We wczesnych dziełach literatury japońskiej widać duży wpływ kultury chińskiej oraz literatury chińskiej,

często zapisanej w klasycznym języku chińskim. Widoczne są też wpływy literatury indyjskiej, obecnej przez
rozprzestrzenianie się buddyzmu w Japonii. Japońska literatura w końcu rozwinęła swój własny styl, kiedy
japońscy pisarze zaczęli tworzyć swoje własne dzieła o Japonii, ale wpływ Chin pozostał do końca okresu Edo.
Od czasu kiedy Japonia otworzyła swoje porty dla Zachodu, obie kultury zaczęły mieć na siebie wyraźny
wpływ.

Historię literatury japońskiej tradycyjnie można podzielić na epoki[a], których nazwy są identyczne z nazwami
geograficznymi ośrodków politycznych i kulturowych. Natomiast w podziale uwzględniającym rolę klas
społecznych można wyróżnić literaturę:

-dworską i arystokratyczną (do XII w.);

-samurajską (do XVI w.);
-mieszczańską (do ok. 1868 r.);
-ogólnonarodową (od końca XIX w.).

Literatura okresu Nara (710 r.-784/794 r.) i Heian (794 r.-1185 r.)

Przed sprowadzeniem z Chin kanji, język japoński nie miał systemu zapisu. Na początku chińskie znaki były
używane do zapisu japońskich struktur semantycznych. Tworzyło to zdania wyglądające na zapis języka
chińskiego, ale czytano je fonetycznie – tym samym otrzymując zdania japońskie. Chiński system zapisu był
dalej implementowany, tworząc man’yōganę, najwcześniejszą znaną formę kany. Pierwsze prace powstawały
w okresie Nara. Wtedy napisane zostało pierwsze dzieło historiograficzne Japonii – Kojiki (Księga dawnych
wydarzeń, 712); Nihon-shoki (Kronika japońska, 720), kronikę spisaną po chińsku; Man’yōshū (Zbiór dziesięciu
tysięcy liści, 759 najstarsza zachowana do naszych czasów antologia poezji japońskiej. Podzielona jest na
dwadzieścia nietytułowanych ksiąg, a zawiera ponad 4500 wierszy autorstwa ok. 700 poetów. Skompilowana
została jako przedsięwzięcie prywatne ok. 780 roku przez poetę Ōtomo no Yakamochi.) antologię poezji. Jedna
z historii opisanych w dziele, Tarō Urashimy, to jedna z najwcześniejszych przykładów wykorzystania podróży
w czasie w dziele literackim[1].

Okres klasyczny literatury japońskiej to przeważnie dzieła stworzone w okresie Heian, zwanego złotym
wiekiem sztuki i literatury[2]. Genji monogatari (Opowieść o księciu Genjim, 1008) napisane przez Murasaki
Shikibu, uważany jest za największe dzieło fikcji okresu Heian i jedno z najwcześniejszych dzieł w formie
powieści[2]. Inne ważne dzieła to między innymi Kokin wakashū (skr. Kokinshū, Zbiór poezji dawnej i
współczesnej, 905 pochodząca z początku X wieku antologia arcydzieł japońskiej poezji dworskiej.) oraz
Makura no sōshi (Zapiski spod wezgłowia, ok. 996), napisany przez Sei Shōnagon. Była ona rywalką Murasaki,
o czym autorka Genji... wspomina w swoim dzienniku[3] Makura... był zbiorem notatek na temat życia,
miłostek oraz zajęć szlachty na dworze cesarza. Podczas tego okresu powstał również poemat Iroha.

Dzieło z X wieku, Taketori monogatari (Opowieść o zbieraczu bambusu), może być uważane za jeden z
najwcześniejszych przykładów literatury science-fiction. Bohaterka historii, Kaguya, jest księżniczką
pochodzącą z Księżyca, zesłaną na Ziemię w celu zapewnienia jej bezpieczeństwa podczas wojny. Zostaje
odnaleziona przez zbieracza bambusów. Zostaje później zabrana przez swoją rodzinę, na ilustracji
przedstawioną w obiekcie przypominającym statek kosmiczny.
Innym ważnym dziełem japońskiej literatury jest Konjaku-monogatari, zbiór ponad tysiąca historii w 31
tomach. Tomy zawierają historie z Indii, Chin i Japonii. W okresie Heian cesarz sprawował szczególny mecenat
nad poetami. Z tego powodu poezja tego okresu jest wyrafinowana oraz elegancka, wyrażana w bardzo
patetycznym stylu.

Literatura okresu Kamakura(1185r.-1333r.) i Muromachi (1336 r.- 1573 r.)

Podczas tego okresu, Japonia doświadczyła wielu wojen domowych, co doprowadziło do wykształcenia się
kasty wojowników. Spowodowało to większe zainteresowanie opowieściami wojennymi. Prace z tego okresu
skupiają się na życiu i śmierci, życiorysach pełnych prostoty oraz odkupienia przez zabijanie. Pracą
sztandarową jest Heike monogatari (1221 lub 1240) epos opisujący walkę pomiędzy klanami Minamoto i Taira
o władzę nad dwunastowieczną Japonią. Inne ważne dzieła to między innymi Hōjōki (Zapiski z szałasu, 1212)
autorstwa Chōmei Kamo (Kamo no Chōmei) oraz Tsurezuregusa (Szkice z wolnych chwil lub Dla rozrywki, ok.
1330) Kenkō Yoshidy (Urabe no Kaneyoshi, 1283?–1352?).

Ważnymi gatunkami tego okresu były m.in.: renga (pieśni łączone lub wiązane), sztuki teatralne nō i kyōgen
(interludia wystawiane zazwyczaj między aktami przedstawień nō). Oba były rozwijane w XIV wieku, na
początku okresu Muromachi.

Literatura okresu Edo (1603 r.- 1868 r.)

Podczas spokojnego okresu siogunatu Tokugawa (zwanego także okresem Edo), w wyniku wzmocnienia się
klasy średniej oraz robotniczej w Edo (współczesne Tokio) rozwinęły się popularne formy dramatu, które
później ewoluowały w kabuki(jeden z trzech głównych rodzajów tradycyjnego teatru japońskiego, wywodzący
się z XVII wieku. Pozostałe dwa to nō i bunraku). Pisarz jōruri oraz kabuki, Monzaemon Chikamatsu (japoński
pisarz sztuk jōruri - japońskiego teatru marionetek) zdobył popularność pod koniec XVII wieku. Znany jest jako
Szekspir Japonii. Bashō Matsuo (pseudonim Munefusy Matsuo (jap. 松尾 宗房 Matsuo Munefusa),
japońskiego poety, znanego też po prostu jako Bashō, gdyż tak najczęściej podpisywał swoje dzieła.
Powszechnie uznawany jest za jednego z największych pisarzy okresu Edo (1603–1868), szczególnie ceniony
jest jego wkład w rozwój haikai, za którego twórcę jest uważany, a jego imię stało się nierozerwalnie związane
z tym gatunkiem poezji.) stworzył swój dziennik podróży, Oku no hosomichi (Ścieżki na daleką północ, 1702).
Katsushika Hokusai, jeden z najbardziej znanych japońskich twórców drzeworytów zajmował się
ilustrowaniem dzieł fikcji. Ikku Jippensha (1765–1831), tworzący podczas tego okresu znany jest jako Mark
Twain Japonii.

W okresie Edo powstało wiele gatunków literackich. Pomimo nieznacznych wpływów zachodnich,
wynikających m.in. z wymiany handlowej poprzez holenderską faktorię na wysepce Dejima w pobliżu
Nagasaki, najbardziej na literaturę japońską wpłynął import chińskiej fikcji. Saikaku Ihara uważany jest za
twórcę współczesnej powieści w Japonii. Ikku Jippensha napisał Tōkaidōchū hizakurige (Traktem Tōkaidō na
kasztance z własnych kolan, 1802–1809) w którym mieszają się elementy dziennika podróży oraz komedii.
Teishō Tsuga, Ayatari Takebe oraz Kanzan Okajima odegrali ważną rolę w tworzeniu się yomihon (‘książki do
czytania’), gatunku historycznego romansu pisanego prozą. Duży wpływ na yomihony miały chińskie powieści
takie jak Opowieści o Trzech Królestwach oraz Opowieści znad brzegów rzek. Ważnym twórcą yomihonów był
Akinari Ueda (1734-1809), który napisał między innymi Ugetsu monogatari (Po deszczu przy księżycu, 1776)
oraz Harusame monogatari (Opowieści o wiosennym deszczu, 1809). W okresie Edo powstała także powieść
Nansō Satomi hakkenden (Nansō Satomi i biografie ośmiu psów, 1814–1841), jedna z najdłuższych powieści
świata, napisana przez Bakina Kyokutei (także Bakin Takizawa, 1767–1848). Kyōden Santō tworzył yomihony
dziejące się w homoseksualnych domach rozkoszy, które zostały zabronione przez edykty Kansei. Zaczął wtedy
tworzyć komediowe kibyōshi (‘żółte okładki’). W nowożytnym okresie powstawały również horrory, kryminały,
komedie oraz pornografia występująca często z kolorowymi drzeworytami.
Pomimo znacznego rozwoju literatury i języka, prace naukowe w okresie Edo dalej były publikowane w języku
chińskim, który pozostał językiem uczonych tak jak łacina w Europie.

Literatura współczesna
Okres Meiji zakończył izolację społeczeństwa japońskiego i rozpoczęła się industrializacja kraju. Głębokie
przemiany gospodarcze i społeczne oraz styczność z Zachodem doprowadziły do powstania wielu nowych
kierunków i szkół literackich. Do głównych należą realizm i naturalizm. Pojawił się także pozytywizm, ale pod
nazwą „oświecenia” lub nawet „literatury tłumaczonej”. Pojawiła się „powieść o sobie” (watakushi-shōsetsu
lub shishōsetsu) – fikcyjne wydarzenia odpowiadały życiu autora. Debiutancka powieść Sōseki Natsume,
Wagahai wa neko de aru (1905, pol. wyd. Jestem kotem 1977, 2006) jest przykładem tego gatunku. Natsume
napisał też inne znane powieści: Botchan (Panicz, 1906), Sanshirō (1908, pol. wyd. 2003), Kokoro (Serce, 1914,
pol. wyd. Sedno rzeczy) i nieukończoną w wyniku śmierci Meian (Światło i mrok, 1916).
Naoya Shiga i Ōgai Mori odegrali dużą rolę w adaptacji zachodnich konwencji i technik literackich. Ryūnosuke
Akutagawa jest znany ze swoich opowiadań (nazywany jest „ojcem japońskich opowiadań”[7])
We wczesnym okresie Meiji (1868-1880) Yukichi Fukuzawa tworzył literaturę oświeceniową. W środkowym
okresie Meiji (późne lata 80. XIX wieku – lata 90. XIX wieku) Shōyō Tsubouchi oraz Shimei Futabatei tworzyli w
nurcie realizmu, podczas gdy klasycystyczne prace Kōyō Ozakiego (1868-1903), Bimyō Yamady i Rohana Kōdy
zdobywały popularność. Ichiyō Higuchi, jedna z niewielu pisarek tamtego okresu, w prostym stylu pisała o
bezsilności kobiet w tamtych czasach.
Romantyzm został sprowadzony przez Ōgai Mori z jego antologią przetłumaczonych wierszy z roku 1889, i był
dalej rozwijany przez Tōsona Shimazakiego oraz czasopisma Myōjō („Gwiazda Poranna”, 1900–1908) i
Bungakukai („Świat Literacki”) na początku XX wieku. Mori stworzył też kilka współczesnych utworów, między
innymi opowiadanie Maihime (Tancerka, 1890) i powieść Gan (Dzika gęś, 1911–1913). Później pisał też
powieści historyczne.
Shimazaki odwrócił się od romantyzmu na rzecz naturalizmu, co widać w jego powieści Hakai (Złamany zakaz,
1906) oraz Futon (Kołdra, 1907) Katai Tayamy.
Naturalizm wykształcił wcześniej wspomnianą „powieść o sobie”, opisującą życie i stan wewnętrzny autora.
Humanizm był propagowany przez czasopismo Shirakaba (1910), założony przez Naoya Shigę oraz Saneatsu
Mushanokōji. Styl Shigi był autobiograficzny, przedstawiał jego myśli i często jest klasyfikowany jako styl
„powieści o sobie”. Ryūnosuke Akutagawa, pisał swoje opowiadania (m.in. Rashōmon, 1915), reprezentując
neorealizm podczas pierwszej dekady XX wieku.
W latach dwudziestych i trzydziestych ruch literatury proletariackiej, stworzony m.in. przez Takijiego
Kobayashi, Denji Kuroshimę, Yuriko Miyamoto i Ineko Sata, tworzył politycznie radykalne utwory
przedstawiające ciężkie życie robotników, chłopów, kobiet oraz życie innych, niższych klas społecznych.
Podczas wojny ukazały się debiutanckie dzieła kilku autorów prezentujących piękno języka oraz historie
miłości i sensualności, między innymi Jun’ichirō Tanizakiego oraz pierwszego Japończyka, który zdobył
Literacką Nagrodę Nobla, Yasunariego Kawabaty. Ashihei Hino pisał liryczne bestsellery gloryfikujące wojnę, a
Tatsuzō Ishikawa próbował opublikować realistyczne wspomnienia z ataku na Nankin. Przeciwko wojnie
opowiadali się Denji Kuroshima, Mitsuharu Kaneko, Hideo Oguma oraz Jun Ishikawa.
II wojna światowa oraz porażka Japonii miały duży wpływ na literaturę japońską. Wielu autorów pisało historie
pełne niezadowolenia, utraty celu i radzenia sobie z porażką. Opowiadanie Haruo Umezakiego, Sakurajima,
opowiada o rozczarowanym i sceptycznym oficerze marynarki, stacjonującym przy Sakurajimie, wyspie
wulkanicznej w pobliżu Kagoshimy, na południu wyspy Kiusiu. Powieść Osamu Dazaia, Shayō, dotyczy żołnierza
powracającego z Mandżukuo. Shōhei Ōoka zdobył Nagrodę Yomiuri za swoją powieść Nobi, o japońskim
dezerterze popadającym w szaleństwo w filipińskiej dżungli. Yukio Mishima, znany ze swojego nihilistycznego
stylu pisania oraz samobójstwa poprzez seppuku, rozpoczął swoją przygodę z pisaniem w powojennej Japonii.
Opowiadanie Nobuo Kojimy Szkoła amerykańska przedstawia grupę japońskich nauczycieli języka angielskiego
zaraz po zakończeniu wojny, radzących sobie na różne sposoby z amerykańską okupacją.
Ważni pisarze lat 70. oraz 80. XX wieku są identyfikowani przez ich próby podniesienia politycznej i społecznej
świadomości Japończyków. Kenzaburō Ōe, napisał jedną ze swoich najlepiej znanych prac Kojinteki na taiken
(Sprawa osobista, 1964) i został drugim Japończykiem nagrodzonym Literacką Nagrodą Nobla.
Mitsuaki Inoue, zaniepokojony możliwościami, które dawała bomba atomowa, w latach 80. pisał o
problemach epoki atomu, podczas gdy Shūsaku Endō, przedstawiając dylematy religijne kakure-kirishitan,
katolików żyjących w feudalnej Japonii, próbował zaprezentować problemy ducha.
Pisarze awangardowi, jak Kōbō Abe, który napisał między innymi Kobietę z wydm (1960), chciał przedstawić
japońskie doświadczenia bez używania stylów międzynarodowych, czy tradycyjnych konwencji. Yoshikichi
Furui opowiadał jak wyalienowani mieszkańcy miast radzą sobie z trywialnością życia, podczas gdy dramaty
dziejące się w takich codziennych żywotach były opisywane przez coraz większą liczbę pisarek. W 1988 r.
Nagrodę Naoki otrzymała Shizuko Tōdō za swoją powieść przedstawiającą skomplikowaną psychologię
współczesnej kobiety. Kazuo Ishiguro, Japończyk zamieszkały w Wielkiej Brytanii, zdobył Nagrodę Bookera jak i
Nagrodę Nobla.
Haruki Murakami to jeden z najpopularniejszych i kontrowersyjnych pisarzy dzisiejszej Japonii. Jego negujące
podziały gatunkowe, komiczne i surrealistyczne dzieła spowodowały zażarta debatę w Japonii dotyczącej tego,
co można nazwać literaturą, a co zwyczajną popkulturą[8]. Kenzaburō Ōe jest jednym z jego najsurowszych
krytyków. Najbardziej znane dzieła Murakamiego to między innymi Norwegian Wood (1987) oraz Kronika
ptaka nakręcacza (1994-1995).
Banana Yoshimoto, współczesna pisarka, której mangowy styl pisania wywołał dużo kontrowersji w późnych
latach 80. Jej styl kładzie większy nacisk na dialog niż opisy, przypominający scenariusz mangi.
Pomimo tego, że współcześni japońscy pisarze poruszają różne tematy, jeden typowo japoński sposób
podejścia kładzie nacisk na wewnętrzne przeżycia bohaterów. W japońskiej fikcji fabuła oraz akcja są
przeważnie tylko tłem dla emocji. Utrzymując trend umacniania narodowych cech, wiele starych tematów
powróciło z powodu autorów powracających do starych mistrzów. Ważna w buddyzmie wiedza na temat
samego siebie, a materialistyczne nastawienie społeczeństwa stworzyło podłoże pod krytykę
materialistycznego podejścia do życia. Coraz wyraźniej widać w literaturze tematy kobiece, Japończyka w
świecie współczesnym oraz trywialności życia w miastach.
Fikcja, literatura faktu oraz dziecięca rozwijały się w Japonii lat 80. Wiele popularnych dzieł było czymś z
pogranicza „czystej” literatury i tej popularnej. Powstawały serie historyczne, dramaty dokumentalne,
fantastyka naukowa, kryminały, dzienniki wojenne itd. Literatura faktu zajmowała się wszystkim, od
przestępstw po politykę. Pomimo tego, że dominowały formy dziennikarskie, wiele z tych prac zawierało
elementy interpretacji, wykazując duży poziom indywidualności. Literatura dziecięca odżyła w latach 50., a
młodzi pisarze i pisarki nadały jej nową młodość w latach 80. Manga odnalazła się praktycznie w każdej
tematyce. Istnieją wielotomowe serie na temat historii Japonii, mangi uczące podstaw ekonomii czy
pornograficzne. Manga stanowi pomiędzy 20 a 30 procent publikacji wydanych pod koniec lat 80. XX w.
Powieści komórkowe pojawiły się na początku XXI wieku. Pisane przez i dla użytkowników telefonów
komórkowych, powieści – przeważnie romanse czytane przez młode kobiety – stały się popularne zarówno w
formie elektronicznej, jak i papierowej. Niektóre, takie jak Koizora, sprzedały się w milionach kopii. Pod koniec
2007 roku, powieści komórkowe stanowiły czwarty z pięciu najlepiej sprzedających się gatunków fikcji