1 από 6

ΚΥΡΙΑΚΗ ΣΤ’ ΠΡΟΣ ΡΩΜΑΙΟΥΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ (ΙΒ’ 6-14)

ΟΜΙΛΙΑ ΠΕΡΙ ΤΗΣ «ΚΑΤΑ ΦΥΣΙΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑ ΧΑΡΙΝ» ΑΡΕΤΗΣ

Ἡ κατὰ φύσιν ἀρετὴ ἀτελὴς καὶ καταµολυσµένη ἀπὸ τὰ πάθη, ἡ κατὰ χάριν ἀρετὴ
τἐλεια καὶ ἀπὸ παντός πάθους καθαρὴ καὶ ἀµίαντη. Ὁ Θεός ζητεῖ ἀπὸ ἐµᾶς τὴν φυσική
ἀρετή γιὰ νὰ µᾶς δώσει τὸ χάρισµα τῆς ἀρετῆς, ὥστε µέσῳ αὐτοῦ νὰ ὑψωθούµε στῆς
ἀρετῆς τὴν τελειότητα.

ΣΕ κάθε ἐπιστολή του ὁ θεόπνευστος Παῦλος, προοιµιάζει µὲν µὲ εὐχή, εὐχόµενος

σύντοµα καὶ εὐλογῶντας ἐκείνους, στοὺς ὁποίους ἔστελλε τὴν ἐπιστολή, µετὰ τὴν εὐχή
ἐκφράζει τὰ δόγµατα πίστεως, µετὰ δὲ τὸν περὶ πίστεως λόγο, γράφει ἠθική διδασκαλία,
ἔπειτα ἐπιλογεῖ, ἀσπαζόµενος κατὰ ὄνοµα καὶ εὐχόµενος τὰ πρὸς σωτηρία. Ὅσα ἀπὸ τὴν
πρὸς Ρωµαίους ἐπιστολῆς του ἀναγνώσθηκαν κατὰ τὶς προλαβούσες τέσσαρις Κυριακὲς
ἡµέρες, περιεῖχαν τὶς περὶ πίστεως ὑποθέσεις· τὰ δὲ σηµερινὰ ἀναγνωσθέντα ἀπὸ αὐτὴν
τὴν ἐπιστολή, διδάσκουν τοὺς νόµους τῆς χρηστοήθειας καὶ τῆς ἀρετῆς.
Γιά νὰ µὴ ὑποπτευθεῖ δὲ οὐδεὶς ὅτι ὅσα λέει περὶ ἠθικῆς νοµοθεσίας, εἶναι τοῦ νοῦ του
ἐφευρέσεις καὶ ἑποµένως, νοµίζωντας ὅτι δὲν ἔχει χρέος νὰ τὰ φυλάει αὐτά. ἀµελεῖ τὴν
ἐκπλήρωσή του, φανέρωσε εὐθὺς στὴν ἀρχή τῶν ἠθικῶν του ἐντολῶν, ὅτι ὄχι αὐτὸς «ἀφ'
ἑαυτοῦ», ἀλλὰ µέσῳ τοῦ φωτισµοῦ τῆς δοσµένης σ’ αὐτόν θείας χάρης, ἐδίδασκε τοὺς
κανόνες τῆς ἠθικῆς· «λέγω γὰρ», εἶπε, «διά τῆς χάριτος τῆς δοθείσης µοι, παντί τῷ ὄντι ἐν
ὑµῖν» (Ρωµ. ιβ´,3). Ὁµοίως πάλι ὥστε οὐδεὶς, βλέπωντας σὲ αὐτὲς µόνο τὸν ἀποστολικό καὶ
ἁπλὸ καὶ ἀπερίεργο χαρακτῆρα τῆς συντάξεως, περιφρονεῖ τὰ διαβαζόµενα ὡς γεννήµατα
ἀµαθοῦς νοῦ, χρησιµοποίησε τὰ γραµµατικὰ σχήµατα καὶ ἔτσι κατέστησε σὲ σοφούς καὶ
ἀµαθεῖς ὠφέλιµη τὴν διδασκαλία του κατὰ τὸ θεῖο του ἐπάγγελµα (ὅρα Οἰκουµ. ἐν κεφ. 12
τῆς πρὸς Ρωµ. ἐπιστολῆς), περὶ τοῦ ὁποίου ἔλεγε· «Ἕλλησί τε καὶ βαρβάροις, σοφοῖς τε καὶ
ἀνοήτοις ὀφειλέτης εἰµί» (Ρωµ. α´,14).
Ἐπειδὴ, λοιπόν, διπλᾶ χαρίσµατα ἔχει ἡ σηµερινὴ ἀναγνωσθεῖσα διδασκαλία, τὸν
ὡραϊσµό δηλονότι τῆς θείας χάριτος καὶ τὰ κάλλη τῆς σχολαστικής σοφίας, γιὰ τοῦτο
διπλῆ ἀφιερώστε προσοχή στὴν κατανόηση τῶν ἐπουρανίων νοηµάτων της.
Ἀπόστολος
Ἀδελφοί, ἔχοντες χαρίσµατα κατὰ τὴν χάριν τὴν δοθεῖσαν ἡµῖν διάφορα, εἴτε
προφητείαν κατὰ τὴν ἀναλογίαν τῆς πίστεως, εἴτε διακονίαν, ἐν τῇ διακονίᾳ· εἴτε ὁ
διδάσκων, ἐν τῇ διδασκαλίᾳ· εἴτε ὁ παρακαλῶν, ἐν τῇ παρακλήσει· ὁ µεταδιδούς, ἐν
ἁπλότητι· ὁ προϊστάµενος, ἐν σπουδῇ· ὁ ἐλεῶν, ἐν ἱλαρότητι. Ἡ ἀγάπη ἀνυπόκριτος·
ἀποστυγοῦντες τὸ πονηρὸν, κολλώµενοι τῷ ἀγαθῷ. Τῇ φιλαδελφίᾳ εἰς ἀλλήλους
φιλόστοργοι· τῇ τιµῇ ἀλλήλους προηγούµενοι. Τῇ σπουδῇ µὴ ὀκνηροί· τῷ πνεύµατι

 2 από 6

ζέοντες· τῷ Κυρίῳ δουλεύοντες. Τῇ ἐλπίδι χαίροντες· τῇ θλίψει ὑποµένοντες· τῇ

προσευχῇ προσκαρτεροῦντες. Ταῖς χρείαις τῶν ἁγίων κοινωνοῦντες· τὴν φιλοξενίαν
διώκοντες. Εὐλογεῖτε τοὺς διώκοντας ὑµᾶς· εὐλογεῖτε, καὶ µὴ καταρᾶσθε.

ΑΠΟΡΙΑ µεγάλη προξενοῦν στὸν νοῦ κάθε εὐσεβοῦς ἀνθρώπου τὰ σηµερινὰ

ἀναγνωσθέντα ἱερὰ καὶ θεοδίδακτα λόγια τοῦ θεοφόρου Παύλου. Αὐτὸς πρῶτον ἱστόρησε
ὅτι στὸν καιρό του εἶχαν οἱ χριστιανοὶ διάφορα χαρίσµατα, δοθέντα σ’ αὐτούς ἀπὸ τὴν
θεία χάρη· ἔπειτα δέ, τὰ ἀρίθµησε διορίζωντας στὸν καθὲνα τους ὅρο καὶ κανόνα· τὰ δὲ
ἀριθµηθέντα χαρίσµατα ἀπ᾽ αὐτὸν εἶναι αὐτά· ἡ προφητεία, ἡ ἐκκλησιαστικὴ διακονία, τὸ
διδασκαλικὸ λειτούργηµα, ὁ παρηγορητικὸς λόγος, ἡ µετάδοση, ἡ προεδρικὴ ἐπιστασία, ἡ
ἐλεηµοσύνη, ἡ ἀγάπη, ἡ φιλαδέλφια, ἡ ταπείνωση, ἡ σπουδή, ὁ ζῆλος, ἡ ὑποταγή, ἡ
ἐλπὶδα, ἡ ὑποµονή, ἡ προσευχή, ἡ συµπάθεια, ἡ φιλοξενία, ἡ ἀµνησικακία. Ποιὸς δὲν
γνωρίζει ὅτι ὅλὰ αὐτά, ἐκτὸς τῆς προφητείας, εἶναι ἀρετές; Φανερὸ εἶναι ὅτι κατὰ τὴν
ἀποστολικὴ αὐτὴ διδασκαλία, οἱ ἀρετὲς εἶναι χαρίσµατα τοῦ Θεοῦ.
Ἀλλὰ ἐὰν ἡ ἀρετὴ εἶναι χάρισµα τοῦ Θεοῦ, λοιπόν, αὐτὴ δὲν εἶναι ἔργο µου· «εἰ δὲ
χάριτι, οὐκέτι ἐξ ἔργων· ἐπεὶ ἡ χάρις οὐκέτι γίνεται χάρις» (Ρωµ. ια´,6). Ἐὰν δὲ ἡ ἀρετὴ εἶναι
ἔργο µου, δὲν εἶναι χάρισµα, ἐπειδή, ἐὰν εἶναι χάρισµα, τὸ ἔργο µου δὲν εἶναι ἔργο· «εἰ δὲ ἐξ
ἔργων, οὐκέτι ἐστὶ χάρις, ἐπεὶ τὸ ἔργον οὐκέτι ἐστὶν ἔργον» (Αὐτόθ.). Ἐὰν οἱ ἀρετὲς
θεωροῦνται χαρίσµατα τοῦ Θεοῦ, γιατί ὁ Θεὸς νοµοθετεῖ περὶ αὐτῶν καὶ τὶς ζητάει ἀπὸ µᾶς·
καὶ σῴζει µὲν αὐτὸν ποὺ τὶς κατορθώνει, κολάζει δὲ τὸν ἀµελὴ γιὰ τὴν κατόρθωσή τους; Ὁ
Θεὸς δὲν ἔδωσε σὲ µένα, παραδείγµατος χάριν, τὸ χάρισµα τῆς ἀγάπης; γιατί, λοιπόν, ζητᾶ
ἀπὸ µένα τὴν ἀγάπη καὶ νοµοθετεῖ νὰ τὸν ἀγαπῶ «ἐξ ὅλης µου ψυχῆς καὶ καρδίας καὶ ἰσχύος
καὶ διανοίας, τὸν δὲ πλησίον µου ὡς ἐµαυτόν»; (Λουκ. ι´,27)· γιατί, ἐὰν φυλάξω αὐτοὺς τοὺς
δύο ὄρους τῆς ἀγάπης, κληρονοµῶ τὴν αἰώνια βασιλεία του, ἐὰν δὲ τοὺς ἀθετήσω,
καταδικάζοµαι στὰ ἀτελείωτα βάσανα;
Τῆς ἀπορίας αὐτῆς εὔκολα βρίσκουµε τὴν λύση, ἐὰν ἀναλογισθοῦµε µὲ ἀκρίβεια τὴν
κατάσταση τῶν πραγµάτων. Ἡ ἀρετή, εἶναι καὶ ἔργο τοῦ ἀνθρώπου καὶ χάρισµα τοῦ
Θεοῦ· τοῦτο φαίνεται παράδοξο καὶ ἐνάντιον στὰ λόγια τοῦ Παύλου, ὅµως εἶναι ἀληθὲς
καὶ σύµφωνον πρὸς τὴν ἀποστολική του διδασκαλία. Δύο εἶναι τὰ εἴδη τῆς ἀρετῆς, «ἀρετὴ
κατὰ φύσιν καὶ ἀρετὴ κατὰ χάριν»· ἡ κατὰ φύσιν εἶναι ἔργο τοῦ ἀνθρώπου, ἡ κατὰ χάριν
εἶναι δώρο τοῦ Θεοῦ. Ἐπειδὴ ὁ ἄνθρωπος πλάσθηκε «κατ᾽ εἰκόνα καὶ καθ᾽ ὁµοίωσιν
Θεοῦ» (Γενέσ. α´,26), ἂν καὶ µετὰ τὴν ἁµαρτία τοῦ προπάτορος «ἔγκειται ἡ διάνοια τοῦ
ἀνθρώπου ἐπιµελῶς ἐπὶ τὰ πονηρὰ ἐκ νεότητος αὐτοῦ» (Αὐτόθ. η´,21), ἔµεινε ὅµως σ’
αὐτὸν καὶ ἡ γνῶση τῆς ἀρετῆς καὶ ἡ κατορθωτική της δύναµη, οἱ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἐµφυτευµένες
στὴν φύση του. Ὑπὸ τοῦ φωτός, λοιπόν, τῆς φυσικῆς γνώσεως ὁδηγούµενος ὁ ἄνθρωπος,
καὶ δυναµούµενος ἀπὸ τὶς δυνάµεις τῆς φύσεως, κατορθώνει τὰ ἔργα τῆς ἀρετῆς.

 3 από 6

Τὸ βλέπουµε τοῦτο στοὺς ἐθνικοὺς φιλοσόφους· ὁ Κλείνιος, ὁ µαθητὴς τοῦ

Πυθαγόρα, µέσῳ τῆς διακρίσεως τοῦ νοῦ του, γνωρίζει πόσο σεβασµὸ χρωστοῦµε στὸν
Θεό καί, ἐνισχυµένος ἀπὸ τὴν δύναµη σ’ αὐτόν, δέχεται ζηµιὰ τριῶν ταλάντων, γιὰ νὰ µὴν
ὀµόσει τὸ ὄνοµα τοῦ Θεοῦ· ὁ µὲν Διογένης καταφρονεῖ πᾶσα σωµατικὴ ἀνάπαυση καὶ
κατοικεῖ σὲ ἕνα στενόχωρο πιθάρι, ὁ δὲ Κράτης ρίχνει ἅπαντα τὸν πλοῦτο τοῦ στὴν
θάλασσαν. Ὁ µὲν Σωκράτης µετὰ µεγάλης πραότητος καὶ καρτερίας ὑπέµεινε ἐκεῖνον, ὁ
ὁποῖος τόσο σφοδρὰ τὸν ἐρράπισε στὸ πρόσωπο του, ὥστε τὸ ἐξώγκωσε, ὁ δὲ Περικλῆς
τόση ἀνεξικακία ἔδειξε σ’ ἐκεῖνον τὸν ἀγοραῖο ἄνθρωπο, ποὺ τὸν ἔβριζε ὅλη τὴν ἡµέρα,
ὥστε τὴν νύχτα, ὅταν τέλος πάντων, ἔπαψε τὶς βρισιές, κι ἔµελλε νὰ ἀναχωρήσει ἀπὸ τὸ
σπίτι του, τὸν συνόδεψε µὲ λαµπάδα!
Βλέπουµε ἕως καὶ σήµερα σὲ κάποιες φυλές, νὰ µὴν ἔχουν τὸν νόµο τοῦ Θεοῦ, ὅπως
στὸ ἔθνος τῶν Ἰνδῶν, βλέπουµε κάποιους ἀνθρώπους καὶ σώφρονες καὶ πρᾴους καὶ
φιλοδίκαιους καὶ ἐγκρατεῖς κατὰ διάφορους τρόπους σκληραγωγηµένους
χαλιναγωγοῦντας καὶ αὐτὰ τὰ πάθη τους. Ἀπὸ ποῦ τόση ἀρετὴ στοὺς παλαιοὺς ἐκείνους
ἀνθρώπους καὶ ποὺ µέχρι σήµερα τοὺς βλέπουµε; Ποιός νόµος τοὺς ὁδήγησε τότε
ἐκείνους, καὶ ὁδηγεῖ καὶ σήµερα αὐτοὺς ποὺ προσθαθοῦν γιὰ τὴν κατόρθωση τέτοιων
ἀρετῶν; Καὶ ποιός ἄλλος, παρὰ µόνο ὁ νόµος τῆς φύσεως; «Ἔθνη, τὰ µὴ νόµον ἔχοντα,
φύσει τὰ τοῦ νόµου ποιεῖ, οὗτοι, νόµον µὴ ἔχοντες, ἑαυτοῖς εἰσι νόµος» (Ρωµ. β´,14).
Ὅτι πᾶσα ἀρετὴ εἶναι χάρισµα Θεοῦ δωρησµένη στοὺς ἀνθρώπους µᾶς τὸ
βεβαιώνουν ὄχι µόνο τὰ σηµερινὰ ἀναγνωσθέντα θεόπνευστα λόγια τοῦ Παύλου, ὁ ὁποῖος
ὀνόµασε χαρίσµατα Θεοῦ τὶς ἀρετές (Αὐτόθ. ιβ´,6), ἀλλὰ καὶ ὁ ἀποδεικτικὸς λόγος· διότι
τί ἄλλο εἶναι ἡ ἀρετή, παρὰ µόνο ἔργο ἀγαθό; Ποιός ἄλλος ἔχει φυσικῶς ἄπειρη καὶ
ἀµετάβλητη τὴν ἀγαθότητα παρὰ µόνο ἕνας καὶ µοναδικός, ὁ Θεός; Ποιό ἄλλο κύριο τῆς
ἀγαθότητας ἰδίωµα, παρὰ ἡ µετάδοση; Ἐξ αὐτοῦ, λοιπόν, τοῦ ὄντως ἀγαθοῦ Θεοῦ, «ὡς ἐκ
πηγῆς ἀενάου», ὅλες οἱ ἀρετὲς ἐκχεόµενες µεταδίδονται στοὺς ἀξίους ἀνθρώπους. Ἐκ
τούτου ὁ µὲν Ἰάκωβος ἔλεγε· «Πᾶσα δόσις ἀγαθὴ καὶ πᾶν δώρηµα τέλειον ἄνωθέν ἐστι
καταβαῖνον ἀπὸ τοῦ Πατρός τῶν φώτων» (Ἰάκωβ. α´,17), ὁ δὲ Παῦλος ἐκήρυττε· «Ἡ
ἀγάπη τοῦ Θεοῦ ἐκκέχυται ἐν ταῖς καρδίαις ἡµῶν διὰ Πνεύµατος Ἁγίου, τοῦ δοθέντος ἡµῖν»
(Ρωµ. ε´,5).
Πολὺ µεγάλη ὅµως ἡ διαφορά. ἡ µεταξὺ τῆς «κατὰ φύσιν ἀρετῆς καὶ τῆς κατὰ χάριν»·
ἡ κατὰ φύσιν εἶναι ἀτελὴς καὶ ἀπὸ τῶν παθῶν µας µολυσµένη, ἡ κατὰ χάριν εἶναι τελεία
καὶ καθαρὴ καὶ ἀµίαντη ἀπὸ παντὸς πάθους. Ὅσοι µόνο µὲ τὴν φυσικὴ δύναµη ἐκτελοῦν
τὴν ἀρετή, ἐκεῖνοι ἢ τὴν µολύνουν µέσῳ τῶν παθῶν τῆς σάρκας, ἢ ἀµαυρώνουν τὴν
λαµπρότητά της µέσῳ τοῦ καπνοῦ τῆς φιλοδοξίας· καλὴ τοῦ Σωκράτη ἡ πρᾳότητα καὶ ἡ
ὑποµονή, πλὴν ὅµως τὴν ἐµίανε τὸ πάθος τῆς ἐκδικήσεως, διότι αὐτὸς ἐστηλίτευσε αὐτὸν
ποὺ τὸν ράπισε στὸ πρόσωπό του, γράφοντας τὸ ὄνοµα καὶ τὴν πράξη ἐκείνου στὸ ἴδιο
του τὸ µέτωπο· ἐπαινετὴ ἡ µεγαλοψυχία τοῦ Κράτητος, ἀλλὰ ἔσβεσε ὅλη τὴν λαµπρότητά

 4 από 6

της τὸ σκότος τῆς φιλοδοξίας, διότι αὐτός, ἀφοῦ ἔρριξε τὸν πλοῦτον του στὴν θάλασσα,
περιερχόταν κραυγάζωντας· Ὁ Κράτης ἐλευθέρωσε τὸν Κράτητα.
Ὅσοι ὅµως µέσῳ τῆς δυνάµεως ποὺ δόθηκε σ’ αὐτοὺς θείο χάρισµα νὰ ἐργάζονται τὰ
ἔργα τῆς ἀρετῆς, αὐτῶν ἡ ἀρετὴ εἶναι καθαρὴ ἀπὸ παντὸς ἐµπαθοῦς µολυσµοῦ, λαµπρὰ
ὅπως τὸ ἡλιακὸ φῶς καὶ ἀπαστράπτει ὅπως τοῦ οὐρανοῦ τὰ ἀστέρια· οἱ Θεῖοι Ἀπόστολοι,
ποὺ ἀπὸ τὸν Θεὸ ἔλαβαν τὴν χάρη τῶν ἀρετῶν, ὄχι µόνο καµία ἐκδίκηση δὲν κάνουν κατὰ
τῶν διωκτῶν τους, ἀλλὰ ὑβριζόµενοι εὐλογοῦν τοὺς ὑβριστές τους, διωκόµενοι ὑπέφεραν
τοὺς διώκτες, βλασφηµούµενοι παρακαλοῦν γιὰ τοὺς βλάσφηµους νὰ διορθωθοῦν (Α´
Κορινθ. δ´,12)· ὁ Παῦλος περιφρόνησε ἅπαντα τὰ ἐγκόσµια πράγµατα καὶ τὰ θεώρησε
«σκύβαλα» (Φιλιππισ. γ´,8), τόσο µακρυὰ ἀπεῖχε ἀπὸ τὴν φιλοδοξία, δηλαδὴ ἀπὸ τὶς
ἐπιθυµίες τῆς τιµῆς, τῆς προσφερόµενης ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους στοὺς ἐργάτες τῶν µεγάλων
ἀρετῶν, ὥστε περιερχόµενος κήρυττε καὶ ἔγραφε ὅτι εἶναι ὁ πρῶτος ἁπάντων τῶν
ἁµαρτωλῶν (Α´ Τιµόθ. α´,15) καὶ ἀνάξιος τοῦ ἀποστολικοῦ ὀνόµατος (Α´ Κορινθ. ιε´,9).
Τόση εἶναι ἡ διαφορά, ἡ µεταξὺ τῆς ἀρετῆς τῆς δωρισµένης ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ ἀπὸ αὐτῆς
ποὺ κατορθώνεται ἀπὸ τὶς δυνάµεις τῆς φύσεως, ὥστε ἡ δεύτερη χωρὶς τὴν πρώτη θεωρῆται
ὡς µηδέν· «Κἂν γάρ τις ᾖ τέλειος ἐν υἱοῖς ἀνθρώπων, τῆς ἀπὸ σοῦ σοφίας ἀπούσης, εἰς
οὐδὲν λογισθήσεται» (Σοφ. Σολοµ. θ´,6). Αὐτὰ ἔλεγε ὁ σοφὸς Σολοµώντας περὶ τῆς ἀρετῆς,
ποὺ εἶναι ἡ ἀληθινὴ σοφία, ὅταν ἀνέπεµπε τὴν προσευχή του ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Κι ἂν ἔχεις
ὅλη τὴν πίστη, ὅση ἡ δύναµη τοῦ νοῦ σου γεννᾶ, ἐὰν δὲν λάβεις τὸ χάρισµα τῆς πίστεως,
δωρισµένο ἀπὸ τὸν Θεό, ἡ πίστη σου τίποτε δὲν θὰ θεωρηθεῖ. Κι ἂν ἔχεις ὅλη τὴν ἀρετὴ τῆς
ἀγάπης, ὅση ἡ φύση γεννᾶ, ἐὰν δὲν χυθεῖ στὴν καρδιὰ σου ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, σὲ τίποτε δὲν
θὰ θεωρηθεῖ ἡ ἀγάπη σου.
Ἀκούγοντας οἱ Ἀπόστολοι τὴν ἐπουράνια διδασκαλία τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ
βλέποντας τὸ πλῆθος τῶν ἐξαισίων θαυµάτων, πίστεψαν ὅτι αὐτὸς εἶναι ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ
τοῦ ζῶντος· ἀλλὰ γνωρίζοντας ὅτι αὐτὴ ἡ πίστη τους ἦταν ἐλλιπὴς καὶ ἀτελής, ζητούσαν
ἀπὸ αὐτὸν τὴν προσθήκη στὴν πίστη τους, τὴν προσθήκη δηλαδὴ τοῦ θείου χαρίσµατος
τῆς πίστεως. «Πρόσθες ἡµῖν πίστιν» ἔλεγαν πρὸς Αὐτόν (Λουκ. ιζ´,5). Ἔλαβαν καὶ αὐτὸ τὸ
χάρισµα ὅταν κατῆλθε σ᾽ αὐτοὺς τὸ Ἅγιο Πνεῦµα (Πράξ. β´,4). Ζηλωτὴς ἦταν ἐκ φύσεως
ὁ Παῦλος, ἀλλὰ τόσο ἐµπαθὴς ἦταν ὁ ζῆλος του, ὥστε ἐδίωκε τὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ
(Γαλ. α´,13), καὶ ἀγωνίζετε νὰ ἀφανίσει τοὺς πιστεύοντες σ’ Αὐτόν· ὅταν ὁ Θεὸς
ἐξαπέστειλε στὴν καρδιά του τὸ χάρισµα τοῦ ζήλου, τότε ἄστραψε τὸ φῶς τοῦ ἀπαθοῦς
καὶ ἁγίου ζήλου, τότε εἶδε ὁ κόσµος ποιὸς εἶναι ὁ ζῆλος ὁ ἀληθινὸς καὶ τέλειος.
Ἀλλὰ ἐὰν ἡ ἀρετή, λές, τῆς φύσεως σὲ τίποτε δὲν ὑπολογίζεται, ὅταν λείπῃ ἡ «ἐκ τῆς
χάριτος», περιττὴ, λοιπόν, εἶναι ἡ «ἐκ τῆς φύσεως», ἑποµένως περιττὴ εἶναι ἡ φροντὶδα
καὶ ἡ ἐπιµέλεια γιὰ αὐτήν. Ἀλλά δὲν ἀκοῦς ὅτι δὲν εἶπε ἁπλῶς «οὐδὲν εἶναι», ἀλλὰ «εἰς
οὐδὲν λογισθήσεται»; Γι᾽ αὐτὸ φανέρωσε ὅτι, ἂν καὶ αὐτὴ καθ᾽ ἑαυτὴ γιὰ τὸ ἀτελές της
θεωρεῖται «οὐδέν», δὲν εἶναι ὅµως «οὐδέν». Ἀλλὰ γιατί; Διότι µᾶς προετοιµάζει καὶ

 5 από 6

κατασκευάζει τὶς καρδιές µας σκεύη ἐπιτήδεια γιὰ τὴν ὑποδοχὴ τῶν θείων χαρισµάτων· γι᾽
αὐτὸ εἶναι ἀνάγκη µὲ κάθε τρόπο νὰ ἐπιµελοῦµε γιὰ τὴν αὔξηση καὶ τὴν στερέωσή της.
Αὐτὴ καθ᾽ ἑαυτὴ τίποτε δὲν θὰ ληφθεῖ ὑπ᾽ ὄψιν γιὰ τὸ ἀτελές της, ἐὰν ὅµως ἔχουµε αὐτήν,
δίνεται σὲ µᾶς ἀπὸ τὸν Θεὸ ἡ προσθήκη, δηλαδὴ τὸ θεῖο του χάρισµα, µὲ τὸ ὁποῖο
φθάνουµε στὸ ὕψος τῆς καθαρῆς καὶ τέλειας ἀρετῆς· «ὅστις γὰρ ἔχει», εἶπεν ὁ Κύριος,
«δοθήσεται αὐτῷ καὶ περισσευθήσεται» (Ματθ. ιγ´,12).
Ὅποιος, καλλιεργῶντας τὰ «ἐν τῇ φύσει του σπέρµατα τῆς ἀρετῆς, ἔχει τῆς τοὺς
βλαστοὺς φυσικῆς ἀρετῆς, σ’ ἐκεῖνον ὁ Θεὸς θὰ δώσει καὶ τὰ χαρίσµατα τῆς ἀρετῆς·
ὅποιος δὲν ἔχει, καὶ ἐκεῖνο ποὺ ἔχει θὰ ἀφαιρεθῆ ἀπ᾽ αὐτόν· ὅποιος ἐγκαταλείπωντας
ἀκαλλιέργητα τὰ σπέρµατα τῆς ἀρετῆς του, δὲν ἔχει τὰ βλαστήµατά της, ξεραίνονται σ’
αὐτὸν καὶ αὐτὲς οἱ κατὰ φύσιν δυνάµεις, µέσῳ τῶν ὁποίων κατορθώνεται ἡ ἀρετή. Ἐὰν
µόνο φυτρώσει σὲ σένα τὸ φυτὸ τῆς πίστεως, τότε ὁ Θεὸς σοῦ δίνει εὐθὺς τὸ ἐπουράνιο
δῶρο τῆς πίστεως· ἐκ τούτου ἡ πίστη σου γίνεται τότε θερµὴ ὅπως ὁ κόκκος τοῦ σιναπιοῦ
καὶ θαυµατουργικὴ ὅπως ἐκείνη τῶν θαυµατουργῶν ἁγίων.
Ἐὰν µόνο φανοῦν σὲ σένα τὰ ἴχνη τῆς ἐλπίδας, ὁ Θεὸς σοῦ δίνει εὐθὺς τὸ θεῖο
χάρισµα τῆς ἐλπίδος· ὥστε τόσο στερεὰ γίνεται ἐντός σου ἡ ἐλπίδα πρὸς τὸν Θεό, ὥστε σὲ
κανένα πρᾶγµα ἀνθρώπινο δὲν ἐλπίζεις, µόνο στὸν Θεὸ ἀφιερώνεις ὅλη σου τὴν ἐλπίδα,
ὅπως ὅλοι οἱ πανσεβάσµιοι ὅσιοι πατέρες ποὺ ἐγκατέλειψαν τὸν κόσµο. Ἐὰν µόνο
ἀναφανοῦν σὲ σένα οἱ τρυφεροὶ βλαστοὶ τῆς ἀγάπης, ὁ Θεὸς θὰ στείλλει ἀµέσως στὴν
καρδιά σου τὸ πῦρ τῆς θείας ἀγάπης· ὥστε τόσο ἰσχυρὴ γίνεται ἡ ἀγάπη σου, ποὺ γιὰ τὴν
ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν ζωή σου παραδίδεις στὸ θάνατο, καθὼς τὰ πλήθη τῶν
πανένδοξων καὶ καλλινίκων µαρτύρων. Ὅταν ἡ προαίρεσή σου κλίνει στὰ ἀγαθὰ ἔργα,
τότε ὁ Θεὸς δίνει σὲ σένα τὰ χαρίσµατα τῆς ἀρετῆς· «τῷ γὰρ ἔχοντι παντὶ δοθήσεται καὶ
περισσευθήσεται» (Αὐτόθ. κε´,29).
Ἐκ τούτου συµπεραίνουµε τὴν λύση τῆς προαναφερθείσας ἀπορίας. Ζητεῖ µὲν ἀπὸ
µᾶς ὁ Θεὸς τὴν ἀρετὴ τῆς φύσεως, γιὰ νὰ µᾶς δώσει τῆς ἀρετῆς τὸ χάρισµα, ὥστε µέσῳ
αὐτοῦ, νὰ ὑψωθοῦµε στῆς ἀρετῆς τὴν τελειότητα· νοµοθετεῖ τὰ σχετικὰ µὲ τὴν ἀρετή,
ὥστε καὶ τὶς φυσικὲς δυνάµεις νὰ διεγείρει πρὸς τὴν κατόρθωση τῆς «κατὰ φύσιν ἀρετῆς
καὶ τὴν προθυµίαν τῆς θελήσεως νὰ αὐξήσει πρὸς τὴν ἐργασία καὶ ἐκπλήρωση τῆς
δεδοµένης «κατὰ χάριν». Καὶ δοξάζει µὲν τὸν λαβόντα τὰ θεῖα χαρίσµατα τῆς ἀρετῆς,
ἐπειδὴ αὐτός, καλλιεργῶντας τὰ σπέρµατα τῆς φυσικῆς ἀρετῆς, ἔγινε ἄξιος τῆς ὑποδοχῆς
τους, καταδικάζει δὲ αὐτὸν ποὺ τὰ ἔλαβε, ἐπειδή, ἀµελῶντας τὴν κατὰ φύσιν ἀρετή,
στερήθηκε καὶ τὴν κατὰ χάριν.
Ἐµεῖς λοιπὸν, ἀδελφοί, εἴµαστε ἀναπολόγητοι, ὅταν, ἀµελῶντας τὰ ἔργα τῆς ἀρετῆς,
πέφτουµε στῆς ἁµαρτίας τὰ βάραθρα. Ὁ Θεὸς ἔδωσε σὲ µᾶς νοῦ· Αὐτὸς ὡς σοφὸς κριτὴς
διακρίνει πόση καὶ ποιά εἶναι ἡ ὠφέλεια τῆς ἀρετῆς, πόση καὶ ποία ἡ βλάβη τῆς ἁµαρτίας·
ἔπλασε σὲ µᾶς συνείδηση· αὐτὴ ὡς καλὸς σύµβουλος συµβουλεύει τὴν πράξη τῆς ἀρετῆς

 6 από 6

καὶ τὴν ἀποφυγὴ τῆς ἁµαρτίας, ἐπαινεῖ καὶ µᾶς ἀναπαύει, ὅταν πράττουµε τὴν ἀρετή,
ἐλέγχει καὶ βασανίζει, ὅταν κάνουµε τὴν ἁµαρτία· φύτευσε δυνάµεις στὴν φύση µας, οἱ
ὁποῖες εἶναι ὑπηρέτες καὶ ὄργανα τῆς ἀρετῆς· παρέδωσε νόµους, ποὺ εἶναι λύχνοι καὶ φῶς
πρὸς τὸν δρόµο τῆς ἀρετῆς, φανέρωσε Προφήτες, ποὺ εἶναι διδάσκαλοι τῶν ἀρετῶν,
ἐξαπέστειλε τὸν Υἱό του στὸν κόσµο, αὐτὸς εἶναι τὸ φῶς τὸ φωτίζον κάθε ἄνθρωπο πρὸς
τὴν ὁδὸ τῆς σωτηρίας, τὸ πρωτότυπο παράδειγµα τῆς τελειότητος τῶν ἀρετῶν, ὁ
παντοδύναµος συνεργὸς πρὸς τὴν ἐργασία πάντων τῶν καλῶν ἔργων· ἀνέδειξε
Ἀποστόλους, αὐτοὶ εἶναι φωστῆρες φεγγοβολῶντας καὶ ὁδηγῶντας ἐµᾶς πρὸς τὰ
κατορθώµατα τῆς ἀρετῆς· κήρυξε Εὐαγγέλιο, αὐτὸ εἶναι ἡ µεγάλη σάλπιγγα ποὺ σαλπίζει
τὴν τιµὴ καὶ τὴν ἀνταπόδοση τῆς ἀρετῆς καὶ τὴν καταισχύνη καὶ κόλαση τῆς ἁµαρτίας.
Θεέ µου πανοικτίρµον, ἀληθῶς ἄπειρη εἶναι πρὸς τὸν ἄνθρωπο ἡ ἀγάπη σου,
ἀµέτριτη καὶ ἀπέραντη ἡ φιλανθρωπία σου· ἔδωσες σὲ µᾶς βοηθήµατα γιὰ τὴν κατόρθωση
τῆς ἀρετῆς καὶ ἐσωτερικά καὶ ἐξωτερικά· καὶ σωµατικὰ καὶ πνευµατικά· καὶ ἐπίγεια καὶ
ἐπουράνια· ἔχεις πάντοτε καὶ τὴ χάρη σου ἕτοιµη πρὸς τὴν βοήθειά µας, ἐὰν µόνο ἡ
προαίρεσή µας κλίνει πρὸς τὴν ἐργασία τῶν ἁγίων σου ἐντολῶν. Ποιά, λοιπόν, θὰ εἶναι ἡ
ἀπολογία µας, ὅταν περιφρονοῦµε ὅλα ὅσα ἐποίησε ὁ Θεός, γιὰ νὰ κάνουµε τὴν ἀρετή,
ἐµεῖς δε, ἀντὶ αὐτήν, ἐκτελοῦµεν τὰ ἔργα τῆς ἁµαρτίας; Ποιά ἡ ἐλπίδα τῆς σωτηρίας µας;
Ποιό καταφύγιο ἔχουµε οἱ ἀπελπισµένοι ἁµαρτωλοί; Μία καὶ µόνο εἶναι ἡ ἐλπίδα µας, ἕνα
καὶ µόνο τὸ καταφύγιο, ἡ ἐλπίδα δηλώνει τῆς µετάνοιάς µας τὴν ἐπιστροφὴ καὶ τὸ
καταφύγιο. Ἐὰν ἡ καρδιά µας κλίνει µὲ ἀλήθεια πρὸς τὴν ἐπιστροφὴ καὶ ἡ ψυχή µας πρὸς
τὴν µετάνοια, ὁ Θεὸς θὰ µᾶς στείλλει τὸ χάρισµα τῆς ἐπιστροφῆς καὶ τῆς µετανοίας· µέσῳ
αὐτῆς λαµβάνοντας τὴν συγχώρηση τῶν προϋγούµενων ἁµαρτιῶν µας, τρέχοντας στὸ ἑξῆς
ἄοκνα τὸν δρόµο τῆς ἀρετῆς, καταντᾶµε στὴν αἰώνια Βασιλεία τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ
Χριστοῦ. Ἀµήν.