კვლევითი ნაშრომი

თებერვალი 2021

#12

აფხაზეთისა და ყოფილი სამხრეთ ოსეთის

ავტონომიური ოლქის სამთავრობო
სტრუქტურები თბილისში: ძალაუფლება
და ლეგიტიმაცია დევნილობაში

თორნიკე ზურაბაშვილი
GIP

საქართველოს პოლიტიკის
ინსტიტუტი
კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 #12

ავტორის შესახებ

თორნიკე ზურაბაშვილს აქვს ქართულ და უცხოურ არასამთავრობო და კვლევით

ორგანიზაციებში მუშაობის მრავალწლიანი გამოცდილება. 2017-2019 წლებში,
თორნიკე სამენოვანი ელექტრონული გამოცემა სამოქალაქო საქართველოს (Civil
Georgia) მთავარ რედაქტორად მუშაობდა. 2019-2020 წლებში, ის ევრაზიის
დემოკრატიისა და უსაფრთხოების ქსელის (Eurasia Democratic Security Network)
მკვლევარი იყო. ამჟამად, თორნიკე სამართლიანი არჩევნებისა და
დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოების (ISFED) პროგრამების მენეჯერია.
თორნიკე ზურაბაშვილი ფლობს დუბლინის უნივერსიტეტის მაგისტრის ხარისხს
პოლიტიკის მეცნიერებაში და ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის მაგისტრის
ხარისხს საჯარო პოლიტიკის ადმინისტრირებაში. სხვადასხვა დროს, თორნიკე
სასწავლო და გაცვლითი პროგრამების ფარგლებში სწავლობდა კარლის,
ტარტუსა და ჯორჯტაუნის უნივერსიტეტებში. 2019 წლიდან, ის თბილისის
სახელმწიფო უნივერსიტეტის პოლიტიკის მეცნიერების დოქტორანტურის
სტუდენტია.

საქართველოს პოლიტიკის ინსტიტუტი (GIP) არის არაკომერციული,

არაპარტიული, კვლევითი და ანალიტიკური ორგანიზაცია. საქართველოს
პოლიტიკის ინსტიტუტი ცდილობს საქართველოში დემოკრატიული
ინსტიტუტების ორგანიზაციული საფუძვლების გაძლიერებას და ეფექტური
მმართველობის პრინციპების განვითარებას პოლიტიკური კვლევისა და
ადვოკატირების გზით.

პუბლიკაცია გამოცემულია კვლევითი პროექტის „კომპეტენციის გაღრმავება

თანამშრომლობით: საქართველოს სტრატეგიული გზა ევროპისკენ“ (GEOPATH)
ფარგლებში, რომელიც დაფინანსებულია ნორვეგიის კვლევითი საბჭოს მიერ.

© Georgian Institute of Politics, 2021

13 Aleksandr Pushkin St, 0107 Tbilisi, Georgia
Tel: +995 599 99 02 12
Email: info@gip.ge

For more information, please visit

www.gip.ge
GIP

საქართველოს პოლიტიკის
ინსტიტუტი
სარჩევი

მოკლე შინაარსი 4

შესავალი 5

სამართლებრივი სტატუსი 6

აფხაზეთის უმაღლესი საბჭო და მთავრობა 8

აფხაზეთის უმაღლესი საბჭო და მთავრობა როგორც ლეგიტიმური 10

ხელისუფლება

სამხრეთ ოსეთის დროებითი ადმინისტრაცია 11

დროებითი ადმინისტრაცია როგორც ლეგიტიმური ხელისუფლება 14

პლებისციტები, რეფერენდუმები 15

დევნილი მთავრობები დღეს 16

დასკვნა 17

ბიბლიოგრაფია 20
მოკლე შინაარსი

წინამდებარე კვლევის მიზანია, ნათელი მოჰფინოს აფხაზეთიდან და ცხინვალის

რეგიონიდან დევნილი სახელისუფლებო სტრუქტურების შექმნისა და
შენარჩუნების საკითხს. ამ მიზნით, კვლევა სიღრმისეულად შეისწავლის
დევნილობაში მოქმედი სახელისუფლებო ორგანოების (აფხაზეთის მთავრობა,
აფხაზეთის უმაღლესი საბჭო, სამხრეთ ოსეთის ადმინისტრაცია) ისტორიას,
სტრუქტურასა და ფუნქციებს. ავტორი ასკვნის, რომ დევნილი სამთავრობო
ორგანოების შექმნისას/შენარჩუნებისას, თბილისი, ძირითადად, პოლიტიკური და
სამართლებრივი ლეგიტიმურობის არგუმენტით ხელმძღვანელობდა, და მათ
ადგილზე მცხოვრები მოსახლეობის აზრის გამომხატველ ერთადერთ კანონიერ
ორგანოდ მიიჩნევდა. ავტორი განიხილავს აფხაზეთიდან დევნილი სტრუქტურების
მმართველობითი ფუნქციების მიმართ საქართველოს ხელისუფლების
დამოკიდებულებასაც და მას ორ განსხვავებულ ფაზად ჰყოფს. აქედან პირველი -
1992/93-2004 წლები - დევნილი ორგანოებისადმი ძალაუფლების მაქსიმალური
დელეგირებით, ხოლო მეორე - 2004-2012 წლები - ამ უფლებამოსილებების
ცენტრალურ ხელისუფლებაში კონცენტრაციით ხასიათდებოდა. ავტორი, ასევე,
მიმოიხილავს დევნილი სამთავრობო ორგანოების დღევანდელობას და ასკვნის,
რომ დამოუკიდებლობის აღდგენიდან მესამე ათწლეულში თბილისს პირველად არ
გააჩნია საკვლევი საკითხის თაობაზე მკაფიო მიდგომა.

საკვანძო სიტყვები: აფხაზეთი, ცხინვალის რეგიონი/სამხრეთ ოსეთი,

ოკუპირებული ტერიტორიები, მთავრობები დევნილობაში, პოლიტიკური
წარმომადგენლობა.

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 4

შესავალი

აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკისა და ყოფილი სამხრეთ ოსეთის

ავტონომიური ოლქის ტერიტორიებზე მომხდარმა შეიარაღებულმა
დაპირისპირებებმა, ეკონომიკურ, პოლიტიკურ და სოციალურ სირთულეებთან
ერთად, თბილისს კიდევ ერთი გადაუჭრელი პრობლემა დაუტოვა. ამ ორ რეგიონში
მოქმედი სახელისუფლებო ორგანოები - აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის
უმაღლესი საბჭო, აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის მინისტრთა საბჭო
(შემდგომში მთავრობა) და ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის
დროებითი ადმინისტრაცია, ასიათასობით ეთნიკურად ქართველის მსგავსად,
დევნილად იქცა. რეგიონების დატოვება მოუწიათ ადგილობრივი რაიონების
მუნიციპალიტეტების გამგეობებსაც და საკრებულოებსაც. სამართავი ტერიტორიის
გარეშე დარჩენილმა სახელისუფლებო სტრუქტურებმა დედაქალაქში
გადმოინაცვლეს და დღემდე თბილისიდან აგრძელებენ საქმიანობას.

წლების შემდეგ, დევნილ სახელისუფლებო ორგანოებში ბევრი არაფერი

შეცვლილა; დღემდე არ ჩატარებულა ხელახალი არჩევნები და არც მათი ძირეული
სტრუქტურული რეფორმა. ეს კი, იმ ფონზე, როდესაც ამ ორგანოების წევრთა
საშუალო ასაკი წლიდან წლამდე უფრო იზრდება, რაც ამ სტრუქტურების
გრძელვადიანად არსებობას ეჭვქვეშ აყენებს. პრობლემას თან ერთვის ისიც, რომ
დევნილ საზოგადოებებში ამ ორგანოთა მიმართ ნდობა საკმაოდ დაბალია და ისიც,
რომ მათ თითქმის არანაირი გავლენა არ გააჩნიათ ადგილზე, აფხაზეთსა და
ცხინვალის რეგიონში/სამხრეთ ოსეთში მიმდინარე პოლიტიკურ პროცესებზე. ამის
მიუხედავად, აფხაზეთისა და ყოფილი სამხრეთ ოსეთის სამთავრობო სტრუქტურები
დღემდე აგრძელებენ ფუნქციონირებას; ისინი ფლობენ ქონებას, განკარგავენ
ბიუჯეტებს, ურთიერთობენ მედიასთან და მონაწილეობენ საერთაშორისო
მოლაპარაკებებში.

აფხაზეთისა და ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის სახელისუფლებო

სტრუქტურების კვლევა რამდენიმე მიზეზის გამოა მნიშვნელოვანი. უპირველეს
ყოვლისა, ეს საკითხი თეორიული თვალსაზრისითაა ღირებული; ამ მხრივ,
აღსანიშნავია, რომ ორივე რეგიონის სამთავრობო სტრუქტურები არსით
პოლიტიკური ორგანოები არიან, თუმცა საქმიანობას ტერიტორიული იურისდიქციის
და არჩევნების გარეშე აწარმოებენ, რაც ძირეულად ეწინააღმდეგება
დემოკრატიული სახელმწიფოს მართვის საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპებს.
დევნილობაში მოქმედი სახელისუფლებო ორგანოები საინტერესოა
მმართველობითი თვალსაზრისითაც; ეს სტრუქტურები სახელმწიფო ბიუჯეტით
სარგებლობენ და პასუხისმგებელნი არიან იძულებით გადაადგილებულ და
ოკუპირებულ ტერიტორიებზე დარჩენილ პირთათვის გარკვეული მომსახურებების
მიწოდებაზე, მათ შორისაა ჯანდაცვისა და განათლების საკითხები. ამავდროულად,
ამ ორგანოების შექმნისა და შენარჩუნების საკითხის ანალიზი ნათელს ჰფენს
ხელისუფლების დამოკიდებულებას ტერიტორიული კონფლიქტების მიმართაც.
კერძოდ, დევნილი სამთავრობო ორგანოების სტრუქტურისა და ფუნქციების
ცვლილება ტერიტორიული კონფლიქტების თაობაზე თბილისის მიდგომებისა და ამ
მიდგომების ცვლილებების ანარეკლია.

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 5

აღნიშნული კვლევა სწორედ ამ საკითხებს ეხმიანება. მისი მიზანია ნათელი
მოჰფინოს დევნილი სახელისუფლებო სტრუქტურების მიმართ საქართველოს
ხელისუფლების დამოკიდებულებას 1990-იანი წლებიდან დღემდე და პასუხი გასცეს
კითხვას იმაზე, თუ რატომ შეიქმნა და შენარჩუნდა ეს ორგანოები საომარი
მოქმედებების დასრულებიდან მრავალი წლის შემდეგ. ამ მიზნით, კვლევა
სიღრმისეულად შეისწავლის აფხაზეთისა და ყოფილი სამხრეთ ოსეთის
ავტონომიური ოლქის სახელისუფლებო სტრუქტურების შექმნის წინაპირობებსა და
მიზეზებს, და მათ ორი - პოლიტიკური ლეგიტიმაციისა და მმართველობითი
თვალსაზრისით განიხილავს. კვლევა ასევე მიმოიხილავს ერთიანი ნაციონალური
მოძრაობისა და ქართული ოცნების მმართველობისას დევნილი სახელისუფლებო
ორგანოებისადმი თბილისის მიდგომების მახასიათებლებსაც.

კვლევის პროცესი შემთხვევის ანალიზის მეთოდით განხორციელდა, კერძოდ კი,

მსგავსი შემთხვევების შედარებითი ანალიზის მეშვეობით. აღნიშნული მეთოდის
საშუალებით, პირველ ეტაპზე მოხდა აფხაზეთისა და ყოფილი სამხრეთ ოსეთის
ავტონომიური ოლქის სამთავრობო სტრუქტურების შესახებ მონაცემების მოძიება
(წიგნები, კანონმდებლობა და ჟურნალისტური სტატიები), ხოლო შემდგომ ეტაპზე,
მათ შორის არსებული განსხვავებებისა და მსგავსებების დადგენა. ამ მეთოდის
გამოყენებამ, ავტორს საქართველოს ხელისუფლების პოლიტიკის
მახასიათებლების იდენტიფიცირებისა და დასკვნების განზოგადების
შესაძლებლობა მისცა. მოძიებული მონაცემების ანალიზისას, ავტორმა გამოიყენა
დოკუმენტების ანალიზის მეთოდი, რამაც მას საკვლევი საკითხის სრულფასოვანი
შესწავლის შესაძლებლობა მისცა.

სამართლებრივი სტატუსი

საქართველოს კანონმდებლობით, აფხაზეთისა და ყოფილი სამხრეთ ოსეთის

ავტონომიური ოლქის სახელისუფლებო ორგანოებს განსხვავებული
სამართლებრივი სტატუსი გააჩნიათ, რაც ამ ორი რეგიონის საერთო პოლიტიკურ
სტატუსებს შორის განსხვავებით აიხსნება. ამ მხრივ, მნიშვნელოვანია, რომ
საქართველოს კონსტიტუციით, ავტონომიური ერთეულის სტატუსი მხოლოდ
აფხაზეთს აქვს, ხოლო ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის დროებითი
ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულის სტატუსი, ნორმატიული აქტების
დონეზე - კანონებითაა - გაწერილი. თავის მხრივ, სტატუსებს შორის არსებული
განსხვავება, ამ ორ რეგიონში ომამდელ ადმინისტრაციულ-პოლიტიკურ ვითარებას
ასახავს; მაშინ, როცა საბჭოთა კავშირის დროს აფხაზეთი უფრო მაღალი,
ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსით სარგებლობდა, სამხრეთ ოსეთს მხოლოდ
ავტონომიური ოლქის სტატუსი ჰქონდა.

პოლიტიკურ სტატუსებს შორის არსებული მკაფიო განსხვავების კვალდაკვალ,

აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის სახელისუფლებო ორგანოების საკანონმდებლო
დონეზე რეგულირების საკითხი თანაბრად ბუნდოვანია.

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 6

საქართველოს კონსტიტუციის მიხედვით, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის
მსგავსად, აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის უფლებამოსილებები და მათი
განხორციელების წესი აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსის შესახებ
საქართველოს კონსტიტუციური კანონით უნდა განისაზღვროს, თუმცა მსგავსი
დოკუმენტი საქართველოს პარლამენტს დღემდე არ მიუღია. ნაცვლად ამისა,
რეგიონის უფლებამოსილებები და მათი განხორციელების წესი საქართველოს
პარლამენტის 1995 წლის 24 თებერვლის „აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის
ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოს შესახებ“ დადგენილებით განისაზღვრება
(საქართველოს პარლამენტი 1995). ამავე დადგენილებითაა დაწესებული ისიც, რომ
უმაღლესმა საბჭომ საქმიანობა აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის 1978 წლის
კონსტიტუციის შესაბამისად უნდა წარმართოს. საგულისხმოა ისიც, რომ აჭარისგან
განსხვავებით, აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის კონსტიტუცია
საქართველოს პარლამენტის მიერ დამტკიცებული არ არის.

პარლამენტის დადგენილებით არის დარეგულირებული აფხაზეთის ავტონომიური

რესპუბლიკის მთავრობის საკითხიც. ამ მხრივ, ფუძემდებლური დოკუმენტია
საქართველოს პარლამენტის 1994 წლის 10 მარტის დადგენილება, რომლითაც
მინისტრთა საბჭოს „დროებით ევაკუირებული“ ორგანოს სტატუსი მიენიჭა და ახალი
არჩევნების ჩატარებამდე სახელმწიფო ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოს
ფუნქციები დაეკისრა. აფხაზეთის მინისტრთა საბჭოს შესახებ საქართველოს
პარლამენტს მეტი დოკუმენტი არ დაუმტკიცებია. მთავრობის დეტალური
უფლებამოსილებები და საქმიანობის წესი აფხაზეთის უმაღლესი საბჭოს მიერ,
კანონებით და მთავრობისვე კანონქვემდებარე აქტებითაა დარეგულირებული.

რაც შეეხება, სამხრეთ ოსეთს, ავტონომიური ოლქი, აქ საქართველოს უზენაესი

საბჭოს 1990 წლის 11 დეკემბრის გადაწყვეტილებით გაუქმდა (საქართველოს
რესპუბლიკის უზენაესი საბჭო 1990). შესაბამისად, საქართველოს
კანონმდებლობით, ძალა დაეკარგა ოლქის ტერიტორიაზე მოქმედ ყველა
სახელისუფლებო ორგანოს. ამ რეგიონში, იურიდიული თვალსაზრისით, ლეგიტიმურ
პოლიტიკურ ერთეულს მხოლოდ 2007 წელს, „ყოფილ სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ
ოლქში კონფლიქტის მშვიდობიანი მოგვარებისათვის სათანადო პირობების
შექმნის შესახებ“ საქართველოს კანონით ჩაეყარა საფუძველი (საქართველოს
პარლამენტი 2007). აღნიშნული დოკუმენტით, ყოფილი სამხრეთ ოსეთის
ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე დროებითი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული
ერთეული, სახელმწიფო მმართველობის განხორციელების მიზნით კი, დროებითი
ადმინისტრაცია შეიქმნა. ამ უკანასკნელის უფლებამოსილებები დაზუსტებულია
საქართველოს პრეზიდენტის 2007 წლის 10 მაისის ბრძანებულებით „ყოფილი
სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე დროებითი
ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულის ადმინისტრაციის შექმნის,
საქმიანობის წესისა და ფარგლების შესახებ.“ შესაბამისად, სამხრეთ ოსეთის
ადმინისტრაციის სამართლებრივი სტატუსი კონსტიტუციით გამყარებული არ არის,
და ის მხოლოდ საკანონმდებლო გადაწყვეტილებებს ეყრდნობა.

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 7

ცენტრალურ დონეზე აღიარებული სამართლებრივი სტატუსი გააჩნია აფხაზეთისა
და ცხინვალის რეგიონის დევნილობაში მოქმედ ხუთ მუნიციპალიტეტს - აჟარის,
თიღვის, ერედვის, ქურთისა და ახალგორის მუნიციპალიტეტები. ეს პოლიტიკური
ერთეულები (გარდა ახალგორის რაიონისა) ჯერ თემის სახით „ადგილობრივი
თვითმმართველობისა და მმართველობის შესახებ“ 1997 წლის 16 ოქტომბრის
ორგანული კანონით შეიქმნა, შემდეგ კი, „ადგილობრივი თვითმმართველობის
შესახებ“ 2006 წლის 9 იანვრის ორგანული კანონით მუნიციპალიტეტებად
გადაკეთდა. აღსანიშნავია ისიც, რომ 1998-2004 წლებში, პრეზიდენტის
ბრძანებულების საფუძველზე, აჟარის თემში (გულრიფშის რაიონი, კოდორის ხეობა)
მოქმედებდა საქართველოს პრეზიდენტის სახელმწიფო რწმუნებულის
ინსტიტუტიც.

აფხაზეთის უმაღლესი საბჭო და მთავრობა

1992-1993 წლების შეიარაღებულმა კონფლიქტმა აფხაზეთში მოქმედი

სახელისუფლებო ორგანოები - უმაღლესი საბჭო და მინისტრთა საბჭო - ორ
დაპირისპირებულ ბანაკად დაყო. საომარი მოქმედებების დასრულების შემდგომ,
უმაღლესი საბჭოსა და მინისტრთა საბჭოს „ქართულმა“ ნაწილმა თბილისში
გადმოინაცვლა, „სეპარატისტულმა“ კი, სოხუმში დაიდო ბინა (პაპასქირი 2007).
მსგავსი ბედი ეწია ომამდე მოქმედ თითქმის ყველა საბიუჯეტო უწყებას, მათ შორის,
ადგილზე მოქმედ თითქმის ყველა რაიონულ გამგეობას (უმაღლესი საბჭო 2000).

ომის პერიოდში მოქმედი უმაღლესი საბჭოს დეპუტატთა კორპუსი აფხაზეთის

ავტონომიური სოციალისტური რესპუბლიკის (ასსრ) უმაღლესი საბჭოს 1991 წლის
არჩევნების შედეგად იყო დაკომპლექტებული. მაშინ, საკანონმდებლო ორგანოში
სულ 64 დეპუტატი აირჩა, აქედან 28 აფხაზი, 25 ქართველი და 11 აფხაზეთში
მცხოვრები სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენელი. ომის დასრულებიდან
მალევე 1994 წლის 10 მარტს, საქართველოს პარლამენტმა აფხაზეთის ასსრ
უმაღლესი საბჭო დაითხოვა (საქართველოს პარლამენტი 1994), თუმცა, ერთი წლის
შემდეგ, 1995 წლის 24 თებერვალს, რეგიონის უმაღლეს წარმომადგენლობით და
საკანონმდებლო ორგანოდ კვლავ უმაღლესი საბჭო ცნო (საქართველოს
პარლამენტი 1995), მაგრამ საგრძნობლად შემცირებული შემადგენლობით.
პარლამენტის გადაწყვეტილებით, უმაღლეს საბჭოდ 1991 წელს არჩეული ის
დეპუტატები იქნენ აღიარებულნი, რომლებიც სეპარატისტულ ხელისუფლებასთან
არ თანამშრომლობდნენ. ასეთი, მთლიანობაში 26 დეპუტატი აღმოჩნდა - 24
ეთნიკურად ქართველი, ერთი ჩერქეზი და ერთიც უკრაინელი. პარლამენტისვე
გადაწყვეტილებით 1995 წელს, უმაღლესი საბჭოს შემადგენლობას ე.წ.
„კოოპტაციის“ წესით საქართველოს პარლამენტში 1992 წელს აფხაზეთიდან
არჩეული 10 წევრი შეემატა. მომდევნო წლებში, აფხაზეთის უმაღლესი საბჭოს
შემადგენლობა აღარ შევსებულა; პირიქით, დეპუტატთა რაოდენობა დროთა
განმავლობაში საგრძნობლად შეთხელდა. სხვადასხვა (ძირითადად,
გარდაცვალების) მიზეზით, უფლებამოსილება შეუწყდა ან შეუჩერდა 15 დეპუტატს.
შედეგად, დღეის მდგომარეობით, უმაღლესი საბჭოს შემადგებლობა მხოლოდ 21
დეპუტატს მოიცავს.

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 8

მოვლენები მსგავსი სცენარით განვითარდა აფხაზეთის მინისტრთა საბჭოს (2004
წლიდან მთავრობის) მიმართულებითაც. ეს ორგანო, საქართველოს
ხელისუფლების მიერ საქართველოს პარლამენტის 1994 წლის 10 მარტის
დადგენილებით იქნა აღიარებული და მას „დროებით ევაკუირებული“ ორგანოს
სტატუსი მიენიჭა. ამავე დადგენილებით, რეგიონში ხელახალი არჩევნების
ჩატარებამდე, მინისტრთა საბჭოს „აფხაზეთის სახელმწიფო ხელისუფლების
უმაღლესი ორგანოს“ ფუნქციების განხორციელება დაევალა. მოგვიანებით,
საქართველოს პრეზიდენტმა მას აფხაზეთიდან დევნილთა სოციალური დაცვის
პროგრამის მიმდინარეობის ზედამხედველობაც დააკისრა (საქართველოს
პრეზიდენტი 1996). საგულისხმოა, რომ თბილისში განაგრძეს საქმიანობა აფხაზეთის
ავტონომიური რესპუბლიკის სხვა სახელისუფლებო ორგანოებმაც, მათ შორის
სასამართლომ, პროკურატურამ, კონტროლის პალატამ და ა.შ.

უნდა აღინიშნოს, რომ დევნილობის პირველ ათწლეულში აფხაზეთის უმაღლესი

საბჭო და მინისტრთა საბჭო, რეგიონის საპარლამენტო დეპუტაციასთან[i] ერთად
საკმაოდ აქტიურად მონაწილეობდნენ აფხაზეთისა და აფხაზეთიდან დევნილთა
საკითხებზე მიმდინარე დისკუსიებში. ამის ძირითადი მიზეზი კი ძირითადად ის იყო,
რომ თბილისი ყოველმხრივ უწყობდა ხელს უფლებამოსილებების რეგიონის
პოლიტიკური დევნილი ხელისუფლებისთვის დელეგირებას როგორც პოლიტიკური,
ისე მმართველობითი თვალსაზრისით. დევნილ სამთავრობო ორგანოებს ხელს
აძლევდა ისიც, რომ ისინი გარკვეულ კონტროლს ინარჩუნებდნენ ადგილზე
მიმდინარე მოვლენებშიც, ძირითადად, გალის რაიონის ქვედა ზონის სოფლებში.
ვითარება საგრძნობლად შეიცვალა 2004 წელს, ხელისუფლებაში ახალი ძალის
მოსვლის შემდეგ. წინა ხელისუფლებისგან განსხვავებით, მიხეილ სააკაშვილის
ადმინისტრაციამ არჩევანი დევნილთა საკითხების ცენტრალიზაციაზე გააკეთა, და
მასზე ზედამხედველობა ცენტრალური დონის სამინისტროებს შორის
გადაანაწილა, მათ შორის, ძირითადად, ლტოლვილთა და განსახლების
სამინისტროზე და კონფლიქტების მოგვარების საკითხებში სახელმწიფო
მინისტრის აპარატზე. პარალელურად, შემცირდა აფხაზეთის მთავრობის
სამინისტროთა რაოდენობა და გაუქმდა მთავრობის რიგი საქვეუწყებო
დაწესებულებები. გაუქმდა საქართველოს პარლამენტში მოქმედი აფხაზეთის
დეპუტაციაც. აფხაზეთის სამთავრობო სტრუქტურების პოლიტიკური როლი კიდევ
უფრო დაავიწროვა 2006 წელს მთავრობის ადმინისტრაციის დედაქალაქიდან
საკმაოდ შორს, კოდორის ხეობაში გადატანამ. ამ გადაწყვეტილებებით, ნათელი
გახდა, რომ თბილისი აფხაზეთიდან დევნილ ორგანოებს მხოლოდ ლეგიტიმურობის
არგუმენტით, სოხუმის ხელისუფლების საპირწონედ შეინარჩუნებდა და მათ
მმართველობით ჭრილში, პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მიმღებ და
განმახორციელებელ აქტორებად აღარ განიხილავდა.

2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ, აფხაზეთის მთავრობას,

ადგილობრივ ეთნიკურ ქართველებთან ერთად, კოდორის ხეობის დატოვება
მოუწია. მომდევნო წლების განმავლობაში მთავრობაში ძირეული რეფორმა არ
განხორციელებულა, და ის კვლავაც იმავე სტრუქტურის და უფლებამოსილებების
ფარგლებში აგრძელებს საქმიანობას, როგორც 2008 წლის ომამდე.

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 9

თუმცა, აღსანიშნავია ისიც, რომ აფხაზეთის მთავრობა მონაწილეობას იღებს
საქართველოს ხელისუფლების ოკუპირებული ტერიტორიებზე მცხოვრებთათვის
გათვალისწინებულ საგანმანათლებლო და ჯანდაცვის პროექტებში. 2020 წლის
მონაცემებით, აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის ბიუჯეტი 19.9 მილიონ ლარს
შეადგენს და მის შემადგენლობაში 5 დარგობრივი სამინისტრო შედის:
განათლებისა და კულტურის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის, ფინანსთა
და დარგობრივი ეკონომიკის, იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა, და
იუსტიციისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის.

აფხაზეთის უმაღლესი საბჭო და მთავრობა როგორც

ლეგიტიმური ხელისუფლება

საქართველოს ხელისუფლების მიერ აფხაზეთის უმაღლესი საბჭოსა და მთავრობის

აღდგენა რამდენიმე განსხვავებულ მიზანს ემსახურებოდა. ამ ორი ორგანოს
მეშვეობით, საქართველოს ხელისუფლებამ აფხაზეთის მრავალრიცხოვანი
ქართული პოლიტიკური ელიტის „დასაქმება“ მოახერხა, რითაც, წარმატებით შეძლო
ასიათასობით დევნილის პოლიტიკური წარმომადგენლების მობილიზება და ამ
გზით, მათში არსებული უკმაყოფილების მართვა. აფხაზეთის სტრუქტურებს
განსაკუთრებულ მნიშვნელობას სძენდა ისიც, რომ საომარი მოქმედებების
დასრულებიდან ჯერ კიდევ არ იყო გარკვეული რეგიონის უახლესი პოლიტიკური
მომავალი; ედუარდ შევარდნაძის ხელისუფლება იმედოვნებდა, რომ დევნილობა
ხანგრძლივად არ გაგრძელდებოდა და მოსახლეობას, ისევე როგორც დევნილ
მთავრობას, აფხაზეთში დაბრუნების შესაძლებლობა მალევე მიეცემოდა.
France
ამისათვის კი, საჭირო იყო დევნილთა წარმომადგენელი ორგანოებისა და
მმართველი ფენის დაბრუნებისთვის მუდმივი მზადყოფნა.

თუმცა, უმთავრესად, ეს გადაწყვეტილება ხაზს უსვამდა იმას, რომ საქართველოს

ხელისუფლებისთვის სწორედ ეს ორგანოები წარმოადგენდა აფხაზეთის
მოსახლეობის უდიდესი ნაწილის ინტერესებს. უმაღლესი საბჭოს „ქართულ“
ნაწილს, სეპარატისტულთან შედარებით, თბილისის თვალში უფრო ლეგიტიმურს
ხდიდა ის, რომ ქართველი დეპუტატები აფხაზეთის მოსახლეობის უმრავლესობას
წარმოადგენდნენ. ეს კი, ადგილობრივ და საერთაშორისო დონეზე საქართველოს
ხელისუფლების პოზიციის გაძლიერების საშუალებად აღიქმებოდა. სწორედ ამაზე
მეტყველებს, ის, რომ საქართველოს ხელისუფლების წარმომადგენლები
ოფიციალურ დოკუმენტებში და საჯარო გამოსვლებში აფხაზეთიდან დევნილ
სტრუქტურებს იმთავითვე მოიხსენიებდნენ როგორც აფხაზეთის „ლეგიტიმურ
ხელისუფლებას,“ რომელიც რეალურად გამოხატავდა „აფხაზეთის მრავალეროვანი
მოსახლეობის უდიდესი ნაწილის“ (საქართველოს პარლამენტი 1995) ან სულაც,
„აფხაზეთის მოსახლეობის“ ინტერესებს (საქართველოს პარლამენტი 1996).

ამასთანავე, უმაღლესი საბჭოსა და მთავრობის არსებობა საქართველოს

ხელისუფლებას შესაძლებლობას აძლევდა აფხაზეთში მიმდინარე კონფლიქტი
წარმოეჩინა არა ქართულ-აფხაზურ, ეთნიკურ დაპირისპირებად, არამედ ამ
ტერიტორიაზე მცხოვრებ ორ თემს შორის წარმოქმნილ პოლიტიკურ
დაპირისპირებად.

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 10

ამ მხრივ, საგულისხმოა, რომ უმაღლეს საბჭოს, საკანონმდებლო ფუნქციებთან
ერთად, საქართველოს პარლამენტმა 1995 წელს აფხაზეთის საკითხთან
დაკავშირებულ „ყველა მოლაპარაკებაში“ მონაწილეობის უფლებამოსილება
მიენიჭა (საქართველოს პარლამენტი 1995), 1996 წელს კი, „აფხაზეთის ლეგიტიმური
ხელისუფლება“ და „აფხაზეთის სეპარატისტული დაჯგუფება“ კონფლიქტში
მონაწილე ორ მხარედ გამოაცხადა (საქართველოს პარლამენტი 1996). აფხაზეთის
ლეგიტიმური ხელისუფლების, როგორც დაპირისპირების „ერთ-ერთი მხარის“
მოლაპარაკებებისა და გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში „სრულყოფილ“
ჩართვაზე საუბრობს საქართველოს პარლამენტის 2002 წლის დადგენილებაც
„აფხაზეთში არსებული ვითარების შესახებ“ (საქართველოს პარლამენტი 2002).

მიუხედავად იმისა, რომ ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის მმართველობისას

განხორციელებული რეფორმებისას აფხაზეთის დევნილი სახელისუფლებო
ორგანოების ძალაუფლება საგრძნობლად შეიკვეცა, ცვლილებები მათი
ლეგიტიმურობის საკითხს არ შეხებია. 2004-2012 წლებში, აფხაზეთის უმაღლესი
საბჭო და მთავრობა კვლავ აქტიურად მოიხსენიებოდა, როგორც აფხაზეთის
ერთადერთი ლეგიტიმური ხელისუფლება, რომელიც აფხაზეთში მცხოვრები
მოსახლეობის უმრავლესობას წარმოადგენდა (საგარეო საქმეთა სამინისტრო 2007).
მეტიც, 2008 წლის ომის დასრულებიდან მალევე საქართველოს ხელისუფლების
მცდელობის შედეგად, დევნილი ხელისუფლებების წარმომადგენლები
ინდივიდუალური მონაწილის სტატუსით ჟენევის საერთაშორისო მოლაპარაკებებს
შეუერთდნენ (საგარეო საქმეთა სამინისტრო 2008). აღნიშნული პრაქტიკა ქართული
ოცნების მმართველობისასაც გაგრძელდა და დევნილი სახელისუფლებო
ორგანოების წარმომადგენლები დღემდე აგრძელებენ ჟენევის მოლაპარაკებებზე
დასწრებას.

სამხრეთ ოსეთის დროებითი ადმინისტრაცია

აფხაზეთისგან განსხვავებით, ცხინვალის რეგიონის/სამხრეთ ოსეთის სამთავრობო

სტრუქტურების არსებობის ისტორია შედარებით ხანმოკლეა. 1991-1992 წლების
შეიარაღებული დაპირისპირების შემდეგ იქ მოქმედ სახელისუფლებო
სტრუქტურებზე კონტროლი მთლიანად სეპარატისტულად განწყობილმა ჯგუფებმა
ჩაიგდეს ხელთ, რამაც პოლიტიკური ელიტის „დასაქმების“ პრობლემა
საფუძველშივე გამორიცხა. ამას თან დაერთო ისიც, რომ საქართველოს უზენაესი
საბჭოს 1990 წლის 11 დეკემბრის გადაწყვეტილებით, სამხრეთ ოსეთის
ავტონომიური ოლქი გაუქმდა, რამაც რეგიონის ხელისუფლების დევნილობაში
რაიმე სახით არსებობას სამართლებრივი საფუძველი გამოაცალა.
გასათვალისწინებელია ისიც, საკმაოდ მცირე იყო ცხინვალის რეგიონიდან
იძულებით გადაადგილებული პირების რაოდენობაც (10000-მდე), რამაც ახალი
სტრუქტურის შექმნის პოლიტიკური მიზანშეწონილობის საკითხი იმთავითვე
გამორიცხა.

ავტონომიური ოლქის გაუქმების მიუხედავად, მომდევნო წლებში თბილისმა

რეგიონის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული მოწყობის თაობაზე რამდენიმე
მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილება მიიღო.

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 11

თავდაპირველად, საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოს 1991 წლის 27
აპრილის გადაწყვეტილებით, ოლქის ოთხი რაიონიდან ორი - ზნაურის/ყორნისის და
ცხინვალის რაიონები - მეზობელ, ქარელისა და გორის რაიონებს მიუერთდა. თუმცა,
საქართველოს ხელისუფლება ამ რაიონების მხოლოდ ეთნიკურად ქართველებით
დასახლებულ ტერიტორიებზე ახორციელებდა კონტროლს (დიდი და პატარა
ლიახვის ხეობები ცხინვალის რაიონში და სოფლები ნული და ავნევი ზნაურის/
ყორნისის რაიონში). მოგვიანებით, ამ სოფლების ბაზაზე შეიქმნა თიღვის, ერედვისა
და ქურთის თემები, შემდეგ კი, მუნიციპალიტეტები. რაც შეეხება ახალგორს,
თბილისს ამ რაიონის უდიდეს ნაწილზე კონტროლი არ დაუკარგავს და
ტერიტორიას 2008 წლამდე ინარჩუნებდა.

რეგიონის პოლიტიკური წარმომადგენლობის მხრივ ძირეული ცვლილებები

განხორციელდა 2006-2007 წლებში. 2007 წლის მაისში, შესაბამისი კანონის
საფუძველზე, საქართველოს ხელისუფლებამ ყოფილი სამხრეთ ოსეთის
ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე დროებითი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული
ერთეული შექმნა, ერთეულის მართვა კი, სეპარატისტული ხელისუფლების ყოფილ
თავდაცვის მინისტრსა და მთავრობის თავმჯდომარეს, დიმიტრი სანაკოევს ჩააბარა
(სამოქალაქო საქართველო 2007). ამ გადაწყვეტილებას წინ 2006 წლის 12 ნოემბრის
არჩევნები უძღოდა. ამ დღეს, საქართველოს ხელისუფლების არაოფიციალური
მხარდაჭერით, ცხინვალის რეგიონში ე. წ. ალტერნატიული საპრეზიდენტო
არჩევნები გაიმართა. არჩევნები, ძირითადად, იმ ადგილებში ჩატარდა, რომლებიც
თბილისის კონტროლს ექვემდებარებოდა (თუმცა, თბილისის მტკიცებით,
არჩევნებში მონაწილეობა ეთნიკურად ოსებმაც აქტიურად მიიღეს) და მასში,
დიმიტრი სანაკოევმა ხმათა 94%-ით გაიმარჯვა (სამოქალაქო საქართველო 2006). 12
ნოემბერსვე ჩატარდა სეპარატისტების საპრეზიდენტო არჩევნები, რომელშიც
ედუარდ კოკოითიმ მოიპოვა დამაჯერებელი გამარჯვება. მედიაში გავრცელებული
ცნობებით, ე.წ. ალტერნატიულ არჩევნებში 41737-მა ამომრჩეველმა მიიღო
მონაწილეობა, ცხინვალის ცნობით კი, მათ მიერ ჩატარებულ არჩევნებში 52443-მა
ამომრჩეველმა მისცა ხმა.

დიმიტრი სანაკოევმა მთავრობა მალევე ჩამოაყალიბა. მინისტრთა კაბინეტის 12

პოსტი ეთნიკურად ქართველებსა და ეთნიკურად ოსებს შორის გადანაწილდა. მათ
შორის მოხვდნენ სეპარატისტული ხელისუფლების ყოფილი მაღალჩინოსნებიც.
შედეგად, სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე ორი პოლიტიკური ცენტრი შეიქმნა; ერთი,
პრო-ქართული ადმინისტრაცია დიმიტრი სანაკოევის ხელმძღვანელობით
ცხინვალის რაიონის სოფელ ქურთაში, და მეორე, პრო-რუსული მთავრობა, ედუარდ
კოკოითის ხელმძღვანელობით ქალაქ ცხინვალში. თავდაპირველად, თბილისი
დიმიტრი სანაკოევთან და ე.წ. ალტერნატიულ არჩევნებთან კავშირს დაბეჯითებით
უარყოფდა, თუმცა მზადყოფნას გამოთქვამდა გაეთვალისწინებინა ადგილზე
დამდგარი „ახალი რეალობა.“ უარყოფის მიუხედავად, მალევე გამოჩნდა, რომ ეს
ნაბიჯი თბილისის მიერ ცხინვალის რეგიონში არსებული სტატუსკვოს მისთვის
სასიკეთოდ შეცვლის მცდელობა იყო. საქართველოს ხელისუფლებამ სანაკოევის
ადმინისტრაცია საკანონმდებლო დონეზე არჩევნებიდან მალევე აღიარა და მას
რეგიონის პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, სოციალურ და ინფრასტრუქტურულ
საკითხებზე ზედამხედველობა დაავალა. მასვე უნდა ემსჯელა და მოლაპარაკებები
ეწარმოებინა რეგიონის შესაძლო პოლიტიკური სტატუსის შესახებ.

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 12

დროებითი ადმინისტრაციის საკანონმდებლო დონეზე აღიარებიდან მალევე,
დიმიტრი სანაკოევი აქტიურად ჩაერთო რეგიონის პოლიტიკური მომავლის შესახებ
მიმდინარე დისკუსიებში, როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე ქვეყნის გარეთ. სანაკოევის
ადმინისტრაციის ეგიდით მოეწყო რამდენიმე კონფერენცია და დაიწყო ცხინვალის
რეგიონის სტატუსის შესახებ მსჯელობა. ამავდროულად, სანაკოევი სამხრეთ
ოსეთის სახელით რამდენიმეჯერ წარდგა საერთაშორისო ღონისძიებებზე
პოლიტიკური ხასიათის მოხსენებით. ამის მიუხედავად, დროებითი ადმინისტრაცია
მოკლებული იყო შესაძლებლობას თავად ემართა ადგილობრივი სამეურნეო
საკითხები; სანაკოევის მთავრობა ფინანსურად და პოლიტიკურად მთლიანად იყო
ცენტრალურ ხელისუფლებაზე დამოკიდებული.

2008 წლის მოვლენების შემდეგ, სამხრეთ ოსეთის ადმინისტრაციამ ქურთიდან

თბილისში გადმოინაცვლა და დღემდე დიმიტრი სანაკოევის ხელმძღვანელობით,
თბილისში აგრძელებს საქმიანობას. სამართავი ტერიტორიის გარეშე დარჩენილ
ადმინისტრაციას პოლიტიკოსებისგან დაცლის საფრთხე მალევე დაუდგა.
აგვისტოს ომის შემდეგ, ოსი პოლიტიკოსების ნაწილმა საქართველო დატოვა.
შედეგად კი, დღეისათვის, ადმინისტრაციის შემადგენლობაში სანაკოევის
ალტერნატიული მთავრობის არცერთი წევრი აღარ არის დარჩენილი. ლიდერთა
რიგების შეთხელებასთან ერთად, შემცირდა დროებითი ადმინისტრაციის როლიც
და ფუნქციაც, და დღესდღეობით, ის მხოლოდ სპორტული, საგანმანათლებლო,
ჯანდაცვის და საქველმოქმედო ღონისძიებების განხორციელებით
შემოიფარგლება. აფხაზეთის სახელისუფლებო სტრუქტურებისგან განსხვავებით,
სამხრეთ ოსეთის ადმინისტრაცია მედიაშიც ნაკლებად ჩანს. ამის მიუხედავად,
დროებითი ადმინისტრაცია დღემდე ფუნქციონირებს: ფლობს ქონებას, განკარგავს
ბიუჯეტს და მონაწილეობს ჟენევის საერთაშორისო მოლაპარაკებებში.

2020 წლის მონაცემებით, დროებითი ადმინისტრაციის ბიუჯეტი 2.4 მილიონ ლარს

შეადგენს და მის შემადგენლობაში 5 დარგობრივი სამსახური მოქმედებს:
კულტურისა და სპორტის, განათლების, იძულებით გადაადგილებულ პირთა
საკითხების, ჯანმრთელობის დაცვისა და სოციალური უზრუნველყოფის, და
სახალხო დიპლომატიისა და სამოქალაქო შერიგების.

საგულისხმოა, რომ დროებით ადმინისტრაციასთან ერთად, დევნილად იქცა

ცხინვალის რეგიონის ტერიტორიაზე 2008 წლის ომამდე მოქმედი ოთხივე - თიღვის,
ქურთის, ერედვისა და ახალგორის - მუნიციპალიტეტები. თიღვის, ქურთისა და
ერედვის მუნიციპალიტეტების გამგეობები და საკრებულოები თბილისში
აგრძელებენ საქმიანობას, ახალგორის გამგეობა და საკრებულო კი, მცხეთის
რაიონის სოფელ წეროვანში. სამხრეთ ოსეთის ადმინისტრაციის მსგავსად,
თანამშრომელთა აპარატს და ბიუჯეტს დევნილი მუნიციპალიტეტებიც
ინარჩუნებენ, თუმცა მათი საქმიანობა მხოლოდ დევნილთათვის სოციალური
დახმარებების მიწოდებით და მცირე მასშტაბის ინფრასტრუქტურული პროექტებით
შემოიფარგლება. აღსანიშნავია, რომ ეს მუნიციპალიტეტები საქმიანობას
ადმინისტრაციისგან დამოუკიდებლად წარმართავენ.

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 13

დროებითი ადმინისტრაცია როგორც ლეგიტიმური
ხელისუფლება

ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე დროებითი

ადმინისტრაციის შექმნა რამდენიმე მიზანს ემსახურებოდა. უპირველეს ყოვლისა,
საქართველოს ხელისუფლება იმედოვნებდა, რომ ამ გადაწყვეტილებით ოსური
საზოგადოების ნდობის მოპოვებას შეძლებდა და საფუძველს ჩაუყრიდა რეგიონის
დანარჩენ საქართველოსთან უმტკივნეულო რეინტეგრაციას. ამავდროულად,
საქართველოს ხელისუფლების თვალში, სამხრეთ ოსეთის დროებითი
ადმინისტრაციის არსებობა საერთაშორისო საზოგადოებისთვის იმის
დადასტურება იყო, რომ რეგიონის პოლიტიკური მომავლის შესახებ ადგილზე
ალტერნატიული მოსაზრებებიც არსებობდა და რომ ადგილობრივთა დიდი ნაწილი
(მათ შორის, ეთნიკურად ქართველები და ეთნიკურად ოსები) თბილისის მიმართ
კეთილგანწყობით გამოირჩეოდა. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო ისიც, რომ
ეს ყოფილი სეპარატისტის და ეთნიკურად ოსის სახელით ხმოვანდებოდა. ამ მხრივ,
დროებითი ადმინისტრაცია აფხაზეთის სახელისუფლებო სტრუქტურების მოდელს
იმეორებდა; სანაკოევის ადმინისტრაციის შექმნით, ცხინვალის რეგიონში
ადგილობრივთა მიერ არჩეული ახალი პოლიტიკური ერთეული გაჩნდა, და სწორედ
ეს ერთეული იქცა თბილისისთვის ადგილზე მცხოვრები მოსახლეობის აზრის
გამომხატველად.

საგულისხმოა, რომ დროებითი ადმინისტრაცია საქართველოს ხელისუფლების

ოფიციალურ დოკუმენტებში აფხაზეთის სახელისუფლებო სტრუქტურების მსგავსი
პოლიტიკური ლეგიტიმაციის ხარისხით არ სარგებლობს; სამართლებრივი
თვალსაზრისით, ადმინისტრაცია დროებითი ორგანოა, რომელსაც ადგილობრივი
პოლიტიკური ძალებისა და საზოგადოების სახელით რეგიონის პოლიტიკური
სტატუსის შესახებ უნდა ემსჯელა და ოლქის მთელ ტერიტორიაზე არჩევნების
გასამართად სათანადო პირობები მოემზადებინა. აღსანიშნავია ისიც, რომ ე.წ.
ალტერნატიული არჩევნები თბილისს ოფიციალურად არ უღიარებია. შესაბამისად,
დროებითი ადმინისტრაცია გარდამავალ ეტაპზე, რეგიონის პოლიტიკური სტატუსის
განსაზღვრამდე შექმნილი ორგანოა, რომელსაც სახელმწიფო მმართველობის
განხორციელების უფლებამოსილება საქართველოს ხელისუფლებისგან ენიჭება.
ამის მიუხედავად, 2007-2008 წლებში საქართველოს ხელისუფლების
წარმომადგენლები საჯარო გამოსვლებში მუდმივად უსვამდნენ ხაზს, რომ სწორედ
სანაკოევის ადმინისტრაცია იყო რეგიონის პოლიტიკური ძალების ლეგიტიმური
წარმომადგენელი, რომელიც უკეთ გამოხატავდა რეგიონის ოსი მოსახლეობის
ინტერესებს, ვიდრე სეპარატისტული ხელისუფლება (საქართველოს პრეზიდენტი
2007) ან როგორც ქართველი, ისე ოსი მოსახლეობის „მნიშვნელოვანი ნაწილის“
ინტერესებს (საგარეო საქმეთა სამინისტრო 2007).

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 14

 პლებისციტები, რეფერენდუმები

დევნილი სტრუქტურების როლის უკეთ გააზრებისთვის, მნიშვნელოვანია

კონფლიქტურ რეგიონებში არჩევნების ჩატარების საკითხის მიმოხილვაც.
აღსანიშნავია, რომ აფხაზეთის ავტონომიურ რესპუბლიკაში ბოლო საყოველთაო
არჩევნები 1992 წელს გაიმართა[ii]. მას შემდეგ, საერთო-ეროვნული არჩევნები
მხოლოდ კოდორის ხეობაში ტარდებოდა. ამ უკანასკნელში გაიმართა 2006 წლის
ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებიც. რაც შეეხება, ცხინვალის
რეგიონს/სამხრეთ ოსეთს, რეგიონის მასშტაბით, ბოლო საყოველთაო არჩევნები
აქაც 1992 წელს ჩატარდა. მომდევნო წლებში, საპარლამენტო და საპრეზიდენტო
არჩევნები იმართებოდა ქურთის, ერედვისა და თიღვის თემებში[iii], აგრეთვე,
ახალგორის რაიონში. ადგილობრივი თვითმმართველობის უკანასკნელი არჩევნები
აქაც 2006 წელს შედგა.

საგულისხმოა, რომ საქართველოს ხელისუფლების მხარდაჭერით, სხვადასხვა

დროს, ორივე ტერიტორიის მოსახლეობისთვის გაიმართა რეგიონის მასშტაბის
არჩევნები/პლებისციტი. ამ მხრივ, საინტერესო პრეცედენტს წარმოადგენს 1996
წლის 23 ნოემბრის აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკიდან დევნილი და
ლტოლვილი ამომრჩევლების საერთო-სახალხო გამოკითხვა. მაშინ, აფხაზეთიდან
იძულებით გადაადგილებულმა 224925-მა ამომრჩეველმა (საერთო რაოდენობა
239451) მხარი არ დაუჭირა სეპარატისტების მიერ იმავე დღეს დანიშნული
საპარლამენტო არჩევნების ჩატარებას რეგიონში დევნილთა და ლტოლვილთა
დაბრუნებამდე (საქართველოს რესპუბლიკა 1996). ოფიციალური ცნობებით,
კენჭისყრა ქვეყნის ფარგლებს გარეთაც გაიმართა, მათ შორის რუსეთში, უკრაინაში,
ბელორუსში, საბერძნეთში, ისრაელში, და თურქეთში.

მსგავსი სცენარი გამეორდა 2006 წლის 12 ნოემბერს, როცა ცხინვალის რეგიონში

ორი ალტერნატიული საპრეზიდენტო არჩევნები და ორი რეფერენდუმი გაიმართა.
რეგიონის სეპარატისტული მთავრობის მიერ კონტროლირებულმა ნაწილმა პასუხი
გასცა კითხვაზე: მხარს უჭერთ თუ არა სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებელ სტატუსს?
ხოლო თბილისის მიერ კონტროლირებულმა ნაწილმა, კითხვაზე - გსურთ თუ არა
თბილისთან მოლაპარაკების დაწყება საქართველოსთან ერთიანი ფედერალური
სახელმწიფოს შექმნის თაობაზე? (რადიო თავისუფლება 2006). კითხვაზე დადებითი
პასუხი ორივე შემთხვევაში ამომრჩეველთა 90%-ზე მეტმა მისცა.

აფხაზეთიდან დევნილი მოსახლეობის 1996 წლის გამოკითხვა და ცხინვალის 2006

წლის რეფერენდუმი ცხადყოფს, რომ თბილისი კონფლიქტის გარკვეულ ეტაპებზე,
თავისი პოზიციების გასამყარებლად, ერთ-ერთ საშუალებად საერთო-სახალხო
გამოკითხვებსაც მოიაზრებდა. ორივე მოცემულ შემთხვევაში, საქართველოს
ხელისუფლებამ სოხუმისა და ცხინვალის პოლიტიკური გადაწყვეტილებების
გაბათილება სცადა. ამ ნაბიჯით, თბილისი ერთი მხრივ, სეპარატისტული
მთავრობებისა და მათი გადაწყვეტილებების დელეგიტიმაციას ცდილობდა, ხოლო,
მეორე მხრივ, ხაზს უსვამდა საკუთარი გადაწყვეტილებების მხარდაჭერას
ადგილობრივ მოსახლეობაში. თუმცა, საგულისხმოა ისიც, რომ საქართველოს
ხელისუფლებამ ეს პრაქტიკა მხოლოდ ამ ორ შემთხვევაში გამოიყენა და მას
ფართო ხასიათი არ მიუღია.

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 15

დევნილი მთავრობები დღეს

2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ, აფხაზეთისა და ცხინვალის

სახელისუფლებო სტრუქტურები ახალი რეალობის წინაშე აღმოჩნდნენ. სამართავი
ტერიტორიის გარეშე დარჩენილმა სამთავრობო ორგანოებმა დედაქალაქში
გადმოინაცვლეს და დღემდე თბილისიდან აგრძელებენ საქმიანობას. დროის
სვლის მიუხედავად, დევნილ სახელისუფლებო ორგანოებში ბევრი არაფერი
შეცვლილა; დღემდე არ ჩატარებულა ხელახალი არჩევნები და არც მათი ძირეული
სტრუქტურული რეფორმა. ეს კი, იმ ფონზე, რომ ბოლო ათწლეულის განმავლობაში
სულ უფრო ხშირად ისმის ამ ორგანოების რეფორმის საჭიროებაზე მსჯელობა
(რეზონანსი 2015), მათ შორის, წამყვანი პოლიტიკური პარტიების მიერ.

საგულისხმოა, რომ აფხაზეთისა და ცხინვალის ადმინისტრაციების საქმიანობის

პრინციპები ქართული ოცნების 2012 წლის წინასაარჩევნო პროგრამის მიხედვითაც
უნდა შეცვლილიყო. კერძოდ, რეფორმის ფარგლებში უნდა მომხდარიყო
„დევნილებთან დაკავშირებული ყველა საკითხის მართვის გადაცემა ცენტრალური
სტრუქტურებიდან, აგრეთვე, დევნილთა წარმომადგენლობითი ორგანოების
არჩევნების გზით დაკომპლექტება საქართველოს კონსტიტუციის საფუძველზე“
(ბლოკი ბიძინა ივანიშვილი-ქართული ოცნება 2012). აღნიშნული დაპირება აისახა
საქართველოს მთავრობის 2012 და 2013 წლების პროგრამებშიც. თუმცა, ამის
მიუხედავად, რეფორმა არ განხორციელებულა და დევნილი ადმინისტრაციები
დღემდე ძველი სტრუქტურით და ფუნქციებით აგრძელებენ საქმიანობას.

პარალელურად, რეფორმის საჭიროებაზე მოწოდებები გაჩნდა საზოგადოებრივ

ჯგუფებშიც. 2014 წლის 27 სექტემბერს აფხაზეთის უმაღლესი საბჭოს რეფორმის
ინიციატივით გამოვიდა დევნილთა საზოგადოებრივი ორგანიზაცია აფხაზთა კრება
(Newposts.ge 2014). მათი შეთავაზებით, უნდა მომხდარიყო უმაღლესი საბჭოს
დათხოვნა და მისი სრული შემადგენლობით გადარჩევა. საკითხზე ცენტრალური
ხელისუფლების წარმომადგენლებს ოფიციალური კომენტარი არ გაუკეთებიათ,
თუმცა, ინიციატივას სკეპტიკურად შეხვდა აფხაზეთის უმაღლესი საბჭო. აფხაზთა
კრების პასუხად გამოქვეყნებულ განცხადებაში (უმაღლესი საბჭო 2014), საბჭომ
განაცხადა, რომ აფხაზეთის ტერიტორიის გარეთ არჩეული საკანონმდებლო
ორგანო ავტომატურად დაკარგავდა ლეგიტიმურობას და საფრთხეს შეუქმნიდა
საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას საერთაშორისოდ აღიარებულ
საზღვრებში. მათივე თქმით, ასეთი ქმედებით სოხუმის მიერ ჩატარებული
ნებისმიერი არჩევნები შეიძენდა კანონიერ საფუძველს.

მოგვიანებით, აფხაზთა კრების მოთხოვნას შეუერთდა პარტია ევროპული

საქართველო, რომელმაც 2019 წლის 6 ნოემბერს, საქართველოს პარლამენტს
საკანონმდებლო წინადადებით მიმართა (საქართველოს პარლამენტი 2019).
ცვლილებების მიხედვით, უმაღლესი საბჭო ერთიანი პროპორციული სისტემით
არჩეული 30 წევრისგან, 4 წლის ვადით უნდა დაკომპლექტებულიყო და არჩევნები
საპარლამენტო და ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებთან ერთად
გამართულიყო[iv]. თუმცა, საკითხი კენჭისყრამდე არ მისულა; მმართველი პარტიის
წარმომადგენლებმა საკანონმდებლო წინადადების განხილვა პროცედურული
არგუმენტების მოშველიებით დაბლოკეს.

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 16

ქართული ოცნების უარი დევნილი სახელისუფლებო ორგანოების რეფორმაზე და
უმაღლესი საბჭოს ხელახალ არჩევნებზე ხაზს უსვამს, რომ მმართველმა პარტიამ
არჩევანი ამ ორგანოების უკვე დამკვიდრებული ფორმით შენარჩუნებაზე გააკეთა.
თუმცა, აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ 2017-2018 წლებში მმართველი პარტიის მიერ
ინიცირებული საკონსტიტუციო ცვლილებების შედეგად, აფხაზეთის უმაღლესი
საბჭოს დეპუტატები, არსებული შემადგენლობით (21 წევრი) საქართველოს
პრეზიდენტის ამრჩევი კოლეგიის შემადგენლობაში შევიდნენ (საქართველოს
კონსტიტუცია 2018) - რამაც მათი სამართლებრივი და პოლიტიკური სტატუსი
ერთიორად გააძლიერა. ეს კი, საკმაოდ განსხვავდება ქართული ოცნების
სტატუსკვოს პოლიტიკისგან.

სწორედ ამიტომ, დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ დამოუკიდებლობის

აღდგენიდან მესამე ათწლეულში თბილისს პირველად არ გააჩნია დევნილი
სახელისუფლებო სტრუქტურების შესახებ მკაფიო მიდგომა, და მისი პოლიტიკა,
დიდწილად, წინა ორი ათწლეულისას ქვეყანაში დამკვიდრებულ მოდელებს შორის
მერყეობს. ერთი მხრივ, შენარჩუნდა 2012 წლამდე არსებული მიდგომა და
აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის ადმინისტრაციები კვლავ ამ
რეგიონებისერთადერთ ლეგიტიმურ სახელისუფლებო ორგანოებად მიიჩნევა,
ხოლო, მეორე მხრივ, დაპირების მიუხედავად, არ მომხდარა მათი სტრუქტურისა და
საქმიანობის ფორმატის ძირეული ცვლილება, რამაც ამ სტრუქტურების
გრძელვადიანად არსებობა შესაძლოა კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენოს.

დასკვნა

აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის/სამხრეთ ოსეთის სამთავრობო ორგანოების

სტრუქტურისა და ფუნქციების ანალიზი რამდენიმე მნიშვნელოვან საკითხს ჰფენს
ნათელს. უპირველეს ყოვლისა, კვლევა აჩვენებს, რომ დევნილი სახელისუფლებო
სტრუქტურების მიმართ, საქართველოს ხელისუფლებას ბოლო სამი ათწლეულის
განმავლობაში ერთიანი მიდგომის დამახასიათებელი კონტურები გააჩნდა. ეს კი,
პირველ რიგში, იმაში გამოიხატება, რომ დევნილი ადმინისტრაციების შექმნა,
აღდგენა და შენარჩუნება, ძირითადად, ლეგიტიმურობის არგუმენტის
მოშველიებით ხდებოდა. საქართველოს ხელისუფლებისთვის, დევნილი
ადმინისტრაციების არსებობა 1990-იანი წლებიდან დღემდე სოხუმისა და
ცხინვალის მთავრობების დელეგიტიმაციის ერთ-ერთი ძლიერი არგუმენტი იყო:
ადგილობრივი მოსახლეობის მიერ დაკომპლექტებული სახელისუფლებო
ორგანოები, თბილისის პოზიციებს მეტ სამართლებრივ და პოლიტიკურ წონას
მატებდა, მათ შორის საერთაშორისო დონეზე. სწორედ ამიტომ შენარჩუნდა
აფხაზეთის უმაღლესი საბჭო და მთავრობა საომარი მოქმედებების დასრულებიდან
სამი ათეული წლის შემდეგ, 2007 წელს კი, მისი მოდელით ჩამოყალიბდა ყოფილი
სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის დროებითი ადმინისტრაცია.

კვლევა, ასევე, აჩვენებს, რომ საქართველოს ხელისუფლებას საკმაოდ

განსხვავებული, ზოგჯერ კი, წინააღმდეგობრივი მიდგომები ჰქონდა აფხაზეთისა და
ცხინვალის რეგიონის ადმინისტრაციების მმართველობითი ფუნქციების
თვალსაზრისით.

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 17

ამ მხრივ, აფხაზეთის მიმართულებით, კვლევამ ორი განსხვავებული ფაზა გამოყო.
აქედან პირველი - 1992/93-2004 წლები - დევნილი სამთავრობო ორგანოებისადმი
ძალაუფლების მაქსიმალური დელეგირებით გამოირჩეოდა. სწორედ ამ დროს
მოხდა აფხაზეთის მინისტრთა საბჭოსა და უმაღლესი საბჭოს აღდგენა, აფხაზეთის
დეპუტაციის ვადის გახანგრძლივება, და კოდორის ხეობაში პრეზიდენტის
რწმუნებულის ინსტიტუტის შემოღება. მეორე - 2004-2012 წლების ეტაპი - დევნილთა
საკითხების ცენტრალურ დონეზე კონცენტრაციით ხასიათდებოდა. სწორედ ამ
დროს შემცირდა აფხაზეთის მთავრობის სამინისტროთა რაოდენობა, გაუქმდა
მთავრობის რამდენიმე საქვეუწყებო დაწესებულებები, უფლებამოსილება აღარ
გაუგრძელდა აფხაზეთის საპარლამენტო დეპუტაციას და დევნილთა საკითხების
მართვა ცენტრალური დონის სამინისტროებს შორის გადანაწილდა. აქვე უნდა
აღინიშნოს ისიც, რომ ცხინვალის რეგიონის დროებითი ადმინისტრაციის შექმნის
გადაწყვეტილებაში მმართველობითი არგუმენტები უმნიშვნელო როლს
თამაშობდა; დროებითი ადმინისტრაცია მოკლებული იყო შესაძლებლობას თავად
ემართა ადგილობრივი სამეურნეო საკითხები და ის მთლიანად იყო თბილისზე
დამოკიდებული.

რაც შეეხება, მესამე, ქართული ოცნების მმართველობის პერიოდს, კვლევა

აჩვენებს, რომ დამოუკიდებლობის აღდგენიდან მესამე ათწლეულში, თბილისს
პირველად არ გააჩნია დევნილი სახელისუფლებო სტრუქტურების შესახებ მკაფიო
მიდგომა, და მისი პოლიტიკა, დიდწილად, წინა ორი ათწლეულისას ქვეყანაში
დამკვიდრებულ მოდელებს შორის მერყეობს; ერთი მხრივ, მმართველი პარტია
აგრძელებს 2012 წლამდე დამკვიდრებულ სტრუქტურასა და ფორმატს, ხოლო მეორე
მხრივ, თავს იკავებს დევნილი სახელისუფლებო სტრუქტურებისთვის
მმართველობითი ფუნქციების გამყარებაზე. ეს ყოველივე კი, იმის მანიშნებელია,
რომ თბილისი დევნილ ორგანოებს მხოლოდ ლეგიტიმურობის არგუმენტით,
სეპარატისტული ხელისუფლების საპირწონედ ინარჩუნებს და მათ პრაქტიკულ
ჭრილში, გადაწყვეტილებების მიმღებ და განმახორციელებელ აქტორებად აღარ
განიხილავს.

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 18

[i] საქართველოს პარლამენტში 1992 წელს აფხაზეთიდან არჩეული ათკაციანი ჯგუფი, რომელსაც
საქართველოს პარლამენტის 1995 წლის გადაწყვეტილებით, რეგიონში საქართველოს
იურისდიქციის სრულ აღდგენამდე, უფლებამოსილება გაუხანგრძლივდა (საქართველოს
პარლამენტი 1995).

[ii] 1992 წლის საპარლამენტო არჩევნები ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ორ (ჯავა და ცხინვალი) და
აფხაზეთის ოთხ (გაგრა, გალი, გუდაუთა და ტყვარჩელი) საარჩევნო ოლქში ვერ ჩატარდა.
არჩევნები შეუფერხებლად გაიმართა გულრიფშის, სოხუმის, ოჩამჩირისა და ახალგორის
რაიონებში. შესაბამისად, 1992-1995 წლების მოწვევის პარლამენტში ყოფილი სამხრეთ ოსეთის
ავტონომიურ ოლქს ერთი მაჟორიტარი დეპუტატი, ხოლო აფხაზეთს - სამი მაჟორიტარი დეპუტატი
წარმოადგენდა. 1992 წლის არჩევნებში აფხაზეთიდან პარტიული სიებით შევიდა კიდევ შვიდი
დეპუტატი.

[iii] 1995-2012 წლებში, ცხინვალის რეგიონის ტერიტორიიდან საქართველოს პარლამენტში ორი

დეპუტატი ირჩეოდა - ცხინვალის (ლიახვის) და ახალგორის საარჩევნო ოლქებიდან. ცხინვალისა
და ახალგორის საარჩევნო ოლქებში ბოლო საპარლამენტო არჩევნები 2008 წლის 21 მაისს
ჩატარდა.

[iv] 2020 წლის საარჩევნო პროგრამაში პარტია ევროპულმა საქართველომ უმაღლეს საბჭოსთან
ერთად, ცხინვალის რეგიონის დროებითი ადმინისტრაციის ხელმძღვანელის „პერიოდული და
პირდაპირი“ არჩევნებიც მოითხოვა. აფხაზთა კრების თანახმად, ინიციატივას, ასევე, იზიარებს
ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა და ლეიბორისტული პარტია.

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 19

ბიბლიოგრაფია
აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭო. 2000. აფხაზეთის ავტონომიური
რესპუბლიკის ლეგიტიმური სტრუქტურები დევნილობაში. გვ.4.

აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭო. 2014. აფხაზეთის ავტონომიური

რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს განცხადება (”აფხაზთა კრების” რეზოლუციის
თაობაზე). ხელმისაწვდომია: http://scara.gov.ge/ka/2011-09-08-07-44-18/638-2014-10-13-16-39-02.html

აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობა. 2020. 2010-2012 წლების ანგარიში. ხელმისაწვდომია:

http://abkhazia.gov.ge/angarishi/21/ge

ზურაბ პაპასქირი. 2007. ნარკვევები თანამედროვე აფხაზეთის ისტორიული წარსულიდან: 1917-1993 /

ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოხუმის ფილიალის
გამომცემლობა. ხელმისაწვდომია: http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/29915/1/Nakveti_II.pdf

მაია იველაშვილი. 2004. აფხაზეთის დეპუტაცია აღარ არსებობს. რადიო თავისუფლება.

ხელმისაწვდომია: https://www.radiotavisupleba.ge/a/1536625.html

ეკა წამალაშვილი. 2006. როგორ აფასებს საერთაშორისო თანამეგობრობა სამხრეთ ოსეთში

ჩატარებულ პარალელურ არჩევნებს და რეფერენდუმს. რადიო თავისუფლება. ხელმისაწვდომია აქ:
https://www.radiotavisupleba.ge/a/1549588.html

რეზონანსი. 2015. სამხრეთ ოსეთის ადმინისტრაცია შეიძლება გაუქმდეს. ხელმისაწვდომია:

http://www.resonancedaily.com/mobile/index.php?id_rub=2&id_artc=26237

საარჩევნო ბლოკი ბიძინა ივანიშვილი-ქართული ოცნება. 2012. 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნების
საარჩევნო პროგრამა. ხელმისაწვდომია:
http://www.ivote.ge/images/doc/pdfs/ocnebis%20saarchevno%20programa.pdf

საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველო. 2016. პოლიტიკური ძალების წარმომადგენლობა

საქართველოს პარლამენტში; 1990-2016 წლები. ხელმისაწვდომია:
https://www.chemiparlamenti.ge/ka/publication/politikuri-dzalebis-carmomadgenloba-sakanonmdeblo-organoshi

სამოქალაქო საქართველო. 2006. ცხინვალის რეგიონი ‘ალტერნატიული არჩევანის’ წინაშე დგას.

ხელმისაწვდომია: https://civil.ge/ka/archives/187164

სამოქალაქო საქართველო. 2007. დიმიტრი სანაკოევი ცხინვალის რეგიონის დროებითი

ადმინისტრაციის ხელმძღვანელად დაინიშნა. ხელმისაწვდომია: https://civil.ge/ka/archives/140647

საქართველოს პარლამენტი. 1994. საქართველოს პარლამენტის დადგენილება აფხაზეთის

ავტონომიურ რესპუბლიკაში აპარტეიდული და რასისტული საკანონმდებლო პრაქტიკის შესახებ.
ხელმისაწვდომია: http://www.parliament.ge/files/613_8104_476160_Doc_4.pdf

საქართველოს პარლამენტი. 2007. საქართველოს კანონი ყოფილ სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ

ოლქში კონფლიქტის მშვიდობიანი მოგვარებისათვის სათანადო პირობების შექმნის შესახებ.
ხელმისაწვდომია: https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/24280?publication=1

საქართველოს პარლამენტი. 1995. საქართველოს კანონი საქართველოს პარლამენტის არჩევნების

შესახებ. ხელმისაწვდომია: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1229706?publication=9

საქართველოს პარლამენტი. 1996. საქართველოს პარლამენტის დადგენილება აფხაზეთის

ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს უფლებამოსილების ვადის გაგრძელების შესახებ.
ხელმისაწვდომია: http://scara.gov.ge/ka/2010-03-17-12-49-55/2010-03-17-13-51-32/78-dadgenileba-umaghlesi-sabtcos-
uflebamosilebis-vadis-gagrdzelebis-shesakheb.html

საქართველოს პარლამენტი. 1996. საქართველოს პარლამენტის დადგენილება აფხაზეთში

კონფლიქტების მოწესრიგების ღონისძიებების შესახებ. ხელმისაწვდომია: http://scara.gov.ge/ka/2010-03-17-
12-49-55/2010-03-17-13-51-32/80-dadgenileba-afkhazethshi-konfliqtebis-motsesrigebis-ghonisdziebebis-shesakheb.html

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 20

საქართველოს პარლამენტი. 1995. საქართველოს პარლამენტის დადგენილება აფხაზეთის
ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოს შესახებ. ხელმისაწვდომია:
https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/37456?publication=0

საქართველოს პრეზიდენტი. 1996. საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება აფხაზეთიდან

დევნილი მოსახლეობის სოციალური დაცვისა და აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის
სახელმწიფო სტრუქტურების საქმიანობის სრულყოფის გადაუდებელ ღონისძიებათა შესახებ.
ხელმისაწვდომია: https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/108850?publication=0

საქართველოს პრეზიდენტი. 2007. საქართველოს პრეზიდენტის 2007 წლის საპარლამენტო მოხსენება.

ხელმისაწვდომია: http://www.saakashviliarchive.info/ge/PressOffice/Documents/AnnualReports?p=4952&i=1

საქართველოს პარლამენტი. 1997. საქართველოს კანონი ადგილობრივი თვითმმართველობისა და

მმართველობის შესახებ. ხელმისაწვდომია: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/33436?publication=11

საქართველოს პარლამენტი. 2002. საქართველოს პარლამენტის დადგენილება აფხაზეთში არსებული

ვითარების შესახებ. ხელმისაწვდომია: https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/41146?publication=0

საქართველოს პარლამენტი. 2007. საქართველოს ორგანული კანონი ადგილობრივი

თვითმმართველობის შესახებ. ხელმისაწვდომია: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/27802?publication=36#!

საქართველოს პარლამენტი. 2019. ევროპული საქართველოს წევრები მოძრაობა „აფხაზთა კრების“

წარმომადგენლებს შეხვდნენ. ხელმისაწვდომია:
http://www.parliament.ge/ge/saparlamento-saqmianoba/factions/factionnews/evropuli-saqartvelos-wevrebi-modzraoba-afxazta-
krebis-warmomadgenlebs-shexvdnen.page

საქართველოს პარლამენტი. 2019. კანონპროექტი აფხაზეთის უმაღლესი საბჭოს არჩევნების შესახებ /

2019 წლის 6 ნოემბერი. ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3ppPUrL

საქართველოს პარლამენტი. 2018. საქართველოს კონსტიტუცია. ხელმისაწვდომია:

http://parliament.ge/ge/kanonmdebloba/constitution-of-georgia-68

საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრო. 2007. ინფორმაცია საქართველოს საგარეო საქმეთა

მინისტრისა და ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისრის შეხვედრის შესახებ.
ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/2ZXHuxw

საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრო. 2007. საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრის

ბატონ გელა ბეჟუაშვილის გამოსვლა კონფერენციაზე -- ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის სამოქმედო
გეგმის შესრულება საქართველოში. ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3sHvpct

საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრო. 2008. საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს

განცხადება ჟენევაში გამართულ საერთაშორისო მოლაპარაკებებთან დაკავშირებით.
ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3rgs6by

საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი საბჭო. 1990. საქართველოს რესპუბლიკის კანონი სამხრეთ

ოსეთის ავტონომიური ოლქის გაუქმების შესახებ. ხელმისაწვდომია:
https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1079618?publication=0#!

ცენტრალური საარჩევნო კომისია. 1996. აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკიდან დევნილ და

ლტოლვილ ამომრჩეველთა პლებისციტის შედეგების შემაჯამებელი ოქმი / საქართველოს
რესპუბლიკა. N240(2351), 1 გვ.

შერიგების რესურსები. 2009. გარიყულობიდან ჩართულობისაკენ; დევნილთა მონაწილეობის

უზრუნველყოფა - საქართველოს გაკვეთილები. ხელმისაწვდომია:
http://148.251.69.135/downloads/Out%20of%20the%20Margins_2009_GEO.pdf

Newposts.ge. 2014. აფხაზთა კრება აფხაზეთის სტრუქტურებში ახალი არჩევნების ჩატარებას ითხოვს.
ხელმისაწვდომია:
https://bit.ly/3hjtrJF

კვლევითი ნაშრომი თებერვალი 2021 21