Επισκόπου Αικατερίνμπουργκ και Ιρμπίτσκ Ειρηναίου (+1904)

ΜΗΤΕΡΑ ΠΡΟΣΕΧΕ!
(Αποσπάσματα από την έκδοση της Ι.Μ. Παρακλήτου Ωρωπού Αττικής που δημοσιεύτηκαν
στην ιστοσελίδα «Κοινωνία Ορθοδοξίας» με άδεια της Μονής.)

Εμπεδώστε στα παιδιά τη σεμνότητα

Αλλά τί να κάνουμε, θα ρωτήσετε, για να εμποδίσουμε την ανάπτυξη του αισθησιασμού στα
παιδιά ;

    Πρώτ’ άπ’ όλα να τα μάθετε να εργάζονται. Να τους εμπνέετε το σεβασμό στον τίμιο κόπο.
Ας μάθουν απ’ έξω κι ας έχουν πάντα στο νου τους τα λόγια του αποστόλου: «Εί τις ού θέλει
εργάζεσθαι μηδέ εσθιέτω» (Β’ Θεσ. 3:10).

    Να τα διδάσκετε πώς η εργασία ποτέ δεν είναι ντροπή, άλλ’ αντίθετα, ντροπή για τον
άνθρωπο είναι η οκνηρία και η αργία. Να τους φέρνετε για παράδειγμα τον Κύριο, που
βοηθούσε την Παναγία Μητέρα Του και τον προστάτη Του άγιο Ιωσήφ, έναν απλό μαραγκό.

    Να συνηθίζετε τα παιδιά σας στο σωματικό κόπο, ιδιαίτερα μάλιστα αν δεν υπάρχει ανάγκη
να κερδίζουν το ψωμί τους με τον κόπο των χεριών τους. Τα παλιά χρόνια σε πολλές βασιλικές
οικογένειες όλα τα μέλη ήταν εθιμικά υποχρεωμένα να μάθουν κάποια χειρωνακτική εργασία.
    Αλλά και ο απόστολος Παύλος, ο εκλεκτός του Θεού και μεγάλος κήρυκας της πίστεως, δεν
ντρεπόταν ν’ ασκεί το επάγγελμα του σκηνοποιού, που είχε μάθει απο τα παιδικά του χρόνια.
Μιλήστε γι’ αυτόν στα παιδιά σας και μην τους συγχωρείτε την τεμπελιά, που είναι η αρχή και
η μητέρα κάθε κακίας.

    Να συνηθίζετε τα παιδιά να τρώνε απλή τροφή και μόνο στην ορισμένη ώρα του φαγητού.
Να μην καταβροχθίζουν γλυκά οποιαδήποτε ώρα, αλλά ν’ αρκούνται σε ο,τι υπάρχει στο
τραπέζι. Να τα μάθετε να τρώνε όλα όσα τους δίνετε και να ευχαριστούν γι’ αυτά το Θεό.
Βοηθήστε τα να συνειδητοποιήσουν ότι ο άνθρωπος δεν ζει για να τρώει, αλλά τρώει για να ζει!

    Κυρίως όμως, προφυλάξτε όσο μπορείτε περισσότερο τα παιδιά σας από τη χρήση κάθε
διεγερτικού ή μεθυστικού υγρού. Τα πιο υγιεινά ποτά για τα παιδιά είναι το νερό, το γάλα και
οι φρουτοχυμοί. Τί φοβερό κακό, φυσικό και ηθικό, προξενούν στα παιδιά οι γονείς, όταν τα
συνηθίζουν να πίνουν κρασί η οτιδήποτε άλλο παρόμοιο!

    Χαράξτε, τέλος, βαθιά στην καρδιά σας τα λόγια του Κυρίου: «Μακάριοι οι καθαροί τή,
καρδία,» (Ματθ. 5:8). Και φροντίστε, ώστε τα λόγια αυτά να μπορούν να ειπωθούν και για τα
παιδιά σας.

    Πώς θα το πετύχετε όμως;

    Πρώτ’ άπ’ όλα, διατηρήστε στις καρδιές τους τη φυσική παιδική συστολή.

    Ο Θεός ο ίδιος ελάφρωσε τον κόπο σας. Αγνό και καθαρό σας παρέδωσε το παιδάκι, και σας
έδωσε βοηθό άγγελο-φύλακα της αθωότητάς του. Ο Θεός φύτεψε στην ψυχή του παιδιού τη
σεμνότητα. Έτσι, το μόνο που οφείλουν να κάνουν οι γονείς, είναι να διαφυλάξουν και ν’
αναπτύξουν ο,τι Εκείνος τοποθέτησε στην παιδική ψυχή. Και φταίνε τις περισσότερες φορές οι
ίδιοι, αν καταστραφεί το τρυφερό λουλούδι της παιδικής αγνότητας. Σ’ αυτούς τότε
αναφέρονται οι λόγοι του Κυρίου, του φίλου των παιδιών: «Ουαί τώ, ανθρώπω, εάν
σκανδαλίση, ένα τούτων των ελαχίστων» (πρβλ. Ματθ. 18:6).

     Είναι όμως απαραίτητο να έχουν πρώτα οι ίδιοι οι γονείς αγνή και καθαρή καρδιά. Από
παλαιότερα είναι γνωστό, ότι τα πάθη μεταβιβάζονται από τους γονείς στα παιδιά, είτε
κληρονομικά είτε με το παράδειγμα. Έτσι, τα πάθη και τα ελαττώματα που χαρακτηρίζουν τους
γονείς, πολύ νωρίς εμφανίζονται και στα παιδιά.

    Εξίσου απαραίτητο είναι να προσέχουν οι γονείς τα λόγια τους και τη συμπεριφορά τους.
Πόσο κακό μπορεί να προκαλέσει μιά άστοχη συζήτηση η μιά απρόσεκτη κίνηση μπροστά στα
παιδιά!

     Προσέχετε επίσης τα βιβλία, τα περιοδικά, τους πίνακες και τ’ αγαλματάκια που τυχόν
βρίσκονται στα δωμάτιά σας. Αν υπάρχει κάτι σκανδαλιστικό, συλλογισθείτε πώς τα παιδιά το
κοιτάζουν κάθε μέρα και, μεγαλώνοντας, θ’ αρχίσουν να σκέφτονται και να μιλούν γι’ αυτό.
Ποιό θα είναι το αποτέλεσμα;…

    Μη λέτε ποτέ ότι το παιδί δεν καταλαβαίνει απ’ αυτά. Ίσως. Κανείς όμως δεν μπορεί ν’
αμφιβάλλει, ότι το παιδί έχει περιέργεια, και ότι κάποιος θα βρεθεί που θα του την
ικανοποιήσει. Εσείς, σαν χριστιανοί, πρέπει να φροντίζετε, ώστε τα παιδιά μπροστά σας να μην
ακούνε και να μη βλέπουν ποτέ κάτι αντίθετο πρός την τιμιότητα και την αιδημοσύνη. Και την
περιέργειά τους θα την ικανοποιήσετε, έγκαιρα και συνετά, μόνο εσείς.

    Εμπεδώστε στα παιδιά την έμφυτη σεμνότητά τους. Μην τους επιτρέπετε να εμφανίζονται
γυμνά μπροστά στους άλλους. Μην τους επιτρέπετε να ντύνονται και να ξεντύνονται μαζί. Μη
γελάτε σε βάρος του παιδιού σας, όταν εκδηλώνει το αίσθημα της ντροπής. Αντίθετα, να το
παινεύετε γι’ αυτό, και να ευγνωμονείτε το Θεό που έχετε ένα τέτοιο παιδί.

    Προσέχετε κάθε άπρεπη εκδήλωση του παιδιού σας, όταν στέκεται, όταν κάθεται, όταν
περπατάει. Κάθε λόγο του και κάθε κίνησή του. Και διορθώστε τα χωρίς αργοπορία, πρώτα με
τα λόγια: «Είναι ντροπή αυτό. Ο φύλακας άγγελός σου, που θα το δει, θα λυπηθεί πολύ!». Αν
όμως αυτό δεν βοηθήσει, τότε, την επόμενη φορά, χωρίς πολλά λόγια, πρέπει να επιβληθεί η
ανάλογη τιμωρία. Προσέχετε, μη βρεθεί κανένας διεφθαρμένος άνθρωπος και παρασύρει τα
παιδιά σας σε αισχρές πράξεις. Μη θεωρείτε περιττή τη συμβουλή αυτή. Δυστυχώς στην εποχή
μας και τα παιδιά ακόμα πέφτουν σε αμαρτήματα τέτοια, που κι ανάμεσα στους μεγάλους δεν
μπορούν ούτε ν’ αναφέρονται.

   Παρακολουθείτε τις φιλίες και τις γνωριμίες των παιδιών σας, και μην τους επιτρέπετε να
έχουν σχέση με άδιάντροπα και απείθαρχα παιδιά.

    Προσέξτε τους συνεργάτες, τους υπαλλήλους και τους υπηρέτες σας. Ασκούν κι αυτοί
μεγάλη επίδραση στην ηθικότητα των παιδιών. Πολλές φορές, σαν το διάβολο, σπέρνουν τους
σπόρους της διαφθοράς στην παιδική ψυχή, και μαθαίνουν στο παιδί πράγματα που μπορούν
για πάντα να το καταστρέψουν.

    Και κάτι ακόμα: Μην αμελείτε να προσεύχεστε για την αθωότητα των παιδιών σας.
Αναθέστε την προστασία τους στην Υπεραγία Θεοτόκο και στον άγγελο-φύλακά τους,
κάνοντας σ’ αυτούς καθημερινά θερμές προσευχές.

    Πατέρες και μητέρες, σας το ξαναλέω: Μην ξεχνάτε ότι, όπως είπε ο Κύριος, ο μεγάλος
φίλος των παιδιών, είναι «μακάριοι οι καθαροί τή, καρδία,» (Ματθ. 5:8).

   Αν τα παιδιά σας δεν έχουν καθαρή καρδιά, δεν θα δουν το Θεό! Και αν αυτό συμβεί εξαιτίας
σας, ούτε σείς θα δείτε το Θεό, που θα ζητήσει από τα χέρια σας τις ψυχές των παιδιών σας!
 Πώς θα  καλλιεργήσουμε την υπακοή στα παιδιά ;
  Υπακοή είναι η υποταγή της θελήσεώς μας
στη θέληση κάποιου άλλου. Αλλά για να
υποτάξω τη θέλησή μου στη θέληση του άλλου,
πρέπει να τον σέβομαι. Και επιπλέον πρέπει να
τον αγαπώ, για να μπορώ να τον ακολουθήσω.

    Η ισχυρότερη δύναμη της ψυχής είναι η

θέληση! Αυτή κυριαρχεί πάνω σ’ όλες τις
ψυχικές δυνάμεις του ανθρώπου. Αυτό που
θέλουμε, αυτό και σκεφτόμαστε, αυτό λέμε, αυτό
κάνουμε. Ο Θεός μας έδωσε την ψυχική αυτή
δύναμη για να θέλουμε και να κάνουμε μόνο το καλό, ενώ αντίθετα να μισούμε και ν’
αποστρεφόμαστε το κακό. Αλλά η θέλησή μας αδυνάτισε εξαιτίας της αμαρτίας, και κλίνει
περισσότερο προς το κακό. Αν και γνωρίζουμε το καλό, δεν έχουμε τη δύναμη ούτε να το
θέλουμε με σταθερότητα, ούτε και να το κάνουμε. «Ού γάρ ο θέλω ποιώ αγαθόν, άλλ’ ο ού
θέλω κακόν τούτο πράσσω» (Ρωμ. 7:19).

     Η εξασθένηση αυτή της καλής θελήσεως είναι αποτέλεσμα της προπατορικής αμαρτίας,
όπως και η ιδιοτροπία και το πείσμα, που πρέπει από την παιδική ηλικία να δαμαστούν και να
ξεριζωθούν.

    Το κλήμα δίνει πολλούς και γλυκούς καρπούς όχι όταν τ’ αφήνουν ν’ αναπτύσσεται όπως
αυτό θέλει, αλλά όταν το κλαδεύουν και το δένουν στον πάσσαλο. Ο,τι αποτέλεσμα φέρνει το
κλάδεμα και το δέσιμο του κλήματος, το ίδιο φέρνει και η πειθαρχία. Και η χαλιναγώγηση της
παιδικής ιδιοτροπίας και του παιδικού πείσματος δίνει τους καρπούς της υπακοής.

    Αλλά για ν’ απολαύσετε τους γλυκούς αυτούς καρπούς, σημειώστε τους κανόνες, που πρέπει
ν’ ακολουθήσετε.

    Μην επιτρέπετε πείσματα και ιδιοτροπίες στα παιδιά σας, όσο μικρά κι αν είναι. Αυτό όμως
δεν σημαίνει ότι πρέπει να περιορίσετε τελείως την ελευθερία της βουλήσεώς τους. Το παιδί
μπορεί να ζητήσει κάτι σωστό και ωφέλιμο, κάτι που έχει πραγματικά ανάγκη, κάτι που
δικαιούται, και τότε εσείς, ολοπρόθυμα, θά ικανοποιήσετε την επιθυμία του.

     Αν λ.χ. το παιδί, στην κατάλληλη ώρα, ζητήσει φαγητό γιατί πεινάει, μην του αρνηθείτε. Αν
αρνηθείτε, θα είστε σκληροί και άσπλαχνοι.

    Ζητάει το παιδί κάποιο πράγμα απαραίτητο για το σχολείο; Πρέπει να ικανοποιήσετε το
αίτημά του, γιατί αλλιώς ίσως δοκιμάσει να το αποκτήσει με αθέμιτο τρόπο. Είναι τελείως
διαφορετική περίπτωση, όταν το παιδί ζητάει κάτι μη επιτρεπτό. Σ’ αυτό πρέπει ν’ αρνηθείτε,
αδιαφορώντας για τα δάκρυα.

    Ποτέ μη δίνετε σημασία στα παιδικά καπρίτσια. Όποιος μια φορά φάνηκε ελαστικός, θα
είναι πάντα δούλος της ιδιοτροπίας του παιδιού του.

     Στην προσπάθεια να δαμάσουν το πείσμα και την ιδιοτροπία των παιδιών, οι γονείς πρέπει
να συνεργάζονται αρμονικά. Να μη γκρεμίζει ο ένας αυτό που χτίζει ο άλλος.. Ποτέ το παιδί
δεν γίνεται τόσο ιδιότροπο, όσο όταν ο ένας από τους γονείς του επιτρέπει αυτό που ο άλλος
του απαγορεύει.

     Έρχεται π.χ. με κλάματα στη μητέρα και παραπονιέται πως ο πατέρας δεν του έδωσε κάτι
που ζήτησε. Η μητέρα δεν πρέπει να εκφράσει τη συμπόνια της στο παιδί, ούτε, πολύ
περισσότερο, τη δυσαρέσκειά της κατά του πατέρα, επειδή εκείνος δεν έκανε ό,τι του ζήτησε το
“βλαστάρι” της.

     Το ίδιο πρέπει να κάνουν και τα μεγαλύτερα αδέρφια, οι συγγενείς, όλοι όσοι μένουν στο
σπίτι, ιδιαίτερα όμως οι παππούδες και οι γιαγιάδες. Είναι γνωστό ότι οι ηλικιωμένοι άνθρωποι
ζητούν κάπου ν’ ακουμπήσουν και ν’ αφοσιωθούν. Επειδή όμως οι νέοι δεν θέλουν να μένουν
κοντά τους, προσπαθούν να ελκύσουν τα μικρά παιδιά. Και πώς; Με το να κάνουν τα χατήρια
τους. Γι’ αυτό πολύ συχνά τα εγγόνια καταφεύγουν στον παππού ή στη γιαγιά. Ελπίζουν ότι
κοντά τους θα έχουν ό,τι θέλουν.

    Ποτέ δεν πρέπει να καλλιεργούμε την παιδική ιδιοτροπία. Δεν πρέπει να επιτρέπουμε στο
παιδί να διατάζει τα μεγαλύτερα αδέρφια, τους υπηρέτες ή άλλους μεγαλυτέρους ή ν’ απαιτεί
κάτι αυθαίρετα.

    Αν τα παιδιά θέλουν οτιδήποτε, πρέπει να το ζητούν και όχι να διατάζουν. Πρέπει να είναι
ευχαριστημένα με ό,τι τους δίνουν και να ευχαριστούν γι’ αυτό.

    Ποτέ δεν πρέπει να παραβλέπουμε την ανυπακοή των παιδιών. Ο,τι είπε ο πατέρας ή η
μητέρα, πρέπει να γίνεται χωρίς αναβολή. Πρέπει να γίνει συνείδηση στο παιδί ότι: «Αν δεν
εκτελέσω αμέσως αυτό που λέει ο πατέρας ή η μητέρα, δεν φέρομαι καλά». Αλλά και οι γονείς
οφείλουν να είναι από πριν βέβαιοι, ότι αυτό που λένε όπωσδήποτε θα γίνει. Μόνο έτσι
μπορούμε να νικήσουμε την ιδιοτροπία του παιδιού και να το βοηθήσουμε ν’ αναπτύξει θέληση
ισχυρή και στραμμένη πρός το καλό, καλλιεργώντας παράλληλα την υπακοή.

    Αφού ξεριζώσετε λοιπόν με τον τρόπο αυτό το πείσμα και την ιδιοτροπία από την παιδική
ψυχή, φερθείτε και στο μέλλον έτσι, ώστε τα παιδιά να τρέφουν για σας το σεβασμό που
πρέπει. Ο σεβασμός είναι βασική προϋπόθεση της υπακοής.
 Πως θα γίνουν τα παιδιά υπάκουα
Τα παιδιά από τη φύση τους τρέφουν ιδιαίτερο
σεβασμό απέναντι στους γονείς. Το φυσικό αυτό
αίσθημα εμπνέει και η πέμπτη εντολή. Θα ήταν ίσως
εντελώς περιττό να πούμε στους γονείς: Φερθείτε με
τέτοιο τρόπο, ώστε να σας σέβονται τα παιδιά σας.

    Βέβαια το παιδί γνωρίζει, ότι πρέπει να τιμά τον

πατέρα και τη μητέρα, ότι αυτό ζητάει ο Θεός. Τί
γίνεται όμως, όταν βλέπει στους γονείς κάτι που
προκαλεί απέχθεια, αντιπάθεια και ταραχή στην αθώα
παιδική του ψυχή, κι έτσι δεν μπορεί να τους σεβαστεί παρ’ όλη τή θέλησή του; Πώς μπορεί το
παιδί να σεβαστεί ένα πατέρα μέθυσο, μιά μητέρα που βρίζει και καταριέται, γονείς που
καβγαδίζουν συνεχώς; Το κακό παράδειγμα των γονιών όχι μόνο κλονίζει το σεβασμό του
παιδιού σ’ αυτούς, αλλά υπονομεύει και το θεμέλιο της υπακοής. Δεν θα σκεφτεί άραγε το
παιδί: «Μα τί είδους γονείς είστε σεις;»

    Γι’ αυτό οι γονείς πρέπει να προσέχουν τη συμπεριφορά τους και ν’ αποφεύγουν κάθε τι που
μπορεί να κλονίσει το σεβασμό του παιδιού απέναντί τους. Πρέπει πρώτα οι ίδιοι να
διακατέχονται από αισθήματα αμοιβαίου σεβασμού και να συμπεριφέρονται μεταξύ τους με
λεπτότητα. Να μην αποδοκιμάζουν ποτέ ο ένας τον άλλο, και να μην επιτρέπουν στον εαυτό
τους απρεπείς συζητήσεις, κυρίως μπροστά στά παιδιά. Δεν πρέπει τα παιδιά ν’ ακούνε
εκφράσεις, όπως: «Δε θά ‘χεις προκοπή, όπως ο πατέρας σου», «Το ίδιο άχρηστος θα γίνεις,
σαν τον πατέρα σου». ‘Η: «Σπάταλη είσαι κι εσύ, σαν τη μητέρα σου», «Όλο ψέματα λες, σαν
τη μάνα σου». Όπου ακούνε τα παιδιά τέτοια λόγια, μάταια ζητάμε σεβασμό και υπακοή.

    Γονείς! Μην επιτρέπετε ποτέ στον εαυτό σας άπρεπα παιχνίδια και αστεία με τα παιδιά. Ο
πατέρας που συνηθίζει να κάνει «καραγκιοζιλίκια» μπροστά στα παιδιά του, δεν μπορεί να
περιμένει σεβασμό άπ’ αυτά, ούτε να διαμαρτυρηθεί για την άπρεπη συμπεριφορά τους.

    Αυτό δεν σημαίνει ότι απέναντι στα παιδιά μας πρέπει να είμαστε πάντα αυστηροί και
σοβαροί. Εύκολα μπορεί ο καθένας να ξεχωρίσει την τρυφερή και λεπτή σοβαρότητα των
γονιών, καθώς και τα μετρημένα και προσεκτικά αστεία, από τους ανάρμοστους αστείσμούς,
που κατεβάζουν το κύρος τους. Απένανα στο σοβαρό και στοργικό πατέρα τα παιδιά τρέφουν
πάντα μεγαλύτερο σεβασμό. Ένα βλέμμα του ειναι αρκετό για να υπακούσουν αμέσως.

    Θέλετε τα παιδιά σας να είναι υπάκουα; Δείξτε τους την αγάπη σας. Όχι όμως την αγάπη που
μαλθακώνει το παιδί, που υποχωρεί σ’ όλες τις απαιτήσεις του, αλλά τη συνετή και εγκάρδια
αγάπη, που αποβλέπει στο καλό του. Όπου το παιδί βλέπει μιά τέτοια αγάπη, εκεί υπακούει όχι
από φόβο, άλλ’ από σεβασμό.
     Μη μένετε αδιάφοροι στις χαρές και τις θλίψεις του παιδιού. Μη λέτε ποτέ ότι τα παιδιά
είναι βάρος και βάσανο για σας. Μη δείχνετε ποτέ ότι κάποια θυσία σας για χάρη τους είναι
πολύ μεγάλη η πολύ βαριά.

     Δώστε στα παιδιά σας ο,τι χρειάζονται σε κάθε περίσταση, με προθυμία και χαρά. Πώς είναι
δυνατό ν’ αγαπάει τους γονείς του το παιδάκι, όταν αυτοί γογγύζοντας του δίνουν ένα κομμάτι
ψωμί;

     Προσφέρετε πότε-πότε στο παιδί σας τις ανάλογες ικανοποιήσεις και μικροχαρές. Ένα
δωράκι στις γιορτινές ημέρες ή στην ονομαστική του εορτή, ενισχύει την παιδική αγάπη.

  Ελκύστε κοντά σας την καρδιά των παιδιών σας, δημιουργώντας σχέσεις ειλικρίνειας κι
εμπιστοσύνης μαζί τους. Η καχυποψία και η έλλειψη εμπιστοσύνης σκοτώνει την αγάπη.

    Μην προσθέτετε στις δίκαιες τιμωρίες περιφρονητικούς εμπαιγμούς και παρατηρήσεις που
πληγώνουν. Μια τέτοια συμπεριφορά σκληραίνει την καρδιά κι εξαφανίζει κάθε ίχνος αγάπης.

    Γονείς! Σας έδειξα τα βασικά μέσα, που θα χρησιμοποιήσετε με ευσυνειδησία, για να γίνουν
τα παιδιά σας υπάκουα.

    Πρώτ’ άπ’ όλα, συνηθίστε τα να σας ακούνε, επειδή αυτό,είναι το θέλημα του Θεού.

     Φροντίστε έγκαιρα να μη ριζώσει μέσα τους η ιδιοτροπία. Μην ανέχεστε το πείσμα τους και
την αυθάδεια σ’ οποιονδήποτε.

    Μην τους δίνετε όλα όσα ζητούν. Συνηθίζετέ τα στον αυτοπεριορισμό, την εγκράτεια και τη
λιτότητα.

    Απαιτείτε πάντα από τα παιδιά σας να κάνουν ό,τι τους λέτε αμέσως και με ακρίβεια. Ζητάτε
με σταθερότητα να γίνεται αυτό που μια φορά είπατε. Αλλά για να μπορούν τα παιδιά να
υπακούουν, μην τους λέτε ποτέ να κάνουν κάτι που ξεπερνάει τις δυνάμεις τους.

    Μην έχετε καπρίτσια και μην είστε αυθαίρετοι στις απαιτήσεις σας, επιτρέποντας σήμερα
αυτό που χθες είχατε απαγορεύσει.

    Στις ενέργειες που αφορούν στά παιδιά, μην έρχεστε σε αντίθεση μεταξύ σας.

    Φροντίστε να διατηρηθεί και στο μέλλον ο σεβασμός των παιδιών απέναντί σας,
αποφεύγοντας κάθε τι που μπορεί να τον κλονίσει.

    Τέλος, μην ξεχνάτε ποτέ να επικαλείστε την ευλογία του Θεού στο έργο της ανατροφής των
παιδιών σας. Μόνο τότε οι κόποι, οι αγώνες και οι φροντίδες σας θα στεφανωθούν μ’ επιτυχία.
 Το δηλητήριο του φθόνου
Ο φθόνος είναι το τρίτο και αρκετά συνηθισμένο
στα παιδιά ελάττωμα, που για το ξερίζωμά του οι
γονείς πρέπει να δείξουν έγκαιρα μεγάλο
ενδιαφέρον και ζήλο.

Για το φθονερό άνθρωπο είναι ανυπόφορη η

ευτυχία του άλλου. Ξεσκίζεται η καρδιά του από
θλίψη, όταν ο συνάνθρωπός του είναι
ευτυχισμένος, ενώ νιώθει χαρά και ικανοποίηση
όταν εκείνος δοκιμάζεται και υποφέρει. Εύχομαι,
αγαπητοί, να μη βρίσκεται ανάμεσά σας ούτε
ένας τέτοιος άνθρωπος. Εδώ θ’ απαντήσουμε στο
ερώτημα: Τί πρέπει να κάνουν οι γονείς, για να μην αφήσουν ν’ αναπτυχθεί στις καρδιές των
παιδιών η ζήλεια, ο φθόνος;

Σημειώστε τους πέντε επόμενους κανόνες:

Πρώτος κανόνας: Να καταστέλλετε έγκαιρα κάθε εμφάνιση ζήλειας στα παιδιά.

Το ελάττωμα αυτό εμφανίζεται με ποικίλες μορφές στην παιδική ψυχή. Θα τις δούμε με
ορισμένα παραδείγματα, γιατί οι γενικές παρατηρήσεις πολύ λίγο μπορούν να βοηθήσουν στην
προκειμένη περίπτωση.

Αν τα παιδιά στο τραπέζι προτείνουν βιαστικά τα πιάτα τους, γιατί φοβούνται ότι, μέχρι να
έρθει η σειρά τους, το καλύτερο φαγητό θα έχει μοιραστεί στους άλλους· αν τρώνε γρήγορα,
ρίχνοντας γύρω ανήσυχες ματιές, για να προλάβουν να πάρουν κι άλλο φαγητό· αν κοιτάζουν
σκυθρωπά τα πιάτα των άλλων, παραβάλλοντας τις μερίδες· αν συγκρίνουν τα σχολικά είδη, τα
ρούχα ή τα παιχνίδια που τους χαρίζετε, για να δουν ποιος πήρε τα καλύτερα, όλ’ αυτά είναι
σημάδια ζήλειας, που πρέπει να ξεριζώσετε, όπου και όποτε εμφανιστεί.

Αν μάλιστα το παιδί δεν δέχεται κάτι που του προσφέρετε, επειδή και το άλλο παιδί πήρε το
ίδιο πράγμα, αυτό αποδεικνύει ότι η ζήλεια ρίζωσε γερά μέσα του. Για μια τέτοια συμπεριφορά
πρέπει να νουθετείται με επιμέλεια και, σε περίπτωση υποτροπής, να τιμωρείται αυστηρά.

Μια άλλη μορφή φθόνου, πολύ συχνή στα παιδιά, είναι η χαιρεκακία. Εμφανίζεται κι αυτή με
ποικίλες μορφές.

Έτσι, αν τα παιδιά χαμογελούν με μίσος, όταν κάποιος τιμωρείται, ή ειρωνεύονται τον

τιμωρημένο, πρέπει να υποστούν κι αυτά την ίδια τιμωρία. Αν συκοφαντούν το ένα το άλλο,
πρέπει πάντα να τιμωρούνται με μεγάλη αυστηρότητα. Αλλά κι όταν αποκαλύπτουν τα
πραγματικά παραπτώματα των φίλων ή των συμμαθητών τους, με μοναδικό σκοπό να
τιμωρηθούν εκείνοι, και τότε ακόμα δεν θα τ’ αφήνουμε χωρίς παρατήρηση. Γενικά, τις
μαρτυρίες ή “καταγγελίες” των παιδιών μπορούμε να τις δεχθούμε, μόνο όταν ο πατέρας, η
μητέρα ή ο δάσκαλος τούς αναθέτουν την τήρηση της τάξεως και απαιτούν σωστές απαντήσεις.

Και στην περίπτωση όμως αυτή πρέπει να νουθετείτε τα παιδιά, ώστε να σας πληροφορούν για
τη διαγωγή των άλλων όχι από χαιρεκακία, αλλά, σαν τον πάγκαλο Ιωσήφ, μόνο για να
προληφθεί η αμαρτία.

Δεύτερος κανόνας: Μην προκαλείτε οι ίδιοι το φθόνο στις καρδιές των παιδιών.

Αυτό συμβαίνει συχνά όταν οι γονείς έχουν ιδιαίτερη συμπάθεια σε ορισμένα από τα παιδιά
τους. Για τους χριστιανούς γονείς αυτό είναι απαράδεκτο. Έχουν υποχρέωση ν’ αγαπούν όλα τα
παιδιά τους εξίσου και να τ’ αντιμετωπίζουν με τον ίδιο τρόπο, γιατί διαφορετικά αυτοί οι ίδιοι
θα προκαλέσουν το φθόνο στις καρδιές των παιδιών εκείνων, που θεωρούν τον εαυτό τους
αδικημένο.

Στο φαγητό, στα ρούχα, στα δώρα, κανένα παιδί δεν πρέπει να έχει ιδιαίτερη μεταχείριση, αλλά
όλα ν’ απολαμβάνουν εξίσου τ’ αγαθά αυτά.

Κοινά μέτρα πρέπει να υπάρχουν επίσης στον έπαινο και στην επίπληξη, στη στοργή και στην
αυστηρότητα, στην αμοιβή και στην τιμωρία: Να μη συγχωρούμε στο μικρό παιδί εκείνο, για
το οποίο τιμωρούμε τα μεγαλύτερα αδέρφια του.

Πόσο θλιβερά επακόλουθα μπορούν να προκληθούν από την άνιση μεταχείριση των παιδιών,
το βλέπουμε στην περίπτωση των αδελφών του Ιωσήφ. Η ιδιαίτερη αγάπη του πατέρα τους
Ιακώβ σ’ αυτόν σκλήρυνε τόσο την καρδιά τους, που, αν και δεν τον θανάτωσαν, όπως είχαν
αποφασίσει, τον πούλησαν όμως δούλο στην Αίγυπτο!

Τρίτος κανόνας: Μη διδάσκετε το φθόνο στα παιδιά με το παράδειγμά σας.

Αν τα παιδιά ακούνε συνεχώς τον πατέρα ή τη μητέρα να μιλούν με φθόνο, κακεντρέχεια και
χαιρεκακία για τους γνωστούς, τους συγγενείς ή τους συναδέλφους τους, αν οι γονείς βρίζουν
διαρκώς τους πλούσιους και δυσανασχετούν επειδή αυτοί δεν είναι τόσο πλούσιοι, αν τα παιδιά
δεν ακούνε τίποτ’ άλλο παρά μόνο ζηλότυπες και φθονερές συζητήσεις, πώς είναι δυνατόν η
ζήλεια και ο φθόνος να μη ριζώσουν στις τρυφερές καρδιές τους, καθώς μάλιστα η ροπή προς
το κακό είναι ισχυρή στο μεταπτωτικό άνθρωπο;

Τέταρτος κανόνας: Μαθαίνετε τα παιδιά σας να μισούν και ν’ απεχθάνονται το φθόνο, σαν

ένα ελάττωμα που προξενεί μεγάλη λύπη στο Θεό.

Ο φθόνος είναι ένα απαίσιο ελάττωμα, αλλά τα παιδιά σας δεν πρέπει να τον αποφεύγουν μόνο
γι’ αυτό. Επιπλέον ο φθόνος είναι ένα κουτό ελάττωμα, γιατί όχι μόνο δεν δίνει κέρδος στο
φθονερό, αλλ’ αντίθετα μόνο τον ζημιώνει, γιατί του δηλητηριάζει τη ζωή. Τα παιδιά όμως
πρέπει ν’ αποφεύγουν τη ζήλεια, προπαντός γιατί μπροστά στο Θεό είναι το μεγαλύτερο
αμάρτημα.

Πόσο απεχθάνεται ο Θεός το φθόνο! Εσείς μπορείτε καλύτερα απ’ όλους να εξηγήσετε στα
παιδιά σας ότι ο φθόνος προέρχεται από το διάβολο. Εκείνος έφερε το φθόνο στον κόσμο:
Φθόνησε την ευτυχία που απολάμβαναν ο Αδάμ και η Εύα στον παράδεισο.

Κατόπιν δείξτε στα παιδιά σας πόσα κακά έφερε στον κόσμο ο φθόνος: Από φθόνο ο σατανάς
παρέσυρε τους προπάτορές μας στην αμαρτία. Ο φθόνος έκανε τον Κάιν αδελφοκτόνο. Από
φθόνο τα παιδιά του Ιακώβ πούλησαν τον αδελφό τους Ιωσήφ. Ο φθόνος, τέλος, έκανε τους
Φαρισαίους να κατηγορήσουν τον Κύριο και ν’ απαιτήσουν τη θανάτωσή Του!

Εξηγήστε ακόμα στα παιδιά, ότι ο φθονερός μιμείται το διάβολο, του μοιάζει, και γι’ αυτό θα
υποστεί την ίδια τιμωρία μ’ αυτόν.

Ο βαρύτερος χαρακτηρισμός για το φθόνο είναι οι λόγοι του σοφού: «Φθόνω δε διαβόλου
εισήλθεν εις τον κόσμον ο θάνατος» (Σοφ. Σολ. 2:24).

Πέμπτος κανόνας: Καλλιεργήστε στις ψυχές των παιδιών σας, από τη νηπιακή ακόμα ηλικία,
την αντίθετη στο φθόνο αρετή, την ευμένεια και την καλή διάθεση απέναντι σε όλους, και
γενικότερα εκείνη την αγάπη προς τον άνθρωπο, που καθορίζει η εντολή του Κυρίου: «Πάντα
ουν όσα αν θέλητε ίνα ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι, ούτω και υμείς ποιείτε αυτοίς» (Ματθ. 7:12).

Οι γονείς πρέπει με λόγια και με έργα να εμπνέουν στα παιδιά τους την ειλικρινή και έμπρακτη
αγάπη στο συνάνθρωπο. Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να βοηθούν όσους έχουν ανάγκη. Να
συγκαταβαίνουν στις αδυναμίες των άλλων. Να είναι εξυπηρετικά και καλοκάγαθα με όλους.
Πρέπει ακόμα να μάθουν, σύμφωνα με τους λόγους του αποστόλου, το «χαίρειν μετά
χαιρόντων και κλαίειν μετά κλαιόντων» (Ρωμ. 12:15). Να μάθουν, τέλος, ν’ ανέχονται τα
ελαττώματα των άλλων και να μη φανερώνουν τις αταξίες των φίλων τους ή των συμμαθητών
τους.

Στην εντολή της αγάπης προς το συνάνθρωπο, ο Κύριος δίνει την ίδια αξία με την αγάπη προς
το Θεό, και τη θεσμοθέτησε σαν γνώρισμα των γνήσιων μαθητών του, λέγοντας: «Εν τούτω
γνώσονται πάντες ότι εμοί μαθηταί εστε, εάν αγάπην έχητε εν αλλήλοις» (Ιω. 13:35).

Σας έδειξα, γονείς, τους βασικούς τρόπους, για να νικήσετε και να ξεριζώσετε από τις καρδιές
των παιδιών σας το φθόνο και την κακία. Είδατε πόσο κουτό ελάττωμα είναι ο φθόνος, αφού
δεν φέρνει καμιά ωφέλεια στο φθονερό, αλλά μόνο του δηλητηριάζει τη ζωή. Είδατε πόσο
φοβερό αμάρτημα είναι, αφού στρέφεται ενάντια στην πρώτη αρχή του χριστιανισμού,
«αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν» (Ματθ. 22:39). Και διαπιστώσατε ότι ο φθόνος είναι
πραγματικά διαβολικό ελάττωμα, γιατί προέρχεται από τον πονηρό και εξομοιώνει τον
άνθρωπο μ’ αυτόν.

Γι’ αυτό, γονείς, φυλαχθείτε από το φθόνο, και φυλάξτε και τα παιδιά σας απ’ αυτόν.
Πολεμήστε μ’ όλη σας την αποφασιστικότητα κάθε εμφάνιση φθόνου στις ψυχές τους, και μην
προκαλείτε με την εμπαθή συμπεριφορά σας τη ζήλεια μεταξύ τους. Δείξτε τους με τα λόγια
και το παράδειγμά σας πόσο ο Θεός λυπάται με το φθόνο. Καλλιεργήστε, τέλος, στις απαλές
και δεκτικές ψυχές τους την αντίθετη στο φθόνο αρετή, την καλοσύνη σε όλους, για να γίνουν
τα παιδιά σας πραγματικά παιδιά του ουράνιου Πατέρα, που «τον ήλιον αυτού ανατέλλει επί
πονηρούς και αγαθούς και βρέχει επί δικαίους και αδίκους» (Ματθ. 5:45).

Πλεονεξία, η ρίζα όλων των

κακών
Η πλεονεξία είναι το δεύτερο (μετά τον
εγωισμό) σοβαρότερο αμάρτημα. Ο πλεονέκτης
άνθρωπος αφοσιώνεται μ’ όλη του την ψυχή
και το νου στο χρήμα, στη συσσώρευση
περιουσίας, μένοντας έτσι σκληρόκαρδος και
ασυγκίνητος στις ανάγκες των άλλων.

Ζήτημα είναι, αν υπάρχει άλλο τόσο

συνηθισμένο ελάττωμα, που η σοβαρότητά του τόσο λίγο γίνεται αντιληπτή. Κι όμως! Ο λόγος
του Θεού ονομάζει τη φιλαργυρία «ρίζα πάντων των κακών» (Α’ Τιμ. 6:10). Για κείνους που
επιζητούν τον πλούτο, ο απόστολος Παύλος γράφει, ότι «εμπίπτουσιν εις πειρασμόν και παγίδα
και επιθυμίας πολλάς ανοήτους και βλαβεράς, αίτινες βυθίζουσι τους ανθρώπους εις όλεθρον
και απώλειαν» (Α’ Τιμ. 6:9).

Σε άλλο σημείο πάλι ο ίδιος απόστολος περιλαμβάνει την πλεονεξία ανάμεσα στ’ αμαρτήματα
που αποκλείουν τον άνθρωπο από τη βασιλεία των ουρανών. Και γράφει: «Τούτο γαρ εστέ
γινώσκοντες, ότι πας… πλεονέκτης, ος εστίν ειδωλολάτρης, ουκ έχει κληρονομίαν εν τη
βασιλεία του Χριστού και Θεού» (Εφ. 5:5). Αλλά και ο απόστολος Πέτρος ονομάζει τους
πλεονέκτες «κατάρας τέκνα» (Β’ Πέτρ. 2:14).

Καταλαβαίνετε λοιπόν, ότι κι εσείς οι ίδιοι πρέπει να φυλάγεστε από το ελάττωμα αυτό, και τα
παιδιά σας πρέπει να προφυλάξετε. Εδώ τώρα θ’ απαντήσουμε μόνο στο ερώτημα: Τι πρέπει να
κάνετε για να μην αποκτήσουν τα παιδιά σας την πλεονεξία και τη φιλαργυρία;
Πάρα πολλές φορές οι ίδιοι οι γονείς, «είτε εν γνώσει είτε εν αγνοία», σπέρνουν στην ψυχή των
παιδιών το πάθος της πλεονεξίας. Σε πολλές μάλιστα οικογένειες τα παιδιά δεν ακούνε άλλη
συζήτηση, παρά μόνο για μισθούς, έσοδα, κέρδη. «Να βρουν μια καλή θέση με μεγάλο μισθό».
Αυτό μπαίνει σαν το βασικότερο πρόβλημα της ζωής τους. Ο πλούτος θεωρείται η μεγαλύτερη
ευτυχία, ενώ η φτώχεια θρηνείται σαν η μεγαλύτερη δυστυχία.

Στις συζητήσεις αυτές αναφέρονται παραδείγματα, που και τα παιδιά βλέπουν καθημερινά
μπροστά τους. Από την παιδική τους ηλικία παρατηρούν, ότι τους ανθρώπους τους σέβονται
και τους εκτιμούν ανάλογα με το επίπεδο της οικονομικής τους καταστάσεως.

Ύστερ’ απ’ όλ’ αυτά, τα παιδιά είναι φυσικό να συνηθίσουν στη σκέψη, ότι οι άνθρωποι
υπάρχουν μόνο και μόνο για να κερδίζουν χρήματα, και ότι τα χρήματα στον κόσμο είναι πάνω
απ’ όλα.

Η πλεονεξία εκδηλώνεται στα παιδιά με διάφορες μορφές. Στα μικρά παιδιά συνήθως
εκδηλώνεται με την προσπάθεια ν’ αρπάξουν ό,τι μπορούν και να το κάνουν δικό τους, ενώ απ’
αυτά που παίρνουν δεν θέλουν να δώσουν τίποτα στ’ αδέρφια τους ή σε κάποιον άλλο.

Για να προφυλάξετε τα παιδιά από το σοβαρό αυτό πάθος, πρέπει να τα παρακινείτε σε

γενναιοδωρία. Αυτό θα κατορθωθεί, όταν τα μαθαίνετε να μοιράζονται με τους άλλους ό,τι
έχουν, να δίνουν ελεημοσύνη στο φτωχό, να εξυπηρετούν τον ανήμπορο, κ.ο.κ.

Να διδάσκετε όμως στα παιδιά σας την προσφορά όχι από απλό οίκτο ή από συμπόνοια, που
είναι έμφυτη σε κάθε ισορροπημένο άνθρωπο, αλλά με την πεποίθηση, ότι αυτό που δίνεται
στο φτωχό είναι σα να το παίρνει ο ίδιος ο Χριστός. Να τα διδάσκετε με τα λόγια Εκείνου:
«Μακάριόν εστι μάλλον διδόναι ή λαμβάνειν» (Πράξ. 20:35). Ας συνηθίσει το χεράκι του
παιδιού να ευεργετεί, για να νιώσει πόση χαρά και αγαλλίαση αισθάνεται εκείνος που δίνει.

Άλλη μορφή πλεονεξίας, που εκδηλώνεται στα παιδιά, είναι ότι δεν ικανοποιούνται με τίποτα.
Γι’ αυτό, αν θέλετε να τ’ αποτρέψετε από την πλεονεξία, μάθετέ τα να ικανοποιούνται με ό,τι
έχουν. Πρέπει να είναι ευχαριστημένα με το φαγητό, τα ρούχα, τα παιχνίδια και όλα όσα τους
παρέχετε.

Στις σχέσεις σας μαζί τους εφαρμόστε τον εξής κανόνα: «Όποιος δεν είναι ευχαριστημένος μ’
αυτό που του δίνουν, δεν θα πάρει τίποτα». Δεν είναι ικανοποιημένο το παιδί με το φαγητό που
του δώσατε, με τα ρούχα ή τα παιχνίδια που του αγοράσατε; Πάρτε τα πίσω. Αυτό θα επιδράσει
πάνω του ευεργετικά, αν δεν έχει ακόμα χαλάσει.

Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο, να οικειοποιούνται τα παιδιά ξένα πράγματα. Στο σημείο αυτό
πρέπει να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί. Αν δείτε στα χέρια τους κάτι που δεν τους το δώσατε
εσείς, ρωτήστε τα πού το βρήκαν, και, αν διαπιστώσετε ότι το πήραν από άλλους, υποχρεώστε
τα αυστηρά να το επιστρέψουν χωρίς χρονοτριβή.
Πότε-πότε ρίχνετε μια ματιά στα σχολικά είδη των παιδιών σας, μήπως βρεθούν εκεί ξένα
πράγματα. Αν φέρουν στο σπίτι κάτι που βρήκαν στο δρόμο ή στο σχολείο, συμβουλέψτε τα να
το δείξουν στην τάξη, μήπως το έχασε κανείς.

Μην επιτρέπετε στα παιδιά σας ν’ ανταλλάσσουν τα πράγματά τους, ούτε πολύ περισσότερο να
τα πουλάνε, γιατί έτσι είναι εύκολο να μάθουν στην απάτη. Διδάξτε τους, όσο νωρίτερα
μπορείτε, ότι αυτά που κερδίζονται με απάτη, προκοπή δεν φέρνουν.

Μαθαίνετε τα παιδιά σας από μικρά να ξεχωρίζουν το “δικό μου” από το “δικό σου”. Γι’ αυτό,
μην επιτρέπετε να παίρνουν και να χρησιμοποιούν χωρίς άδεια τα πράγματα των αδελφών τους.
Έτσι χαλαρώνει το αίσθημα του σεβασμού των δικαιωμάτων του άλλου και ιδιαίτερα της ξένης
ιδιοκτησίας.

Αντίθετα, συμβουλεύετε τα παιδιά σας να βοηθιούνται μεταξύ τους, και να δίνουν τα πράγματά
τους στ’ αδέρφια ή τους φίλους τους σε περίπτωση ανάγκης.

Αν, τέλος, θέλετε να προφυλάξετε τα παιδιά σας γενικά από την πλεονεξία, με οποιαδήποτε
μορφή κι αν εμφανίζεται αυτή, αν θέλετε να μη γίνουν δούλοι του μαμωνά, να τους δείξετε, με
τα λόγια και το παράδειγμά σας, την πραγματική αξία των επίγειων αγαθών.

Εξηγήστε τους ότι τα χρήματα και η περιουσία δεν είναι το ύψιστο αγαθό στη γη. Τα ύψιστα
αγαθά είναι η αρετή και η δικαιοσύνη, γιατί αυτά μόνο έχουν αξία για το Θεό. Δώστε τους να
καταλάβουν ότι ο άνθρωπος δεν έχει καμιά ωφέλεια αν κερδίσει τον κόσμο όλο και χάσει την
ψυχή του.

Μην παραμελείτε όμως και τη δική σας πνευματική ζωή, όπως π.χ. την προσευχή ή τον
εκκλησιασμό, εξαιτίας της πλεονεξίας. Δείχνετε με την όλη σας πολιτεία στα παιδιά, ότι κύρια
φροντίδα σας δεν είναι η απόκτηση χρημάτων και περιουσίας, αλλά η σωτηρία και η μέλλουσα
μακαριότητα της ψυχής σας!

Σας έδειξα λοιπόν, πώς να καταπολεμάτε την τάση των παιδιών προς την πλεονεξία, και πώς να
τα προφυλάσσετε από το επικίνδυνο αυτό πάθος. Ανακεφαλαιώνω:

Μαθαίνετε τα παιδιά σας να είναι γενναιόδωρα και ολιγαρκή. Καλλιεργήστε τους το αίσθημα
της τιμιότητας και εμπνεύστε τους τη βαθιά αποστροφή προς το ψέμα. Να τα διδάσκετε, με το
λόγο και το παράδειγμά σας, την πραγματική αξία των επίγειων αγαθών.

Αναθρέψτε λοιπόν τα παιδιά σας όχι μόνο για τη γη, αλλά και για το Θεό και τον ουρανό.
Ενδιαφερθείτε όχι μόνο για το φθαρτό σώμα, αλλά και για την αθάνατη ψυχή. Εφοδιάστε τα όχι
μόνο για τούτη τη σύντομη ζωή, αλλά και για την ατέλειωτη αιωνιότητα!
  

Απαλλαγή από τόν εγωϊσμό

Είπαμε ότι οι γονείς, στην πάλη τους με τις
κακές ροπές των παιδιών τους, πρέπει πρώτ’
άπ’ όλα να φροντίσουν για το ξερίζωμα του
βασικού ελαττώματος του κάθε παιδιού. Και
το πιο συνηθισμένο είναι ο εγωισμός.

   Τί θα κάνουμε λοιπόν, όταν διακρίνουμε

στην παιδική ψυχή το πρώτο φύτρο του φοβερού αυτού πάθους; Πώς θα καλλιεργήσουμε εκεί
την αντίθετη αρετή, τη μετριοφροσύνη και την ταπείνωση;

   Η σεμνότητα και η ταπεινοφροσύνη είναι αρετές φυσικές στο παιδάκι, επειδή έχει πάντοτε
ανάγκη από τη βοήθεια των άλλων. Έτσι, ο εγωισμός και η υπερηφάνεια, αν εμφανιστούν, είναι
συνέπειες της κακής αγωγής και της κακής εξελίξεως της φιλοδοξίας, που είναι έμφυτη στον
κάθε άνθρωπο.

    Ο ίδιος ο Κύριος, για να δείξει στους μαθητές Του με τρόπο παραστατικό το υπόδειγμα της
αληθινής ταπεινοφροσύνης, έβαλε μπροστά τους ένα μικρό παιδί και είπε: «Όστις ουν
ταπεινώσει εαυτόν ώς το παιδίον τούτο, ουτός έστιν ο μείζων εν τη βασιλεία των ουρανών»
(Ματθ. 18:4).

   Κι όμως! Δυστυχώς, πολλές φορές συναντάμε και στα παιδιά τη μιά ή την άλλη από τις
ποικίλες μορφές του εγωισμού, σα συνέπεια συνήθως της κακής αγωγής.

   Η πρώτη μορφή, με την οποία εκδηλώνεται ο εγωισμός στην παιδική ψυχή, είναι συνήθως η
ματαιοδοξία στα… ρούχα! Η χαρά των παιδιών για κάποιο καινούργιο ρούχο είναι πράγματι
φυσιολογική και αθώα, μόνο όταν δεν ξεπερνάει ορισμένα όρια. Όταν όμως αυτές οι
εκδηλώσεις χαράς είναι υπερβολικές και ατέλειωτες, όταν τα παιδιά υπερηφανεύονται για τα
στολίδια τους ή περιφρονούν τ’ άλλα παιδιά, που είναι ντυμένα πιο απλά, τότε τα φυσιολογικά
όρια έχουν καταπατηθεί.

   Η γελοία και κούφια αυτή ματαιοδοξία καλλιεργείται συχνά από τους ίδιους τους ασύνετους
γονείς, που στολίζουν τα παιδιά τους σαν κούκλες, και, ενθουσιασμένοι οι ίδιοι, τα φέρνουν
μπροστά στον καθρέφτη για να καμαρώσουν κι αυτά…
   Για να μη συδαυλίζουν την παιδική ματαιοδοξία της φορεσιάς, οι γονείς πρέπει ν’
αποφεύγουν τέτοιες άστοχες ενέργειες. Πρέπει να δώσουν στα παιδιά να καταλάβουν, ότι
μπροστά στο Θεό τα εντυπωσιακότερα και ακριβότερα ρούχα δεν έχουν καμιά αξία. Ο Θεός
κοιτάζει όχι τα ρούχα και τα εξωτερικά στολίδια, αλλά την καρδιά. Επομένως είναι πολύ
ωραιότερο ένα παιδί με άσχημο και φτωχικό φόρεμα, που έχει όμως ευσεβή και καθαρή
καρδιά. Ας τους θυμίσουν επίσης, ότι και ο Κύριος, σαν βρέφος μέσα στη φάτνη, ήταν
τυλιγμένος με φτωχικά σπάργανα.

    Οι συνετοί γονείς θα συνηθίζουν τα παιδιά τους όχι στα ακριβά και πολυτελή ενδύματα,
αλλά στα καθαρά και περιποιημένα. Γιατί τα παιδιά πρέπει, βέβαια, να μάθουν στην
καθαριότητα. Μη θεωρείτε λοιπόν σαν εγωισμό τη δυστροπία του παιδιού να φορέσει βρώμικο
ή ξεσκισμένο ρούχο, την αρνησή του να φάει η να πιεί από άπλυτο σκεύος, ή την επιθυμία του
να είναι όλα γύρω του καθαρά και τακτικά. Αντίθετα, πρέπει να καλλιεργήσετε στά παιδιά με
κάθε τρόπο την αγάπη στην τάξη και την καθαριότητα.

   Μια δεύτερη μορφή εγωισμού συναντάμε στα παιδιά, όταν αυτά υπερηφανεύονται για τον
πλούτο, την κοινωνική θέση ή το αξίωμα των γονιών τους, και υποτιμούν ή περιφρονούν τα
φτωχότερα ή ασημότερα παιδιά.

   Για να μην οικειωθούν τα παιδιά σας το σιχαμερό αυτό ελάττωμα, συνηθίστε τα να είναι
ευγενικά και γλυκομίλητα με όλους. Να σέβονται κάθε άνθρωπο, πλούσιο η φτωχό, διάσημο ή
άσημο. Μην εμποδίζετε τη φιλία τους με φτωχά αλλά καλά παιδιά. Μην τους επιτρέπετε να
μιλάνε απότομα ή με θράσος σε κανέναν, όποιος κι αν είναι. Εμπνεύστε τους την πεποίθηση,
ότι ο Θεός προσέχει όχι τον πλούτο ή τη διασημότητα, αλλά την αρετή και την τιμιότητα.
Μιλήστε τους για τον Ιησού, το Θεό τον ίδιο, που διάλεξε για τον Εαυτό Του όχι πλούσιους και
διάσημους γονείς, αλλά ένα μαραγκό για προστάτη Του, και μια άσημη κόρη της Ναζαρέτ για
Μητέρα Του.

   Η τρίτη μορφή εγωισμού που συναντάει κανείς στα παιδιά, είναι η συνεχής ενασχόλησή τους
με τις πραγματικές ή φανταστικές αρετές τους.

   Πολλά είναι τα παιδιά που υπερηφανεύονται για την επιμέλεια, την καλοσύνη, τη σεμνότητα
ή την εύφυΐα τους.

   Δεν υπάρχει, βέβαια, τίποτα το αξιοκατάκριτο σ’ αυτό που το παιδί θεωρεί σαν υποχρέωσή
του, π.χ. να προοδεύει στο σχολείο ή να ξεχωρίζει για την καλή συμπεριφορά του. Μια τέτοια
«ευγενική» φιλοδοξία χαρακτηρίζει κάθε άνθρωπο. Ο ίδιος ο Θεός τη φύτεψε στην παιδική
καρδιά.

   Η φιλοδοξία όμως αυτή δεν πρέπει να ξεπερνάει κάποια όρια, γιατί τότε καταντάει
αναζήτηση τιμής στη ματαιότητα. Το παιδί πρέπει να είναι επιμελές, σεμνό, ευσεβές, όχι μόνο
επειδή το καμαρώνουν, αλλά κυρίως επειδή αυτό ζητάει ο Θεός. Και όσο μεγαλώνει, να
συνειδητοποιεί ότι πρέπει να κάνει το καλό από αίσθημα χρέους, με τη σκέψη στο Θεό, και όχι
μόνο για ν’ απολαμβάνει τον έπαινο των ανθρώπων. Ας μάθει ν’ αποφεύγει το κακό και την
αμαρτία επειδή ο Θεός λυπάται μ’ αυτά, και όχι από το φόβο της τιμωρίας.

   Προσέξτε εσείς οι ίδιοι να μην εμπνεύσετε στα παιδιά την έπαρση, την αλαζονεία, τον
αυτοέπαινο, την υπέρμετρη φιλοδοξία και καυχησιολογία. Μην τα πολυπαινεύετε  όταν
φέρονται καλά. Ένα χαϊδευτικό βλέμμα, ένα χαμόγελο ικανοποιήσεως, λίγα θερμά αλλά
μετρημένα λόγια, αρκούν για να τα αμείψουν καΙ, προπαντός, να τα παρακινήσουν σε όλο και
καλύτερη συμπεριφορά.

   Μην αφήνετε ποτέ τα παιδιά να μιλάνε πολύ και να καυχιώνται για τον εαυτό τους, ούτε να
παρεμβαίνουν αυθαίρετα στις συζητήσεις των μεγάλων και να τους περιγελούν ή να τους
διορθώνουν με αυθάδεια σ’ ό,τι λένε.

   Να τα μάθετε τέλος, όπως είπαμε ήδη, στην ακριβή υπακοή, γιατί η υπακοή είναι ο
καλύτερος δάσκαλος της ταπεινοφροσύνης.

   Αν θέλετε να μισήσουν τα παιδιά σας κάθε μορφή υπερηφάνειας, επάρσεως και

ματαιοδοξίας, δείχνετέ τους πόσο μεγάλο αμάρτημα είναι ο εγωισμός. Διδάξτε τα ότι αυτός,
όπως λέει η Αγία Γραφή, είναι «ή αρχή πάσης άμαρτίας» και «βδέλυγμα ενώπιον του Θεού».
Μιλήστε τους για τα πονηρά πνεύματα, που εξαιτίας της υπερηφάνειας ξέπεσαν από τον
ουρανό, καθώς και για τους πρωτοπλάστους, που από εγωισμό θέλησαν, με την παρότρυνση
του διαβόλου, να γίνουν θεοί, κι έχασαν έτσι τον παράδεισο. Πέστε ακόμα στα παιδιά, που
οδηγεί ο εγωισμός, και τονίστε τους ότι πίσω άπ’ αυτόν ακολουθεί κάθε άλλη πτώση.

   Μην παραλείψετε να διδάσκετε τα παιδιά σας, πόσο ευάρεστη είναι στο Θεό η αρετή της
ταπεινοφροσύνης και της απλότητας, και πόσο ο Θεός υψώνει τον ταπεινό. Προβάλλετέ τους,
τέλος, σαν το μεγαλύτερο πρότυπο ταπεινοφροσύνης τον ίδιο τον Κύριο, που μας λέει:
«Μάθετε απ’ εμού, ότι πράος ειμί και ταπεινός τη καρδία.» (Ματθ 11:29).

    Γονείς! Όλοι θέλετε να είναι τα παιδιά σας καλά και υπάκουα. Αν πραγματικά το επιθυμείτε
αυτό, αγωνισθείτε να νικήσετε την υψηλοφροσύνη, γιατί τα υπερήφανα παιδιά είναι και
ιδιότροπα και ανυπάκουα. Καλλιεργήστε στις ψυχές τους την ταπεινοφροσύνη, γιατί τα ταπεινά
παιδιά είναι και υπάκουα.

    Όλοι θέλετε ν’ ανθίσει στις καρδιές των παιδιών το λουλούδι της ευγνωμοσύνης. Μάθετέ τα
λοιπόν να είναι ταπεινά και προφυλάξτε τα από τον εγωισμό, γιατί ο εγωιστής άνθρωπος
διακρίνεται για την αγνωμοσύνη και την αχαριστία του.

    Όλοι θέλετε να δείτε τα παιδιά σας ευτυχισμένα. Εμπνεύστε τους λοιπόν τη μετριοφροσύνη.
Ο μετριόφρων άνθρωπος είναι και ολιγαρκής και πράος και αυτάρκης άρα ευτυχισμένος!
   Τέλος, όλοι θέλετε να έχουν τα παιδιά σας την ευλογία του Θεού. Διδάξτε τα λοιπόν, με το
λόγο και το παράδειγμα, την ταπεινοφροσύνη, γιατί «ο Θεός υπερηφάνοις αντιτάσσεται,
ταπεινοίς δέ δίδωσι χάριν»! (Ιακ. 4:6).

Οι σπόροι του κακού

Mιλήσαμε για την υπακοή, τη φιλαλήθεια και
τη σεμνότητα, σαν αρετές που οι γονείς πρέπει
με ιδιαίτερη φροντίδα να καλλιεργούν στις
καρδιές των παιδιών, αρχίζοντας από τη
νηπιακή ηλικία.

Ωστόσο, αγαπητοί μου γονείς, δεν φτάνει μόνο

να σπέρνετε στις ψυχές των παιδιών σας το σπόρο του καλού. Πρέπει παράλληλα να
καταπολεμάτε και να ξεριζώνετε το κακό. Και πρώτ’ απ’ όλα, πρέπει να καταπολεμήσετε το
βασικότερο ελάττωμα του παιδιού σας και να το ξεριζώσετε τελείως.

Κάθε παιδί έχει ένα ιδιαίτερο, βασικό ελάττωμα. Και δέκα παιδιά αν είχατε, το καθένα θα είχε
το δικό του χαρακτηριστικό ελάττωμα. Το ένα τείνει ιδιαίτερα προς τη ματαιοδοξία, τον
εγωισμό ή την ευθιξία. Το άλλο προς την πλεονεξία και τη φιλαργυρία. Το τρίτο προς τη
μαλθακότητα και τη φιληδονία. Το τέταρτο είναι ζηλιάρικο και χαιρέκακο. Το πέμπτο είναι
οκνηρό και τεμπέλικο, κ.ο.κ.

Αλλά γιατί, θα ρωτήσετε ίσως, πρέπει πρώτ’ απ’ όλα να ξεριζώσουμε αυτό το βασικό ελάττωμα
από την ψυχή του παιδιού;

Όλοι γνωρίζετε την ιστορία του Γολιάθ. Πολεμούσαν οι Φιλισταίοι με τους Ισραηλίτες, και τα
αντίπαλα στρατεύματα είχαν παραταχθεί το ένα απέναντι στο άλλο, έτοιμα για μάχη. Τη στιγμή
εκείνη πρόβαλε ένας Φιλισταίος με γιγάντιο ανάστημα, ο Γολιάθ, και άρχισε να προκαλεί τους
Ισραηλίτες. Κορόιδευε τόσο αυτούς όσο και το Θεό τους, ενώ με θρασύτητα καλούσε
οποιονδήποτε να μονομαχήσει μαζί του. Κανένας δεν τολμούσε ν’ αναμετρηθεί με το φοβερό
γίγαντα, μέχρι που ένας νεαρός βοσκός, ο Δαβίδ, με πίστη στη βοήθεια του Θεού, τον έριξε στη
γη με μια μικρή πέτρα και τον θανάτωσε. Τότε οι Φιλισταίοι, βλέποντας ότι το πρωτοπαλήκαρό
τους σκοτώθηκε, οπισθοχώρησαν ντροπιασμένοι.

Ας μεταφέρουμε την ιστορία αυτή στο θέμα μας.

Ανάμεσα στα διάφορα ελαττώματα που έχει κάθε παιδί, υπάρχει και κάποιος Γολιάθ, δηλαδή
κάποιο βασικό ελάττωμα, κάποια βασική αδυναμία. Αυτό λοιπόν πρέπει να καταπολεμήσετε
πρώτα, γιατί μόνο αν εξοντώσετε αυτό το ελάττωμα-Γολιάθ, τότε και το στράτευμά του, τα
υπόλοιπα δηλαδή ελαττώματα, θα νικηθούν. Αυτό σημαίνει, με απλά λόγια: Προσπαθήστε να
ξεριζώσετε τη βασική αδυναμία του παιδιού σας, και οι υπόλοιπες σιγά-σιγά θα φύγουν μόνες
τους.

Θέλετε να μη φυτρώνουν στο χωράφι σας ζιζάνια και αγκάθια; Καταστρέψτε τις ρίζες τους, και
θα δείτε ότι τα φύλλα και τα λουλούδια θα ξεραθούν και θα πέσουν.

Έτσι συμβαίνει και στην παιδική ψυχή. Το βασικό ελάττωμα είναι η ρίζα από την οποία
προέρχονται όλα τ’ άλλα ελαττώματα και αμαρτήματα. Αν λοιπόν καταστρέψετε αυτή τη ρίζα
της αμαρτίας, σύντομα θα μαραθούν και θα πέσουν και τα υπόλοιπα.

Όποιος θέλει να ξεράνει ένα ρυάκι, πρέπει να φράξει την πηγή του. Το βασικό ελάττωμα, το
«αγαπημένο αμάρτημα» του παιδιού, είναι ακριβώς η πηγή, από την οποία ξεκινάει ο
χείμαρρος της αμαρτίας. Αν λοιπόν εσύ φράξεις την πηγή, η αμαρτία θα χάσει τη δύναμή της.

Πολλές φορές μέχρι τώρα τονίσαμε, ότι η αγωγή πρέπει ν’ αρχίζει όσο το δυνατό νωρίτερα.
Αυτό ισχύει για όλη την αγωγή, ιδιαίτερα όμως για την απομάκρυνση του βασικού
ελαττώματος. Έχουμε εδώ ένα πολύ σπουδαίο κανόνα: Ξερίζωσε, όσο νωρίτερα μπορείς, αυτό
το βασικό ελάττωμα του παιδιού σου, γιατί όσο καθυστερείς, τόσο πιο ισχυρό πάθος θα γίνει,
και τόσο πιο δύσκολο θα σου είναι να το υποτάξεις.

Ένας πατέρας, γράφει ο ευαγγελιστής, έφερε το δαιμονισμένο γιο του στον Κύριο, επειδή οι
απόστολοι δεν κατόρθωσαν ν’ απομακρύνουν το δαιμόνιο. Αλλά γιατί δεν το κατόρθωσαν;
Αυτό το βλέπουμε από το διάλογο του πονεμένου πατέρα με το Χριστό. «Πόσος χρόνος εστίν
ως τούτο γέγονεν αυτώ», ρωτάει ο Κύριος. «Παιδιόθεν», απαντάει ο πατέρας (Μάρκ. 9:21).

Να λοιπόν, γιατί ο διάβολος απέκτησε τόση εξουσία πάνω στο δυστυχισμένο παιδί: επειδή δεν
διώχθηκε νωρίτερα.

Το ίδιο συμβαίνει όταν εγκατασταθεί στην ψυχή του παιδιού σας ο δαίμονας της φιλοδοξίας,
της οκνηρίας, της μαλθακότητος κ.ο.κ. Αν δεν διωχθεί όσο το παιδί είναι μικρό, αργότερα
αποκτάει τέτοια εξουσία, που είναι πολύ δύσκολο να του επιβληθεί κανείς. Κάποτε μάλιστα
είναι τελείως αδύνατο, και μόνο σ’ ένα θαύμα της αγάπης του Θεού μπορούμε πια να
ελπίζουμε.

Θα έχετε άραγε τόση παρρησία στον Κύριο, ώστε να ελπίζετε σ’ ένα τέτοιο θαύμα; Αν όχι,
φροντίστε όσο το δυνατό νωρίτερα να διώχνετε από την παιδική καρδιά το δαίμονα του
βασικού πάθους.

Αλλά θα ρωτήσετε: Και πώς θα το κατορθώσουμε αυτό;

Προσπαθήστε πρώτα να μάθετε, ποια ελαττώματα έχετε εσείς οι ίδιοι, και καταπολεμήστε τα μ’
όλες σας τις δυνάμεις. Όποιος γνωρίζει καλά τον εαυτό του, δεν θα δυσκολευθεί πολύ να
γνωρίσει και τον άλλο. Αυτό έχει ιδιαίτερη εφαρμογή στους γονείς. Αν ο πατέρας και η μητέρα
γνωρίζουν καλά την καρδιά τους, τις αδυναμίες τους, τα βασικά ελαττώματά τους, χωρίς πολύ
κόπο θα μπορέσουν να διακρίνουν τα ελαττώματα και τις αδυναμίες των παιδιών τους. Επειδή
μάλιστα τα παιδιά συχνά κληρονομούν τις κακές ροπές των γονιών, πολλές φορές έχουν και τα
ίδια βασικά ελαττώματά τους.

Δεν είναι όμως καθόλου εύκολο να πετύχουν οι γονείς μια τέτοια αυτογνωσία. Χρειάζεται
μεγάλη παρατηρητικότητα, προσπάθεια και τέχνη. Χρειάζεται πολλή ταπείνωση. Αλλά
περισσότερο απ’ όλα χρειάζεται η βοήθεια και η χάρη του Θεού!

Αν λοιπόν θέλετε ν’ αποκτήσετε αυτή την αυτογνωσία, πρέπει με ιδιαίτερη προσοχή να

παρακολουθείτε τον εαυτό σας, την τάση και τη φορά της καρδιάς σας. Παρακαλείτε συχνά και
μ’ όλη τη θέρμη της ψυχής σας το Θεό, να σας φωτίσει, ώστε να γνωρίσετε καλά τον εαυτό
σας. Εξετάζετε κάθε μέρα τη συνείδησή σας και καλλιεργείτε μέσα σας τη γνήσια ευσέβεια,
γιατί μόνο ο αληθινά ευσεβής άνθρωπος είναι σε θέση να γνωρίσει τον εαυτό του, να εντοπίσει
και να πολεμήσει τα πάθη του. (*)

Αλλά κι αν εσύ, ο πατέρας ή η μητέρα, δεν γνωρίζεις καλά τον εαυτό σου, επειδή σου λείπει η
πραγματική ευσέβεια, και γι’ αυτό δεν βλέπεις το βασικό σου ελάττωμα, διακρίνεις όμως, ίσως
και πολύ καλύτερα, το βασικό ελάττωμα της γυναίκας σου ή του άντρα σου! Αυτό μπορεί να σε
βοηθήσει πολύ στην προσπάθειά σου για την αποκάλυψη του βασικού ελαττώματος των
παιδιών σου.

Πρόσεχε λοιπόν, πατέρα, μήπως διαπιστώσεις στην κόρη σου τις ανεπιθύμητες για σένα
αδυναμίες της γυναίκας σου. Κι εσύ, μητέρα, πρόσεξε μήπως το αγόρι σου έχει τις ίδιες κακές
τάσεις που διακρίνεις στον άντρα σου, και που σε ποτίζουν τόση πίκρα!

Ακούστε με προσοχή τι λένε οι άλλοι άνθρωποι για τα παιδιά σας. Οι ξένοι βλέπουν συνήθως
πολύ καλύτερα από σας τα ελαττώματά τους, γιατί αυτοί δεν είναι τυφλωμένοι από την
παθολογική αγάπη των γονιών.

Μην παρεξηγείστε λοιπόν, αν κάποιος τρίτος σας υποδείξει το ένα ή το άλλο ελάττωμα των
παιδιών σας. Αν μάλιστα ο ιερέας ή ο δάσκαλος σάς δηλώσουν ότι η διαγωγή τους δεν είναι
καλή, μη θυμώνετε. Αντίθετα, να τους ευγνωμονείτε, γιατί ίσως η υπόδειξη αυτή σας φανεί
πολύ χρήσιμη.

Ν’ αγαπάτε τα παιδιά σας με τη συνετή χριστιανική αγάπη. Η ασύνετη, η παθολογική αγάπη,

την οποία δυστυχώς οι περισσότεροι γονείς έχουν στα παιδιά τους, γίνεται αιτία να μη δίνουν
σημασία στα βασικά ελαττώματά τους. Βλέπουν στα «βλαστάρια» τους μόνο προτερήματα, και
τις πιο ασυγχώρητες αταξίες τους τις θεωρούν αρετές ή «εξυπνάδες».
Παρακολουθείτε τα παιδιά σας με προσοχή, ιδιαίτερα όταν αυτά δεν υποπτεύονται ότι κάποιος
τα προσέχει, π.χ. στα παιχνίδια τους, τότε που εκδηλώνεται αυθόρμητα ο αληθινός χαρακτήρας
τους και φαίνεται καλύτερα κάθε καλή ή κακή ροπή τους.

Γνωρίζετε τώρα, γιατί η σωστή αγωγή απαιτεί, πρώτ’ απ’ όλα, να φροντίσετε για το ξερίζωμα
του βασικού ελαττώματος του παιδιού σας. Είπαμε πώς θα το πετύχετε. Να είστε βέβαιοι, πως
αν δεν ξεριζώσετε το ελάττωμα αυτό, δεν θα κατορθώσετε ν’ απομακρύνετε ούτε τις άλλες
αδυναμίες του.

Είπαμε ακόμα, πώς θα το ανακαλύψετε. Ακολουθήστε όσα σας είπα πριν: Προσπαθήστε να
γνωρίσετε τις δικές σας αδύνατες πλευρές και διορθώστε τις. Ακούστε με προσοχή τί λένε οι
άλλοι άνθρωποι για τα παιδιά σας, και μην ταράζεστε όταν ακούτε κάτι όχι καλό. Αγαπάτε τα
παιδιά σας με τη συνετή χριστιανική αγάπη και παρατηρείτε τα με άγρυπνο βλέμμα. Έτσι, όταν
διακρίνετε το ελάττωμα Γολιάθ, χτυπήστε το με σύνεση, με τέχνη, αλλά και με πίστη στη
βοήθεια του Θεού. Και μη σταματήσετε να το πολεμάτε, μέχρι να το ξεριζώσετε.

Αν έτσι καταστρέψετε τη ρίζα της αμαρτίας, σιγά-σιγά θα εξαφανιστούν τα ζιζάνια από τον
κήπο της καρδιάς των παιδιών σας, και το άγρυπνο βλέμμα του Θεού και των αγίων αγγέλων
θα τα φυλάει και θα τα προστατεύει πάντα.

(*) Στην προσπάθεια εντοπίσεως και καταπολεμήσεως των παθών (ελαττωμάτων) γονιών και
παιδιών, ουσιαστική και αναντικατάστατη είναι η συμβολή ενός καλού πνευματικού. Η
ορθόδοξη παράδοση υπογραμμίζει –και η πράξη επαληθεύει– αυτή την ανάγκη του
πνευματικού οδηγού.

Η αγωγή της υπακοής

      Τα παιδικά χρόνια του Κυρίου μας λίγα
ευαγγελικά χωρία αναφέρονται. Αλλ’ αυτά
τα λίγα ειναι σπουδαία και πολύ διδακτικά.
Έτσι, για το δωδεκάχρονο Ιησού γράφει λ.χ.
ο ευαγγελιστής Λουκάς: «… Και κατέβη
μετ’ αυτών και ήλθεν είς Ναζαρέτ και ήν
υποτασσόμενος αυτοίς» (Λουκ. 2:51).

    Το σημείο που τονίζει εδώ ο ευαγγελιστής για το «παιδίον Ιησούν», είναι η υπακοή στους
επίγειους γονείς Του. Το ίδιο σημείο, την υπακοή όμως τώρα προς τον ουράνιο Πατέρα, τονίζει
και ο απόστολος Παύλος, όταν γράφει για τον Ιησού, μεγάλο πια σε ηλικία: «Γενόμενος
υπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δέ σταυρού» (Φιλιπ. 2:8). Προχωράει μάλιστα ακόμα
περισσότερο ο απόστολος, και από την υπακοή αυτή εξαρτά τη σωτηρία του κόσμου: «Ώσπερ
γάρ διά της παρακοής του ενός ανθρώ που αμαρτωλοί κατεστάθησαν οι πολλοί, ούτω και διά
της υπακοής του ενός δίκαιοι κατασταθήσονται οι πολλοί» (Ρωμ. 5: 19).

     Δεν χρειάζεται να μιλήσουμε για την τεράστια σημασία της υπακοής στη ζωή των
ανθρώπων γενικά. Το πόσο σπουδαία είναι, ιδιαίτερα στην αγωγή των παιδιών, το γνωρίζουν
όλοι οι γονείς. Μπορούμε μάλιστα να πούμε, ότι όποιος κατόρθωσε να μάθει στα παιδιά του
την υπακοή, έλυσε το πρόβλημα της αγωγής.

    Δεν θα μιλήσω λοιπόν για τη σημασία της υπακοής. Θα υποδείξω μόνο στους γονείς τον πιο
απλό και ασφαλή τρόπο αγωγής, ώστε να γίνουν σύντομα τα παιδιά τους υπάκουα. Αυτό,
νομίζω, είναι που τους ενδιαφέρει κυρίως.

    Πρώτ’ άπ’ όλα, πρέπει να τονίσουμε εδώ, ότι η υπακοή είναι ένα δύσκολο “φυτό”, που δεν
μπορεί ν’ αναπτυχθεί και να καρποφορήσει οπουδήποτε. Ευδοκιμεί μόνο εκεί, όπου το έδαφος
είναι κατάλληλο. Όμως με θλίψη διαπιστώνουμε όλοι, ότι σε πολλές οικογένειες τίποτα δεν
ευνοεί την αγωγή της υπακοής στα παιδιά. Τέτοιες είναι οι οικογένειες, στις οποίες κυριαρχεί
το λεγόμενο «φιλελεύθερο πνεύμα», η αμφισβήτηση ή και περιφρόνηση κάθε νόμου -θείου ή
ανθρώπινου-, η άρνηση κάθε αυθεντίας. Και τότε μόνο καταφεύγουν στο θείο ή ανθρώπινο
νόμο, όταν θέλουν να υπερασπίσουν τα συμφέροντά τους.

    Αν οι γονείς είναι δηλητηριασμένοι μ’ ένα τέτοιο πνεύμα, είναι αδύνατο ν’ ασκηθεί η αγωγή
της υπακοής.

     Όποιος θέλει να έχει υπάκουα παιδιά, πρέπει ο ίδιος να σέβεται κάθε αναγνωρισμένη
αυθεντία, κάθε αρχή και νόμο. Τέτοιες αυθεντίες είναι ο Θεός, η Εκκλησία, η Πολιτεία. Και
τέτοιοι νόμοι είναι οι νόμοι του Θεού, της Εκκλησίας, της Πολιτείας. Σεβόμαστε όμως πρώτα
εμείς οι ίδιοι τις αυθεντίες και τους νόμους αυτούς;

    Σε μερικές οικογένειες ο Θεός είναι το τελευταίο πρόσωπο στο οποίο δίνεται σημασία. Γι’
Αυτόν μιλάνε μόνο ύστερα από την ανάγνωση λ.χ. ενός βιβλίου, όπου εκθειάζεται η απιστία ή
η άρνηση κάποιας αλήθειας του χριστιανισμού. Σε τέτοια βιβλία η πίστη στο ζωντανό και
προσωπικό Θεό θεωρείται κάτι σαν παραμύθι, κατάλληλο μόνο για γριές γυναίκες.

     Πολλοί δεν αισθάνονται καμιά ανάγκη να επικοινωνήσουν με το Θεό, ενώ, όποιος το κάνει,
αντιμετωπίζει συχνά τη χλεύη των άλλων.

     Όλ’ αυτά το παιδί τα βλέπει και τ’ ακούει. Τί συμπέρασμα θα βγάλει; Εύκολα μπορούμε να
μαντέψουμε: «Αν ο πατέρας μου», θα σκεφτεί το παιδί, «δεν τιμά το Θεό, αν δεν υπακούει στο
Θεό, μπορώ κι εγώ να μην τιμώ και να μην ακούω τον πατέρα μου. Αν ο Θεός και οι εντολές
Του είναι μύθοι, τότε και η πέμπτη εντολή-«Τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου…» -είναι
κι αυτή μύθος. Επομένως οι γονείς δεν έχουν καμιά σημασία για μένα. Και δεν έχω καμιά
υποχρέωση απέναντί τους». Πρέπει να συμφωνήσουμε σ’ ένα τέτοιο συλλογισμό, γιατί η
λογική είναι με το μέρος των παιδιών!

     Έτσι, αν λάβει κανείς υπόψη του, ότι για πολλούς γονείς η Εκκλησία δεν σημαίνει τίποτα,
εύκολα καταλαβαίνει ότι σε τέτοιες οικογένειες, ούτε λόγος δεν μπορεί να γίνει για αγωγή της
υπακοής.

     «Τί να τον κάνω εγώ τον ιερέα; Τί τις θέλω εγώ τις συμβουλές του; Μήπως μπορούμε να
πιστεύουμε σε ό,τι λέει;». Τέτοια λόγια -ή και χειρότερα…- ακούνε τα παιδιά στο σπίτι, ενώ
στην εκκλησία μαθαίνουν ότι πρέπει να είναι υπάκουα στους γονείς, στους ιερείς και στους
δασκάλους τους.

    Ενώ στο σπίτι με άφθονη ειρωνεία υπονομεύεται το πρόσωπο και το έργο του ιερέα, εκείνος
επαναλαμβάνει στα παιδιά: «Τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου..» Το παιδί καταλήγει
στο οριστικό συμπέρασμα: «Αφού ο πατέρας μου δεν αναγνωρίζει καμιά από τις εντολές του
Θεού, για τις οποίες μιλάει ο παπάς, τότε δεν υπάρχει λόγος ν’ ακούω κι εγώ τον παπά, όταν
διδάσκει την πέμπτη εντολή». Η λογική είναι πάλι με το μέρος του παιδιού!

    Το ίδιο συμβαίνει και με την αυθεντία της πολιτειακής αρχής. «Γιατί να υπολογίσω το
παλιοκράτος; Εγώ είμαι κύριος του εαυτού μου, κι ό,τι θέλω κάνω!…». Αυτά και άλλα
παρόμοια λέει ο επιπόλαιος πατέρας, χωρίς να προσέχει ποιος τον ακούει.

     Βέβαια, τα λόγια αυτά, που στρέφονται εναντίον της κρατικής εξουσίας, δεν είναι
επικίνδυνα γι’ αυτή. Γιατί το κράτος μπορεί ν’ αναγκάσει στην υποταγή, με τη δύναμη που
διαθέτει, πράγμα που δεν το κάνουν ούτε ο Θεός ούτε η Εκκλησία!

    Με τέτοιες προύποθέσεις όμως δεν υπάρχει έδαφος κατάλληλο για ν’ αναπτυχθεί στα παιδιά
η υπακοή στους γονείς. Εκεί όπου δεν αναγνωρίζεται και δεν γίνεται σεβαστή η θεία εξουσία,
εκεί όπου οι νόμοι εκτελούνται μόνο από φόβο, εκεί δεν μπορεί να καρποφορήσει η άγωγή της
υπακοής. Όποιος περιφρονεί την αυθεντία του Θεού, το κύρος της Εκκλησίας, το κύρος κάθε
αρχής, εκείνος δεν μπορεί να έχει απαίτηση από τα παιδιά του να σεβαστούν το δικό του κύρος
σαν γονιού. Γι’ αυτό, αν θέλετε να γίνουν υπάκουα τα παιδιά σας, σεβαστείτε πρώτα εσείς οι
ίδιοι τις νόμιμες αυθεντίες, και τηρείτε τους νόμους τους. Έτσι και τα παιδιά σας θα μάθουν να
υπακούουν σε σας!

Τα παιδιά ο εκκλησιασμός και η προσευχή

Πόσο εύκολο είναι να εμπνεύσει κανείς στο παιδάκι την αγάπη και την ευλάβεια στις ιερές
ακολουθίες της Εκκλησίας! Φτάνει μόνο να του δώσουμε να καταλάβει, ότι στο ναό βρίσκεται
πιο αισθητά ο «πανταχού παρών» Κύριος, ο Θεός που τόσο αγαπάει τα παιδιά, και που καλεί κι
αυτό κοντά Του. Επομένως μέσα στο
ναό πρέπει να στεκόμαστε ήσυχα, να
κάνουμε με προσοχή το σταυρό μας
και να προσευχόμαστε ευλαβικά.

     Ναι, γονείς! Αν η καρδιά σας είναι

πλημμυρισμένη από πίστη και αγάπη
στο Θεό, θα βρείτε χίλιους δυό
τρόπους να μεταδώσετε τα αισθήματα
αυτά στο παιδί σας. Τη μεγαλύτερη
αδικία κάνουμε στα παιδιά μας, αν
τους στερήσουμε το θησαυρό της
πίστεως, το θησαυρό της Ορθοδοξίας.

    Είναι απόλυτα σωστό αυτό που λένε, ότι «η ψυχή του ανθρώπου -επομένως και του παιδιού-
είναι από τη φύση της χριστιανική». Γι’ αυτό ο Θεός περιμένει χριστιανικές εκδηλώσεις από
την παιδική ψυχή. Σωστά γράφει και ο ψαλμωδός: “Εκ στόματος νηπίων και θηλαζόντων
κατηρτίσω αίνον” (Ψαλμ. 8:3).

    Για το λόγο αυτό ακριβώς, για να ριζώσει και ν’ αναπτυχθεί το ορθόδοξο χριστιανικό βίωμα
στις ψυχές των παιδιών, οι γονείς είναι υποχρεωμένοι να τα μαθαίνουν από μικρά να
επικοινωνούν με το Θεό, να προσεύχονται. Όσο μικρό κι αν είναι το παιδί, μπορεί να
προσεύχεται. Αφού ζητάει από τους γονείς κάτι που θέλει, γιατί άραγε δεν μπορεί να το ζητήσει
από τον ουράνιο Πατέρα;

    Μάθετε λοιπόν το παιδί σας να προσεύχεται. Αν αρχίσετε όταν ακόμα είναι μικρό, η
προσευχή σιγά-σιγά θα του γίνει συνήθεια και ανάγκη! Να κάνετε συστηματικά μαζί με τα
παιδιά σας πρωινή και βραδινή προσευχή, καθώς και πριν και μετά το φαγητό. Να μην
πλησιάζουν στο τραπέζι όπως τ’ άλογα ζώα στο παχνί, αλλά να μάθουν ότι, όποιος θέλει ν’
απολαμβάνει τα δώρα του Θεού, πρέπει να τα ζητάει, αλλά και να ευχαριστεί όταν τα παίρνει.
Το «Πάτερ ημών», το «Θεοτόκε Παρθένε» και άλλες σύντομες προσευχές πρέπει να τις
γνωρίζει κάθε παιδάκι.

    Είναι πολύ θλιβερό φαινόμενο το ότι, στην εποχή μας, η κοινή, οικογενειακή προσευχή
χάθηκε σχεδόν από παντού. Πράγματι, γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο βλέπουμε τόσες
δυστυχισμένες οικογένειες και τόσες αποτυχίες στην αγωγή: Επειδή οι άνθρωποι, οι
οικογένειες, έπαψαν να προσεύχονται. Αιώνιο κύρος έχουν οι λόγοι του Κυρίου: «Αιτείτε, και
δοθήσεται υμίν» (Ματθ. 7:7).

     Ίσως αντιδράσουν μερικοί: «Μα το παιδί δεν καταλαβαίνει τις προσευχές». Ασφαλώς και
δεν πολυκαταλαβαίνει τα νοήματα των προσευχών, μπαίνει όμως στο κλίμα της ευλάβειας, όσο
μικρό κι αν είναι. Αυτό ακριβώς χρειάζεται! Αν και δεν μπορεί να σχηματίσει μέσα του καθαρή
την εικόνα του Θεού, ωστόσο νιώθει το Θεό! Αισθάνεται πως υπάρχει κάποια ανώτερη ύπαρξη,
που μας αγαπάει, και που πρέπει κι εμείς ν’ αγαπούμε. Όταν το παιδί προφέρει τα λόγια της
προσευχής, σκέφτεται το Θεό, προσφέρει σ’ Αυτόν τα αισθήματά του. Μια τέτοια προσευχή,
που προέρχεται από την αθώα παιδική καρδιά, είναι πολύ πιο ευάρεστη στο Θεό από την
προσευχή ενός σοφού, που κατανοεί ακριβώς κάθε λέξη, προσεύχεται όμως συχνά μόνο με την
ψυχρή λογική, χωρίς τη θέρμη της καρδιάς. Πόσο αρέσει στο Θεό η παιδική προσευχή, το λέει,
επαναλαμβάνω, ο ψαλμωδός γράφοντας: «Εκ στόματος νηπίων και θηλαζόντων κατηρτίσω
αίνον» (Ψαλμ. 8:3).

     Για να εκπληρωθεί όμως το καθήκον της σωστής εκκλησιαστικής αγωγής των παιδιών,
πρέπει πρώτ’ άπ’ όλα οι ίδιοι οι γονείς να είναι ευσεβείς και θεοφοβούμενοι. Πρέπει οι ίδιοι ν’
αγαπούν την προσευχή.

     Αν η μητέρα δεν είναι πιστή και ευσεβής, αν δεν βρίσκει- γιατί δεν ζητάει- χαρά και
παρηγοριά στην προσευχή, τότε δεν ασκεί σωστά την αγωγή της ευσέβειας στα παιδιά της.
Μόνο όταν η μητέρα έχει συνεπή πνευματική ζωή, μόνο όταν το παιδί βλέπει την ίδια να
προσεύχεται συχνά και θερμά, τότε μόνο θα εγκολπωθεί τις ίδιες αρχές ζωής.

    Είδατε τώρα, αγαπητοί γονείς, και κυρίως οι μητέρες, γιατί πρέπει να διδάξετε στα παιδιά
σας την ορθόδοξη πίστη και ζωή από τη βρεφική ακόμα ηλικία, και γιατί πρέπει να τα μάθετε
να προσεύχονται πριν πάνε στο σχολείο.

    Σε σας απευθύνομαι λοιπόν, μητέρες: Την καλύτερη κληρονομιά θ’ αφήσετε στα παιδιά σας,
αν τους δώσετε πραγματικά χριστιανική, ορθόδοξη αγωγή.

     Να τους διδάσκετε, όπως με συντομία σας είπα, τις βασικές αλήθειες της αγίας πίστεώς μας.
Να τους διδάσκετε την ευσέβεια και την προσευχή, από την πιο απαλή ηλικία, και με το λόγο
σας, προπάντων όμως με το παράδειγμά σας. Μάταια θα κοπιάζουν αργότερα οι κατηχητές και
οι δάσκαλοι να τα βοηθήσουν, αν εσείς δεν βάλετε τα θεμέλια στο σπίτι.

    Νουθετείτε τα παιδιά σας στην ορθόδοξη ζωή και το φόβο του Θεού. Τότε μπορείτε να
ελπίζετε ότι αργότερα θα τα καμαρώνετε, και δεν θα κλαίτε γι’ αυτά. Αν τα παιδιά σας είναι
θεοφοβούμενα, θα είναι και σε σας υπάκουα και ευγνώμονα. Αν τα μάθετε ν’ αγαπούν το Θεό,
τότε οπωσδήποτε θ’ αγαπήσουν γνήσια κι εσάς.

    Αναθρέψτε λοιπόν, πατέρες και μητέρες, τα παιδιά σας για το Θεό και για τον ουρανό! Τότε
θα εισπράξετε άπ’ αυτά χαρά και στη γη!