხილი, სოიო, ხორბალი, სეზამი (ქუნჯუთი),
კივი, თევზი და ზღვის პროდუქტები (მოლუსკები და ა.შ.).
4. ასაკის მატებასთან ერთად საკვების პროდუქტების უმეტესობაზე ალერგია ქრება. თუმცა
თევზის და თხილის მიმართ ალერგია, როგორც წესი, გრძელდება მოზრდილობაშიც.
5. ალერგიის განკურნება შეუძლებელია, ამიტომ მისი მართვა გულისხმობს სიმპტომების
პრევენციას საკვები ალერგენებისთვის თავის არიდების გზით. ამ პროცესში აუცილებელია
სამედიცინო პერსონალის, ოჯახის და მომვლელების ერთობლივი მონაწილეობა.
6. თუ საბავშვო დაწესებულებაში ეჭვი გაჩნდა, რომ რომელიმე ბავშვს საკვების მიმართ
ალერგია აქვს, მშობელს უნდა ვურჩიოთ ექიმს მიმართოს. არ არის სასურველი ბავშვის
კვების რაციონის შეზღუდვა სამედიცინო პერსონალის მიერ ზუსტი დიაგნოსტიკის გარეშე.
7. ოჯახმა უნდა მიაწოდოს საბავშვო დაწესებულებას ექიმის/დიეტოლოგის მიერ
მომზადებული რეკომენდაციები დაშვებულ და აკრძალულ საკვებ პროდუქტებთან
დაკავშირებით.
8. ძლიერი ალერგიის შემთხვევაში რეაქცია შეიძლება განვითარდეს საკვების უმცირეს
რაოდენობაზე, ამიტომ მნიშნველოვანია საკვების მომზადებისას არ მოხდეს მისი
შემთხვევით ,,დაბინძურება“ ალერგენის მინარევებით. აუცილებელია საკვების
შემადგენლობის დაწვრილებით შესწავლა (ეტიკეტის წაკითხვა) ალერგენის აღმოსაჩენად.
9. სასურველია, მძიმე ალერგიის რისკის მქონე ბავშვი ატარებდეს საიდენტიფიკაციო ნიშანს.
იმ ბავშვებისთვის, რომელთაც წარსულში ჰქონიათ ანაფილაქსია ან სხვა მძიმე ალერგიული
რეაქცია, საბავშვო დაწესებულებაში უნდა არსებობდეს გადაუდებელ შემთხვევებში
ქმედების ზუსტი გეგმა.
10. ზოგიერთი საკვები პროდუქტის მიმართ ალერგიის შემთხვევაში, შესაძლოა ადგილი
ჰქონდეს ე.წ. ჯვარედინ რეაქციას. ასეთ დროს ალერგიული რეაქცია შეიძლება განვითარდეს
არა კონკრეტულად ცნობილ ალერგენზე, არამედ მის ,,მონათესავე“ რომელიმე პროდუქტზე
(იხ. ცხრილი). ეს ინფორმაცია აუცილებლად უნდა გამოვიყენოთ ალერგიული ბავშვისთვის
საკვების შერჩევის და მომზადების პროცესში.

ცხრილი #6: საკვების მიმართ ალერგიის ბუნებრივი მიმდინარეობა და ჯვარედინი

რეაქცია გავრცელებულ ალერგენებს შორის.

საკვები გამოვლენის ასაკი ჯვარედინი რეაქცია დასრულების ასაკი

ქათმის კვერცხის 6-24 თვე სხვა ფრინველის 7 წელი (75%-ში)
ცილა კვერცხი

43
 ძროხის რძე 6-12 თვე თხის, ცხვრის, 5 წელი (76%-ში)
კამეჩის რძე
მიწის თხილი 6-24 თვე სხვა პარკოსნები, სამუდამო (20%-ში
ბარდა, ოსპი; სრულდება 5 წლის
თხილეული (35-50%- ასაკისთვის)
ში)
თხილეული 1-7 წელი სხვა ტიპის სამუდამო (9%-ში
(თხილი, კაკალი, თხილეული და სრულდება 5 წლის
ნუში და ა.შ.) მიწის თხილი ასაკისთვის)
სეზამი (ქუნჯუთი) 6-36 თვე თხილეული და სამუდამო (20%-ში
მიწის თხილი სრულდება 7 წლის
ასაკისთვის)
თევზი მოზარდები, სხვა ჯიშის თევზი სამუდამო
მოზრდილები
ხორბალი 6-24 თვე სხვა, გლუტენის 5 წელი (80%-ში)
შემცველი
მარცვლეული
სოიო 6-24 თვე სხვა მარცვლეული 2 წელი (67%-ში)
კივი ნებისმიერი ბანანი, ავოკადო, უცნობია
ლატექსი

განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე ბავშვები და სამკურნალო

დიეტები

1. ზოგიერთი ბავშვისთვის საბავშვო დაწესებულების სტანდარტული მენიუ არ გამოდგება.

ამისთვის ბევრი სხვადასხვა მიზეზი არსებობს, მაგ. განსაკუთრებული საჭიროებები ან
სამკურნალო დიეტები. განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე ბავშვს კვების პროცესის
გასაიოლებლად შესაძლოა, საკვებს განსაკუთრებული წესით მომზადება სჭირდებოდეს.
ასეთი ბავშვი შეიძლება სპეციალური დიზაინის მქონე ჭურჭელს იყენებდეს. ზოგიერთ
შემთხვევაში შესაცვლელია კვების განრიგი (სიხშირე, მიღებული საკვების რაოდენობა).
2. სამკურნალო დიეტა სჭირდება ისეთ ბავშვს, რომელსაც კვებითი ალერგია ან რაიმე
სახის საკვების აუტანლობა აქვს, მაგალითად ცელიაკია, ლაქტოზის აუტანლობა და ა.შ.
3. თითოეულ კონკრეტულ შემთხვევაში ოჯახის მოვალეობაა, გააცნოს საბავშვო
დაწესებულების თანამშრომლებს სამედიცინო პერსონალის მიერ დანიშნული დიეტა
თუ კვებასთან დაკავშირებული სხვა რეკომენდაციები.
4. ყველა ბავშვი, მიუხედავად იმისა, საჭიროებს თუ არა განსაკუთრებულ დიეტას,
კვებისგან სიამოვნებას უნდა იღებდეს და საკვების არჩევისა და მასთან
ექსპერიმენტირების საშუალება უნდა ჰქონდეს.

44
კვებასთან დაკავშირებული წესები სხვადასხვა კულტურაში

1. სხვადასხვა ეთნიკურ და რელიგიურ ჯგუფებს კვებასთან დაკავშირებული

განსხვავებული წეს-ჩვეულებები და შეზღუდვები აქვთ. წესები შეეხება იმას, თუ რა
საკვების მიღებაა დაშვებული, შეიძლება თუ არა ორი განსხვავებული საკვების ერთად
მიღება, როგორ უნდა მზადდებოდეს საკვები და დროის რა მონაკვეთშია კონკრეტული
საკვების მიღება დაშვებული. მცირე ასაკის ბავშვები, როგორც წესი, მარხვის პროცესში
არ მონაწილეობენ, თუმცა ამ პერიოდში იცვლება ის ძირითადი საკვები, რომელსაც
ოჯახში მოიხმარენ.
2. საბავშვო დაწესებულების თანამშრომლებმა და ოჯახმა ერთად უნდა განიხილონ, ამ
თავისებურებების გათვალიწინებით ხომ არ არის ბავშვის დიეტაში რაიმე ცვლილებების
შეტანის აუცილებლობა.

45
ცხრილი N7. ორკვირიანი (10 სამუშაო დღე) მენიუს ნიმუში
ორშაბათი სამშაბათი ოთხშაბათი ხუთშაბათი პარასკევი

საუზმე
მარცვლოვანი წიწიბურას ფაფა რძით 3/4 მარცვლეულის პური 1 ნაჭერი7 მანანის ფაფა რძით ¾ პური 1 ნაჭერი
შემადგენელ
ი ნაწილები
სავალდებუ

რძის პროდუქტი ფინჯანი6 ფანტელები (25-35გრ) იხ. სასმელი ფინჯანი ყველი 20 გრ

რძით (3/4-1 ფინჯ.)
ხილი ბანანი ½ ან 1 ც ვაშლი ½ ან 1 ც კარალიოკი ½ ან 1 ც მანდარინი ½ ან 1 ც მსხალი ½ ან 1 ც
ლო

სასმელი ხილის ჩაი კენკრის ჩაი რძე ¾-1 ფინჯანი რძე ¾-1 ფინჯანი
ცხიმი კარაქი 10 გრ
არასავალდებუ

შემადგენელი

ტკბილი ტოსტი (1 ნაჭერი) + ჯემი თაფლი ან ჯემი 2,5 ჩ.კ.

ნაწილები

(2,5 ჩ.კ.=20გრ) (20გრ)

ცილოვანი მოხარშული კვერცხი 1 ც ერბო-კვერცხი 60 გრ
ლო

წახემსება
ბოსტნეულის ჩხირები პური 1 ნაჭერი ნადუღით ხაჭო ხილით სენდვიჩი ყველით და მოთუშული ვაშლი
ბოსტნეულით
სადილი
პირველი კერძი ბოსტნეულის სუპი ბოსტნეულის ასორტი 100- გოგრის სუპი ½ ფინჯანი ისპანახის სუპი 40-60გრ კიტრის და პომიდვრის სალათი
(კომბოსტო, სტაფილო, 120გრ 100-120გრ
ჭარხალი) ½ ფინჯანი
ძირითადი კერძი ორაგულის ფილე 40-50გრ მაკარონი ხორცით 130- თინუსი 40-50გრ გუფთა 40-50გრ ლობიოს კერძი 150-200გრ
150გრ+50გრ
გარნირი კარტოფილის პიურე 130- ბარდა, ბრინჯი 50გრ ბრინჯი 130-150გრ
150გრ
რძის პროდუქტი ყველი 20გრ მაწონი ატმით 100-125მლ ყველი 20გრ ყველი 20გრ ყველი 20 გრ
დესერტი ვაშლი ½ ან 1 ც მოთუშული ვაშლი ფორფოხლის წვენი 125 მლ ბანანი ½ ან 1 ც
სასმელი წყალი წყალი წყალი წყალი
მარცვლეული დაუცეხვავი პური 1 პური 1 ნაჭერი დაუცეხვავი პური 1 პური 1 ნაჭერი მჭადი 40 გრ
ნაჭერი ნაჭერი
სამხარი
მარცვლოვანი მარცვლეულის ორცხობილა 1 ნაჭერი შვრიის ორცხობილა 1 ც ხრაშუნა პური 1 ნაჭერი
რძის პროდუქტი ფანტელები (25-35გრ) იოგურტი კენკრით ½ ნადუღი პიტნით/მწვანილებით
მწვნით ½ ფინჯანი ფინჯანი 20 გრ
ხილი ბანანი ½ ან 1 ც ხილის სალათი ½ ფინჯანი
სასმელი ხილის ჩაი ან წყალი წყალი

6 1 ფინჯანი = 240 მლ
7 1 ნაჭერი პური = 40 გრ

46
 ორშაბათი სამშაბათი ოთხშაბათი ხუთშაბათი პარასკევი

საუზმე
მარცვლოვანი შვრიის ფაფა 3/4 ბრინჯის ფაფა ხილით ფრანგული ტოსტი ლავაშის ხვეულა პური 1 ნაჭერი
სავალდებულო
შემადგენელი

ფინჯანი (3/4-1 ფინჯ.) („ყიყლიყო“) ნადუღით

ნაწილები

რძის პროდუქტი იხ. სასმელი ყველი 20 გრ

ხილი ატამი ½ ან 1 ც ჭერამი/ქლიავი ½ ან 1 ც მარწყვი მსხალი ½ ან 1 ც
სასმელი ხილის ჩაი კენკრის ჩაი რძე ¾-1 ფინჯანი ხილის ჩაი რძე ¾-1 ფინჯანი
ცხიმი
არასავალდებუ

შემადგენელი
ნაწილები

ტკბილი
ცილოვანი ერბო-კვერცხი 60 გრ
ლო

წახემსება
ბოსტნეულის ჩხირები სალათა პაპრიკას პური 1 ნაჭერი სენდვიჩი ყველით და მოთუშული ვაშლი
ნავებში ნადუღით ბოსტნეულით
სადილი
პირველი კერძი ბროკოლის სუპ-პიურე სტაფილოს და ყაბაყის სტაფილოსა და სალათა პაპრიკას ბოსტნეულის სალათი
½ ფინჯანი გამომცხვარი ჩხირები ჯანჯაფილის სუპი ½ ნავებში კომბოსტოს ნავებში
ფინჯანი
ძირითადი კერძი ქათმის შნიცელი საქონლის ხორცის ქათმის და მაკარონის ცხობილი თევზის და ისპანახის
გამომცხვარი შეჭამანდი ბოსტნეულის ნაგეტები ხორცით და ტომატით ცხობილი
ბოსტნეულით 130- („კატლეტები“) 2-3 ც
გარნირი 150გრ მოხარშული წიწიბურა ვერმიშელი 130-150გრ
130-150გრ
რძის პროდუქტი გაწურული მაწონი ყველი 20გრ ყველი 20გრ ხაჭო 20გრ ყველი 20 გრ
დესერტი კენკრით 100-125მლ ნესვი მოთუშული ვაშლი ფორფოხლის წვენი 125 ბროწეულის/ალუბლის წვენი
სასმელი წყალი წყალი წყალი მლ 125მლ
მარცვლეული დაუცეხვავი პური 1 პური 1 ნაჭერი დაუცეხვავი პური 1 პური 1 ნაჭერი მჭადი 40 გრ
ნაჭერი ნაჭერი
სამხარი
მარცვლოვანი „ოლადები“ ვაშლით ლავაშის ხვეულა ბანანის „ოლადები“ ხაჭოს ბურთულები სენდვიჩი ყველით
რძის პროდუქტი ტკბილი ხაჭოთი არაჟნით
ხილი ხილის სალათი ½
ფინჯანი
სასმელი ხილის ჩაი ან წყალი რძე ½ ფინჯანი ან ხილის ჩაი წყალი წყალი
წყალი

47
ცხრილი #8. სხვადასხვა ქვეყნის რეკომენდაციები პროდუქტების დღიურ რაციონთან და რაოდენობასთან დაკავშირებით

Sveicaria Germania safrangeTi italia

siTxeebi yoveldRiurad 1-2l sakmarisi wyali survilis sakmarisi raodenobiT wyali

daumtkbari siTxe. raodenobiT siTxeebi mixedviT
umjobesia – wyali
dRiuri doza: minimum dRiuri doza:
dRiuri doza: 1.5l 1.5-2l
1-2l

xili da sxvadasxva feris dReSi 5-jer dReSi minimum 5- meti saxameblis Semcveli
bostneuli xilis 5 ulufa jer produqtebi, parkosnebi xili da
yoveldRiurad bostneuli

dRiuri doza:
dRiuri doza: 3-4-jer 150g xili
dRiuri doza: dRiuri doza: minimum da
3-jer 120g bostneuli 400g an meti 5-jer 80-100g 2-jer 50g salaTa an
da bostneuli 250g momzadebuli bostneuli.
2-jer 120g xili da
250g xili an meti
saxameblis yoveldRiurad 3 sakmarisi yovel kvebaze dRiuri doza:
Semcveli ulufa. miaqcieT raodenobiT misaRebad 3-6-jer 50g puri
produqtebi yuradReba, rom saxameblis Semcveli survilis da
marcvleuli iyos produqtebi da mixedviT 1-2-jer 20g orcxobila
daucexvavi, kartofili. da
mTelmarcvlovani 1-2-jer 80g makaroni/brinji

dRiuri doza: kviraSi:

200-250g momzadebuli 1-2-jer 200g kartofili
makaroni/kartofili
dRiuri doza: an 150-180g
momzadebuli brinji

48
 3 X 75-125g da
puri/comeuli 200-300g puri (an 150-
an 250g puri da 50-60g
60-100g parkosnebi marcvleulis
(mSrali wona) fantelebi)
an
45-75g makaroni/brinji
da a.S _(mSrali wona)
rZe da 3 ulufa rZe da rZis nawarmi dReSi samjer
rZis yoveldRiurad yoveldRiurad
nawarmi
dRiuri doza: dRiuri doza:
dRiuri doza: 3-jer 125g 3-jer 125 g rZe/iogurti
dRiuri doza: 200-250g rZe/iogurti iogurti an 100-
3-jer 200ml rZe an + 120g mdnari kviraSi:
150-200g iogurti/xaWo 50-60g yveli yveli 2-3-jer 50g yveli an 100g mdnari
an 30g magari yveli/ an 30g yveli an yveli
60g rbili yveli. erTi Wiqa rZe
xorci, 1 ulufa 1-2-jer kviraSi 1-2-jer dReSi
Tevzi, yoveldRiurad Tevzi, xorci
kvercxi da Zexveuli da kvercxi
sxva cilis – zomierad.
Semcveli
produqtebi dRiuri doza: kviris doza: dRiuri doza: dRiuri doza:
1-jer 100-120g 300-600g xorci 1-2-jer 100g 1-2-jer 50-70g xorci an 1
xorci/Tevzi (mSrali + xorci/Tevzi an kvercxi an 100g Tevzi an 30g
wona) 80-150g 2 kvercxi xmeli parkosnebi an 80-120g
an 2-3 kvercxi an 30g naklebcximiani Tevzi axali parkosnebi
magari an 60 rbili +
yveli an 150-200g xaWo/ 70g cximiani Tevzi minimum kviraSi
mdari yveli + orjer meniuSi
3 kvercxi unda iyos Tevzi
zeTi cximi, zeTi da Txileuli naklebi cximi da miirTviT cximebi: miaqcieT yuradReba
Txileuli yoveldRiurad mcire cximiT mdidari SezRuduli xarisxs da SezRudeT misaRebi
raodenobiT. produqtebi raodenobiT raodenoba

49
 karaqi da margarini –
iSviaTad.
dRiuri doza:
3-4-jer 10g
dRiuri doza: dRiuri doza:
20-30g mcenareuli 15-30g
zeTi karaqi/margarini
+ +
20-30g Txileuli 10-15g Zeit
+
10g karaqi an
margarini saWiroebis
SemTxvevaSi
tkbileuli, mxolod mcire Saqari da marili – tkbili Saqari, tkbileuli, damtkbari
mariliani raodenobiT zomierad produqtebis sasmelebi mxolod
saWmeli SezRudva janmrTelobisTvis usafrTxo
raodenobiT
sxva iodirebuli da miaqcieT yuradReba marili: marili: mxolod mcire
rCevebi ftorirebuli marili, wonas, imoZraveT da SezRudeT raodenobiT
mxolod iSviaT mravalferovani gamoyeneba. miaqcieT yuradReba wonas da
SemTxvevebSi sakvebi miirTviT moZraoba: iareT fexiT.
yoveldRiuri,
yoveldRiurad 30 minimum 30
wuTiani moZraoba wuTiani swrafi
siaruli

50
დანართები

51
ერთკვირიანი დასურათებული მენიუ ბავშვთათვის

ორშაბათი სამშაბათი ოთხშაბათი ხუთშაბათი პარასკევი

საუზმე

წახემსება

სადილი

სამხარი

52
53
შაბლონი თვითკონტროლისათვის

შაბლონი გათვლილია ოთხკვირინ მენიუზე და მოიცავს კვების დაგეგმვის, კერძების

მომზადებისა და განაწილების კონტროლს

სადილი შესრულდა ვერ

შესრულდა
მარცვლეული და კარტოფილი
მარცვლეული 20-ჯერ, აქედან:
მინიმუმ 4-ჯერ დაუცეხვავი/მთელმარცვლოვანი პროდუქტი
მაქსიმუმ 4-ჯერ კარტოფილის პრდუქტები
ბოსტნეული და სალათები
ბოსტნეული (ახალი ან გაყინული), პარკოსნები, სალათი - 20-
ჯერ, აქედან:
მინიმუმ 8-ჯერ უმი ბოსტნეული
ხილი
ხილი მინიმუმ 8-ჯერ
ხილი უნდა იყოს უმი ან გაყინული, შაქრის დანამატის
გარეშე
რძე და რძის ნაწარმი
რძე და რძის ნაწარმი მინიმუმ 8-ჯერ. შემდეგი
მახასიათებლებით:
რძე – 1,5%-იანი
იოგურტი/მაწონი – 1,5–1,8%-იანი
ყველი – დაბალი ცხიმიანობს (<50%)
ხაჭო დაბალი ცხიმიანობის (მაქსიმუმ -20%)
ხორცი, თევზი, კვერცხი, ძეხვი
ხორცი, ძეხვი – მაქსიმუმ 8-ჯერ, აქედან:
უცხიმო მჭლე ხორცი მინიმუმ -4-ჯერ
თევზი – მინიმუმ 4-ჯერ, აქედან:
ცხიმიანი თევვზი, მინიმუმ – 2-ჯერ
ცხიმი და ზეთი
ძირითადი ცხიმი მენიუში - რაფსის ზეთი
სასმელები
სასმელი ან მინერალური წყალი – 20-ჯერ
კვების დაგეგმვა და კერძის მომზადება
კვების დაგეგმვა
ოთხკვირიანი (20-დღიანი) მენიუს არსებობა
მოთხოვნის შემთხვევაში, შესაძლებელია ოვო-ლაქტო-
ვეგეტარიანული კერძის შეთავაზება
მენიუში არის სეზონური პროდუქტები

54
მენიუში გათვალისწინებულია კულტურული, რელიგიური
მრავალფეროვნებით განპირობებული სხვადასხვა კვების
ჩვევები
მარცვლეული და კარტოფილი მონაცვლეობითაა მენიუში
კვებითი აუტანლობის, ალერგიის შემთხვევაში, მშობელს
უნდა მიეცეს შესაძლებლობა ბავშვის დიეტის დაგეგმვაში.
მენიუს შერჩევისას გათვალისწინებულია ბავშვების
სურვილები
კერძის მომზადება
მომზადებისას გამოყებებულია ნაკლებცხიმიანი
პროდუქტები
ზეთში შემწვარი პროდუქები გამოყენებულია მაქსიმუმ 4-
ჯერ
ბოსტნეულის, კარტოფილის დასამზადებლად გამოიყენება
ისეთი მეთოდები, რაც პროდუქტს უნარჩუნებს ვიტამინებს
და სასარგებლო ნივთიერებებს.
გამოიყენება ცოცხალი მწვანილი
იშვიათად გამოიყენება მხოლოდ იოდირებული მარილი
შაქარი გამოიყენება იშვიათად
ახლადდამზადებული საკვები ოთახის ტემპერატურაზე არ
შეინახოთ 2სთ-ზე მეტხანს.
ცივი კერძების შენახვა, ტრანსპორტირება, გაცემა უნდა
მოხდეს მაქსიმუმ 7 °ჩ -ზე.
ცხელი კერძების შენახვა, ტრანსპორტირება, გაცემა უნდა
მოხდეს მინიმუმ 65 °ჩ -ზე.
მენიუს ჩამოყალიბება
მენიუ ყოველთვის ხელმისაწვდომია მშობლებისთვისაც
რამდენიმე სხვადასხვა მენუს შეთავაზებისას ისინი
მკაფიოდაა გამოყოფილი ერთმანეთისგან
აღნიშვნები და მინიშნებები განმარტებულია
ხორციანი კერძის არსებობისას დასახელებულია რა
ცხოველის ხორცია გამოყენებული
მენიუ გამოკრულია ასევე ბავშვებისთვის ხელმისაწვდომ
ადგილზე, მათთვის გასაგებ ენაზე
ხარისხის კონტროლი გარემო-პირობებზე
ადგილი სადაც ბავშვები იკვებებიან არის ნათელი, საკმარისი
ადგილით და ინვენტარით თითოეული ბავშვისთვის
კვების დრო გამოყოფილია სხვა აქტივობებისგან
კვების დრო ზუსტად არის გამოყოფილი
ზუსტად არის გამოყოფილი კვებისთვის გარკვეული
ხანგრძლივობა
კვების პროცესს მოეთვალყურეობს აღმზრდელი/
მასწავლებელი

55
მშობლები იღებენ ინფორმაციას კვების პრინციპების
შესახებ.

56
ალერგიით, ან სხვა კვებითი აუტანლობით დაავადებული ბავშვის
საინფორმაციო ფურცელი

სახელი და გვარი
ბაღის ჯგუფი
კვებითი აუტანლობის ტიპი

პროდუქტების ჩამონათვალი
რომელთაც უნდა მოერიდოს ბავშვი
“შემცვლელი საკვების” ჩამონათვალი,
რომელზეც პრობლემა არ ვლინდება
ინფორმაცია პირველადი დახმარების
შესახებ
მშობლის ტელეფონის ნომერი

57
“საუზმის თეფში”

58
“საუზმის დამატებითი თეფში“

59
“სადილის თეფში“

60
“სამხარის თეფში“

61
კერძების რეცეპტები 2-6 წლის ბავშვებისათვის

ინგრედიენტები მოცემულია 10 ულუფისათვის

bostneulis supi kombostoTi,

stafiloTi da WarxliT (uxorco
“borSCi”)

xaxvi – 1 c saSualo zomis (75 g),

wvrilad daWrili

stafilo – 1 c saSualo zomis (90 g),

gaxexili

Warxali – 1 c saSualo zomis (100 g),

gaxexili

kombosto – 250g, wvrilad daWrili

mwvanili – 1/2 kona (30 g)

zeTi – 2 s.k.

wyali an bostneulis naxarSi – 1 l.

zeTSi moTuSeT wvrilad daWrili xaxvi da gaxexili stafilo. rogorc ki

bostneuli gaxdeba oqrosferi, daasxiT wyali an bostneulis naxarSi da
CaamateT kombosto. xarSeT kombostos momzadebamde da CaamateT Warxali.
xarSeT 3-5 wT, bolos CayareT daWrili mwvanili, mcire raodenobiT marili da
gadmodgiT cecxlidan.

erTi ulufa - daaxl. 125 ml

energia cximi naxSirwyali cila natriumi kaliumi vitamini E

(kkal) (g) (g) (g) (mg) (mg) (m)g
41,5 2,72 4,1 0,7 18,8 112,8 1,2
vitamini foliumis vitamini C kalciumi magniumi rkina ujredisi
B1 (mg) mJava (mkg) (mg) (mg) (mg) (mg) (mg)
0,04 25,2 10,6 16,3 7,2 0,1 1,3

62
bostneulis asorti

paprika (bulgaruli wiwaka)

sxvadasxva feris – 4 c saSualo
zomis (saSualod 360 g)

kitri – 3 c saSualo zomis (450 g)

stafilo – 4 c saSualo zomis (350 g)

yvavilovani kombsto – 1/3 saSualo

zomis Tavi (200 g), mowaluli

brokoli – 2/3 saSualo zomis Tavi

(200 g), mowaluli

mduRare wyalSi CadeT gasufTavebuli da garecxili yvavilovani kombosto da

xarSeT 5 -10 wuTi, Semdeg amoiReT wylidan da daaWeriT yvaviledebi ReroebiT.
igive exeba brokolis.

Cxirebad daWrili umi paprika (bulgaruli wiwaka), kitri, stafilo, yvavilovani

kombosto da brokoli daalageT TefSze an momcro jamebSi, ise, rom gamovides
feradi da lamazi asorti.

erTi ulufa - daaxl. 150 g

energia cximi naxSirwyali cila natriumi kaliumi vitamini E

(kkal) (g) (g) (g) (mg) (mg) (m)g
42,3 0,2 8,88 1,96 39,6 369,7 1,08
vitamini foliumis vitamini C kalciumi magniumi rkina ujredisi
B1 (mg) mJava (mkg) (mg) (mg) (mg) (mg) (mg)
0,1 52,2 72,48 34,4 16,74 0,32 3,22

63
gogris sup-piure

gogra – 1 saSualo zomis (900 g)

kartofili – 1 saSualo zomis

(200 g)

stafilo – 1 saSualo zomis (90

g)

xaxvi - 1 saSualo zomis (75 g)

zeTi – 2 s.k.

wyali - 1 l

zeTSi moTuSeT kubebad daWrili bostneuli sanam ar gaxdeba oqrosferi.

daasxiT mduRare wyali. xarSeT bostneuli darbilebamde. daablendereT,
SeazaveT mcire raodenobis mariliT. TefSze SegiZliaT morToT mcire
raodenobiT, dabalcximiani araJniT an naRebiT.

erTi ulufa - daaxl. 125 ml

energia cximi naxSirwyali cila natriumi kaliumi vitamini E

(kkal) (g) (g) (g) (mg) (mg) (m)g
70,7 2,79 11,15 1,5 8,9 435,5 2,2
vitamini foliumis vitamini C kalciumi magniumi rkina ujredisi
B1 (mg) mJava (mkg) (mg) (mg) (mg) (mg) (mg)
0,12 20,9 13,4 26,2 17,6 0,92 1,35

64
ispanaxis sup-piure

ispanaxi – foTlovani nawilebi 1 didi

Sekvra (550 g), garecxili, uxeSad
daWrili

kartofili – 3 c (600 g), gaTlili,

daWrili kubebad

xaxvi – 1 c saSualo zomis (75 g),

wvrilad daWrili

niori – 2 kbili, daWyletili

mwvane xaxvi – ramdenime Reri, wvrilad

daWrili mosarTavad

zeTi – 2 s.k.

dabalcximiani naRebi – 50 ml

wyali – 1 l

zeTSi moTuSeT xaxvi da niori darbilebamde. daamateT kartofili da TuSeT 10

wT (kartofili ar unda daibrawos). daamateT wyali da xarSeT kartofilis
darbilebamde (arasrul moxarSvamde). daamateT ispanaxi da xarSeT 5-10 wT,
ingredientebis srul moxarSvamde. daamateT mcire raodenobiT marili, naRebi
da daablendereT. bolos morTeT mwvane xaxviT.

erTi ulufa - daaxl. 125 ml

energia cximi naxSirwyali cila natriumi kaliumi vitamini E

(kkal) (g) (g) (g) (mg) (mg) (m)g
100 3,91 14,2 3 50,15 595,8 2,26
vitamini foliumis vitamini C kalciumi magniumi rkina ujredisi
B1 (mg) mJava (mkg) (mg) (mg) (mg) (mg) (mg)
0,1 118,39 28,9 69,95 59,63 2,09 1,8

65
kitris da pamidvris salaTi

kitri - 4 c, gaTlili (600 g), kubebad

daWrili,

pamidori – 4 c (600 g), daWrili

saSualo zomis naWrebad.

daWrili bostneuli CayareT jamSi,

SesaZloa sxvadasxva sousiT
Sezaveba: mawoni mwvaniliT, zeTi +
limnis wveni + sunelebi.

erTi ulufa - daaxl. 120 g

energia cximi naxSirwyali cila natriumi kaliumi vitamini E

(kkal) (g) (g) (g) (mg) (mg) (m)g
18,4 0,12 3,54 0,94 4,2 224,2 0,32
vitamini foliumis vitamini C kalciumi magniumi rkina ujredisi
B1 (mg) mJava (mkg) (mg) (mg) (mg) (mg) (mg)
0,024 17,4 10,22 14,4 13,8 0,162 1,12

66
oragulis file garniriT

oragulis file – 500 g

kartofili – 7 saSualo zomis (1400

g) gaTlili kartofili

rZe –1/2 C.W., anaduRari

zeTi – 2 s.k.

oragulis file SeazaveT mcire raodenobiT mariliT da sunelebiT (mag. Savi

pilpili) da SewviT mcire raodenobis zeTSi an moasxiT mcire raodenobis zeTi
da gamoacxveT RumelSi. fxebgamoclili naWrebi daalageT TefSze.

kartofilis piure: moxaSeT kartofili srul darbilebamde da kargad

dasriseT. SeaTxeleT rZiT da Tavisi naxarSiT sasurvel konsistenciamde.
daumateT mcire raodenobiT marili.

erTi ulufa - daaxl. 200 g

energia cximi naxSirwyali cila natriumi kaliumi vitamini E

(kkal) (g) (g) (g) (mg) (mg) (m)g
231,7 8,2 26,5 12,5 40,6 806,6 1,1
vitamini foliumis vitamini C kalciumi magniumi rkina ujredisi
B1 (mg) mJava (mkg) (mg) (mg) (mg) (mg) (mg)
0,29 38,7 30,9 39,1 48,4 1,65 1,5

67
makaroni xorciT

makaroni – 700 g (mSrali wona)

saqonlis xorci – 400-500 g

moxarSuli, gatarebuli

xaxvi – 2 c saSualo zomis, wvrilad

daWrili

zeTi – 2 s.k.

sunelebi

xaxvi moTuSeT zeTSi, CaamateT gatarebuli, moxarSuli xorci, mcire

raodenobiT marili da, survilis SemTxvevaSi, sunelebi (xmeli qinZi, Zira,
qondari). kargad mourieT da TuSeT daaxloebiT 5 wT, Semdeg CaamateT
moxarSuli makaroni, kvlav mourieT da ramdenime wuTSi gadmodgiT cecxlidan.

erTi ulufa - daaxl. 200 g

energia cximi naxSirwyali cila natriumi kaliumi vitamini E

(kkal) (g) (g) (g) (mg) (mg) (m)g
374,4 9,6 47,75 22,2 33 238 1,45
vitamini foliumis vitamini C kalciumi magniumi rkina ujredisi
B1 (mg) mJava (mkg) (mg) (mg) (mg) (mg) (mg)
0 16,3 1,2 20,4 39,1 3,4 2,9

68
gufTa brinjiT

saqonlis xorcis farSi (umi) – 500g

xaxvi – 3/4 c saSualo zomis (60 g)

stafilo – 1 didi (100 g), gaxexili

an wvrilad daWrili

niori – 1 kbili, daWyletili

mwvanili – daWrili, mosarTavad

kvercxi – 1 c

brinji (umi) – 1 C.W.

zeTi – 2 s.k.

farSs SeurieT 1/2 C.W. brinji, kvercxi, mcire raodenobiT marili da suneli
(mag. Savi pilpili) da kargad mourieT, xeliT daamzadeT patara burTulebi.

zeTSi moTuSeT xaxvi, niori da stafilo. rogorc ki Seicvlis fers, daasxiT

cxeli, aduRebuli wyali, CaalageT xorcis burTulebi da CayareT darCenili
brinji. xarSeT dabal cecxlze brinjis moxarSvamde (periodulad nazad
amourieT). bolos CayareT mcire raodenobiT marili da moayareT mwvanili.

erTi ulufa - daaxl. 200 ml

energia cximi naxSirwyali cila natriumi kaliumi vitamini E

(kkal) (g) (g) (g) (mg) (mg) (m)g
179,7 6,78 14,8 12,39 36,5 188,7 1,21
vitamini foliumis vitamini C kalciumi magniumi rkina ujredisi
B1 (mg) mJava (mkg) (mg) (mg) (mg) (mg) (mg)
0,04 10 1,15 16,66 14,95 0,36 0,86

69
lobios SeWamandi

lobio (moxarSuli) – 1000 g

xaxvi - 1 c saSualo zomis (70 g), wvrilad

daWrili

stafilo – 1 c saSualo zomis (90 g),

wvrilad daWrili an gaxexili

niori – 2-3 kbili, daWyletili

pamidori – 6 c (800 g), kangaclili da

gaxexili

mwvanili – wvrilad daWrili

zeTi – 2 s.k.

zeTSi moTuSeT xaxvi, niori da stafilo, feris Secvlis Semdeg daamateT

pamidori da TuSeT, sanam gaxexili pamidvris masa ar Sesqeldeba da gaxdeba
metnaklebad erTgvarovani. Semdeg CaamateT moxarSuli lobio, mcire
raodenobiT marili da, survilis SemTxvevaSi, sunelebi. 5-7 wuTis Semdeg
gadmodgiT cecxlidan da daayareT mwvanili.

erTi ulufa - daaxl. 200 g

energia cximi naxSirwyali cila natriumi kaliumi vitamini E

(kkal) (g) (g) (g) (mg) (mg) (m)g
173,5 3,36 27,8 8,99 12 637,9 1,66
vitamini foliumis vitamini C kalciumi magniumi rkina ujredisi
B1 (mg) mJava (mkg) (mg) (mg) (mg) (mg) (mg)
0,202 145,1 13,55 49,2 53 2,42 7,76

70
Tinusi bardiT da brinjiT

Tinusi (moxarSuli, konservirebuli) 400 g

brinji (umi) 120 g

barda (moxarSuli) 325 g

vaSli 500 g

limoni

moxarSeT brinji, gadawureT da civi wyali gadaavleT. SeurieT barda, patara

kubebad daWrili vaSli da daCeCili Tinusi. moasxiT limonis wveni.

erTi ulufa - daaxl. 140 gr

energia cximi naxSirwyali cila natriumi kaliumi vitamini E

(kkal) (g) (g) (g) (mg) (mg) (m)g
148,9 1,405 21,81 12,18 22,34 245,6 0,11
vitamini foliumis vitamini C kalciumi magniumi rkina ujredisi
B1 (mg) mJava (mkg) (mg) (mg) (mg) (mg) (mg)
0,12 23,64 6,9 18,67 28,7 1,13 3,34

71
sadilebi

I kerZi

brokolis sup-piure

ingredientebi 8-10 ulufisTvis:

 5 naWeri gaxuxuli puri (sasurvelia daucexvavi)

 zeTi ~ 1sk
 3-4 kbili niori, daWyletili
 1 didi Tavi xaxvi, daWrili
 2 didi kartofili, gaTlili, daWrili
 2 l wyali
 1200 g brokoli, daWrili yveviledebis nawilebi
 1/2 Wiqa qinZi, daWrili
 1/2 Wiqa (150 g) dabali cximianobis araJani

momzadebis wesi

did tafaze an sqelZirian qvabSi daasxiT 1 sk zeTi, dayareT xaxvi, SuSeT

daaxloebiT 5 wT, darbilebamde (ar unda gaxdes oqrosfri), daamateT niori da
SuSeT kidev 30 wm. daamateT kartofili da wyali, wamoduRebis mere SeamcireT
cecxli da xarSeT 10 wT. Semdeg daamateT brokoli da xarSeT 5-10 wT,
darbilebamde. gamorTeT cecxli, CaamateT mwvanili. miRebuli supi
daablendereT erTgvarovani masis miRebamde. ulufebi amoiReT jamebSi da
morTeT araJniT da gaxuxuli puriT.

stafilosa da janjafilis supi

ingredientebi 8-10 ulufisTvis:

 zeTi ~1 sk
 2 mozrdili Tavi xaxvi, daWrili
 4 kbili niori, daWyletili
 4 sk janjafili, wvrilad gaxexili
 1 kg kartofili (sasurvelia tkbili kartofili), gaTlili da daWrili
 8 c didi stafilo (~1200g), gaTlili da daWrili
 2 l wyali (sasurvelia 1 l wyali +1 l qaTmis naxarSi)
 250 g (1 Wiqa) mawoni
 ramdenime Reri mwvanili an mwvane xaxvis Reroebi mosarTavad, daWrili

momzadebis wesi:

72
did tafaze an sqelZirian qvabSi daasxiT 1 sk zeTi, dayareT xaxvi, SuSeT
daaxloebiT 5 wT, darbilebamde (ar unda gaxdes oqrosfri), daamateT niori da
janjafili, SuSeT kidev 1-2 wT. daamateT kartofili, stafilo da wyali,
wamoduRebis mere SeamcireT cecxli da xarSeT 15-20 wT, bostneulis
darbilebamde. gamorTeT cecxli da cota SeagrileT, daablendereT
erTgvarovani masis miRebamde. gaanawileT supi jamebSi, morTeT mawvniT da
mwvaniliT.

stafilos da yabayis gamomcxvari Cxirebi

ingredientebi 10-12 CxirisTvis

 rbili karaqi formis sacxad

 2 sk zeTi
 100 g yabayi (~1/2 Wiqa, kargad dapresili), gaxexili
 80 g stafilo (~1/2 Wiqa, kargad dapresili), gaxexili
 2 Reri mwvane xaxvi, wvrilad daWrili
 3 kvercxi, aTqvefili
 40 g yveli (naklebmariliani)
 2 sk oxraxuSi, wvrilad daWrili
 1 sk fqvili

gaaxureT Rumeli 180°-mde, oTxkuTxa, araRrma formas (18.5 X 18.5) sm wausviT

karaqi, SesaZloa sacxobi qaRaldis Cafena, ise, rom qaRaldi ganmoefinos ori
sapirispiro kididan.

tafaze gaacxeleT zeTi da dayareT yabayi, stafilo da mwvane xaxvi. SuSeT 4-5
wT, bostneulis darbilebamde. Semdeg gadmodgiT da gaagrileT daaxloebiT 10
wT.

jamSi CayareT bostneuli, mwvanili, yveli, fqvili daamateT kvercxi da kargad

mourieT. miRebuli masa CaasxiT momzadebul formaSi da gaaTanabreT kovziT.
SedgiT RumelSi da acxveT daaxloebiT 12 wT. Semdeg gaagrileT 10 wT, amoiReT
formidan da daWeriT 10-12 mogrZo naWrad.

bostneulis salaTi kombostos navebSi

ingredientebi 10 ulufisTvis:

 1 sasalaTe kombosto (aizberfi, Cinuri kombosto, an axali kombosto), 10

cali gancalkevebuli, navis formis foToli
 2 saSualo stafilo, gaTlili da gaxexili

73
  2 paprika/bulgaruli (sasurvelia sxvadasxva feris), wvril, patara
Cxirebad daWrili.
 1/2 Wiqa mawoni
 2 sk yveli, gaxexili (naklebmariliani)

jamSi gaaerTianeT stafilo, bulgaruli, yveli da mawoni. SeazaveT sasurveli

sunelebiT (Savi pilpili, paprika), moaTavseT 1-2 sk kombostos TiToeul navSi
(salaTis foTlis SemTxvevaSi SeaxvieT tolmis msgavsad).

salaTa paprikas navebSi

ingredientebi 10 ulufisTvis

 wiTeli paprika/bulgaruli 5 c, patara zomis, SuaSi gaWrili da

gasufTavebuli
 2 c saSualo kitri, gaTlili, daWrili patara kubebad
 1/2 Wiqa simindis marcvlebi (marinadi)
 1 sk daWrili mwvanili (qinZi, oxraxuSi)
 1 sk zeTi

jamSi gaaerTianeT kitri, simindis marcvlebi da mwvanili. SeazaveT sasurveli

sunelebiT (Savi pilpili), moasxiT 1 sk zeTi (sasurvelia zeiTunis) da
mourieT. gaanawileT ulufebi bulgaruli wiwakis navebSi.

II kerZi

makaronis cxobili xorciT da tomatiT

ingredientebi 8-10 ulufisTvis:

 500 g mSrali makaroni

 2 sk zeTi
 2 xaxvi, wvrilad daWrili
 2 kbili niori, daWyletili
 500 g saqonlis farSi (naklebcximiani)
 400-500 g daWrili, kangaclili pamidori an qilis marinadi (konservi)
 1 sk tomatpasta
 250 g rbili yveli (naklebmariliani), gaxexili
 1 sk daWrili mwvanili

74
momzadebis wesi:

moxarSeT makaroni mozrdil qvabSi da gadawureT.

gaxurebul, zeTian tafaze dayareT xaxvi da niori da SuSeT darbilebamde,

daaxloebiT 3 wT. daamateT farSi da TuSeT feris Secvlamde. daamateT
pamidori da tomatpasta, TuSeT daaxloebiT 10 wT. bolos moayareT mwvanili.

SedarebiT Rrma sacxob formas wausviT zeTi, Tanabrad gadaanawileT makaroni,

moasxiT xorcis da tomatis narevi, zemodan ki moayareT yveli. gamoacxveT 180°-
ze daaxloebiT 5 wT, yvelis dadnobamde.

ulufis kaloriuloba: 2660 kj

qaTmis Sniceli gamomcxvari bosteuliT

ingredientebi 8-10 ulufisTvis:

 1 kg kartofili, gaTlili, msxvilad daWrili

 500-700 g sxva myari bostneuli (wvrili stafilo, gogra), daWrili
kartofilis msgavsad
 2 xaxvi, msxvil naWrebad daWrili
 zeTi qaTmis Sesawvavad
 3-4 W dafxvnili puris namcecebi
 1 W daWrili mwvanili
 1 W fqvili
 3-4 kvecxi, aTqvefili
 4-5 qaTmis file, gaWrili 4-ad (siganeze da sigrZeze, ise, rom gamovides
Txeli naWrebi), odnav dabegvili

momzadebis wesi:

jamSi CayareT kartofili, stafilo da gogra, moasxiT 1-2 sk zeTi, amourieT

xeliT, moayareT mcire raodenobiT marili da kvlav amourieT. gaanawileT
bostneuli araRrma sacxob tafaze da moaTavseT winaswar 200°-mde gaxurebul
RumelSi. acxveT momzadebamde, daaxloebiT 1 sT.

mozrdil jamSi moaTavseT puris namcecebi da mwvanili, amourieT. calke

jamebSi moaTavseT fqvili da kvercxi.

75
qaTmis naWeri amoavleT fqvilSi, daferTxeT, Semdeg amoavleT kvercxSi da
Semdeg puris namcecebSi da gadadeT sufTa, gaSlil TefSze, sasurvelia 30 wT-
iT moaTavsoT sayinuleSi.

CaasxiT zeTi didi zomis tafaSi, ise, rom zeTma dafaros tafis mTeli Ziri.
tafa dadgiT cecxlze da zeTis gaxurebis Semdeg CaalageT qaTmis naWrebi.
braweT xorci 3-3 wuTi orive mxridan. mas mere rac gaxdeba oqrosferi,
gadaitaneT sacxob formaze da SedgiT gaxurebul RumelSi 10 wT-iT. (SesaZloa
mxolod tafaze momzadebac, am SemTxvevaSi SedarebiT nel cecxlze unda
gaaCeroT metxans).

TefSebze gaanawileT qaTmis naWrebi da mouwyveT bostneuli.

kaloriuloba 2850 kj.

saqonlis xorcis SeWamandi

ingredientebi 10 ulufisTvis:

 2 sk zeTi
 800 g saqonlis rbili xorcis mTliani naWeri
 mozrdili xaxvi, wvrilad daWrili
 2 mozrdili stafilo, gaTlili, msxvil rgolebad daWrili
 2 c dafnis foToli
 2 Wiqa wyali an Zroxis bulioni
 2 sk tomatpasta.

momzadebis wesi:

zeTis naxevari daasxiT sqelZirian, cecxlgamZle qvabSi (magaliTad Tujis) da

dadgiT saSualo an maRal cecxlze. xorcis naWers wausviT cota marili da
Savi pilpili da moaTavseT gaxurebul qvabSi, gaaCereT 4-4 wT yvela mxridan,
ise, rom moibrawos da gadmodeT TefSze.

qvabSi CaasxiT darCenili zeTi, CayareT bostneuli da SuSeT darbilebamde,

daaxloebiT 5 wT, CaamateT tomati da dafnis foToli, mcire raodenobiT
marili da Savi pilpili. CaabruneT xorcis naWeri, daasxiT wyali. daaxureT
saxuravi, miiyvaneT aduRebamde da Semdeg dauwieT cecxls. xarSeT daaxloebiT
2 sT (xorcis darbilebamde), ramdenjerme gadaabruneT xorcis naWeri.

76
daWeriT xorci, xorcis boWkoebis perpendikularulad. gaanawileT daaxloebiT
50-60 g xorci TefSebze, moasxiT misive bostneulis sousi, garnirad gamodgena
moxarSuli wiwibura.

kaloriuloba – 1455 kj.

qaTmis da bosteulis nagetebi (katletebi)

ingredientebi 8 ulufisTvis:

 1 yabayi, gaxexili,
 500 g qaTmis farSi
 1 stafilo, gaxexili
 270 g simindis mrcvlebis marinadi, gawuruli
 1 kvercxi, aTqvefili
 1/2 Wiqa dafSvnili puri.

momzadebis wesi:

gaaxureT Rumeli 200°-mde. sacxob formaSi CaafineT sacxobi qaRaldi da

wausviT zeTi.

did jamSi CayareT xeliT gawuruli yabayi, stafilo, simindi, farSi da

kvercxi, moayareT mcire raodenobiT marili. amourieT xeliT.

dafSvnili puri CayareT mozrdil jamSi. farSisgan xeliT daamzadeT momcro

nagetebi, amoavleT dafSvnil purSi, zedmeti daferTxeT moaTavseT sacxob
formaSi da acxveT 15-20 wT-is ganmavlobaSi, momzadebamde. naxevari drois
gasvlis mere amoabruneT nagetebi.

TefSebze gaanawileT nagetebi (TiTo TefSze 2-3 c) da moudeT garniri,

magaliTad vermiSeli.

Tevzis da ispanaxis cxobili

ingredientebi 8-10 ulufisTvis:

 1 kg ispanaxis foTlebi
 2 kbili niori, daWyletili
 1 kg Tevzis file (mag. virTevza/ треска), msxvilad daWrili
 1 limoni, cedra da wveni

77
  1 sk daWrili kama
 1 Wiqa yveli, gaxexili
 1/2 dafSvnili puri
 mcire raodenobiT marili da Savi pilpili

gaaxureT Rumeli 200°-mde. Rrma formas wausviT zeTi.

niori da mcire raodenobis marili aurieT ispanaxis foTlebSi. foTlebi

Tanabrad gaanawileT formaSi, zemodan daalageT Tevzis naWrebi, moasxiT
limnis wveni, moayareT cedra, marili, Savi pilpili da kama. Semdeg moayareT
yveli da bolos dafSvnili puri. forma dafareT folgiT da acxveT 15 wT,
Semdeg moaSoreT folga da acxveT kidev 8-10 wT, Tevzis srul momzadebamde
(SeamowmeT CangliT, advilad unda iSlebodes) da zedapiris mobrawvamde.

gadaanawileT TefSebze da moudeT puri.

vaxSami:

“aladebi” vaSliT

ingredientebi 10 ulufisTvis (24 c):

 1,5 W fqvili
 2 sk Saqari
 1 kvercxi
 300 ml rZe an mawoni
 1/2 Wiqa (150 g) vaSlis piure
 20-30 g karaqi, damdnari
 1/2- 1 Ck soda

jamSi SeurieT fqvili, Saqari da soda. SuaSi TiTiT gaakeTeT CaRrmaveba,

CaasxiT rZe da kvercxi. kargad mourieT da CaamateT vaSlis piure.

gaaxureT didi tafa da wausviT karaqi. kovziT daasxiT “aladebi” tafaze da

daaxloebiT 2-3 wT-is mere (mas mere rac gaCndeba buStukebi) gadmoabruneT da
kidev 2-3 wT gaaCereT. comis xelaxali dasxmis win kvlav mousviT karaqi.
mravaljeradi Sewvis SemTxvevaSi SualedebSi ramdenjerme garecxeT tafa.

gadaanawileT TefSebze 2-3 “aladi” da WiqaSi an jamSi 1/2 W mawoni.

lavaSis xveula tkbili xaWoTi

ingredientebi 10 ulufisTvis

78
  3 c Txeli (“somxuri”) lavaSi, TiTo lavaSisgan gamodis daaxloebiT 3
xveula
 15-20 sk xaWo
 15 Ck muraba (ukurko) an daWrili xili (daaxloebiT 200g) da qiSmiSi (2
sk).
 30 g karaqi Sesawvavad

Mmomzadebis wesi

jamSi msubuqad aurieT xaWo da muraba an xaWo, xili da qiSmiSi. Txeli lavaSi
gaWeriT 3 Tanabar nawilad. TiToeul maTganze grZel zolad gaanawileT 1,5
sk xaWo da gadaaxvieT, gadaxvevisas SeuxvieT gverdebi, ise, rom xaWo ar
gadmovides. Ddid, cxel tafaze an dasaket tosterze/grilze wausviT karaqi da
dadeT xveulebi, SebraweT orive mxridan 2-2 wuTi.

bananis aladebi

ingredientebi 6 ulufisTvis:

 3/4 W fqvili
 1/4 Ck dariCini
 1/4 W Saqari
 1/3 W rZe
 1 kvercxi, aTqvefili
 1/2 Ck soda
 4 didi banani, kangaclili, daWrili diagonalur 6 did naWrad
 cota zeTi tafaze dasasxmelad
 200 g xaWo
 1 sk araJani

momzadebis wesi:

jamSi CayareT fqvili, dariCini, soda da Saqari, aurieT. SuaSi gaakeTeT

Rrmuli, CaasxiT kvercxi da rZe. kargad aTqvifeT.

gaxurebul, did tafaze daasxiT 1 sk zeTi. daasxiT TiTo-TiTo sk comi,

TiToeuls daadeT TiTo naWeri banani da daasxiT kidev cota comi. gaaCereT 2-3
wT da gadaabruneT, gaaCereT kidev 3 wT, comis gamocxobamde.

jamSi SeurieT xaWo da araJani.

TefSze moaTavseT 4 aladi da moudeT 1 sk araJnisa da xaWos narevi.

79
sendviCi yveliT

ingredientebi 1 ulufisTvis:

 2 Txeli naWeri puri

 1 naWeri (20-30g) yveli
 sezonuri bostneulis 2-3 naWeri

Ppuris naWrebs Soris moaqcieT yveli da SebraweT dasakec tosterSi an tafaze.

Tefze mouwyveT bostneulis 2-3 Cxiri (mag. kitri, bulgaruli).

lavaSis xveula naduRiT da omleti

ingredientebi 10 ulufisTvis:

 3 c Txeli (“somxuri”) lavaSi, TiTo lavaSisgan gamodis daaxloebiT 3

xveula
 naduRi 10 sk
 10-15 c salaTis foToli
 1 sk wvrilad daWrili pitna (arasavaldebuloa)
 10 kvercxi, aTqvefili

jamSi aurieT pitna da naduRi, SesaZloa mwikvi marilis damatebac. Txeli

lavaSis mesamedze erT zolad wausviT naduRi, daafareT salaTis foToli da
gadaaxvieT.

kvercxebi aTqvifeT jamSi, daamateT mwikvi marili da daasxiT cximwasmul,

miumwvav tafaze. mzadebis procesSi ramdenjerme mourieT.

TefSebze gaanawileT lavaSis xveulebi da moudeT omleti.

sauzme

Hherkulesis fafa

ingredientebi 10 ulufisTvis:

 20 sk herkulesis fantelebi
 5 W rZe

wamoduRebul rZeSi CayareT herkulesis fantelebi, kvlav wamoaduReT da

gamorTeT cecxli. fafa gaaCereT Tavdaxurul qvabSi 5-10 wT Semdeg ki
gaanawileT jamebSi. + sezonuri xilis ramdenime naWeri

80
brinjis fafa xiliT

ingredientebi 10 ulufisTvis

 1000-1200 g brinji, wyalSi moxarSuli

 500-600 ml rZe
 300-400 g wvrilad daWrili xili (mag. Bananasi, gargari, atami an tkbili
vaSli), xilis nacvlad SesaZloa Cirebis gamoyenebac, daaxloebiT 150-200
g qiSmiSi, “cukatebi”, an sxva.

momzadebis wesi

wyalSi moxarSul, cxel brinjs daasxiT rZe da aduReT 2-3 wT, Semdeg
gamorTeT cecxli da gaaCereT fafa Tavdaxurul qvabSi 15 wT, Semdeg
gaanawileT jamebSi da moayareT xili. qiSmiSebis SemTxvevaSi, qiSmiSi CayareT
fafaSi rZis CasxmisTanave.

TiTo ulufiTvis 1 patara naWeri puri, Txlad wasmuli karaqiT

franguli tostebi (“yiyliyo”)

ingredientebi 10 ulufisTvis

 10 naWeri puri
 6 kvercxi
 100-150 ml rZe
 20-30 g karaqi Sesawvavad

momzadebis wesi

jamSi aTqvifeT kvercxi da rZe, CaumateT mwikvi marili. cecxlze dadgiT didi
zomis miumwvavi tafa da wausviT karaqi. kvercxSi amoavleT puris naWrebi
rigrigobiT da daalageT gaxurebul tafaze. SewviT tostebi srul
momzadebamde, daaxloebiT 3-3 wuTi orive mxridan.

TiToeul ulufaze sezonuri xilis ramdenime naWeri

+ TiToeul ulufaze 1 W rZe.

81
xaWos burTulebi araJniT

ingredientebi 10 ulufisTvis

 500 g xaWo
 2 kvercxi
 fqvili daaxloebiT 200-300 g
 araJani 2.5 sk

jamSi aTqvifeT kvercxi, CaamateT xaWo da kargad mourieT, Semdeg etapobrivad

CaamateT fqvili, imdeni, rom gamovides nazi comi. xeliT mieciT grZeli zonris
forma, daaxloebiT 2 sm diametris da daWeriT 2-2,5sm naWrebad, xeliT mieciT
ovaluri forma da daalageT farTo TefSze. bolos CayareT mduRare wyalSi,
miiyvaneT wamoduRebamde da xarSeT momzadebamde, daaxloebiT 10 wT. Semdeg
gaanawileT jamebSi da moasxiT 1-1.5 Ck araJani.

1 Wiqa xilis wveni.

waxemsebebi

sezonuri xilis salaTi

bostneulis Cxirebi

xilis ramdenime naWeri da CurCxelas ramdenime naWeri TiToeul ulufaSi

82
გამოყენებული ლიტერატურა:

1. Agostoni C, Riva E, Giovannini M. Pediatrics. 1995;96(5 Pt 2):1002. Dietary fiber in weaning foods
of young children
2. American Academy of Pediatrics Committee on Nutrition. Feeding the child. In: Pediatric Nutrition,
7th ed, Kleinman RE, Greer FR (Eds), American Academy of Pediatrics, Elk Grove Village, IL 2014.
p.143.
3. American Dietetic Association. 2007. Position of the American Dietetic Association: oral health and
nutrition. Journal of the American Dietetic Association 107: 1418–28.
4. ANSES “Risques et bénéfices pour la santé des acides gras trans apportés par les aliments” avril
2005
5. Apports nutritionnels conseillés pour la population française (ANC) 3ème éd. Paris : Tec et doc.
Lavoisier, Paris, 2001
6. Benton D. 2004. Role of parents in the determination of the food preferences of children and the
development of obesity. International Journal of Obesity and Related Metabolic Disorders 28: 858–
69.
7. Birch LL, Fisher JO. 1998. Development of eating behaviours among children and adolescents.
Pediatrics 101: 539–49.
8. Center for Science in the Public Interest. Caffeine Content of Food and Drugs
9. Checklisten Gesunde Jause für Kindergarten und Schule
http://www.gesundegemeinde.ooe.gv.at/xchg/SID-3E0FBFED-
5B6304DF/hs.xsl/14531_DEU_HTML.htm
10. Commission of the European Union. Reports of the Scientific Committee of Food, 31th series,
Nutrient and energy intakes for the European Community, 11 December 1992.
11. Craig WJ, Mangels AR, American Dietetic Association. Position of the American Dietetic
Association: vegetarian Diets. J Am Diet Assoc 2009; 109:1266
12. Darmon N, Ferguson E, Identification of nutritionally adequate mixture of vegetable oils by linear
programming. J.Hum Nutr Diet, 2006; 19: 59-69.
13. Dunham L, Kollar LM. Vegetarian eating for children and adolescents. J Pediatr Health Care 2006;
20:27.
14. Dunham L, Kollar LM. Vegetarian eating for children and adolescents. J Pediatr Health Care 2006;
20:27.
15. Empfehlungen für die Ernährung von Kindern und Jugendlichen. Forschungsinstitut für
Kinderernährung Dortmund
16. FIT KID - Die Gesund-Essen-Aktion für Kitas http://www.fitkid-aktion.de/startseite.html
17. Gibson RS. 2005. Principles of Nutritional Assessment. New York: Oxford University Press
18. Gidding SS, Dennison BA, Birch LL, Daniels SR, Gillman MW, Gilman MW, Lichtenstein AH, Rattay
KT, Steinberger J, Stettler N, Van Horn L, American Heart Association, American Academy of
Pediatrics. Circulation. 2005;112(13):2061. Dietary recommendations for children and adolescents:
a guide for practitioners: consensus statement from the American Heart Association

83
19. Gussy MG, Waters EG, Walsh O, et al. 2006. Early childhood caries: current evidence for aetiology
and prevention. Journal of Paediatrics and Child Health 42: 37–43American Dietetic Association.
2007.
20. Hammons AJ, Fiese BH. Pediatrics. 2011;127(6):e1565. Is frequency of shared family meals related
to the nutritional health of children and adolescents?
21. Harland BF. Caffeine and nutrition. Nutrition 2000; 16:522
22. Kim SA, Grimm KA, May AL, Harris DM, Kimmons J, Foltz JL. Pediatr Clin North Am. 2011
Dec;58(6):1439-53, xi. Strategies for pediatric practitioners to increase fruit and vegetable
consumption in children.
23. Lack G. Food allergy. New England Journal of Medicine 359: 1252–60
24. Larson N, Story M, Eisenberg M, Neumark-Sztainer D. 2006. Food preparation and purchasing roles
among adolescent: associations with sociodemographic characteristics and diet quality. Journal of
the American Dietetic Association 106 (2): 211–19.
25. M. Kersting · M.J. Lentze, Perspektiven in der Kinderernährung, Monatsschr Kinderheilkd 2014 ·
162:623–629 · DOI 10.1007/s00112-014-3088-7
26. Mann J, Cummings JH, Englyst HN, et al. 2007. FAO/WHO scientific update on carbohydrates in
human nutrition: conclusions. European Journal of Clinical Nutrition 61: S132–7.
27. Mann J, Truswell AS (eds). 2007. Essentials of Human Nutrition. Oxford University Press
28. McClain AD, Chappuis C, Nguyen-Rodriguez ST, et al. 2009. Psychosocial correlates of eating
behaviour in children and adolescents: a review. International Journal of Behavioural Nutrition and
Physical Activity 6: 54
29. Moore LL, Bradlee ML, Gao D, Singer MR. J Pediatr. 2008;153(5):667. Effects of average childhood
dairy intake on adolescent bone health.
30. Nawrot P, Jordan S, Eastwood J, et al. 2003. Effects of caffeine on human health. Food Additives
and Contaminants 20: 1–30.
31. Nawrot P, Jordan S, Eastwood J, et al. 2003. Effects of caffeine on human health. Food Additives
and Contaminants 20: 1–30.
32. NHMRC. 2006. Nutrient Reference Values for Australia and New Zealand including Recommended
Dietary Intakes. Canberra: National Health and Medical Research Council; Wellington: Ministry of
Health.
33. OptiMIX Forschungsinstitut für Ernährung http://www.optimix-schmeckt.de/
34. Parnell WR, Wilson NC, Smith C. 2006. Dietary supplements: prevalence of use in the New Zealand
population. Nutrition and Dietetics 63: 199–205.
35. Pearson N, Biddle SJH, Gorely T. 2009a. Family correlates of breakfast consumption among
children and adolescents: a systematic review. Appetite 52: 1–7.
36. Promoting healthy nutrition. In: Bright Futures: Guidelines for Health Supervision of Infants,
Children, and Adolescents, 3rd, Hagan JF, Shaw JS, Duncan PM (Eds), American Acacemy of
Pediatrics, Elk Grove Village, IL 2008. p.121.
37. Recommandation nutrition. Le groupe d’étude des marchés de restauration collective et nutrition
(GEM-RCN). Version 2.0 - Juillet 2015.
38. Regan A, Parnell W, Gray A, et al. 2008. New Zealand children’s dietary intakes during school
hours. Nutrition and Dietetics 65: 205–10.

84
39. Sampson HA. 2004. Update on food allergy. Current Reviews of Allergy and Clinical Immunology
113: 805–19.
40. Savage JS, Fisher JO, Birch LL. 2007. Parental influence on eating behaviour: conception to
adolescence. Journal of Law, Medicine and Ethics Spring: 22–34.
41. Scaglioni S, Salvioni M, Galimberti C. 2008. Influence of parental attitudes in the development of
children eating behaviour. British Journal of Nutrition 99: S22–5.
42. Smith JM, Ditschun TL. 2009. Controlling satiety: how environmental factors influence food intake.
Trends in Food Science and Technology 20: 271–7.
43. Thomson B, Schiess S. 2010. Risk Profile: Caffeine in energy drinks and energy shots.
Environmental Science & Research Limited report prepared for New Zealand Food Safety Authority
44. Touger-Decker R, van Loveren C. 2003. Sugars and dental caries. American Journal of Clinical
Nutrition 78: 881S–92S.
45. U.S Department of Health and Human Services and U.S. Environmental Progection Agency. What
you need to know about mercury in fish and shellfish www.cfsan.fda.gov/~dms/admehg3.html
(Accessed on September 13, 2011).
46. UpToDate: Dietary recommendations for toddlers, preschool, and school age children.
47. US Food and Drug Administration. Fish: What pregnant women and parents should know.
http://www.fda.gov/Food/FoodborneIllnessContaminants/Metals/ucm393070.htm (Accessed on
July 08, 2014).
48. Ventura AK, Birch LL. 2008. Does parenting affect children’s eating and weight status?
International Journal of Behavioural Nutrition and Physical Activity 5: 15
49. WHO Regional Office for the Western Pacific. 2003. Diet, Food Supply and Obesity in the Pacific.
Manila: World Health Organization.
50. WHO. 2003a. Diet, Nutrition and the Prevention of Chronic Diseases. Report of a Joint WHO/FAO
Expert Consultation. Geneva: World Health Organization.
51. Wilson NC, Parnell WR, Wohlers M, et al. 2006c. Eating breakfast and its impact on children’s daily
diet. Nutrition and Dietetics 63: 15–20.
52. Food and NutritionGuidelines for HealthyChildren and Young People (Aged 2 –18 years): A
background paper
URL: http://www.health.govt.nz/publication/food-and-nutrition-guidelines-healthy-children-and-
young-people-aged-2-18-years-background-paper
53. Best Practices for Healthy Eating: A Guide To Help Children Grow Up Healthy
URL:
http://www.nemours.org/content/dam/nemours/www/filebox/service/preventive/nhps/heguide.
pdf
54. Nutritional guidance for early years, food choices for children aged 1-5 years in early education
and childcare settings. URL: http://www.gov.scot/resource/doc/89729/0021563.pdf
55. Food and Nutrition Guidelines for Pre-School Services –
URL: http://health.gov.ie/wp-content/uploads/2014/03/Food-and-Nutrition-Guidelines-for-Pre-
School-Services.pdf.
56. Sechster Schweizerischer Ernährungsbericht, 2012

85
 URL:http://www.blv.admin.ch/dokumentation/00327/04527/05229/05230/05235/index.html?lang
=de
57. Dietary Guidelines for Americans, 2010 URL:
http://www.cnpp.usda.gov/sites/default/files/dietary_guidelines_for_americans/PolicyDoc.pdf
58. MAF (New Zealand Ministry of Agriculture and Forestry). Clean, cook, chill. URL:
www.foodsmart.govt.nz/food-safety/tips/clean-cook-chill (accessed September 2011).
59. Position of the American Dietetic Association: oral health and nutrition. Journal of the American
Dietetic Association 107: 1418–28. MAF (New Zealand Ministry of Agriculture and Forestry). Clean,
cook, chill. URL: www.foodsmart.govt.nz/food-safety/tips/clean-cook-chill (accessed September
2011).
60. http://www.choosemyplate.gov/MyPlate
61. https://www.supertracker.usda.gov/default.aspx

86