Rezime

Malokrvnost/anemija, opšte je privaćen naziv za smanjenu količinu krvi u organizmu,

smanjen broj eritrocita u cirkulaciji, te smanjenu količinu hemoglobina u eritrocitima.
Eritrociti su krvna zrnca koja služe za prenos kiseonika i ugljenog dioksida u tijelu svakog
čovjeka. Sama anemija se generalno ne tretira kao bolest, već opisuje stanje organizma,
odnosno ukazuje na postojanje bolesti. Kao takva može biti veoma naporna i ozbiljna bolest,
te može ozbiljno da utiče na kompletno zdravstveno stanje pacijenta. U ovom diplomskom
radu, biće govora o klasifikaciji anemija, morfološkoj i etiološkoj podjeli anemija,
simptomima, znakovima, dijgnostici i liječenju, mogućim komplikacijama, kao i
zdravstvenoj njezi koja je ujedno i tema ovog diplomskog rada.

Ključne riječi: anemija, klasifikacija anemija, klinička slika, dijagnoza, liječenje,

zdravstvena njega

Summary

Anemia / anemia, a common name for a reduced amount of blood in the body, a reduced
number of erythrocytes in the circulation, and a reduced amount of hemoglobin in
erythrocytes. Erythrocytes are blood granules that are used to transfer oxygen and carbon
dioxide to the body of every human being. Anemia itself is not generally treated as a disease,
but rather describes the state of the organism, or indicates the existence of a disease. As such,
it can be a very severe and serious illness, and can severely affect the patient's overall health.
In this thesis, there will be a discussion of the classification of anemia, morphological and
etiological division of anemia, symptoms, signs, diagnosis and treatment, possible
complications, as well as health care, which is also the topic of this thesis.

Keywords: anemia, anemia classification, clinical picture, diagnosis, treatment, health care
UVOD

Malokrvnost/anmeija. podrazumijeva patološko stanje koje se manifestuje smanjenjem

hemoglobina u krvi i/ili broja eritrocita, što znači da su usuštini bolesti eritrocita, zapravo
bolesti anemije. Kao takve bolesti spadaju najčešće u hematološke bolesti, a anemija uopšte
je u skoro 60% slučajeva samo jedan od simptoma neke druge bolesti. Iako je riječ o jednom
od najučestalijih krvnih poremećaja, prisutnom kod skoro 20% opšte populacije, prve
simptome anemije popu malaksalosti i glavobolje, većina ljudi ne uzima u dovoljnoj mjeri
kao razlog zbog kojeg bi potražili medicinsku pomoć. U nešto težim slučajevima, anemija
može da prouzrokuje ozbiljne smetnje, i iz tog razloga je prevencija i pravovremena reakcija
od naročite važnosti. Anemija nastaje postepeno, jer tijelo čuva zalihe željeza, a mnjkom
željeza u prehrani te zalihe se postepeno troše, do onog trenutka kada tijelo više ne može da
osigura dovoljne količine istog u krvi, pa se može reći da je anemija poodmakla faza
nedostatka željeza u krvi. Bez obzira čime je uzrokovana i kako nastaje njena definicija je
uvijek ista i uvijek nastaje zbog poremećaja ravnoteže između hemoglobina i stvaranja eritrocita.

Manjak eritrocita i anemija najbolje se može odrediti koncentracijom hemoglobinau krvi ,

hematokrita kao i broja eritrocita. Određivanjem koncentracije hemoglobina ujedno se mjeri
pigment koji služi kao glavni prenosilac kiseonika u krvi. Hematokrit konkretno predstavlja %
volumena pune krvi koji zauzimaju eritrociti, a ukupni broj eritrocita je određen brojem eritrocita
u jedinici pune krvi. Anemija može nastati zbog prespore proizvodnje eritrocita ili zbog prebrzog
gubitka eritrocita, Ukoliko se uzme u obzir osnovna funkcija hemoglobina i eritrocita u prenosu
kiseonika, može se reći da je anemija bolest koja ima tendenciju da izazove hipoksiju tkiva.
Anemija je vrlo česta bolest današnjice i postoje mnogi uzroci koji mogu dovesti do ovog
oboljenja. Postoje morfološke i etiološke podjele anemija i svaka od njih ima i svoje nedostatke.
Kod dijagnosticiranja važno je opisati karakteristike i morfološke promjene te odrediti osnovni
uzrok nastanka.
1. ISTORIJA ANEMIJE

Početkom XVII vijeka. za anemiju se koristio izraz kloroza, zbog zelenkaste boje kože oboljelih
od anemije. Sam izraz anemija, datira iz XIX vijeka, latinski izraz ove riječi je an = negacija i
haima = krv, što znači malokrvnost. U to vrijeme za opis tog bolesnog stanja koristili su se i
nazivi beskrvnost i slabokrvnost. U XIX vijeku sanemičnost se smatrala i simptomom neuroze,
ali prema mišljenju ondašnjih velikana medicine, smatrala se i simptomom žena oboljelih od
"histerije". Liječenje anemije preparatima željeza uvela je Francuska krajem XIX vijeka.

1.1 Definicija anemije

Anemija ili malokrvnost je stanje koje se razvija zbog nedostataka crvenih krvnih zrnaca ili
hemoglobina u krvi, као што је већ наведено Ovo oboljenje može da ima veoma ozbiljan
uticaj na život obolјelih osoba i da dovede u najtežim oblicima do smrti. Krv se sastoji od 3
tipa ćelija:

1. crvenih krvnih zrnaca,

2. bијelih krvnih zrnaca i
3. krvnih pločica koje cirkulišu krvotokom.

Eritrociti sadrže protein hemoglobin koji prenosi kiseonik iz pluća do svih ćelija u
organizmu. Anemija je stanje nedostatka crvenih krvnih zrnaca. U tom slučaju, mali broj
eritrocita (crvenih krvnih zrnaca) sadrži manje hemoglobina, zbog čega je dostava kiseonika
organima kao što su mozak, srce i mišići smanjena i samim tim ćelije dobijaju manje
hranjivih materija.
Na taj način anemične osobe osećaju mentalnu i fizičku slabost. Kada je broj eritrocita
smanjen, srce radi brže u pokušaju da većim proticanjem krvi nadoknadi manjak kiseonika u
krvi siromašnoj eritrocitima. U slučaju da se se kod nekog bolesnika posumnja na anemiju
važno je da se odredi njen uzrok , kao da se odredi i tip anemije. Najjednostavniji, a i najbrži
indikator postojanja anemije je količina eritrocita u cirkulaciji odnosno hematokrit. Snižene
vrijednosti hematokrita ukazuju na nedostatak eritrocita u cirkulaciji odnosno njihovo brzo
razaranje koje se ne može nadoknaditi pojačanim radom koštane srži. Drugi važan indikator
anemije je hemoglobin, tj. količina Hb u g/L ili mg/dl. Krvarenje je jedan od najčešćih uzroka
pada vrijednosti hemoglobina. Ono može biti naglo (akutno) primjera radi u krvarenju iz
želudca, ili sporo (hronično) i obično neopaženo mikrokrvarenje iz probavnog trakta. Kod žena
najčešći uzrok sniženih vrijednosti eritrocita i hemoglobina su obilna i učestala menstrualna
krvarenja.Ali bez obzira da li je anemija akutna ili hronična potrebno je utvrditi uzrok njenog
nastanka.

1.2 Epidemiologija i etiologija

Anemija je čest problem u medicinskoj praksi. Fiziološki pristup dijagnozi anemije

omogućava najuspješniji put u dijagnostici ali i samom liječenju. Smanjenje broja eritrocita u
velikoj mjeri može biti povezano sa nedovoljnom produkcijom, sa povećanom destrukcijom
ili gubitkom eritrocita. Nastaje zbog poremećaja sazrijevanja eritrocita, hipoproliferativne
eritropoeze a ukoliko je eritropoeza nedovoljna, tada se može reći da je riječ o nedovoljnoj
produkciji. Hronične, neoplastične, upalne, bubrežne, endokrine i jetrene bolesti mogu
dovesti do anemije. Probavne tegobe, krvarenje iz GIT, trudnoća, obilne menstruacije,
dojenje, krvarenja iz drugih organskih sistema, upotreba lijekova su faktori koji mogu
ukazivati na etiologiju anemije.
Sideropenijska anemija najčešća je od svih vrsta anemija. Javlja se kod velikog broja žena
generativne dobi kao i kod male djece, posebno u nerazvijenim zemljama pa predstavlja
značajnu zdravstvenu teškoću. Smatra se da u razvijenim zemljama oko 15%, a u
nerazvijenim i preko 63%.

1.3 Klasifikacija

Anemije možemo razlikovati na osnovu etiopatogeneze, odnosno prema faktoru uzroka i na

osnovi morfološke podjele anemija.

1.3.1. Etiološka klasifikacija

 Anemije uslijed smanjene eritropoeze,

 Anemije zbog gubitka krvi
 Anemije uslijed povećane destrukcije

1.3.2 Morfološka klasifikacija

Prema veličini krvnih ćelija, odnosno MCV, anemije se mogu podijeliti na:

 Mikrocitne,
 Normocitne,
 Makrocitne.
1.4 Uzroci anemije

Prema uzročnom faktoru, razlikujemo sledeće vrste anemije:

 Anemije zbog akutnog i hroničnog gubitka krvi i željeza

 Anemije zbog poremećenog sazrijevanja eritrocita – megaloblastične anemije
 Anemije zbog oštećenja matičnih stanica srži – aplastične anemije
 Policitemije
 Anemije zbog pojačane razgradnje eritrocita
 Hemolitičke anemije;
 Nasljedne
 Stečene

1.4. Anemije zbog akutnog gubitka željeza i krvi

Anemija zbog akutnog gubitka željeza i krvi, nastaje kao posljedica;

 iznenadnog, naglog gubitka krvi

 zbog povreda većih krvnih žila prilikom ranjavanja,
 u saobraćajnoj nezgodi,
 krvarenja iz varikoziteta jednjaka, peptičkog ulkusa,
 kod vanmaterične trudnoće i
 mnogih drugih uzroka.

Klinička slika uveliko zavisi i od količine i vremena izgubljene krvi. Nagli gubitak više litara krvi
odjednom, može izazvati šok i ugroziti život u nekim slučajevima.
Simptomi naglog gubitka krvi su:

 slabost,
 znojenje,
 brz i/ili slab puls te,
 ubrzano disanje.

Sistolički krvni tlak u početku je normalan, ali brzo pada ispod 13,3 kPa ili 100 mmHg.
Dijagnoza se očitava iz anamneze i kliničke slike te laboratorijskih nalaza krvi. Vrijednosti
eritrocita i hemoglobina su u ovom slučaju snižene, broj leukocita i trombocita privremeno
poraste, a željezo se snizi u posthemoragičnoj fazi. Kod liječenja neophodno je prvo otkriti
uzrok i zaustaviti krvarenje. Izgubljenu krv treba odmah nadoknaditi krvlju odgovarajuće
krvne grupe. U fazi oporavka dodaje se željezo, po mogućnosti- peroralno.

1.5 Anemije zbog poremećenog sazrijevanja eritrocita – megaloblastične anemije

Anemije zbog poremećenog sazrijevanja eritrocita možemo podijeliti u dvije grupe:

a) megaloblastične anemije
b) anemije uzrokovane nutritivnim deficitom

1.5.1 Anemije uzrokovane nutritivnim deficitom

Generalno posmatrajući, veliki je broj faktora uzrokuju smanjeno stvaranje eritrocita.

1. Prvi je nedostatak željeza, jer je uzrok manjku željeza krvarenje i iz tog razlogaa spadaju
u prvu grupu anemija sa akutnim i kroničnim gubitkom krvi i željeza.
2. Drugi uzrok smanjenog stvaranja eritrocita je nedostatak vitamina B12 i folne kiseline.
 3. Treći je uzrok smanjenog stvaranja eritrocita nedostatak materija bez kojih organizam ne
može proizvesti nove eritrocite te neadekvatna ishrana. Najčešće su anemije uzrokovane
deficitom željeza i megaloblastične anemije.

1.5.2 Megaloblastične anemije

Megaloblastične anemije prouzrokovane su poremećajem sinteze DNK za koju je neophodan

vitamin B12 i folna kiselina. Naziv su dobile prema megaloblastima, nenormalnim
eritroblastima koji su tipični za taj oblik anemije.Postoji veliki broj faktora koji uzrokuju
megaloblastičnu anemiju. Najčešći od njih su:

 manjak vitamina B12 koji se oslobađa iz hrane procesom digestije u želucu,

 zbog neadekvatne prehrane u slučaju vegetarijanske prehrane ili teške malnutricije što
se nerijetko viđa kod osoba za koje se nitko ne brine, loše resorpcije, te zbog trudnoće,
karcinoma i bolesti želuca
 nedostatka folne kiseline, takođe zbog neprimjerene dijete, poremećaja apsorpcije,
kronične hemodijalize, alkoholizma, te zbog trudnoće, anoreksije, karcinoma i blokiranja
folne kiseline nekim citostaticima, dijeta bez povrća, jaja i mesa, posebno kad postoji
popratni infekt ili dijareja koja dovodi će do deficita folne kiseline.

Dakle, megaloblastične anemije nastaju zbog promjena u koštanoj srži i periferiji. Eritroblasti
su abnormalno veliki zbog pogoršanog dijeljenja i sazrijevanja. Eritrociti su visoki, a
leukociti su takođe promjenjeni, segmentiranisu i veći nego inače. U koštanoj srži
prevladavaju megaloblasti.
Megaloblastične anemije možemo podijeliti na:

a) Pernicioznu anemiju

b) Anemiju uzrokovanu manjkom folne kiseline

1.6 Anemije zbog oštećenja matičnih stanica srži – aplastične anemije

Aplastična anemija nije ništa drugo do poremećena funkcionalna sposobnost krvotvornog tkiva
zbog nedostatka/manjka matičnih hematopoetskih stanica u koštanoj srži.Vrlo su teški oblici
anemija koje su otporne na liječenje i često su ove vrste anemije sa smrtnim ishodom. Kod većine
bolesnika (70%) ovog tipa anemije, uzrok je nepoznat i većina bolesnika se liječi od idiopatske
aplastične anemije. Takođe, aplastična anemija može biti i stečena ili urođena i idiopatska ili
sekundarna. Lijekovi često uzrokuju aplastičnu anemiju, najčešći od njih je kloramfenikol. Ostali
uzroci mogu biti:

 zračenje,
 insekticidi
 umjetna gnojiva i
 infekcije.

Od hemijskih agensa tu su i citostatici i benzen, čijom dugotrajnom i nekontrolisanom

upotrebom dolazi do ireverzibilnog oštećenja krvotvornih matičnih ćelija i javlja se slika
aplastične anemije. Aplastična anemija je oko 40 puta češća kod bolesnika koji su zračeni
zbog ankilozirajućeg spondilitisa a nerijetko i kod virusnog hepatitisa. Ova bolest u većini
slučajeva počinje postepeno, ali može se javiti i vrlo naglo sa teškom kliničkom slikom.
Anemija se može javiti u bilo kojoj životnoj dobi i u oba pola. Kod bolesnika se javlja,
bljedilo, slabost, umor a u slučaju kada je prisutna trombocitopenija, bolesnici su skloni
infekcijama koje su mnogo teže nego kod ostalih bolesnika. Uspostavljanje dijagnoze ove
bolesti zasniva se na biopsiji, koja pokazuje izrazito smanjenje krvotvornog tkiva uz
povećanu masnu infiltraciju. Nalaz krvne slike pokazuje na normocitnu anemiju uz snižene
retikulocite. Važni pokazatelji koji određuju i sam stepen težine aplazije su granulocitopenija
i trombocitopenija. Liječenje ove vrste bolesti zavisi od težini aplazije.Konačnog izliječenja
nema, ali se postiže dobar uspjeh primjenom anabolitičkih steroida i kortikosteroida.
Transplantacija koštane srži može se uraditi bolesnicima mlađim od 40 godina i stopa preživljenja
iznosi kod 70 – 80% bolesnika 5 godina. Prognoza je neizvjesna, kod nekih bolesnika može doći
do spontane remisije već nakon nekoliko mjeseci, neki bolesnici dožive više godina, a oko trećina
umire već prvih nedelja bolesti,

1.7 Policitemija vera

Policitemija vera je poremećaj krvnih stanica preteča koji dovodi do stvaranja prekomjernog
broja crvenih krvnih stanica. Taj poremećaj je rijedak; ima ga samo 5 ljudi na jedan milijun.
Prosječna dob pri kojoj se poremećaj dijagnosticira je 60 godina, ali se može razviti i u
ranijoj dobi. Policitemiju veru može se dijagnosticirati rutinskim pretragama krvi koje se
naprave iz drugih razloga, čak i prije nego što osoba ima bilo koje simptome. Nivo
hemoglobina ) i hematokrit su nenormalno visoki. Vrijednost hematokrita viša od 54% u
muškarca i 49% u žene mogu ukazivati na policitemiju, ali se dijagnoza ne može postaviti
samo na osnovu nenormalnog hematokrita. Pretraga koja rabi radioaktivno obilježene crvene
krvne stanice u tijelu može pomoći u postavljanju dijagnoze. Rijetko je potrebna biopsija
koštane srži (uzimanje uzorka za pregledavanje pod mikroskopom)
Dakle, Policitemija vera je povećanje broja eritrocita iznad normalnih vrijednosti,a može biti:

1. Relativno- koje se javlja kao posljedica koncentracije krvi kod gubitka tekućine – krvne
plazme u stanju dehidracije, a bez povećanja broja eritrocita. Relativna policitemija vera
javlja se u slučaju dijareje, povraćanju ili znojenju, gubitku elektrolita i plazme kod šoka,
opekotina, insuficijencija nadbubrežne žlijzde te gubitku vode iz organizma zbog bilo
kojeg razloga
2. Apsolutno- je stanje stvarnog povećanja broja eritrocita.

Razlikujemo primarnu i sekundarnu policitemiju.

Slika 1. Glavni mijeloproliferativni poremećaji

1.7.1 Primarna

Primarna policitemija je vrlo rijetka. Godišnje se bilježi 1 slučaj na 30 000 oboljelih. Bolest
podjednako zahvaća oba spola te se uglavnom javlja kod osoba koje su starije od 40 godina.
Premda je primarna policitemija neizlječiva, toj bolesti potrebno je mnogo godina da se
razvije. Otkada se policitemija počela liječiti, bilježi se uspjeh. Velik broj pacijenata preživi i
do dvadeset godina nakon postavljene dijagnoze. Abnormalna koncentracija može dovesti do
koronarne tromboze, tromboze dubokih vena, moždanog udara ili oštećenja bubrega. Početak
ove bolesti je podmukao i često se ne može prepoznati. Bolesnici primjećuju glavobolje,
vrtoglavicu, stenokardije, umaranje, zujanje u ušima, smetnje vida, znojenje, ali se pravi uzrok
bolesti najčešće otkrije zbog nekih drugih problema. Svi su ti poremećaji vezani s povećanim
volumenom krvi u stanicama pa je krv izrazito gusta i sporo teče. Posljedica je sklonost trombozi
i krvarenjima. „Oko 40% bolesnika umire od tromboze mozga ili srca, a 15% od krvarenja“Česta
je pojava povećanje krvnog pritiska koji je posljedica povećanog volumena krvi.

1.7.2 Sekundarna policitemija

Sekundarna policitemija nastaje zbog povećane proizvodnje crvenih krvnih zrnaca. Do ove
pojave može da dovede nedovoljno kiseonika u tkivima (dešava se na velikim visinama,
prilikom nekih bolesti pluća, kod nekih bolesti srca, kod pušača...), kod loše prokrvljenosti
bubrega (ateroskleroza, aneurizma, glomerulonefritis, nakon transplantacije), kod pojedinih
stanja sa genetskom predispozicijom, kod administritanja testosterona...Statistički podaci koji
govore o ukupnom broju oboljelih nedostaju, jer veliki broj uzroka može da se nadje u osnovi
ovog stanja.
Do povećanja eritropoetina dolazi zbog:

 Hipoksije kod plućnih i srčanih bolesti,

 Karboksihemoglobinemije kod teških pušača
 Liječenje se obavlja liječenjem osnovnog uzroka.
 Patološke sinteze raznih neoplazmi, osobito onih kod bubrega.

1.8 Anemije zbog pojačane razgradnje eritrocita

Hemolitička anemija je anemija sa povećanom razgradnjom eritrocita (crvena krvna zrnca).

Normalni životni vijek eritrocita je oko 120 dana, u slučaju hemolitičke anemije njihov
životni vijek skraćen je na 20-40 dana, kod umjerene hemolize, odnosno na 5-20 dana, kod
teške hemolitiče anemije.
2. ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA OBOLJELIH OD ANEMIJE

2.1 Posmatranje bolesnika

Simptomi i znakovi anemije zavise u velikoj mjeri od brzine njenog nastanka. Što se anemija
brže razvija, to su oni jači. Kada je anemija blažeg oblika, pojavljuju se tek pri fizičkom
naporu, a kada je jaka izraženi su i u mirovanju. Znakovi anemije posljedica su hipoksije
tkiva i pokušaja kardiovaskularnog sistema da ubrzanom cirkulacijom i preraspodjelom krvi
iz organa manje važnosti u organe veće važnosti, kompenzuje smanjeni broj eritrocita.

2.1.1 Anamneza anemičnog bolesnika

Anamneza je prvi i osnovni postupak u dijagnostici anemija, kao i utvrđivanja uzroka

anemije. Rigorozan strateški pristup omogućava izbjegavanje kompleksnih i nepotrebnih
pregleda.

 Porijeklo pacijenta;
 Postojanje faktora - pokretača (groznica, uzimanje lijekova, viroza);
 Trajanje simptoma i njihovo pojavljivanje, naglo ili postepeno;
 Navike u ishrani;
 Informacija o poslednjim urednim laboratijskim nalazima;-
 Porodična anamneza
 Zanimanje pacijenta, navike, hobiji
 Promjene u tjelesnoj težini;
 Rana pojava sijede kose, peckanje u jeziku, pucanje noktiju;
 Socijalne navike
  Promjene u izgledu stolice
 Postojanje povišene temperature
 Količina krvi koja se gubi hemoroidima
 Bolovi u listovima, parestezije ili teškoće u hodanju sugeriraju pernicioznu anemiju;
 Abnormalna tamna boja urina sugeriše na prisutnost krvi (ili hgb);
 Prisutnost modrica, ekhimoza i petehija može uputiti na oboljenje jetre koje uzrokuje
anemiju i poremećaj produkcije trombocita i eritrocita;
 Tamniji urin može rezultirati povećanom ekskrecijom urobilinogenai dr.

2.2 Fizikalni pregled, izgled i stanje anemičnog bolesnika

Fizikalnim pregledom uočavaju se znakovi i procijenjuje se stanje bolesnika u odnosu na

anemiju. Mogući znaci anemije pri fizikalnom pregledu su;

 bljedilo ,
 tahikardija i
 tahipneja.
 Sistolični ejekcijski šum,
 hladni ekstremiteti,
 oslabljen periferni puls,
 ortostatska hipotenzija,
 pucanje rubova usana,
 krhki nokti i zatajenje srca, obično se nalaze kod težih oblika anemije.

Rijetki klinički znaci su koilonihija (tačkasti nokti), plave sklere i atrofični glositis.
2.2.1 Izgled bolesnika

Pri pregledu treba obratiti pažnju na:

 žutilo kože,
 izgled usne šupljine,
 povećanje limfnih čvorova,
 jetre ili slezene,
 te znakove hronične jetrene, bubrežne ili upalne bolesti.

Digitorektalni pregled treba biti sastavni dio fizikalnog pregleda. Fizikalni znaci
karakteristični za pojedine oblike anemije:

 Bljedilo sa žuticom: hemolitička anemija, sekundarna anemija kod hepatopatije.

 Glositis: nedostatak vitamina B12.
 Uglasti stomatitis: sideropenična anemija.
 Splenomegalija: hemoliza, mijelo ili limfo-proliferativni sindrom.
 Neuropatija, demencija: nedostatak vitamina B12 ili folne kiseline.
 Bolovi u kostima: anemija srpastih stanica

Koža i vidljive sluznice – najčešći fizikalan znak za anemiju je bljedilo kao što je već
navedeno, iako nije dovoljan za postavljanje dijagnoze. Bljedilo zavisi i od prokrvljenosti, te
na njega, osim anemije, bitno utiče i vezokonstrikcija koja je posljedica raspodjele protoka iz
kože u druga važnija područja. Osim bljedila kože, vidi se i bljedilo sluznica, posebno mekog
nepca i konjuktiva, a kada se pojavi bljedilo brazda na dlanovima, to upućuje na značajan
stepen anemije.

Stanje svijesti i promjene ponašanja – kod većine bolesnika stanje svijesti je očuvano. U
anemiji izazvanoj velikim krvarenjem bolesnik može biti u šoku, smeten i uplašen, a moguća je i
nesvjestica
Vitalni znakovi – temperatura bolesnika može biti povišena praćena groznicom u napadau
hemolize bolesnika koji imaju tu vrstu anemije. Dispneja i tahipneja su česte kod anemičnih
bolesnika. Kada su anemije blaže, prisutna je radna dispneja ( kod obavljanja neke fizičke
aktivnosti), a kada su teže dispneja je prisutna i u mirovanju. Tahikardija se pojavljuje radi
pojačanog rada srca zbog dovoljne opskrbe organizma kiseonikom.

Pokretljivost i položaj bolesnika–pokretljivost bolesnika je u velikoj mjeri ograničena zbog

malaksalosti, dispneje i brzog umaranja pacijenta.

Ostali simptomi i znakovi bolesti – zbog dodatnog opterećenja mogući su simptomi i znakovi
zatajenja srca. Česte su palpitacije, glavobolje, vrtoglavice, slabost, malaksalost, tinitus (šum u
ušima), grčevi u listovima i pojačana osjetljivost na hladnoću, te poremećaj menstruacije i
gubitak libida. Može se javiti i oštećenje perifernih živaca.

2.3 Laboratorijske analize

Inicijalne laboratorijske pretrage uključuju:

1. Kompletnu krvnu sliku,
2. Eritrocitni indeks

Prisustvo leukopenije i trombocitopenije uz anemiju, a bez povećanja retikulocita, obično

ukazuje na aplastičnu anemiju, mijelodisplaziju ili infitraciju koštane srži. Različiti
poremećaji koji utiču na stanice crvene krvne loze mogu mijenjati ne samo broj eritrocita ili
koncentraciju hemoglobina, nego i oblik i veličinu crvenih krvnih ćelija. Procjenu tih osobina
omogućuje tzv. eritrocitni indeks. Htc je omjer volumena krvnih stanica i krvi. Automatski
mjerači izračunavaju htc iz broja eritrocita i srednjeg staničnog volumena. Vrijednosti hct
dobijene savremenim metodama zbog toga su neznatno manje u odnosu na vrijednosti
hematokrita urađenih klasičnom metodom.
  Median Cell Volume (MCV) - srednji stanični volumen prosječni je volumen
eritrocita. Ovaj indeks je najvažniji za podjelu anemija.
 Median Cell Hemoglobin (MCH) - srednji stanični hgb je količina hemoglobina koja
se nalazi u prosječnom eritrocitu.
 Median Cell Hemoglobin Concentration (MCHC) - srednja stanična koncentracija
hgb je koncentracija hgb u prosječnom eritrocitu. Izračunava se tako da se MCH
podijeli s MCV, odnosno koncentracija hgb s hct.
 Red Cell Volume Distribution Width (RDW) - širina raspona volumena crvenih krvnih
stanica. Podatak je koji daju savremeni automatski brojači. Mjera je anizocitoze i
povećan je ako u krvi postoji nekoliko populacija eritrocita različitih volumena.
Izračunavanje broja retikulocita najkorisniji je laboratorijski test za razlučivanje
anemija nastalih zbog smanjene proizvodnje eritrocita od onih izazvanih hemolizom.
Retikulocitoza je odraz otpuštanja povećanog broja mladih stanica iz koštane srži.
Kod manjka Fe ili kod poremećaja sinteze hgb, dolazi do stvaranja malih eritrocita,
čiji je MCV < 80 fL (fL-tekuća unca). Kod manjka vitamina B12 ili folata ili pod
djelovanjem nekih lijekova, stvaraju se veći eritrociti, MCV > 98 fL. Kod
hipoproliferativnih stanja srži, eritrociti su normalne morfologije, ali je njihova
produkcija smanjena.

Određivanje Feritina, međuastaničnog proteina koji pohranjuje Fe i oslobađa ga na

kontrolirani način, je najosjetljiviji test za procjenu rezervi Fe (smanjuje se prije MCV ili Fe).
Iako je koristan za razlikovanje sideropenične anemije od drugih oblika mikrocitne anemije,
važno je znati da može biti povišen tokom akutne upalne bolesti, kod nekih karcinoma i
hronične bolesti jetre. Normalne vrijednosti feritina za muškarce su od 30- 300 µg, a za žene
10-200 µg. Ukoliko je MCV < 95 fL, uz feritin određuje se nivo serumskog Fe i TIBC
(kapacitet ukupnog vezivanja Fe). Feritin < 45 mcg/L, uz sniženje nivoa serumskog Fe i
povećanje TIBC ukazuju na sideropeničnu anemiju.
Ukoliko je feritin > 100 mcg/L, uz povećanje serumskog Fe i sniženje TIBC, dijagnoza
sideropenijske anemije se može isključiti. Periferni razmaz krvi je koristan, ali ne i
neophodan test za dijagnozu sideropenične anemije (eritrociti pokazuju različit stupanj
hipokromije i mikrocitoze). Postojanje hipersegmentiranih neutrofila ima veći značaj nego
MCV za otkrivanje anemije izazvane nedostatkom vitamina B12 pošto makrocitoza može biti
maskirana talasemijom ili pratećim nedostatkom Fe. U anemiji uzrokovanoj nedostatkom
B12 umjereno su povišeni LDH i indirektni bilirubin, a MCV je > 98 fL. MCV može biti
normalan u slučajevima kada je perniciozna anemija udružena sa talasemijama.

2. 4 Zbrinjavanje anemičnih bolesnika

Kako su znakovi anemije posljedica hipoksije tkiva i mehanizmi prilagođavanja organizma na

anemiju skoro isti, bez obzira na njezin uzrok, u ovoj tablici će biti opisane intervencije koje se
provode radi održavanja tjelesnih funkcija u uslovima hipoksije tkiva.

Sestrinske intervencije i njihova objašnjenja prikazana su u tablici:

 Objašnjenje Sestrinske intervencije

U hipoksiji je koža dodatno sklona  Svakodnevno provoditi osobnu

higijenu.
nastajanju dekubitusa
 Provoditi postupke u cilju
sprječavanja nastanka dekubitusa.

Bolesnik ulaže manje napora ako su dnevne  Prilagoditi fizičke aktivnosti

aktivnosti češće prekidane razdobljima odmora bolesnikovim mogućnostima i između
aktivnosti osigurati odmor.

 Spriječiti pad i ozljede i osigurati

Bolesnici često imaju vrtoglavice i slabost,
bolesniku pomoć i nadzor prilikom
moguća je nesvjestica
fizičkih aktivnosti, ako to njegovo
stanje zahtijeva.

 Ustajanje iz kreveta mora biti postupno

Često je prisutna ortostatska hipotenzija.
(prvo uz sjedenje na krevetu, a nakon
toga polako ustajanje).

 Mjeriti puls, disanje i tlak

Odstupanje od normale može upozoravati da
treba smanjiti fizičku aktivnost

Tablica 1: Zdravstvena njega u cilju održavanja tjelesnih funkcija

2.5 Uloga sestara u postavljanju dijagnoze i intervencije

Kod osoba oboljelih od anemije medicinska sestra će definisati sestrinske dijagnoze i prema
njima pristupiti pacijentu. Sestrinske dijagnoze koje će medicinska sestra definisati su
sljedeće:

 Smanjena aktivnost u/s slabošću, umorom i opštoom iscrpljenošću

Mogući ciljevi:
1. Tolerancija normalnih aktivnosti
2. Pacijent će racionalno trošiti energiju prilikom provođenja svakodnevnih aktivnosti
3. Pacijent će očuvati mišićnu snagu i tonus mišića
Intervencije medicinske sestre:
1. Zdravstvenu njegu planirati u vidu očuvanja snage, fizičke i emocionalne energije
2. Osigurati okolinu pogodnu za odmor – podrška porodice
3. Prilagoditi prostor
4. Prilagoditi okolinske faktore koji utiču na pacijentovo kretanje
5. Pravilan raspored spavanja, odmora i aktivnosti tokom cijelog dana
6. Postepeno uvođenje vježbi, shodno bolesnikovim mogućnostima (snazi)
7. Nakon stabilizacije KKS ohrabriti pacijenta za izvođenje određenih aktivnosti
8. Izbjegavati aktivnosti koje izazivaju umor
 Potencijalno smanjenje minutnog volumena u/s porastom srčanog opterećenja

Cilj: Održanje normalnog minutnog volumena.

Intervencije medicinske sestre:
1. Pacijent treba prepoznati situacije u kojima se javljaju palpitacije, dispneja i treba ih
izbjeći dok se stanje anemije ne popravi
2. Pojava dispneje – povišeni položaj
 3. Intervencije su usmjerene direktno prema smanjenju aktivnosti
4. Primjena kiseonika prema uputstvu doktora
5. Izbjegavanje nepotrebnih napora
6. Redovna kontrola vitalnih organa
7. Konstantno posmatranje pacijenta
 Visok rizik za povrede

Visok rizik za povrede je prijeteća opasnost od povrede uslijed interakcije uslova u okolini s
prilagođenim i odbrambenim mogućnostima pojedinca, a mogu biti:

 Nesvjestica
 Ortostatska hipotenzija
 Vrtoglavica
 Umor
 Promjene u krvnoj slici – nizak nivo hemoglobina
 Hipoksija tkiva

Intervencije medicinske sestre:

 Poticati pacijenta na učestvovanje u izradi plana održavanja fizičke pokretnosti,
uravnoteženog odmora i aktivnosti
 Objasniti pacijentu da prilikom ustajanja iz kreveta najprije sjedi u krevetu nekoliko
minuta, a zatim ustane iz kreveta pridržavajući se za stolicu ili štap
 Učiniti okolinu sigurnom
 Ukloniti iz prostora u kojem pacijent boravi sve nepotrebne stvari
 Pomoći pacijentu prilikom ustajanja
 Omogućiti siguran transport pacijenta: zaštitne ograde, zakočeni kotači
 Upoznati pacijenta s nepoznatom okolinom
 Osigurati upotrebu noćnog svijetla, ukoliko je neophodno
  Promjene u prehrani u/s neodgovarajućim uzimanjem osnovnih namirnica

Intervencije medicinske sestre:

 Dobro izbalansirana dijeta – visoko proteinska, visoko kalorična dijeta bogata voćem i
povrćem
 Izbjegavati pikantna, začinjena jela koja izazivaju iritaciju gastrointestinalnog trakta
 Izbjegavati jela koja izazivaju nadutost
 Edukovati i uključiti porodicu u planiranje dijete i slaganje jelovnika
 Edukovati pacijenta i porodicu u pripremanju hrane

Cilj: Održanje adekvatne prehrane!

Energetski neuravnotežena prehrana i neadekvatan unos pojedinih prehrambenih tvari

predstavljaju glavni faktor rizika za razvoj deficitarnih prehrambenih poremećaja. Sestrinska
dijagnoza značajna je radi sprečavanja poremećaja prehrane i odražavanja optimalne tjelesne
težine. Poznato je da uravnotežena prehrana dovodi do maksimalne iskorištenosti ljudskih
potencijala, kako tjelesnih tako i mentalnih.
3. PLANIRANJE, PROVOĐENJE I EVALUACIJA ZDRAVSTVENE
NJEGE

Proces zdravstvene njege podrazumijeva sistem međusobno povezanih i zavisnih koraka u

rješavanju zdravstvenih problema bolesnika, a baziran je na timskom radu i praćenju kvaliteta
njege. Kroz proces zdravstvene njege ostvaruje se pozitivna interreakcija između medicinske
sestre i pacijenta. Kao takav sastoji se iz nekoliko faza, a one su:

 Utvrđivanje potreba bolesnika za njegom

 Stvaranje sestrinske dijagnoze
 Planiranje zdravstvene njege
 Realizacija planiranih aktivnosti
 Evaluacija

Generalno posmatrajući proces zdravstvene njege nudi:

 Vidljivost sestrinskog rada
 Individualnu odgovornost
 Kritički osvrt na sestrinsku praksu
 Mogućnost istraživanja i unapređenja sestrinske prakse
 Individualnu, kontinuiranu i kvalitetnu njegu
 Dobru komunikaciju i koordinaciju aktivnosti članova zdravstvenog tima

Medicinska sestra dužna je uputiti bolesnika i njegovu porodicu pravilne upute o tome kako
olakšati stanje pacijentu i ljudima u njegovoj okolini. Kada je u pitanju zdravstveni odgoj
pacijenata sa anemijom, medicinska sestra trebalo bi da:

 Uputi bolesnika da svoje dnevne aktivnosti prilagodi fizičkoj mogućnosti da bi se

spriječilo opterećenje srca.
 Upozna bolesnika s nužnošću odmora tokom noći i dana.
 Upozori bolesnika da fizičku aktivnost mora prekinuti ako se pojave tahikardija i
dispneja.