fb.

com/groups/ellib
კაცი: რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა

ყველაფერი დაიწყო იმით, რომ ხელმძღვანელმა დამიბარა და თქვა:

- თქვენს მომავალ ნაშრომში უნდა აისახოს ქალაქის ტიპის დასახლებაში მცხოვრებ

მუშა-მოსამსახურეთა ყოველდღიური საქციელის ასპექტების ასახვა და
გამომჟღავნდეს კანონზომიერებანი, რომლებიც განსაზღვრავენ მის
დამოკიდებულებას ცხოვრების პირობებისადმი. საზოგადოების
ფუნქციონერობებისა და განვითარების იმ მხარეებში, რომელსაც ამჟამად
გაცილებით მეტი ყურადღება ექცევა, ვიდრე აქამდე, პატარა ადგილს როდი იჭერს
ყოფა-ცხოვრება, წარმოების გარეთა სფერო ადამიანის საქციელსა და მოქმედებაში.
ასანთი ხომ არა გაქვს?

მე ჩემი ბედი... - არა მქონდა.

- ერთის მხრივ მეცნიერულ-ტექნიკური პროგრესი, - განაგრძო მერე ხელმძღვანელმა,

- და ამასთანავე თანამედროვე ეტაპზე ყოფა-ცხოვრებითი მოვლენების სრულყოფა...

- გავალ, გიშოვნით...

- არა, არა მაინც განებებას ვაპირებ და... ადამიანის ცხოვრებისეულ მოქმედებაში

წარმოების გარეთ, მისი საქციელი ყოველდღიურ საქმიანობაში თანდათან უფრო
მნიშვნელოვანი ელემენტი ხდება მის ყოფა-ცხოვრებაში. და ამიტომაც ხაზგასმული
ყურადღება უნდა მიექცეს მის თავისუფალ დროს, რომლის სფეროც განისაზღვრება
ჯერ ერთი, იმით, რომ წარმოადგენს ადამიანის ფორმირების ერთ-ერთ ფაქტორს
შედის რა კომპონენტად მისი ცხოვრებისა და მოქმედების კომპლექსში; მეორე - რომ
ასეთი გამოკვლევა გვეხმარება ადამიანზე სასარგებლოდ ზემოქმედების
მნიშვნელოვანი მექანიზმების გამოვლენაში მთლიანად; და მესამე - რომ ეს სფერო
ნაკლებადაა შესწავლილი, ვიდრე ეკონომიური და სოციალური განვითარების სხვა,
არანაკლებ მნიშვნელოვანი კომპონენტები.

პატარა ხანს შეჩერდა და მე ვთქვი:

- დიახ.

- თავისუფალი დროის გამოყენების შესწავლა ამ კუთხით, - განაგრძო მერე

ხელმძღვანელმა, - ძალიანაც აქტუალურია, და მისი გადამუშავება წარმოადგენს არა
მხოლოდ თეორიულ, არამედ პრაქტიკულ ინტერესსაც ერთსა და იმავე დროს.
რასაკვირველია, ერთი წლიური თემისთვის ეს თემა საკმარისზე მეტად ფართოა.
ამიტომ საკითხი ასე უნდა დავაყენოთ: თქვენ უნდა შეისწავლოთ ყოველდღიური
წარმოების გარეთა საქციელი და მისი დამოკიდებულება ცხოვრებისეული
პირობებისაგან და უნდა შემოვიფარგლოთ გარკვეული პროფესიის ადამიანების
კონკრეტიზირებით, ხოლო პროფესიის არჩევა თქვენთვის მომინდია. იმედია,
გამიგეთ.

- როგორ არა.

- ხოლო რაც შეეხება იმ კითხვებს, რომლებიც თქვენ უნდა დაუსვათ თქვენს მიერ
არჩეული პროფესიის ადამიანებს, ესე იგი, რესპონდენტებს, აი ამ ხუთ გვერდზეა
მოცემული. მათი პასუხები უნდა იყოს მკაფიო, მოკლე და ამოწურული.

- ერთდროულად?

- რასაკვირველია. ხოლო თუ წააწყდებით რაიმე გაუგებრობას, გართულებას,

ყოველთვის შეგიძლიათ მომმართოთ... სამსახურის საათებში. გუშინ დაცვაზე იყავი?

- კი.

- როგორ ჩაიარა?

- ისე, ჩვეულებრივად.

- ბევრი ხალხი იყო?

- არა უშავს, კი.

- შენიშვნები ბლომად ჰქონდათ?

- არა, არც ისე... შიგადაშიგ.

- ჰო, კინაღამ დამავიწყდა, - გაახსენდა ხელმძღვანელს - აუცილებლად ყურადღება

უნდა მიექცეს მატერიალურ-ეკონომიურ ფაქტორს რესპონდენტთა კეთილდღეობისა
და საქმიანობის გამოვლენაში მთლიანად.

იმავ საღამოს ანკეტა გადავათვალიერე, ყოველი შეკითხვა გასაგები, მარტივი და

ამასთანავე საინტერესო იყო - მე მიყვარს ჩემი დარგი. უფრო სწორად, მომწონს -
შეკითხვების დასმა უცნობი ადამიანებისათვის, ახალი გუნება-განწყობანი, ხანდახან
ფარული ჰუმორი, მაგრამ, რაც მთავარია, ენერგია, ენერგია, მიზანდასახულობა,
ყველაფერი ერთად. ვის რა მოსწონს, ანდა პირიქით, ესე იგი - არ მოსწონს, ერთი
ერთს ამბობს, სხვა - მეორეს, მესამე - მეოთხეს და შენ კი იწერ, იწერ, მიდის საქმე.
მაგრამ მეორე დღეს. დილით, რესპონდენტთა პროფესიის შერჩევა გამიჭირდა.
ქარხნები - ხმაურიანია და თანაც დაღლილი ადამიანები ამომწურავად არ
გპასუხობენ, გამყიდველებს სადა სცალიათ - ათასგვარ სურსათ-სანოვაგეს სწონიან,
სახლებში კი ვერ ჩამოუვლი, რასაკვირველია; მძღოლები შენთვის ვერ დაკარგავენ
ძვირფას დროს, ექთან-ექიმთა რესპონდენტობა გამორიცხულია, რადგან ისინი
ხანდახან დილიდან დილამდე მორიგეობენ, მე კი მაინტერესებს ისეთი პროფესიის
ხალხი, რომლებიც მუდამ ერთსა და იმავე დროს იწყებენ და ამთავრებენ სამუშაოს.
კარგა ხანს ვიწვალე, და გონებას ისევ მზერამ აჯობა - ერთ წყნარ ქუჩაზე
ფოტოვიტრინას მოვკარი თვალი. ოო, სწორედ ეს გამომადგებოდა - ფოტოგრაფები
უმთავრესად ხალისიანი, მოლაპარაკე ხალხია, და თმადავარცხნილი მუშტრის
მოლოდინში დროც საკმარისი აქვთ, ანკეტა რომ საფუძვლიანად შეივსოს. ამასთანავე
ისინი რეალურად უყურებენ ცხოვრებას, ყოველივეს ზუსტად მაფიქსირებელი
ფოტოობიექტივის საშუალებით, მე მხნედ შევაღე კარი, შევაბიჯე, ვთქვი:
„გამარჯობათ“, მომესმა სასურველი „გაგიმარჯოს“, ვკითხე: „გცალიათ?“ - იმან კი
მითხრა: „მა რისთვისა ვარ,“ მაგრამ ჩემი მისვლის მიზეზი რომ ავუხსენი, ცოტათი
შეცბა. თავით-ფეხამდე შემათვალიერა, მე კი ვცდილობდი ვყოფილიყავ მის თვალში
გულღია, სასიამოვნო ახალგაზრდა კაცი, ჰალსტუხი გავისწორე და გავუღიმე
წრფელი ადამიანის ღიმილით, იმას კი გვერდზე გადაეხარა თავი და შემომცქეროდა
მე, სრულიად უცხოს, ვისაც მაინტერესებდა მისი თავისუფალი დრო. და სანამ
მდგომარეობას გაამწვავებდა ერთის მხრივ ბუნებრივი შეკითხვით „რა თქვენი
საქმეა“, სწრაფად ავუხსენი, რომ ვარ ისეთი კომპეტენტური დაწესებულებიდან,
როგორიცაა ჩვენი, და რომ უნდა ჩამოვუარო მისი პროფესიის ადამიანებს: რათა
გავიგო, თუ როგორ ატარებენ თავისუფალ დროს,: უყვართ თუ არა კინო, სპორტი, ან
ტელევიზია, როგორია მათი ოჯახური მდგომარეობა, კომუნალური პირობები, და
სხვა და სხვა, და მხოლოდ ორჯერ რაღაც შეუტოკდა სახეზე, როცა ვახსენე გამოთქმა
„სხვადასხვა ორგანოები“ და სიტყვა „ინსტანცია“, მაგრამ მაშინვე შევცვალე ლექსიკა,
რაც ესოდენ საჭიროა ამგვარ შემთხვევებში და უბრალო რიგითი სიტყვებით
ავუხსენი, რომ ანკეტები დაგვეხმარება ჩვენ, მკვლევარებს, გავიგოთ მათი
მისწრაფებანი თუ შენიშვნები, და ყოველივე ეს ხელს შეგვიწყობს მათი შემდგომი
ცხოვრების შეძლებისდაგვარად უკეთესად მოწყობისათვის, აღმავლობისათვის და
იგი მაშინვე შეიცვალა, რადგან ამოისუნთქა და თქვა: „აგაშენა ღმერთმა“.

ჩვენ ვსაუბრობდით კარგად, გულწრფელად, კმაყოფილი ლამაზმანების სურათების

გარემოცვაში, რესპონდენტი მპასუხობდა მკაფიოდ, სხარტად, მე დროდადრო
ვხუმრობდი და ის რომ იცინოდა, ჰალსტუხს ვისწორებდი, რატომღაც მიყვარს
ჰალსტუხის წვალება, ალბათ იმიტომ, რომ ისიც მაწვალებს, მაგრამ ჩვენს საქმეში
ჰალსტუხი - აუცილებელია, ყოველ შემთხვევაში, მე ასე მწამს, რესპონდენტს კი
სწამდა, რომ მსუბუქი მუსიკა სჯობს კლასიკურს, ხოლო სპორტული გადაცემა -
ინტერვიუს, სოფლის მეურნეობის მუშაკთან, რომ გრძელ რიგში დგომა არაა
მაინცდამაინც სასურველი და გაჭედილ ტრამვაიში ფეხისწვერებზე დგომას
გაცილებით ურჩევნია ნახევრად ცარიელ ტრანსპორტში ფანჯარასთან მიყუჟვა და
კერძო ავტომანქანების ნომრების თვალიერება - რომელია უფრო ბედნიერი, სულ
რაღაც თხუტმეტიოდე წუთში ანკეტა შევსებული იყო წესითა და რიგით, გზადაგზა
ერთმანეთს ვუამბეთ ორიოდ მხიარული ანეკდოტი, ოღონდ ჩემები - სჯობდა, და
კიდევ უფრო გამიადვილდა მეორე ანკეტის შევსება სამიოდ კვარტალით მაღლა,
ბაღთან, რადგან იმ ფოტოგრაფთან ჩემით მოხიბლულმა პირველმა რესპონდენტმა
მოკლე ბარათი გამატანა - „მიშა, ამ ბარათის მომტანი ჩვენი კაცია“. სავსებით
დამაკმაყოფილებელი იყო მესამე ანკეტაც, რომელიც უზომოდ მოწყენილი
ფოტოგრაფის მოკლე პასუხებისდამიხედვით შევავსე. მერე ავედი სამსახურში,
ხელმძღვანელთან, „როგორაა საქმეები, ა“ მკითხა იმან, „მშვენივრად, ვუპასუხე მე, -
უკვე შევუდექი.“ „კაი, კაცო,“ გაუკვირდა და მხარზე მეგობრულად დამკრა ხელი.
ძალიან კარგია, როცა ხელმძღვანელი არის ასეთი ახალგაზრდა, ჯან-ღონით აღსავსე
კაცი, ათლეტი, როგორც იტყვიან, და ამასთანავე ზომიერადაა აყოლილი მოდას -
ოდნავ, ძალიან ოდნავ ჩამოგრძელებული ბაკენბარდებით, ასევე წელში ოდნავ
გამოყვანილი პიჯაკითა და ოთხკუთხაცხვირიანი ფეხსაცმელებით, გულის გარეთა
ჯიბეში კი - ჰალსტუხის ფერის იდენტური ცხვირსახოცი. ანკეტებს ათვალიერებდა,
„კარგად გიმუშავია, კარგად, - თქვა ხელმძღვანელმა, - ოღონდ კომუნალური
პირობები ორ ჯგუფად კი არ უნდა დაგეყო, როგორც ეს შენა გაქვს აღნიშნული,
არამედ სამად - პირველი: უზრუნველყოფილნი ყველა კომუნალური მომსახურებით,
როგორიცაა - წყალგაყვანილობა, კანალიზაცია, ცენტრალური გათბობა, გაზი,
აბაზანა ან შხაპი და ცხელი წყალი, მეორე: უზრუნველყოფილნი ძირითადი
კომუნალური მომსახურებით, როგორიცაა - წყალგაყვანილობა, ისე კი, კარგად
გიმუშავია, ასე თუ განაგრძობ, ძალიან კარგი იქნება, აბა, შენ იცი, როგორ არიან
თქვენები?..“ ასე გულთბილად მესაუბრებოდა, გადასწვდა სხვადასხვა ამბებს,
მშვენიერ გუნებაზე იყო, მაგრამ მერე, არ ვიცი, რა გაახსენდა, პატარა ხანს ჩაფიქრდა,
მზის საწინააღმდეგო სათვალე გაიკეთა, მკერდზე დაიბჯინა ნიკაპი და მკაცრად
თქვა:

- და როგორც უკვე გითხარით, თავისუფალი დროის გატარება ორი რიგის

მაჩვენებლებით ხასიათდება: ა - საქმიანობის ჩამოთვლით, საქციელის სახეობებით
დაა, ბე - მონაცემებით ხანგრძლივობის, ინტენსიობისა და ასე შემდეგ ამ
საქმიანობათა რაოდენობრივი პერიმეტრების.

ასე იყო თუ ისე, მშვენივრად აეწყო საქმე, მაგრამ მომდევნო დღეს, ხუთშაბათს,
დილაადრიან, სწორედ იმას გადავაწყდი, ვინც გამამწარა და რაღა გადავაწყდი -
ჩემივე ფეხით შევაბიჯე იმ დასაწვავ ფოტოკაბინეტში, არც გაუგია ჩემი შესვლა,
სადღაც შორს, გადაკარგულში იცქირებოდა. თვალები უელავდა, მინის მაგიდას
დაყრდნობოდა და წინგადახრილი, ისე დაჟინებით იყურებოდა ჩემი სხეულის
გავლით, სადღაც, ძალიან, ძალიან შორს, თითქოს მეც მინისა ვიყავ და მაშინვე ტანმა
მიგრძნო, რაღაც ხიფათს რომ შემამთხვევდა, მაგრამ მაინც ჩავახველე და რომ
გამოერკვა, დაბნეულმა გამიღიმა და მითხრა: - მობრძანდით, მობრძანდით,
პასპორტისათვის თუ...

მაშინ მე გეგმაზომიერად დავუწყე ახსნა, რისთვისაც მივედი, ყურადღებით მისმენდა

და ეტყობოდა, მყისვე რომ ხვდებოდა ყველაფერს, მაგრამ მაინც გამაწყვეტინა:
- ბოდიში, თქვენ თავად გადასწყვიტეთ თუ... - და დააყოლა: - ღმერთო, როგორ
მაგონებთ ვიღაცას...

- არა ხელმძღვანელმა გამომაგზავნა.

- მაპატიეთ, მაგრამ... უნდა ვიცოდე, ვინაა ის ხელმძღვანელი, რა კაცია... ნეტავ ვის

ჰგავხართ...

- რა, ხელმძღვანელი აქ მოვიყვანო? - ჰუმორით ვკითხე, თუმცა უკვე ოდნავ

გაღიზიანებულიც ვიყავ.

- არა, არა, მოყვანა რა საჭიროა, ორიოდ სიტყვით დაახასიათეთ, წარმოდგენა რომ

მქონდეს, ფაქტიურად ვისთან მაქვს საქმე...

- აბა, როგორ გითხრათ... ახალგაზრდა კაცია, ახოვანი, ენერგიული, თანამედროვე...

ახალგაზრდობის მიუხედავად, რამდენიმე თანამშრომელი მიგვაბარეს და ჩვენთან
მუშაობა ძალიან კარგად დაიწყო.

- ძალიან კარგად დაიწყო? - გამაწყვეტინა.

- დიახ! - და გაბრაზებულმა გავუმეორე, - ძა-ალიან კარგად დაიწყო.

- ეჰ, - თქვა კაცმა და მოიწყინა, - მარგალმა ედმონდო ბეტანკურმაც ძა-ალიან კარგად

დაიწყო, მაგრამ მერე როგორც დაამთავრა, მშვენივრად ვიცით...

- ვინ მარშალი, რას ამბობთ... - შევკრთი მე.

- ვინ და ბეტანკური, აბა აურელიანო-სქელს ხომ არ... - და შუბლზე შემოირტყა ხელი,

- უჰ, აქამდე როგორ ვერ მივხვდი - თქვენ ძალიანა ჰგავხართ აურელიანო-სქელს,
სანამ გასუქდებოდა, - და გაიოცა: - ბიჭო, ბიჭო, როგორა ჰგავს?!

- ვინ სქელს, რა სქელს... - ავღელდი მე.

- ვის და მარშალის ბიძაშვილს, აი, დიეგომ რომ გამოიჭირა... ვერ გაიხსენეთ?..

ეულალიას ქმარი! ჰმ!.. ზუსტად ისეთივედ წარმომედგინა ყმაწვილკაცობაში,
როგორიც ახლა თქვენა ხართ, სანამ ძალიან გასუქდებოდა... რა უცნაური
დამთხვევაა... მეც არა ვთქვი, სად შემხვედრია-მეთქი?

და, წარმოგიდგენიათ? - მკითხა:

- თქვენ ახსნით ამას?

თვალები უციმციმებდა, „გიჟია თუ რა?“ - ერთი კი გავიფიქრე, მაგრამ გიჟები არ

მსახურობენ, რასაკვირველია, და მკაცრად დავეკითხე:

- როგორ ბედავთ სამსახურში... ნასვამ მდგომარეობაში, ჰა!

- მე? მე და ნასვამი?! - გაიოცა და უცებ საყვედურით შემომაცქერდა, - ააა, მივხვდი,
თქვენ ბეტანკურიანი რომანი არ წაგიკითხავთ, არა, ხომ?

- არა, - მივუგე, - ბოლოს და ბოლოს, თქვენ შეგიძლიათ, პასუხი რომ გამცეთ

კითხვებზე?

- სიამოვნებით, სიამოვნებით... ბოდიში, და არც ანსელმოიანი რომანი? ლჲოსასი,

მარიო ვარგასის...

- ა... არა.

- და... კორტასარი?

- ეეე... არა.

მეგონა, გამკიცხავდა, მაგრამ შურით ამათვალიერა.

- ბედნიერი კაცი ყოფილხართ!

- რატომ?

- რატომ და წინ ასეთი დიდი ბედნიერება გელით, მე კი ეს ბედნიერება უკვე

განვლილი მაქვს. ეეჰ...

- რა ბედნიერებაა?

- პირველად წაკითხვის. ესე იგი, თქვენ სამხრეთ...

- ბოდიშს ვიხდი, მაგრამ, - ვეღარ მოვითმინე, - თუ არა ვცდები, რესპონდენტი

თქვენა ბრძანდებით და არა მე.

- რესპონდენტი რა არის? - მსუბუქად დაინტერესდა.

- ვისაც ეკითხებიან.

- აა, და თქვენ კი გემატებათ „კო“? ოღონდ თავში - კორესპონდენტი...

- არა, არა, მე - ინტერვიუერი ვარ.

- კი ბატონო, მკითხეთ.

მაგრამ აქ კაბინეტში ვიღაც მორცხვი კლიენტი შემოიძურწა. რესპონდენტმა ბოდიში

მომიხადა, კლიენტს - პალტო გაახდევინა, დასვა, თავი აუწია, გაახედა, გამოახედა,
ჰალსტუხი შემხსნა, იმას მოარგო კისერზე, ოთახი ძალიან გაანათა, უზარმაზარ
აპარატში შეჰყო თავი, კლიენტს ნიკაპი ააწევინა, ობიექტივს რაღაცა მოარგო, მერე
მოხსნა, თქვა: „ჰოპ!“ და ჰალსტუხი ისე უხერხულად შეხსნა, ყულფი დაშალა.
უღრმესი მადლობით დამიბრუნა, მაგრამ ვეღარ გავიკეთე, რადგან ჰალსტუხის
განასკვა არ ვიცი, დილაობით ძმასა ვთხოვ ხოლმე, რესპონდენტმა კი მწუხარედა
თქვა: „მეც რომ არ ვიცი?“ პალტოს ცალ სახელოში მკლავგაყრილ, გვერდზე
გადახრილ კლიენტს უთხრა: „ხვალ არა, ზეგ,“ ქვითარი გამოწერა, მიაჩეჩა,
გადაახდევინა „ბ“ - ოთხმოცი კაპიკი, გაუღიმა - „კარგად იყავი, გენაცვა“, და
მომიბრუნდა, თავით ფეხამდე მზად-მყოფი:

- ბოდიში, მაგრამ სამსახურის საათებია და... აბა, შევუდგეთ.

ანკეტიდან ხელის ზურგით განზე გადავაჩოჩე ჰალსტუხი და შევუდექი:

- გვარი!

- კეჟერაძე.

- სახელი:

- ვასიკო.

- ვასილი?

- დიახ, დიახ, - შეცბა, მაპატიეთ, „კო“ - ეს ხომ თქვენია - კორესპონ...

- კორესპონდენტი არა ვარ-მეთქი! - მკაცრად გავუმეორე, - არამედ ინტერვიუერი,

გასაგებია? დაბადების წელი!

- ოცდაცხრა.

- ათას ცხრაას... არა? - ჰუმორით ვკითხე.

- რასაკვირველია.

- სქესი!

- ვასილი მქვია, - იმანაც ჰუმორით მომიგო.

ჩავწერე, „მამრ...“

- პროფესია...

- მხატვრული ფოტოგრაფი.

და პირდაპირ საქმეზე გადავედით, ისე დავეკითხე:

- გიყვართ თუ არა თქვენი საქმე?

აქ კი უგულოდ მიპასუხა:

- ისე, რა...

- რატომ?
იმან კი დაკვირვებით, ოდნავ ნაღვლიანად შემათვალიერა, მიყურა, მიყურა და თქვა:

- მე ძალიან მიყვარს ლიტერატურა.

პატარა ხანს ჩუმად ვიყავით. მერე ვიკითხე:

- სპეციალური?

გაეღიმა და თქვა:

- არა, მხატვრული ლიტერატურა.

უხერხულად ვიგრძენი თავი, მაგრამ იხტიბარი მაინც არ გავიტეხე:

- კი ბატონო, მაგაზედაც მივალთ, მაგ ტიპის შეკითხვაც შედის ანკეტაში...

- აარა, არა, - ისევ გაეღიმა, - მაგაზე კი არ „მივალთ“, არამედ მაგითი იწყება და

მაგითი თავდება.

- რა?

- რა და თქვენი შეკითხვები - ჩემისთანა რესპონდენტისათვის.

- რა იცით, ჯერ ეს ერთი, თქვენ?! - სერიოზულად გავცხარდი, - აგერ, მე ახლა უნდა

გკითხოთ, თუ როგორია თქვენი ბინის კომუნალური მომსახურების პირობები -
ძალიან კარგი, ცუდი თუ საშუალო, და რა შუაში იქნება აქ ლიტერატურა, და ისიც
ვიწრო გაგებით - მხოლოდ მხატვრული?

- ჰეე, - ჩაეცინა და ანკეტაში მოურიდებლად ჩაიჭყიტა, - მიუხედავად იმისა, რომ მე

არ გამაჩნია ცენტრალური გათბობა, მე მაინცა მაქვს ძალიან კარგი პირობები, თუ
გნებავთ კომუნალური უწოდეთ და რაც გინდათ, სხვა.

- ეს როგორ?

- როგორ და მაქვს წიგნების ორი უზარმაზარი კარადა, თაროები, მოხერხებული

სავარძელი და ტორშერი - მხარს ზემოთ, ნათურა...

- და ეგ კომუნალური პირობები არაა?

- გააჩნია ვისთვის... - და უცებ აგდებულად შემომაცქერდა, - ესე იგი, მხატვრული -

ეს ვიწრო გაგებითაა, არა?

- დიახ, იმიტომ, რომ არსებობს ლიტერატურა დოკუმენტური, მეცნიერული,

პოპულარული, სახელმძღვანელო...

- ბროშურა გამოგრჩა, კარგო...

- თუნდაც, თუნდაც, - არ დავიხიე, შეუპოვრობა - მთავარია - განვაგრძე, -
კინოფილმები თუ გიყვართ?

- არა.

- რატომ?! - გავვოცდი.

- დაფინანსებული კონკურენტია.

- ვისი?..

- არ მომწონს-მეთქი - გონებაზე მეტად თვალს ახარებს და იმიტომ.

ჩავწერე „არა“ და მომდევნო შეკითხვა წინა პასუხისა გამო შეუფერებელი აღმოჩნდა, -

როგორი ფილმები მოგწონთ განსაკუთრებით?

იმან კი მითხრა:

- ტიტრებიანი. გასაგებია?

ჩემზე ნაკლებად არც იმას სცოდნია გაბრაზება. გული მომივიდა, მაგრამ აქ კვლავ
შემოვიდა მუშტარი, კაცი კი, რომელმაც თქვა, რომ ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა,
განრისხებული ჩანდა და უნებურად მუშტარზე იყარა მცირეოდენი ჯავრი - დაჯექ,
დაჯეო, ასე უთხრა, და ისეთი ძლიერი სინათლე ჩართო, ნათურები გაბმით
აზმუვლდნენ, მერე ნიკაპი მკაცრად აუწია და უცებ მოლბა, თავზე გადაუსვა ხელი,
„თქვენ რა შუაში ხართ, ბოდიში, თმა აგწეწიათ ცოტა...“ იმანაც, ერთხანს
შემკრთალმა, გულიანად გაუღიმა, შეხმატკბილდნენ, ერთი - გაქვავებული იჯდა,
მეორე - აპარატს უტრიალებდა, „ჰოჰ“, თქვა რესპონდენტმა, პალტოს ჩაცმაში
დაეხმარა, მაგრამ მუშტარი იძახდა: „არა, არა, ჩემით...“ ღიმილითვე გაუწოდა
ქვითარი და მუშტარმა ფრთხილად რომ მიიხურა კარი, შევცბი - სულ სხვა კაცი
შემომცქეროდა, გამომწვევი, უნდო...

- თუ გნებავთ, ხვალ განვაგრძოთ, ხვალაც ამ კვირისაა, - ჰუმორი მოვიშველიე მე.

- არა, არა, მკითხეთ.

და აქ შევურჩიე კითხვა, რომელსაც არავითარი კავშირი არ უნდა ჰქონოდა მის

გატაცებასთან - ასე დავეკითხე:

- მოდაზე რა აზრის ბრძანდებით? როგორი ტანსაცმელი მოგწონთ...

მაგრამ იმან თქვა:

- ფართოჯიბიანი, ისე კი სულ ერთია...

- როგორ თუ ფართოჯიბიანი? რისთვის...

- ნებისმიერი წიგნი რომ ჩაეტიოს.

არა, ეს სულელი იყო, ვიღაცა, და წამოვდექი.

- ბოდიში, მაგრამ... ხელმძღვანელი მიცდის.

- ახოვანი და ენერგიული? რა გაეწყობა, კარგად ბრძანდებოდეთ...

ამრეზილი მათვალიერებდა, სანამ კალმისტარს გულის ჯიბეში ჩავიდებდი, ანკეტას -

პორტფელში, და სწრაფად გავეშურე კარისაკენ, მაგრამ დამადევნა:

- აი, ეს დაგრჩათ.

ჰალსტუხი იყო.

- მადლობთ, მშვიდობით... - და ფრთხილად ჩავიდე პალტოს ჯიბეში, რომ არ

დამჭმუჭნოდა.

- იცით, რა? - მითხრა, - თქვენ ისევ მოხვალთ...

- არასოდეს! - გავბრაზდი, მთელი საათი დამაკარგინა.

- ვნახოთ თუ არა...

- რა იცით!

- არ შეიძლება, ასე უსახელოდ რომ დავშორდეთ ერთმანეთს, - ჯერჯერობით ჩვენი

საუბარი იუმორისტულ ჟურნალში დაბეჭდილ მასალას ჰგავდა.

- ჩვენ უკეთესი საუბარი არც გამოგვივა! - პირში მივახალე.

- რატომ, რატომ, ჯერ სადა ხართ... აი ნახავთ, უკეთესად თუ არ ავლაპარაკდე.

- მე კი ფეხის დამდგმელი აქ აღარა ვარ და...

- ვნახოთ, - გაეღიმა.

გამწარებული გამოვედი, შუბლზე ხვითქი გადამდიოდა. ოფლის შესამშრალებლად

ცხვირსახოცისათვის ჩავიყავი ჯიბეში ხელი, ამოვიღე, მოვისვი კიდეც, მაგრამ სხვა
რამ ნივთი ჩანდა...

ჰალსტუხი იყო.

ხელმძღვანელს სვიტერი ეცვა, მშვენივრად ნაქსოვი, ძლიერი სხეული გამოკვეთოდა.

გიჟდებიან ქალები - ყოველ შემთხვევაში, გარკვეული ნაწილი მაინც. უცხომ რომ
შეხედოს, ნამდვილი ათლეტია, მეცნიერი და ასეთი აღნაგობა? საუბარიც რომ
დამაჯერებელი აქვს - ტერმინებით აღსავსე, რთული და მახვილი, რანაირი გამოთქმა
გინდა, იმან რომ არ იცოდეს: ნამდვილი უცხო სიტყვათა ლექსიკონია. ერთი ვერ
გამიგია - თუმცა ლამაზი თვალ-წარბი აქვს, მაინც ძალიან უყვარს მზის
საწინააღმდეგო სათვალის ტარება, ახლაც უკეთია, სავარძელში ზის, ჩემს მიერ
მიწოდებულ ანკეტებს კითხულობს და დროდადრო ამბობს: „საინტერესოა,
საინტერესოა...“ მე, გაბადრული, ადგილზე ვცმუკავ, ბოლო ანკეტაზეა, საცაა -
შემაქებს. ერთი უცნაური ჩვევა მაქვს, დიდად საკვირველი - ძალიან თუ ვღელავ,
მეძინება ხოლმე. ერთი ორჯერ გაუგებრობას მივაწერე ეს ინცინდენტი, მაგრამ მერე,
როცა გახშირდა, ექიმს ვეჩვენე. იმან წერილი გადაიკითხა, გულდასმით გამსინჯა და
თქვა, რომ საგანგაშო არაფერია, მსგავსი შემთხვევები ცნობილია მედიცინის
ისტორიაში, და განსაკუთრებით ისაა საინტერესო, რომ ეძინებათ მხოლოდ
უსიამოვნო ამბების მოლოდინში, სხეული თურმე მექანიკურად გამოირთვება,
მაგრამ სასიამოვნო მღელვარების დროს კი არა, როგორც, მაგალითად - ახლა -
სრულებითაც არ მერევა თვლემა შექების წინ. ისე, რა თქმა უნდა,
თანამშრომლებისთვის არ გამიმხელია ჩემი ეს ჩვევა, ისინი რას გაიგებენ, რომ
ზოგიერთ შემთხვევაში სხეული თავისთავად, მექანიკურად გამოითიშება ხოლმე
მოსალოდნელი საფრთხის წინ, არამედ ერთი ხელის მოსმით დაასკვნიან - ბოთეა -
და მორჩა... ხელმძღვანელი ღიმილით მიყურებს, ამბობს: „კარგად გიმუშავია,
ყოჩაღ...“ სამი სიტყვა მითხრა, სამივე კარგი - „ყოჩაღ,“ „კარგად“ და „გიმუშავია“, -
ამდენი როდის მოასწარი, ა?“ მე ვიღიმები: მორცხვად ვხრი თავს, ხელმძღვანელი კი
მხარზე მადებს ხელს და ამბობს: „ძალიან კარგად დაგიწყია...“ რაღაც უცნაური
ფრაზა მახსენდება: სადღაც გაგონილი, ვიღაცამ მითხრა ახლა, ახლახანს, ენის
წვერზე მიტრიალებს, არ მსიამოვნებს კი, და - ჰო, მახსენდება, ის სულელი -
ედმონდო რაღაც გვარმაც კარგად დაიწყო, მაგრამ... „ანკეტათა საერთო რიცხვი
შესაძლოა ერთით მეტიც ყოფილიყო, - ვეუბნები ხელმძღვანელს, - მაგრამ იმ ერთთან
შეუძლებელი იყო მუშაობა...“ „და თავი გაანებე?“ „დიახ,“ - გაუბედავად ვპასუხობ,
მაგრამ ხელმძღვანელი ამბობს, „კარგად მოქცეულხარ. თუკი რესპონდენტი თავს
არიდებს პასუხის გაცემას, შენც მაშინვე თავი უნდა გაანებო და სხვაზე გადახვიდე...
რესპონდენტების მეტი რაა?!“ „დიდი უცნაური კაცი იყო, - სახე მეჭმუხნება: მაგრამ
მაინც ვუღიმი, - ყველაფერს, ყოველივეს, ერთი კუთხით უდგებოდა, შეუძლებელი
იყო მასთან მუშაობა...“ „რომელი კუთხით?“ - მეკითხება ხელმძღვანელი,
მხიარულება დასთამაშებს ტუჩებზე. „ლიტერატურულით, და ისიც ვიწრო გაგებით,
ყველაფერს მხოლოდ მხატვრული ლიტერატურის კუთხით უდგებოდა...“
„ლიტერატურული კუთხითო, შენ ამბობ? - ოდნავ დაინტერესებული მეკითხება, - ეს
როგორ?“ „როგორ და... - ვიხსენებ, - აი, მაგალითად, თქვა, ძალიან კარგ კომუნალურ
პირობებში ვიმყოფები, რადგან მაქვს წიგნის კარადები, თაროები და ნათურაო...“
„აჰაჰა, - მოხდენილად იცინის ხელმძღვანელი, - არა სცოდნია, კომუნალური
მომსახურება რასაც ნიშნავს... კიდევ?“ „კიდევ... - ვიხსენებ, - ჰო! მოდაზე ვკითხე,
როგორი მოგწონთ-თქო, იმან კი - ფართოჯიბიანი, წიგნი რომ ჩაეტიოსო. აბა?!“
„ნუთუ?“ - ამბობს ხელმძღვანელი, და რატომღაც ფეხზე დგება, ფანჯარასთან მიდის,
დაფიქრებული იყურება ქუჩაში. და არც მიყურებს, ისე მეკითხება: „საინტერესოა...
კიდევ რა გითხრა?“ „აღარაფერი არ ვათქმევინე... ავდექი და წამოვედი...“ „ადგომა და
წამოსვლა ყოველთვის შეიძლება, - ამბობს ხელმძღვანელი, - მაგრამ ანკეტა უნდა
შეგევსო, უნდა შეგევსოთ... ეგება პასუხის გაცემა აღარ უნდოდა?“ „როგორ არ
უნდოდა, - ვაღიარებ, - ისიც კი მითხრა, ერთმანეთს კვლავ შევხვდებითო“. „სწორად
უთქვამს, - წარმოგიდგენიათ? - ამბობს ხელმძღვანელი, - და მე ახლავე აგიხსნით, თუ
რატომ“. ოთახში მიდი-მოდის, ბოლთასა სცემს, მე ფეხზე ვდგავარ და თვალს
ვაყოლებ - „სწორად უთქვამსო!..“ აჰ, ეს რა მითხრა, რაღაცა უსიამოვნოს მოლოდინში
თვლემა მერევა და უცებ მახსენდება: „დიახ, დიახ, როგორი ფილმები მოგწონთ-
მეთქი და - ტიტრებიანიო!“ „რატომ...“ „ალბათ იმიტომ, რომ ტიტრებია წასაკითხი...“
და ასე უყვარს ლიტერატურა? ოჰო! - ხელებს იფშვნეტს ხელმძღვანელი, - ეს კაცი არ
უნდა დავკარგოთ...“ ისევ ბოლთასა სცემს, „უყურე შენ, დაფიქრებული მიმზერს, და
უცებ კითხვას კითხვაზე მაყრის, - და თქვენ გგონიათ, რომ მასიურ, შაბლონურ
პასუხებს გაცილებით არა სჯობს ინდივიდის არსებობა? რომელიც მთელ ამ
კომპლექსს პასუხობს მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელი, სურვილისდა მიხედვით
ამორჩეული საქმიანობის კუთხით? და თქვენ გგონიათ, რომ მხატვრული
ლიტერატურა ხელწამოსაკრავია, როგორც ასეთი? რა სჯობია ხანდახან, სიგრილეში,
მაგალითად, დიკენსის კითხვას? და განა ლიტერატურა კულტურული დასვენების
ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალებათაგანი არ არის?“ აქ კი ხელმძღვანელი ჩერდება და
აშკარად ეტყობა, რომ თავის საკუთარ, მომავალ ნაშრომზე ფიქრობს, რადგან ასეთ
დროს თავს სწორედ ასე, ოდნავ გვერდულად და ზემოთკენ შემართავს ხოლმე, და
ხდება ჯიუტი, სწორუპოვარი, მუქი სათვალიდან მის გამჭოლ, სუსხიან მზერასა
ვგრძნობ, და, წარმოგიდგენიათ? - მკაცრად მეუბნება: „დღესვე მიბრძანდით
ხსენებულ რესპონდენტთან და შეავსეთ ანკეტა მისი პასუხისა და სურვილის
მიხედვით და გახსოვდეთ, რომ ხანდახან საინტერესო ინდივიდის ჩვენებანი
შესაძლოა მეტ ინტერესს მოიცავდეს, ვიდრე ათობით ადამიანის მდგრადი პასუხი.
მაგრამ მე ჯერ უნდა დავრწმუნდე, რომ იმ კაცს მართლაც და ზედმიწევნით უყვარს
ლიტერატურა, ესე იგი, კულტურული დასვენების ესა თუ ის დარგი და შემდგომ,
თუკი მხატვრული ლიტერატურა მართლაცდა მუქ ხაზად გასდევს მთელ მის
ცხოვრებას, უნდა გამოვარკვიოთ - რატომ, - და ოდნავ მოლბა, - აბა, შენ იცი, წადი...“

ფეხები უკან მრჩებოდა, მაგრამ რა მექნა, ასე იყო საჭირო - მივდიოდი კაცთან,
რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა. დაღმართში ჩავდიოდი, ქუჩა მოყინული
იყო და, კიდევ კარგი, ნახერხი მოეყარათ და ისე ძალიან აღარ მისხლტებოდა ფეხი.
მაინც ფრთხილად ჩავდიოდი, და ხანდახან ისე უეცრად წამომივლიდა: „ვისთან
მივდივარ! რა ჯანდაბა მინდა!..“ უგუნებოდ ვიყავო, რა სათქმელია - გამწარებული
ვიყავ... და ვიღაც ქალი რომ წაიქცა, ცოტათი გამომიკეთდა გუნება - გავიღიმე. მაგრამ
ნაცნობ ფოტოკაბინეტს რომ მივადექი, ისევ ავწრიალდი, გავნერვიულდი, მთქნარება
ამიტყდა. ოთახში სინათლე ენთო, ღონე მოვიკრიბე, ენერგიულად შევაღე კარი და
შევცბი - არავინ იყო. პატარა ხანს გაოცებული ვიდექ, სანამ მოგუდული ხმა არ
შემომესმა: „ახლავე გამოვალ, სურათებს ვბეჭდავ...“ მივაყურე და ვიწრო კარი
დავინახე, სწორედ იქიდან მომესმა ხმა. სავარძელზე ჩამოვჯექი, ვიცდიდი. ცუდია,
როცა იმას ელოდები, ვისი დანახვაც არ გსიამოვნებს, კედლებს მოვავლე თვალი,
სურათებიდან უმთავრესად მე მიმზერდნენ, ზოგს კი განზე ექცია პირი, ანდა თავი
ნაზად დაეხარა, ყველაზე მეტად სათვალიანი ბავშვის დაჟინებული მზერა არ
მესიამოვნა, მერე მკერდმოღლეტილ ქალს მივაპყარი თვალი, ის კი განზე
გულგრილად იხედება, თვალთმაქცი, აჰ, საცაა რესპონდენტი გამოვა, ვღელავ,
ძალიან ვღელავ, სიმძიმე, მძიმე, ქალი ახლა ჩემკენ იყურება, მაგრამ აღარაფრის თავი
აღარა მაქვს, დავმძიმდი, დავმძიმდი, მძიმდი... ვმძიმდები, მდები, თავი გამანებეთ,
ვამბობ, თუ ვფიქრობ, აღარც კი ვიცი, ვდუნდები, ის კი არ მეშვება, მხარზე მსუბუქად
მადებს ხელს, და ნაზი, შემპარავი ხმა: „იანო, იანო...“ „არა, არა, მცირე ნალექი“,
ვამბობ, თუ ვფიქრობ, მძიმეა, მძიმე, ისევ მოვეშვი, ვეშვები, ვეშვები, ვეშვი... და ისევ
ჩემი მხარი, იგივ შემპარავი: „ლიანო, ლიანო...“ თავი დამანებეთ, აღარაფერი მინდა,
ოღონდ მომეშვით, მაცალეთ, მაცალეთ, ტროლეიბუსი მსუყედ მისრიალებს
ნაწვიმარზე, მცირე ნალექი, ის კი ისევ, ისევ, ოღონდ უფრო ღონივრად და მისი
შემპარავი, ეშმაკური „რელიანო, რელიანო“, და ტაშის შემოკვრა, ოღონდ იისფერ
ფოკუსში გაორებული და ბუნდოვანი ჩანს, მაგრამ მკაფიოდ მესმის „ურელიანო,
ურელიანო...“ და ცხადად ვხედავ, რა ქალი, რის ქალი - რესპონდენტია! ჩამძინებია,
უნებურად, რა თქმა უნდა და ის კი მხარს მინჯღრევდა თურმე და მაღვიძებდა:
„აურელიანო... მოხვალ-მეთქი, აკი გითხარი, აურელიანო!“

რა ახირებული თვისებაა მაინც ორგანიზმისა ეს - მისჯილი დაძინება უსიამოვნო

შეხვედრის წინ, და მაინც იხტიბარს არ ვიტეხ, ფეხზე ვდგები, ვამბობ: „წუხელის
დიდხანს ვიმუშავე,: გათენებამდე წიგნებს ვფურცლავდი...“ „დაბრძანდით,
დაბრძანდით, მხატვრულს ხომ არა?“ - მეკითხება რესპონდენტი, ისევ თავისი
წამოიწყო, თუმცა, ამით ხომ ჩემს წისქვილზე ასხამს წყალს, ხელმძღვანელის
დარიგება მახსენდება, საბოლოოდ ვფხიზლდები, ვამბობ: „განვაგრძოთ
შეკითხვები...“ და მყისვე მპასუხობს: „რასაკვირველია, რასაკვირველი... - და ვიწრო
კარისაკენ თავს ატრიალებს, იძახის, - შენ მანამ ხსნარი დაამზადე, კლიმ“. ეს კლიმი
ვიღაა, ვფიქრობ და მაშინვე მიხსნის: „ასისტენტია ჩემი...“ პორტფელს ვხსნი, ანკეტას
მაგიდაზე ვდებ, კალმისტარს ფრთხილად ვიმწყვდევ თითებშუა - ცოტათი მელანი
გასდის - და ვეკითხები:

- ბევრი თავისუფალი დრო გეკარგებათ?

მპასუხობს:

- იოტისოდენაც არა.

მიკვირს:
- ეს როგორ?!

იმასაც უკვირს:

- აბა, რატომ უნდა დავკარგო?!

„აა, ვერ მიმიხვდით, - თავაზიანად ვუხსნი, - რა თქმა უნდა, თქვენ არ გინდათ

დროის დაკარგვა, მაგრამ ხომ მგზავრობთ ტრანსპორტით, ხომ უნდა შეიაროთ
გასტრონომსა თუ მაღაზიაში, ხომ უნდა დაიმზადოთ ვახშამი, ანდა სასადილოში
ისაუ...“ და მაწყვეტინებს: „პირიქით, პირიქით, თქვენ ვერ მიმიხვდით - მე
ნამდვილად არ დავკარგავ დროს, თუკი დავდგები რიგში, ან თუ ერბო-კვერცხს
შევიწვავ, ანდა ტრამვაით თუ ვიმგზავრებ...“

ვღიზიანდები:

- რატომ?

„იმიტომ რომ, - ამბობს, - თქვენ ლიტერატურის სიყვარული მხოლოდ და მხოლოდ

წიგნის კითხვა გგონიათ? და ყოველივე იმას, რასაც წაიკითხავ, გააზრება არ უნდა?
დიდი ამბავი, ტრამვაიში თუ დავჯდები ან დავდგები, ყირამალა დგომისასაც კი
შეიძლება ფიქრი“. „კი მაგრამ, რაზე?“ „რაზე და, რასაც წაიკითხავ, იმაზე... ან, რაც
გაგახსენდება...“

ოოხ, ხელმძღვანელი... მაინც განვაგრძობ:

- და თუ ხასიათზე არა ბრძანდებით?

- ჰეე, - ეღიმება, - სწორედ მაშინ უფროა საჭირო, როცა ხასიათზე არა ხარ.

- რატომ?

- ხასიათზე რომ მოხვიდე.

გიჟია, ვიღაცაა, ოხერი... თანაც, მიყურებს და განცვიფრებული ამბობს: „ღმერთო,

როგორ ჰგავხართ აურელიანო სქელს, სანამ გასუქდებოდა... ხომ არ გეწყინებათ,
აურელიანო რომ დაგიძახოთ?“

რაებს მიბედავს!

- თუ შეიძლება ეტიკეტი დაიცავით, - ამაყად ვამბობ, - თამაზი მქვია მე!

ხელისგულს მაჩვენებს, თავით ფეხამდე მორჩილებაა:

- კარგი, თამაზი, კარგი, გენაცვა.

მზერას ვარიდებ.
„ადამიანს ერთი გასაოცარი თვისება აქვს“, - ყოველგვარი შესავლის გარეშე,
ჩაფიქრებული იწყებს და ვამჩნევ, იცვლება - თვალები ისე ეშმაკურად აღარ
უციმციმებს, სულ სხვა კაცია ჩემს წინ, რაღაცნაირად ღრმად მოწყენილი,
დაფიქრებული, ჩემს მიღმა იყურება, და რაღაც უცნაურ ამბავს მიყვება,
წარმოგიდგენიათ? - გომბეშოზე. თურმე გომბეშო უმოძრაო მწერს ვერა ხედავს, და
მხოლოდ მაშინ შენიშნავს, თვალწინ თუ ჩაუფრენს და მაშინვე გადასანსლავს, და თუ
შორიახლოს მწერი არაა, გომბეშოს თვალწინ ნაცრისფერი ეკრანი აქვს, და მხოლოდ
მაშინ გაუცოცხლდება მზერა, მწერი რომ ჩაუფრენს. და თურმე ასე იმიტომაა,
ყოველთვის რომ უყურებდეს გარემოს და ფერებს აღიქვამდეს, დაღლილობას ვერ
გაუძლებს და მოკვდება, რადგან ტვინი ძალიან მარტივადა აქვს მოწყობილი...

- ადამიანი კი, - ამბობს, - ადამიანის ტვინი პირიქითაა, თუ არ იფიქრა, თუ არ

დაინახა და არ იოცნება, სწორედ მაშინ იფიტება და კვდება, და რიგში დგომა რა
ისეთი გაჭირვება და დროის დაკარგვაა - იდექი და იფიქრე შენთვის, ფიქრს ვინ
დაგიშლის... ძალაუნებურად ყოველთვის გაიგებ ან დაინახავ რაიმეს, თუ არა
გჯერათ, თვალები დახუჭეთ. დახუჭეთ: ასე... რაიმეს თუ გრძნობთ?..

- არა.

- არც არაფერი გესმით?

- არა.

- აბა, დაიძაბეთ.

საიდანღაც წვეთავდა და შორიდან მანქანის ხრიალი აღწევდა.

- ხომ გესმით?

- კი.

- და ყურებზედაც რომ მიიფაროთ ხელები, მაინც წარმოიდგენთ რაიმეს - ადამიანი

ასეა მოწყობილი. აბაა, სცადეთ...

დავინტერესდი, ხო იცი, და თვალები დავხუჭე, ყურებზედაც მაგრად მივიკარი

ხელისგულები. პატარა ხანს ასე ვიყავი, ერთხანს მხოლოდ აჭრელებულ სიშავეს
ვგრძნობდი, და რესპონდენტის ჯინაზე ვცდილობდი, არაფერი წარმომედგინა,
მაგრამ უეცრად ცხადად დავინახე გაჩაჩხული სამფეხა ფოტოაპარატი და თვალი რომ
გავახილე, შევკრთი: ვიღაც ძალიან პატარა, ახალგაზრდა, იქნებოდა ასე, თვრამეტი-
ოცი წლის, თმა გვერდზე გადაევარცხნა, წარმოუდგენლად დაბალი იყო და ცქვიტი,
გამწარებული ისვამდა ჯაგრისს დასვრილ სახელოზე და აი, მაშინ კი მართლაც
ძალიან გამიკვირდა, საიდან გაჩნდა-მეთქი, დავიბენი და, კიდევ კარგი,
რესპონდენტმა მითხრა: „ეს ჩემი თანაშემწეა, კლიმი“.
გულზე მომეშვა: ის ვიწრო კარიც ღია იყო და მაშინვე ყველაფერს მივხვდი - აბა,
როგორ გავიგებდი იმის შემოსვლას, თვალდახუჭული, და ყურებზედაც
ხელისგულები მქონდა მიტყაპნილი...

- სასიამოვნოა, - ყოჩაღადა თქვა კლიმმა და პაწია მარჯვენა გამომიწოდა. მეც

გავუშვირე ხელი, ჩამომართვა, თითებზე დამხედა, „კალმისტარს გასდის?
მაჩვენეთ...“ ვაჩვენე, გამომართვა, ზემოდან წარბშეკრული დააცქერდა, მერე
სინათლეზე გახედა, უჯრიდან მკვირცხლად ამოიღო რაღაც, მოარგო, მოყვითალო
სითხეც წაუსვა ფუნჯით, სული შეუბერა, ატრიალა, ატრიალა და დამიბრუნა:

- ინებეთ, წესრიგშია.

რესპონდენტმა კი სიამოვნებით აღნიშნა:

- ცეცხლია, ცეცხლი... - და ისევ მე, მე მომიბრუნდა, - დაინახეთ რამე?

- როდის?..

- თვალდახუჭულმა...

- კი - აპარატი.

- ჰოო, აი, ხომ ხედავთ, აპარატიც კი ჩაგრჩათ გულში და... - ისევ დაფიქრებული
მიმზერს. - და ქვეყნად რამდენი რომანია ისეთი, რომელიც გაცილებით საინტერესოა,
ვიდრე ყოველნაირი აპარატი დედამიწის ზურგზე, აი, მაგალითად, თუ
წაგიკითხავთ... რომელი ერთი გკითხოთ, უცებ დავიბენი... რომელი ვკითხოთ, კლიმ?

- მადამ ბოვარი, - მოწიწებით წარმოთქვამს კლიმი.

- ჰო, აი თუნდაც, ქალბატონი ბოვარი თუ წაგიკითხავთ?

- ეეე... არა, - ვეუბნები, მაგრამ ვაი ამ პასუხს, ისე შემომცქერის და მეკითხება, - მაგ
პასუხისათვის რომ შეგაქოთ, ხომ არ ვიქნები გულწრფელი?

- არა.

- ჰოდა, მაშინ, არაფერს გეტყვით.

ის ციცქნა კლიმიც კი დამანამუსებლად მიმზერს, ლაწირაკი, და თუმცა იშვიათად

მეცვლება ფერი, ვწითლდები:

- აუცილებლად წავიკითხავ.

- ოო, - ამბობს და მხარზე მადებს ხელს, ახლა სულ სხვა კაცია, ალერსით მიყურებს,
შემომღიმის, მოკლედ, შევაყვარე თავი.

7
და რადგან სასწრაფოდ უნდა დაებეჭდა ათი წლის წინათ კურსდამთავრებულ ვიღაც
ენერგეტიკოსთა სურათები, სწორედ იმ ვიწრო კარში შევედით, და მქრქალ
სიბნელეში, ბაც წითელ შუქზე, თან ვსაუბრობდით და თანაც სურათებს ამჟღავნებდა.
მპასუხობდა მოკლედ, მკაფიოდ, აუღელვებლად, ვისარგებლე და ძალიან რთული
შეკითხვა დავუსვი, რომელზედაც უცებ, ერთბაშად ვერავინ პასუხობს: „მოგწონთ
ცხოვრება?“ იმან კი მაშინვე მომიგო: „გააჩნია, იმ დღეს როგორი ავტორი შემხვდება...“
ვსაუბრობდით, და რაღაც ხსნარში ჩაგდებულ ქათქათა ფოტოქაღალდზე ვიღაცის
წარბი ამოიზნიქებოდა. მერე - ტუჩები, თვალები, თმა, „იბადებიან, - იხუმრა
რესპონდენტმა, - ხანდახან ისეთი საინტერესო პერსონაჟი შემხვდება, მაპატიეთ,
მაგრამ, აი, თქვენსავით, აჰ, როგორ ჰგავხართ აურელიანოს, ოღონდ გასქელებამდე,
თამაზი ჩემო, როგორ, აი, ეს კი, მაგალითად, - პინცეტი დაადო რომელიღაც
ახლადშობილს, - უწყინარი კაცი უნდა იყოს: თქვენ წარმოიდგინეთ, არიან
ბოროტებიც, და გაბღენძილს რა გამოლევს, გვხვდებიან სათნოებიც, გამოვდივარ თუ
არა კრებებზე? არა, არა, ჯერ ერთი, ფოტოგრაფებს იშვიათად გვიწვევენ კრებებზე, და
გინდაც, ყოველდღე გვქონდეს, მაინც არ გამოვალ სიტყვით - არ შემიძლია
ერთნაირად მივმართოთ სხვადასხვა განათლებისა და ხასიათის ადამიანებს, როგორ
შეიძლება მიმართო ორ კაცს ერთნაირად, მაშინ, როდესაც ერთს წაკითხული არა
აქვს... რომელიმე დიდი მწერალი დაასახელე, კლიმ... ჰო, აი თუ ერთს არ წაუკითხავს
სტენდალი, მეორეს კი გადაბულბულებული აქვს, განა შეიძლება, ამ ორ კაცს ერთი
და იგივე სიტყვებით მიმართო? ახლა ეს ფირი დავბეჭდოთ, კლიმ... ხოლო რაც
შეეხება მომდევნო შეკითხვას, თუ რომელი მეცნიერება მიტაცებს, ესე იგი მიყვარს -
არა? მიძნელდება პასუხის გაცემა. მეცნიერებაში საკმარისად ვერ ვერკვევი და, ეე...
შეიძლება, ჯერ ისა ვთქვა, რომელი არ მიყვარს? აი თუნდაც, მათემატიკა... ეს ვისი
სახეა, ღმერთო ჩემო, კლიმ, ეს რა თვითკმაყოფილი გამომეტყველება აქვს,
წარმოუდგენელია, - ნედლ სურათს დასცქერის, - ახლა, ამ კაცის რა უნდა ირწმუნო,
ნეტავ ვინაა, ან როგორ იქცევა სამსახურში, ოჯახში, ეს სურათი ერთხელაც დაბეჭდე,
კლიმ, კაბინეტში ჩამოვკიდოთ, თვალნათლივ ადგილას - მაგის შემხედვარე, ყველა
მიხვდება, თვითკმაყოფილება როგორი ცუდია, იმას ვამბობდი, ხომ ცნობილია, რომ
მათემატიკა ზუსტი მეცნიერებაა, მაგრამ ყოველთვის არაა ასე, ერთ უხეშ მაგალითს
მოგიყვანთ... ბავშვობისდროინდელი ნაცნობი მყავს, ფუფუნებაში იზრდებოდა,
საბრალო, და რომ დაკაცდა, მშობლიური ფუფუნება მერეც არ მოკლებია და საწყალს,
ზეთი ჩამოსდიოდა სახეზე, და ახლაც ერთთავად მშიერის გამომეტყველება აქვს
სწორედ იმიტომ, რომ მუდამ მაძღარია და განა შეიძლება, როდისმე დანაყრდე, თუ
მუდამ მაძღარი ხარ, და იცით, რა მოინდომა? ტრაბახა გახდა, დასვენებულ ტვინზე
და სწორედ ამ კაცისთანა თვითკმაყოფილი იერიც დაირტყა...

კლიმი გულდასმით უსმენს, და უცებ შეწუხებული ამბობს:

- უჰ, სულ გავაშავე...

თურმე კლიმს გადაავიწყდა ხსნარში ჩაგდებული სურათის ამოღება, ჩანახშირებული
სახე ჩანს, კაცი კი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა, ამბობს: „ეგ არაფერი,
კლიმ, ქაღალდის მეტი რა გვაქვს...“ „კი, მაგრამ რატომ უნდა გამეშავებინა“, -
შეწუხებულია კლიმი, რესპონდენტი კი ჩაშავებულ ქაღალდზე სცნობს სწორედ იმ
კაცს, თვითკმაყოფილს, და აგდებულად ამბობს: „გააშავე თორემ, მაგასაც აკადემიაში
ირჩევდნენ... ჰო, მათემატიკაზე მოგახსენებდით, - განაგრძობს, - აი, ვთქვათ, დგას
ქუჩაში ის ვაჟბატონი, ნაფუფუნებარი, და მის გვერდით კი... ვინმე დიდი მწერალი
დაასახელე, კლიმ, ძალიან დიდი... ოო, მაგაზე უკეთესს ვიღას მეტყოდი, ჰოდა,
ვთქვათ, დგანან ერთად უნებურად ამაყი, ჩამოძენძილი, მშიერი, ხელგამხმარი,
დიდებული ესპანელი ინვალიდი და გვერდით კი უდგას ეს ჩვენი ნაცნობი,
ვიგინდარა, წეღან რომ დაგიხასიათეთ, მერე რა, სხვადასხვა ეპოქაში რომ
ცხოვრობდნენ, მაშინაც კი იქნებოდა ვინმე ასეთი, ვთქვათ, ერთად დგანან - ოცნებით
სავსებით შესაძლებელია საუკუნეთა წიაღში გასეირნება - ჰოდა, ჩამოივლის
იმდროინდელი ჩამორჩენილი, ანდა, შესაძლოა, ნიჭიერი მათემატიკოსიც კი და რომ
ჰკითხავენ - რამდენი კაცი დგას ქუჩაში? - იტყვის: „ორი...“ აბა, გეკითხებით, განა ეს
პასუხია? როგორ თუ „ორი“ - ის და ის - ესე იგი - ერთი პლუს ერთია? აჰ, არა, არა,
ხანდახან არაა მათემატიკა ზუსტი მეცნიერება, ლიტერატურაში კი, ჩემო კარგო, ეჰ,
ასეთი უზუსტობა არასოდეს არ მოხდება, ყველაზე უკანონო მეცნიერება თუმცაღა
კია... „უკანონებო“ ამ შემთხვევაში სულ სხვა სიტყვაა, ტკბილო... ვერავინ იტყვის,
ესპანეთში ერთ დროს ორი მხედარი რომ დაბორიალობდა - არა, ერთი, მაღალი,
გამხდარი - დაბორიალობდა და მეორე - დაბალი, მსუქანი - დაჰ-ყვებოდა... ამოიღე,
ამოიღე, კლიმ, კიდევ გაშავდა? შენ რა გითხარი...“ - ეღიმება.

მქრქალ სინათლეში ვდგავართ, ვსაუბრობთ, ანკეტას ვავსებ...

„ცოლ-შვილი თუ მყავს? არა, არა მყავს, საცოლე კი, გაგიხარია, მყავდა. მაგრამ მე იმის
შემდეგ ცოლს ვერ მოვიყვან, ისე კი, რა დაგიმალოთ და ქალებში კი დავდივარ
ხანდახან, ორგანიზმი მაინც თავისას ითხოვს, ცოლის მომყვანი კი... არა, აღარ ვარ.
გინდა, გიამბო? ყველაფერს გეტყვით - ისე ვუყვარდი, ისე მიყვარდა... ვისზედაც
უნდოდა, იმაზე გავეცვალე, ნებისმიერ ადამიანზე - იქნებოდა ეს ტანმორჩილი,
გამხდარი ინტელიგენტი თუ დიდხელება გლეხი, სათვალიანი მუსიკოსი თუ მუშა,
ალალი ღიმილით სახეზე, ანდა, თუნდაც ფიზიკოს-ლირიკოსი, ბოლო დროს გაჩნდა
ადამიანთა ასეთი კატეგორიაც, არ ვიცი, რა აქვთ საერთო ერთმანეთთან, რითმის
გარდა და, მოკლედ, ვინც გინდა, ის ყოფილიყო, მაგრამ არა, აარა, სწორედ იმას
მანაცვალა, რასაც ყველაზე, ყველაფერზე მეტად ვერ ვიტან - თვითკმაყოფილს და
თვითკმაყოფილებას... ჩამოიარა იმან, ერთ დროს საცოლემ, ეჰ, საიდუმლონარევი,
შორეული სილამაზით აღსავსემ, როგორიცაა სიტყვა... „მოიისფრო“, გვერდით კი
მოჰყვებოდა კაცი, ისეთი უსიამო გამომეტყველებით სახეზე, როგორიცაა სიტყვა...
„გავძეხი“, და მე კი განზე ვიდექ, ზედმეტი, როგორც სიტყვა „მაშასადამე...“ ოო,
ამოიღე, ამოიღე, კლიმ, ძლივს არ გამოვიდა?“
ვიდექით, ვსაუბრობდით...

ხელმძღვანელი დაკვირვებით მიმზერს, მზის საწინააღმდეგო სათვალეც კი მოუხსნია

და ასე მიყურებს, პირდაპირ, ჯიქურ, მე ანკეტას ვაცნობ, ყველა პასუხი - ეს რაღაც
საერთოა მხატვრულ ლიტერატურასთან, როგორც ასეთი, ხელმძღვანელი ხან მე
მისმენს, ხანდახან კი აშკარად თავის მომავალ ნაშრომზე ფიქრობს, რადგან
დროდადრო თავს სწორედ ასე, ოდნავ გვერდულად და ზემოთკენ შემართავს ხოლმე
და შორეულ სივრცეში ცალწარბაწეული იყურება, და დროდადრო მკვირცხლად
ამბობს: „აჰაჰა... ჰაჰა... კარგია, კარგი...“ მე ვრცლად ჩაწერილ პასუხებს ვაცნობ -
დასახელებულ რესპონდენტს არ უყვარს მათემატიკა, რადგან მწერალი სერვანტესი
პლუს ვინმე ვიგინდარა არ არის ორი, ესე იგი ერთი პლუს ერთი: რომ საცოლე
წაართვა კაცმა, რომელიც ჰგავდა სიტყვას „გავძეხი“, მიაჩნია, რომ იოტისოდენადაც
კი არ ჰკარგავს თავისუფალ დროს, რადგან გაჭედილ ტრამვაიში მგზავრობისას
ფიქრობს ლიტერატურაზე, ოღონდ ვიწრო გაგებით, ისევ და ისევ მხოლოდ
მხატვრულზე, და ყველაფერს თანმიმდევრულად ვეუბნები ხელმძღვანელს, ისიც
დროდადრო გულდასმით მისმენს, ფაქტების კონსტანტირებას ვახდენთ. „არ
მეკარგებაო, არა?“ - ხმადაბლა, იდუმალი ხმით მეკითხება ხელმძღვანელი, - „არაო,
არა, - ვეუბნები, - წარმოგიდგენიათ?“ „ეს ხომ შესანიშნავია, შესანიშნავი, - ამბობს, -
აი, ინდივიდი - მესმის... და თქვენ თუ გესმით, რომ გადავაწყდით პერიმეტრიულად
ისეთ მკვეთრ, მკაფიოდ გამოხატულ ინდივიდს, რომელიც შესძლებდა ეპასუხა
კითხვებზე, რომლის წიაღიცაა გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანი სფერო და განა
მხატვრული ლიტერატურა ხელწამოსაკრავია, როგორც ასეთი? განა მხატვრულ
ლიტერატურას არ ემსახურებოდნენ კალმით ტოლსტოი, გერცენი, ეე... და მთელი
რიგი საქვეყნოდ გამოჩენილი ადამიანებისა? კარგია, კმარა, - ამბობს და მიმზერს, -
მოდით, წავიდეთ, დასახელებული რესპონდენტი დიახაც რომ რთული
კითხვებისთვისაა ზედგამოჭრილი, - და ოდნავ ღელავს, - ადგილზევე ვნახოთ...
ნეტავ, სამსახურში თუ იქნება...“ „აბა სად იქნება, - ვამშვიდებ, - სად უნდა იყოს, თუ
არ“... „კარგით, წავიდეთ...“ - მკაცრად მეუბნება.

ქუჩაში მივაბიჯებთ, ორნი, ხელმძღვანელი და მე. თუმც აღელვებულია, ნაბიჯი

მაინც მტკიცე აქვს, გამართული, პალტო კოხტად აზის ათლეტურ ტანზე, აქოჩრილი
თმა აქვს, გამჭოლი მზერა, რაღაცით არწივსა ჰგავს, გაბედული, მე მსიამოვნებს,
მიხარია ხელმძღვანელთან ერთად სიარული, ასე, ტოლივით გვერდიგვერდ და
მხარდამხარ, იმასაც ვნატრობ, ნეტავ ვინმე ნაცნობმა დამინახოს. ჩვენ მივუყვებით
ქალაქის ქუჩებს, ვუახლოვდებით კაცს, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა,
ხელმძღვანელი იდაყვზე ხელს მკიდებს, და თავის გეგმებს მიზიარებს - ჯერ
რამდენიმე მარტივ შეკითხვას დაუსვამს, რა თქმა უნდა, ლიტერატურასთან
დაკავშირებით... არა ზოგად ლიტერატურასთან დაკავშირებით, არამედ ვიწრო
გაგებით... და მე არ უნდა ჩავერიო მათ საუბარში, თუკი არ მომმართავენ - აქ
შეიძლება ერთადერთმა წინდაუხედავმა სიტყვამაც კი გააფუჭოს მდგომარეობა...
გასაგებია? „რა თქმა უნდა“. ასე და თვალებშიაც არ უნდა მივაჩერდე რესპონდენტს,
თავი უხერხულად რომ არ იგრძნოს, „ქვეყანა რომ გადაბრუნდეს, - მწარედ მეღიმება,
- ეგ უხერხულობას არ იგრძნობს...“ „რატომ?“ „რა ვიცი...“ „საინტერესოა ესეც, ამბობს
ხელმძღვანელი, და მაინც, ნუ შეაცქერდები...“ „სულ არ შევხედავ“. „არა. ესეც არაა
საჭირო... ხაზგასმა... უკიდურესობაში არ უნდა ჩავარდეთ... ხანდახან უნდა
შეხედოთ...“ „ხანდახან შევხედავ, - ვპირდები, - აიი, იქაა...“ „აჰა! ამბობს
ხელმძღვანელი და მკლავზე მაგრად მიჭერს ხელს, - იცით რა თამაზ? მე გარეთ
დაგელოდებით, თქვენ კი წინასწარ უთხარით, რომ მასთან საუბარი სურს თქვენს
კოლეგას, ასაკითა და თანამდებობით უფროსს - წინასწარ რომ გავაფრთხილებთ,
უფრო სიმპათიით განეწყობა, მე კი ისეთ პოზიციას დავიკავებ, რომ მისი ფანჯრიდან
გამოვჩნდე, ავივლი, ჩავივლი, გასაგებია? - და უცებ ამბობს: - თუმცა, არა, არა,
შევიდეთ ერთად...“

კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა, ვიღაც საფუძვლიანად

დეკოლტირებულ, თავით ფეხამდე ათრთოლებულ ქალს სურათს უღებს: „ეგრე არა,
არა, ზემოთ აიხედეთ, ზევით, მაღლა-მეთქი, ცოტათი კიდევ, ოო, მარცხნივ
მიაბრუნეთ თავი, ოდნავ, ოდნავ, ნუ იძაბებით, ნუ, ნუ ღელავთ, ქალბატონო,
დამშვიდდით და გაიხსენეთ რაიმე ისეთი, აი, ნამდვილად კარგი რამ, ბავშვობა
გაიხსენეთ თუნდაც, ლაღი, უდარდელი, უკან გადავარდით... არა, ეგრე კი არა,
არამედ აზრობრივად, უკან გადავარდით ოცდაათიოდე... ეე, ოცი წლით, ოოო, ეგრე,
იფიქრეთ ბედნიერ ბავშვობაზე, ჩქარა კასეტა, კლიმ, მხრებზე ხომ არა გცივათ?
ბარეღამ შენ ჩადგი, კლიმ, გაიწაფე ხელი, ოო, ჩვენი აურელიანოც მოსულა,
გაგიმარჯოს, არა, თქვენ არა, ქალბატონო, რატომ დაიქნიეთ თავი, სულ გაიფუჭეთ
პოზა, ასწიეთ თავი, ასწიეთ, თვალები ცოტა გაიფართოვეთ, დაძაბეთ, დაძაბეთ
ქუთუთოები, არა, არა, ეგრე ძალიან ნუ დააჭყეტთ, ოოო, ეგრე ნუ ღელავთ... აი. თქვენ
ახლა ზედმეტად დამშვიდდით და ისევ დაგავიწყდათ სვებედნიერი ბავშვობა,
გაიხსენეთ, გაიხსენეთ, მერე რა, დიდი ხნის უკან რომ... ხომ არა გცივათ, არა, ხო?
ძალიან კარგი....“.

როდის-როდის მორჩა, ძლივს დაადგა საშველი. აქ კი ყველამ თავისი საქმე იპოვა,

ჩემს გარდა, უეცრად ყველა აფაციფუცდა: კაცი ჯიბეებს იჩხრეკს, ტანსაცმელზე
ხელისგულებს იტყაპუნებს, უჯრაში იქექება; კლიმი სასწრაფოდ აქრობს მძლავრ
სინათლეს - ნათურებს ასვენებს, მერე აპარატს უკირკიტებს, „ჩემი ფანქარი ხომ არ
გინახავს?“ - ეკითხება კაცი, „არა, - პასუხობს კლიმი, - უჯრაში არ იდო?“ ამასობაში კი
ხელმძღვანელი, თავაზიანი ღიმილით, ბეწვისსაყელოიანი პალტოთი ხელში,
შემცივნებულ ქალს უახლოვდება, პალტოს ქალის შიშველი მხრების სიმაღლეზე
სწევს, ეუბნება: ჩაიცვით, ქალბატონო, არ გაცივდეთ... დააა...“ ქალმა ერთი კი ახედა,
სანამ პალტოს ჩასაცმელად შეტრიალდებოდა და ახლა კეფაზედაც კი, ზვინად
დადგმულ თმაზედაც კი - წარმოგიდგენიათ? - ეტყობა, რომ მოსწონს... „ვერ
იპოვეთ?“ „ვერა, კლიმ, - შეწუხებულია კაცი, - ქვითარი რითი გამოვწერო...“ „ძალიან
გციოდათ?“ - მომხიბლავად ეკითხება ხელმძღვანელი: ხმას იტკბობს, ლამაზია,
ეშხიანი. „ა-არა, არც ისე“, - ამბობს ქალი, ლამაზია, ბუნჩულა. „უჯრაში ნახეთ?“ „კი,
და არაა“. „სად უნდა იყოს“, შეწუხებულია კლიმიც, ხელმძღვანელი კი - „ახლა ხომ
გათბით?“ - ამბობს. ქალი თავდახრილი დგას, ხელმძღვანელი შუა თითით მაჯიდან
განზე სწევს ლამაზი პერანგის სახელოს, საათზე ამაყად იხედება, ქალი დროს
შოულობს და წამით თვალს ავლებს სახეზე, სულ ერთი წამით, მაგრამ ახლა, ისევ
თავდახრილმა, ზეპირად იცის, წარბი როგორი აქვს ხელმძღვანელს, ცხვირი და
ტუჩი, და მოსწონს, მოსწონს, აჰ, როგორ მოსწონს, კაცს კი, რომელსაც ლიტერატურა
ძლიერ უყვარდა, სულაც არ მოსწონს, ფანქარი რომ გაქრა, საგონებელშია
ჩავარდნილი. „აი, ახლა ყელზედაც კი გეტყობათ, რომ გათბით, - ამბობს
ხელმძღვანელი, - თქვენ არასოდეს არ უნდა შეგცივდეთ, მუდამ თბილად უნდა
იყოთ“, ეუბნება, უყურებს, უყურებს, თვალებით ელოლიავება. ქალს ლოყა ბეწვის
საყელოზე უდევს, ხელმძღვანელს თითქოს თვალს არიდებს, მაგრამ მოსწონს,
მოსწონს, უჰ, როგორ მოსწონს, და ჩვენ რომ არა, აქავე დაეძგერებოდნენ ერთმანეთს,
„ეგებ აურელიანოსა აქვს კალმისტარი?“ - აზრს აწვდის კლიმი, „ოოო, მართლა, -
უხარია კაცს და მაშინვე ახსენდება, - არა, არა, მაგისას გასდის... და ამას რომ
ვკითხოთ?“ - ხელმძღვანელზე ამბობს. ის კი ქალისკენ გადახრილა, და შიგ თვალებში
ჩაჰღიმის, „ბოდიში, კალმისტარი ხომ არ...“ - ამბობს კაცი, მაგრამ ხელმძღვანელს არ
ესმის, გართულია, ყოჩაღი კლიმი კი პოულობს რომელიღაც წიგნში ჩადებულ
ფანქარს, კაცი ქვითარს ავსებს, თავაზიანად აწვდის კლიენტს, ისიც, წასასვლელად
ემზადება - სქელ, ფუმფულა თავშალს იხვევს, ხელმძღვანელი კარს უღებს და ქალს
ორ პატარა საფეხურზე ასვლას შველის - მის იდაყვს პეშვში ისვამს, ამბობს:
„დროებით...“ და ოთხნიღა ვრჩებით, ორი-ორზე, მაგრამ კაცმა ჯერ არ იცის, ჩვენ რომ
ერთად ვართ, კლიენტი ჰგონია, ეკითხება: „თქვენ პასპორტისათვის თუ...“
ხელმძღვანელი კი გულიანად უღიმის: „არა, არა, მე ჩემს თანამშრომელს მოვყევი...“
„თამაზის?- უკვირს კაცს და უცებ ახსენდება: - აა, ეს თქვენა ხართ, ხელმძღვანელი,
ახალგაზრდა და ენერგიული, რომელმაც, თამაზის სიტყვით, ძალიან კარგად
დაიწყო?

- დიახ, დიახ...

და უცებ, გაოგნებული კაცი ამბობს:

- კლიმ, მეჩვენება თუ...

- არა, არა...

- რეები ხდება... როგორა ჰგავს, ა? კოპიოა, კოპიო...

- აბა? - უკვირს კლიმსაც და ბარძაყზე ხელს ირტყამს, - როგორა ჰგავს, საკვირველია...

- მე?.. ვის, ა? - შემკრთალია, მაგრამ არ იმჩნევს ხელმძღვანელი, ვითომცდა
გულგრილად ინტერესდება, - კინოფილმიდან?

- აჰ, არა, არა... - ხელს ასავსავებს კაცი.

- აბა?

- წიგნიდან, წიგნიდან... სასწაული გამიგია, მაგრამ ასეთი?! - კლიმ, ხომ

ზედგამოჭრილი ჯანჯაკომო სემინარიოა, ა, ნუთუ არ გენიშნა, კლიმ?

- მენიშნა კი არა, ისაა და ეგ არის, - ყოჩაღად პასუხობს კლიმი.

- ბოდიში, ეგ რომელი?.. - ამბობს ხელმძღვანელი, ჯერ კიდევ კარგად უჭირავს თავი.

- აიი, პირველი შვილი, მარშალის უფროსი ძმა.

- ვინ მარშალი...

- ვინ და ბეტანკური! აბა ეს კი არა, - ჩემზე უთითებს, წარმოგიდგენიათ? და უცებ

აღფრთოვანებული ამბობს, - იცით, მსგავსებას თუ დავუჯერებთ, თქვენ თამაზისი რა
გამოდიხართ?

- რა...

- პაპა!

- ეს როგორ?..

- ჯანჯაკომო ხომ არიადნა კარრასკოსგან ჰყავდა, არა? - მეხსიერებას იმოწმებს

კლიმი.

- ვინ ჯანჯაკომო, რა მარშალი... - ახლაღა იბნევა ხელმძღვანელი, არეულობაა -

მტრისას... ოთხივენი გაკვირვებულნი შევცქერით ერთმანეთს.

- ააა, მივხვდი, - ამბობს კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა, - თქვენ

ბეტანკურიანი რომანი არ წაგიკითხავთ, არა, ხომ?

- ა-არა, ხომ... - ამბობს ხელმძღვანელი, მშვიდდება, - ტყუილი რა საჭიროა...

ნაწარმოებია ასეთი?

- ჰე! არის და... და არც ლОოსა? მარიო ვარგასი...

- ეეე.. არა,

- და კორტასარი?

- მმუ... არა.

და უცებ კაცი ღონივრად ართმევს ხელს:

- მომილოცავს, მომილოცავს, ბედნიერი კაცი ყოფილხართ, ბედნიერი...

- რატომ?! - უკვირს ხელმძღვანელს.

- რატომ და ისეთი დიდი სიამოვნება გელით...

- რა სიამოვნებაა?

კაცი კი ამბობს:

- პირველად წაკითხვის.

ხოლო აქ ხელმძღვანელს თავისი მომავალი ნაშრომი ახსენდება - თავს ოდნავ

გვერდულად და ზემოთ სწევს, სახე უმკაცრდება, სკამზე ჯდება, თითებს
მინაგადაფარებულ მაგიდაზე აკაკუნებს, ამბობს:

- შეიძლება, რამდენიმე შეკითხვა მოგცეთ?

- კი ბატონო, სიამოვნებით, - ამბობს კაცი, დაკვირვებით უმზერს.

და კლიმს ეუბნება:

- ხელი რომ არ შეგვიშალონ, ეს ჩამოკიდე.

„ეს“ - ოთხკუთხა მუყაოა, და „შესვენება“ ქართულ-რუსულად აწერია ზედ.

10

აქამდე რაც იყო, არაფერიც არ იყო, მთავარი ახლა იწყება - მე და კლიმი

სეკუნდანტებივითა ვართ ხელმძღვანელი და ახირებული რესპონდენტი პირისპირ
სხედან. სუყველაფერი გამზადებულია: კალმისტარი - მომარჯვებული, ანკეტა -
გადაშლილი, რესპონდენტი სმენადაა ქცეული, ხელმძღვანელი თვალმოხუჭული
უყურებს, და არა ჩქარობს, არა, იმას უნდობლად უმზერს კლიმი, მე კი დაეჭვებული
შევცქერი რესპონდენტს - ორი-ორზე ვართ.

და ხელმძღვანელი ამბობს:

- მოცემულ ანკეტაში უმნიშვნელოვანესი ფუნქციონირება არ შეიძლება გამოყენებულ

იქნას ტრადიციულ შეკითხვათა ხერხემალზე დაყრდნობით, რაც თავისთავად
დაკავშირებული იქნება ყოფა-ცხოვრებისა და, საერთოდ, ცხოვრების წესის
გათვალისწინებით, და მაშასადამე მათი ადგილი უნდა დაიკავოს გარემოს
ურბანიზაციის კომპლექსური მაჩვენებლების...

აქ კი რესპონდენტი აწყვეტინებს:

- კი ბატონო, მკითხეთ...
- რა გკითხოთ?!. - განცვიფრებულია ხელმძღვანელი, ოდნავ ღიზიანდება, არ უყვარს,
როცა აწყვეტინებენ, - ჯერ ეს ერთი, რა იცით, რა უნდა გკითხოთ...

- არ მითქვამს ვიცი-მეთქი... თუმცა, როგორ არ ვიცი, - ამბობს რესპონდენტი, - თქვენ

უნდა შეისწავლოთ ჩემი თავისუფალი დრო და ჩემივე ყოფა-ცხოვრება მომავალი
აღმავლობისათვის, თუ არა ვცდები, არა?

- და ყოველგვარი შესავლის გარეშე გკითხოთ?

- რა თქმა უნდა, შესავალი - ეს ხომ თამაზმა ჩაატარა უკვე. და ისიც ვიცი, რომ მე -
რესპონდენტი ვარ, და ინტერვიუერი - თქვენ.

- კაარგით, - ცივად უღიმის ხელმძღვანელი, - ესე იგი, თქვენ გიყვართ მხატვრული

ლიტერატურა, არა?

- რა დასამალია და ძლიერ.

- ძაალიან კარგი... და ჟურნალ-გაზეთებიც?

- ეს, სხვათა შორის, ძალიან არასწორი გამოთქმაა - „ჟურნალ-გაზეთები“, - სწყინს

რესპონდენტს, - რადგან ჟურნალი - ერთია, გაზეთი კი სხვა... რატომ მიაწებეს
ერთმანეთს სამუდამოდ, წარმოდგენა არა მაქვს.

- აჰა... და რომელი მწერალი მოგწონთ?

- რომელი საათია, კლიმ? - მოულოდნელად ასეთ კითხვას სვამს რესპონდენტი.

- ოთხს უკლია ჩარექი, - პასუხობს კლიმი.

- ოო... იმათ ჩამოთვლას ვეღარ მოვასწრებ - მუშაობას ხუთ საათზე ვამთავრებთ.

აი, სწორედ აქ ხელმძღვანელმა პირველად დამიბღვირა.

მერე კი ჰკითხა:

- რას იზამთ, ვინმეს თუ შეამჩნევთ, რომ ბიბლიოთეკაში წიგნს ხევს?

გვგონია, რომ იტყვის: „დავკლავ საკუთარი ხელით“, „ყელს გამოვღადრავ“,

„მილიციას გამოვუძახებ“, მაგრამ რესპონდენტი ძალიან მშვიდად გვპასუხობს:
„წიგნს გააჩნია...“

ასეთ პასუხს არ მოველოდით, ვიბნევით, კლიმი კი: „კარგი ხართ, მაესტრო“, - ამბობს.

- თქვენ მარტო ცხოვრობთ?

- არა, ორნი ვართ, - ყოჩაღად პასუხობს რესპონდენტი, - მე და ჩემი ძმა, გრიშა

კეჟერაძე. მესამე ძმაცა გვყავს, ოო, ისაა, რაცაა, ორივესა გვჯობს, ოღონდ ჩვენთან
ერთად არა ცხოვრობს, სოფელ-სოფელ დადის. მე და გრიშა თუ... აბა, როგორ
გითხრათ... ჰო! მე და გრიშა თუ სამოთხრობო ხალხი ვართ, ის ძმა - მესამე -
სარომანოა, მაშ!

- და თქვენთან რომელიც ცხოვრობს, თქვენსავით უყვარს ლიტერატურა?

- ვის, გრიშას? არა... სიყვარულით როგორ არ უყვარს, მაგრამ ჩემსავით ძლიერ - არა.
ეეჰ, იმასაც ჰქონდა თავისი პრობლემა - გატაცება, მაგრამ უკიდურესობაში ჩავარდა,
რადგან ყველას ემუსაიფებოდა, განურჩევლად, მერე კი გადაწყვიტა ჩუმად იყოს, ეეჰ,
ახლა პიანინოებს აწყობს და ჩუმადაა.

აი, სწორედ აქ ხელმძღვანელმა მეორედ დამიბღვირა.

და მერე მაინც ალაპარაკდა, როგორც სჩვევია, დამაჯერებლად, გამოთქმით:

- აი, ის ფაქტი, თქვენ რომ ლიტერატურა გიყვართ, ძალიან კარგია, ეს არის

კულტურული დასვენების ერთ-ერთი გამართლებული საშუალება. ერთ-ერთი-
მეთქი, ვამბობ, - ამბობს ხელმძღვანელი, - მაგრამ რა დააშავა, მაგალითად, სახვითმა
ხელოვნებამ, ანდა სუფთა ჰაერზე გასეირნებამ, ანდა დიდებული მუსიკის მოსმენამ,
როგორიცაა სხვადასხვა გამოჩენილი კომპოზიტორები, დიახ... ანდა სამეჯლისო
ცეკვებზედაც ხომ შეიძლება სიარული, რადიოს მოსმენა, ტელევიზორი, თავისი
საინტერესო გადაცემებით მრავალფეროვან თემებზე, ან სპორტის რაიმე სახეობა,
ვთქვათ, ჭადრაკი, ანდა მხატვრული ლიტერატურის კითხვა... - და უცებ ახსენდება, -
თუმცა არა, არა, ეს ხომ გაქვთ... და, დიახ, იმას ვამბობდი, აი, ჭადრაკი, მეტად კარგია
და საერთოდაც...

სიჩუმეა, ვიცდით.

- განაგრძეთ, განაგრძეთ, - ამბობს უცებ კლიმი - ხელმძღვანელს ასწავლის, რა ქნას და

რა არა, თავხედი გამიგია, მაგრამ ასეთი? კაცს მაინც ჰგავდეს, დაბალია, დიდთავა,
პატარა, ლაწირაკი, დაფეხვილი...

და განრისხებული ხელმძღვანელი ენერგიულ, ურთულეს შეკითხვაზე გადის, ახლა

ისევ თამამია, შეუპოვარი:

- თქვენს ნება-სურვილზე რომ იყოს, - ამბობს ხელმძღვანელი, - ცხოვრებას როგორ

მოაწყობდით...

- ჩემსას, საკუთარს?

- აარა, გენაცვალე, ინადით ეუბნება ხელმძღვანელი, - საზოგადოების!

- ღმერთო ჩემო... - მღელვარედ წარმოსთქვამს რესპონდენტი, - მომეყურა თუ...

მთელი ცხოვრება ამ შეკითხვას ველოდებოდი!

- მართლა? - განცვიფრებულია ხელმძღვანელი, - გიფიქრიათ ამაზე?

- სხვა რა მიკეთებია, - დაფიქრებული ამბობს რესპონდენტი და უცებ მხნევდება, -
გიამბოთ?

- როგორ მოვაწყობდი? - კაბინეტში დადის, დაიარება, ბოლთასა სცემს, სურათებს

შესცქერის: ღრმა დეკოლტიან ქალებს, როგორც წესი, სერიოზული გამომეტყველება
აქვთ, ალბათ, თამამი დეკოლტეს გასაწონასწორებლად, მკერდდაფარულნი -
იღიმებიან, არის გამონაკლისიც - ღიმილი და დეკოლტე ერთად, ორიოდ ქალს ყალბი
ტრაგიზმი აღბეჭდია სახეზე, აგერ, ის კაციც, გუშინ სამჯერ რომ გააშავეს,
თვალსაჩინო ადგილზეა სტენდში, აქავეა ვიღაც ყმაწვილი, ბოროტად იღიმება, ისიც
თვალსაჩინოდაა წარმოდგენილი, ცოტათი ქვემოთ - ვიღაცაა, სუფთა გაიძვერა, იმის
გვერდით კი უნდობლად იმზირება წვრილტუჩა კაცი. არის კეთილი სახეებიც,
ბავშვი იღიმება, „როგორ მოვაწყობდი? - ამბობს რესპონდენტი, ცოცხლდება, -
როგორ და მთელ ქალაქს კარცერებით მოვფენდი“. „რაო? - ყურს არ უჯერებს
ხელმძღვანელი, - როგორ თუ... ეს რა - დესპოტიზმია?“

- არა, გეთაყვათ, დესპოტიზმისაგან ღმერთმა დამიფაროს, - ღიმილით ამშვიდებს

რესპონდენტი, - ეს არ იქნება კარცერი ჩვეულებრივი გაგებით, ეს იქნება კარცერი-
ლუქსი...

- როგორ თუ ლუქსი?!.

- თქვენი გაკვირვება სამართლიანია, - ეთანხმება რესპონდენტი, - არის ქვეყნად

სიტყვები, რომლებისთვისაც ძალზედ ძნელია გვერდიგვერდ ყოფნა, ამ
შემთხვევაშიც ასეა, სად „კარცერი“, და სად „ლუქსი“, მაგრამ მაინც არ არსებობს
დედამიწაზე ისეთი ორი სიტყვა, ოდესმე ერთმანეთს რომ არ შეეხამოს, ახლაც ასეა, -
ეს იქნებოდა კარცერი-ლუქსი, წიგნებიანი თაროებით სავსე, რბილი, მოხერხებული
სავარძლით, კოხტა მაგიდაზე ნათურა - სოკოთი, ეს იქნებოდა კარცერი - ოცნება
ყოველი წიგნის მოყვარულისათვის, რას იზამ, ყველას არ შეუძლია ბიბლიოთეკაში
კითხვა, და ვინც თავისი ფეხით შევა ჩემს მიერ შემოღებულ მოწყობილობაში, მაშინ
ეს ოთახი იქნება უბრალოდ - ლუქსი, მრავალთათვის კი - კარცერი-ლუქსი... აი,
სწორედ აქედან უნდა დამეწყო - მე და ჩემნაირები, ეე, ჩემნაირები - ეს იქნებოდა
უთვალავი კლიმი, ქუჩა-ქუჩა ვივლიდით, აი, ვთქვათ, მივდივართ... მივდივართ,
ავიარეთ, ჩავიარეთ, კედელს ორი ჯეელი მიყუდებია, დგანან, მასლაათობენ,
იფურთხებიან, დგანან, არსადაც არ აპირებენ წასვლას, ფეხებზე ჰკიდიათ, რომელი
საათია, რა დროა, ღამეა თუ შუადღე, დგანან, გოგოებს ეანგლებიან, წაუსტვენენ,
წაუღიღინებენ, ხანდახან ერთმანეთს გაეხუმრებიან თავისებურად - პანღურს
ამოარტყამენ ერთურთს, იკრიჭებიან და სწორედ ამ დროს მე და ჩემნაირები - ტაც! -
ხელს ვსტაცებთ და ზემოაღწერილ კარცერში მიგვყავს...

- ძალით? - აინტერესებს ხელმძღვანელს, და პირველად იწერს რაღაცას.

- დიახ, დიახ, ძალისძალათი. - მტკიცედ ამბობს რესპონდენტი, შეუვალია, -
შესაძლოა, ხელის ამოტრიალებაც კი დაგვჭირდეს. იცით რა, გეთაყვათ, ზოგს
მშობლების ზემოქმედებისა სჯერა, ზოგს - სკოლის, ზოგს - ორგანიზაციის, სხვას -
უჯრედისა, ზოგს - ცემა-ტყეპისა და კიდევ რა ვიცი რისა აღარ, მაგრამ, ჩემის აზრით,
ეს ჩემი ლუქსი, აჰ, უბადლოა - დგას ჩვენი ჯეელი, რაღა თქმა უნდა, ცალკე
ვათავსებთ, ამ ჩვენს კარცერში, ჭერში შტერივით იყურება, ფანჯარაზე გისოსებია
აკრული, კარიც, რასაკვირველია, დახშულია, გარეთ - რომელიმე კლიმი დარაჯობს,
სკამზე ჩამომჯდარი, მუხლებზე - წიგნით, ჩვენი ჯეელი კი უყურებს მაგიდას, სკამს
და... კარადა-თაროებს, მაგრამ ჯერჯერობით - არაფერი. მიდის ქათქათა საწოლთან,
წვება, იყურება, იყურება, თვალი უშტერდება და იძინებს. მშობლები, რა თქმა უნდა,
გაფრთხილებულნი არიან, „ნუ გეშინიათ, ქალბატონო, თქვენი შვილი კარცერ-
ლუქსშია“, „კი ბატონო, ოღონდ ეგ ქუჩა-ქუჩა წანწალს გადაეჩვიოს და...“ ჯეელი
იღვიძებს, უყურებს ჭერს, შია... რა მოგართვათ, ეკითხება გარედან რომელიმე კლიმი,
ჩაი, რძე, კაკაო... კაკაო იყოს, ამბობს ჯეელი, რატომ დამიჭირეთ... მაგრამ რომელიმე
კლიმი ამ შეკითხვაზე არა პასუხობს, სულ სხვა რამეს ეუბნება - რამდენი კოვზი
შაქარი გენბავთ? ოთხი, ამბობს ჯეელი, რატომ დამიჭირეთ, რომელიმე კლიმი კი -
ყველი რომელი გიყვართ, გუდის, იმერული თუ სულგუნი? სულგუნი, რატომ
დამიჭირეთ... რომელიმე კლიმი კი საუზმეს კვერცხს ნაჭუჭს აცლის, ცოტათი
ერთობა, სიგარეტი ნებავს? კი ბატონო, სიამოვნებით, „მზიური“, „კოლხიდა“,
„ლუქსი“, მაგრამ სხვა რამ გასართობი? - აჰ, არა, არა, აპაპაპაპა - არავითარი რადიო,
ტელევიზორი, ტელეფონი, ჩვენი ოთახი მხოლოდ ლუქსი კი არა, კარცერიცაა
ცოტათი... ჩვენი ჯეელი კი აბოლებს და ჭერში იყურება... ჭერი კი ანბანითაა
მოხატული - ა, ბ, გ, დ, ე... ხომ კარგი აზრია, კლიმ?

კლიმი რას იტყვის - რა თქმა უნდა, „შესანიშნავიაო“ - ამბობს.

- მერე მოდის სადილობის დროც... პირველი თავი, მეორე, მესამე, სალათა როგორი
გნებავთ, ზეთით, ძმრიანი თუ უძმრო, უძმრო, რატომ დამიჭირეთ, ა! არაა შენი საქმე
- რომელიმე კლიმი - და აქ თუ ღრიალი და ხელ-ფეხის ქნევა ატეხა, უნდა უთხრათ:
„თუთ!..“ - და ისადილებს. მერე ისევ ახედავს ჭერს, ჭერზე - ანბანია, და ამ დროს
ნებისმიერი კლიმი დაუდევრად ეტყვის - თუ გინდა, გადაფურცლე რამე, აი იქ,
კარადაში, წიგნებია... გამოაღებს, ჯერ საბავშვო წიგნები იქნება, დიდასოებიანი,
ნახატებიანი, „თხა და გიგო“, „მელია და მწყერჩიტა“, ვთქვათ... და თუ თავისი ნება-
სურვილით გადაიკითხავს, ხომ კარგი და თუ კითხვას გულს ვერ დაუდებს,
რომელიმე კლიმი კატეგორიულად ეტყვის: „იქამდე არ გაგანთავისუფლებთ, სანამ ამ
კარადაში მოთავსებულ წიგნებს არ წაიკითხავთ...“

- ეს ხომ ძალადობაა, - ამბობს ხელმძღვანელი, - კონკრეტულმა პიროვნებამ

საკუთარი ინიციატივით უნდა შეირჩიოს ამა თუ იმ საზოგადოებრივ
ღონისძიებათაგან...
- მე ჯერ მხოლოდ ყმაწვილ-უსაქმურზე მოგახსენეთ, ბატონო, - უხსნის
რესპონდენტი, - აბა მე რა უფლება მაქვს, ვინმე პატიოსან ქიმიკოსს ვსტაცო ხელი და
დავამწყვდიო... - და უცებ ღრმად ჩაფიქრებული ამბობს, - ისე კი, უწიგნურ
ქიმიკოსსაც თუ აწყინოს, მამაძაღლი ვიყო...

11

- ჰ-ჰ! - ნერვიულობს ხელმძღვანელი, აფორიაქებულია, ღაწვ-ყელს თითებით

იმოწმებს - გაპარსულია თუ არა, კლიმს უყურებს, ახსენდება: - კი მაგრამ, რომელიმე
კლიმმა რაღა დააშავა, მთელი დღე რად უნდა უყარაულოს და მოემსახუროს
უსაქმურს?

- ჯერ ეს ერთი, მე აღვნიშნე, რომ მუხლებზე წიგნი ექნებოდა გადაშლილი, მეორეც,

ყოველთვის შეიძლება უწყინარი გართობა...

- როგორ?

- სიტყვით.

- როგორ თუ სიტყვით?!.

- ახლავე აგიხსნით. აი, ვთქვათ, აი... ჰო, აი თუნდაც თამაზი ავიღოთ, ჩვენი. რა
თანამდებობა აქვს?

- უმცროსი მეცნიერ-თანამშრომელია.

- ძალიან კარგი. ადრე ვინ იყო...

- ადრე - ლაბორანტი.

- აჰაა... და დააწინაურეთ?

- დიახ.

- აჰა!.. ესე იგი, სიტყვა უმცროსი ამ შემთხვევაში დაწინაურებას ნიშნავს?

- დიახ.

- ჰოდა, საგულისხმო გამოთქმას მივიღებთ - „გავაუმცროსმეცნიერთანამშრომლეთ...“

აი, აქ კი ხელმძღვანელმა მესამედ დამიბღვირა.

- ახლა საწინააღმდეგო მაგალითი ავიღოთ - ვთქვათ, თამაზი კვლავ ლაბორანტია.

როგორ გამოთქვამდა თავისი პირით ამას?

- ისევ ლაბორანტი გავხდი, - ამას ხელმძღვანელი ამბობს...

- არა, რომ ჩამოაქვეითეს, ისიც უნდა იგრძნობოდეს.

- ისევ ლაბორანტად ჩამომაქვეითეს.

- მოკლედ!

- ლაბორანტად ჩამომაქვეითეს.

- უფრო მოკლედ!

- ჩამომაქვეითეს.

- ლაბორანტი სადღაა?! ერთი, ერთადერთი სიტყვით უნდა გამოთქვათ, ისე, რომ

ჩამოქვეითებაცა და ლაბორანტობაც გამოიხატებოდეს.

- ერთი სიტყვით შეუძლებელია.

- რატომ?

- აბა, თქვენა სცადეთ, თუ შესაძლებელია.

კაცი ამბობს:

- შესანიშნავ სიტყვას მივიღებთ: „ჩამომალაბორანტეს“ - ხომ შესაძლებელი ყოფილა?

აი, ასე ითამაშებდა სიტყვებით რომელიმე კლიმი.

ხოლო კლიმი: - კარგი ხართ, მაესტრო, - ამბობს.

აჰ, ხელმძღვანელი... მეოთხედ დამიბღვირა.

სიჩუმეა, კლიმი აღტაცებული შესცქერის რესპონდენტს, რესპონდენტი თავისას

ფიქრობს, თავისასვე ფიქრობს ხელმძღვანელი, და მხოლოდ მე არ ვიცი, რა ვქნა, რა
გავაკეთო, ჰალსტუხს ვაწვალებ, და მახსენდება საშინელი, საზარელი სიტყვა
„ჩამომალაბორანტეს...“ არა, ეს მაინც ვის გადავაწყდით, ჩამევლო ჩემთვის, არხეინად,
რა იქნებოდა, თუმცა არ ვიცოდი, ახლა კი გვიანღაა - ხელმძღვანელია
დაინტერესებული, მაგრამ, მგონი, ისიც ნანობს, აქ რომ მოვიდა და მაინც, ასე ამბობს,
ენერგიულია, დალოცვილი:

- ლიტერატურას როგორ შეარჩევდით?..

- თავიდან? როგორც უნდა, ჯანდაბას, თვითონ შეირჩიოს, იქნება ეს სკეტჩები,

სიმენონი თუ დასტად აკინძული ჟურნალი „ნიანგი“, ისე კი, ჟიულ ვერნით დაწყება
ყველაფერსა სჯობს, მთავარია, ჯერ მაგიდასთან დაჯდომა ისწავლოს, ფეხების ხან
სკამქვეშ შეკეცვა, ხან კი - გაშლა, წიგნის გადაფურცვლა ისწავლოს, სარჩევის
თვალიერება, მერე თანდათან მივაწვდიდით... აბა, კლიმ... ჰო, „სამ მუშკეტერს“, მარკ
ტვენს, რომელიც რა ვქნა, მომკალი და არ მიყვარს, ო ჰენრის, მერე წამოვიდოდნენ
უფრო სერიოზული მწერლები, კლიმ, ორი კაცი მომაწოდე... მშვენიერია - ჯეკ
ლონდონი, რომელიც ორმხრივ დააინტერესებს და რა თქმა უნდა, შეიძლება ჰიუგოს
პროზაც, რომანტიულს რომ ეძახიან, სწორედ ისაა და თან ოდნავ ძნელი წასაკითხი,
მერე კი ცოტას ამოვასუნთქებდი, „უთავო მხედარი“, „აივენგო“, ვთქვათ... და მოდი,
კლიმ, ახლა კი ვუბოძოთ ის დიდი მწერლები, რომლებიც საოცრად ადვილად
იკითხებიან... ჰოო, მერიმე, ჩეხოვი... ერთიც! სწორია, სწორი - ესე იგი. მივცემდით
მერიმეს, ჩეხოვსა და მოპასანს, შემდეგ კი რისკის დროც დადგებოდა, რაიმე ძნელი,
ოღონდ რომანი არა. ნამეტანი იქნება - ჯერ მოთხრობა შევუგდოთ, კლიმ... აჰ, არა,
არა, რა დროს მაგისი „სიკვდილი ვენეციაშია“, რას ამბობ, კაცო... მოკლედ, რაიმე
ასეთი, და მერე ისევ შედარებით ადვილი, შედარებით-მეთქი, ოდნავ ძველმოდური...
ჰოო, თუნდაც დიკენსი...

- ოო, დიკენსი კარგია, კარგი, - უხარია ხელმძღვანელს, - დავიდ კოპერფილდი.

- ვითომ? - აგდებულად შესცქერის რესპონდენტი, მაგრამ ხელმძღვანელი ისეა

გახარებული, ვერაფერს ამჩნევს, ამბობს: - რა თქმა უნდა, ძალიან კარგია, კარგი,
ჩრდილში, ხანდახან დიკენსი...

- ხანდახან დიკენსი და აქა-იქ ტოლსტოი, არა? - დამცინავად უყურებს კლიმი,

პატარა, კრუხის პალო, ლაწირაკი, რესპონდენტი კი ამბობს:

- მწერლების ჩამოთვლას აღარა აქვს აზრი, სავსებით საკმარისია... ახლა მხოლოდ

სახეზე უნდა შევხედოთ ჯეელს, როგორი გამომეტყველებით კითხულობს... და თუ
საკმარისადაა ჩაფლული, გავუშვებთ.

- როგორ მიხვდებით?..

- გამომეტყველებით.

- მერედა, რა გამოვა ამით?..

- ვისგან?..

- თქვენი ჯეელისაგან?..

აქ კი რესპონდენტი საზეიმოდ აცხადებს:

- რა გამოვა, და... რომელიმე კლიმი!

პატარა ხანს ჩუმად არიან, მერე კი ხელმძღვანელი ჯიუტად განაგრძობს:

- და ამით რაღა გამოვა?..

- რომელიმე კლიმისაგან? მეტი რაღა უნდა გამოვიდეს, დალოცვილო - მივიღებთ

ადამიანს, ვისაც ძლიერ უყვარს ლიტერატურა.

- ლიტერატურა, ლიტერატურა, ღიზიანდება ხელმძღვანელი, - დიდი ამბავი!..

- რაო? რა? - ყურს არ უჯერებს განცვიფრებული რესპონდენტი, - ნუთუ ამის ახსნაც
საჭიროა?

- სცადეთ, - მე გისმენთ.

- ვცადო? - დაფიქრებული ამბობს რესპონდენტი, თვალებში უყურებს, - ვცადო?

მაშინ, ჯერ მარტივად აგიხსნით - ყოველი ნორმალური მოთხრობის წაკითხვის
შემდეგ ხდები ოდნავ უკეთესი, ვიდრე ხარ, უფრო ჭკვიანი, ვიდრე იყავი, და, სხვათა
შორის, - აქ ეღიმება, - მე თანდათან უფრო ვრწმუნდები, რომ ადამიანისათვის
საჭიროა ჭკუა... - და სახე უმკაცრდება, - ეს, როგორც მოგახსენეთ, მარტივი ახსნაა,
მაგრამ ესეც საკმარისია - უკეთესი ხდები... ახლა კი შედარებით რთულად
აგიხსნით...

ოთახში ბოლთასა სცემს... მიდი-მოდის... დადის...

აჰ - სიჩუმეა.

12

- ქვეყნად არსებულ ხმაურთაგან ერთს გამოვყოფდი, - ხმადაბლა, კრძალვით ამბობს

რესპონდენტი, - ყველაზე საშინელს, უსიამოს, გულდამწყვეტსა და ვინ იცის, კიდევ
რა - ესაა პირველი გორახის დაცემა საფლავში ჩადგმულ კუბოს სახურავზე,
გაგახსენდათ, არა? ყრუ ხმაურია, საზარლად ფშვნადი... ესეც არ იყოს, შეუძლებელია,
ხანდახან ძილი არ გაგიტყდეს და, ბნელი ღამით, უეცრად გაღვიძებულს, უცნაური,
განსხვავებული სიცხადით წარმოგიდგებათ სიკვდილი, რომელიც, დარწმუნებული
ბრძანდებოდეთ და, მოვა... ეს ერთადერთია, ერთადერთი, რაც დანამდვილებით იცი,
მაგრამ დღისით, მზისით, ოჰოჰო, ხალხში, უჰ, რა გულზე ხართ, ფრუტუნით იბანთ
პირს, საუზმობთ, და შებოლილ ძეხვს ისე ღონივრად ღეჭავთ, თითქოს რკინა იყოს,
ერთმანეთს ხვდებით და ზოგი - უფროსი ბრძანდებით, ზოგიც - უმცროსი, არ
არსებობს მხოლოდ ტოლი, ეს თქვენთვის, უმეტესობისათვის, მისალოცთათვის -
„მისალოცი“, ხომ იცით, ჩემებურად რასაც ნიშნავს - ვისაც პირველად წაკითხვის
მრავალი ბედნიერება წინა აქვს და მე და კლიმი კი, აბა, რამ გაგვყო, მიწოდეთ მე
თუნდაც ფოტოკაბინეტის მთავარი დირექტორი და იმას - თანაშემწე, მაინც ერთნი
ვართ, რადგან: ჩვენ ძლიერ გვიყვარს ლიტერატურა, და თქვენგან, მისალოცთაგან
განსხვავებით, დაწინაურებას სულაც არ ვცდილობთ, და სიკვდილისაც ნაკლებად
გვეშინია, რადგან მრავალჯერ მოვმკვდარვართ და ყველაფერი, აჰ, ყველაფერი
გამოგვიცდია - მეფედ ვუკურთხებივართ, სიკეთისათვის ხის ხმლით გვიბრძვია, ხან
დაფნა დაგვიდგამს თავზე, ხანაც - ეკალი, სქელი ხალიჩაც გაუშლიათ ჩვენს სავალ
გზაზე, ყვავილ-მოყრილი და ნაკვერჩხლებზეც შიშველი ფეხისგულებით გვივლია...
ქარაფშუტულად გვიქაქანია, მოცლილნი, ენას ვატლიკინებდით და ისეც მომხდარა,
ბაგედახშულთ, უთქმელთ, დიდხანს გვიტარებია უცხო საიდუმლო, ეჰ, ის ხმაური
მაინც გვესმოდა... და ბევრი, ბევრი სიცოცხლე გვინდოდა, ბევრნაირი, სხვადასხვა და
ჩვენ-ჩვენს ოთახებში, მაგიდისაკენ თავდახრილნი, ათასნაირი სიკვდილით
მოვმკვდარვართ, - ზღვაში ჩავძირულვართ, ქუსლში დავჭრილვართ, გილიოტინაზე
ავსულვართ, ფათერაკგადახდილნი, საწოლში მშვიდად გარდავცვლილვართ,
დავღუპულვართ გარშემორტყმულნი, კატისთვალება ვაჟკაცის - ელ სორდოს
გვერდით, სხვაც მოგვიკლავს და მერე გვინანია, ოოო, რა უცნაურად, როგორ...
მიწისთვის გვიკოცნია და მისი წმიდათაწმინდა ნამცეცები აგვყოლია ტუჩზე, შურის
საძიებლად ავმხედრებულვართ, გვივლია, გვივლია, გვიწანწალნია დაკლაკნილ
გზებზე, წვიმა გვინახავს - ჰეე, ბევრნაირი, და მაინც, კლიმ, მგონია, რომ ყველაზე
უკეთ ბუნინთან წვიმდა: თოვლად მოგვსვლია მსუბუქი სევდა, და ყინვა - მჭახე,
კრიალა, გლუვი... ის ხმა კი, ის ხმა მაინც გვესმოდა, დილაადრიან გამოვდიოდით,
სისხამი დილით ქუჩებში მუდამ უცნაური ხალხია - მათ გამოუძინებელ, მოწყენილ
სახეებზე მაინც იგრძნობა რაღაც სურვილი, ბუნდოვანი ძალა, იმედად გვეწვეთება
ვიღაცის „გაუმარჯოს“, და ქუჩაში უმიზნოდ, უმიზეზოდ დახეტიალობ, რადგან
ყველაფერში - დაბნეულად შეყვარებული ხარ, ადამიანის ფასიც იცი და გახსენდება,
მაინც რომ აუცილებელია ხანდახან სიმარტოვე და რომ შეიძლება ხანდახან
ქალაქგარეთ გასეირნება, რომ კიდევ არსებობს ღულელებისა და ნიჩბის ტყე, და ღრმა
გამოქვაბულები, სადაც შეგიძლია დიდხანს იჯდე, მოკუნტული, სიბნელესა და
სინოტივეში და მერე, გამოსვლისას, მზის ძალუმ შუქზე თვალები ახამხამო და,
ხელმეორედ დაბადებულმა, გაიფიქრო რომ ქვეყანა - დიდია და მშვენიერი, და როცა
ათასგვარ სიკეთეს იგემებ, დაწყებულს უბრალოთი, როგორიცაა, ვთქვათ, გაგანია
სიცხეში ზღვა და გათავებულს ზოგადი, ჭეშმარიტი ბედნიერებით, რომლის
გამხელაც ბოდიში და, არ შეიძლება - თვითონ უნდა მიხვდეთ და, მიმხვდარი,
შეიძლება პირქუშიც გახდე, მაგრამ ეს - სიყვარულის საპირქუშეა, ეჰ... ოკეანე ხარ,
დიდი, მოქნილი თევზებით სავსე, ხან - გაცოფებული, თავსდატეხილ გრიგალებს
უყეფ, ხანაც კი - მშვიდი, ბლანტე და ფსკერზე ზარმაც ფიქრებად ირხევიან ფერად-
ფერადი მცენარეები, ოკეანე ხარ, მზეზე იზმორები და ღამით, უნებურად
გაღვიძებული, ისევ სიკვდილზე ფიქრობ და გრძნობ, რომ მუდამ ორთქლდები, რომ
აუცილებლად დაიწრიტები და შენი თევზებიც სულს დაღაფავენ... მაგრამ როგორც
არ უნდა მოიწყინო, გაიტეხო გული, შენს ჯიუტ თევზებს საკვები მაინც უნდათ და
ისევ დავბოდიალობთ ქვეყნად, ამ დალოცვილი დედამიწის ზურგზე, რა არ
გადაგვხდენია და, ღმერთო ჩემო, სულ რომ არაფერი, რამდენი ქალი გვყვარებია,
ვინაა ჩვენთან მარანია და ტენორიო, რადგან მთავარი დონ-ჟუანები - ეს ჩვენ ვართ,
მე და რომელიმე კლიმი - დონ ჟუან მკითხველიოები, ჰეეი, ვინ არ გვყვარებია,
რანაირიღა ქალი - ნატაშა, ლაღი, პირველ სამ წიგნში თავდავიწყებით, მეოთხეში კი,
რა ვქნა და - აღარ, სონეჩკა მყვარებია, უსპეტაკესი, ლაფში ამოსვრილი, ტონკა,
უტყვი, უთქმელი, შორეული და მაინც ისე, ისე ახლობელი... ემე თანატოგენოსი -
ყველაზე მტკივნეულად და ემა ბოვარიც კი, ის საძაგელი... ანტონია, ჩემი ყველაზე
უცნაურად, ყველაზე მწვავედ და სელინა, კვამლში აცეკვებული... კლაუდია,
ქალბატონი, შოშა, ოო, ამაყი და პილარი, ოღონდ ტერნერა, საშიშ წკვარამში, იმ
ბოლის სუნით... და მზია, მზია ჭინჭარაული, ხევსურის ქალი, ეჰ, მე კი არა, კიბეს,
კედელსა და სკივრსაც უყვარდა და ვინ იცის, რა არ მომივლია, გაღუნული დანით -
მაჩეტეთი ეკლიანი ბუჩქები - კაატინგა მიკაფია, ოკეანეში თეთრ მტრედს დავდევდი,
მგონი, მიყვარდა, მთათა მწვერვალზე მიოცნებია და ამისათვის ოო, როგორ
ვუწამებივართ, კატას - ცხრა სიცოცხლე აქვს, მე კი, ვისაც ასე მიყვარს ყოველივე ეს,
ჰეე, რამდენი, რამდენნაირი სიცოცხლე მინახავს და თქვენ კი, მისალოც
ინტერვიუერებს, გაინტერესებთ თუ რამდენ წუთს ვკარგავ ვერმიშელის რიგში, მე კი
სწორედ მაშინ, ვინ იცის, სად და როგორ დავბოდიალობ - დიდებული რამაა თვალი,
მაგრამ სულ სხვაა ფანტაზია, ასყურა და ასთვალიანი და კაცი ვერ იტყვის, თუ ვინაა
ჭეშმარიტად ნამყოფი პერუსა და ნიგერიაში, მე, თუ რომელიმე ჩიბუხგაჩრილი
ლოცმანი, რომელმაც გემით მთელი მსოფლიო შემოიარა.

- ნიგერია საიდანღა იცით? - ჯიქურ ეკითხება ხელმძღვანელი, მგონია, რომ სიტყვაზე

გამოიჭირა, მაგრამ რესპონდენტი ამბობს:

- ნიგერიაში, საყვარელო, სამი კარგი მწერალია - შიიონკა, ჩინუა აჩაბე და გაბრიელ ო,

ხარა.

აარა, ამასთან არ შეიძლება ლაპარაკი, და თუმცა ხელმძღვანელი აღარ მიბღვერს და

თვალსაც კი მარიდებს, მაინც ვგრძნობ, რომ გაცეცხლებულია და ისევ მახსენდება ის
საზარელი „ჩამომალაბორანტეს“, კაცი კი, ვითომ აქაო და არაფერი, ისე განაგრძობს:

- იყო მკითხველი, ეს თავისთავად სასწაულია, მკითხველი - ეს სწორედ ისაა, ვისაც

შეგიძლია ისედაც ვიწრო საძილე ტომარაში შეყვარებულებს შორის იწვე და სულაც
არ იყო ზედმეტი, ეს - სასწაულია და მეტსაც გეტყვით, ზედმეტი კი არა,
აუცილებელი ხარ, რადგან ავტორმა ასე ინება.

- რა ინება? - ამბობს ხელმძღვანელი, დაბნეულია.

- იყო ტომარაში.

- რატომ ინება?..

- იმიტომ, რომ აღწერა, - უხსნის რესპონდენტი.

მერე კი ამბობს:

13

- არის რაღაც საერთო ღვინის სმასა და კითხვას შორის, მე მგონი ის, რომ ორივეს
ეგრეთ წოდებულ პიროვნების თავისუფლებასთან მივყავართ, ოღონდ ერთი -
მიშვებული. აგდებული და ულამაზო თავისუფლებაა, უპასუხისმგებლობით
გამოწვეული, მეორე კი - შემართული, გამოცდილი და ყოვლისშემძლე,
ამამაღლებელი, გესმით? ოო, რა სიამოვნებით გამოვამწყვდევდი ლოთებს ჩემს
კარცერ-ლუქსში, რადგან თავისუფლებისადმი გარკვეული მისწრაფება აქვთ, იმათ კი
მსხვილ-მსხვილ ვაჭრებს მივაყოლებდი, პატარა ვაჭრუკანებს კი არა, არამედ
მსხვილებს, მსხვიილებს, და თუ იცით, რატომ? აჰ, რარიგ მიყვარს ისინი, და როგორი
გულშემატკივარი ვარ მათი, თქვენ ხომ არ იცით. ნუ მიგაჩნიათ ისინი ბედნიერებად,
და რაც მთავარია, ძვირფასებო, ნუ გშურთ იმათი - რაც არ უნდა მაღლა ასწიონ
ცხვირი, რაგინდ თავხედნი და გაბღენძილნი იყვნენ, მაინც ყოველი დღე
ჩაშხამდებათ ხოლმე, რადგან დაწოლისას, დაძინებამდე, არის ერთი რაღაც პატარა,
გარდამავალი წამი, როცა საკუთარი თავი ყველამ ვიცით... ნუ გშურთ იმათი ნურც
იშვიათი სასმელ-საჭმელი, როცა, საფუძვლიანად დანაყრებულთ, ბუნდოვნად ხახვი
და პური ენატრებათ, და ვერ კი ხვდებიან; და ჩვენ, მკითხველებს, არც იმათი
ქონებისა შეგვშურდება, რადგან დონ კიხოტი უფრო რეალურია, ვიდრე ყველა
ბეჭედი და შკაფი-მაფი დედამიწის ზურგზე, რადგან დონ-კიხოტი - იდეალურია...
ისე კი, სხვათა შორის, სიტყვამ მოიტანა და ფიზიკოსები თუ ვერასოდეს შექმნიან
„პერპენტუუმ მობილეს“, ლიტერატურამ უკვე შექმნა - ეს სწორედ „დონ კიხოტია...“
იმიტომ კი არა, რომ უფრო ადვილია, არა - უბრალოდ, ლიტერატურას
შესაძლებლობა აქვს მეტი, ვიდრე ათასნაირ ლაბორატორიებსა და დანადგარებს,
ჰოდა, იმას მოგახსენებდით, მოვათავსებდი მსხვილმან-მსხვილმანებს ჩემს კარცერ-
ლუქსში, სულ ანა-ბანათი დავაწყებინებდი - იმიტომ კი არა, რომ არც იციან, არა,
თანმიმდევრულ მეთოდშია საქმე - და იქამდე მეყოლებოდნენ გამოკეტილნი, სანამ
„შვლის ნუკრის ნაამბობის“ კითხვისას შვლის მწვადი კი არ გაახსენდებოდათ,
არამედ სულ სხვა რამ, უფრო მთავარი... და არ გეგონოთ, რომ კარცერ-ლუქსთა
ფინანსური საკითხი არ მაქვს გადაწყვეტილი - სხვადასხვა „დოსააფებთან“ და
საწევროებთან ერთად შემოვიღებდი გადასახადს კარცერ-ლუქსთათვის, ეს იქნებოდა
ჭეშმარიტად ნებაყოფლობით, თვეში - მანეთი, და ერთის მხრივ ეს არც ისე ბევრია,
რადგან თვეში მხოლოდ ერთ ბოთლ ცუდ ღვინოს უდრის - ქართველი კაცისთვის,
დიდი ამბავი... და შეიცნობდნენ, ბოლოს და ბოლოს, ნამდვილ, დიდ მწერლებს...

- ჯერ ეს ერთი, - აწყვეტინებს ხელმძღვანელი, გაღიზიანებულია, - რა იცით თქვენ,

რომელია დიდი მწერალი და რომელი არა? ამის გაგებას ხანდახან საუკუნეები
სჭირდება!

- ოო, ეს ნამდვილად კარგი შეკითხვა იყო, სრულიად ბუნებრივია თქვენი ინტერესი,

ახლავე აგიხსნით... საიდან დავიწყო... რაღა თქმა უნდა, არიან სუსტები, თავ-
თავიანთი უსიცოცხლო, უცხვირპირო პერსონაჟებით, რომლებიც ისევე ზედმეტნი
და არაფრისმაქნისი არიან ჩვენთვის, როგორც... რაიმე ახირებული შედარება, კლიმ...
ოო, შენ რა გითხარი - ზედმეტნი, როგორც ჭეშმარიტი ვაჟკაცისათვის ცუდი
გინეკოლოგი, ეს რა მოიგონე, შენ რა გითხარი, კლიმ... რასაკვირველია, როგორც
ყველგან, მწერლებშიაც გვხვდებიან სპეკულანტები, ადვილ და მომგებიან,
კარგბეწვიან ნადირთა მხოცველნი, როგორიცაა სხვა, და სხვა, მაგრამ თუ ნამდვილი
მკითხველი ხარ, მშვენივრად მიხვდები, რომელია უფრო ძნელი და რომელი -
მომგებიანი, ადვილი თემა, რადგან არსებობს მწერალი - ვაჟკაცი, რაღაცნაირად
დინჯად თავზეხელაღებული, ეს უცნაური მომთვინიერებელი, რომელიც ლომს
ხახაში თავს უყოფს, და აგერ, სხვა მომთვინიერებელიც - რგოლში ახტუნებს პატარა,

fb.com/groups/ellib
ჩახუჭუჭებულ, ყელბაფთიან ძაღლებს, და არიან სხვა, ჭეშმარიტი
მომთვინიერებლებიც - მგლის გახედნა, უბრალოდ, შეუძლებელია, და ისიც საქმეა,
მგელს პატარა ხნით კუდზე სტაცო ხელი, ვიდრე ლომს ხახაში თავი შეუყო და მერე
რა, მგელს შეჭიდებული კაცი ხანდახან ჩამოფლეთილი, მათხოვარივით
ჩამოძენძილი და გაძევებულიც რომ ყოფილა და ძაღლის გამწვრთნელებს კი მამაც
ჰუსართა ბრჭყვიალა ტანსაცმელი აცვიათ ხოლმე, და თუ მწერლის ჩემეული
იდეალიც გაინტერესებთ, გეტყვით, რომ ესაა მგელზე ამხედრებული ამაყი გლახა,
არწივით მხარზე - ისიც არ იწვრთნებაო, ამბობენ... დაბოლოს, მარტივად და
გასაგებად გეტყვით, რომ დიდი მწერალი ისაა, ვინც დიდ ნაწარმოებებს წერს.

- და მეორეც ერთი, - კვლავ აწყვეტინებს ხელმძღვანელი, გაბრაზებულია, - რა იცით

თქვენ, რომელია დიდი ნაწარმოები და რომელი - არა?

- მე, საყვარელო, - უცნაურად უღიმის რესპონდენტი, - ჩემი იშვიათი ფიქსატორი

მაქვს, რომელსაც ვერც ერთი უზუსტესი ხელსაწყო ვერ შეედრება - როცა ნამდვილად
ღირებულ რაიმეს წავიკითხავ, იქნება ეს ნაწარმოები მთლიანად თუ ერთი პატარა
ეპითეტი ან შედარება, ვიმეორებ, თუ მართლა კარგი და ღირებულია, მაშინ მარცხენა
ხელზე, მაჯიდან იდაყვამდე, აუცილებლად დამბურძგლავს... რა, არა გჯერათ? - და
რესპონდენტი პერანგის სახელოს მაღლა იწევს, ამბობს: - „დონ კიხოტი“, - მკლავს
გვაჩვენებს და, სიმართლე - სიმართლედ: დაბურძგლულია...

- აი, თქვენ, მაგალითად, - სხვა შეკითხვას აძლევს ხელმძღვანელი, - ჩემთვის

გაუგებარი პრინციპებით ხელმძღვანელობთ - მწერლების დასახელებისას, ანდა იმ
ვითომცდა საყვარელი ქალების ჩამოთვლისას რა წესით სარგებლობთ, მაგალითად,
იცავთ თუ არა ქრონოლოგიას, როგორც ასეთი, ანდა - ალფავიტს... ა?

- ღმერთო, ეს რა თქვა, - შუბლზე ხელისგულს ტკაცანით ირტყამს რესპონდენტი, -

როგორ, საიდან სად - სიყვარული და... ალფაბეტი?! დეე-და, დედა... ეს რა მისალოცი
ყოფილა, ვიღაცაა, არა, კლიმ?

- მისალოცი კი არა, ჰაერშია ასაგდები, ოლიმპიური ჩემპიონივით, - ამბობს კლიმი.

- ცოტა არ იყოს, თავაზიანობას მოვითხოვ, - ამბობს ხელმძღვანელი, განრისხებულია,

- რა გააჭირეთ, ბოლოს და ბოლოს, ამ თქვენი ლიტერატურით საქმე, ასე მეც
შემიძლია გაგაკვირვოთ და აბა, მიპასუხეთ, რა გსმენიათ ჩემს სპეციალობასა და მის
ბრწყინვალე წარმომადგენლებზე, აბა, ვინ იყვნენ ემილ დურგჰაიმი და მაქს ვებერი,
ანდა პარსონსი და მერტონი, რა გსმენიათ პარეტოსა და ფონ ვიზეზე, - ეშხში შედის
ხელმძღვანელი, მიხარია, - ანდა, ვინ იყვნენ შეპანსკი, ბეკერი და პიტირიმ
სოროკინი?;

- კი ბატონო, ლიტერატურა განზე გადავდოთ, - ამბობს რესპონდენტი, - თქვენ სულ

დაგავიწყდათ, რომ მე ლიტერატურათმცოდნე კი არა ვარ, არამედ - ფოტოგრაფი, და
მაგ რიხით დასახელებულ გვარებს ფოტოგრაფიის კორიფეთა ჩამოთვლით
გაგიბათილებთ: რა გსმენიათ, მაგალითად, დიდ ლუი დაგერზე, ანდა რას მეტყვით
კარლ ცეისისა და იოფისის მიღწევებზე, რა კავშირია, თუ იცით,: ფოტოგრაფიასა და
პოლიგრაფიას შორის და აბა, ერნსტ ლეიტცმა რა გამოიგონა? როგორი ყოვნით უნდა
გადაიღოთ სურათი თუნდაც, აი, ასეთ ამინდში და მაქს ალპერტზე რა აზრის
ბრძანდებით? ანდა როდჩენკოს, მიკულინისა და ოცუპოს რომელი ნამუშევრები
მოგწონთ... - და შემპარავად ეკითხება: - ა?

აქ კი ხელმძღვანელმა მეხუთედ დამიბღვირა. უუჰ, რა სიტყვაა

„ჩამომალაბორანტეს...“

- და მაინც, მაინც იძულებული ვარ, სიმართლე გითხრათ, - დანაღვლიანებული

შესცქერის რესპონდენტი, - ჩემი კარცერ-ლუქსების რეალობისა მაინცდამაინც არა
მჯერა, იმიტომ კი არა, რომ ღირსი არაა - არა... და ისიც სიცრუეა, რომ თუ ბევრს
ნახავ და უამრავი რამ გადაგხდება, სიკვდილის აღარ შეგეშინდება - პირიქით, უფრო
გაგიძნელდება სიცოცხლესთან განშორება, მაგრამ ის მაინც გეცოდინება, სავსე
ცხოვრება რომ გქონდა, ნაწანწალი და ყოვლისმნახველი... და ჩემისთანამ სიკვდილის
წინ, უღონომ, სარეცელზე, შეიძლება ასე წარმოთქვას: „ეჰ, კარგი იყო, ოხერი...“ და
თქვენისთანამ კი, ჯანმრთელმა, შესაძლოა ნიშნის მოგებით მკითხოს: „რა -
სიცოცხლე თუ ლიტერატურა...“ მე კი, გაინტერესებთ, რას გეტყვით?

- რას მეტყვით?.. - ეკითხება ხელმძღვანელი, აფორიაქებულია.

- მე კი მოგიგებთ: „და განა სულერთი არ იყო?“

- კარგი ხართ, მაესტრო, - აღფრთოვანებულია კლიმი, რესპონდენტი კი განაგრძობს:

- მე მაინც ვცდილობდი, ბოლომდე არ მეგრძნობინებინა თქვენთვის,

მისალოცთათვის, ჩემი უპირატესობა და პოეზიაზე კრინტიც არ დამცდენია -
გიფრთხილდებოდით... ეს იმიტომ რომ, ჩვენი პაწია საქართველო მსოფლიოს
პოეზიურ რუკაზე ერთ-ერთი დიდი, ძლევამოსილი სახელმწიფოა...

- პოეზია, პოეზია, - დიდი ამბავი, - ამბობს ხელმძღვანელი, - ლაქები აყრია სახეზე.

- ქალაქში, მტვერში, წაიქცა ბავშვი, - ჩურჩულებს რესპონდენტი, - რა უნდა იყოს

ამაზე საზარელი, ამაზე იდუმალი რამ...

- წაიქცა, წაიქცა, - ინადით იძახის ხელმძღვანელი, - დიდი ამბავი, თუ წაიქცა... წაიქცა

და კეთილი გამვლელები კვლავ წამოაყენებენ... ბავშვობაში ვინ არ წავქცეულვართ,
მაგრამ დადებითი გამვლელების მეშვეობით ისევ წამოვმდგარვართ, დიდი ამბავი...

- ღმერთო, ეს რა თქვა! - ხელები ჭერისაკენ აქვს აპყრობილი რესპონდენტს, - გაიგე,

კლიმ? ღმერთო, ეს რა საშინლად ახსნა... - და მღელვარედ ეკითხება: - შეგიძლიათ
თუ არა, კვლავ გაიმეოროთ ეს?

- რატომაც არა! - არ იხევს ხელმძღვანელი, მაინც შეუპოვარია, ჯიქური.

- კლიმ! გევედრები, კლიმ, ოცდასამ ნომერში მიირბინე, ვანოსთან, შინ თუ არ
დაგხვდა, აჰა, ჩემი პასპორტი წაიღე და გირაოდ დაუტოვე ვინმეს, ეგებ მაგნიტოფონი
გვათხოვონ, სულ ათი წუთით, ეს წინადადება ჩავიწეროთ და მაშინვე დავუბრუნებთ,
კლიმ, გაიქეცი, აჰა, პასპორტი, - უცნაურად აღტყინებულია, მაგრამ თითქოს
ხუმრობს კიდევაც, - მაგნიტოფონი! ნახევარ სამეფოს მაგნიტოფონში ვაძლევ, კლიმ,
მაგნიტოფონში, ეს რა თქვა, ღმერთო, დადებითი გამვლელების მეშვეობითო, აბა,
გაფრინდი...

- ტყუილად ნუ შეაწუხებთ, - ამბობს ხელმძღვანელი, ხმა უკანკალებს, - ახლავე

წავალთ.

დგება, მეც ვდგები, კარისაკენ მივემართებით, ჰალსტუხებს ვისწორებთ, პალტოებს

ვიცვამთ, პერანგისამარა რესპონდენტი კი დარჩენას გვევედრება, ლამისაა,
გამოიგლიჯოს ყელი, მაგრამ ხელმძღვანელი შეუვალია, სახელურისაკენ მტკიცედ
მიიწევს, მეექვსედ მიბღვერს, რესპონდენტი კი, ჰოიი, თავხედი, ახლა სურათის
გადაღებას გვთავაზობს: „თქვენი ჭირიმეთ, მაშინ სურათი მაინც გადაიღეთ, ეს ჩემი
კოლექციისათვის საუკუნის სურათი იქნება - აურელიანო-სქელი - გასქელებამდე და
პოლკოვნიკი ჯანჯაკომო სემინარიო - ერთად!“

ხელმძღვანელი კი გაცოფებულია, უხეშად იცილებს მუდარადქცეულ კაცს, ის კი

სამფეხა აპარატს ჩვენსკენ ატრიალებს, მაგიდასთან მირბის ფირის ასაღებად, მაგრამ
ხელმძღვანელი ეუბნება: „ჩვენ არ გვსურს, არა, გესმით?“ და რკინის თითებს
მარწუხებივით უჭერს მაჯაზე. კაცს, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა,
ტკივილისგან ეღრიცება სახე, ფირი ისევ მაგიდაზე ეცემა, მე და ხელმძღვანელი კი,
არა, ჯერ ხელმძღვანელი და შემდეგ, მე, ქუჩაში გამოვდივართ, და კაციც მოგვდევს,
აპარატით ხელში, ეს, რა თქმა უნდა, ის დიდი სამფეხა აპარატი არაა, ესაა
რომელიღაც ჩვეულებრივი, მომცრო აპარატი, „ფედი“ თუ „ზორკი“, რაღაცას ეძახიან,
და ჩვენ გვიმიზნებს, ხელმძღვანელი პალტოს საყელოს მაღლა იწევს და სახეზე
იფარებს, მე გაოგნებული ვდგავარ, ხელებჩამოყრილი, და ვღელავ, საცაა - მთქნარება
ამიტყდება, ხელმძღვანელი კი აგურის კედელთან მიდის და სახეს თითქმის ადებს,
ასე დგას, აგურის კედელთან, ხელებაწეული - პალტოს საყელოს იფარებს ლოყებზე,
და თავის მუქ სათვალესაც ცალი ხელით იკეთებს, კაცი კი, რომელსაც
ლიტერატურა... და ასე შემდეგ, ეძახის კლიმს, და ჩემს ხელმძღვანელს, ისეთ
ღონიერსა და ენერგიულს, მხრებზე ეჯაჯგურება - შემობრუნებას უპირებს, თავისი
ჭკუით... და მე კი ერთხანს მიკვირს, რომ ხელმძღვანელი, ნამდვილი ათლეტი და
მრისხანე თანაც, რატომ არ გაუქანებს და არ მიუფშვნის ყბას, მაგრამ მაშინვე
ვხვდები, რომ არ შეიძლება დღისით, მზისით, შუა ქუჩაში რესპონდენტს ყბაში
გლიჯო, რაგინდ არ უნდა გაგაბრაზოს, რადგან ეს - ინციდენტი იქნება ქუჩაში,
ინციდენტი კი, აბა, ვის აწყობს, და რესპონდენტი თუნდაც რეგისტრირებული გიჟი
აღმოჩნდეს, მაინც, სად წავა საქმე, ყველა გიჟს და სულელს ყბაში რომ ლეწო,
რესპონდენტი კი ისევ ამაოდ ეჯაჯგურება და თუმცა პატარა, ვიწრო ქუჩაა, მაინც
იკრიბება თითო-ოროლა გამვლელი, ფანჯრებიდანაც იყურებიან, ალბათ უცნაური
შესახედავები ვართ: 1) მზის საწინააღმდეგო სათვალიანი ათლეტი, პირმიქცეული
აგურის კედელთან, ხელებაწეული, 2) მისი პალტოს სახელოს დაჯაჯგურებული, ამ
შუა ზამთარში პერანგისამარა კაცი, 3) მე, მღელვარებისაგან მთქნარებაატეხილი
ახალგაზრდა და 4) პაწია კლიმი, ცალ მუხლზე ჩაცუცქული და
აპარატმომარჯვებული - შუა ქუჩაში! და უცებ ვხვდები, რასაც ფიქრობენ
გამვლელები ჩვენზე, ალბათ ქურდი, ოხერი და სპეკულანტები თუ ვგონივართ, სულ
მცირე - მოძრაობის წესების დამრღვევნი, თორემ ისე, სხვას აბა ვის უღებენ
ძალისძალათი ფოტოსურათებს ქუჩაში და კლიმი, ჩაცუცქული, ჯიუტად იცდის,
ხელმძღვანელი კი გამოსავალს პოულობს - ზურგშექცეული, კედელ-კედელ მიჰყვება
ქუჩას, ჩვენი კომპეტენტური დაწესებულებისაკენ, მეც, მისი ხათრით, გვერდულად
მივსდევ, და უცებ რესპონდენტის შემზარავი, ტრაგიკული ყვირილი გვესმის: „ვაიმე:
კლიმი! ვაიი, კლიმს მანქანა დაეჯახა!“

შეშფოთებულნი ვტრიალდებით და სანამ გავარკვევდეთ, რაშია საქმე, ჩაცუცქული

კლიმი ფეხზე დგება, რა მანქანა, რის მანქანა, კლიმი კი მზრუნველად კეტავს
ფოტოაპარატს, რომლიდანაც ორიოდე წამის უკან გაისმა ჩვენთვის, მისკენ
მიტრიალებულთათვის საზარელი, იმათთვის კი სასურველი „ჩხაკ...“ და, ოდნავ
დარცხვენილნი იმით, რომ მაინც თავისი გაიტანეს, კაცი, რომელსაც ლიტერატურა
ძლიერ უყვარდა და იმისი თანაშემწე, კლიმი, სირბილით ეფარებიან თვალს.

ეს ყველაფერი კი დაიწყო იმით,. რომ ხელმძღვანელმა დამიბარა და თქვა: „და

ამიტომაც ხაზგასმული ყურადღება უნდა მიექცეს ქალაქის ტიპის დასახლებაში
მცხოვრებ ადამიანთა თავისუფალ დროს, რომლის სფეროც განისაზღვრება, ჯერ
ერთი, იმით, რომ წარმოადგენს ადამიანის ფორმირების ერთ-ერთ ფაქტორს, შედის
რა კომპონენტად მისი ცხოვრებისა და მოქმედების კომპლექსში; მეეორე - რომ ასეთი
გამოკვლევა გვეხმარება...“

ჩამომალაბორანტეს.

1974 წ.
 ერთი რამის სიყვარული, დაფარვა რომ სჭირდება ანუ მესამე ძმა კეჟერაძე

„სათავგადასავლო მოთხრობა“

„პროლოგის მაგიერ“

- რა სჯობია კარგ, წესიერ, ვაჟკაცურად ლამაზ, განათლებულ მამაკაცს? - იკითხა

ეკატერინე ხომასურიშვილმა, და, თავის სიმართლეში დარწმუნებულმა,
საზოგადოებაში ამაყად მიმოიხედა, - არაფერი.

- რა და კაი ქალი, - მიუგო ბარნაბ ჯაშმა, არც დაფიქრებულა.

ასეა. ვის როგორ...

„პროლოგის მაგიერის დასასრული“

ვაიმე, რა იყო... რა იყო მაინც ეს - თავი სკდებოდა, გავარვარებულ-აჟრიალებული,

რკინის სალტით უმოწყალოდ შემოჯარული, განწირული თავი და ყურებიდან
გამოძრომას ლამობდა, და შიშით თვალსაც ვეღარ ვახელდი, ეგება ისევ სიზმრად
დარჩეს ყველაფერი ეს-მეთქი, განაწამებ ბინდბუნდში ვფიქრობდი და, კიდევ ის იყო
ძალიან ცუდი, გულზედაც წვეტიანიდაყვება მაჯლაჯუნა რომ მაწვა და, ვაიმე დედა,
მიშველეთ, ძმებო, თავი იბერებოდა და, ჩემდა გულის გასახეთქად, მევე ვბერავდი
უნებურად, თითქოს, ვსუნთქავდი რადგან, მე ბეჩავი, ძმებო, ჩემს თავს ეს რაა, და
მკვეთრი, წყვეტილი ბიძგებით მუქარიანი ახლოვდებოდა ტანკი, და ერთიც რომ ახტა
და ისევ დამატყდა გულს მაჯლაჯუნა, შეშინებულმა მიმოვაპყარ საბრალო მზერა - რა
დავინახე... ჯერ, რა თქმა უნდა, ვერაფერს მივხვდი, დათუთქულპირდაღებული
მივჩერებოდი მკრთალ ლურჯ ნათურას, საიდუმლოდ რომ დამშტერებოდა და იმ მუქ
ლიცლიცში, შეშფოთებულმა, წამოვიწიე და რა აღმოვაჩინე - გადასავარდნი იყო! და
მერე, თითქოს შემშვიდებული, ყველაფერს მივხვდი - მატარებელში ვიმყოფებოდი,
მესამე თაროზე ვიწექ, მძვინვარედ ცხელ მილზე მედო თავი, და რის წყვეტილბიძგება
ტანკი, რა ტანკი - სადღაც ძალუმად ხვრინავდა ვიღაც და, გულზე ძველებური, ხის
ჩემოდანი მაწვა!.. მაგრამ მთავარი საშინელება მაინც ის იყო, რომ რაღაც განუზომელ-
სასტიკად, კოსმიურად ნამთვრალევი ვიყავ, გვალვადამტყდარ მიწასავით
დამსკდომოდა საყლაპავი და ხახა, მესამე თაროზე ამირანივით ვიწექ, უსუსურობით
მიჯაჭვული და დიდი ჩიტი გულ-ღვიძლს კი არა, თავს მიკორტნიდა!.. ჩემოდანი
განზე გადავახოხე, ამოვისუნთქე, გაჭირვებულმა, და სულ რაღაც წამით თითქოს
ცოტათი მომეშვა, ისევ წამოვიწიე და თავშიაც მაშინვე უხილავი ვითომ ჩაქუჩი,
მაგრამ რაღა უხილავი - ისეთი ცხადი, ჩამცხეს... და დაოსებული შეძრწუნებით
გამიელვა - აქ რა ჯანდაბა და... აქ რა მინდა მე, ძალიან რბილი, ორადგილიანი კუპე
საკუთრივ მქონდა!
აქ, მესამე თაროზე, რა ძალამ ამაგდო მაინც, გაბრუებულს, დუნედ მიკვირდა და უცებ
გულმა რეჩხი მიყო - ფეხსაცმელები არ მეცვა! ვაიმე... ჯიბეზეც სწრაფად მოვისვი
ხელი, და გარედანვე შევატყვე - მედო. მომეფონა გულს, და შეგუბებული კვნესით,
წვალებით ჩავიხედე - დაბლა, იატაკზე, ჩემი ლურჯი, კრიალა ჩემოდანი წესიერად
იდგა, მესიამოვნა, კი, და იქავ ნაცნობი, მშობლიური, წყვილი ფეხსაცმელი
ერთიმეორეზე კოხტად მიჯრილი ელაგა, გამეხარდა, აჰ! - უფეხსაცმლოდ, მაინც
ძნელია... ჩემს ჩამოსვლას კი ნუღარ იკითხავთ - თავბრუდახვეული, ძლივძლივობით
მივჩოჩავდი დაბლა, მეორე თაროს დავაყრდენი აკანკალებული ხელისგული ჯერ,
მერე მუხლი, მესამე თაროს დაყუჟებული ლოყით ჩამოვეყრდენ, და
თვალდახუჭული რომ დავხტი, მუცლიდან ლურსმანი ამომერჭო თავში,
გამწარებულმა კიდევ უფრო მაგრა მოვხუჭე თვალები და მაინც რომ გავახილე -
ცნობისწადილიანნი ვართ - პირველ თაროზე გაწოლილი, კედლისკენ
გადაბრუნებული, ვეებად ამობურცულთეძოიანი ქალის კოჭთით მიმჯდარი კაცი
წამოდგა, გამიღიმა და ჩურჩულით დამეკითხა:

- ჰა, როგორა ხარ... ძველო?

ვინ ოხერი და... მყისვე გავმკაცრდი:

- მე ძველი არ ვარ.

თავს ვერა ვხრიდი, და, გაჭიმულმა, ტერფის ცეცებით მოვძებნე ფეხსაცმელი,

მომერგო კოხტად.

- აბა, რა გქვია?

- სიმა.

შეეჭვებულმა ამათვალიერა, და განვუმარტე:

- გერასიმე მქვია, ისე.

- ძალიან კარგი. ხომ არ გეწყინებათ, გერასიმე რომ დაგიძახოთ?

და კვლავ დამეხვა მე ბეჩავს თავბრუ, სუსტად მივუგე:

- არა, არა, რატომ...

ბედშავი ყელი ჩემი, გადამწვარი - ოჰოჰო, ჰუჰუ, ლუდი მინდოდა, და კიდევ უფრო -
ნაღდი ჰაერი, აბარბაცებულმა გადავაბიჯე ვიღაცის ჩანთას, ვიწრო გზას დავადექი,
რელსების ღრჭიალი ამომესმა და გვერდითა თაროს შევეხალე, გავსწორდი ისევ, და
პატარა ხანში ვაგონის გამოღებულ კართან ვიდექ, სახელურზე თითებჩაჭიდებული,
ნიავს ვუშვერდი წყალშესხმულ სახეს, ოდნავ შევფხიზლდი, და ადგრიალებულ
შავეთს რიდით გავცქეროდი, - კი, თენდებოდა თითქოს, კი... ისეც მომეჩვენა, თითქოს
მხარი მექცა, ასე მეგონა, თბილისისაკენ ვბრუნდები-მეთქი, ანდა - კახეთში, სულაც:
ასე პირველად კი არ მომსვლია, ბადენ-ბადენში, მოგზაურობისას, მატარებლიდან
კინაღამ ჩავხტი... აქ მხარზე ფრთხილად დამიკაკუნეს, ელდანაკრავი მოვცილდი
გრიალით მიმავალი, განრისხებულ მატარებლის კარს, მივიხედე და - ისევ ის კაცი,
ოღონდ ახლა ხელრუკზაკიანი, ღიმილით მკითხა:

- აბდარაუდუ?

- რა? - დავიძაბე, ბორბლების ხმაურში ძნელად ისმოდა.

ყურში ჩამყვირა:

- ლუდი ხომ არ გინდათ, გერასიმე?

როგორ მიბედავდა! და მკაცრი პასუხის მოსაფიქრებლად რომ დავძაბე აწეწილი

ტვინი, გამახსენდა რომ - ისე ძალიან მინდოდა, ააჰ... ხელი გავუშვირე და, რუკზაკი
დადო, ჩაიმუხლა და მარჯვედ გახსნა, „ჟიგულს“ თავსახური ვაგონისეული რკინის
საფერფლეზე წააგდებინა, გამომიწოდა, და უჭიქობას რას დაგიდევდით, პირდაპირ
ბოთლით მივიყუდე - ეს მე - და მერე. შვებით რომ ამოვისუნთქე, მაშინვე ვიგრძენი,
ღაწვზე რაღაც უნამუსოდ გაკვანძული ყულფი რომ გამეშალა და ფილტვებმაც უცებ
იგრძნეს ჰაერი, თავის ტკივილი მყისვე შემეშვა, თვალებში სინათლე ჩამიდგა - კაცი
ვხდებოდი...

- ერთიც ხომ არ გნებავს, გერასიმე?

ეს მონაცვლეობითი „შენ-თქვენ“ -ობითი მომართვა მაღიზიანებდა და, საყვედურს

რადგან ვერ ვეტყოდი „გაჭირვებისას ლუდი დამალევინა“, გარკვეული უპირატესობა
მაინც მომინდა და „სეიკოზე“ ხაზგასმულად დავიხედე - ხუთი ხდებოდა, ორი
საათიღა რჩებოდა ადლერამდე, იქ კი, აეროპორტში, კონიაკის ყუთს გამომიტანდა
კაცი, ერთ ჭიქას დავლევდი მხოლოდ, და ლიეპაში საღ-სალამათი ჩავიდოდი, ფუჰ,
რამ დამათრო წუხელ ისე...

დაინტერესდა:

- მაგ საათს დაქოქვა არ უნდა, არა?

- არა!

- და... წყალგამძლეა?

- დიახ... მაშ, როგორ.

- ცეცხლგამძლეც თუა?

- არის, მე მგონი.

აქ მოიწყინა, ასე მეგონა, შეშურდა-მეთქი, მაგრამ სევდიანად აღნიშნა:

- გინდაც საერთოდ გაფუჭდეს, დროს ვერაფერი შეაჩერებს, ვბერდებით, ძველო...

კიღამ ვიფეთქე, და ისევ ის ერთი ბოთლი გამახსენდა...

კიდევ მინდოდა, თანაც...

- კიდევ ხომ არ გსურთ? - მყისვე ამოიცნო.

- რა? - გამეხარდა და, მაინც, ვითომ ვერ მივუხვდი.

- ლუდი - რა...

- რა ვიცი... შეიძლება, შეიძლება.

- აგენცვალე.

მივიყუე და, ვსვამდი, აჰ, ვსვამდი, ყელი ლბებოდა, გადამწვარი, გადახრუკული, ქაფი
მალამოდ ედებოდა და, თავგადაწეულს რომ შემომესმა: „ცოტაც მოითმინე, გერასიმე,
და ჭიათურაში ღვინოსაც დავლევთ“, ჯერ არაფრად ჩავაგდე ნათქვამი, გავმხნევდი
კიდეც... და სწრაფად მოვიცილე პირიდან ბოთლი, გაკვირვებული შევაცქერდი:

- ჭიათურაში რა გვინდა... კაცო...

- აბა, მანამდე ჩავიდეთ?

- რატომ მანამდე - ადლერამდე ორი საათის გზაა...

ახლა იმას გაუკვირდა:

- ადლერში რა გვინდა...

- როგორ თუ რა მინდა... - დავიბენი, - იქიდან, ტუთი, ლიეპაში უნდა გავფრინდე.

- აა, - გაეღიმა, - აა, აღარ გახსოვს...

- რა უნდა მახსოვდეს...

- გუშინ რაც დავთქვით, - წუხელ...

- რა!..

- ჭიათურაში გამომგზავრება და, როგორც ხედავ, კაცურად შევასრულეთ პირობა

კიდეც...

- თქვენ... წუხელ, როგორ, ერთად ვსვამდით?

- როგორ არა, კი თავისუფლად.

და, გამახსენდა: წამოდი, წამო, მეუბნებოდა, საქართველო, ჩვენი სამშობლო, ვნახოთ;

აღტაცებული ჩამჩიჩინებდა რომ, ზემო იმერეთი ყველაზე მეტად საქართველოა, რომ
საოცრადაა შეხამებული იქ დასავლეთი და აღმოსავლეთი - ჩვენი; აგერას, აო, გომის
გაგრძელებაა კორბოულ-საჩხერეო, იქაურებიც, შედარებით დინჯი მიხრა-მოხრითა
და სიტყვა-პასუხით, ქართლელებს წააგვანანო, და თანაც ნამდვილი იმერლებიც
არიანო, და მეც, სულელი, თავს ვუქნევდი, ძალიან საინტერესოა-თქო და, ბეჰ!
გამახსენდა - გადავეხვიეთ ერთმანეთს კიდეც, მანამდე კი, ძალიან მწყუროდა
„რებეცმა იცის“ და მატარებლის მოლოდინში მძღოლი გავუშვი, განაპირა ჯიხურთან,
ბნელში, ერთადერთი უწყინარი კათხის გამოცლა გადავწყვიტე, იქ კი ვიღაც
შემთვრალი ფილოლოგები ჯგუფად იდგნენ და არ ვიცი, ხუმრობით იყო თუ არა,
სამპირიანი ზმნის სადღეგრძელოს სვამდნენ, ფილოლოგები ხომ უცნაური ხალხია,
მათგან ერთი კი შორეული თანაკლასელი აღმოჩნდა ჩემი, და მართლა გაგვეხარდა
თითქოს ერთიმეორე, ვიწრო დახლზე კათხა მომიჩოჩეს, მოვწრუპე და თავიდან ერთი
კი გამიკვირდა - სულ სხვა, მკაცრი გემოსი ყოფილა ეს ჩვენი ლუდი, რადგან ჩეხური,
დანიური, არაბული - სხვაა... მაინც გამოვცალე და უჩვეულო აღტყინება ვიგრძენ,
ერთიც შემივსეს და ვერ მოვახერხე, დამშვიდობება, არადა, როგორია, შესმა და
დაუმშვიდობებლად გაცლა, ვერაფრით ჩავაგდე გახურებულ კამათში სიტყვა, რადგან
სამპირიანმა ზმნამ ვიღაც უპირო კაცი გაახსენათ და გაცხარებულნი ალაპარაკდნენ იმ
ვიღაცაზე, უცნაურია ჩვენი ენა, ქართული - ზოგი უპიროს რომ ეძახდა, სხვა ორპირს
ეძახდა და კიდევ სხვამ, შვიდასპირიანიაო, ოხერია, გაიძვერა და გარეწარიო, მაგრამ
ეგეთი კარგი სახელი უნდა ერქვასო? - დანანებით იძახდნენ, მე კი მომწყინდა, მეორე
კათხაც გამოვცალე და საკმაოდ რომ ავმსუბუქდი, თავაზიანი გამომშვიდობება კვლავ
გადავწყვიტე, მაგრამ ბავშვობის სადღეგრძელო შემომთავაზეს, და ბავშვობა ხომ,
დამეთანხმებით, კარგია, არა? - მესამეც შევსვი, და ისევ იმ კაცს მიუბრუნდნენ,
უპიროსა თუ მრავალპირიანს, ურწმუნოაო, გაიძახოდნენ, თმას იღებავსო, ინჩიბინჩი
არაფრისა გაეგებაო, ზოგი რომ ამას ამტკიცებდა, სხვანი ამბობდნენ, რას ამბობ, კი, კი,
როგორ არა, ყველაფრის აზრზეა, მაგრამ ბოროტია, ხელმოცარულიო, და
ხელმოცარულს არავითარი თანამდებობა არ უნდა მისცე, იმიტომ რომ
გაბოროტებულია და სხვაც თავისნაირი უნიჭო უნდა გვერდით, ხელმოცარულიო;
მხოლოდ ერთი ფილოლოგი გამოექომაგა, მაგრამ ძალიან უნიათოდ - რა ქნას იმანაც,
საწყალმაო, მერე არ ვიცი, როგორ შესცვალეს სალაპარაკო თემა, აქეს გურამიშვილი
და ვაჟა. ლექსებიც წარმოთქვეს, რას არ გადასწვდნენ, შუბერტიც ახსენეს ორჯერ,
ახლა კი ვხვდები, ურევდნენ, მოკლედ, მე კი, შებარბაცებული, დედმამიშვილების
სადღეგრძელოს ვსვამდი, და ახლა რომ ვუკვირდები, სწორედ დედმამიშვილების
სადღეგრძელომ მომიღო ბოლო, ასე მეგონა, რომ ვბარბაცებ, მეჩვენება-მეთქი, ლუდმა
რა უნდა მიყოს-მეთქი და, შესამოწმებლად, ხომ არ დავთვერი-მეთქი, ჩემ თავს
გუნებაში ვიმოწმებდი, ვეკითხებოდი და პასუხსაც სწორს ვცემდი: „აბა, მამაჩემს რა
ერქვა-მეთქი?.. - ვახტანგგ-მეთქი... აბა, რომელი წელია ახლა-მეთქი?.. ახლა ათას
ცხრაას სამოცდათერთმეტი წელია-მეთქი...“ და ამ ყოფაში რომ ვიყავი,
მოულოდნელად დავინახე რომ, ლუდში არაყსაც ამატებდნენ თურმე და, მე სულელს,
ბითურს, მეამაყა კიდეც ასეთ ვაჟკაცურ ხალხში ყოფნა და, რკინიგზის ბაქანზე, გზისა
და მგზავრობის სადღეგრძელო პირველმა შევსვი, და ეს ყმაწვილი, ახლა შეურყვნელი
ლუდით რომ მიმასპინძლდებოდა, არ ვიცი, თანამდებობა შეიტყო თუ რა, ამეკიდა
საქართველოში გასეირნება შემომთავაზა, მეც, ხბო, დიდად აღგზნებული
დავთანხმდი და ხელიხელგადახვეულები მივბარბაცებდით, ვინ ოხერია, ახლა, ვინ
იცის, რაიმე გამოსარჩენიც მომთხოვოს ეგებ კიდეც, და მართლა მითხრა:

- ერთი თხოვნა მაქვს.

- რა... - დავიძაბე.

გაეღიმა და:

- შარვლის ღილები შეიკარით, უხერხულია.

მსწრაფლ დავიხედე და ვთქვი:

- აჰ!

მერე საქმეზე გადავედი:

- ჭიათურაში ვერტმფრენები ჰყავთ?

დაინტერესებულმა ამათვალიერა:

- რომელი ფერის გნებავთ...

ძლიერ გავმკაცრდი:

- ნებისმიერი!

- არ ვიცი, არა მგონია... რად გინდათ?

- ადლერში ცხრაზე უნდა ვიყო.

- ლიეპასათვის?

- დიახ. ოთხი საათი კიდევა გვაქვს.

- ჭიათურაში, - დარწმუნებით მითხრა, - როგორც ყველგან, ღამღამობით სძინავთ.

- იქნება ვინმე... მორიგე, პასუხისმგებელი...

- კი, კი, იქნება...

დალაქულ კედელს აზიზად მოვშორდი, მაგრამ შარვალზე დავიხედე და... აჰ, ჩემს
მტერს, მტრისას - ირგვლივ სულ კირით მქონდა მოთხვრილი. ავდექი და,
უსუსურობისაგან, ვაგონის კიბეზე დავჯექ.

- ყოველი შემთხვევისათვის, მაიც... - მითხრა და რუკზაკს ისევ შეუხსნა თავი, -

მორიგე-პასუხისმგებელთან რომ შეხვალთ, წვერგაუპარსაობა არ ივარგებს
ნამდვილად... აჰათ, ინებეთ, ჩამრთველი არ უნდა, თქვენი საათისა არ იყოს, თავისით
მუშაობს, - და აბზუილებული სამართებელი მომაჩეჩა.

კარგი შესახედი კი ვიქნებოდი მოადგილეებისა და თანამშრომელთათვის ახლა -

ვაგონის კიბეზე მჯდარი, ცალი ხელით გაბრუებული ვისვამდი ყელ-ღაწვზე
აზუზუნებულ სამართებელს, მეორე ხელის - ლუდის ნახევრად დაცლილი ბოთლი
მეჭირა.

- რას მოგიწყენია რომ მოგიწყენია, ა, გერასიმე - გამამხნევა კაცმა, - ეგეთები ხდება?

ჭიათურაში, დავითარსე.

ჯერ ის იყო და, მატარებლიდან ჩამოსვლისას, ჯარიმა მლეწეს - თბილის-საჩხერეზე,

ადლერის ბილეთის ნაცვლად, ჯიბეში გინდაც დღის კინოსეანსის ძველი ბილეთი
გდებია. კიდევ კარგი რომ, არავინ დამინახა მაინც. მერე იყო და, რომ გადმოვედი, რა
მომელოდაა - იდგა, მიცდიდა... მოვიქუფრე და, რომ ვჭოჭმანობდი, დავემშვიდობო
თუ უმძრახად ჩავუარო-მეთქი, მკითხა:

- კარგი საათის რომელია, ბოდიში?

ეჭვით ავათვალიერე, მაგრამ უცოდველად შემომყურებდა, მივუგე:

- რვის ოცი წუთია. კარგად იყავით.

ყურიც არ გაუბარტყუნებია:

- თუ გინდა, ქიმწმენდაში მიგიყვან, ტკბილო.

- არა, არ მინდა. ახალს ვიყიდი...

- ათზე იღება უნივერმაღი, გერასიმე. აბა?!

ამ მოთხვრილი შარვლით, ვინ ოხერს მივდგომოდი, არადა, რა მექნა...

- ვიცი, რომ არ გინდებვარ, გერასიმე, - წამოიწყო აქ, ჭიათურაში უკვე იმერულად

უქცევდა, - მაგრამ დამიგდე აბა ყური - მაგ პიჯაკ-შარვლით, ჩემო, თქვენი ამბავი რომ
ვიცი, შორს ვერ წახვალ შენე. აქ, უნივე...

გავღიზიანდი:

- თუ შეიძლება, ზრდილობიანად ილაპარაკეთ! მე შენე არ ვარ.

თავი იმართლა:

- მე შენე უზრდელობით არ მიხსენებია.

- აბა?

- არამედ აკლიმატიზაციისათვის, გენაცვალე.

ელაპარაკე ამას...

მერე, განაგრძო:

- აქ, უნივერმაღში, ვერც თქვენს საკადრისს იშოვნი რამეს - ხელათ გეტყობა, მზა-
ტანსაცმლისათვის დაბადებული რომ არ ხარ.

მართალს ამბობდა, ვიგინდარა - სხვადასხვა ზომის შარვალი და პიჯაკი მინდა,

ამიტომ, თბილისში, კოსტუმებს მუდამ ატელიეში ვაკერინებ ხოლმე.

- ასე რომ, გერასიმე, - დამაჯერებლად განაგრძო, - ქიმწმენდის გარდა სხვა გზას ვერ
ვხედავ, იმის გახსნა-გაღებამდე კი ორსაათ-ნახევარია და, აგერ აქავე, ყურისძირში,
სასადილოა ადრეული ერთი და, შევიდეთ ვაჟკაცურად შიგ.

აჰ, ესღა მაკლდა, რუკზაკიანი კაცის გვერდით მევლო:

- არა, არ მინდა...

- კაი ბატონო. აბა, მაშინ ახლა შენ თქვი, რა ვქნათ და - ჩემი კისერი.

სასადილოში წავედით, ბოლოს.

სად უნდა ვყოფილიყავ და, სად ვეგდე ახლა: კონდიცირებულჰაერიანი,

ვერცხლისფერი ლაინერის ნაცვლად, ბინდბუნდიან, გაკვამლულ ოთახში
ვაპაჭუნებდი თვალებს, სავარძელში გადაფლვის მაგივრად, ლურსმნებამოჩრილი
სკამის კიდეზე დამფრთხალი ვიჯექ, სახელგანთქმული კონიაკი „თბილისი“ კი არა,
მჟავე ღვინო მედგა წინ და მომხიბვლელ სტიუარდესასაგან ფრიად განსხვავებული -
ყელში ბანჯგვლებამოჯეჯილებული, მძლავრღიპიანი მებუფეტე უნდილად
გვერსახურებოდა - აი, რა მიყო წუხანდელმა დედმამიშვილების სადღეგრძელომ,
მყავდნენ მაინც, თორემ კი...

სალათი მოგვიტანეს, პური, ყველი - ფიჰ... იგი მადიანად შეექცეოდა. ორიოდ ჭიქა
ყოველგვარი სადღეგრძელოს გარეშე აჟრჟოლებულმა „ძალიან მჟავე იყო“ შევსვი,.
თავის ტკივილმა საბოლოოდ გამიარა, გავმხნევდისავით და ბოთლი განზე მივდგი -
გათავდა, მორჩა, ისედაც მეყო ამდენი სმა. იმას ჭიქისთვის პირი არ დაუკარებია, მერე,
ანგარიშის მოლოდინში, ამათვალიერა და მკითხა:

თქვენ ცოლშვილიანი ხართ?

- რა თქმა უნდა, - მივუგე მე.

- ძალიან კარგია, კარგი, ბარაქალა. ისე, სხვათა შორის, დაიარება მოსაზრება, ვითომ
ბრინჯაოს ხანაში ქმარი რომ კვდებოდა, ცოლსაც მიაყოლებდნენ ზედ. არ იყო,
ალბათ, ცუდი წესი - უნდოდა - არ უნდოდა, უფრო გაგიფრთხილდებოდა ცოლი, შენ
ხარ ჩემი ბატონი, მოგივლიდა, შეგინახავდა, აბა, ახლა, ჩვენს დროში, რომ შეიკლავს
ზოგ ქმარს ზოგი ცოლი, ზოგიერთმა, პანაშვიდზე, შეიძლება ხელზედაც კი აკოცოს.

- ვინ ვის... - დავიბენი.

ამიხსნა:

- მეპანაშვიდემ - ცოლს.

და დააყოლა:

- ვხუმრობ, რა თქმა უნდა.

- რამ გაგახსენათ... - და სახე პირველად გამებადრა, - აა, თქვენ ალბათ, ძალიან

გაწამებთ ცოლი...

მაგრამ მომიგო:

- უცოლშვილო ვარ, და არც მყოლია. რა უჩვეულო ასოციაციაა, არა?

რაღაცას ურევდა... მითხრა:

- დადე ეგ შლაპა სკამზე, რომ ჩაგიბღუჯია ხელში. არსად გაგექცევა... სხვათა შორის,
გრიშაც და ვასიკოც უცოლშვილოებია.

- ვინ ოხრებია... - წავიბუტბუტე.

- ძმებია ჩემი. მე - შალვა მქვია.

ის მებუფეტე აღარა ჩანდა, თუმცა, სად გვეჩქარებოდა, ცხრაც არ იყო ჯერ, და სწორედ
აქედან, ცხრას რომ უკლდა ოცი წუთი, ის მიკიბულ-მოკიბული ლაპარაკი წამოიწყო,
მის პიროვნებას თურმე მუქ წითელ ხაზად რომ გასდევდა, როგორც იტყვიან. მკითხა:

- სპორტი თუ გიყვართ?

- რა ვიცი, ისე... კი, როგორ არა, საჭიროა.

კრივშია ერთი ძლიერ ცუდი წესი.

- რომელი... წარბი რომ უსკდებათ?

- აარა, კაცო, ეგ წესი არაა. რომელი და, გამარჯვებულს რომ უთვლიან მოგებას.

- ეს როგორ... - დავიბენი.
- როგორ და, გერასიმე, ერთხელ, ერთადერთხელ, შევესწარი სამართლიან
გადაწყვეტილებას: გამოვიდა რინგზე ორი კაცი, გამოწყობილები ისე, როგორც ისეთი
წესი და რიგია, და ჯერ ერთმანეთს დასცხეს, მერე კი ერთმა დაჯაბნა და ურტყა,
მაგრამ რა ურტყა - თურქის ბარაბანს არ მოხვედრია იმდენი. მაგრამ მერე, მსაჯმა იმ
მეორეს, დასიებულს, ცხვირპირდასისხლიანებულს რომ აუწია ხელი, ატყდა სტვენა
დარბაზში, მაგრამ რა ატყდა, მაგრამ, მე თუ მკითხავთ, ძალიანაც სწორი
გადაწყვეტილება იყო...

- ეს როგორ...

- როგორ და, კოხტად - აბა, თან უნდა გირტყან და თან უნდა წააგო? - არა, ბატონო,
არა... როგორი ამბავია, წარმოიდგინე შენ - ვიღაცამ სულ ცხვირპირში გირტყას და
ამისათვის ბროლის თასიც უნდა მიანიჭონ? არა ბატონო, არა, მე აქეთურის მომხრე
ვარ, უნდა შეიცვალოს კრივში ეს წესი.

ურევდა, ურევდა...

- ჩვენ, სამ ძმა კეჟერაძეს, მხოლოდ ერთი და გაგვაჩნია, გერასიმე და, დისშვილებიც
გვყავს, აცოცხლოს ღმერთმა. ორი მშვენიერი, წესიერი ბავშვია, მესამე კი - უჰუჰუ,
მტრისას... მსგავსი ახირებული ეკრანზეც არ მინახავს, ცოტათი მე მამსგავსებენ...
სახით. გრიშა და მე ძალიან ვეხმარებით ჩვენს დას ბავშვების აღზრდაში, ვასიკო ისე
არა, სულ წიგნებშია ჩაფლული, და ნათესაურ კრებასავით მოვაწყვეთ რაღაც და, რა
ვუშველოთ ამ ბავშვსო, ვთათბირობდით და სიძემ ჩვენმა, კაი ხვითოა ჩვენი არ იყოს
ისიც, წამოაყენა წინადადება, ჭადრაკზე შევიყვანოთ ბავშვიო, ჭადრაკი - სპორტიცაა,
ხელოვნებაც, ფილოსოფიაც, მელიორაციაცო და მე ვითავე ეს საქმე -
ხელჩაკიდებული დამყავდა. ვარჯიშებზე არა უგავდა რა, შედარებით წესიერად
იქცეოდა, ნიჭიც აღმოაჩნდა, მაგრამ, პირველსავე შეჯიბრებაზე, არ მომჭრა თავი?
როგორ თუ აფიცერი მომიგეო და, ვიღაცა სათვალიან მოწინააღმდეგეს გაუშალა და
არ გაარტყა ხელი? აბა... იმ სათვალიანს მაშინვე გამარჯვება მიაკუთვნეს...

და დააყოლა:

- კრივში როგორც უნდა იყოს კანონით, ისე.

ნამდვილად ურევდა!..

- საერთოდ, სპორტს, პოეზიასთან შედარებით, დიდი უპირატესობა აქვს... - ფიქრებში

წავიდა შალვა, და გამოცოცხლდა: - ფეხბურთი ავიღოთ თუნდაც. ვინმემ რომელიმე
ცნობილი ფეხბურთელის ილეთი რომ გაიმეოროს, გაგიჟდება სიხარულით ხალხი -
დიდისავით ჩაახვია „ხმელი ფოთოლი!“, მიშას ფინტი გააკეთა, ვენაცვალე! უხარია
მაყურებელს, რადგან პირიქით, უკეთესია, ფეხბურთელი ვინმეს თუ ჰგავხარ, მაგრამ
აბა, თუ კაი ბიჭი ხარ, დაწერე ლექსში სადმე - სადაა ხარ, ჩემო ეელიკოო... - სტვენას
დაგიწყებს კარგი საზოგადოება, ხალხი.
შლაპაზე ბუზი დამჯდარიყო, ხელი ავუქნიე.

ისე შეცვალა სალაპარაკო თემა, ვითომც არაფერი:

- და, საერთოდაც, ჩვენ, წერა-კითხვის მცოდნეებს, დიდი დანაშაული მიგვიძღვის ვის

წინაშე.

- რის წინაშე?

- ე-წერტილი ი-წერტილის წინაშე, ესე იგის წინაშე, ესე იგი.

- რატომ... - გავოცდი.

- რატომ და, გერასიმე, დაწერენ ხანდახან მკვლევარები უშველებელ წიგნს, აუარება

ზედმეტი მსჯელობით, ვითომ მოსაზრებიანს, უვარგისს ყოვლად და, აქაოდა,
ეკონომიას დიდ პატივს ვცემთო, ესე იგის ამოკლებენ - ე-წერტილი, ი-წერტილი-ს
სწერენ,. ესაა, გერასიმე, საქმე? ეკონომია თუ გიყვარს, შე დალოცვილო, ესე იგის რას
ერჩი, რატომ ჩეხავ, იყოს თავისთვის, ამას ის არ სჯობდა, კილონახევრიანი წიგნი
ტყვილა არ დაგეწერა? ხომა ვარ სწორი.

- რატომ, წესია...

- წესი... - ხელი აიქნია, - წესი კი არა, დამნაშავეები ვართ კაცობრიობა ამ სიტყვების

წინაშე და, ცოტათი მაინც რომ გამოვისყიდოთ, ამის შემდეგ ასე უნდა დავწეროთ -
ესსსე იგგგი, ხომა ვარ სწორი?

- ექვსი მანეთი, - თქვა მებუფეტემ, თავს დაგვდგომოდა, მაგრამ იყურებოდა შორს.

ფული არაფრით გადამახდევინა, აკი მე დაგპატიჟეო, შალვამ და, უცნაურად

თეთრკანიანი მებუფეტეს შემყურემ, კუპრივით შავი ულვაში რომ ჰქონდა, თქვა:

- ისე, ზანგებს, წესით, გერასიმე, თეთრი წამწამები უნდა ჰქონდეთ.

გამოჩურჩუტდა, მთლად...

ქიმწმენდაში ვიღაც წითური კაცი ტომარას კემსავდა და თან არხეინად ღიღინებდა: -

შა-ავსა შაავი მყვაანს ცხეენია...

- კაი გამარჯობა! - შესძახა ქიმწმენდელმა.

- აგერ, პატივცემულის შარვალ-იდაყვს ვერ მოგვიყვანთ წესრიგში?

ამხედა, დამხედა, ეუცხოვა: - რა ნაჭერია, ბატონო?

- ინგლისური ტრიკოა.
- აჰ, ტრიკოზოლი არ გვაქვს.

- აბა, რა გაქვთ, რა... - ამოვიგმინე.

- რა და - დაკრონზოლი, შალზოლი, კრეპზოლი, ბუკლეზოლი... ტრიკოზოლი არ

გვაქვს.

- რასა ჰგავს ეს! - გავფიცხდი, მართლა, - ქიმწმენდაა ეს თუ რა!

- რას ჯდებოდი, ძამია, აბა უწესო ადგილას... მე გირჩიე თუ...

ამის ძამიაც რომ გავხდი...

- ყური დამიგდე, - მკლავზე წავატანე ხელი, - ორ საათში თუ მომიწესრიგებ, ამდენს

გაჩუქებ, - თითებით ვაჩვენე.

- მანათს? - აიბზუა ტუჩი.

- თუმანს, შე კაცო...

- სიტყვა სიტყვაა? - ამაღლებულად შემომაცქერდა.

- კი.

- მაშინ ხვალ არა, ზეგ... ნაშუადღევისთვის. ძალიან ვეცდები.

რა თავს იგდებდა!

- ორ საათში-მეთქი, ადამიანო!

- ორ საათში, პატივცემულო, შეუძლებელია ყოვლად.

- რატომ...

- სიმართლე გითხრა?

- თქვი.

- რა და, გენაცვალე, ამას არავითარი ზოლი-მოლი არ უნდა, უნდა გაიწმინდოს

შეძლებისდაგვარად ჯერ, მერე „ნოვოსტში“ გაირეცხოს, გაშრეს და გაუთოვდეს
ბოლოს, და, გენაცვალე, ხვალინდელი თერთმეტის ნახევრამდე არ ეშველება
არაფერი. „ნოვოსტი“ საღამოთი უნდა მომიტანონ ზესტაფონიდან, ქალაქია ასეთი,
მანამდე, გავწმენდ, შენ ხარ ჩემი ბატონი, გავასუფთავებ, გავუდენ კაშკაშს. იდაყვი
მაჩვენე აბა...

მივუშვირე, როგორც შემეძლო... ათვალიერებდა, სული შეუბერა, წკიპურტი გაჰკრა,

კვლავ აღიღინდა: - შაავსა შაავი მყვაანს ცხეენიაა... ახალთახალს დავამგვანებ. რომ
შეგნატროდეს ყრუ-მუნჯი ყველა...
რა შუაში იყო...

- გაქვს ჩემოდანში გამოსაცვლელი თუ...

- მაქვს, როგორ არა, - მოფარებულში შევედი, შარვალი და ნაქსოვი პერანგი ამოვიღე,

გავძახე, - თერთმეტის ნახევარს ხომ არ გადააცილებთ...

- საჩივრის წიგნის მადლი გამიწყრეს, ჰიჰ... - ჩაეცინა: და გაუმკაცრდა ხმა, - შენ ხომ არ
დაგავიწყდება, - თითები შემოჰყო ფარდაში.

- არა, კაცო, არა... სიტყვა სიტყვაა, ხომ გით... - დავბარბაცდი, შარვლის ტოტში ფეხი
გამებლანდა.

- კაი დაგემართოთ.

გამოვედი და, მოგრძო სარკეში ჩავიხედე, არა მიშავდა რა, ჭიათურის პირობაზე...
შლაპა დავიხურე, ვუსურვე:

- კარგად იყავით.

- აგრე იყოს, - თქვა ქიმწმენდელმა. უზრდელი...

- თქვენ ნამდვილი ქართველები იყოთ, მეტი არაა ჩემი მტერი, - თქვა შალვამ, ქუჩაში
რომ გამოვედით.

მაგრამ უგუნებობამ სასწრაფოდ გადაუარა; დარიგებას მოჰყვა, თავისი ჭკუით:

- შენ თვალსაჩინო კაცი ხარ, გერასიმე და, ქალს თუ ეტყვი შემთხვევთით,

მიყვარხარო, და თუ ის შეგესიტყვება - არ მჯერა, ვაი - არ უნდა უთხრა: „ცოლ-შვილს
გეფიცები...“ ამას აჯობებს, ყოჩაღად მიუგო: „დედა ნუ მომიკვდება,“ ანდა,
უბრალოდ: „თუ არ მიყვარდე, ცუდი ვიყო...“

გიჟია, ოხერი... და რადგან ერთხელ და სამუდამოდ უნდა აღმეკვეთა მისი ეს

თავგასულობა, თანამდებობა პირში ვუთხარი ჩემი, ასე მეგონა, გადანცვიფრდებოდა
ჯერ, და ღრმა პატივისცემით შემომაცქერდებოდა მერე, მაგრამ მშვიდად თქვა:

- რა ვუყოთ მერე... - და მანუგეშა, მანუგეშა კიდეც, წარმოგიდგენიათ? - ჯერ მაინც

შედარებით ახალგაზრდა ხარ...

სულელი იყო. და კარგი აზრი მომივიდა, დადებითი - სისულელეში უნდა

ავყოლოდი, სხვა გზა არ იყო - აბა, დადექი ახლა და ესაუბრე ამას სერიოზულად
ქვეყნის ავ-კარგზე: როგორც იტყვიან... იქ, კაბინეტში, ამისთანები გამიცურებია? და
აგდებულად ავხედ-დავხედე, პირველად შევათვალიერე საფუძვლიანად, დავეკითხე:

- შავები რატომ გაცვიათ ამ გაგანიაში, შალვა-უფროსო?

„უფროსო“ -მეთქი, აჰ, იუმორის შესანიშნავი გრძნობა... მაგრამ არ მოტყუვდა, მაშინვე
ბანზე ამიგდო სიტყვა:

- შენ საქართველო გიყვარს, გერასიმე?

გამომიჭირა - მე, ჩემდა თავად, ამ შეკითხვაზე ვერ გადავუტანდი სიტყვას, ჩემთვის

უხერხულია მაინც საქართველოზე მოყრუება, და დროებით მივუგე:

- კი, როგორ არა...

მაგრამ აქ წარმოთქვა ყოვლად უხამსი, ერთადერთი:

- ისემც...

უზრდელი! ხეპრე...

მერე, კინოთეატრში შევედით... დრო რომ გაგვეყვანა.

კინოთეატრიდან, გედების პარკი დამათვალიერებინა... იმდენი არაფერი -

რაღაცნაირი ხეები იდგა და გედები დაცურავდნენ წყალზე,. გრძელ მერხზე
ჩამოვჯექით, ჩრდილში, რადგან მზეზე უფრო ცხელოდა და, საერთოდაც, ცხელოდა.
სინოპტიკოსებიც ერთხმად აღნიშნავდნენ, რომ დიდი სიცხე იყო საქართველოში
მიმდინარე, 1971 წელს.

- უხდება ტირიფი გედს, - აღნიშნა, - რა სულელური ფილმი იყო?

- რატომ... - არ დავეთანხმე, - კეთილშობილებაზე იყო, პატიოსნებაზე, სიწმინდეზე...

- კარგი, გაჩერდი თუ კაცი ხარ... - შეიჭმუხნა, - ტყუილი იყო თავიდან ბოლომდე...

- რა არ დაიჯერეთ მაინც... - „თქვენობით“ იქით მივმართავდი, წარმოგიდგენიათ?

მაგრამ ასე იყო საჭირო...

- რა და, ჯერ ერთი, ის ქმარი ტყუილად არ ეჭვიანობდა.

- როგორ თუ არა... ხომ გამოირკვა ბოლოს ყველაფერი.

- რა ყველაფერი...

- რა და, ქალის უბიწოება.

- კარგი გაჩერდი, გერასიმე... - აიმრიზა.

- როგორ თუ გაჩერდი... - ავიმრიზე მეც.

- როგორ და, ნამდვილად მოხდა იმათში რაღაც...

- რა რაღაც... რა!

- იცი ის შენ.

- არაფერიც არ მომხდარა, - გავუსაჩივრე ნათქვამი, - ხომ გაირკვა ბოლოს...

- არა, გენაცვალე. მე ყოველთვის ვხვდები, წყვილის დანახვაზე, მომხდარია თუ არა

იმათში რამე... ვხვდები და რა ვქნა.

- რითი...

- ეტყობათ, კოჭებში.

აღვშფოთდი:

- ახლა, შენ უკეთ იცი სცენარისტზე?

- აბა რა! - გამოცოცხლდა შალვა, - ოთხ თვეს გამნათებლად ვმუშაობდი.

- მაგ ფილმზე?

- არა, თეატრში.

ელაპარაკე ამას...

- არა ხართ სწორი, არა შალვა, - დამაჯერებლად ვუთხარი. მაგრამ ამ ვაჟბატონზე,

შალვაა თუ ვიღაც, ამან არ გასჭრა, და, საერთოდაც, ჩემს არგუმენტებს არ უჯერებდა,
მაგრამ მე მაინც დაბეჯითებით განვაგრძობდი:

- ბოლოს ხომ გაირკვა ზუსტად ყველაფერი.

- ეკრანზე - კი...

- აბა, სხვა რა გინდა... - ამოვისუნთქე.

- სცენარით გინდაც არაფერი მომხდარიყოს, მაინც მოხდებოდა... იქ.

- სად იქ, შალვა, კაცო...

- სად და ცხოვრებაში.

აყევი ახლა ამას... მაგრამ გავბრაზდი:

- რა იცი შალვა შენ! - გაცხარებულს, „თქვენობის“ თავი აღარა მქონდა, - რაზე შეატყვე
მაინც!

- ეტყობათ-მეთქი, კოჭებში... - და დააყოლა, - რა კარგი შლაპაა? იფ...

და მყისვე მისი ჩამოცილება გადავწყვიტე, ამეკიდა, რა იმასავით... აი, იმასავით, აი...

აი ტკიპასავით, ჰო. კატეგორიულად დავეკითხე:
- თქვენ საით წაბრძანდებით ახლა?

- სად მაქვს თქვენს იქით გზა... - არხეინად მომიგო, კიდევ კარგი, „თქვენ“ -ობითში
რომ მაინც ამყვა, მაგრამ მაშინვე გააბათილა, - ხომ გადავწყვიტეთ მე და შენ, ერთად
მოგვევლო ჭიათურის რაიონი.

- აარა, გენაცვალე, აარა, - ავნერვიულდი, - იძახით აქ სისულელეებს და...

- სისულელეებს რომ ვიძახდე, კამათში არ ამყვებოდი. ეტყობა, შენც შეგნიშნა რაღაც...

ტყუილ-უბრალოდ არ კამათობენ. აბა ახლა, მე რომ ვთქვა, მაგალითად, ასეთი რამ -
დუშეთის ფლოტი მსოფლიოში უძლიერესია - შემეკამათები, გერასიმე?

სულელი იყო ვიღაც... ტუტუცი, შტერი... ვინც დედმამიშვილების სადღეგრძელო

კიდევ შესვას, ჩემდა თავად...

- აბა, მოვიაროთ, აბა? - სულწასულად დამეკითხა, - აკი დავთქვით და...

- აარა, ბატონო, სრულიადაც აარა, - ისევ ავთრთოლდი, - ის სულ სიმთვრალის ბრალი

იყო.

- სიმთვრალემ შეგაცდინა, ხომ... - გულდაწყვეტილი დამეკითხა.

- დიახ!

- ცუდია, არა, ცუდი სიმთვრალე?

- ძალიან ცუდი. ვერ ხედავთ, რა დღეში აღმოვჩნდი? სად უნდა ვყოფილიყავ და...

- აბა, ცუდია? - დაკვირვებით მიყურებდა.

- ცუდ სიმთვრალეზე ცუდი ნამდვილად არაფერია ქვეყნად. - მტკიცედ განვუმარტე.

- ერთი რამაა ნამდვილად ცუდი...

დავინტერესდი აქ:

- რა, მაინც... შალვა?

რაღაცნაირად, სევდიანად შემომცქეროდა, მითხრა:

- რა და, გერასიმე, ცუდი სიფხიზლე. გლახა სიმთვრალეს კიდევ ეშველება... ცუდი

სიფხიზლე თქვი შენ...

სხვა გზა არ იყო - რაღაცით უნდა დამემტკიცებინა ჩემი უპირატესობა, სულ აიგდო
თავი, და გამოსავალს ვეძებდი. საათზე დამეხედა? არა, ეს ხომ უკვე ვცადე და,
უშედეგოდ, სხვა რამ იყო საჭირო, და მსუბუქად ჟრჟოლადავლილმა კუჭმა მიხსნა -
დილით რა ვჭამე, არაფერი და, ცოტათი მშიოდა, და მისი პირველხარისხოვან
რესტორანში დაპატიჟება განვიზრახე, თუკი მსგავსი რამ არსებობდა აქ. ჭიათურაში,
სადმე. თურმე, ყოფილა და იქით გავწიეთ, იმან - რუკზაკმოკიდებულმა, მე -
ჩემოდნით ხელში, და რადგან გარდერობი ზაფხულობით არ მუშაობდა, ფეხებთან
დაიდო იმან თავისი ბარგი, მე - ჩემი მოწყობილობა, მომცრო კაბინაში ვისხედით,
ზედ რომელიღაც ამღვრეული მდინარის პირას. აქ, რესტორანში, შალვასთან
დაძაბული თამაშისას, თავს საკუთარ მოედანზე ვგრძნობდი, რადგან რესტორნების
მაქვს გარკვეული გამოცდილება, დიახ, და ოფიციანტთან მსწრაფლ ხელში ვიგდე
ინიციატივა, რადგან არცთუ ისე ქათქათა სუფრა გამოვაცვლევინე, მართალია უარესი
მოიტანა, მაგრამ მაინც... ცივი შამპანური დაუდევრად, თითქოსდა უგულისყუროდ
ვიკითხე, მოვატანინე ორი, მერე ერთი უკან გავატანე, მაცივრის უმაღლეს თაროში
შესადებად, შევუკვეთე ხბოს მწვადი, სუკი „ხიზილალას არ ვენდე“ და ორი წიწილა,
ერთიც - დედალი; სალათა, კუჭმაჭი, ბორჯომ-ლიმონათი და ყველი რა სახსენებელია,
ანდა - მჟავეული. ბაზარში ოხრახუშისთვის გავაგზავნინე დამლაგებელი, წუთში
მობრუნდა, და ოხრახუშს ოსტატურად ვურევდი შამპანურით სავსე ჭიქაში, გაზი რომ
გასცლოდა - მძიმეა ისე სასმელად, დალოცვილი... მერე ქართულ პურზედაც
პროტესტი გამოვთქვი, გასაცხელებლად გავატანე ქუხნაში „კ“ -უხნას კი არ ვამბობ
ზოგზოგებივით, ჩვენ, ზოგიერთმა ქართველმა, თუკი საჭიროა, ვიცით მშობლიური
ენის ფასიც“,: და რომ გაივსო მშვენიერი, სხვათა შორის, ჭიათურის პირობაზე,
საჭმელ-სასმელ-სანოვაგით სუფრა, შალვამ შემაქო:

- ყოჩაღ, გერასიმე, მაქსიმალისტი ყოფილხარ, ჭეშმარიტი ქართველის ერთი თვისება

ნამდვილად გქონია.

- ხომ არ აკლია რამე? - სუფრას გამომცდელად დავხედე.

- კი.

ეს პირში მითხრა, გავოცდი ძლიერ:

- რა მაინც...

- ერთი, თუ კაცი ხარ, - თითი ასწია, - ლობიო ან შემწვარი კარტოფილი მოატანინე.

- რა, ამეებს სჯობს?

- ვინც ხორცს არ გეახლება, გერასიმე, იმისთვის - კი. და, თუ არ გეწყინება, მე ღვინოს

დავლევ.

- რატომ...

- გამათამამებს შამპანური. თანაც, მივეჩვევი და... ვინ დამალევინებს მერე.

ფუჰ, უპირატესობა ხელიდან მეცლებოდა. გუნება გამიფუჭდა და, რაღაცნაირად,
მეუხერხულებოდა თითქოს წიწილის კვნეტა, მარტო კაცი ჭამაშიაც ცოდოაო,
გაგიგიათ, ალბათ... მაგრამ უკანდახევა არ მჩვევია, ჭიქა ავწიე:

- გაუმარჯოს ყველაფერ კარგს, რაც ქვეყანაზე არის.

- ერთი ჭიქით სვამ ამას, გერასიმე? - გაკვირვებული შემომცქეროდა.

- ჰა, ორით იყოს, - ვთქვი და მეორე ჭიქაშიც ქაფის უნაზესი ვულკანი ამოვიყვანე,
კარგია შამპანური, ვენაცვალე მას.

- გაუმარჯოს, - თქვა შალვამ, - მაგის იმედით არ ვართ?!

მადა გამეხსნა. სუკი ჩავკბიჩე, აჰ, ოდნავ ძნელად მნებდებოდა, მე რომ მიყვარს, ისე;
ხბოც კარგი იყო, ნაზი, ცვრიანი, და წიწილაც კურტუმიდან რომ მივადექი, შალვამ
იკითხა:

- თქვენ ხინკალი თუ გიყვართ, ა, გერასიმე?

- გააჩნია გაკეთებულს, - მაინც ვფრთხილობდი, ავწონ-დავწონე სიტყვა.

- მე კი,. გერასიმე, ხინკალმა ერთ აღმოჩენამდე მიმიყვანა.

- აღმოჩენამდე? - გავიკვირვე და წამსვე იუმორი მოვიშველიე, - რა, ნიუტონის

კანონია?

- არა, ეს კუჭის კანონია, - სერიოზულად მომიგო, - ახლავე აგიხსნი, აგერ ვარ მე და

აგერ ხარ შენ. ხინკალი, გერასიმე, რაც უფრო გშია, სანატრელია უფრო, - შეუდგა
ახსნას, - ჰოდა, წახვალთ სახინკლეში რამდენიმე ჯეელი, დგახარ რიგში და აჰ, ჯერ
სხვებს გამოაქვთ, ნერწყვი გეძალება და შენატრი იმათ. მოაღწევს მერე, როგორც
იქნება შენი რიგი და, მოგაწვდის მაგრამ, რას მოგაწვდის მეხინკლე იგი - ცხელს,
აორთქლებულს, ჯადოსნურ ლანგარს, სულ ციმციმ მოგაქვს, და მრგვალ მაგიდას
წრეს შემოარტყამთ, ფეხზე დამდგარნი; მერე თქვენში ყველაზე დადებითი ადამიანი
მეზობლებიდან შავ წიწაკას ინათხოვრებს და მოაყრის, მაგრამ რას მოაყრის - მწვავეს,
მადიანს, ველურს - უჰუჰუჰ!.. მთლად ათრთოლდები, მაგრამ ცხელია... მერედა, შე
კაცო, ფრთხილად აიღე, შეუბერე სული, კარგად, დაკვირვებით, ცენტრში რომ
მოარტყა, უბერე, უბერე, ფრთხილად მოკბიჩე პატარაზე მერე და ახლა იქ ჩაბერე,
ოხშივარში, ჰუჰ! ზედ შიგ ცხვირ-პირზე გელამუნება, და მერე ფრთხილად,
ფრთხილად შეიწოვე გულბოყვდამთუთქავი წვენი, აჰ, რა ხსნარია, იფჰ! რომ
აგრილდება პატარაზე მერე, ღეჭე, ყლაპე და გუნებაში ნეტარებით იფიქრე: აჰმ-ჰჰ,
უხხმ-ჰჰ, და მორიგი ხინკალ-ჭიპის ურნაში ჩასაგდებად დახრა რომ გაგიჭირდება,
ამოიხვნეშებ და გაიფიქრებ - ე, ხომ არ მეყო? არა, კაცო, რა საკადრისია, აი ის აიღე, ის,
გვერდითა ცალი, ოჰოჰ, ცხარეა? - დააყოლე ქაფქაფა ლუდი, ყელს ვერ ჩაგირეცხს
კოხტა-ლამაზად თუ... ახლა, იქითას დასწვდი, ძამიკო, როგორ გიყურებს, გიყურებს
როგორ, აჰ, გეხვეწება, ნუ ეტყვი უარს, აიი, ასე, რა, სუნთქვა გიჭირს? რა უჭირს მერე,
სირბილით ხომ არ დაღლილხარ და, მაინც, მერე, იმ კანონს მაინც აღმოაჩენ - რომ
დანაყრდები კი არა, უკაცრავად პასუხია, ვრცლად რომ გაძღები, გენაცვალე, რო
დამძიმდები, მოფომფლოვდები და თვალზე რული ჩამოგაწვება, მთვლემარე,
ბუნდოვნად იგრძნობ რომ, ისევ ის ბითური ხარ, რაც მანამდე, ხინკლის ჭამამდე
იყავი. აბა?! - კუჭის კანონია ეს, გერასიმე.

სუფრაზე უხერხული დუმილი ჩამოწვა, ბარკალს ხელი ვუშვი.

- რამე ხომ არ მოგართვათ, ბატონო, ხომ არ გამოვაცოცხლო სუფრა? - დუნედ იკითხა

ოფიციანტმა, ფანჯარაში იბურებოდა.

- ჰა... არა, - ვთქვი მე.

იმან კი, შალვამ, ასე მომმართა:

- მიირთვით რამე, გერასიმე.

ჩემს პურ-მარილზე, მეპატიჟებოდა!

მაგრამ შამპანურს, ამხანაგებო, თავისი გააქვს. ასე იყო ახლაც, რასაც მეტს ვსვამდი,
ვმსუბუქდებოდი უფრო, და მსიამოვნებდა,. ისიც, სულელი, ღვინოს წრუპავდა და
შევსვით სხვადასხვა სადღეგრძელო, ამჩატებული, მეტის პატივით მექცეოდა, მეტი
ზრდილობით, ძლივს არ გაიგო ჩემი ფასი? მაგრამ რაღაცას აპირებდა, მგონი;
ეტყობოდა, რაღაცნაირად, მისივე გამოთქმისა არ იყოს, კოჭებში, თუმცა ფეხები
მაგიდის ქვეშ სულ არ უჩანდა - გამჭრიახი ვარ - ძალიან დატკბა, სულ თვალებში
შემომციცინებდა, ბატონო სიმაც მიწოდა ორჯერ... შვება ვიგრძენი, მჭიდროდ
მივეყრდენი სკამის ზურგს, მიდამოს გავხედე, საბაგირო გზები ჰქონდათ ჭიათურაში,
თურმე, კარგია, ყოჩაღ, მომეწონა ეს. მაგრამ რაღაცა გაბრაზება, მთელი დღე გონებაში
რომ მიღიტინებდა, სწორედ ახლა არ გამახსენდა? წამსვე ვიფეთქე:

- კი მაგრამ, შალვა, შუა ზაფხულში რატომ ათბობდნენ ვაგონს!

მაინცდამაინც არ აღელვებულა, ის კი არა და, მშვიდად მომიგო:

- რა გითხარით, აბა, ალბათ ნახშირი თუ აქვთ ასათვისებელი...

- როგორ თუ ასათვისებელი...

- ტყვილა ხომ არ გადაყრიან აბა?

- გადაყრა არ სჯობს ხალხის ამოხრჩობას?

- აჰ, ეგ არა თქვათ, საპასუხისმგებლო საქმეა ტყვილა რაიმეს გადაყრა, თქვენ კი უნდა
მოგეხსენებოდეთ ეს.
გამომიჭირა, ოხერმა და, ეს მდგომარეობა რომ განმემუხტა, მესამე ბოთლი ჩემით
გავხსენი, გამოზომილი, დახვეწილი მოძრაობით და, სანამ ჭიქაში ქაფი ჩადიოდა და
სითხე კი პირიქით, ამოდიოდა, უეცრად ჩემკენ გადმოიხარა და მითხრა:

- ერთი თხოვნა მაქვს, ბატონო სიმა. ნუ გამაწბილებთ...

ერიჰაა! აჰა - თავიდან ვგრძნობდი, რაღაცის გამორჩენა რომ უნდოდა ჩემგან, მაინც
გულთბილად, შედარებით, ვთქვი:

- მითხარი, შალვა.

- რა და, ბატონო სიმა, ერთი აზრი მომივიდა, თუკი გვიკადრებთ.

- რატომ არ ვიკადრებ, თუკი ნორმის ფარგლებს არა სცილდება, - და ადამიანურად

გავამხნევე: - ადამიანები ვართ მეც და შენც.

ნასვამი ვიყავ, თორემ ვინ ოხერი გაუყადრებდა თავს.

- რა და, ბატონო სიმა, ღამე მაინც აქ გვაქვს გასათევი და, სასტუმროში ოთახის ძებნას,
აგერ, აქავე, ერთი საათის სავალია ავტობუსით სულ, ბიცოლა ცხოვრობს მკვიდრი
ერთი ჩემი და, მივიდეთ ბარემ, სულ მეხვეწება, წერილობით, ეე, ამოდი ერთი, რა
იქნება, ამხანაგებით, შალვაო და, კაი ქართულად დაგვიხვდება, მშობლიურ-
ტკბილად, ბატონო სიმა, ბევრს კი ვერაფერს შეგპირდებით, მაგრამ სიმინდზე
გაზრდილ ქათამს დაგიკლავთ, ჭყინტი ყველი და პრასი ექნება, ქოთნის ლობიო,
კეცის ჭადი და ნამდვილი ღვინო, ქვევრიდან მცირე ზვირთებად ამოლიკლიკებული,
- და საცოდავად დამეღრიჯა, - ავიდეთ, რაა?

- არა, ახ, არავითარ შემთხვევაში, - კატეგორიულად განვუცხადე მე.

- რატომ, ბატონო, სიმა...

- რატომ და, ვიცი, წამოიწყება იქ დედმამიშვილების სადღეგრძელოები!

- რა უჭირს მერე...

- არა. - ვთქვი კვლავ მე, შეუვალი ვარ, როდესაც ამას საჭიროება მოითხოვს, მაგრამ
განაგრძო:

- რა იქნება, რა, ბატონო სიმა, პატივი დაგვდეთ...

- არა-მეთქი. აჰ! - ამ შეძახილით გავკიცხე და ხელისგული მაგიდაზე

მრავალმნიშვნელოვნად დავდე. ახლა კი მივხვდი - ამიყვანდა იქ, სადღაც სოფელში,
დამალევინებდნენ რაღაცა ღვინოს, გაშლიდნენ ქეციან პურ-მარილს ისეთ დაბალ
მაგიდაზე, წელში რომ გაგწყვეტს, მერე კი, შემთვრალს, შემაცოდებდნენ თავს -
მარტოა აქ, მოხუცია, გამოყრუვდაო და, თქვენი ჭირიმე, ეგებ ქალაქში
გადმოვწეროთო და, ან მასალა ენდომებოდათ რაიმე, გამომტყუებდნენ დაპირებას და
მისამართს, მერე ქალაქში რაიმე ძღვენით მომადგებოდნენ და, ამათი თავი მქონდა
მე? აქაც კი ვიჯექი გაწყობილ მაგიდასთან, კოხტად.

- მაშინ, ბატონო სიმა, აქ შევსვათ დედმამიშვილების სადღეგრძელო, - მითხრა.

- აჰ, არა, არა, - გავასავსავე ხელი, - მაგ სადღეგრძელოს დამლევი არ ვარ.

- რატომ, პატივცემულო, - დაინტერესდა.

- იმიტომ. მორჩა! - მკვეთრად მივუგე.

- კაი, ბატონო, - მაშინვე დამეთანხმა, - აბა, მე დავლევ და, მისმინეთ მაინც.

- კი, სმენით - გისმენთ.

- ჩვენ სამნი ძმა ვართ, კეჟერაძეები, და ერთი დაც გვყავს, გაგვიმარჯოს ჩვენ. ერთი
გვყავს კიდევ, ბიძაშვილი, დედის მხრიდან და, დედაჩემი კი სანაძის ქალია, ბატონო
სიმა, დედმამიშვილებში არ გვერჩევა ბიძაშვილი ის.

ძაან არ მაინტერესებდა? ვარიდებდი თვალს...

- ჩვენ, სამნი ძმანი კეჟერაძე და ბიძაშვილი ჩვენი, სულ სხვადასხვა გზით წავედით
ცხოვრებაში: აგერ, მიხეილი ჩვენი, სანაძე, წავიდა ადამიანთა შორის უკეთესი
ურთიერთობის დამყარების გზით, ხოლო მეორე ღვიძლი ძმა, ვასიკო, წავიდა
ლიტერატურის სიყვარულის გზით.

ალმაცერად გადავხედე აქ:

- და თქვენ? თქვენ საითკენღა წახვედით, შალვა?

- მე ყველაზე რთულ გზას დავადექი, - თქვა მან, - მე წავედი სოფელ-სოფელ

წოწიალის გზით.

- კი მაგრამ, რატომ?

- ერთი რამის სიყვარულით, დაფარვა რომ სჭირდება.

- რაა ასეთი? - ჩავაჯინდი.

- მერე გეტყვით... როდესმე, სხვა დროს.

- რა, ლიეპაში წამომყვებით თუ... - კვლავ იუმორი მოვიშველიე.

- აჰ, ლიეპაში რა მინდა, კაცო... ლიეპაში კი არა, აქ ვერ ავსულვარ, ბიცოლას სოფელში,
სადაც...

გავაწყვეტინე:

- თამადაო, ჩანჩალაო... - ვეხუმრებოდი.

- გაუმარჯოს, აბა, ჩემს და-ძმებს კეჟერაძეებს, მიხეილს ჩემსას, თქვენ არ გყავთ, ვიცი.

- რა იცი? ჰა... - დავიბენი.

- კიბეზე არ მითხარით?

- რომელ კიბეზე...

- თბილისის ვაგზლის.

და, ლაპარაკი რომ მსწრაფლ სხვა რამეზე გადამეტანა, ჭიქას წამოვავლე ხელი: -
დედმამიშვილებს გაუმარჯოს.

და, საოცრებავ, არ მივიყუდე? აკი დავთქვი, რომ... არ შეიძლება, გულში ვიძახდი,

აარა-მეთქი, მაგრამ მაინც - ყლუპ, „ეს სადღეგრძელო გაგაფუჭებს - ჩემს თავს
ვეუბნებოდი და მაინც - ყლუპ, „ბოლომდე მაინც ნუ გამოცლი“ - ყლუპ, „რას სჩადი,
კაცო“ - ყლუპ, და გამოვცალე ამასობაში, მე სულელს, მაინც კიდევ მინდოდა, ჭიქა
მაგიდაზე იდგა, მე კი ჭიქაზე შემომეჭდო უგნური თითები და, გამიგო კიდეც, მყისვე
შემივსო, მითხრა:

- ძალიანა გთხოვ, მიხეილის სადღეგრძელოც მიირთვათ, ბატონო სიმა. იგივ

დედმამიშვილია ჩემი...

მაშინვე დავუჯერე:

- ეს გაუმარჯოს ლიტრა... ტერატუტურის... - ენა ამებნა.

- აჰ, არა, არა, ის ვასიკოა... დირიჟორია ეს...

- გაუმარჯოს ყველა დირიჟორს... თავისი ჯოხით...

- აგრე იყოს, ამინ, - და გამამხნევა, - ოო, ეგრე სჯობს, მასე, ბატონო სიმა, ბოლომდე
დაცლა - ვაჟკაცურია.

ახლა რომ ვუკვირდები, იმჯერადაც დედმამიშვილების სადღეგრძელომ დამღუპა -

შექანავებული, ცხვარივით დავდევდი აღგზნებულ შალვას, ვისაც მყისვე
დავთანხმდი სოფლად ასვლაზე, მერე მითხრა, რომ სოფელში ჩემი ამ ძვირფასი
ტანსაცმლით გამოჩენა შეუსაბამობას გამოიწვევდა ერთგვარს, და მაყიდინა
უნივერმაღში ხამი ტილოს შარვალ-ხალათი, ვაი სირცხვილო - სადღაც ბუჩქებში
გადავიცვი, მოვჩანდი კიდეც ალბათ, კარგი სამოსი - ჩემოდანში მზრუნველად ჩადო,
შლაპაღა შემრჩა ძვირფასი თავზე, და მილოცავდა აღჭურვილობას ახალს, რომელსაც,
მისი შეხედულებით უბრალოსა და მშობლიურს, „ტყრუშულს“ უწოდებდა,
ბიცოლასეული ღობის სახეობიდან ნასესხებ გამოთქმას; ბილეთების აღება დამასწრო,
რადგან მე ჩემოდნიანა ერთ ადგილას ვიყავ, გაღიმებული შემომეგება:
- ა, მაშ, მივდივართ, პატივცემულო ბატონო სიმა?

- კი, - და დავეჭვდი, ნასვამიც კი, საზრიანი ვარ, - კი მაგრამ, იმანო... - სახელი

დამავიწყდა, - ჰო, შალვა... - და სახელი კი გავიხსენე, მაგრამ ახლა სათქმელი
დამავიწყდა, და გავიხსენე ისიც. - აი, ეგ შენი ბიცოლა, შალვა, რომ არ დაგვიხვდეს, ა,
შალვა?

ერთხანს მიყურა, და გაუბრწყინდა სახე, ჯიბისკენ წაიღო ხელი:

- აგერ არა მაქვს იმისი სახლის გასაღები?

და ამოაძვრინა კიდეც - პატარა, ოქროსფერი, კოხტა.

- კარგი, შალიკო... - დავეთანხმე, პატარას თითქოს ვბარბაცებდი, დიდი ამბავი, მერე

რა... და მემშობლიურა შალვა მერე უცებ, რა იყო მაინც, რა ჭირი მეტაკა, მხარზე
მოვხვიე ტყრუშულსახელოიანი ხელი: - ჩი-იტი გვრი-ტი მო-ოხ! ვეეუულშიიი...

- ზემო იმერეთს, ბატონო სიმა, ნამდვილ იმერეთს, საქართველოს ვნახავთ... -

აღტაცებული იმეორებდა, გავაწყვეტინე:

- ძალიანაც კარგი.

და ავტობუსთან, უკანასკნელად შეჭოჭმანებული, ისეთნაირი ვედრებით მითხრა: -

წავიდეთ, რაა...

წავიდეთ, ჯანდაბას, კარგი - ხელი ჩავიქნიე და ისე - უბრალოდ, ჰაი-ჰაიზე რომ არ

დავთანხმებულვარ, რიხიანად დავუსაბუთე კიდეც, ასე ვთქვი მე: - ლუკმა გავარდეს,
ჯამში ჩავარდეს.

აი ასე ვთქვი მე, მიყვარს ხალხური პოეზია.

პატარა ავტობუსში ჯერ თითქოს სიხალვათე იყო, ჩვენ-ჩვენ ადგილას მოვკალათდით,

მაგრამ როგორც კი დაიქოქა მანქანა, იხუვლა ხალხმა, სად იყვნენ იქამდე მაინც,
შეშფოთებული ზეწამოვიჭერ, მაგრამ ნურას უკაცრავად, ვეღარ ჩავიდოდი, ადამიანი
კი არა, ლაზერის სხივი ვეღარ გააღწევდა გარეთ, და ისევ მოწყვეტით დავჯექი,
რადგან ვიღაცა ქალი მიზანსწრაფულად წამოვიდა ჩემი ადგილისკენ, თავიდან ჯერ
ცოტათი ამან გამომაფხიზლა; შალვამ დაუთმო იმ ქალს თავისი სკამი, და მეც
მომიხდა პატარა ხანში წამოდგომა, რადგან ქათმები დამადეს მხარზე, ფუჰ, ცოცხალ
ქათმებს ვერ ვიტან, ქათმები შემწვარი ან მოხარშულია მხოლოდ კარგი, ნასვამმა,
მძიმედ ავითრიე წელი და ქათმებიანი ქალი, ჩემს კუთვნილ ადგილზე: არხეინად
მოკალათდა! ვიღაცის ფეხებზე კი ვიდექ, მაგრამ მეც ფეხზე ვიღაცა მადგა, საშინლად
ჭყვიტინებდა სადღაც კუთხეში ცოცხალი გოჭი, აღმართში გაჭირვებით
მიხროტინებდა ავტობუსი, და უცებ სადღაციდან შალვას ხმა შემომესმა:

- რავაა საქმე, გერასიმე, ვინმემ ხომ არ დაგაბიჯა ფეხზე!

ჰაიი, თაღლითი... კვლავ „გერასიმეზე“ გადავიდა, აქ რომ დამიგულა: ამ ხალხში
ჩაჭედილი. თვითონ არ ჩანდა, სადღაც წაეღო მძლავრ ნაკადს, გავიტრუნე და, ისევ,
კვლავაც არ შემომესმა?!

- სად ხარ, გერასიმე, ხომ არ წაგივიდა ამ შეუჩვევლობაში გული!

ხამსები ყუთში, კიდევ რაღაც წესრიგისდამიხედვით აწყვიან, ალბათ, მე კი,

საცოდავს, ბეჩავს, გადაჩვეულს საერთო ტრანსპორტს, ამ სისასტიკეში გამქირდავი
სიტყვების მოსმენაც მიხდებოდა, მთლად გავიხვითქე, ხალხი კი შალვას ყოველ
წამოძახილზე მე მიყურებდა - ჩემი ტყრუშული შარვალ-ხალათის მიუხედავად,
შემიცნეს, უცხო... და ერთხელაც რომ დამიძახა: „როგორ ხარ, გერასიმე!“ „კარგად“ -
ვითომც ომახიანად გავეპასუხე, მაგრამ ჩემს ფეხებზე მდგარი კაცი ძალიან შეიჭმუხნა
და მისაყვედურა: „რაა, ბატონო, მთლად გამიხეთქე ყურის ბარაბანი“ - ელაპარაკე,
ამათ...

იგი კი, შალვა, აღარ იშლიდა: „მოსახვევია ახლა, გერასიმე,. გამაგრდი იცოდე
კაჟივით!“, „ორმოა აქ მოსალოდნელი მკვეთრად გადამხრელი, გერასიმე, არ
შემარცხვინო!“, „ვინმეს ტომარა ხომ არ მოგედო, გერასიმე, იმ ნაღრძობ ფეხზე!“,
იმდენი იძახა, შემომეცალა ხალხი, თანაც ჩავიდნენ ზოგ-ზოგები და, უფრო უცხოდ
და ყასიდად ვიდექ... მერე, გაჩუმდა, როგორც იქნა და, სიმთვრალეს, თუნდაც
გაბზარულს, მაინც თავისი გააქვს - სულ ცოტათი წინ გადავინაცვლე და ვიღაც
ბავშვიან ახალგაზრდა ქალს, თავთით დავადექი, გულისპირი ჰქონდა შემთხვევით
მოღეღილი, წამძლია სულმა და თვალი დავადგი, და რომ ვერ შეემჩნია ჩემი მზერა,
აქამდე ხელში ჩაბღუჯული, დაჭმუჭვნილი შლაპა გავასწორე და ჩამოვიფხატე, და
თუმც დაჟინებით, მაინც შენიღბვით ჩავცქეროდი, მაგრამ ქალი საერთოდ ალღოიანია
ხანდახან ოხერი, მაინც მიმიხვდა და, რა ქნა, თუ იცით? - არ დამიჯერებთ - მთლად
ამოიღო ცალი ძუძუ, ბავშვს პირში ჩაუდო და, ხალხის გასაგონად - წარმოგიდგენიათ?
- მიმართა: ჭამე, გენაცვალე, თორემ ბიძია წაგართმევს... და ამომხედა, აჰ, ჩემი ბედი!
მაინცდამაინც ასეთს უნდა გადავყროდი? ატყდა სიცილი ავტობუსში, მაგრამ რა
ატყდა... იმანაც, შალვამ, წამსვე გამომძახა: „რაშია საქმე, გერასიმე, შენზე ხომ არ
იცინიან, ხომ არ მომჭერი თავი!“ ხედავდა ალბათ, ყველაფერს, ოხერი, მაგრამ რა
დავაშავე მაინც ასეთი, დასაცინ-მასხრად რომ ამიგდეს, გამექცა ისე, უბრალოდ,
თვალი, აკი თქვა კიდეც ცნობილმა პოეტმა აკაკიმ - „საამო არის საცქერლად, დიაცის
უბესავითა...“ ექსპონატივით ვიდექ, სიცილით ცრემლმორეული მთელი ხალხი
დიაცის უბესავით ახლა მე შემომყურებდა, კიდევ კარგი რომ, ის ქალი სადღაც ახლოს
ჩავიდა, თუმცა კიდევ კარგი კი არა, პირიქით, უარესი გამოდგა ეს, რადგან მტკიცედ
მქონდა გადაწყვეტილი ავტობუსის დატოვება და ჭიათურაში დაბრუნება, ლიეპა
თითქმის აღარ მახსოვდა, ჭიათურაზე ვოცნებობდი, წარმოგიდგენიათ? - მაგრამ იმ
ქალს ხომ ვერ ჩავსდევდი, შემდეგი სოფლისთვის გადავდე ჩემი ეს განზრახვა, და
გადაუხვია კიდეც ავტობუსმა, რაღაც დანჯღრეულ, საცალფეხო გზაზე ახრიგინდა.
ვაჰ, ჩემი ბედი, და საბოლოოდ იმან გამომაფხიზლა, რაღაც ტომარა რომ შეხტა უცებ
და ჩემკენ გადმოხტა, და სანამ შექანავებული გული დამიმშვიდდებოდა, კიდევ
კარგი რომ, მივხვდი - გოჭი ეყოლებოდათ შიგ, თანაც, ფუიჰ, ცოცხალი.

... ჩემი საათი შვიდის ნახევარს აჩვენებდა, ავტობუსიდან რომ გადმოვედით.

მაინც ძალიან ცხელოდა, მთლად დამისველდა გადახახუნებული შუბლზე მწარედ,

ცხვირსახოცი. ეს შალვა ისე დაძაბული იცქირებოდა ირგვლივ, ასე მეგონა, ვიღაცას
ეძებს-მეთქი, უნებურად თვალი გავაყოლე, მეც დავტრიალდი ადგილზე, მაგრამ აჰ,
არა, არავინ ჩანდა. რა ჯანდაბა და ოხრობა აფაციცებდა აბა, სულ ვერ გავიგე...
როგორც იქნა და,. მომიბრუნდა, მითხრა:

- ბატონო სიმა, არ გეწყინოთ და, საქართველოს პატარა მონაკვეთი ფეხით გვაქვს

გასავლელი...

მსწრაფლ შევიცხადე:

- ძლიერ შორსაა?

- აგერ იქ, იქით, მანდ არა, აი იქით, სახლები რომ მოჩანს...

კარგა გვარიანი მანძილი ჩანდა, უკმაყოფილოდ ამოვიხვნეშე. ჩემოდანს დავწვდი,

გაბრაზებული ვიყავ. მოსახვევთან ვიღაც ბებერი შემოგვეფეთა, როგორღაც,
დაეჭვებულმა მოგვმართა:

- გამარჯობათ თქვენი?!

- კაი გამარჯობათ, ბატონო, - ხალისიანად შეაგება შალვამ, - როგორი ამინდებია აქეთ?

- რა უჭირს, კარგი, - უთხრა ბებერმა და, თითქოს რიო დე ჟანეიროს გარეუბანში

შევხვედროდეთ ერთმანეთს, გახარებულმა გვკითხა: - ქართველები ხართ, ბიჭებო?

ალბათ შალვას რუკზაკმა თუ შეაეჭვა, ან - ჩემმა შლაპამ, გავღიზიანდი, მივუგე:

- არა!

აის ბებერი დაკვირვებით შემომაცქერდა, მერე დამიყვავა, თავისი ჭკუით: „კაი

ბატონო, კაი ბატონო, კაი ბატონო...“ შალვამ კი, ჩემით ძალიან აშკარად
გულდამწვარმა, ვითომ გამოსავალი იპოვნა:

- ნუ გეწყინებათ, ბიძაჩემო, ნერვიულია...

- რა უჭირს მერე, - თქვა ბებერმა და მხარზე ტომარა შეისწორა, - მასეთები ხდება?

მშვიდობით გევლოთ...

- კარგად ბრძანდებოდეთ, ბატონო, - დაადევნა შალვამ და მაშინვე დაბალის ხმით

მისაყვედურა: - გეთქვა, რაღა - ჰო...
- რატომ უნდა მეთქვა! - გავცხარდი, ნერვიული ვარ, - ქართულად გამოველაპარაკეთ
და რა უნდოდა მეტი! კუდს ხომ არ გავუქიცინებდი კიდევ...

უზრდელი, თავხედი - აქ ორიოდ ნაბიჯით დაიხია და ერთ ადგილას დაკვირვებით,

ხაზგასმულად შემომხედა. წელში გაიმართა, მისაყვედურა მერე:

- უნდა გეთქვა - ჰო...

- არ უნდა მეთქვა, არა!

- შენ იცი შენი საქმე... - სწრაფად დათმო და, კვლავ იაგრესიულა, - მაგრამ შენ შენი
საქმე იცოდე, მეტი არაა ჩემი მტერი...

საცა არა სჯობს, გაცლა სჯობსო, უთქვამს ბრძენს, გაჩუმება ვამჯობინე. მაგრამ
მთლიანად ვერ გავეცლებოდი, დედმამიშვილების სადღეგრძელოს გადამკიდე, იმის
ტერიტორიაზე ვიყავ.

- აბა, შევუდგეთ ჩვენ-ჩვენ კუთვნილ გზას, - მხნედ გამოაცხადა შალვამ, - აი, ეს

სიმინდის ყანა გვაქვს გადასალახი, შენ იცი, გერასიმე, როგორ მშრალადაც გამოხვალ,
ხომ არ გეშინია მაჩვის?

- მაჩვის კი არა... - წავიბუზღუნე.

შრიალ-შრიალში, ოღროჩოღროში მივაბიჯებდი, გული მიცემდა. სად ვიყავ მაინც,

საით მივდიოდი, მაღალ სიმინდში არაფერი ჩანდა, მიცემდა გული. მარტო ვიყავი,
შალვა არსად ილანდებოდა, წახრილს, ქურდულად მიმქონდა ჩემი საკუთარი
ჩემოდანი, ალალბედობით მივიკვლევდი გზას.

- როგორაა საქმე! - როგორც იქნა, შემომესმა.

- კარგად, კარგად! - გახარებული შევეხმიანე.

- ასე იარე, ასე, ჩემი ხმისკენ! ხომ არ გიჭირს რამე!

- არა! - გავძახე.

- თუ გაგიჭირდება რამე, დაიძახე - ვაშლიი! კარგი?

- კარგი, შალიკო!

როგორც იქნა და, გავაღწიე იმ ყანას თავი, და შემომესმა წყლის რაკრაკი, როგორც
იტყვიან. მომცრო ღელესთან შალვა იდგა, დაფიქრებული დასცქეროდა წყალს. მერე
მე მიყურა ერთხანს , და გულით მთხოვა:

- ხუთ წუთს ვერ დამითმობთ, პატივცემულო?

- რაშია... საქმე...
- ვიპკურო მინდა, გერასიმე, წყალი...

მხრები ავიჩეჩე, შალვა კი იქვე, მაღალ ბუჩქნარში შეიმალა და, პატარა ხნის მერე
საცურაო ტრუსში გამოწყობილი წარმოსდგა ღელის პირას. რად უნდოდა ასეთი
საგანგებო აღჭურვილობა, კოჭებამდე თუ მისწვდებოდა წყალი; ფეხი რომ შედგა,
იმის მაგივრად მე გამაჟრჟოლა, მაგრამ შალვა მხნედ დაიხარა, ორთავ პეშვით ამოიღო
წყალი, გაიმართა და, ისე გემრიელად შეისხა მკერდზე, გული დამწყდა და,
გაკვირვებული, თანაც შურით შევცქეროდი, როგორ გრილდებოდა ამ პაპანაქებაში -
მთელი ეშხით... მერე ღელეში საერთოდ გაწვა, ხელ-ფეხს იქნევდა, კოტრიალობდა,
მზეზე და წყალში ნებივრობდა, ოხერი, და რომ შემომხედა, თითქოს მიმიხვდა შურსა
და სურვილს, ნელა წამოდგა, ხელით მოიჩრდილა მთლად სველი სახე, დაკვირვებით
მათვალიერებდა, და მერე მკითხა:

- გული ხომ არ გაქვს ცუდი და გლახა?

- არა, მე მგონი.

და უცხო რამ ბგერები, ნაზი და მოთბო, გაერია ხმაში:

- მოდი აბა, გერასიმე, წყალში.

... ვხვანჩალაობდით, ჰეჰ!

10

სანამ იმ საშინელ ამბავს მეტყოდა, სუყველაფერი კარგად იყო - მასპინძლის სახლი

შორიახლო მეგულებოდა, გაგრილებულნი, ჩამავალი მზის სხივებქვეშ ვიწექით,
ორთავე თვალი მილულული მქონდა, უგუნებობა გადამეყარა - წყლით. სოველ
სახეზე მოთბო შუქი მადგა, სიგრილეს მწოვდა, ნაზად მთენთავ ნეტარებას მმატებდა,
კარგია მაინც, რაც არ უნდა იყოს, მზე. მერე პირქვე გავწექ, ხელები გავშალე, კოხტად
დავმძიმდი და, აი სწორედ მაშინ, მალიანად რომ გავიზმორე, ასე წამოიწყო:

- თუ არ გეწყინებათ, ბატონო სიმა, სიმართლეს გეტყვით.

ვინ თქვა, წინათგრძნობა არ არისო, ნამდვილად არის, რაღაცა ცუდი მაშინვე მიგრძნო
გულმა.

- რა სიმართლეს... კაცო?

- რა და... შემომხედე ჯერ, ვაჟკაცურად, თვალში.

ღელის პირას წამოვჯექი და, მოლოდინით მივაპყარ მზერა, იმან კი განზე გაიხედა,
თითქოს ცოტათი დამორცხვებულმა, თითით აჩიჩქნა მიწა, და მითხრა მერე:

- მე ამ სოფელში არავითარი ბიცოლა არ მყავს, გერასიმე.

სანამ რაიმეს მოვისაზრებდი, და ამოვიღებდი ხმას, იმ ციცქნა ღელის კალაპოტში
ბლომად წყალმა ჩაიარა.

- როგორ თუ...

- არ მყავს და, რა ვქნა. - და ვითომ, ამიხსნა: - თავს ზემოთ ძალა არ არის.

- რანაირად... ა... ბიცოლა ხომ... - და, გაოგნებულმა, უცებ ვიფეთქე, გონება

დამებინდა: - როგორ თუ არ გყავს! რაშია საქმე, ბოლოს და ბოლოს! რაღას
მეპატიჟებოდა აქეთ... მე შენ გიჩვენებ! სადაა ტელეფონი!

აქ გაიბადრა, ღიმილ-ღიმილით მითხრა:

- აგერ იქ, ჭალაში, მესამე ხეზე ჰკიდია, გერასიმე.

მაგრამ არ მიმიხედია, არ მოვტყუვდი; გამახსენდა:

- ის გასაღები რომ მაჩვენე? არა, არა, კი გყავს, გყავს, როგორ არა, - ათრთოლებული,
თავს ვიმხნევებდი, - კი გყავს ბიცოლა აქ შენ, ეე...

- შალვა ბატონო.

- კი გყავს ბიცოლა შალვა, აქ,. შენ...

- ის გასაღები, ბატონო სიმა, ჩემი ღვიძლი ძმის, ვასიკოს ფოტოატელიისაა.

თბილისში, ღამღამობით, იქ მძინავს ყარაულივით, უხელფასოდ,. კოხტად...

- ვინ ვასიკოა... რა ფოტოატელიე...

გაკვირვებულმა, დამანამუსა:

- როგორ, არ გახსოვთ ნუთუ, ბატონო სიმა, დედმამიშვილების სადღეგრძელო?

გულშემოყრილი, წყლის პირას ვიჯექ.

11

კარგა ხანი რომ გავიდა, სანამ ვიტყოდი, ხმადაბლა, სხვათა შორის:

- კი მაგრამ, მე აქ რატომ წამომიყვანეთ?

- არ გეწყინება, გამოგიტყდე?

შევხედე:

- არა.

მყისვე წამოდგა, გაიარ-გამოიარა, მითხრა:

- კარგი ადამიანი ხარ შეიძლება შენ, გერასიმე, მაგრამ უნდა გაგაადამიანურო უფრო.
 fb.com/groups/ellib
- გამა... ამამადამიანო? - ავიბენი, რაებს ამბობდა, - ისეთი რა მჭირს...

- შენს საქციელში, გერასიმე, ვაგზალშიაც და ისეც, საერთოდ,

სამშობლოდავიწყებული კაცი იგრძნობოდა.

- რადავიწყებული?

- გაიგე, კოხტად.

ერთხანს სიძულვილით შევცქეროდი; რომ შემძლებოდა, ცემით გავასიებდი, მაგრამ

დაკუნთული იყო ოხერი, ტანზე.

- რაზე შემატყვე მაინც...

- ეტყობათ ხოლმე კოჭებზე, გერასიმე, თანაც, ისე ამაყად, ისე ქედმაღლურად გაუშვი
მძღოლი...

- ეს მაინც როგორ...

- წმინდად გაპარსული ნიკაპი მცირედ და მკვეთრად რომ ასწიე მხოლოდ...

- და შენ... ახლა... უნდა გამამადამ... ადამუნო... იანამურო? - კვლავ ავიბენი, ფუჰ, ეს

მრავალპირიანი ზმნები, მაგრამ მიმიხვდა:

- დიახ.

- კი მაგრამ, როგორ!

- როგორ და, აქ, ზემო იმერეთში ხომ ამოგიყვანე... მიპასუხე, მითხარი!

- კი!

- ხომ გაგაბანინე ტანფეხი საქართველოს წყლით?

- სულ საქართველოს წყალში არა ვარ, შალვა?

- სად, დაკარგულო...

- აბაზანაში, სად...

- აჰ, ის სულ სხვაა.

- რატომ, ვითომ...

- იძახე ახლა რატომ და ვითომ... სხვაა და, რა ვქნა.

აქ რაღაც ჩიტმა უეცრად - ფრთხა და, წამოვიკრიფე, ეჭვებმა დამსერა, ფრთხილად,.

შეპარვით დავეკითხე:

- კი მაგრამ, ახლა რაღას მიპირებ...

- ერთი ღამე მაინც უნდა გაგათევინო აქ, ზემო იმერეთის ცის ქვეშ, და მერე წადი,
სადაც გენებოს.

- კი მაგრამ, რატომ!

და ისევ ის არ მომიგო, მრავალპირიანი?

- გასაადამიანურებლად, ტკბილო. აგერ, შეხედე, როგორ ღამდება... იხილე საოცრება

იგი, გერასიმე ჩემო!

რა საოცრება, რის საოცრება - უბრალოდ. ბნელდებოდა.

- იცოცხლე, კაია, კარგი, ლიეპა და კარლსრუე, გერასიმე, მაგრამ სამშობლოც უნდა

გიყვარდეს, და რომ გიყვარდეს, უნდა იცნობდე, აბა, იქითკენ გაიხედე, რა ხაზებია,
გერასიმე, და რა სირბილე... აგეე, იქით, ჩრდილებს შეხედე... სად ნახავ ამას, ამ
იმერეთის, ზემო იმერეთის გარდა...

რისი ხაზები, რაის სირბილე... განაგრძობდა ის:

- რა სიმწვანეა, რა უცნაური...

მწვანე იქნებოდა ბალახი და ყანა, რა იქნებოდა აბა... ხმას დაუდაბლა:

- აქ დედამიწა არაა ავად, გერასიმე.

ჩურჩულ-ჩურჩულზე გადავიდა და, საცურაო ტრუსში გამოწყობილი, ათვალიერებდა

არემარეს, როგორც იტყვიან; აღარ მესმოდა იმისი უთავბოლო სიტყვები, ისევ მეტაკა
ჩემი დარდი, ისევ ვიფეთქე:

- კი მაგრამ, რა უფლება გქონდათ მაინც, აქ რომ წამომიყვანე?

მსწრაფლ გაიკვირვა:

- რა უფლება მასწავლებლობას უნდა...

დავანამუსე:

- მასწავლებელი ხარ ჩემი შენ, შალვა?

- ამ მიდამოში, კი.

- და მე - შეგირდი?

- არა, - მითხრა და,. შემომაჩერდა, ამხედ-დამხედა, მათვალიერებდა როგორ...

- რა ვარ, შალიკო, აბა...

- არ გეწყინოს და, ბითური ხარ გერასიმე, შენ.

მაგრამ დაკუნთული იყო ოხერი, ტანზე... - მიწას კი ნუ ჩაჩერებიხარ, გერასიმე, იყურე
ირგვლივ... და არ წააგებ.

ეეჰ, რას ვაგებდი, მე კი ვიცოდი, დრო ხომ - ფულია... ტყრუშულ ხალათმოხურული,

თავჩაქინდრული ვიჯექი ისევ, იმან კი, შალვამ - თავხედმა, ბრიყვმა, მხარზე ვითომ
ნუგეშის ნიშნად დამადო ხელი:

- რას მოგიწყენია, რომ მოგიწყენია, ა, გერასიმე, რასაა რომ მოგიწყენია, შე კაი კაცო, -
მცირედ შემაჯანჯღარა და, ვითომც გამამხნევა, თავისი ჭკუით, მერე: - ეგ არაფერი,
სიმა-ბატონო, ნამდვილად ვიცი, ორი-სამი საუკუნის შემდეგ შესაძლოა სულერთი
იყოს, მე ამ სოფელში ბიცოლა მყავდა თუ არ მყავდა, აბაა, გერასიმე.

12

ჯერ ის იყო და, შემოგვაბნელდა, სახლები შუქად გადაიქცა, პატარა ხანში მაგრად
ბნელოდა. მე ჩემი თხელი სვიტერი გადავიცვი, მერე - ნაქსოვი პერანგი, მერე -
ჩვეულებრივი იშვიათად კარგი პერანგი „სად ვაფუჭებდი?“ და, ისე ძალიან აცივდა,
გაჭირვებულმა, მაისურიც კი წვალებით ჩამოვიჭიმე, მაკანკალებდა მაინც, მუხლებზე
ხელებშემოხვეული, მოკუნტული და უმძრახად ვიჯექ. იგი კი, შალვა, რაღა თქმა
უნდა, ახლა - ჩაცმული, მუქშავ აჩრდილად მიმოდიოდა და, მე, ზაფხულის სუსხით
ათრთოლებულს, თავისი ჭკუით, ჭკუას მარიგებდა. მეუბნებოდა ასე:

- იცოდე, თუ გსურს, გაიგო, შენს ირგვლივ მყოფთაგან ვინ როგორია, რაიმე ცუდი
ჩაიდინე, ოღონდ ისეთი კი არა, ქვეყანა რომ დააქციო, არა, მცირედი, გაგიჭირდება
თუ რა შენ ეს, გერასიმე - ხანდახან განგებ რაიმე სისულელე წამოროშე, მოკლედ,
ილაპარაკე მოფიქრებულად და ვინც ყველაზე სულელია, ყველაზე მეტად გაიცინებს
ის, წავა, მოჰყვება ათასგან შენსას, თავისი თავი რომ აღიმაღლოს.

უუჰ, ციოდა... იგი კი მეუბნებოდა ასე:

- ანდა, გერასიმე, ღმერთმა დაგვიფაროს და, შენისთანა გამოსული კაცი უხამსი

ფოტოსურათების შეგროვებას თუ დაიწყებ, ყველაზე მრუში ვინცაა, სხვების
დასანახად ყველაზე მეტად აღშფოთდება ის. ეს იმიტომ რომ, რა ქნას, იმანაც - ჩვენ,
ადამიანთა დიდ უმეტესობას, რატომღაც გვინდა, მუდამ იმაზე უკეთესები ვჩანდეთ,
ვიდრე სინამდვილეში ვაგდივართ. მაგრამ, მსგავს შემთხვევებში მიუხედავად
აღშფოთებისა, სინამდვილეში ვიყიდებით უფრო, ტკბილო.

ფუჰუჰ, ციოდა... საათს დავხედე, თერთმეტის ნახევარი ხდებოდა, ჩემი საათი -

ფოსფორიფიცირებულია, შალვა კი, თავხედი, მეუბნებოდა ასე:

- შენ, გერასიმე, გამომეტყველებაზე გეტყობა ახლაც კი, ბნელში, რაღაც

წარმატებისთვის რომ მიგიღწევია, შენი გაგებით. მაგრამ მორბენლები ავიღოთ
თუნდაც, ბატონო სიმა. თავს რომ დაადებს და რომ გაიქცევა გრძელ მანძილზე
შვიდასი კაცი, და საბოლოოდ სწორის ბოლოს პირველი რომ მიიჭრება ვინმე,
აღფრთოვანებულები ვართ ჩვენ, შემყურე ადამიანები - აჰ, შვიდას კაცში
მაინცდამაინც როგორ გაიმარჯვა... მაგრამ, გერასიმე, სხვანაირად თუ მივუდგებით
საკითხს, ვთქვათ, გავიფიქროთ, რომ ვინმე ერთი, რომელიღაცა, პირველი მაინც უნდა
ყოფილიყო აუცილებლად და ყოველ მიზეზს გარეშე იმ, ზღვა ხალხში, უფრო
უბრალოდ მოგვეჩვენება მისი გამარჯვება. არაა ასე?

ბჰ!-რრ, ბუჰრრ... როგორ ციოდა, ციოდა როგორ... იგი კი აგრეთვე მეუბნებოდა ასე:

- ... რადგან საერთო ტრანსპორტსაც აქვს თავისი კარგი მხარეები, გერასიმე. კი, კი
ბატონო, გეთანხმები, არაა კარგი, ავტობუსში ვინმე მტკივან ფეხზე რომ დაგაბიჯებს,
მაგრამ გაჭედილ ტრანსპორტში, სამაგიეროდ, ადამიანები უნებურად ახლოვდებიან
და ერთმანეთის გულისცემა ესმით, თანაც, საერთო ტრანსპორტში, გერასიმე,
ადამიანები ერთ ჭერქვეშ არიან...

ილაპარაკოს, რა... ლაპარაკობდა კიდეც, მაგრამ აი ასე:

- მარტივი საზომით თუ მივუდგებით, ნებისმიერი ადამიანისთვის ადგილის

მიკუთვნება არაა ძნელი, გერასიმე - ყოველი ადამიანი თავისზე უარესს სჯობს, ხოლო
უკეთესთან შედარებით, უარესია, წყალი არ გაუვა ამას. მაგრამ დიდი საზომით თუ
მივუდგებით, ძალიან ძნელია ამისი განსჯა, რადგან ადამიანები მეტად
სხვადასხვანაირები არიან, თითოეული ადამიანიც კი - მრავალფეროვანია, მაგრამ
ერთნი ვართ მაინც დაახლოებით ყველა, რადგან ადამიანი არაა მარტო.

ააქ კი, გაავცხარდი, გავცხარდი მართლა:

- ადამიანი მარტოა, მარტო, - გესლიანად წავიჩურჩულე, და თავს ავყევი, არ უნდა

მექნა, - ყველამ იცის, რომ მარტო უნდა დაიბადო, მარტოკა უნდა დაადგე ძნელ გზას,
პირში გიცინიან და ზურგსუკან გლანძღავენ, გილოცავენ და შურთ, მარტოკა უნდა
მოკვდე ბოლოს და, ოცდაცხრამეტი და ექვსი რომ გაქვს, ლოგინზე მისავათებული,
მარტო ხარ, აბა, რა ხარ, მარტო...

მყისვე ვიგრძენი, როგორ საოცრად დაინტერესდა, იმ სიბნელეში დაბერილი

ნესტოებიც კი დავუნახე, გაფაციცებით მოელოდა ჩემგან კიდევ რაიმეს გაგონებას,
მაგრამ გავჩუმდი, ნურას უკაცრავად: ისედაც ბევრი ვილაპარაკე, არ დააყოვნა:

- მომვლელს, ექიმს და მსგავს წვრილმანებს, მოდი, გერასიმე, დავანებოთ თავი და, რა

იცი შენ, რომ მარტო ხარ... მითხარი.

- რა ცოდნა უნდა ამას. ასე არის ეს.

- არა, კეთილო, მხოლოდ შენ ფიქრობ ასე, გერასიმე, და გეჩვენება, რომ მართალი ხარ.

- მხოლოდ მე კი არა და. ყოველი ჭკუათმყოფელი ასე ფიქრობს და, სხვადასხვა

ქვეყნის ფილოსოფოსებსაც გამოუთქვამთ ასეთი აზრი.
- რომ ადამიანი მარტოა?

- დიახ!

აქ ნაღვლიანი ხმა შემომესმა, მაგრამ თურმე თვალთმაქცობდა, როგორც მალე

დავრწმუნდი, ოხერი:

- ეს იგი, ბევრნი ხართ არა, ასეთი აზრის?

- დიახ! - ამაყად გავუმეორე, მაგრამ მომიგო:

- მაშინ, გამოდის, თუნდაც ამიტომ არა ხართ მარტო. კი, გერასიმე.

13

ვისხედით, ბნელში. სამართებელი პირს არ მიხსნიდა, უცხო მხარეში, კუშტად

შევცქეროდი ცალთვალაჭიატებულ სახლებს, სადაც არხეინად იწვნენ ალბათ ახლა
და, ოხრებს, ეძინათ. შალვა გულაღმა გაშხვართულიყო, ნაძირალას, რუკზაკზე ედო
რეგვენი თავი. მე მოკუნტული ვიჯექი ისევ: ძველებურადვე, მაკანკალებდა. არა,
მაინც სად უნდა ვყოფილიყავ და, სად გადაკარგულში აღმოვჩნდი ახლა... კიდეც
მშიოდა. ხანდახან ვთვლემდი, ნამგზავრს, ნამთვრალევს, გამოძინება ყველაფერს
მერჩია, მაგრამ აკანკალებული კაცი, ამხანაგებო, ვერ დაიძინებ. თანაც, ახირებული
იყო ეს შალვა ვიღაც, გავიხედე და, ჩაძინებულს, მოზრდილი ლოდი დამიშვას
თავში?! მოწმისა მოერიდება თუ რა, ამ სულელური ღელის პირას, მარტოდმარტონი
ვიყავით, ბნელში. მაგრამ ბოროტმოქმედს, სიმართლე სიმართლედ, შალვა არ ჰგავდა
- უზრდელი იყო, უბრალოდ, იგი. ჩემი საათი ორს აჩვენებდა, და მეტსაც უფრო, მისი
ფრთხილი ხმა შემომესმა:

- არ გძინავს, გერასიმე?

- არაჰ! - აღმომხდა.

- რატომ არ გძინავს, ა, გერასიმე...

- რა დამაძინებს... რა მინდოდა აქ!

- რუკზაკს გათხოვებ, ბეჭებქვეშ დაიგე...

- არ მინდა, რატომ წამომიყვანე...

- ერთი რამის სიყვარულით...

- რის სიყვარულით, კაცო...

- დაფარვა რომ სჭირდება...

- რატომ სჭირდება...
- უხერხულია გამჟღავნება, იმდენად ნაღდია... - და იდუმალის ხმით დააყოლა, -
გულში სათუთად უნდა ატარო...

- რაა ასეთი...

მთლად დაიდაბლა ის ოხერი ხმა, იმ სიბნელეში, მომაჩურჩულა:

- საქართველოა, გერასიმე, ჩვენი...

კარგა ხანს ისევ ჩუმად ვისხედით. ის ღელე თითქოს ტანზე მდიოდა, ისევ დავიხედე
მაჯაზე, საათი ადამიანის მეგობარია, ოღონდ - პირშიმთქმელი, რა ნელა გადიოდა
დრო, სამის ნახევარი ძლივს ხდებოდა. თუმც მაკანკალებდა, მაინც ერთგვარად
გავიტრუნე, შეწუხებული, მაგრამ შალვა მხნედ წამოდგა უცებ, მხარზე დამკრა ხელი:

- აბა, წავიდეთ, გერასიმე-ჩემო...

- რა-ჰ!.. სად უნდა... შალვა?

- აგერ, იმ სახლთან მივიდეთ და შევძახოთ ჩვენებურად ომახიანად ერთი...

- რა შევძახოთ რო...

- რა და - მასპინძელოო...

იმ სიბნელეში დაბნეული მივჩერებოდი ჯერ, მერე გავფაციცდი, ყველაფერს მივხვდი

მეგონა:

- აჰ, ბიცოლა გყავს? გყავს ხომ, ა, შალვა...

- იქ, იქ გავიგებთ, ადგილზე გავიგებთ ყველაფერს, გერასიმე...

გამეხარდა, კი. მსწრაფლ წამოვდექი, ჩემოდანს დავწვდი, და მცირე ორმოში

ფეხჩავარდნილს, მაგრად ჩამჭიდა შალვამ ხელი. მცირე ბორცვებზე გადავდიოდით,
ხანდახან მიწა მეკარგებოდა, გულშექანებულს, შალვას თითები მაჯაზე იმედად
შემომჭდომოდა, ასე მივტივტივებდით ღამეში, შეყვარებული ტურისტებივით,
ოღონდ მე ჩემი ჩემოდანი მეკავა ხელში. სადღაც, შორს, ძაან აყეფდა ძაღლი, ჩვენ კი
სწორედ პირველსავე ეზოს მივადექით, შალვამ რუკზაკი შეისწორა ზურგზე, თითები
შემიშვა, ტუჩის კუთხესთან ირიბად მიიდო ხელისგული და შესძახა:

- მასპინძელოო!

გულაჩქროლებული, ვიდექი, ვიცდიდი, აჰ, საჭმელი და თბილი ლოგინი ყველაფერს

მერჩია ახლა, მაგრამ ჯერ ხმას არავინ გვცემდა, და შალვამ მეორედაც რომ დაიძახა:
„მასპინძელოო“, მეც, მოუთმენლობისაგან იყო თუ რა, სახლს ძველქართულად
მივაყვირე:

- მასპინძელო, ჰაი გიდი!!

აქ სახლის კარი გამოიღო, შარვალ-პერანგისამარა კაცი გამოვიდა, ერთი კი გამკრა:
„აიმ ბიცოლას საყვარელია თუ რა...“ მაგრამ კაცი რომ მოგვიახლოვდა, ხელით
მოიჩრდილა „კი, კი, მზე და სიცხე იყო დიდი, როგორ არა...“ და დაგვეკითხა:

- რომელი ხარ... რას მიბრძანებთ, ბატონო... ხომ მშვიდობაა... კაი გამარჯობა თქვენი...

- გაგიმარჯოთ, ბატონო, გზა აგვებნა და... - რუკზაკი მაღლა ასწია შალვამ, - თუ

შეგვიკედლებთ... ერთი ღამით... ასე, უცხოებს...

- აუჰ!.. - შეიცხადა კაცმა და ისე ღონივრად გამოაღო კარი ცალი ხელით, „მეორეთი
შარვალი ეჭირა“, კინაღამ საერთოდ მოაძრო: - თუ შემოგვიკედლებთო, რა
საკადრისია... მობრძანდით, აგერ... აქეთ, ბატონო...

შინ შეგვიძღვა და, გვეუბნებოდა თან:

- აგერ, აქ დაბრძანდით, ახლავე იქნება ყველაფერი... ქალიშვილი ნავარძეთში

გამითხოვდა და, მარტოხელა კაცის პირობაზე... იქაა ცოლიც... რასაც კი შევძლებ... კი
ნუ დამძრახავთ...

რა ბიცოლა, რის ბიცოლა, თურმე... მაგიდაზე კი უკვე იდო ყველი, ლობიო, პრასი...
მასპინძელი მონდომებულად დაფაცურობდა, მხოლოდ ერთხელ შედგა, როცა ჩემს
მაისურს, ცოტა არ იყოს, გაკვირვებული შეაცქერდა: - სპორცმენები ხართ?

- რა ვიცი... - მორცხვად მიუგო შალვამ, ფუუჰ, თვალთმაქცი, - ინდივიდუალური

ტურისტობა თუ სპორტსმენობაა...

- რატომ არაა, კია, კია, შე კაცო... - გაამხნევა მასპინძელმა, ესეც - ბიცოლაა... ულვაშიც
ედო. რაღაცა მრგვალ ბუხართან ჩაიჩოქა, შეშა ერთმანეთზე კოხტად დააწყო, ასანთი
ყურთან გაიჩხაკუნა.

- როგორი ამინდები იყო აქეთ? - იკითხა შალვამ.

- თქვენი სახელი, ბატონო?

- ამ ჩემ მეგობარს გერასიმე ჰქვია, მე - შალვა, ბატონო.

- ძალიან სასიამოვნოა, მე - სევერიონი მქვია, სევერიონ-ე-საც მეძახიან შიგადაშიგ,

ბატონო.

- ძალიან სასიამოვნოა, ბატონო.

- აქეთ ამინდებს არა უშავდა.

ბუხარში ცეცხლი ატკაცუნდა, და თუმცა ბუხარი, რა თქმა უნდა, ცენტრალურ

გათბობას ვერ შეედრება, მაგრამ სითბოს გამომცემია მაინც ერთგვარი... ჯერ მაისური
გადმოვიხახუნე თავზე, მერე ჩვეულებრივი იშვიათად კარგი პერანგი, მერე - ნაქსოვი
პერანგი, მერე - ჩემი თხელი სვიტრი, ისევ ტყრუშული შარვალ-ხალათის ამარა
დავრჩი.

- არ მოიწყინოთ, ბატონო და... საით ყოფილხართ, მართლა?

- აგერ, რაჭიდან გადმოვედით. ამან აიჩემა და... ანიშნა ჩემზე!

- აუჰ, უჰუჰუჰ... ამ ღამებნელში, ბატონო?

- დიახ, სევერიონე-ბატონო.

- თქვენ გქონიათ ვეფხვის გული. ახლავე მოვალ მე და, მეზობლის ქალს მოვიხმარ, არ
მოიწყინოთ.

მაგრამ ისევ მარტო რომ დავრჩით, მომაჩურჩულა:

- შენთან, კაბინეტში, ასეთ უდროო დროს რომ მოსულიყო ვინმე, მიიღებდი? ა,

გერასიმე...

- მე კაბინეტში ამ დროს რა მინდა! - წამოვიყვირე.

- მეძახდით, ბატონო? - თავი შემოჰყო მასპინძელმა.

- არა, ბატონო, - მიუგო შალვამ.

ტახტზე ჩამოვჯექი, მუთაქა მოვიმარჯვე, კედელს მივადე, თვითონ მე - მუთაქას

მივაწექი, თავიც დავადე, მივლულე თვალი...

- საერთოდ, ქართველებს, ექვსი რამა გვაქვს კარგი - წამოიწყო შალვამ, - ხალხური

სიმღერები, ხალხური პოეზია...

14

რომ გამაღვიძეს, ჩემი საათი ხუთის თხუთმეტ წუთს აჩვენებდა, არა მიშავდა რა,
ცოტათი მაინც ხომ წავუძინე. მხნედ წამოვდექი, ამტანი ვარ მე, ხელებიც კი ერთი-
ორჯერ გავიქნ-გამოვიქნიე, მაგიდისაკენ გავეშურე, იქ კი, შემწვარი ქათამი
დაემატებინათ, ხაჭაპური, ნადუღი, გეენაცვალეე, ტყემალი, თონის პური, ღვინოც, აბა
რა, რა ასმევს ამ ხალხს ამდენს. კარგად არც მეყურებოდა, რა სადღეგრძელოები ითქვა
- შემწვარ ქათამს მივადექი და, გაუმარჯოს-მეთქი, ამას ვამბობდი მხოლოდ და ოდნავ
ვყლუპავდი - კიდევ დათრობა მინდოდა? აარა, ბატონო, აღარ შევცდებოდი, მეყო
ისედაც, ამ ორ თუ სამ დღეში ამდენი, ისე კი, სევერიონემ მგონი ჯერ ჩვენი
მობრძანებისა შესვა, იძახა ვითომ გულითადი რაღაც-რაღაცეები, არა უშავდა რა, არ
სცოდნია აქეთ მთლად ურიგო ქათმები, ნადუღიც მესიამოვნა. ისევ ხალისიანად
ლაპარაკობდნენ, ის - სევერიონი და, ეს - შალვა, ყური მივუგდე, ღვინოს აქებდნენ.
ჰეჰ, ბითურები - კანიაკი ქვეყნად იყოს და... მაგრამ აიმ კაცს ვიპოვნიდი ვითომ,
ადლერში რომ უნდა დამხვედროდა? - ვინ იცის... ჩვენ, ადამიანებმა, ხანდახან არ
ვიცით, რა მოხდება... თუნდაც, აი, ეს ფაქტი - სევერიონემ სამი თუ ოთხი ჭიქის
შემდეგ თქვა:

- ეჰეჰ, დავთვერი მგონია, ბატონო...

- ჩვენი ბრალია, - შეწუხდა შალვა, - ნამუშევარი იქნებოდით მთელი დღის და,

შუაღამისას გაგაღვიძეთ და...

- მაგ არაფერი, - გულით მიუგო სევერიონემ, ცოტა თვალები ეხუჭებოდა. მაგრამ

უეცრად გამოფხიზლდა, - კაცო, გავიხედე ამას წინათ და, მესმის კრიახი, მაგრამ რა
მესმის, ასე, ეს დრო თუ იქნებოდა... ავდექი ხელათ, მელა მეგონა, მელა ბევრია,
ძალიან ჩვენში, ცალი ხელით ჯოხი მოვიმარჯვე, მეორეთი... ჯიბის ფარანი,
პოლონურია, შევედი ფრთხილად საქათმეში, დავანთე და - რას ვხედავ, მაჩვი! ერთი
ქათმისათვის მოესწრო უკვე ყელის გამოჭმა, და გაქცევა უნდოდა...

- რას ბრძანებთ, ბატონო, - ზომიერად გაიკვირვა შალვამ - მაჩვი და, ქათმისმჭამელი?

- მეც ეგ არ მიკვირს? - აღნიშნა სევერიონმაც, ძალიან პატარა ყურები ჰქონდა, - მელა

არ გვეყოფოდა? გადაგვარებისაა ეს ბუნება თუ რაშია საქმე, არ ვიცი სწორედ...

- უჰ, ვერ მოგსვლიათ ეგ კარგი ამბავი.

- ეს ჩვენ-ჩვენ მშობლებს გაუმარჯოს, ვისაც გვყავს, ჯანმრთელად გვიმ...

ახლაღა გავსინჯე, ხაჭაპური და, თითქოს არ იყო ურიგო, წარმოიდგინეთ, გუნება

ცოტათი გამომიკეთდა, არადა, კარგად დავნაყრდი უკვე, სუფრასთან ჯდომა აღარ
მინდოდა, ადამიანი უშუალო უნდა იყოს, ვთქვი:

- ახლა პატარას წავუძინებ ისევ, ავტობუსის გასვლამდე კია საათ-ნახევარი, მაინც არ

ვსვამ და, შვიდის ნახევარზე გამაღვიძეთ.

სევერიონმა შემომხედა, არაფერი უთქვამს. შალვამ კი, მეტიჩარამ, მყისვე

შემარცხვინა:

არაა ზრდილობა, გერასიმე, ეგ... ეს კაციც მშვენივრად გამოიძინებდა, ჩვენ რომ არ

მოვდგომოდით.

ჰმ, რა გამოჰყავდა? უშუალობა ცუდი ყოფილა, ესე იგი. გავბრაზდი აქ, მაგრამ
სევერიონემ წამოიწყო:

- ჩვენს ადათ-წესებს გაუმარჯოს, ძველი დროიდან მოყოლებული და ეს ჩვენი კუთხის

ისტორიასაც გაუმარჯოს, ბატონო. აგერ აქ, ქვემოთ, - ფანჯრისკენ ხელი გაიშვირა,
სულელმა, თვალი გავაყოლე - იმ სიბნელეში, ძალიან რამეს არ დავინახავდი?
ხელგაშვერილი, განაგრძობდა: - მდინარის პირას, მღვიმეა ერთი, ხერგულას ვეძახით,
ველური ადამიანი ნაცხოვრება ადრე, გეოლოგები ჩამოვიდნენ, გათხრები ჰქონდათ...
 fb.com/groups/ellib
- გეოლოგები კი არა, არქეოლოგები ყოფილან, - შევუსწორე, სახელმწიფო
უნივერსიტეტის ისტორიის ფაკულტეტი მაქვს დამთავრებული მე.

- სწორი ბრძანებაა, მოკლედ, თხრიდნენ იმ გამოქვაბულში და ხნიერი ქალი ჰყავდათ

უფროსად, იმ ქალმა გაგვაოცა სწორედ მთელი სოფელი, ისე რომ ადამიანს
ჰყვარებოდა თავისი საქმე? არ გამიგია... ყოველ ნაპოვნ კაჟს დასციცინებდა,
დილიდან საღამომდე ფეხზე იდგა და, რა მშრომელი და, რა ძვირფასი ადამიანი
თანაც: ერთი ჩვენებური ქალი ესტუმრა თბილისში თურმე და, მშვენიერი კარგად
ყოფილა მოწყობილი, მაგრამ აქ. ამ ჩვენ სოფელში მოუწევდა მაინც სულ გული, ერთ
ზამთარს და ოთხ ზაფხულს მუშაობდა აქ,. თბილისში მანქანა ჰყოლია საკუთარი,
სულ არ ახსოვდა, აქ, ამ აღმართ-დაღმართში ერჩია დილა-საღამოს სიარული,
ხერგულას კლდეში ტრიალი, თანაც, გვიხსნიდა ჩვენ-ჩვენ წარსულს, როგორც კი
თავისუფალ დროს მოიხელთებდა და, თავიდან თუ ჩუმ-ჩუმად გვეცინებოდა, ამხელა
ქალს კაჟის მოსაბოჭად როგორ მოუცლიაო, მერე, თანდათანობით, შეგვაყვარა ჩვენც
თავისი საქმე, და ბოლოს მივხვდით, რომ ჩვენი საქმეც კი ყოფილა ეს - მშობელი
კუთხის ისტორია, და სიყვარული.

შალვას შევხედე. ისეთი გაბადრული და გაამაყებული იჯდა, იმას აქებდნენ ვითომ.

სულელი...

- ოქროსა და ვერცხლს რომ პოულობენ სხვა გეოლოგები, იმათი აღტაცება, ჩემო

ბატონო, არცაა გასაკვირი, მაგრამ ეს ქალი, პატივცემულებო, კაჟს დაეძებდა,
პირველყოფილი ადამიანის შესასწავლად. სხვა არაფერი უპოვიათ ჯერჯერობით
მაინცდამაინც ისეთი ჩვენში, მაგრამ იმ ქალმა დაამტკიცა, თავიდანვე რომ
ცხოვრობდნენ აქ, თავიდანვე რომ გული დაუდია ადამიანს აქაურობაზე თურმე.
ჩვენს ისტორიასთან ერთად, შალვა-ბატონო, მოდით, იმ ქალსაც გაუმარჯოს,
ქალბატონ ნინოს...

შალვა მოწიწებით წამოდგა, რაღაცეებს ამბობდა, სუფრაზე მედო თავი, ჩამთვლიმა,

ცოტათი...

- დიდი განათლებული კაცი იყო, - ამბობდა სევერიონი, თვალები უჟუჟუნებდა, სულ

წასულიყო ხელიდან, - ჩოთქი არ სჭირდებოდა, ანგარიშობდა ისე...

ექვსის ნახევარი ხდებოდა. გავღიზიანდი, ამათ რაიმე თუ არ უთხარი,

გაუნათლებლად ჩაგთვლიან და, ჩემი სადიპლომო ნაშრომი გამახსენდა, „კატილინას
შეთქმულება“, ძაღლის ნაკბენივით მახსოვს.

- ჩაცმა-დახურვის ყადრიც ოცოდა, - განაგრძობდა სევარიონე, ვიღაცას

გულმოდგინედ აქებდა.
- კატილინა შეძლებული ოჯახიდან იყო, - წამოვიწყე მე, - და დიდი გაფუჭებული.
იმდროინდელ ძველ რომში სახელი ჰქონდა გავარდნილი,. როგორც ყველაფერზე
ხელის მომწერს...

- ძალიან სასიამოვნოა, ბატონო, - ჩამომართვა სიტყვა სევერიონემ, - ყოველთვის

გალსტიკი ეკეთა.

- რა ეკეთა? - გამეღიმა.

- ჰალნსტუნხი, - გაღიზიანებულად მომიგო შალვამ, - გასაგებია? - და უცებ

გამოიცვალა, დატკბა, - წავიდეთ ახლა, გერასიმე, გათენება ვნახოთ.

- რა გათენება... არავითარ შემთხვევაში!

- გინა წვიმა ყოფილიყო, გინა ქარი, ყოველთვის გალსტიკი ეკეთა, - განაგრძობდა

სევერიონი.

- კატილინამ თავის გარშემო შემოიკრიბა ისეთივე აღვირახსნილი ამხანაგები,

როგორიც თვითონ იყო.

- წავიდეთ, გერასიმე, რა იქნება, გათენება ვნახოთ...

- რადიოთი სულ მუსიკებს უსმენდა და, თვითონაც იცოდა პიანინოზე დაკვრა, ცალი
ხელით...

- იმდროინდელ ძველ რომში ძალიან ცუდ, აღვირახსნილ ცხოვრებას ეწეოდნენ,

ხანდახან მამაკაცი, - ხმას დავუდაბლე, - ქალის მაგივრობას ნებაყოფლობით
ასრულებდა.

აქ სევერიონი დაინტერესდა:

- რავა, რომში ხაჭაპურს კაცი აცხობდა? ჩემსავით ყოფილან მაგენი, ბატონო...

სულ ვერ გამიგო...

- შენ რომ იცოდე, გერასიმე, აქ, ზემო იმერეთში, როგორ თენდება... ცხონდები კაცი!

- მე ღმერთი არ მწამს, - კოხტად მოვუჭერი, - კატილინა მთელი სენატის ამოჟლეტას

აპირებდა, მაგრამ არც ციცერონი იყო დოყლაპია.

- ერთხელ, კამპანიაში, ძალიან რომ დათვრა, ორი ხელითაც კი დაუკრა...

- ამისთვის ამოგიყვანე აქ, გერასიმე, და ახლა, საქმე საქმეზე რომ მიდგა, უარს
მეუბნები?

ყური არ ვათხოვე:
- კვინტუს კურიუსს რომ არ წამოეყრანტალებინა შეთქმულების ამბავი ქალთან,
უარყოფითად იქნებოდა სენატის საქმე.

- არ მოდიხარ, გერასიმე, აბა?

- ამის სამკერდე ნიშნებს აღარ იკითხავთ? - ამაოდ გვიწვევდა სევერიონი.

- არსადაც არ მოვდივარ, ადრეა ჯერ, კატილინამ რომ...

- პოლონეთის ემბლემიდან დაწყებული...

- რა გინდა აბა, აქ - არა სვამ, აღარ ჭამ, გავიდეთ გერასიმე, ბუნებაში...

- არა. ცივა იქ...

- ტყის მეგობრის ირმიანი ნიშნით გათავებული...

- აბა, ერთი სადღეგრძელო მაქვს და, - ფეხზე წამოდგა შალვა, - ერთი, ერთადერთი და,
უნდა გამოვცალოთ ეს ჭიქა ბოლომდე ყველამ.

- აგრე იყოს, გისმენთ ბატონო, - დოქს წაატანა ხელი სევერიონმა.

- დალევთ თქვენც, გერასიმე?

- მხოლოდ ერთ ჭიქას?

- ერთადერთს, კი.

რას მიზამდა ახლა, მაინცდამაინც ის ერთი ჭიქა? მეც დავეთანხმე:

- ჯანი გავარდეს, დავლევ.

შალვამ კი მაღლა შემართა ხელი, და, იცით, რა თქვა?:

- ეს ჩვენ-ჩვენ დედმამიშვილებს გაუმარჯოს.

აუუჰ, წამოვხტი, კიღამ ვიკივლე. დავფაცურობდი: „სადაა შლაპა... ჩემი სვიტერი რა

იქნა... ჰო, აგერაა... ახლავე მივდივარ!..“

- გაწყენინეთ რამე, ბატონო? - შეიცხადა სევერიონემ, გაელამებული თვალებით

შემომცქეროდა, - რავა ზოგიერთი მაჩვივით იქცევით თქვენ...

15

ძალიანაც კარგი, ესეც, შალვას ჯინზე - გათენებულიყო საკმაოდ, ყოველ შემთხვევაში,

კარგად მოჩანდა ბილიკი; ჩემოდნით ხელში, გულდაჯერებული მივყვებოდი გზას.
ხოლო იგი, შალვა, ზურგრუკზაკიანი, უკან მოდიოდა. მისი დანახვა აღარ მინდოდა,
პატარა ხანს უმძრახად ვიარეთ, ერთხელაც არ წავბორძიკებულვარ, და შემომესმა:
- ასწიე თავი.

კი, მეტი საქმე არა მქონდა, ისედაც გაჭყეპილი ვიყავი აქაურობით, ის არ მერჩია,
დაბლა მეცქირა, ორმოში რომ არ ჩამცდენოდა ფეხი? მაგრამ სერი რომ ავიარეთ,
მჭახედ გაისმა:

- გერასიმე, სდექ!

შეცბუნებულმა, მივიხედე და გავშრი - აჰ, ისე მკაცრად შემომცქეროდა...

- სანამ ლაპარაკს დავამთავრებ, ფეხი არ მოიცვალო, - განრისხებული მიმზერდა, -

ცუდად იქნება შენი საქმე, იცოდე.

გიჟია, მოძალადე, ოხერი... ადგილზე გავქვავდი, იმან კი სამიოდ ნაბიჯით ქვემოთ

ჩაინაცვლა, შედგა, დაფიქრებული ამომყურებდა, მე - სერზე ვიდექ.

- ჩემი და შენი წინაპრები, გერასიმე, - ხმას დაუდაბლა, - ამ მიწისათვის მუდამ

იბრძოდნენ, და თუ არ რაიმე ღირებული, ვინ სულელს მოეპრიანება ერთთავად
მოღერებული ხმლის ქვეშ ყოფნა. მიხვდი რაიმეს?

მე სერზე ვიდექი.

- რა სისხლისღვრაში გადარჩენილან, რამდენ ბრძოლაში, შენ, ყოფილ ისტორიკოსს,

ჩამოგითვალო შემოსევები? და შენს უშუალო წინაპართაგან ერთი მაინც რომ
დაღუპულიყო იმ აურაცხელ, უთვალავ ხიფათში, ნამდვილად არ იქნებოდი ახლა აქ,
აი ამ მიწაზე, ამჟამად მშვენიერი ფეხსაცმელებით რომ დგახარ, გამიგე თუ არა, ა,
გერასიმე! მაგრამ სულაც არ გახსოვს ისინი...

ვიდექი მე სერზე.

- ჩემი და შენი წინაპრები კი, ძმებს და მეზობლებს უდროოდ და აი ამ მიწაში

მარხავდნენ, შენ რომ ამ ქვეყნად მოსულიყავ, და საქართველო ჩვენი, გქონოდა.
შენთვის, გერასიმე, ერთმანეთი ცხოვრებაშიც და ბრძოლის ველიდან გაჰქონდათ,
იმათითაა სწორედ ეს მიწა გაპოხიერებული, და მთელი შენი მიდამო, რომელსაც
ერთხელაც არ გადაავლე მოწყალე თვალი შენ, გერასიმე! სულ რომ არაფერი, ამ
საოცარ კუთხეში თვალნათლივი სილამაზეც კი ვერ დაინახე და, ნახშირს რომ
ათვისება უნდა, ამაში დამეთანხმე, და რომ ასეთ სამშობლოს ნახშირზე მეტად უნდა
ათვისება, ეს აღარ იცი, ა, გერასიმე?

სერზე ვიდექი მე.

- აქ, ამ მიწაზე, რომელსაც ეგზემასავით არ მოდებია ჯერაც ასფალტი, დაგაბიჯებინე

ფეხი, უმადურო, ვერაფერს მიხვდი: ნამდვილი გლეხი გაგაცანი, ამ გლეხით გიდგას
პირში სული, მაგრამ რა ამაყად,. რა ამაყად, აჰ, შეიფერე ყველაფერი, რითაც
ქანცგაწყვეტილი, ნაშრომ-ნაჯაფი, შუაღამით გაღვიძებული, გაგვიმასპინძლდა,
როგორ გგონია, ემართა იმას ჩვენი რაიმე?

მე ვიდექი სერზე.

- და არც ის იცი, რომ სამშობლო მხოლოდ მინდორ-ველი და მთები არაა, სამშობლო

ადამიანიცაა, გერასიმე, და, სუფრასთანაც, როგორ იქცეოდი - სამშობლოს შეცნობა
რომ გდომებოდა, მჭადზე პრასს შემოახვევდი და ლობიოში ჩააწობდი, შენ კი,
მელასავით, სხვის გაზრდილ ქათამს არხეინად მიადექი და არაფერია ამაში ცუდი,
მადლობა მაინც რომ გეთქვა, მაგრამ აარა, არა, კუთვნილივით მიიღე, თითქოს
დაამადლე კიდეც სტუმრობა და შენ, ვისი წინაპარიც დიდგორის შემდეგ
ჭრილობებში მარილს იყრიდა, კატილინაზე გვაწვდიდი ბრტყელ-ბრტყელ ცნობებს,
შეგირცხვა ნამუსი!

ვიდექი სერზე მე.

- წვიმისას, გერასიმე, - ათვალწუნებით ამომცქეროდა, - ქუჩაში მანქანიდან თუ

გადაგიხედავს, შეამჩნევდი, რომ ზოგიერთ გამვლელს შარვლის ცალი ტოტი
ტალახით მთლად დაწინწკლული აქვს, მეორე კი - სუფთა. და თუმცა შარვლის ის
ტოტი გაცილებით პეწიანად გამოიყურება, ერთმანეთზე ორივეს თანაბრად
მიუძღვით ბრალი - იმ დასვრილს სუფთატოტიანი ფეხი სტყორცნის ტალახს და ის
ამოთხვრილი კი წესიერად რომ მიაბიჯებს, იმიტომ გამოიყურება მეორე მშვენივრად
და კარგად. მე და შენც ასე ვართ, გერასიმე, მე თუ რამ ხინჯი მემჩნევა, ისევ შენს გამო
და თავად რომ გამოიყურები კოხტად, ჩემი და ამ გლეხის წყალობაა, იცოდე. ჩვენ,
ადამიანები, მრავალფეხა არსება ვართ, სხვადასხვა წესით მოარული, და არ ვართ,
როგორც შენ ეს გგონია, მარტო, რადგანაც დიდი სიტყვა - ერი გვქვია, და მე, ვისაც
მუდამ მახსოვს ეს, შენ, სამშობლოდავიწყებული, მხოლოდ პირადი კეთილდღეობით
გატაცებულ-აღტყინებული, წამოგიყვანე აქ, ჩემთვის დროებით რომ აგეწყო ფეხი, ამ
წმინდა ღელეშიც კი გაგაბანინე ტანი, გაყოყოჩებულს, ყინული რომ შემოგცლოდა,
მაგრამ აჰ, ნურას უკაცრავად, მაინც ვერ შეგაგნებინე ის სითბო, რითაც მე ვცხოვრობ
და რითაც ვსუნთქავ. შენ, შენის ჭკუით, კვლავაც ჩემზე ამაღლებული, გაპრანჭული
დარჩი, მაგრამ იცოდე - უსამშობლოოდ - კაცი არა ხარ.

სერზე მე ვიდექი.

- ახლა კი, გერასიმე, უკანასკნელ არჩევანს გთავაზობ, აგერ, გახედე, ავტობუსი

მოემართება და, თუ იკადრებ, მოაჯექი და წადი, ხოლო, თუ ისურვებ, ორიოდ დღით
აქ, ამ სოფელში დავრჩეთ და იმ ჩვენს მასპინძელს ყანის გათოხნაში მოვეხმაროთ.
მიწის სუნი რომ გეცემა, ეგებ კიდევ გამოვიდეს რაიმე შენგან, გერასიმე. ძალას არ
გატან, როგორც გინდა, ისე მოიქეცი. ასე აჯობებს... - და დარცხვენილმა დაამატა, -
სამშობლოსათვის. - მთლად აირია, - რა ვქნა, მიჭირს ხოლმე ამ სიტყვის წარმოთქმა,
ეს ხომ ისეთი სიყვარულია, დაფარვა რომ სჭირდება, იმდენი ნაღდი და ნათელია,
უხერხულიცაა თქმა... მაგრამ, მაიძულე...

ჰოიი, ავტობუსი - ჭიათურაში ქიმწმენდელი კაცი მელოდა, კუსტუმი უნდა

გამომეტანა ჩემი და, იქ, ლიეპაში, ვინ იცის, როგორ ღელავდნენ, ეგებ ოჯახშიც
ედეპეშნათ, ძალიან მაფასებს და გაგიჟდება ცოლი, ამ შალვას, მოცლილს, ხომ ვერ
ავყვებოდი, თვალი ავარიდე და, ფრთხილად, კიდევ რაიმე რომ არ ეთქვა, ავი
მოლოდინით მხრებაწურულმა ჩავიარე სერი, ავტობუსს ხელი დავუქნიე, გამიჩერა
და სკამზეც არ ვიყავ ჯერაც დამჯდარი, შალვამ თავი შემოჰყო ფანჯარაში და, ასე
მეგონა, ბრიყვი, უზრდელი, ერთს გემრიელად შემომაგინებდა, მაგრამ,
წარმოიდგინეთ სულ სხვა რამ შემძახა:

- ნახვამდისკო, სიმიკოო!

ქიმწმენდაში ყველაფერი რიგზე იყო, ჩემი კოსტუმი კოხტად მოვირგე, ტყრუშული

შარვალ-ხალათი იქვე ჩავაგდე, მდინარეში, და ზესტაფონამდე ტაქსით მივედი, უკანა
სავარძელზე ცოტათი წავუძინე კიდეც. ზესტაფონში მატარებელი დაბარებულივით
დამხვდა, და საბოლოოდ მაშინ გამომიკეთდა გუნება, თვითმფრინავში რომ შევედი;
თავიდან, ადრე, გამოუცდელს, თვითმფრინავის ძალიან მეშინოდა, მერე ნაკლებად
მეშინოდა, მერე შევეჩვიე და სულ აღარ მეშინოდა, მერე კი, პირიქით, მიხაროდა,
რადგან თვითმფრინავი - გზაა, ხოლო გზას, გამოზომილ-დაგეგმილს, შედეგი მოაქვს,
და ახლა, ამჟამად, საბოლოოდ მაშინ მოვედი ხასიათზე, სიმაღლე რომ ავიღეთ - მე
მიყვარს, როცა შესანიშნავ კავკასიონს ზევიდან დავცქერი.

ბოლოთქმის მაგიერ

საქართველო მთაგორიანი ქვეყანაა. გვხვდება დაბლობებიც. წარმოიდგინეთ, მიკრო-

უდაბნოც კი მოიძევება. მოჰყავთ ვაზი, ჩაი, ციტრუსები, კომბოსტო; მოსახლეობის
მოზრდილი ნაწილი ქართველებია. ეროვნულ ტანსაცმელს აღარ ატარებენ. როგორც
ყოველგან, წყაროს წყალი იქაც სჯობს ონკანისას. მოსახლეობა უმეტესწილად
ქალაქად ცხოვრობს. და ხანდახან სოფელი ენატრებათ. ქართველებში, ისევე როგორც
მსოფლიოს ყოველ კუთხეში, ხანდახან თავისებური ადამიანებიც შეინიშნებიან.
თავისებური ადამიანი, როგორც წესი, უბოროტოა და ერთგვარად ცნობისწადილის
აღმძვრელი, თუმცა გამონაკლისი, როგორც ყველგან და ყველაფერში, აქაც
დასაშვებია. მაგრამ არც ერთი ძმა კეჟერაძე ბოროტი ნამდვილად არ იყო და თავ-
თავიანთი მიდრეკილება ჰქონდათ.

ღმერთო, კეთილად გეტარებინოს სამთავე საქართველოს ძნელ, მიმოხვეულ გზებზე...

1978 წელი
 იგი სიყვარულისთვის იყო გაჩენილი, ანუ გრიშა და მთავარი

სერგო, საერთოდ, მორიდებული ყმაწვილი იყო, ახლა კი, ზღვისპირა ქალაქში რომ
ჩავიდა, ამ გარუჯულ, მზით გამაძღარ ხალხში თავისი სითეთრისა რცხვენოდა და
სანამ შემოღობილ, ეგრეთწოდებულ „სამედიცინო“ პლაჟზე გასვლას გაბედავდა,
საცურაო მოწყობილობა ჩანთაში ჩაალაგა და ქალაქგარეთ წავიდა. თავისი ჭკუით
მიყრუებული ადგილი შეარჩია და ერთბაშად ძალიან ცივი ეჩვენა ზღვა;
აკანკალებული მიარღვევდა წყალს, სხეული დაებურძგლა, სუნთქვაშეკრული,
ფეხისწვერებზე დგებოდა. მკერდამდე რომ შევიდა, რაც არის არისო და თავით
გადაეშვა. ხელ-ფეხი გაიქნია თუ არა, მაშინვე გათბა და ზურგზე გადატრიალდა. სახე
სასიამოვნოდ აეწვა, სველ წამწამებში მზემ იფეთქა, კარგი იყო ზღვა, გახალისდა
სერგო, ატეხა ხელების ქნევა, თამაში, წყალი ააშხეფა. მერე ღრმად შეისუნთქა ჰაერი
და პირქვე განერთხო ზღვაზე. ბეჭებზე წყალი გადასდიოდა, თან მზე აცხუნებდა,
გადიდდა სერგო, გაფართოვდა. სამ წელიწადს არ ყოფილა ზღვაზე და ახლა,
ნეტარებით აღვსილი, უზომოდ მადლიერი, თბილ წყალზე პირქვე იწვა და
სიამოვნებისაგან თავისთვის გმინავდა. მერე ჩაყვინთა კიდეც და თავით რომ ამოხტა,
მაშინვე შემოესმა გაუგებარი: „იო მოდო დელფინა!“

სერგო მოულოდნელობისაგან ისე დაიძაბა, კინაღამ ფეხი გაუშეშდა, მაგრამ წვივზე

საჩქაროდ იჩქმიტა და კისერი ნაპირისაკენ წაიწვრილა. იქ კი ვიღაცა კაცი ხელს
იქნევდა: „იო მოდო, დელფინა, იო მოდო ლა კაზა!“

სერგომ მიიხედა და ყვითელქუდა მოცურავე დაინახა.

- გამოდი, გეყოფა ამდენი ცურვა, დელფინა, იცი, აქ რა არის?! - გამომწვევად დაუძახა

კაცმა.

- რა! - ზღვიდან ცივად შეჰკივლა ქალმა, ალბათ, დაღლილი თუ იყო.

- გამოდი და... ო! სერპანტინო, ეს ვიღაა?

„ო, სერპანტინო, ეს ვიღაა“ აშკარად სერგოზე იყო ნათქვამი. ისედაც მორიდებული

ყმაწვილი დაიბნა. აღარ იცოდა რა ექნა და დროებით თავი ჩარგო წყალში. მაინც
შემოესმა:

- ბოდიში, თქვენ აქ რა გინდათ?

- სერგომ ჩაახველა, ღონე მოიკრიბა და გასძახა:

- მე ვცურაობ!

- ძალიან კარგი! - დაუყვირა კაცმა.

სერგო ვერ მიხვდა, გულწრფელად თქვა ეს კაცმა თუ დასცინა, მაგრამ ამ ეჭვმა რაღაც
გამბედაობა მაინც შემატა და მცირედი სიამაყით, ბრასის სტილით გამოსცურა
ნაპირისაკენ, დინჯად ამოვიდა წყლიდან, უცნობს თვალი აარიდა და შხეფები
ჩამოიფერთხა.

- ბოდიში, თქვენ ქართველი ხართ, არა? - ჰკითხა კაცმა და ზურგზე გადაირტყა ხელი -
ბუზი მოიგერია.

- დიახ.

- მეც ქართველი ვარ, გრიშა მქვია; თქვენ?

- მე სერგო.

- კი მაგრამ, როგორ გაჩნდით აქ?

- ეს მე? - დაიბნა სერგო.

- აბა მე?! - გაუკვირდა კაცსაც.

სერგომ იქითკენ მიიხედა, საიდანაც მოვიდა და ერთხანს თითქოს

განმარტოებისათვის მოემზადა, მაგრამ გადაიფიქრა და ნაწყენმა თქვა:

- წავალ მაშინ.

- აჰა, როგორ გეკადრებათ, დაბრძანდით, დაბრძანდით, წამოწექით, ერთად

გავშავდეთ, ზღვა ყველასია.

- არა, მე წავალ.

- რას ბრძანებთ, სად უნდა წახვიდე, დელფინას სტუმარი გვეწვია, მოდი აქ!

- მე სტუმარი არა ვარ და საერთოდ... - აქ კი მართლა განაწყენდა სერგო და პირსახოცს

დასწვდა.

- იო მოდო! - წამოიძახა კაცმა და ხელი გაუწოდა, - ყველანი ამ ქვეყნის სტუმრები არა

ვართ? - გრიშა.

- სერგო.

- ძალიან კარგი! ოო...

ზღვიდან ლამაზი, ტანადი ქალი ამოდიოდა, მუხლამდე წყალში დაღლილი

მოაბიჯებდა, მაინც გამართული იყო, თვალები დაეხუჭა და თავი უკან გადაეწია.

- ოო, ამოხვედი? გაიცანი, დელფინა, ეს ჩემი მეგობარია.

- ასია, - თქვა ქალმა, წამით გახელილი თვალები დახუჭა და მჭიდროდ

შემოტმასნილი რეზინის ქუდი წვალებით მოიძრო, თავი მკვეთრად გაიქნია და თმა
მხრებზე ლამაზად ჩამოეშალა. მერე ისევ თვალდახუჭულმა იკითხა, მზისაკენ
მიეშვირა სახე:

- რას იძახდი, რა გაქვს ჩანთაში?

- ოო, მომენტო, ახლავე გაჩვენებ, - თქვა გრიშამ და სილის ბორცვი გადაქექა, იქიდან
ჩანთა და ტანსაცმელი ამოიღო და გაკვირვებულ სერგოს გაუღიმა:

- ერთხელ, ორმოცდაცხრამეტში ტანსაცმელი მომპარეს ამდაგვარ მიყრუებულ

პლაჟზე და მას შემდეგ ასეთ ადგილებში შარვალ-ხალათს ვმალავ ხოლმე. ეგება არც
მოუპარავთ, - შეეჭვდა გრიშა, - შეიძლება ვიღაცა თავისი ჭკუით მეხუმრა, მაგრამ
ფაქტია, ტანსაცმელი აღარ დამხვდა. შარვალ-ხალათს კიდევ არა უშავს, ერთი წავა და
სხვა მოვა, მაგრამ ქალაქში შიშვლად დაბრუნება მაინც უხერხულია. ცუდ დღეში
ჩავვარდი, ნამდვილად. შებინდებამდე ვიცადე, მერე კი გზაზე გამოველ, მაგრამ არც
ერთმა შოფერმა არ გამიჩერა მანქანა - შეიძლება გიჟი ვეგონე, უფრო სწორად კი,
აშკარად მეტყობოდა, ფული რომ არა მქონდა, შოფრებისათვის ეს ნაღდი იყო -
ტრუსებისამარა ვიყავი. თანაც, ჩვეულებრივი მაინც ყოფილიყო, საცურაო ტრუსები
იყო.

- და ფეხით დაბრუნდით?

- იო მოდო - ფეხშიშველი.

- ბოდიში, იო მოდო რას ნიშნავს? - გათამამდა სერგო.

- ოო, იო მოდო - იტალიური სიტყვებია. მე ძალიან მიყვარს იტალია - ღვთაებრივი

ლაჟვარდის ქვეყანა. არ ვყოფილვარ კი. თქვენ?

- არც მე არა ვყოფილვარ.

- არა, თუ გიყვართ-მეთქი.

- რა ვიცი.

- არ იცით?

- არ იტყვი, ბოლოს და ბოლოს, რა გაქვს ჩანთაში? - ჰკითხა ასიამ. თავი გვერდზე

გადაეწია და ცალ ფეხზე ხტუნავდა. გრიშა მოხიბლული შეაცქერდა და ასია შეჩერდა,
თვალი აარიდა და შორს გაიხედა. სწორად ასხმული, ღონიერი ფეხები ჰქონდა,
შეუმშრალი სხეული მზეზე უბზინავდა.

- ოო, ჩანთაში, - გამოერკვა გრიშა, - ვიტამინებია, ვიტამინატე! - გამოაცხადა და

რიგრიგობით გადმოალაგა: - გულაბი მსხალი - არა შხამი... ყურძენი ტკბილი, არის
შესანიშნავი კარგი ხილი... შავი ქლიავი - კოხტა მშვენიერი საცუცნავი, იო მოდო! და,
და მეგობრებო - კონიაკი, მეგობრები შევიყარენით რაკი, იო მოდო, იო მოდო ლა კაზა!
ერთი პატარა ჭიქა აღმოაჩნდათ, რიგრიგობით სვამდნენ. მეორე ჭიქის შემდეგ გრიშას
უფრო აუციმციმდა თვალები და სერგოს მორიგი სადღეგრძელო შესთავაზა:

- ახლა, მეგობრებო, თავი რომ დავაღწიოთ შაბლონურ, მობეზრებულ

სადღეგრძელოებს, მოდით ისეთი სიტყვები წარმოვთქვათ, რაც ენაზე მოგვადგება,
ოღონდ, - თითი მაღლა ასწია, - იტალიური აღნაგობის სიტყვები უნდა წარმოვთქვათ,
მაშ ასე, მე მგონი, ყველაფერი გასაგებია, მაშ ასე, ვიწყებ - და ჭიქა მაღლა შემართა და
დაიწყო: - ჩეზარე პატაპუტინა კილამონტე დელაკაპანა... იო მოდო ლა კაზა, ლა კაზა
კირამიმონტე... მამონტო სკარამოჯინა, ვივა, ვივა ი ვივა!

და შესვა:

- ახლა შენ, სერგო.

- მე?

- აბა მე? შენ, შენ, მე ხომ უკვე ვთქვი. რაიმე ნაცნობი, თუნდაც გაცვეთილი, ოღონდ
მოიტალიურო, თამამად, თამამად სერგო!

- ფლორენცია... ვენეცია, ნეაპოლი, - თავჩაქინდრულმა წარმოსთქვა სერგომ და

გაწითლდა, - რომიც...

- ბრავო! - ტაში შემოჰკრა გრიშამ, - შეგიძლია დალიო, ალალია შენზე. ახლა კი თუ

იცი, ვისი რიგია, დელფინა?

ასიამ ზღვის მარილიანი ნიავით სახეზე მოფენილი, აცახცახებული თმა ამაყად

გადაიყარა მხრებზე და გამოაჯავრა:

- მენო შენო იტალიანო არ ვიციანო.

- ბრავო, ბრავო სინიორა! - აღფრთოვანდა გრიშა და ხელზე აკოცა. მერე მაჯაზე

დააკვირდა, დაფიქრდა, მკლავზე თვალი ააყოლა, ყელზე შეუჩერა მზერა, თვალებში
შეხედა. ქალი შეკრთა და დაიძაბა, განზე იყურებოდა, დაჭიმული, მოღერებული,
ერთთავად მოლოდინში იყო.

- ქალი ხარ, რა ქალი, - მოესმა სერგოს და გაოცებული მიაჩერდა გრიშას; თითქოს

ვიღაცა სხვა შესცქეროდა ქალს - დაფიქრებული თან აღტაცებული, მაინც ნაღვლიანი,
და სიტყვებთან ერთად მიილტვოდა განზე მომზირალი, მომლოდინედ ქცეულ
ასიასაკენ.

- ქალი ხარ, რა ქალი, - გაიმეორა გრიშამ და სილაზე მძიმედ დაჯდა, - ზღვის პირას
დგახარ, ზღვისკენ იცქირები. ჯერ ისევ სველი ხარ, ზღვასავით გრილი, ციცქნა
წვეთებზე მზე დაგდგომია... ვინა ხარ, რა ხარ - ასეთი მშვიდი, ასე ამაყი და მაინც
გლახასავით მომლოდინე, მაგრამ... გიხდება - ქალი ხარ, რა ხარ, რა მაგრად დგახარ ამ
ცხელ სილაზე ორივე ფეხით, ღონიერი ფეხები გაქვს, გამძლე და სანდო, მხრები კი
ნამდვილი სუსტი, ნაზი ქალისა - ვიწრო და თხელი... ახლა არ იცი, ამ უცხო კაცთან
როგორ მოიქცე, თავი როგორ დაიჭირო, დევნილი ნადირის უნებური სიამაყით
დაგბერვია თხელი ნესტოები, ზღვისაკენ იცქირები... მე კი არაფრის არ მერიდება -
იმასაც ვიტყვი ამ უცხო კაცთან, რომ, როს განვშორდებით და ოდესმე ახლად
გადახნულ, ძალუმად ოხშივარადენილ მიწაზე გავივლი, შენი ტუჩების გემო
გამახსენდება... და მთელი შენი მომლოდინე სხეული. ანდა, როგორ უნდა
განვშორდეთ, სად უნდა წახვიდე, რომ დამემალო - მე დაგინახავ, როგორ ზიხარ
ფანჯარასთან, სარკეში როგორ იცქირები... და, დაფიქრებული, წაწვეტებული
თითებით ივარცხნი კუპრის ჩანჩქერივით მძიმედ ჩამოშლილ თმას... ანდა, როგორ
მიაბიჯებ გაზაფხულის წვიმაში, რა კარგად გხედავ, ეგ თმა სველი გაქვს, სახეზე
წვეთები ჩამოგდის, გალუმპული კაბაც შემოგტმასნია და მადლიან ნაკვთებს გიჩენს,
წვიმს, როგორ გაწვიმს... ანდა, მაშინ როგორ დადიხარ, ღონიერი ქარით წაქეზებული
დიდი ხეები რომ აცახცახდებიან და ერთმანეთზე საჩხუბრად იწევენ - ვერაფერს
ხედავ. თავი ამაყად მოგიღერებია, ყელ-ნიკაპით მიაპობ ჰაერს და, თვალმოჭუტული,
მხოლოდ ქარს უსმენ, ის კი... ჩაგწივის, ქალი ხარ, ქალი... ვერ დაგივიწყებ, ყველგან
გიპოვი, თვით ვენეციაშიც რომ წახვიდე, ჩვეულებისამებრ ფანჯარასთან დაჯდები,
წელამდე გამოჩნდები და იქვე, წყალშიც, წელამდე უკუღმა აირეკლები და მე
დაგინახავ, აგურის ქალივით ჩაფიქრებულსა და გახევებულს. ვერსად წამიხვალ -
ყინვაში, სუსხში, შორეულ მხარეს ქურქში შეფუთვნილს, სახეალეწილს,
თავშალმოხვეულს, მხოლოდ ეგ მომწვანო თვალები გამოგიშუქდება და მაინც
გიცნობ... ახლა კი, ზღვის პირას გატრუნულს, როცა ჩემი სიტყვები ძალიან
გსიამოვნებს და თავად მეც მსიამოვნებს ასეთი ლაპარაკი და მხოლოდ ეს უცხო კაცია
ცოო-ტათი გაკვირვებული, იძულებული ვარ თავი გავანებოთ ამ უცნაურ სიტყვების
სამყაროს და ისევ ჩვეულებრივ საუბარზე გადავიდე, რადგან ყოველნაირი
შელამაზებული გამოთქმა მათრობს, მაბრუებს და სინამდვილეს მაცილებს, ეს კი
ცუდია... ასე რომ, გადავდივარ ყოველდღიურობაში, თავისუფლად, დელფინა,
შეგიძლია შემსუბუქდე, - და მოულოდნელად იკითხა: - სერგო, სტვენა იცით?

- მე?

- აბა მე? - შენ, შენ.

- არა - დაიმორცხვა იმან და დააყოლა, - რატომ მკითხეთ?

- ისე, თქვენ აქაური ბრძანდებით თუ ჩამოსული?

- ჩამოსული.

- დამსვენებელი, არა?

- კი, დამსვენებელი.

- ღიღინიც არ იცით?
- არა. არც ისე...

- ძალიან კარგი. მაშინ მე დავიღიღინებ და მევე ვიცეკვებ ჩემი სიტყვების შედეგად

ოდნავ გაოგნებულ ქალბატონთან - გთხოვთ, გრაციაზა!

სერგო მთლად დაიბნა, ასეთი რამ ჯერ არ ენახა - გრიშამ ქალს წელზე ხელი შემოხვია,
ლოყა ლოყაზე მიადო, დაბალის ხმით სიმღერა წამოიწყო და ზედ ზღვის ნაპირას,
სველ სილაზე აცეკვდნენ. გრიშა თან უცნობ სიმღერას ღიღინებდა:

ოდესას მოადგა-ა

ახალი გემი-ი,

არგენტინიდან მოიტანა

სიმღერაა ძველი,

სიმღერა ცნობილია,

მოტივი დაპყრობილია,

სიმღერას - ჯონ გრეი ჰქვიაა.

სერგომ წვივებზე პირსახოცი წაიფარა და ჩაიბუტბუტა: - თქვენის ნებართვით, რომ არ

დავიწვა... მაგრამ ვის ეცალა მისთვის, ვიღას ახსოვდა სერგო - გრიშა სიმღერას
განაგრძობდა და კოხტად ცეკვავდა: ფეხს ისე ადგამდა, თითქოს ქალიანად რაღაცას
ეპარებოდა, - მაგრამ მღეროდა:

სარკეებთან დარბაზში-ი,

ცეკვავენ წყვი-ლე-ბი!

კვნესიან სიმე-ბი,

გიტარის შვი-ლე-ბი!

ჯონ გრეი - ყველაფრისათვის მზადაა,

ჯონ გრეის ჯიბეში - თანხაა,

ჯონ გრეი - ყველაფერს გადაიხდი-ს...

და მერე დასძახა:

- კარგი იყო, კარგი!

და ასიას ისევ აკოცა ხელზე, ოღონდ ამჯერად შედარებით გულგრილად.

პატარა ხანს ჩუმად იყვნენ. ძალიან ჩამოცხა, ჩრდილი არსად იყო და მზე უმწეოდ
იკბინებოდა.

- მე ახლა წამით დავსველდები და ხელად გამოვალ, - თქვა გრიშამ, გაიქცა, დგაფუნით

შევარდა ზღვაში და თავით გადაეშვა.

ასია შესცქეროდა, როგორ ამოყვინთა გრიშამ, როგორ მიცურავდა, მერე დაუკვირდა

სილაზე მკრთალად დამჩნეულ ნაფეხურებს, აღელდა და სერგოსათვის არ
შეუხედავს, ისე იკითხა:

- სიგარეტი გაქვთ?

- დიახ.

- მომეცით, გეთაყვა, ჩქარა მომეცით.

სერგო უშნოდ დაფაცურდა და როცა ასიამ რამდენჯერმე ღრმად, ხარბად შეისუნთქა

კვამლი და თითქოს ცოტათი დამშვიდდა, ქალს მიაჩერდა. ასია გრძელი თითებით
აწვალებდა სიგარეტს, მერე ცერითა და უსახელო თითით ლამაზად მოიცილა ტუჩზე
შერჩენილი თამბაქოს ნამცეცი და სერგოსაკენ ამჯერადაც არ გაუხედავს, ისე თქვა:

- იცით რა, - და უცებ ქალური ბრაზი დაეტყო ხმაში, ძლიერი და უმიზეზო, - თქვენ
შეიძლება იგი გიჟიც გეგონოთ, მაგრამ ეს ასე არაა - გასაგებად ვლაპარაკობ? თქვენ
შეგიძლიათ ყველაფერი გაიფიქროთ, თქვენი ნებაა, მაგრამ, როგორც გითხარით, ეს
ასე არაა.

- დიახ, - საჩქაროდ დაეთანხმა სერგო.

- და თუ რომელიმე ადამიანი სხვებს არა ჰგავს, ეს არც ისე ცუდია, როგორც შეიძლება
ერთის შეხედვით ვინმეს მოეჩვენოს. ამასაც მიხვდებით?

- დიახ.

- და თუმცა მე მისი მეუღლე არა ვარ, სრულებითაც არ მერიდება განვაცხადო, - ასიამ

შორს მოისროლა სიგარეტი და მოულოდნელად სერგოს თამამად მიაჩერდა: - რომ
მიყვარს იგი.

- დიახ, - ხმადაბლა თქვა სერგომ, თავი ჩაღუნა და პატარა ხნის შემდეგ ქალისაკენ
მიიხედა: „ეს რა ხალხში მაქვს საქმე...“ და უცებ შესძახა: - ჰახ!

თურმე გრიშა წყლიდან ამოვიდა, რეზინის ქუდი წყლით აავსო, მერე

შეფიქრიანებულ სერგოს მიუახლოვდა და გახურებულ ბეჭებზე წყალი დაასხა.

- გესიამოვნათ? - ალალი ღიმილით ჰკითხა გრიშამ.

- მმუ...
- ახლა შენ ჩადი ზღვაში, დელფინა, იცი, რა კარგია?! - ხალისიანად ურჩია გრიშამ და
სერგოს ფერხთით პირქვე გაწვა, უცებ წამოხტა, წამოიძახა: „ჰუუ, რა ცხელია?! - და
ისევ დაწვა.

ასიამ კი ქუდი კოხტად მოირგო და ზღვისკენ უცნაურად გაემართა - გავარვარებულ

სილაზე ტერფებს გვერდულად დგამდა, ხელისგულებით კი ჰაერში უხილავ
თაროებს ეყრდნობოდა.

- სერგო, - თავი არ აუწევია, ისე იკითხა გრიშამ, - თქვენ გაქვთ რამე პრობლემა?

- მე პრობლემა... არა.

- სამსახურში კი არა, ცხოვრებაში.

- ა-არა.

- ეს ცუდია, - თქვა გრიშამ. იქვე იწვა და თავი სილაში ჩაერგო, - აი მე, მაგალითად,
მაქვს...

- დიახ, - ზრდილობისათვის ჩაურთო სერგომ.

- ჩემი პრობლემა ძალიან რთულია, - აღნიშნა გრიშამ და სახიდან სილა ჩამოიფერთხა,

მერე ისევ ჩარგო თავი, - და თუ გაინტერესებთ, მოგახსენებთ კიდეც - მე მინდა, რომ
ჩემი ხელშეწყობით ადამიანები გახდნენ უკეთესები, ვიდრე არიან, - და საჩქაროდ
დააყოლა, - რა თქმა უნდა, ყველას კი არ ვგულისხმობ, ეს მხოლოდ ჩემს ნაცნობებს
შეეხება, ყველას სად გავწვდები.

ჩუმად იყვნენ.

- მაგრამ ეს რთულია, - განაგრძო მერე გრიშამ, - ჰეე, როგორი რთული. ხანდახან იმის
დადგენაც კი ჭირს, ვინ ცუდია და ვინ კარგი. რამდენჯერ მოგვსვლია: შეხედავ კაცს, -
მოგეწონება, გაიცნობ - მოგეწონება, დაგელაპარაკება, მოგეწონება, დაგელაპარაკება
ისევ, უიმე, მტრისას... შემოიკრავ თავში ხელს - როგორ შევცდი, ვინ მეგონა და...
პირიქითაცაა - შეხედავ, აგბურძგლავს, გაიცნობ - დაგბურძგლავს, დაილაპარაკებს -
დაგთუთქავს, მერე კიდევ მოუსმენ, შეხედავ, ახედავ, დახედავ და... არც ისე ცუდი
კაცია. და მერე სულ ერთია - არაა ცუდი, მაგრამ მესამენიც არიან, სერგო ჩემო,
ყველაზე ძნელი ხალხი: შეხედავ - კარგია, - გაიხედავ - ცუდი, გაივლი, გამოივლი,
შეხედავ - ისევ კარგია, წახვალ, წამოხვალ - მაინც ცუდი... წარმოგიდგენია? - ხან
კარგი, ხან ცუდი, ხან კარგი, ხანაც... და სულ ასე. საერთოდ კი, რომ აღინიშნოს, ამ
მესამე კატეგორიაში რაოდენობრივად ყველაზე მეტი შედის, ასეთებისათვისაა,
რაღაცას რომ ვცდილობ... ისე, ცხოვრებაში ძალიან ძნელია, კაცი რომ გამოიცნო,
ლიტერატურაში კი იცოცხლე, გაგიხარია - გმირი ან ცუდია, ან კარგი. მაგრამ მე მაინც
მგონია, რომ უმცირესობაა მხოლოდ კარგი ან მხოლოდ ცუდი, უმრავლესობა კი ცუდ-
კარგია... ასეთია შინაარსობრივად ჩემი აზრი, ამ ცუდ-კარგებს კი, სერგო ჩემო,
მოფერება უნდა, გაგება უნდა, დაყვავება; გაწყრომაც კი უნდა ხანდახან, დარიგებაც -
მთავარია, უშუალო იყო. გაპრანჭულ ხალხს ვერ ვიტან, ის რა კაცია, სანამ პასუხს
გაგცემს, ჯერ გუნებაში რომ აწონ-მოწონის და მერე ვერცხლის ლანგარით ჭკვიანურ
პასუხს მოგართმევს - იმისი სიტყვა სხვაა, ის არაა ნამდვილი სიტყვა. რაღაც
სულელური ანდაზაა - ღვინო და ლუდი ერთნაირად არ უნდა სვაო და პირზე რომ
სიტყვა მოგადგება, კი არ უნდა თქვაო - უნდა თქვა, სერგო, უნდა თქვა, რაღაცას თუ
გინდა მიაღწიო, მაგრამ ამასთანავე, რაოდენი სიფრთხილე და გაგებაა საჭირო - ამ
სხაპასხუპით ლაპარაკში ფაქიზი უნდა იყო. ახლა, ამ წუთს ასე რომ გებაასები,
სილაში თავჩარგული, თუ იცი, რატომ? რატომ და ჩემმა დაკვირვებულმა მზერამ რომ
არ აგაბნიოს, რომ არ დაიძაბო, არ აიბნე, ასე იმიტომ ვლაპარაკობ, უფრო ბუნებრივად
რომ მისმინო, უფრო დალაგებულად, თავისუფლად; მშვიდად დაფიქრდები, აწონ-
დაწონი, განსჯი, გაიაზრებ... ხომაა ასე? თანაც, ჩემს პრობლემას დიდის
გულისყურით მოსმენა უნდა, რადგან რთულია, როგორც უკვე გითხარი, ნაცნობი
შესცვალო უკეთესისაკენ - რა უნდა იყოს ამაზე რთული? ასე რომ, პრობლემა
სერიოზულია, აკი ვთქვი - ხანდახან ცუდისა და კარგის დადგენაც ჭირს ხოლმე.
მაგრამ მთავარია ძიება, დაკვირვება და პირდაპირობა. ახლა მე ერთი შეკითხვა მინდა
დაგისვა და კაცმა რომ თქვას ძალიან მაგარი შეკითხვაა, რადგან უაღრესად
პირდაპირია, მაგრამ მაინც ჩემსას უნდა ვეცადო - აი შენ, როგორ გგონია, როგორი ხარ
- კარგი თუ ცუდი? როგორი ხარ, ა, სერგო - თუ კარგი ხარ, რატომ და თუ ცუდი, მაინც
რატომ? ნუ გერიდება, ხმა ამოიღე, პასუხი გამე, თამამად, თამამად, სერგო... - და
გრიშამ თავი ასწია.

მაგრამ სერგო იქ აღარ იყო.

გრიშას ქალაქგარეთ ჰქონდა ოთახი დაქირავებული. მზის ჩასვლისას ბრუნდებოდა

შინ, წამოწვებოდა ტახტზე, შეჰყურებდა სხვადასხვა ნივთებს, ხან ზერელედ, უფრო
ხშირად - დაკვირვებით, ფიქრობდა ათასგვარ საკითხზე და მერე სასეირნოდ
მიდიოდა. ასია ვაგზალზე რომ გააცილა და ბნელში აბრდღვრიალებულ სამ წითელ
თვალს დიდხანს უქნია ცხვირსახოცი, სევდა შემოაწვა, დაღონდა, მაგრამ ქალაქში
ავტობუსით რომ ბრუნდებოდა, ამ საზოგადოებრივ ტრანსპორტში გამოელაპარაკა
ერთ ქალს, რამდენიმე მარტივი შეკითხვა დაუსვა მომღიმარ-აღტაცებული სახით,
კომპლიმენტები დააყარა, მერე აცინა ბევრი, ცურვას გასწავლითო, შეჰპირდა და
მეორე დღისათვის შემოღობილ პლაჟზე პაემანი დაუნიშნა. და როცა ქალი შორიდანვე
დაინახა გრიშამ, აღტაცებული მიაჩერდა და გაუკვირდა კიდეც - ნუთუ ჩემთან
მოდის, რა ლამაზი ყოფილა, ნუთუ ჩემთან მოდის, ეგება სხვაა... ქალი კი მასთან
მივიდა, გაუღიმა, გრიშამაც შესცინა და აღფრთოვანებულმა უთხრა: „იო, მოდო... იო
მოდო ლა კაზა“, რითაც აშკარად ასიამოვნა ქალი. მერე გრიშამ ხის დაბალი საწოლი
რომ მოაჩოჩიალა სილაზე და ახედა, ქალმა ჩითის ლამაზი, ფართო
ფოთლებდაყრილი კაბა თავზე გადაიძრო, ხელი გადაისვა თმაზე და სმენად
გადაიქცა. „რა ლამაზი ხართ, - უთხრა გრიშამ, - რა ლამაზი...“ და გულიანად გაუღიმა.
ქალმა დაიმორცხვა და უეცრად გაიქცა ზღვისაკენ. გრიშა პატარა ხანს გაკვირვებული
უყურებდა, რადგან შექებით აღელვებული ქალი რაღაცნაირად არაბუნებრივად
გარბოდა, მერე კი გრიშაც ერთბაშად მოსწყდა ადგილს და ისიც გაიქცა, ოღონდ
ძალიან ბუნებრივად. ქალი ზედ ნაპირთან შეჩერდა და გრიშამ ხელი ჩასჭიდა და
დაჯერებული ნაბიჯით შეიყვანა ზღვაში. მკერდამდე რომ შევიდნენ, გრიშამ ჯერ
აჩვენა, როგორ ესუნთქა თანაბრად, მერე კი წყალზე გულაღმა დაწოლა ურჩია. ქალი
შეეცადა, მაგრამ ვერ შეძლო და ჩაყურყუმელავდებოდა, გრიშას ხელი რომ არ
შეეშველებინა, მერე მამაკაცმა ისევ დაჟინებით ურჩია გულაღმა დაწოლა და
თავიდანვე მიეხმარა - ახლა გრიშას მკლავებზე გადაწოლილი ჰყავდა ქალი,
დასცქეროდა, როგორ გადასდიოდა სალუქ სხეულზე ზღვის თბილი წყალი,
დააცქერდა უყურა და ენერგიულად ჰკითხა: „შეიძლება, შენობით რომ
დაგელაპარაკოთ?“ „დიახ“, უთხრა ქალმა. მაშინ „დიახ“ კი არა, „კი“ უნდა მითხრათ, -
გაეხუმრა გრიშა, „დიახ“ - ეს თქვენობითია“. და როცა იმავ საღამოს პაემანზე დიდი
ლამაზი ჩანთით მოსული ქალი ბაღის მიფარებულ კუნჭულში შეიყვანა და აკოცა,
მაშინვე გაიფიქრა: „ყველაფერი ეს კარგია, მაგრამ მთავარია პრობლემა“.

აი, ასეთი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა გრიშა პრობლემას.

პრობლემა, ან როგორც გრიშა მეორენაირადაც ეძახდა, „მთავარი“, ასეთი იყო: უნდა

ეცადო, რომ შენი წყალობით ნაცნობები გახდნენ უკეთესები, ვიდრე არიან“.
ქალებთან ძნელი იყო მთვარეზე საუბარი, კაცებთან კი, ასე თუ ისე, გამოდიოდა.
დათა კი, დათა, პირდაპირ მისწრება იყო - იჯდა და ყურადღებით უსმენდა გრიშას,
არასოდეს გააწყვეტინებდა სიტყვას, დათასთან შესაძლებელი იყო ლაპარაკი ისეთ
რთულ საკითხებზე, როგორიცაა პოეზია, მუსიკა და იმათი სინთეზი.

- მოდი ახლა, დათა, - რბილად ამბობდა გრიშა, - კარგ და ჭეშმარიტ პოეზიას თავი
გავანებოთ, და ხშირი, წყალწყალა პოეზია გავაანალიზოთ. განვიხილოთ თუნდაც
სიმღერებად მოარული ზოგიერთი ცუდი ნიმუში. აი, ვთქვათ არსებობს ადამიანი და
მოსწონს არც თუ ისე ჭკუიდან შესაშლელი სიმღერა, რომელსაც აქვს ცუდი ტექსტი -
ესე იგი, წარმოადგენს მარტივი მელოდიისა და ცუდი პოეზიის სინთეზს. და მაინც
მოსწონს. ახლა მე გეკითხები შენ - კარგია ეს თუ ცუდი?

- მე მგონია, რომ არც ისე კარგია.

- სწორი ხარ - რა თქმა უნდა. აი, მე დათა, ვაღიარებ, რომ ხანდახან ცუდი პოეზიაც კი
მოქმედებს ჩემზე და მათრობს. განა ეს კარგია? არ არის კარგი - მთავარი გავიწყდება
და კოხტად მორგებული რითმა, შეწყობილი სტრიქონები გაბრუებს, აი, თუნდაც
წარსულში ჩემი უსაყვარლესი ლექსი სახელოვან ჯონ გრეიზე - სისულელეა თავიდან
ბოლომდე, მაგრამ... - მხრები აიჩეჩა გრიშამ, - მათრობდა.

- როგორი შინაარსი აქვს?

- საზიზღარი, - შეიჭმუხნა გრიშა, - საზიზღარი და გაცვეთილი, მაგრამ მაინც

მხიბლავდა და ამაში იყო ჩემი ნაკლი. ახლა, როგორც იქნა, შევიძულე, შინაარსიო... რა
შინაარსია, გიამბობ და თავად განსაჯე - იყო ერთი ვიღაცა ჯონ გრეი, მამაცი ყოფილა,
გაბედული, თანხაც ჰქონდა, შენ ხარ ჩემი ბატონი, და საღამოობით დაიარებოდა
სარკეებიან დარბაზ-რესტორანში, სადაც ღია ფანჯრებიდან იასამნის
თავბრუდამხვევი სურნელი შემოდიოდა. იქ იგი ხვდებოდა ორ ქალს, ორ შესანიშნავ
ქალიშვილს, რიტასა და ციცქნა ნელის. რიტა და ნელი ამხანაგები იყვნენ, მაგრამ
ორივეს უყვარდა ჯონ გრეი, უშიშარი და მოხდენილი ჭაბუკი, ჯონ გრეის კი მხოლოდ
ციცქნა ნელი უყვარდა და ამაში მდგომარეობდა რიტას ტრაგედია. სარკეებიან
დარბაზ-რესტორანში მამაცი ჯონ გრეი ვალს-ბოსტონს ცეკვავდა ნელისთან; ხანდახან
ათასში ერთხელ, ზრდილობისათვის რიტასაც წაეცეკვებოდა. ყველანი აღტაცებით
შეჰყურებდნენ მოხდენილ ჭაბუკს: ვინც კი სარკეებიან დარბაზში ალკოჰოლს სვამდა
და, კვამლში გახვეული, დაუნდობელ ბანქოს თამაშობდა - ასეთები კი ბევრნი იყვნენ -
ხელგაშლილობის შემთხვევაში ჯონ გრეის შეეძლო, ყველა დაეპატიჟებინა, თუგინდ
უგონოდ დათრობამდე და ყველას წაგებული ფული გადაეხადა, რადგან ჯიბეში
თანხა ეგულებოდა. ამასთანავე, ფოლადივით მტკიცე მის სიტყვას არასოდეს
ეკიდებოდა ჟანგი. და როცა ერთხელ ავი წინათგრძნობით შეპყრობილი უგუნებო
ჯონ გრეი მაგარ სასმელს წრუპავდა და ბოთლის ორიგინალურ ეტიკეტს
დაფიქრებული შესცქეროდა, მასთან მივიდა ნელის მეგობარი რიტა და ჩასჩურჩულა:
„იგი გღალატობს. ციცქნა ნელი ოტელ „როსშია“, ლამაზ გარისთან ერთად“. და ჯონ
გრეი მძიმედ წამოდგა და ოტელ „როსისაკენ“ გაეშურა. და ჰა, იქ მან იპოვა
მითითებული ნომერი, მძლავრი წიხლისკვრით კარი შეამტვრია და ფანჯრის რაფაზე
დაიჭირა ლამაზი გარი და გულში ღონივრად აძგერა მაგრად გალესილი დანა. მერე
ციცქნა ნელის მიუბრუნდა და ქალიშვილი, რომელიც უყვარდა, ისიც გამოასალმა
წუთისოფელს. და აი, არასახარბიელო მდგომარეობაში მყოფი ჯონ გრეი, უბედური
და განადგურებული, იცი, სად დაბრუნდა? - იგი დაბრუნდა სარკეებიან დარბაზში,
სადაც ღია ფანჯრებიდან იასამნის თავბრუდამხვევი სურნელი შემოდიოდა და სადაც
მთვარის შუქზე ტრიალებენ წყვილები და სადაც კვნესიან სი-მე-ბი, ჰავანური
გიტარის შვი-ლე-ბი, და ჰა - ჯონ გრეი ისევ ყველაფრისათვის მზა-დაა, ჯონ გრეის
ჯიბეში - თან-ხაა, ჯონ გრეი - ყველაფერს გადაიხდის, აი, აი მე ისევ აღვფრთოვანდი,
დათა, მე ისევ აღვფრთოვანდი!

- და მთავარი გადაგავიწყდა. არა?

- აბა?! - გაუკვირდა გრიშას.

- მაგრამ შაბლონური პოეზია - მუსიკით აღფრთოვანება, - განაგრძო მერე გრიშამ, -

დროებითი ამბავია, წამიერი - მე ასე ვიტყოდი, მაგრამ მთავარზე ესეც კი მოქმედებს.
თავად მთავარიც მრავალი წვრილი პრობლემისაგან შედგება. აი, თუნდაც, მე რომ
რამდენჯერმე ვახსენე სიტყვა „თანხა“ - ესეც ერთ-ერთი პრობლემათაგანია.

- მართლა?
- აბა რა - თანხა კაცის ცხოვრებაში გარკვეულ როლს თამაშობს. ერთ ეპიზოდს
გიამბობ და შენ თავად განსაჯე... ეს მოხდა კიკეთში, ზუსტად ორი წლის წინათ. იქ
ჩემს დას გავყევი, რომელმაც შვილები აგარაკზე წაიყვანა და ცოტა-ცოტას ბავშვების
აღზრდაში ვეხმარებოდი. იდგა შუა ზაფხული, ივლისის თვე. ჩვენი ქუჩა, ღობე-ღობე
აყოლებული, ხეხილიანი, ბავშვებით იყო სავსე. ისინი უდარდელად დახტოდნენ,
დარბოდნენ, ჟრიამულობდნენ, ქუჩა ოდნავ დაქანებული, ასფალტიანი იყო, შენ მერე
დაინახავ, დათა, რომ ამას ექნება მნიშვნელობა და უცებ ქუჩის თავში გამოჩნდა
სქელი კაცი, რომელსაც ხელში უზარმაზარი საზამთრო ეჭირა და ძალიან კმაყოფილი
სახე ჰქონდა, რადგან საზამთრო ახალთახალი შემოსული იყო - სწორედ ისე
მოჰქონდა, ბირთვის მკვრელებს რომ უკავიათ თავიანთი ინსტრუმენტი. და
წარმოგიდგენია, დათა? - ქუჩაში სიჩუმე ჩამოვარდა. ბავშვები შესცქეროდნენ
მონატრებულ ხილს, კაცმა კი ამაყი, გამარჯვებული სახით ჩაუარა ყველას და თავის
ოჯახში შევიდა. და აი მაშინ, დათა, სწორედ მაშინ იყო საჭირო თანხა. მე რომ მაშინ
იმდენი თანხა მქონოდა, თუნდაც ჯონ გრეის რომ ჰქონდა, ტაქსით ჩავგრიალდებოდი
თბილისში, დავიქირავებდი საბარგო მანქანას, ვიყიდდი უამრავ საზამთროს,
ჩამოვიტანდი კიკეთში, მძღოლის დახმარებით გადმოვალაგებდი, გორად
დავაწყობდი, მერე ერთ ცალს დავწვდებოდი ორივე ხელით და დავიძახებდი: ეჰე,
შენ, პატარა გოგო, წითელკოპლებიანი კაბა რომ გაცვია, ეს შენია, დაიჭირე... და
საზამთროს დაღმართიან ქუჩაზე ფრთხილად დავაგორებდი. მერე მეორეს
მოვიმარჯვებდი და ისევ გავძახებდი: ეჰეე, შენ, თავხოტორა ბიჭო, ეს შენია,
დაიჭირე... და დავაგორებდი და სულ ასე, სანამ ყველა ბავშვს არ ჩამოვურიგებდი,
მერე კი ჩემს მკვიდრ დისშვილებსაც მივუტანდი, ხომ სწორედ მოვიქცეოდი?

- სწორედ მოიქცეოდი.

- ახლა კი შენ წარმოიდგინე, დათა, რა ეღირება ახლადშემოსული საზამთროებით

გატენილი დიდი საბარგო მანქანა და მერე თქვი, თანხა საჭიროა თუ არა, მაგრამ
ესეცაა, ამდენი თანხა ქუჩაში არ ყრია და არც არავინ გაჩუქებს, ხოლო თუ გარკვეული
დროის განმავლობაში დააგროვებ, შეიძლება გადაიფიქრო აღნიშნული ხილის ყიდვა,
რადგან თანხის დაგროვებისას ადამიანი იცვლება. ეს ნაღდია, მერწმუნე, დათა, და
ამიტომ თუ იცი, რაა საჭირო? - ნუ იყიდი, ძმაო, საზამთროს, სანამ კარგად არ შემოვა,
გაიჭირვე ერთი-ორი კვირა. მე თუ არ ვიყიდი არა? - შენც თუ არ იყიდი, არა? და სხვაც
თუ არ იყიდის, არა? - არც ერთ ბავშვს გული არ დასწყდება.

- კი მაგრამ, - ახლა კი შეფიქრიანდა დათა, - თუ არა - ვინ არ იყიდის, ხომ დაულპებათ

გლეხებს, როგორც იტყვიან, მონაგარი?

- შენ მაგის დარდი ნუ გაქვს, - ხელი ჩაიქნია გრიშამ, - ნუ გეშინია, გამოჩნდებიან

ისეთებიც, რომ იყიდიან. მთავარია, რომ მე, და აგრეთვე შენ, ესე იგი, ჩემმა ნაცნობმა,
არ ვიყიდოთ. ესაა მთავარი, პირდაპირ მითხარი, დათა, დასამალი რა გვაქვს, - ხომ არ
იყიდი ახლაშემოსულ ხილს, თანაც ამბობენ, ხელოვნურად ამწიფებენო.
- არ ვიყიდი, - თქვა დათამ. მასთან ძალიან სასიამოვნო იყო საუბარი.

- ახლა ზომიერების გრძნობის პრობლემას აღარ იკითხავ? დიდი ზომიერებაა საჭირო,

დიდი, ჩემო დათა. ახლა საცა არ გაიხედავ, ზომიერების გრძნობას ბევრგან არღვევენ.
ავიღოთ თუნდაც არღანის განახლების საკითხი. ხომ იცი, მოქეიფე ხალხს დრო აქვს
ბევრი და შეუდგნენ საქმეს - არღანი კარგი რამე იყო და მოდი, აღვადგინოთო, თქვეს
და გააკეთეს, მაგრამ მე შენ გეკითხები, დათა, რანაირი აღდგენაა ეს, როცა არღანი
თავის დროზე ნაკლები იყო, ვიდრე ახლა?

- კი, კი, მართლა ეგრეა, ხო იცი, - ამბობდა დათა.

- როგორ არ ვიცი, მე პირველმა არ ვთქვი? - და შეფიქრიანებულმა დაამატა: სხვათა

შორის, ასეთივე მკვეთრად გამოხატული სურათია ჭედური ხელოვნების დარგშიც...
ზომიერების პრობლემა კი, ჩემო დათა, ისე არავის სჭირდება, როგორც მე. და თუ იცი,
რატომ?

- არა.

- პიანინოების ამწყობი ვარ. დაკვრა არ ვიცი, სმენა კი, იცოცხლე, სამი კაცისა მაქვს,
სხვათა შორის, ძალიან დაუფასებელი პროფესიაა, გულმოდგინედ უკრავენ ტაშს
შემსრულებელს და იმას კი ვერავინ გაიფიქრებს, ნეტავ ვინ მადლიანმა ააწყო ეს
ინსტრუმენტიო. ეჰ, მე კი არა, ხანდახან კომპოზიტორიც კი არ ახსოვთ, იმის
ნაწარმოების შემსრულებელს კი მიხაკებს ესვრიან. ასეა, ვისაც თვალნათლივ ხედავენ,
იმას აფასებენ, წინა პირობა კი, ესე იგი, კომპოზიტორი და სუულ ცოტათი მე, არავის
ახსოვს... ეეჰ, არც ღირს სალაპარაკოდ. ახლა, თუ გინდა, პირდაპირობის პრობლემაც
გადავსინჯოთ, - შეცვალა თემა გრიშამ, - ზოგიერთი არაა პირდაპირი, ესე იგი,
უშუალო და სახეს განგებ ჭმუხნის - ვითომ მაგარია. სხვათა შორის, ხშირად
უმართლებთ კიდეც, ესაა გასაოცარი. აი, ვთქვათ არსებობს ორი ადამიანი - ბ და ც.

- ა და ბ რომ გეთქვა, ხომ არ აჯობებდა? - შეეკითხა დათა, ისიც კი ხანდახან

უძალიანდებოდა გრიშას.

- ნუ მასწავლი, თუ შეიძლებოდეს, - აიმრიზა გრიშა, - ა ამ შემთხვევაში

დამკვირვებელია, ესე იგი, მე.

- აა, - თქვა დათამ.

- ხოდა, იმას ვამბობდი, ძალიან ცუდი კანონი აღმოვაჩინე. თუ არსებობს ორი

ადამიანი, ერთნაირი ცოდნითა და განათლებით, მაგრამ, დავუშვათ, რომ ბ უჟმურია
და ც კი გულღია და ალალი, იცი, ვის აფასებენ უფრო მეტად?

- ვის?

- ბ-ს.
- რატომ?

- რატომ და ხალხს ასე ჰგონია, თუ ადამიანი სიტყვას დაგამადლის და ამპარტავნად

მოგექცევა, მაგარიაო. ექიმია ერთი, მაგალითად; იმდენი არაფერი, მაგრამ ისე აქვს
გართულებული ავადმყოფების მიღება და ისე ცივად ექცევა... რა ქვიათ?..
პაციენტები! ისე ცივად ექცევა პაციენტებს, რომ მთელი ქალაქი მიაწყდა - მაგარიაო...
ეს ხომ ცუდია, დათა?

- ნამდვილად ცუდია.

- პირდაპირობის პრობლემა, არ დაგავიწყდეს, ერთ-ერთი ძნელთაგანია. თუ გინდა,

უფრო დაწვრილებით გადავსინჯოთ. მეშვიდე კლასში ვიყავი და ერთი ეპიზოდი
შემემთხვა, დღესაც მახსოვს, ახლა ხომ ზღვაზე ვარ, ვისვენებ, ვცურაობ, აქეთ-იქით
დავდივარ, ერთი, მეორე, თან რამდენი წელი გავიდა - მო მოდო, მო მოდო ლა კაზა -
მაგრამ მაინც მახსოვს. მოგიყვები დალაგებულად - მეშვიდე კლასში რომ ვიყავი,
ანატომიის მასწავლებელი მემტერებოდა, ამომიჩემა რაღაც, რომ მოვიდა გამოცდა,
გამომიძახა და ბილეთზე ჰა, ჰა გაჭირვებულ სამიანზე ვუპასუხე. სხვას კი დაუწერდა
ნიშანს, მაგრამ ჩემზე გადაკიდებული იყო და მითხრა, მაშინ აბა, კეჟერაძე, ერთ
დამატებით კითხვას მოგცემო. რა უნდა მექნა, მივაჩერდი სახეში... გადმოიღო
თაროდან ერთი სქელი წიგნი, გადაშალა შუაზე და მითხრა - აბა, კარგად დააკვირდი
და მითხარი. ქალია თუ კაციო, მოსაფიქრებლად ორ წუთს გაძლევო და წარწერას
ხელი დააფარა. ვუყურებ სურათს, ვიღაცაა დახატული, წვერები აქვს გულამდე, თავი
აქვს მოტიტვლებული, სათვალეშია; დავფიქრდი... ვფიქრობ ახლა, კაცი რომ იყოს,
ამას რა გამოცნობა უნდა და თანაც, ჩაჯინებულია ჩემზე მასწავლებელი და ასეთ
ადვილ კითხვას არ დამისვამდა და ქალია-მეთქი, რა გაეხარდაა - შე სულელოო,
მითხრა, სად გაგიგია ქალი და ამხელა წვერ-ულვაშიო და კალმისტარს წაატანა ხელი.
აბაა, ესაა - პირდაპირობა რომ გამომეჩინა, ხომ ავცდებოდი მაშინ საშემოდგომოს?
ახლა კი მეცინება ამ ამბავზე, მაგრამ საფუძველი მაინც ჭკუის სასწავლებელია -
პირდაპირი უნდა იყო. არაა ასე, დათა?

- როგორ არაა, - დაეთანხმა დათა, იმასთან ძალიან სასიამოვნო იყო საუბარი.

მაგრამ ყველაზე ძნელად დასაყოლიებელი იყო დიასახლისის მამა, მოხუცი დურუ.

ამ ხნოვან კაცს მკვეთრად ჩამოყალიბებული შეხედულებები ჰქონდა და გრიშას ახსნა-

განმარტებანი ოდნავადაც არ აღელვებდა. გრიშას იმასთან საუბრისათვის წვიმიანი
დღეები ჰქონდა გამოყოფილი. როცა გარეთ არ გაისვლებოდა. ისხდნენ ის და დურუ
აივანზე, გვერდიგვერდ, უყურებდნენ, როგორ მძიმდებოდნენ წვიმით ახასხასებული
ფოთლები, მრუმე ღრუბლები ცაზე როგორ გადადიოდნენ, ყურს უგდებდნენ
გაბმულ, თანაბარ შიშინს და გრიშა სამიოდე დღის წინათ შეწყვეტილ კამათს ჯიქურ
ანახლებდა:

- არა, ნამდვილად არ ხართ სწორი, დურუ ბიძია.

- კაი ახლა, ბაბაჩი, - ცივად დაუყვავებდა ხოლმე დურუ, - ამ ხნის კაცს აღარ მიჯერი?
ფულია ყველაფერი.

- არა!

- რავა არა... - დინჯად ამბობდა მოხუცი.

- თანხა კია ხანდახან საჭირო, - ნაწილობრივ ეთანხმებოდა გრიშა, - მაგრამ ყველაფერი

არაა.

- რაზეა აბა საჭირო?

- რაზე და... - პატარაზე შეფიქრიანდებოდა გრიშა, - რაზე და ყოველდღიურ

წვრილმანზე - რომ ჩაიცვა, დაიხურო, სასმელ-საჭმელი გქონდეს, მეგობარი კაცი
რესტორანში თითო ბოთლ ღვინოზე დაპატიჟო. მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, ფული
რომ ყველაფერია.

- კია ყველაფერი, - ჯიუტობდა დურუ, - ამხანაგობა რა გგონია შენ?

- რა - ფულია?

- აპა რაა... - უკვირდა დურუს, - ახალგაზრდობაში ერთი პირობა კარქათ წამოვიდა

საქმე და ფული მქონდა ბევრი. დემესიენ ამხანაგები, რას დემესიენ?! - თაფლი მეცხო
ლოყებზე. სუფრის თავს მსვამდნენ, ბაბაჩი; ეს რა კაციაო, დედაა, ეს ვინააო, ეს რააო,
ამას ვენაცვალეთო. შემოვევლეთო, მარა რო გავკოტრდი და ფული აღარ მიჭყაოდა
ჯიბეში, ეჰ, გაფუჭდა ეგეცო, თქვეს...

- თანხაზე აგებული მეგობრობა თანხასავით ადვილად დაიწვება, - განმარტავდა

გრიშა.

- ბიჭო! ფულზე იქნება მეგობრობა აგებული, აპა ლამაზი თვალებისათვის კი არ

მეგობრობს ხალხი.

ელაპარაკე ახლა ასეთ კაცს.

- მე რომ სამოციოდე წლით ადრე დავბადებულიყავ და იმ თქვენი ვაიმეგობრების

ნაცნობი ვყოფილიყავი, თქვენ რომ ფულს იშოვიდით, გაგეცლებოდით, ხოლო როცა
გაკოტრდებოდით, დაგიახლოვდებოდით და მიგახვედრებდით, რომ ფული არაა
ყველაფერი. აი, სწორედ ასე მოვიქცეოდი.

- მეტი რა გითხრა შენ.

- როგორ თუ რა მითხრა! - აღშფოთდა გრიშა, - აბა ახლა რომ ვზივარ აქ და

გესაუბრებით, რა ძალა მადგია, თუ იცი, რა განცდა მამოძრავებს?

- რა ვიცი მე!.. - უკვირდა დურუს, - ვიფხანთ ტყვილა ენას.

არა, დურუ არ იყო კარგი მოსაუბრე.

***

მაგრამ ყოველივე ეს გადაგავიწყდება, თუ ბნელი ღამით სილიან ნაპირზე ზიხარ და

მთელი დღით მზეზე ნაგდები, გახურებული სხეული ზღვიდან მონაბერი სიგრილით
იჟღინთება. როცა სიჩუმეში ნაპირს მომწყდარი ტალღა წკარუნით იმსხვრევა ქვებზე
და მერე შიშინით, უხალისოდ დაიხევს უკან, სილაზე კი თეთრი ქაფი ტალღას
ჩაბღაუჭებული თითებივით რჩება. და როცა გრიშასავით შეეჭვდები, სინამდვილეა
თუ არა, რომ ახლა სილიან ნაპირზე ზიხარ, უკან გადახრილი და ხელისგულებზე
დაბჯენილი, მკერდზე კი ლამაზი ქალის სუნთქვას გრძნობ, მართლა დაეჭვდები,
სინამდვილეა თუ არა ყოველივე ეს, რადგან ძალიან ბნელა... მაგრამ თითქოსდა შენი
ეჭვების გასაფანტად უეცრად აბდღვრიალებული პროჟექტორი წამით თუ ცას
მიებჯინება, მერე კი ნაპირს მოავლებს თვალს და შემკრთალი ქალი უნებურად
მუხლებზე თუ გადაიჭიმავს კაბას, გაგეხარდება და მერე, სიჩუმეში, გახარებულმა,
გრიშასავით უმიზეზოდ შეგიძლია წარმოთქვა წინადადება, რომელიც ასე თავდება:
„... ხმა აღწევდა“.

ისინი ნაფერები დალალებისათვის იბრძოდნენ, - თქვა გრიშამ, - სილამაზეში,

მთვარის შუქზე ალესილი დანებით იბრძოდნენ და შორიდან კი გიტარის ნაღვლიანი
ხმა აღწევდა.

- რა ველურობაა, - თქვა ოდნავ შემკრთალმა ქალმა, - მაგრამ რაღაცით მაინც კარგია.

- სიყვარული ურევია და იმიტომ, - აუხსნა გრიშამ, - იქ, სადაც სიყვარული ურევია,

ყოველივე ლამაზდება.

- სიყვარული ორგვარია, - დაიწყო ქალმა, მაგრამ გრიშამ გააწყვეტინა.

- ვიცი, ვიცი - ორგვარი კი არა, შვიდასგვარია, მაგრამ ისინი ნამდვილი

სიყვარულისათვის იბრძოდნენ.

- აა... და რომელი მოერია?

- რა მნიშვნელობა აქვს - ერთ-ერთი.

- საწყალი მეორე, - წაიჩურჩულა ქალმა, - მე ის მეორე შემიყვარდებოდა.

- რა იცი, ეგება ის მეორე იყო ერთ-ერთი...

- რა უცნაური ლაპარაკი იცი, გრიშა, - პატარაზე გაიბუტა ქალი.

- მიყვარხარ და იმიტომ.

- მართლა?

- აბა რა, განა ეს საკითხავია? - მო მოდო ლა კაზა.

- რატომ გიყვარვარ? - გაცელქდა ქალი.

- ლამაზი ხარ და იმიტომ.

- და სხვა... სხვა არაფერი?

ჰე, რა ძნელია ხანდახან პასუხის გაცემა.

მაგრამ გრიშასათვის - არასოდეს. მაშინვე ჩურჩულით ალაპარაკდა, შესაბამის

ატმოსფეროს ჰქმნიდა:

- ამის პასუხი ერთადერთი სიტყვა, სხვადასხვა ბრუნვაში ორჯერ მოცემული:

ადამიანისათვის ადამიანი. და ის თუ იცი, რა არის ადამიანისათვის ადამიანი?

- რა არის... ახლობელია?

- და სხვა არაფერი?

- რა ვიცი... არ ვიცი.

- ახლავე აგიხსნი, - თქვა გრიშამ და მიმოიხედა, - არის ერთი გამოთქმა, რომ ადამიანი
ადამიანისათვის მგელია, მაგრამ მე, ამ შემთხვევაში შენი ახლობელი, სულ სხვა
თვალსაზრისისა ვარ. და თუ გინდა, რომ აგიხსნა, აბა, თვალები დახუჭე და დინჯად,
ნებისყოფიანად დაითვალე ათამდე.

- და უცებ მაკოცებ, არა?

- არა.

- აბა?!

- თუ გაინტერესებს, დათვალე, თუ არადა...

- კარგი, კარგი. თვალები დავხუჭო და ისე?

- ჰო.

- ერთი, ორი, სამი... - დაიწყო ქალმა და ბოლოს განგებ გააგრძელა, - ცხრა-ა, და-ა, აა-
ათი... ათი! მითხარი ახლა... გრიშა, სადა ხარ?

ზღვა შრიალებდა მხოლოდ.

- გრიშა! - წამოიძახა ქალმა და წამოდგა, - სადა ხარ, გრიშა?

ძალიან ბნელოდა.

- გრიშა! კარგი ახლა, გამოდი, გრიშა! - და ქალი საკუთარმა კივილმა შეაკრთო,

გულზე მიიხუტა თითები, თვალები გაუფართოვდა, სახე დაეძაბა, ბნელს მიაშტერდა
და შიშმა ჟღარუნით დაუარა სხეულში, - იქვე, შორიახლოს, უცნაურად გაფარჩხული
კუნძი ეგდო.

- გრიშა! მოდი ჩემთან, გრიგოლ! ხმას აღარ გაგცემ, იცოდე, გრიგოლ!.. - და ქალმა
სილაზე დაჰკრა ფეხი.

გაგიგონია?! - ვითომც არაფერი.

„ამ ქალაქგარეთ... ამ ქალაქგარეთ რა მინდოდა, გადაკარგულში, რა ვქნა...“ - გაიფიქრა

ქალმა და კუნძს ფრთხილად აუარა, ცდილობდა, არ შეეხედა და განზე იყურებოდა,
მაგრამ პატარა ორმოში ჩაუვარდა ფეხი და მუხლზე დაეცა. ამან მთლად არია ქალი,
თანაც სიბნელიდან თავად შიში მისჩერებოდა გაყინული წებოთი ამოვსებული
თვალებით, წამოხტა და თვალდახუჭული გაიქცა სილიან ნაპირზე - საკუთარი ფეხის
ხმაც კი არ ესმოდა, ვიღაცეები კი დგრიალით მისდევდნენ, კაბასა და თმაზე
ეტანებოდნენ, სიმწრისაგან თვალდახუჭული, ერთიანად აცახცახებული ქალი კი
გარბოდა და უცებ რაღაცას რომ დაეჯახა, შეჰკივლა, სახეზე აიფარა ხელები და
ჩაიკეცებოდა, იმ რაღაცას წელზე ხელი რომ არ შემოეხვია და რომ არ ეთქვა:

- ეს მე ვარ, მე.

- გრიშა! - წამოიძახა გახარებულმა ქალმა და ჩაეხუტა, - სად იყავი, გრიშა?!

- სად წავიდოდი... შენ რა, მიგატოვებდი გეგონა?

- ჰო, - ამოისლუკუნა ქალმა და უფრო ჩაეხუტა, - რატომ შემაშინე, რატომ შემაშინე,

გრიშა?!

- ნუ გეშინია, ნუ ტირი, აბა, შემომხედე... გეყოფა, კარგი, დაწყნარდი და კარგად

დამიგდე ყური - აი, ესაა ადამიანისათვის ადამიანი.

- რა ესაა... რას ამბობ?

- აი, სწორედ ესაა ადამიანისათვის ადამიანი, - უთხრა გრიშამ და თავზე გადაუსვა

ხელი, - შენ მარტო იყავი, სუსტი და უმწეო, შენ მარტო იყავ - ამ წკვარამსა და
უკუნეთში, შენს წინ კი უზარმაზარი, გამუქებული ზღვა ავად შრიალებდა, პატარავ,
და შეგეშინდა, მარტო იყავი, მარტოკინა, და ამიტომ შეგეშინდა. შენთვის ხომ ღამე
იყო, ხომ ღამე იყო ამ ორიოდე წუთის უკან, ახლა კი, ჩემთან რომ ხარ, ჩახუტებული
და დაჯერებული, ახლა ხომ დღეა, პატარავ, ხომ დღეა?

- დღეა, გრიშა, დღეა, - ტიროდა ქალი.

- ადამიანი ადამიანისათვის - დღეა, - თქვა გრიშამ.

და ქალაქში რომ დაბრუნდნენ, უყურეს, პორტიდან როგორ გავიდა გემი.

დიდი, უზარმაზარი თოკებით მიბმული გემი უძრავად იდგა ნაპირთან, მისი ფერადი
სინათლეები კი კაშკაშით იწელებოდა ტალღებზე. მგზავრები ტრაპით ადიოდნენ
გემზე და ვიღაცა დაგვიანებულს ქოლგასავით ამაყად ეჭირა ყვავილები, თუმცა არ
წვიმდა. გრიშა და ქალი ხელიხელჩაკიდებულები აჰყურებდნენ გემს და უნებურად
ყურს უგდებდნენ რაღაც მხიარულ მარშს, საოცრად რომ არ უხდებოდა მოახლოებულ
განშორებას, და მთავარი ის იყო, რომ ვიღაცეები მიდიოდნენ სადღაც, თანაც გემით
და ისინი კი რჩებოდნენ აქ, ყავისფერ პორტზე. და ეს მძიმედ გაჩირაღდნებული გემი
ნეტავ დიდხანს მდგარიყო აქ, მაგრამ ტალღაზე დამპალი ფიცრის ნატეხი თანაბრად
ირწეოდა და ჯიუტად ითვლიდა წამებს. და როცა კიბე აკეცეს და ზღვისპირა ქალაქის
თავწაწვეტებულმა საათმა შუაღამის საუწყებლად თორმეტი ჟღრიალა სევდის
ჩამოთვლა დაიწყო, გემის საყვირმაც დაიბღავლა განშორების ნიშნად და ზღვისპირა
ქალაქში ყოველ დარჩენილს თავისი იდუმალი წასვლა ამცნო. და როცა საყვირის
შემაზრზენი ხმისაგან გაოგნებული ქალი გრიშას აეკრა. გემმა ზღვისაკენ დაიხია,
მძიმედ შეტრიალდა და, ფერადი სანთლებით დახუნძლული, ტაატით გაეცალა
ნაპირს.

და თუმცა ყოველივე ეს ლამაზიც იყო, გრიშას მაინც ხასიათი წაუხდა.

***

- ბიტკი რომელია, მრგვალი?

- კი, კაია.

- აბა ცუდიაო, ხომ არ იტყვი, მოიტანე სამი. ის ჩქარა იქნება?

- ხელათ.

საქართველოში ხანდახან ისეც ხდება, რამდენიმე ნაცნობი რესტორანში შედის.

გრიშაც სხვებზე უკეთესი თუ არა, ნაკლები არ იყო, ამიტომ ადგა და ისიც შევიდა
რესტორანში. თავდაპირველად სამნი იყვნენ - გრიშა, ქალი და დათა. მერე გრიშამ
დათას ნაცნობ კაცს, გიგლას, ვიღაც ახალგაზრდასთან ერთად შორიახლოს რომ იჯდა,
სამი ბოთლი ღვინო გაუგზავნა, თავისი შოკოლადის კანფეტებით. ის კაციც არ
აღმოჩნდა აუგიანი - ერთი ყუთი შამპანური გამოაგზავნა გრიშას მაგიდაზე და
ოფიციანტმა მუხლის დახმარებით ძლივს რომ შედგა მძიმე ყუთი მაგიდაზე,
თვითონაც მოვიდა ერთი ჭიქის შესასმელად, მაგრამ გრიშამ ძალიან დაიჟინა და
გიგლა-ბატონი გადაიპატიჟეს ახალგაზრდასთან ერთად. გიგლას მაგარი სახე ჰქონდა,
რკინის კაცი ჩანდა, ახალგაზრდა კი ორაზროვნად იღიმებოდა, რაც გრიშას არ
ესიამოვნა, მაგრამ სუფრის ხათრით არ შეიმჩნია.

რამდენიმე რიგითი სადღეგრძელო შესვეს, გრიშა ახალგაზრდა კაცს მალულად

ათვალიერებდა. ის კი ისევ უცნაურად იღიმებოდა - თან ორაზროვნად და თანაც
მორცხვად, დროდადრო წითლდებოდა კიდეც.
გრიშას ლაპარაკის ხალისი დაეკარგა, ისე არ სიამოვნებდა ახალგაზრდის ღიმილი,
ამრეზილი მიაჩერდა, მაგრამ მაინც ობიექტურად გაიფიქრა: „ლამაზია, ოხერი...“
დარბაზს თვალი მოავლო და უეცრად სახე გაუბრწყინდა:

- ამას ვის ვხედავ, ჯიბო! ჯიბო, მოდი აქ!

ერთმანეთს გადაეხვივნენ, ჯიბო ზორბა ყმაწვილი ჩანდა, გრიშას ბეჭებზე ღონივრად

უტყაპუნა ფართო ხელისგული. დათა, ქალი, გიგლა და ახალგაზრდა ღიმილით
შეჰყურებდნენ გახარებულ გრიშასა და ჯიბოს.

- ეს ვინ ვნახე, ჩიტო, გვრიტო, საიდან - როგორ, - თვალებში შესციცინებდა გრიშა, -

რომელმა ქარმა გადმოგაგდო, ა, შე ძველო...

- ჩამოვედი დასასვენებლად! - დაიყვირა ჯიბომ და ისე ხმამაღლა გაიცინა, ყველა

შეკრთა, - რავა ხარ ისე, უ!!

- ვარ სტამბულის კაჟივით, - გაახარა გრიშამ და სუფრის წევრებს მიუტრიალდა, -

გაიცანით, ჩემი ბავშვობის მეგობარი - ჯიბო. როგორც იტყვიან, გთხოვთ იცნობდეთ
და სწყალობდეთ. ერთსაც ვიტყვი, ყველაფერი ნათელი რომ შეიქნას თქვენთვის -
ამქვეყნად მრავალნაირი ამხანაგი არსებობს: არსებობს ამხანაგ-თანამშრომელი,
ამხანაგ-მეზობელი, ამხანაგ-კურსელი, ამხანაგ-პურ-მარილელი, ამხანაგ-უფროსი,
ამხანაგ-ხელქვეითი, ამხანაგ-უბნელი, მაგრამ ბავშვობის ამხანაგი მაინც სულ სხვაა,
ჯიბო კი ჩემი ბავშვობის ამხანაგია, გახსოვს, მამაშენს შარვალი რომ დავუჭერით?

- რავა არ მახსოვს, - აროხროხდა ჯიბო, - მაკრატლით.

- და რომ ეძინა და ჩაიდნით წყალი რომ გადაასხი?

- მახსოვს მაგიც... რავა არ მახსოვს, - გადაფიჩინდა ჯიბო და სული ძლივს მოითქვა, -

სულ იმას იძახდა, შენ მომკლავ თუ მომკლავო.

- მერე, მართლა თქვენ მოკალით? - გაეხუმრა ახალგაზრდა და გაწითლდა.

- არა, თავისით მოკვდა, - გასერიოზულდა ჯიბო და საჩვენებელი თითი მკერდზე

სამჯერ მიიკაკუნა, - გული...

- გრიშა, ლიმონათი მოატანინე, რა... - სთხოვა ქალმა.

ჯიბოს ლუდის დიდი კათხით დაალევინეს ჯარიმა. იმასაც ბევრი არ უფიქრია -

ზომიერი, მძლავრი ყლუპებით გამოსცალა შამპანურით სავსე კათხა და მერე მაგიდას
ღონივრად დაჰკრა, ძალიან მაღლა აისროლა და ზედ შეშინებული ქალის თავზე
დაიჭირა გამოცლილი სასმისი.

- აი, ხომ ასეთია, არა?! - მიუბრუნდა სუფრის წევრებს გრიშა, - მაინც მიყვარს. ეს
იმიტომ, რომ ბავშვობის ამხანაგია. ბარაქალა, ჯიბო!..
- კაცს ტყუილად არ გავაფუჭებ, - ძალიან მოულოდნელად გამოაცხადა გიგლამ, -
ამდენი ხანია, ჩემს ადგილას ვმუშაობ, მაგრამ კაცი არ გამიფუჭებია.

- აგაშენა ღმერთმა! - აღფრთოვანდა გრიშა და ჭიქას წაატანა ხელი. - ეს თქვენ

გაგიმარჯოთ, გიგლა-ბატონო. მაშინვე მივხვდი, კეთილი გულის კაცი რომ
ბრძანდებოდით. არა, მაინც როგორი გულის ადამიანი ხართ, - და აღტაცებულმა
შეუთვალიერა სახე, - ხშირი წარბები გაქვთ, მოკუმული ტუჩები, ბრაზიანი კაცივით;
თვალებიც ბრაზიანი კაცივით გიელავთ ამაყი და სიტყვაძვირი ბრძანდებით, მაგრამ
სწორედ ისაა დიდებული, რომ ამ შესაშინებელი გარეგნობის მიღმა თქვენში კეთილი
გული ძგერს, დიდხანს ეძგეროს!

- მადლობა, დიდი მადლობა!

- სწორედ ისეთი კაცი ბრძანდებით, - შესძახა გრიშამ, - იტალიელები რომ იტყვიან

ხოლმე: „მო მოდო... იო მოდო ლა კაზა!“

- მადლობა, გენაცვალე, დიდი მადლობა!

- არაა ასე, დათა?

- ასეა, - თქვა დათამ.

- და თავს მოვიჭრი, - მოხიბლული შესცქეროდა გრიშა, - პრობლემა თუ არ გქონდეთ!

- არის... არის ასეთებიც, - დაეთანხმა გიგლა.

- ხომ ვთქვი, აკი ვთქვი, დათა!

- კი.

და როცა ყველამ ადღეგრძელა, გიგლამ სამადლობელი თქვა:

- დიდი მადლობა, ჩვენი კაცობა და გამტანობა ჩვენს შვილებზე გადაგვეტანოს,

რადგან ჩვენ წავალთ და ისინი დარჩებიან - ასეთია ბუნების გრაფიკი.

- იცოცხლეთ, - უსურვა გრიშამ და იქვე შეეჭვდა, - მშვენივრად კი იყო ნათქვამი,

მაგრამ შვილი რა შუაშია, ჰა? ადამიანი რომ გიყვარდეს, აუცილებლად შვილი და
მაზლი უნდა იყოს? არა, ისე კი არ გამიგოთ, მე დიდი მომხრე ვარ მამაშვილური
სიყვარულისა, მაგრამ ამასთანავე უბრალო ნაცნობიც უნდა გიყვარდეს და გახსოვდეს,
და რახან უკვე დავახლოვდით, ამასაც გეტყვით: შენი წყალობით ადამიანები უნდა
გახდნენ უკეთესები, ვიდრე არიან - აი, პრობლემა.

- ერთი პატარა ხნით გავალ და მოვალ ამ წუთში - წამოდგა ჯიბო.

და უცებ ახალგაზრდა ალაპარაკდა:

- თქვენი პრობლემა, როგორც ასეთი, საკმაოდ თბილი და სასიამოვნოა, - დაიწყო მან.
ლაპარაკობდა ძალიან მშვიდად, მკაფიოდ და ამაყად, - მაგრამ თქვენი პრობლემა
მიამიტურია, ჩვენს საუკუნეში ეს არაა საკმარისი.

- რაო? - გაუკვირდა გრიშას, - უფრო ზუსტად ხომ ვერ გამოხატავდით თქვენს აზრს?

- სიამოვნებით, - ხელი ოდნავ, დახვეწილად აიქნია ახალგაზრდამ, - მთავარი

ადამიანისათვის ისაა, რომ ცოდნის ზღვარს მიაღწიოს. ეს თავისთავად ძალიან
რთულია, მაგრამ მეორის მხრივ არც ისე რთულია, თუ ადამიანი ამას სერიოზულად
მოინდომებს და თუ, რა თქმა უნდა, ბუნებრივი მონაცემებიც აქვს, მაგრამ თავის
მხრივ მხოლოდ მონაცემებზეც არაა დამოკიდებული, რადგან ადამიანს უნდა
შეეძლოს მონაცემზე ზრუნვა და შემდგომ თანდათანობით განაფართოვოს იგი.

- რა ქნას?

- განაფართოვოს. განავრცოს, და თუ მარტივად ვიტყვით - გაადიდოს.

- იო მოდო, - გაიკვირვა გრიშამ, - და ყველაფერი გაიგოს?

- ყველაფერი, რა თქმა უნდა.

გრიშამ შეხედა დათას, ქალს, შეჭმუხვნილ გიგლას და დაბნეულმა გაიღიმა, - თქვენ

ალბათ მაინც არ გულისხმობთ ყველაფერს.

- ყველაფერი, - მტკიცედ თქვა ახალგაზრდამ და სუფრაზე თითით უხილავი წრე

შემოხაზა, - არის ყველაფერი.

- კი მაგრამ. როგორ შეიძლება ერთმა ადამიანმა ყველაფერი იცოდეს?

- ძალიან თავისუფლად.

- მაინც ვინაა ასეთი?

- ასეთები ცოტაა, მაგრამ მაინც არიან.

- მაინც?

- აი, თუნდაც... - ოდნავ წამოწითლდა ახალგაზრდა და სულ ცოტათი დაიმორცხვა, -

მე.

- თქვენ? - შეხედა გრიშამ და ნერწყვი გადაყლაპა.

- მე, - გაიმეორა იმან.

- და თქვენ ყველაფერი იცით?

- დიახ, - და უხერხული დუმილის შემდეგ დაამატა, - თუ გნებავთ, მკითხეთ.

- რა?..

- რაც გაინტერესებთ.

- სუყველაფერი?

- რაც გნებავთ - ესე იგი, რაც გაინტერესებთ და რაც გაგეხარდებათ.

„ჰმ, ლამაზია. ოხერი“, გაიფიქრა გრიშამ და იქვე შეკითხვაც დაუსვა:

- აი, ვთქვათ, ვინ გახდება წელს ჩემპიონი ფეხბურთში?

- ჰე!.. - ათვალწუნებით შეხედა ახალგაზრდამ, - თქვენ ახლა ძალიან ცუდი შეკითხვა

დასვით: ჯერ ერთი, ეგ წვრილმანია და მეორეც, მე ვიცი ის, რაც უკვე მოხდა და არა
ის, რაც მოხდება.

- ესე იგი, - გაბრაზდა გრიშა და გამომწვევად მიაჩერდა, - თქვენ იცით ყველაფერი ის,
რაც აქამდე მოხდა და, ამასთანავე, მსხვილმანი?

- დიახ, - თავი მძიმედ დაიქნია ახალგაზრდამ და ისევ გაწითლდა, - თუ არ გჯერათ,

აქვე არა ვარ?

- ყურისძირში, არა? - კარგი. ახლავე გკითხავთ! - დაექადნა გრიშა და მიმოიხედა.

ისე იყო აღელვებული, კარგა ხანს ვერაფერი მოიფიქრა. ყოველშემთხვევისათვის

მაინც მაგიდას მოავლო თვალი და განსაკუთრებული ვერაფერი შეამჩნია -
მწვანილმოყრილი კიტრი და პამიდორი, ჭიქები, პური, ბიტკი, სულუგუნი, მწვადი,
შამპანურიანი ბოთლები. ქალს ხელი ჩამოედო მაგიდაზე და აწრიალებული გრიშა
უნებურად მოეფერა ხელზე. მერე თითები შუბლზე მიიბჯინა, თითებშუა ჭერისაკენ
აღაპყრო თვალები, იქაც ვერაფერი შეამჩნია, ნათურის დანახვაზე ერთი კი გაიფიქრა -
ნუ, ელექტრობა წყლის ენერგიიდან მოდის, ეს ნაღდია, ამას ხომ არ ვკითხავ... - და
ფანჯარაში გაიხედა.

გარეთ ღამე იდგა, რესტორნიდან გასული შუქი ბაცად გადაკვროდა ასფალტის

პატარა ნაგლეჯს და იქით კი სიბნელე იყო, მკვრივი, გაუვალი და გრიშა მიხვდა, რა
იყო „მსხვილმანი“.

- აი ჩვენ, ადამიანები, როგორ წარმოვიშვით? - მძიმედ წამოიწყო გრიშამ, - ჩვენ როგორ

წარმოვიშვით?

- როგორ ასპექტში - მე და თქვენ თუ ჩვენი საერთო წინაპარი?

- თუ შეიძლებოდეს, ყური დამიგდეთ, - ცივად უთხრა გრიშამ და გაიმართა, -

სწავლულნი ამბობენ, რომ ადამიანის შექმნამდე იყო სხვა ტიპის არსება, იქამდე კი
ათასნაირი მრავალუჯრედიანი ორგანიზმი, იქამდე კი ვთქვათ,
თხუთმეტუჯრედიანი, იქამდე ხუთ, ორუჯრედიანი და დაბოლოს, დაბოლოს კი არა,
თავიდან იყო ერთუჯრედიანი და იმ ერთუჯრედიანიდან თურმე წარმოიშვა, - გრიშამ
დიდი წრე შემოხაზა ჰაერში, - ყოველივე ეს. ახლა კი კეთილი ინებეთ და მიპასუხეთ -
როგორ წარმოიშვა სწორედ ეს ერთუჯრედიანი?

- ეგ რა საკითხია, - ჩაეცინა ახალგაზრდას, - ერთუჯრედიანი წარმოიშვა ბირთვისა და

პროტოპლაზმისაგან. და საერთოდ, თქვენი შეკითხვა ძირფესვიანად მცდარია და
იცით, რატომ? ეს უმარტივესი ბირთვიცა და პროტოპლაზმაც კი უამრავი
ნივთიერებისაგან შედგება.

- კი ბატონო! - დაიძახა გრიშამ, - და როგორ წარმოიშვა ბირთვის უპირველესი

ნამცეცი?

- ბირთვი, - ახალგაზრდამ თითები შეატყუპა და მაღლა ასწია, - როგორც უკვე

აღვნიშნე, მრავალი ნივთიერებისაგან შედგება, მაგრამ თქვენ გაინტერესებთ, როგორ
წარმოიშვა ყველაზე მცირე და პირველადი ნივთიერება, არა?

- ჰო, ჰო!

- ეს ხომ ცნობილი ამბავია, - ალერსიანად დაუყვავა ახალგაზრდამ, - ყველაფერი

წარმოიშვა ნივთიერებიდან, რომელსაც ჰქვია ფოტონი.

- რაო? - ორი თითით ყური მოიმარჯვა გრიშამ.

- ფოტონი.

- და ეს ჯანდაბის ფოტონი როგორღა წარმოიშვა?

- ფოტონს, - დინჯად, გასაგებად წარმოსთქვა ახალგაზრდამ, - ფოტონს წარმოშობა არ

სჭირდება.

- ეს როგორ!

- თავისით არის.

- როგორ თუ თავისით... - დაიბნა გრიშა.

- ფოტონი თავისით არსებობს, იმას წარმოშობა არ სჭირდება, ფოტონი - არის.

- არის კარგია, - გესლიანად ჩაიღიმა გრიშამ, - მე გეკითხებით, როგორ წარმოიშვა.

- ყური კარგად დამიგდეთ და აბა, კარგად ჩაუფიქრდით ჩემს სიტყვებს... თუ გინდათ,

რომ თქვენც განიფართოვოთ ზღვარი - ფოტონს წარმოშობა არ სჭირდება. კარგად
ჩაუფიქრდით?

- რატომ არ სჭირდება, რატომ? - დაიგმინა გრიშამ.

- თავისით არის.
- ჰე... და თქვენ ყველაფერი იცით, არა?

- დიახ. - ჩვეულებისამებრ წამოწითლდა ახალგაზრდა.

- ადვილიც?

- რა თქმა უნდა. ადვილი - უფრო ადვილია.

- მე რა მქვია, აბა?

- თქვენ? - გრიშა.

- ლაპარაკიდან გაიგეთ, არა?

- დიახ.

- აბა მაგრა გამოგიცნია.

- დავლიოთ ერთიც, რა იქნება, - თქვა დაბრუნებულმა ჯიბომ.

- რაო? ჰო, დავლიოთ, დავლიოთ, - ჩაილაპარაკა შეფიქრიანებულმა გრიშამ, - ჩვენ

გაგვიმარჯოს...

- მერე?

- მერე არაფერი - მიირთვით.

სადღეგრძელო რომ შეისვა, გრიშამ ისე მოულოდნელად აიქნია ხელი. ყველა შეკრთა.
დამფრთხალნი მიაჩერდნენ, გრიშა კი ახალგაზრდას ჯიქურ შესცქეროდა:

- და თქვენ ამბობთ, რომ ყველაფერი ეს - ადამიანიდან დაწყებული მონპასი -

კანფეტამდე დამთავრებული, რაღაც ფოტონიდან შეიქმნა, არა?

- დიახ, დიახ, - მოფერებით უთხრა ახალგაზრდამ.

- იფ, იფ, რა კარგია?! - დაიბოღმა გრიშა.

- გეყოფათ, ბოლოს და ბოლოს, - თქვა გიგლამ, მაგრამ გრიშას ყურადღება არ

მიუქცევია:

- კარგით, ვთქვათ ეგრეა, დავუშვათ.

- დავუშვათ კი არა, ეგრეა.

- კარგი ჰო! - შეუძახა გრიშამ, - ეგრე იყოს, შენებურად. ახლა კი აგერ ფანჯარაში
გაიხედე - ცას თუ ხედავ?..

- რა თქმა უნდა.

- ვარსკვლავებს?
- ვარსკვლავებსაც.

- და ახლა იმასაც თუ მეტყვი, რასაც გკითხავ, შენ ყოფილხარ ყველაფერი - აი,

დედამიწის შემდეგ მთვარეა, მერე თუ არ ვცდები ვენერა, მარსიო, მზეო და ათასი
სხვა პლანეტა... და შენ თუ მეტყვი, სად თავდება ყოველივე ეს, მართლა შენ იქნები,
რაც იქნები - სადაა სამყაროს ზღვარი?

- ოო, ეს ძალიან ადვილი კითხვაა, - გულზე მოეშვა ახალგაზრდას, რომელიც ერთხანს

თითქოს შეაკრთო მომდევნო შეკითხვის სირთულემ, - აი, კარგად მიყურე, - და
ტეხასური შარვლის უკანა ჯიბიდან ფანქარი და ბლოკნოტი ამოიღო. - ყურადღებით
მოისმინე და მიყურე - აი, ვთქვათ, ეს წერტილი არის ჩვენი დედამიწა, - და შუა
ქაღალდზე წერტილი დასვა, - ეს კი, - და წერტილს პატარა წრე შემოავლო, - მზის
სისტემა, აი ეს კი, სხვა სისტემა, რომელშიც ჩვენი მზის სისტემაც შედის, და ეს კიდევ
სხვა, უფრო დიდი სისტემა, და ეს კი...

და ახალგაზრდამ მეშვიდე ოღროჩოღრო წრე რომ შემოავლო, თქვა:

- აი ეს კი, ბოლო წრეხაზი ისაა, თქვენ რომ გაინტერესებთ - ესაა სამყაროს ზღვარი.

- ვახ! - აღელდა გრიშა, - და ეს ზღვარია, არა?

- რა თქმა უნდა, აბა კარგად დაუკვირდით...

- რამდენი წრეა ესე იგი?

- შვიდი.

- ბოდიში, მაგრამ თქვენ ეს შვიდი წრე ორშაბათ-სამშაბათ-ოთხშაბათ-კვირა ხომ არ

გგონიათ? რაღაა მაშინ ეს მორჩენილი ადგილი მაგ თქვენი ბლოკნოტის ტევად
ქაღალდზე. ანდა ეს მაგიდა, სკამი, აგერ, ჩემო ბატონო, კედელი და მთელი ეს ქალაქი?

- ჰჰე, - გულწრფელად ჩაიცინა ახალგაზრდამ, და ისევ იმ პირველ წერტილს დააბჯინა

ფანქარი, - ჩვენ ხომ დავთქვით, რომ ყოველივე ეს ამ წერტილში, ანუ დედამიწაში
შედის?

- აგაშენა ღმერთმა, - გულზე მოეშვა გრიშას, - მე ახლა უკვე ნამდვილად ვიცი, რომ
თქვენ არაფერი იცით.

ახალგაზრდას არ სწყენია. იგი გაღიმებული შესცქეროდა სუფრას და აი, რა

იგულისხმებოდა მის ნაღვლიან ღიმილში - რომ ისეთი ლიტერატურული
ტრადიციების ქვეყანაში, როგორიცაა საფრანგეთი, თავის დროზე ვერ დააფასეს
სტენდალი და აპოლინერი, რომ სერვანტესი შიმშილობდა და რომ ბახის
სიცოცხლეში ყველაზე აღიარებული კომპოზიტორი იყო ვინმე პიკოკი.

მაგრამ ახალგაზრდა სულ სხვას ფიქრობდა:

„არაფერი არ იცის... ბრიყვია“.

გრიშამ კი მეასედ შეათვალიერა და ისევ გაიფიქრა:

„ჰმ, ლამაზია ოხერი... მაგრამ მე უფრო სიმპათიური ვარ“.

- გეყოფათ, ბოლოს და ბოლოს, - თქვა გიგლამ და ხელისგული მრისხანედ დადო

მაგიდაზე.

- ნამდვილად გვეყოფა, გიგლა-ბატონო. მხოლოდ ერთი პატარა შეკითხვა და

ნამდვილად გვეყოფა, - შეჰპირდა გრიშა და ახალგაზრდას მიუბრუნდა. - ყური
დამიგდეთ, მცოდნევ, მე რომ დავრწმუნდე, რომ მართლა ყველაფერი იცით, ერთი
ჩემებური შეკითხვა უნდა მოგცეთ. აი, ისიც - ერთხელ კიკეთიდან მოვდიოდი
ტაქსით. წინ კიდევ ერთი მგზავრი იჯდა და, რა თქმა უნდა, მძღოლიც და უცებ
შუაღამისას, წყნეთში ვიღაც კაცმა ხელი აგვიწია. გავუჩერეთ და ჩემს გვერდით
დაჯდა. არც მთვრალი იყო და არც არაფერი. უცებ ჩაეძინა... როგორ გგონიათ,
როგორი კაცი იყო ის კაცი?

- როგორ გამოიყურებოდა?

- არ ვიცით, ბნელოდა.

- მაშინ... როგორ ეცვა?

- ისევ ბნელოდა, - მოუჭრა გრიშამ.

- ეგრე ძნელია ადამიანის გამოცნობა. არა, საერთოდ კია ადვილი ადამიანის

გამოცნობა, მაგრამ...

- ადვილია, არა? რის მიხედვით?..

- თუნდაც... - ხელების მიხედვითაც კი შეიძლება: არის ხელი - შემოქმედი. ხელი -

ზარმაცი, ხელი...

- ჰე... და თქვენ ამას უფრო აქცევთ არა, ყურადღებას...

- სხვა რაღა რჩება...

- რომ დაიძინა... - ხაზგასმით უთხრა გრიშამ.

- ეგებ მთვრალი იყო.

- არა, მთვრალი არ ყოფილა.

- ეგება ავადმყოფი იყო, არანორმალური.

- არა. ხელში საქაღალდე ფრთხილად ეჭირა და ტაქსის ფულიც მოზომილად

გადაიხადა - ორ მანეთამდე დაწერა მრიცხველმა და იმან სამი მანეთი მისცა.
- და ამის მიხედვით ვიმსჯელოთ?

- არა... იმან დაიძინა.

- რა მოხდა, ბოლოს და ბოლოს, რომ დაიძინა? - გაიოცა ახალგაზრდამ.

- რა და შუაღამით, ქალაქგარეთ, უცნობ ხალხს მანქანაში რომ ჩაუჯდები და თუ არც

მთვრალი ხარ და არც ავადმყოფი და მაინც მშვიდად ჩაგეძინება, - ესე იგი კარგი კაცი
ხარ - მიმნდობი... უეჭვებო. - და ახალგაზრდას ამრეზილმა შეხედა, - ყველაფერი თუ
იცი, ყმაწვილო, ეგეც უნდა გცოდნოდა!

- დიდი ამბავი, თუ დაიძინა, - არ თმობდა ახალგაზრდა, - ამაში ზღვარს ვერა ვხედავ.

- და თქვენ გგონიათ, ზღვარის გარდა სხვას აღარაფერსა აქვს მნიშვნელობა? და არც

იმას აქვს მნიშვნელობა, ადამიანი როგორია?

- როგორია, როგორია! - ცოტათი გაბრაზდა ახალგაზრდა, - აი თქვენ, მაგალითად,

როგორი ხართ?

- მე კარგი ვარ! - დაიძახა გრიშამ.

და ისეთი სიჩუმე ჩამოვარდა, მაშინვე იგრძნობოდა, დიდხანს რომ ვერ გასტანდა.

... პირველმა ჩაიფხუკუნა ჯიბომ, ბავშვობის ამხანაგმა. მერე თვით მოღუშულმა

გიგლამაც გაიღიმა. შემდეგ ორაზროვანი ღიმილი დამცინავ ღიმილად შეეცვალა
ახალგაზრდას. მერე ქალმაც ჩაიხითხითა - რა ხარ, გრიშა, რა ხარ? დაბოლოს თვით
დათამაც მიამიტად რომ გაიღიმა, ჯიბომ ხარხარი ატეხა. ახარხარდა გიგლაც,
საოცრად შეეცვალა სახე. თავი უკან გადააგდო და მხრები აუცახცახდა. ფართოდ
გაიღიმა ახალგაზრდამ და ლამაზი კბილები გამოაჩინა. ქალი წვრილი ხმით
აკისკისდა და თვალზე ცრემლები მოადგა. ცრემლები მოიწმინდა გიგლამაც და ისევ
გადასწია თავი, ამასობაში კი ჯიბომ, ბავშვობის მეგობარმა, ღრმად შეისუნთქა, თითი
მიაშვირა გრიშას და ისე გაბმულად აჭიხვინდა, მთელი რესტორანი იმათ მიაჩერდა.
გულიანად იღიმებოდა დათაც და ხალხი მიხვდა, ვისზედაც ეცინებოდათ -
მაგიდასთან ექვსნი ისხდნენ, ხუთი იცინოდა, მეექვსე კი გაოგნებული შესცქეროდა
ახარხარებულ თანამესუფრეთ.

- ეს კარგია, კარგი ყოფილა, მართლა კარგი რამე ხარ, გრიშა! - იხრჩობოდა ჯიბო.

გიგლას მუცელზე მიედო ხელები, სკამზე ცახცახებდა, თავი გადაეწია და თითქოს

გამურულ ჭაღს უყეფდა.

- რა ხარ, გრიშა, რა ხარ, შენ რა გითხარი, რანაირი ხარ, იცი? - კისკისებდა ქალი.

- არა, მართლა რანაირი ხარ, ჰა? - ეღიმებოდა დათას.

- გრიშა! რა იკისრე ეს, შე ძველო! - შეუძახა ჯიბომ.

და ღიმილ-ხარხარი იქამდე გაგრძელდა, სანამ გრიშა არ წამოხტა, ოფიციანტთან
მიირბინა, ფული დაუგდო და გასასვლელისაკენ გაეშურა.

ყველანი ერთად გამოედევნენ.

- კარგი ახლა, დამშვიდდი, - უთხრა ჯიბომ და მკლავზე წაატანა თითები, მაგრამ

გრიშამ ხელი ღონივრად დაიქნია და სიტყვებით: „გადი, თავი გამანებე“, გზა
განაგრძო.

- კარგი, გრიშა, ვიხუმრეთ, ვიცინეთ, რა მოხდა! - შინაურულად შეუძახა გიგლამ.

- მიდი-მიდი, - მხარუკუღმა მიუგდო გრიშამ და კინაღამ ხორაგით დატვირთულ

ოფიციანტს დაეჯახა. უნებურად ფეხისწვერებზე შედგა, წონასწორობა ვერ დაიცვა და
გვერდზე გახტა, დათასაკენ. დათამაც ისარგებლა და არ დააყოვნა:

- კარგი რა, გრიშა...

- თავი გამანებე, შენ ყველაზე ვარესი ხარ! - უთხრა გრიშამ.

- შევრიგდეთ, თუ კაცი ხარ! - შესთავაზა ჯიბომ.

- ბავშვობის ამხანაგი არ იყო, ჩამოგიღებდი კბილებს! - იყო პასუხი.

ქუჩაშიც ასეთივე თანმიმდევრობით მიდიოდნენ - წინ - გრიშა, უკან კი ჯგროდ

მისდევდნენ: ჯერ - ქალი, მერე ჯიბო და დათა, ბოლოს კი გიგლა და მცოდნე.
დროდადრო რომელიმე შეუძახებდა: - კარგი ახლა, შეჩერდი! მაგრამ გრიშა
უკანმოუხედავად ჩაიქნევდა ხელს და ნაბიჯს უმატებდა. ასე გაიარეს პატარა სკვერი
და ხრეში ააშრიალეს, მერე ჩაუარეს მწვანეში ჩაფლულ ეზოს, საიდანაც სინათლე
გამოდიოდა და ამ შუქზე გატრუნულ ფინიას, რომელიც თვალებზე ჩამოყრილი
თეთრი კულულებიდან უჭვრიტინებდა მიმავალ ხალხს და კაცი ვერ შეატყობდა,
გულში რა ედო. ჩაუარეს გახევებულ მეთევზეს, რომელმაც ხმაურზე უკმაყოფილოდ
მოაბრუნა თავი და შორს მოისროლა პაპიროსი. ჩაუარეს დიდ ხეს, რომელზედაც
დანით იყო ამოჭრილი მ+ზ და სხვა ხეებსაც ჩაუარეს. და როცა გრიშამ ჭიშკარს ფეხი
ჰკრა და კიბე აირბინა, ოთახში სინათლე აანთო და საწოლის ქვემოდან დიდი თეთრი
ჩემოდანი გამოათრია, ქალმა ოთახში შესდია, დათა კართან შეჩერდა, ჯიბო - კიბეზე,
მცოდნე და გიგლა კი ეზოში დადგნენ და უხმოდ იყურებოდნენ მაღლა, აივნისაკენ,
სადაც ოთახიდან დროდადრო გრიშას უზარმაზარი ჩრდილი სხლტებოდა.

გრიშამ კი სკამზე სათუთად გადაფენილი პერანგი გაბრაზებულმა მოჭმუჭნა და

ჩემოდნისაკენ რომ ისროლა, ქალი გაუბედავად შეეხო მხარზე და ჰკითხა:

- რაა, რას აპირებ გრიშა, სად მიდიხარ?

- აღარაფერი აღარ მინდა, - თქვა გრიშამ და თეთრი შარვალი მოკეცა, - მე წავალ. მე

დღესვე წავალ ჩემს მოზრდილ ქალაქში, სადაც ახლა გაცილებით მძიმე კლიმატური
პირობებია, და მე აღარ მინდა ზღვა, ნავი, პალმები და ყოველივე ეს, მე წავალ ჩემს
ქალაქში, სადაც ბენზინის მწკლარტე სუნია და სიმხურვალისაგან ასფალტი დნება. მე
აღარ მინდა აქ!

- შენ ხომ კიდევ ერთ კვირას უნდა დარჩენილიყავი, რა იყო, გრიშა, სხვამ თუ
გაწყენინა, მე რატომ მიბრაზდები?

- ყველანი ერთი ხართ, - თქვა გრიშამ, - ორ-ორი ხელი და ფეხი გაქვთ და ერთი ჭკუა.
თავი გამანებეთ, ყველანი ერთი ხართ, მე ჩემს ქალაქში წავალ, სადაც ახლა ბენზინის
სუნია.

- აქაც კია მანქანები, დარჩი რა იქნება, გრიშა?

- ბენზინის სუნისთვის არ მივდივარ მე! - დიდ ქალაქში უფრო დავიკარგები და

იმიტომ.

- რა გჭირს დასაკარგავი, გრიშა.

- თქვენთვის უნდა დავიკარგო, თქვენთვის, აბა ჩემთვის კი არა. დიდი ბოდიში, რომ
გაწუხებდით - ან მე არა ვარ თქვენი ღირსი, ანდა - პირიქით.

- და რა არის ბოლოს და ბოლოს ასეთი გაბრაზება?

- გაბრაზება კი არა, - სუნთქვა შეეკრა გრიშას, - ჩემს ადგილას ჯონ გრეი

ამოგხოცავდათ ყველას! - თქვა და ჩემოდანიც დაკეტა. მერე აივანზე გავიდა და მეორე
კარზე დააკაკუნა:

- შინა ხართ? აგერ, ბატონო, დურუ, ჩემი ოთახის ქირა.

- რა გეჩქარება, ბაბაჩი?

- ასეა ალბათ საჭირო... - და უცებ გრიშა იმაზედაც გაბრაზდა, ჯიბიდან ქაღალდის

ფული ამოიღო, სულ ნაკუწ-ნაკუწად აქცია და ჰაერში აისროლა, - ა ბატონო, ფული
თუა ყველაფერი!

დურუმ კი გაჭირვებით ჩაიმუხლა, თვალი მოჭუტა, შედარებით მოზრდილ ნაგლეჯს

დააკვირდა და მერე ქვემოდან, ამოსცინა:

- სამი მანეთი რა ფულია, ბაბაჩი?

„უუხ... ჯიუტია, ბებერი!!“ - გაიფიქრა გრიშამ და კიბეზე დაეშვა. უგანეს და მერე ისევ
გასდიეს. გრიშას მიჰქონდა თავისი თეთრი ჩემოდანი და პიჯაკი მხარზე მოეგდო,
უკან ქალი მისდევდა, მერე ჯიბო და დათა, ბოლოს კი გიგლა და ახალგაზრდა.
ასეთივე თანმიმდევრობით მიადგნენ ვაგზლის სალაროს და სანამ გრიშა ბილეთს
აიღებდა, მცოდნეს ვიღაცა ძალიან გამხდარი ქალი ამოუდგა უკან. ის ქალი
ეკუთვნოდა ადამიანთა იმ კატეგორიას, მატარებელზე დაგვიანების პანიკური შიში
რომ აწუხებთ, და უცებ გრიშას ხუთივემ რომ გასდია და გზა სალაროსაკენ
თავისუფალი აღმოჩნდა, შვებით ამოისუნთქა.

გრიშამ კი ჯიქურ მიაშურა თავის ვაგონს და სანამ გამყოლი ფარნის შუქზე

გულგრილად ამოწმებდა ბილეთს, გამცილებლებს მიუბრუნდა:

- დიდი მადლობა ყურადღებისათვის, ახლა საჭირონი აღარა ხართ, კარგად

ბრძანდებოდეთ!

- კარგი ახლა, დარჩი, რა მოგივიდა, რა ბზიკმა გიკბინა?! - უთხრა ჯიბომ.

- ბავშვობის ამხანაგი არ იყო, მე ვიცი მაშინ... ჰაი, დედასა! - ჩაილაპარაკა გრიშამ და

ვაგონის სამი მაღალი საფეხური აიარა. მერე უფრო ღრმად დააპირა გასვლა, მაგრამ
ვიღაცა წაკუზულ კაცს გადააწყდა, რომელიც მძიმე ტომრებს ეძიძგილავებოდა და
ვაგონის სიღრმეში შესასვლელი გზაც ტომრებით იყო ჩახერგილი.

„ცხოვრებაში ყველგან ნაღდია თითო ასეთი კაცი, - გაიფიქრა გრიშამ, - ხელს რომ
გიშლის, ისეთი...“ და ისეთ ვაგონის კართან დადგა, გამცილებლებს სახეში მიაჩერდა
და იგრძნო, შამპანური რომ მოეკიდა.

„ესენი თუ არ მოვიშორე, ცუდადაა საქმე, ალყაში ვარ“, გაიფიქრა და საქმეს შეუდგა:

- რატომ გაქვთ ახლა ასეთი ჩვეულებრივი სახე, გიგლა-ბატონო? - გამომწვევად

დააცქერდა ერთ-ერთ გამცილებელს, - რატომ არ იღუშებით, როგორც ეს თქვენთვის
წესი და რიგია?

- მაგი ვიცი მე, როდის რა ვქნა, - თქვა გიგლამ და მოიქუფრა.

- ხომ გაცინეთ ბევრი, გიგლა-ბატონო, ხომ გაგიხარეთ გული? მე კი ისეთი კაცი

მეგონეთ, იტალიელები რომ იტყოდნენ: იო მოდო... იო მოდო ლა კაზა.

განრისხებული გიგლა წასვლას აპირებდა, მაგრამ ცნობისმოყვარეობამ დასძლია და

მცირეოდენი ყოყმანის შემდეგ ფოლადის ბორბალს მიაჩერდა და ისე ჰკითხა:

- რას ნიშნავს მაგი სიტყვები?

- აგი სიტყვები, - გამოაჯავრა გრიშამ, - იტალიური სიტყვებია და სულ სხვა რამეს

ნიშნავს, ვიდრე თქვენ გეგონათ... მაგრამ ისე კი არ იფიქროთ, რომ დაგცინოდით, არა,
მე მქონდა ამ შეუსაბამო წინადადების თქმის უფლება, რადგან მთავარი სიტყვები კი
არაა, მთავარია - ინტონაცია. ხოლო თავისთავად ეს სიტყვები იტალიურია და
ნიშნავს: მე მივდივარ სახლში - „იო მოდო“ - მე მივდივარ, „ლა კაზა“ - სახლში. არ
ამიხდა მართლა? ახლა მე იო მოდო ლა კაზა.

და ხმამაღლა გასძახა:

- იო მოდო! მო მოდო ლა კაზა!

fb.com/groups/ellib
გიგლა კი ჩაფიქრებული წავიდა. ჯერ დაბნეული მიაბიჯებდა, მაგრამ მერე ისევ
მოიღუშა; თავიც ასწია და მრისხანედ მიაჩერდა პირველსავე შემხვედრს, რომელიც
სწრაფად და აშკარა ქალი აღმოჩნდა, სალაროსთან უკან რომ ამოუდგა და ახლა კი
ასეთ უმიზეზოდ განრისხებულ მამაკაცს ფრთხილად აუარა გვერდი.

- თქვენ, თქვენ არ მიჰყვებით, ყმაწვილო? - ამჯერად ახალგაზრდას დაეკითხა გრიშა

და შეტრიალებულს მიაძახა: - კარგად ბრძანდებოდეთ, ყოველივე კარგს გისურვებთ -
იმ თქვენი ფოტონის მუხლი და ჯანი მოგცესთ!

მაგრამ ახალგაზრდა არ დაბნეულა და უცნაურ-ორაზროვანი ღიმილი უნებურად

იმავე გამხდარ ქალზე შეაჩერა, რომელმაც გაკვირვებულმა ჩაუარა, თვალი გააყოლა
და მერე სანდომიან კაცს მიაშურა:

- ბოდიში, ეს თბილისის მატარებელია?

- კი, - მიუგო დათამ.

- იძახე კი-კი და სულ წინ წახვალ, - გაბრაზდა გრიშა და დათას დაემანჭა - შენ
ყველაზე ვარესი ხარ, იცოდე. წადი ახლა სახლში.

- კარგი, - თქვა დათამ და წავიდა.

- წადი შენც, ჯიბო... წადი, ჭირიმე, - მოულოდნელად დაუყვავა გრიშამ, - კი მაწყენინე

ძალიან, მაგრამ რა ვქნა - მაინც ბავშვობის ამხანაგი ხარ.

- კარგად იყავი, გრიშა, - შესცინა ჯიბომ.

ქალიღა დარჩა.

მეტისმეტად შესცქეროდნენ ერთმანეთს.

- რა რიცხვია დღეს, ჩიტი? - ჰკითხა ბოლოს გრიშამ.

- ცხრამეტია, მგონი. ჰო, ცხრამეტი.

- ხომ მომწერ?

- აბა რა...

- მისამართი რომ არა გაქვს?

- უი, მართლა... - ლოყაზე ხელისგული სწრაფად მიიდო ქალმა.

- ქაღალდი და ფანქარი თუ გაქვს?

- არა.
- მაშინ მოკითხვამდე მომწერე - მთავარი ფოსტა, მოკითხვამდე... სახელი და გვარი,
იმედია, გახსოვს.

- აბა რა, აბა რა, გრიგოლ, კეჟერაძე...

- მემახსოვრები, მემახსოვრები, ჩიტი, გახსოვს, ასკინკილათი რომ გავრბოდით

წვიმაში... და ისიც, ისიც გახსოვდეს, ადამიანი ად...

მაგრამ გამყოლმა გააწყვეტინა:

- ბოლოს და ბოლოს, გაატარეთ მგზავრები, რას დამდგარხართ გზაში!

- ყველანი ერთი ხართ, - ისევ იფეთქა გრიშამ, ქალსაც ნაწყენი მიაჩერდა და ოდნავ
შებარბაცდა, რადგან მატარებელი დაიძრა.

- იო მოდო, - დაიძახა გრიშამ, - იო მოდო ლა კაზა, ძლივს არ გამომადგა ეს ჭეშმარიტი

სიტყვები?

და რადგან გრიშას პატარა ხანს მაინც ეძინა და სადგურ სამტრედიასთან გამოეღვიძა,

მანამდე დრო გვაქვს და მატარებელს ნება-ნება მივყვეთ. სულ სხვაა მატარებელი
დღისით, როცა აფუსფუსებული ქვეყნის ხმას ბორბლების დგრიალი ფარავს და თუ
ხნიერიც არ ხარ და ხიფათის უზარმაზარი სასმელიდან სულ მცირეოდენი მაინც
გინდა მოწრუპო, შეგიძლია სრულიად უმიზეზოდ კიბეზე დადგე, და როცა ქარი
აზუზუნდება, უეცრად მაცდური სურვილი აგეკვიატება - სახელურს ხელი შეუშვა და
გაითქვიფო რელსების პირას მიყრილ, სისწრაფისაგან უსაშველოდ წაგრძელებულ
რიყის ქვებში, და რომ სახეში გეძგეროს ძლიერი, დაუნდობელი დარტყმა და
იდაყვების გადაყვლეფა ხომ ჯიბეში გიდევს, და რომ ყოველივე ეს იმდენად
საინტერესოა, მართლაც მზადა ხარ, ხელი შეუშვა პრიალა სახელურს, მაგრამ ამის
ნაცვლად შემცივნებული თითები უფრო ღონივრად ბღუჯავენ სადღაც მთაში
მოჭრილ ხეს, ახლა გაჭენებული რკინის სახლის უმნიშვნელო დანამატად რომ
ქცეულა. თვალებსაც ჭუტავ, და მაცდურმა სურვილმა ისევ რომ არ დაგიაროს, შორს,
მთებისაკენ გაიხედავ, რადგან როცა შორს იყურები, ისე ძალიან აღარ იგრძნობა
სისწრაფე.

მაგრამ თუ მატარებელი მიდის ღამით, და თუ კიბეზე დადგომის მაგვარი რამ მაინც

მოგეპრიანებათ, საკმარისია, ფანჯარა ოდნავ ჩამოსწიოთ და ვიწრო კუპეში
დაურიდებლად შემოჭრილი ხმაური ყოველივეს გადაგაფიქრებინებთ, რადგან
ღამით, მოგეხსენებათ, ძალიან ბნელა და ხმაურსაც სულ სხვა ფასი აქვს. მატარებელი
კი, ეს გაჭიმული, განათებული ღამის მაღვიძარა სრულიად უცნობ, ჩაშავებულ
ადგილებში მიგრიალებს, ყოველ შემთხვევაში, თქვენი ფანჯრიდან ასე მოჩანს,
ხანდახან თუ მოჰკრავთ თვალს განათებულ აივანს, ანდა ვიღაცის მიერ დანთებულ
ცეცხლს, ანდა შავად ჩაქროლილ ელექტრონის ბოძს, და ფანჯრიდან გავარდნილი
სინათლე ტალღად გადადის იქვე, თქვენი ფანჯრის წინ მკრთალად აბჟუტებულ
მიწაზე და გიკვირთ, ასეთი მწარე ხახუნისაგან ოდნავადაც რომ არა ცვდება, და მერე
თქვენი გაკვირვებაც გიკვირთ, მაგრამ არც ისე, რადგან თვლემა გერევათ და სიბნელეს
შესცქერით, მაგრამ ყოველივეს ხედავს კაცი, რომელიც ზის მატარებლის თავში,
მოწყენილი და მაინც დაძაბული, მის წინ კი ელავს წყვილი რელსი, მძლავრი
პროჟექტორით განათებული, და პატარა თეთრი ბოძები, რომელზედაც ციფრების
გარჩევაც კი შეიძლება, და მწვანე-მწვანე შუქნიშნები, და მატარებელი დგრიალით
მისდევს საკუთარ სინათლეს და რამდენიც არ უნდა შთანთქას, წინ სწორედ იმავე
სიგრძის განათებული გზაა და კაცს, ვისაც აბარია ეს უზარმაზარი სახლი მძინარე
ადამიანებითა და იმათი ჩემოდნებით, თუ სადმე ძალიან მოეწყინება, ხელს ოდნავ
ასწევს და მაშინვე გაბმული საყვირი დანასავით შეიჭრება სიბნელეში.

მაგრამ თუ მატარებელს გადავუსწრებთ და იქ დაველოდებით, სადაც არც სოფელია

და არც არაფერი, და თუ სიბნელესაც შეეჩვევით, ცივ რელსსაც შეგიძლიათ ხელი
დაადოთ, რადგან ამ სიბნელეში, სოფლიდან მოშორებით, მხოლოდ და მხოლოდ
თქვენ ბრძანდებით იქაურობის ოდნავ შეშინებული, დაძაბული პატრონი. და
მოლოდინში სმენად გადაიქცევით, რადგან ღამესაც აქვს თავისი ხმები, თქვენთვის
გამოუცნობი, სუსტი და შემაშფოთებელი - იქვე, სიბნელეში, რაღაცეები ხდება.
ბუჩქზე ფოთოლი რომ იმართება, იმასაც ხმა აქვს, მაგრამ თქვენ არ იცით, საიდანაა ეს
ჩქამი და ეგება არცაა ფოთლისაგან, და მხოლოდ ჭრიჭინას ხმა თუ დაგამშვიდებთ,
რადგან იგი დღისითაც არ ჩანს, ხოლო თუ ციცინათელამაც წამით გაიკვესა,
მოგეხსენებათ, დიდი ამბავია. და უცებ რაღაც აშკარა ცვლილებას გრძნობთ -
ირგვლივ ყოველივე მჟღვანდება და მიიხედავთ, და იქ კი ჩანს უზარმაზარი თეთრი
თვალი და სვეტი, წინ რომ მოუძღვის ღამის მაღვიძარას და ხეებს, ბუჩქებს და
ბორცვებს აჩენს, თქვენ კი ახლა რელსზე ხელის დადებას ვეღარ გაბედავთ, რადგან
იგი აშკარად მატარებლისაა. და უკვე მკაფიოდ აღწევს თქვენამდე ხმა, რომელიც
იზრდება, სინათლესავით მატულობს და თქვენ, შეცბუნებული რელსების პირას
სინათლისაკენ ზურგშექცევით დაჯდებით, რაღაც წარმოუდგენლად უზარმაზარი კი
თავს დაგატყდებათ აღზევებული თანხმოვნებით დრბბ, დრბბ, დ! - და თუ ფეხზე
დგახართ, უფრო გაიმართებით წელში, ხოლო თუ ზიხართ, საცოდავად
მოიკუნტებით და თვალებსაც ვეღარ აცეცებთ, ისეთი სინათლეა, მაგრამ თუ
მოგინდებათ მატარებლის დანახვა შორიდან, მაშინ უნდა წაბრძანდეთ რელსებიდან
შორს, ბნელ ღამეში გადაიაროთ ხშირი ბუჩქებით დაფარული ბორცვი, უნდა იაროთ
ძალიან ფრთხილად, რადგან ყოველ ნაბიჯზე მოგეჩვენებათ, თითქოს სწორედ
თქვენს წინ ღრმა ორმოა, და თუ მაინც ძალიან გნებავთ მატარებლის დანახვა,
შეშინებულმა და საკუთარ თავზე დროდადრო გაბრაზებულმა კარგა ხანს უნდა
იაროთ მარტომ, რადგან სხვასთან ერთად ღამის მატარებლის დანახვას აღარ აქვს ის
ფასი - მარტოკა უნდა ბრძანდებოდეთ. და სამაგიეროდ მეორე დღეს, როცა
გაიხსენებთ, რა გასაოცრად და რბილად ჩაიარა უზარმაზარმა შემადგენლობამ,
ყვითლად და ლურჯად განათებული ფანჯრებით, მხოლოდ მეორე დღეს დააფასებთ
იმ ახირებულ სურვილს, რომელმაც ბნელში შეშინებულს ფრთხილად სიარული
გაიძულათ. და თქვენ შეჰყურებდით ღამის მატარებელს, საკუთარ სინათლეს რომ
ნთქავდა და ლურჯად განათებული ფანჯრების დანახვაზე გაიფიქრეთ, რომ ყველა
მგზავრს ეძინა, მაგრამ ეს ასე არაა, თითო-ოროლა კაცს ყოველთვის ღვიძავს ხოლმე,
თავისი საფიქრალი აწუხებს და ჭერს შესცქერის. ყოველ შემთხვევაში, სამტრედიის
იქით ნამდვილად ფხიზლობდა ერთი წამოწოლილი კაცი, რომელიც საშინელმა
წყურვილმა გამოაღვიძა.

პირველი, რაც გაიფიქრა, იყო: „სადა ვარ... ჰა!.. ჰო“.

თავატკიებულს, პირი უშრებოდა. იწვა და ბურანში ჩაესმა:

- იქ თუ არ იყოს, სამსახურში მიდი, აბა ჰე, ადი, ადი, დაურეკე აუცილებლად.

- კი, კი.

„დათა ხომ არ იყო?“ - გაიფიქრა გაბრუებულმა გრიშამ, - „აჰ, არა, არა“. მატარებელი
ისევ რომ დაიძრა, თანაბარი რწევა ესიამოვნა, თვალი მილულა და უეცრად რკინის
ხიდზე ადგრიალებელმა ბორბლების ხმამ საბოლოოდ გამოაფხიზლა. იწვა გრიშა ხის
თაროზე, შეჰყურებდა ვაგონის ჭერს. რიონს რომ გასცდნენ, წამოდგა და პირსაბანში
წყალი დალია, მერე ისევ დაწვა. ჭერში ლურჯად აციაგებულ შუქს შესცქეროდა,
ლურჯი სინათლე ფარფატებდა კუპეში.

„არ უნდა მეთქვა, - გაიფიქრა გრიშამ პლატფორმა არგვეთასთან, - როგორ შეიძლება

ახლადგაცნობილ ხალხთან გულის გადაშლა, არ უნდა მეთქვა... მაგრამ ნასვამი
ვიყავი“.

„და, საერთოდაც, - გაიფიქრა გრიშამ პლატფორმა საქარასთან, - რა საჭიროა

ლაპარაკი? საქმეს ლაპარაკი არ უყვარს, მე კი... მაგრამ ნასვამი ვიყავი“.

„კარგი - კარგია, - გაიფიქრა გრიშამ იქვე, ფეროშენადნობთა ქარხანასთან, - მაგრამ რა

საჭიროა ამის საჯაროდ გამოცხადება?“

ყველაზე მეტი რამ კი სადგურ ზესტაფონთან გაიფიქრა, სადაც მატარებელი დიდი

სადგურის ხათრით მთელი ათი წუთი დგას.

„ხმამაღალ-კარგი არ შეიძლება, - ასე ფიქრობდა გრიშა სადგურ ზესტაფონში, - კარგი

ვარო, რომ ვიძახდი, ტყუილი კი არ მითქვამს, მაგრამ მაინც... ხმამაღალ-კარგი არ
შეიძლება, ესეც ხომ საკუთარი სიკარგის დაგროვებაა, დაგროვება კი, თანხისა არ
იყოს, შეგცვლის... მაგრამ პრობლემა?“

„ხმამაღალ-კარგი არ შეიძლება, - გაიფიქრა გრიშამ, ისევ დიდ სადგურ ზესტაფონში, -

ჩუმ-კარგი უნდა იყო, ვინც რა უნდა თქვას, ვისაც რა უნდა, ის გააკეთოს, შენ კი
სიცუდეში არავის არ უნდა აჰყვე და ჩუმ-კარგი იყო, აი, პრობლემა“.

„კი მაგრამ, - შემოესმა გრიშას სადგურ შორაპნამდე, - სხვა? სხვამ რაღა ქნას?“
„სულელო, სხვას რას დაეძებ, შენს თავს მიხედე, - გაუჯავრდა გრიშა დათას, - მე ხომ
გარკვევით ვთქვი, რომ თვითონ უნდა იყო კარგი, და სხვაც ხომ თვითონაა, სხვაც ხომ
„თვითონაა“ ამ შემთხვევაში, თუკი ისაა მთავარი, რომ თვითონ უნდა იყოს კარგი?
ამიტომ სხვაც თვითონ უნდა იყოს კარგი. შენ იჯექი შენთვის ჩუმად და...“

და სადგურ შორაპანთან საბოლოოდ დაადგინა:

„ხმამაღალ-კარგი არ შეიძლება - ასე გაიფიქრა გრიშამ საშუალო სადგურ შორაპანთან,

- ჩუმ-კარგი უნდა იყო, ხმამაღალ-კარგი არ შეიძლება, ეს - ნაღდია, აი, მთავარი...“

და ისევ ჩაეძინა.

ვაგონის ფანჯრიდან გამოვარდნილი მკრთალი სინათლე კი ისევ ეხახუნება ბუჩქებს,

კენჭებს, მიწას, ეხახუნება და ბოლოს მაინც გაიცრიცება და საერთოდ გაქრება,
რადგან... გათენდა.

გრიშა მიაბიჯებდა თავის ქალაქში, სადაც ჯერ ძალიან არ ცხელოდა, რადგან დილა
იყო, მაგრამ იგრძნობოდა, ნაშუადღევს მართლა რომ დადნებოდა ასფალტი. გრიშა
თეთრი ჩემოდნით ხელში მიაბიჯებდა მშობლიურ ქალაქში და ყოველ ნაბიჯზე
ეცვლებოდა გუნება - ხან ფიქრობდა, რომ მართალი იყო, ხან კი ეჭვი ეპარებოდა ამაში.
მაინც გემრიელად ისუნთქავდა ბენზინის სუნით გაჟღენთილ ჰაერს და დასადნობ
ასფალტზე ისე მიაბიჯებდა.

„მე ზედმეტი არაფერი მინდა, - ფიქრობდა გრიშა, პატარა შადრევანთან მივიდა და

წყალი დალია, - მე მინდა მხოლოდ ჩემი წილი ეს წყალი, ეს ჰაერი, პური,
ტანსაცმელი... ბინა, ავეჯი...“

და აქ იგრძნო, რომ შორს წავიდოდა.

„ზედმეტი მაინც არაფერი მინდა, - გაიფიქრა გრიშამ, - არც განსაკუთრებული, - და

გაახსენდა, - პრობლემას თუ არ ჩავთვლით, მაგრამ ეს ხომ ფუფუნების საგანი არაა“.

მერე გრიშამ მაღაზიაში იყიდა პური, ყველი, კარაქი, დაბალი შადრევნიდან კიდევ
დალია წყალი და გაიმართა თუ არა, ვიღაცა უცნობი კაცი მივარდა.

- გაუმარჯოს!

- გაგიმარჯოს! - გაუკვირდა გრიშას.

- რა რიცხვია, თუ გახსოვს დღეს? - არეულად მიაჩერდა მთვრალი.

- დღეს, ცხრამეტი... ოცი!

- ჰოდა, მერე?

- რა - მერე!
- აღარ გახსოვს?

- რა უნდა მახსოვდეს?!

- დღეს რომ ჩემთან უნდა მოხვიდე, აღარ გახსოვს, არა? ესაა ჩვენი მეგობრობა?

- კი, მოვალ, - თქვა გრიშამ და გაცლა დააპირა.

- ხომ მოხვალ, - პიჯაკის ღილზე წაეტანა მთვრალი, - რომ არ მოხვიდე, დამკარგავ,

იცოდე!

- როგორ არ მოვალ, აუცილებლად მოვალ.

- ოო, მასე, ყოჩაღ, - შეაქო კაცმა და მხარზე დაჰკრა ხელი, - რვაზე შევიკრიბებით
ზუსტად, აბა შენ იცი, სულ შინაურები ვიქნებით.

- წყალი არ გაუვა, - ხელისგული აჩვენა გრიშამ, - ხომ ისევ იქა ხარ?

რომ დაემშვიდობა, ერთი კი მალულად გახედა და გაიფიქრა - „ნეტავ ვის

მიმამგვანა“...

და ძალიან შეეჭვდა: „დამცინა თუ... ნეტავ მართლა ვგავარ ვინმეს?“

გრიშა მიდიოდა ქუჩაში, თეთრი ჩემოდნით ხელში, მხარზე პიჯაკმოხურული,

დაეჭვებული ათვალიერებდა ხალხს, სხვადასხვანაირ სახეებს, და რძის რიგში ბევრი
ადამიანი ერთად რომ დაინახა, უცებ ძალიან აღელდა და ჩაილაპარაკა:

„მე თუ კიდევ ვინმეს ვგავარ, კარგად ყოფილა თქვენი საქმე“.

1969 წ.
 მიხეილი და ალექსანდრე

ალექსანდრე ჯერ ხუთი წლისაც კი არ იყო, ყველა ნიჭიერს რომ ეძახდა. ბავშვმა არ
იცოდა, რაში გამოიხატებოდა მისი ნიჭი. რატომღაც არ სიამოვნებდა, მოურიდებლად
რომ აქებდნენ და სტუმრებს ემალებოდა. მხრებზე ტვირთად აწვა მახლობელთა ქება
და იმედები.

ეს კი იყო, ალექსანდრეს ხატვა უყვარდა - ხეს ყავისფერი ტოტები ჰქონდა, ტოტებზე

მწვანე ფოთლები ხარობდა. ზღვა ლურჯი იყო, წითელი გემიდან შავი ბოლი
ამოდიოდა და ცაში იკარგებოდა. შავი თევზები გაბრტყელებულიყვნენ ზღვის
ზედაპირზე. სახლს კედელი, ფანჯარა და კარი ჰქონდა, სახურავიდანაც
დაკლაკნილი ბოლი ამოდიოდა. მზე ყვითელი იყო, ანდა წითელი, მოკლე სხივები
ჰქონდა. ცაში გამჭვირვალე თვითმფრინავი ეკიდა.

ზამთრობით ალექსანდრეს გასასეირნებლად რომ გამოიყვანდნენ, პირდაპირ

საცოდაობა იყო ბავშვის ყურება - ალექსანდრეს მძიმე, ყურებიანი ქუდი ეხურა,
პალტოს ქვეშ ორი ჯემპრი ეცვა და კაშნე ისე მაგრად ჰქონდა მოჭერილი, სულს
ძლივს ითქვამდა. თავს გვერდზე ვეღარ ატრიალებდა; ვინმე გამვლელი თვალში რომ
მოუვიდოდა, მთელი ტანით შემოტრიალდებოდა, ამნაირად თუ გააყოლებდა
მზერას. ისე იყო გაკოჭილი, ტირილსაც ვეღარ ბედავდა.

ალექსანდრე შვიდი წლისა რომ შესრულდა, სკოლაში შეიყვანეს. მუსიკალურ

სკოლაშიც ამეცადინებდნენ, ვიოლინოს განხრით. თუმცა ალექსანდრეს კარგი სმენა
ჰქონდა, ვიოლინოზე დაკვრა მაინც არ ეპატინავებოდა. ძალიან ცოტას
მეცადინეობდა და მაინც ხუთები ჰქონდა. იქნება მართლა ნიჭიერი იყო ალექსანდრე?

თუ მოეწყინებოდა, ხატავდა. ახლა მის ზღვაზე გემებთან ერთად ნავებიც

ტივტივებდნენ, თვითმფრინავიდან პარაშუტით ხტებოდნენ მამაცები, სწორუპოვარი
კაპიტანი გემის საჭესთან იდგა. ხატვა დიდად არ სიამოვნებდა, უბრალოდ, დრო
გაჰყავდა.

ვიოლინოზე მეცადინეობასაც ძალაუნებურად შეეჩვია. იცოდა, დღეში ორი საათი

აუცილებლად რომ უნდა გაეწირა და უხალისოდ, მაგრამ მაინც ყოველდღე უკრავდა,
სკოლაშიც ხუთები ჰქონდა, თავისუფალი დრო მაინც რჩებოდა და მხატვრული
კითხვის წრეში შეიყვანეს. იქაც უხალისოდ კითხულობდა მხიარულ მოთხრობებსა
და ლექსებს.

მხოლოდ მაშინ გამოცოცხლდებოდა, ველოსიპედზე რომ შეჯდებოდა ხოლმე. იმ

დროს რომ დაგენახათ, ვეღარც იცნობდით. ველოსიპედს აღმა-დაღმა დააქროლებდა,
მანქანებს ეჯიბრებოდა, ბევრჯერ იტკინა ხელ-ფეხი, მაგრამ მაინც თავისას არ
იშლიდა. სხვა დროს რომ შეგეხედათ, ვერც დაიჯერებდით, ალექსანდრე ასეთი
გადარეული თუ იყო.

საერთოდ კი ჩუმი ბავშვი გახლდათ, ხმას იშვიათად თუ ამოიღებდა, რადგან

მხატვრული კითხვის წყალობით ყოველი სიტყვის წარმოთქმისას დიდ
პასუხისმგებლობას გრძნობდა. ვიოლინოზე დაკვრა ისევ ეზარებოდა და ცოტათი
სინდისიც აწუხებდა - საბოლოოდ მასწავლებელს იმედებს ვერ გავუმართლებო.
მაინცდამაინც არც ტოლებთან თამაში ეხალისებოდა. კიდევ კარგი, ველოსიპედი
ეგულებოდა.

შვიდწლედი რომ დაამთავრა, მუსიკალურ ტექნიკუმში შეიყვანეს; აქ ალექსანდრე

ორკესტრში მეცადინეობასაც გადიოდა. ძალიან მკაცრი დირიჟორი ჰყავდათ,
ბავშვებს არ უყვარდათ ის კაცი. ალექსანდრესათვის ორკესტრში დაკვრა წამება იყო,
მაგრამ ერთხელ ძველი დირიჟორის ნაცვლად სარეპეტიციო დარბაზში სწრაფი და
მხნე ნაბიჯით შემოვიდა გამართული კაცი, უეცრად შეჩერდა, მოსწავლეები
შეათვალიერა, გაიღიმა და თქვა:

- გამარჯობთ, გვრიტებო, მე თქვენი ახალი დირიჟორი ვარ.

ბავშვები პირდაღებულნი შეაცქერდნენ, კაცმა გაიცინა, უეცრად ძალიან სერიოზული

სახე მიიღო და თავი დახარა:

- მიხეილ სანაძე! ბედნიერი ვარ, რომ გაგიცანით...

ბავშვებმა ერთმანეთს გადახედეს, ახლადშემოსულმა კი საქმიანად გამოაცხადა:

- გთხოვთ დაიკავოთ ადგილები, რომელია კონცერტმეისტერი? ძალიან კარგი, რას

უკრავთ? ო, ფრანც შუბერტი დიდებულია, აბა, ავაწყოთ ინსტრუმენტები... არა,
სწორი არ არის, - სახე მოჭმუხნა და წაიღიღინა: - ლა-ა...

ყველასათვის აშკარა გახდა, რომ ახალ დირიჟორს აბსოლუტური სმენა ჰქონდა - მის
მიერ აღებული ნოტი როიალზე შემოწმდა.

- ბოდიში, როგორ მოგმართოთ ხოლმე? - ჰკითხა პირველმა ვიოლინომ.

- მამის სახელს გეტყოდით, მაგრამ რა საჭიროა ასეთი ფორმალობა, მაესტრო

დამიძახეთ.

მშვენივრად ამბობდა ამ სიტყვას - „მაესტრო“. „მაეს“ -ს ისე იძახდა, თითქოს ზევით,

ცისკენ მიფრინავდა; ოდნავ მოღუნულიც რომ ყოფილიყო, მაშინვე გასწორდებოდა
და ისე იტყოდა - „მაეს“... შემდეგ კი „ტრო“ -ს ისეთი ნაზი თრთოლვით
წარმოთქვამდა, თითქოს ამ მარცვალს წვრილი თოკი ჰქონდა გამობმული და ისე
არხევდა. მოკლედ, მაშინვე შეაყვარა ბავშვებს ეს სიტყვა.
- აბა, ვახსენოთ ღმერთი და დავიწყოთ, - მხნედ წარმოთქვა და ხელები მაღლა ასწია. -
ვუკრავთ შუბერტს!

დაიწყეს თუ არა, მაშინვე ხელი ჩაიქნია და ჩაილაპარაკა:

- საწყალი ფრანცი თქვენს ხელში. აბა, მიპასუხეთ, ყურები რომ ჩამოგიყრიათ, რა

სწერია, როგორ დაუკარითო?

- ფორტისიმო.

- მერე, ეგ სიტყვა რას ნიშნავს?

- „ძალიან ხმამაღლას“, ნიშნავს, მაესტრო, - უთხრა პირველმა ვიოლინომ.

- მერედა, დღეს არაფერი გიჭამიათ? ქალაჩუნებო...

მერვეკლასელი ბიჭებისათვის ეს დიდი შეურაცხყოფაა. მათ ვიოლინოები, ალტები

და ჩელოები მოიმარჯვეს და მოემზადნენ, მაგრამ მაესტრო მიხეილმა თქვა:
მისმინეთ, ჭაბუკებო და გოგონებო. მე თქვენ გასწავლით, როგორ უნდა დაუკრათ
ფორტისიმო, - იგი ჩაფიქრდა. საოცარი სახე ჰქონდა ამ კაცს - თუმცა ხშირად
იღიმებოდა და თვალები უციმციმებდა, მაინც დანაღვლიანებული გეგონებოდათ.

- დიდი ხნის წინათ, - დაიწყო მაესტრომ, - ცხოვრობდა ერთი კაცი - სამსონი. იგი
ძალიან ღონიერი და ამასთანავე სამართლიანიც იყო. მისი ძალა მისივე თმაში
იმყოფებოდა, - მაესტრომ თავზე გადაისვა ხელი - და აი, ერთხელ, მას მიეპარა
ბოროტების მოციქული და თმა მაკრატლით შესჭრა, გამოეღვიძა თუ არა კეთილ
სამსონს, მაშინვე დიდი ხის გადატეხვა მოუნდა, ხელი წაჰკრა, მაგრამ თვითონვე
წაიქცა. შემდეგ წამოდგომაც კი გაუჭირდა.

მიხეილი ბავშვების ასაკს ითვალისწინებდა და დარწმუნებული იყო, მის ნაამბობს

სასურველი შედეგი რომ მოჰყვებოდა. ამიტომაც ძალზე ხალისიანად ლაპარაკობდა.

- ძლივს დაიარებოდა ჩვენი ბეჩავი სამსონი, - განაგრძობდა მაესტრო, - ახლა მასავით

უძლური აღარავინ იყო დედამიწის ზურგზე. ბარბაცებდა, დალასლასებდა იგი.
ერთხელ გულმა ვეღარ მოითმინა და ზეცას შესთხოვა - ღმერთო, ღმერთო,
დამიბრუნე ძალაო. ღმერთს შეეცოდა სამსონი და დაუბრუნა ძალა. გახარებული
სამსონი დიდ მთას დაეძგერა, ხელები შემოხვია და სულ დაფშვნა. გესმით, - ფეხზე
წამოდგა მაესტრო, - მთა დაფშვნა, უშველებელი მთა, გესმით, როგორ მოხშუის მიწა,
მძიმე ლოდები ენარცხებიან, აი, ესაა ფორტისიმო! აბა, ვითომ სამსონები ხართ,
დასცხეთ, აბა! - მაესტრომ ხელი დაიქნია თუ არა, მოსწავლეების ხემებიც გამეტებით
ეძგერა სიმებს. რაღაც გასაოცარი ხმები გაისმა, ორ მოსწავლეს სიმებიც კი გაუწყდა,
მგრძნობიარე მაესტროს კანი აებურძგლა, მაგრამ...

- ბრავო, ბრავისიმო, - შეაქო მან მოსწავლეები, - თქვენია მომავალი.

პატარა ხნით ჩაფიქრდა, შემდეგ თავაზიანად გამოაცხადა:

- ცოტა ნელა დაუკარით, ყმაწვილებო, სამსონი მხოლოდ ერთი კაცი იყო.

ალექსანდრე მხატვრული კითხვის წრეში ისევ დადიოდა. იქ მთელი წლის

განმავლობაში სწავლობდა, თუ როგორ უნდა წაეკითხა მხატვრულად ოვანეს
თუმანიანის პოემა „ერთი წვეთი თაფლი“. ვიოლინოზე დაკვრას განაგრძობდა, სხვა
მუსიკალურ საგნებსაც ასწავლიდნენ. ერთი სიტყვით, ალექსანდრეს ხელოვნებასთან
გარკვეული კავშირი ჰქონდა, მაგრამ ეგრეთწოდებული აღმაფრენა აკლდა.
ერთადერთი მასწავლებელი, ვისი დანახვაც ამხიარულებდა, მაესტრო მიხეილი იყო,
მაგრამ ორიოდე თვის შემდეგ ორკესტრში ახალი დირიჟორი მოვიდა. მას ძალიან
ამაყად ეჭირა თავი, თანაც ტრაბახი უყვარდა - თურმე ერთხელ ბორჯომის პარკში
დირიჟორობდა და მოულოდნელად სინათლე გადაიწვა. არ დავიბენიო, უამბობდა
ბავშვებს ახალი დირიჟორი, ხელზე ცხვირსახოცი შემოვიხვიე, ორკესტრანტებმა
თეთრი ნაჭრის მოძრაობა დაინახეს და რიტმი არ დაიკარგაო. მუსიკოსები
სიბნელეში ნოტებს როგორ არჩევდნენ, ამაზე არაფერი უთქვამს. ალბათ, ზეპირად
თუ იცოდნენ. მოკლედ, კაცი ვერ გაიგებდა, ტყუილს ამბობდა თუ მართალს,
ალექსანდრე კი ეჭვით შესცქეროდა მას და ძველი მაესტრო ახსენდებოდა.

მეთერთმეტე კლასში ალექსანდრე საბოლოოდ დარწმუნდა, მისგან პროფესიონალი

მუსიკოსი რომ არ გამოვიდოდა. მეცადინეობაზე ხელი აიღო და თავს
დამნაშავესავით გრძნობდა, როცა თავის ვიოლინოს უყურებდა - ტყუილად
ნაწვალებ ვიოლინოს. მხატვრულ კითხვასაც თავი მიანება. რამდენჯერმე მაესტრო
მიხეილი დაინახა ქუჩაში. მაესტრომ არხეინად სიარული იცოდა, გუნებაში
რომელიმე ნაწარმოებს ღიღინებდა და ამ ნაწარმოების ტემპის შესაბამისად
დადიოდა - ხან სწრაფად, ხან ნელა. მარჯვენა ხელის თითებს მკერდზე ათამაშებდა,
იღიმებოდა და გაკვირვებულ გამვლელებს მოხერხებულად უქცევდა გვერდს.

ალექსანდრემ სკოლა დაამთავრა და ისტორიის ფაკულტეტის სტუდენტი გახდა.

პირველ ხანებში ლექციებს არ აცდენდა, აუდიტორიაში გრძელ მერხზე ჯდებოდა და
ლექტორს უსმენდა. ხანდახან ფიქრებში გაერთობოდა, ანდა თანაკურსელებს
ათვალიერებდა.

ალექსანდრეს კურსზე ოცდასამი გოგო სწავლობდა, ერთ-ერთ მათგანს კი... თამუნა

ერქვა. ლექციების დროს თამუნა თავის ამხანაგს ეჩურჩულებოდა, რაც კარლოს არ
სიამოვნებდა. იგი მკაცრად შეხედავდა ხოლმე თამუნას და გოგონა ჩუმდებოდა.
კარლო ოცდათხუთმეტი წლის მამაკაცი იყო, ჯარი და ფლოტი მოვლილი ჰქონდა,
უკვე ჭკუადამჯდარი კაცი გახლდათ და ჩვიდმეტი წლის გოგონას ასეთი საქციელი
აღელვებდა ხოლმე. ერთხელ, როცა მისმა მზერამ ვეღარ გასჭრა, პირდაპირ იერიშზე
გადავიდა:
- ქალიშვილო, თუ შეიძლება, ნუ ჩურჩულებთ.

- კი მაგრამ, რას გიშლით მაგის ჩურჩული? - გაიკვირვა თამუნას ამხანაგმა.

- რას და მიშლის! სწავლა მინდა მე!

- რაშია საქმე? - იკითხა ლექტორმა.

ხმას არავინ იღებდა.

- რაშია-მეთქი საქმე?

- ამ კაცს სწავლა უნდა, - გამოაცხადა უცებ თამუნამ.

- რომელს?

- მე, პატივცემულო, - ფეხზე წამოდგა კარლო.

- ძალიან კარგი, ძალიან, - მოუწონა ლექტორმა, - დაბრძანდით.

სწავლის დაწყებიდან ერთი კვირაც არ იყო გასული, ალექსანდრე უნივერსიტეტის

სიმფონიურ ორკესტრში რომ ჩარიცხეს. დარბაზში შევიდა თუ არა, მაესტრო
მიხეილი დაინახა. იგი რაღაც ამბავს ჰყვებოდა:

- ...ჰოდა, თავისი სიტყვა რომ შეესრულებინა, ბევრს შრომობდა, თანაც ზეციდან

ნიჭით იყო დაჯილდოებული. მართალია, წონაში დაიკლო და გაძვალტყავდა, თავის
გადაწყვეტილებას მაინც ხორცი შეასხა. ასეა, ბევრი უნდა იმუშაოთ. თქვენ რა
გნებავთ? - ალექსანდრე ვერ იცნო.

- მე თქვენთან გამომაგზავნეს.

- ო! - გაეხარდა მაესტროს. - რაზე უკრავთ?

- ვიოლინოზე.

- რა დაამთავრეთ?

- მუსიკალური ტექნიკუმი.

- დიდებულია, ღმერთმანი, თქვენი სახელი მაჩუქეთ.

- ალექსანდრე.

- ოო, კარგი სახელია, მაკედონელი... ინსტრუმენტი გაქვთ?

- დიახ.

- რომ ვერა ვხედავთ? - თვალები მოჭუტა.

- მომავალ რეპეტიციაზე მოვიტან.

- ძალიან კარგი, ყოჩაღ, - გაამხნევა მაესტრომ. - ახლა კი დაჯექი და გვიყურე.

ცოტა ხანს ფიქრობდა, მერე გამოერკვა და ომახიანად გამოაცხადა:

- ვუკრავთ ბიზეს!

ზედმეტი არ იქნება, ორკესტრს თვალი რომ გადავავლოთ. ძირითადში იგი

შედგებოდა ხელმოცარული მუსიკოსებისაგან, მეექვსე- მეშვიდე კლასში სწავლას
თავი რომ დაანებეს. იყვნენ ისეთებიც, მუსიკალური ტექნიკუმი რომ ჰქონდათ
დამთავრებული, ხოლო რამდენიმეს უმაღლესი მუსიკალური განათლება ჰქონდა,
მოკლედ, ასეთი განსხვავებული ხალხი სტადიონზე თუ შეიკრიბება. რამდენიმე
ინსტრუმენტი სულაც არ იყო - პირველი საყვირი მხოლოდ კონცერტებზე მოდიოდა,
ოპერიდან იწვევდნენ. არ იყო ფლეიტა და ჰობოიც. პირველ ვიოლინოებს არა
უშავდათ, ასე თუ ისე უკრავდნენ, მეორე ვიოლინოებში კი ბევრი „უცოდინარი“
იჯდა, ძნელდასაკრავი ადგილების დროს მხოლოდ ხემის ქნევა ევალებოდათ,
ოღონდ ისე, რომ ვიოლინო არ უნდა აეხმაურებინათ.

- აბა, დავიწყოთ!

დაიწყეს. რადგან ჰობოი არ იყო, მის პარტიას მაესტრო ღიღინებდა და თან

დირიჟორობდა. დროდადრო შეიძლებოდა მიხვედრა, რას უკრავდნენ. უეცრად
მაესტრომ ხელების ქნევა შესწყვიტა და საშინლად გაბრაზდა:

- კლარნეტ! რატომ არ შეხვედი დროზე?

„კლარნეტმა“ თავი ჩაღუნა.

- ვის ვეკითხები?

- ჩავფიქრდი... უნებურად.

- აჰა! ჩაფიქრდი, არა? ოო, მოაზროვნე ხარ? შენი ჭირიმე... რა დროს ფიქრია,
თავხედო!

„კლარნეტი“ ოცი წლის ჯეელი იყო. ფეხზე წამოდგა და საკმაოდ უკმეხად უთხრა:

- თქვენ ცოტა ენას მოუარეთ!

- ღმერთო დიდებულო, - გაიოცა მაესტრომ, - ვის უბედავ, თავზეხელაღებულო?

დასტოვე დარბაზი! მე ნუ გამაბრაზებ, თორემ შემდეგ გვიანღა იქნება თითზე
კბენანი.

- ბოდიში, მაესტრო.

- მიპატიებია, ჯანდაბას, უნდა დავწყნარდე... შესვენება!

უცნაური კაცი იყო მაესტრო მიხეილი.

ტრამვაი დაიძრა.

- ბოდიში, თუ შეიძლება, გადააწოდეთ, ერთი ბილეთი მინდა... ოჰ, თქვენა ხართ?

- დიახ, გამარჯობათ, ერთი ბილეთიც მომეცით, - ალექსანდრემ სამკაპიკიანი

გაუწოდა კონდუქტორს.

- რატომ წუხდებით, - დაიმორცხვა თამუნამ.

- რას ბრძანებთ, რა შეწუხებაა...

ტრამვაი მოსახვევს მიუახლოვდა და გოგონა უეცრად გვერდზე გადაიხარა; სკამს

ხელი ჩასჭიდა და თავი ძლივს შეიმაგრა, მერე მორცხვად გაუღიმა ალექსანდრეს.

- თქვენ წელს დაამთავრეთ, არა?

- დიახ.

- მეც.

- მოგწონთ ჩვენი კურსი?

- რა ვიცი, ჯერ თითქმის არავის ვიცნობ.

- რა თქმა უნდა, ათ დღეში ძნელია ადამიანის გაცნობა.

- დიახ.

ტრამვაი მიდის, მიდის, რახრახებს.

- თქვენ რა გქვიათ?

- მე? ალექსანდრე.

- სანდრო?

- არა, ალექსანდრე.

ტრამვაი გაჩერდა.

- მე ეხლა ჩავდივარ, გმადლობთ, ნახვამდის.

-ნახვამდის, რისი მადლობა...

- აბა, დავიწყოთ! ვუკრავთ „დაისის“ შესავალს. ჰობოი არ არის, არა? არა უშავს, მეორე
ციფრიდან დავიწყოთ. ააწყეთ ინსტრუმენტები? ძალიან კარგი, აბა, ყურადღება...
ერთი, ორი, სამი, ოთხი, ერთი, ორი, სამი... კლარნეტ! რომელი ნოტები წერია მეორე
ციფრის მეორე ტაქტში?
- მაპატიეთ, მაესტრო.

- თავიდან დავიწყოთ, არა, თავიდან კი არა, მეორე ციფრიდან. ყურადღება... ერთი,

ორი...

უეცრად სინათლე ჩაქრა.

- რაშია საქმე? - გაისმა მაესტროს ხმა.

- სინათლე გადაიწვა, - წამოიძახა ალექსანდრემ.

- მართლა? აბა გარეთ გაიხედე - მთელ შენობაში გადაიწვა თუ მხოლოდ აქ?

- მთელი შენობა ჩაბნელებულია, მაესტრო.

- სამწუხაროა; ალბათ, ცოტა ხნით გამორთეს. რაღა დაგვრჩენია, გულ-ხელი

დავიკრიფოთ და დავიცადოთ.

ხმას არავინ იღებდა.

- ცუდია, ცუდი, სინათლე რომ გადაიწვა, - თქვა მაესტრომ და იკითხა: - არა?

არც ახლა ამოუღია არავის ხმა. ალექსანდრემ ვიოლინო მუხლებზე დაიდო, შემდეგ
თითი ფრთხილად გამოჰკრა სიმებს.

- ბნელა, - ხმამაღლა გამოაცხადა ვიღაცამ.

- არა უშავს, - გაისმა მიხეილის ხმა, - თუ გინდათ, მეტად საინტერესო ამბავს

მოგიყვებით.

- დიახ... მოგვიყევით, მაესტრო.

- უფრო სწორად, ეს ამბავი კი არა, ერთი გენიოსის დახასიათებაა, გინდათ?

- დიახ.

- მაშინ, დავიწყებ... ესე იგი, ასე - მისი სახელია ჯოაკინო, გვარი როსინი. იგი
დაიბადა 1792 წლის 29 თებერვალს; მაინცდამაინც 29 თებერვალს, წარმოგიდგენიათ?
იგი დაიბადა აპენინის ნახევარკუნძულზე, მშვენიერ იტალიაში. ბავშვობა და ყრმობა
გაატარა თვალწარმტაც ქალაქში, რომლის სახელია პეზარო. დიდი როსინი
პატარაობაში ცელქი და მოუსვენარი ბიჭი იყო. იგი ფეხშიშველი დარბოდა მწვანე
ბალახზე, ზეთისხილის ხეებზე აძვრებოდა ხოლმე და ალბათ აღტაცებით
შესცქეროდა იტალიის კრიალა ცას. მშვენიერი სმენა მემკვიდერობით მიიღო,
დედისაგან - ანნა გვიდარინი მეტად მუსიკალური ქალი იყო. პატარა როსინი ყურს
უგდებდა ადრიატიკის ზღვის ფშვინვას, ყინულოვანი ჩანჩქერების ხმაურს,
ფოთლების შრიალს, წისქვილის საამო გუგუნს და ყოველივე ამისა და ვინ იცის,
კიდევ რის გამო, მშვენიერ ხასიათზე დგებოდა და ლაღად, თავისუფლად
სუნთქავდა. ეს ის სუნთქვაა - გენიოსის სუნთქვა. ასეთი იყო იგი ბავშვობაში და
შემდეგაც, მთელი სიცოცხლის მანძილზე. მან ყოველთვის იცოდა, როგორ უნდა
ესუნთქა. რამდენიმე წლის შემდეგ კი მუსიკა მისთვის ჰაერი გახდა, ყველა
ხვდებოდა ამას, დიდი მაესტროც ასე ამბობდა თავის თავზე: „მუსიკა ჩემთვის
ჰაერია, რომლითაც ვსუნთქავ“. ასე ამბობდა იგი. ხომ არ მოგწყინდათ ჩემი
ლაპარაკი?

- რას ბრძანებთ, მაესტრო, - უთხრა პირველმა ვიოლინომ.

- აღარ იკითხავთ, რა ხდებოდა ამ დროს იტალიაში? საწყალი იტალიელები ამ დროს

ავსტრიელთა უღელქვეშ იმყოფებოდნენ. საბრალოებს არ გაუმართლა საფრანგეთის
რევოლუციამ, რომელსაც იმედით შესცქეროდნენ, არც ნაპოლეონმა, არც ვენის
კონგრესმა. ისინი კიდევ უფრო თავისუფლებასმოკლებულნი აღმოჩნდნენ,
გაწამებულნი და იმედგაცრუებულნი, რეაქციის ქვეშ მოჰყვნენ, თითქოს იმედიც
გადაიწყვიტეს... ზანტად, მძიმედ გადიოდა უხალისო დღეები, საბრალო
იტალიელებმა აღარ იცოდნენ, რა ეღონათ... თითქოს არსაიდან არ იყო საშველი... და
როგორ გგონიათ, აღმოჩნდა თუ არა გამოსავალი?.. აღმოჩნდა! აღმოჩნდა, რადგან
სწორედ ამ დროს მთელ იტალიაში გაისმა როსინის უშფოთველი, დიდებული,
ღვთაებრივი სუნთქვა. მთელი ხალხი - ეს გატანჯული, იმედდაკარგული ადამიანები
მიაწყდნენ იტალიის საოპერო თეატრებს, სადაც დასი აღმაფრენით ასრულებდა ისეთ
შედევრებს, როგორიცაა „ტანკრედი“, „იტალიელი ქალი ალჟირში“, „სევილიელი
დალაქი“, „ვილჰელმ ტელი“, „ქურდი კაჭკაჭი“ და ასე შემდეგ. ხალხში
ეპიდემიასავით გავრცელდა როსინის დიდებული სუნთქვა, იტალიელებმა შვებით
ამოისუნთქეს. თითქოს დაავიწყდათ კიდეც ყველა ის უბედურება, იმ ხანებში რომ
გამოიარეს. აი, რა შეუძლია მუსიკას, მე დიდებულ მუსიკას ვგულისხმობ, რა თქმა
უნდა. სუნთქვა მთავარია, თუ მუსიკის საშუალებით ლაღად სუნთქვას ისწავლი,
მაშინ აღარაფერი დაგადარდიანებს, აღარაფერი გინდა, პურიც კი. თუმცა, - მაესტრო
დაფიქრდა, - სიმართლე რომ ითქვას, პური მაინც საჭიროა. ცხოვრებაში კი... ო,
სინათლეც მოვიდა. ცხოვრებაში კი მხიარული, ენამოსწრებული კაცი იყო დიდი
ჯოაკინო. იუმორის შესანიშნავი გრძნობა ჰქონდა, ქალები უყვარდა და უეცარი
გაბრაზებაც იცოდა - თუმცა იმ ხანებში ასანთი არ არსებობდა, ასანთივით
აფეთქდებოდა ხოლმე. ასეთია მისი მოკლე, მეტად მოკლე დახასიათება. ახლა კი
რეპეტიცია განვაგრძოთ. მართლა, მე სახლში მაქვს როსინის ოპერების მშვენიერი
ჩანაწერები; ვინც ამ ფირფიტების მოსმენას მოისურვებს, ჩემი სახლის კარი მუდამ
ღია იქნება. ახლა კი განვაგრძოთ, ვუკრავთ „დაისის“ შესავალს. ჰობოი არ არის, არა?
რა უშავს მეორე ციფრიდან დავიწყოთ. ყურადღება... ერთი, ორი, სამი, ოთხი, ერთი,
ორი, სამი... კლარნეტ!!

- გამარჯობათ, ალექსანდრე.

- გამარჯობათ, არ შეგიშვათ ლექტორმა, თამუნა?

- მე თვითონ არ შევსულვარ. უხერხულია, დამაგვიანდა და...

- მეც დამაგვიანდა, როგორც ხედავთ. საათი გაჩერებულა და... რა ვქნათ?

- რა ვიცი, აბა, - თავი გვერდზე გადასწია გოგონამ და უეცრად შეეშინდა. - დეკანი

რომ გაგვიბრაზდეს?

- რას ამბობთ... თამუნა, - გაიღიმა ალექსანდრემ, - ვერც გაიგებს. რა მოხდა,

პირველად დავაგვიანეთ. მართლა, აქ შეიძლება ჩვენმა დეკანმა გამოიაროს, სადმე
სხვაგან მოვიცადოთ და მეორე საათზე შევიდეთ.

- კი მაგრამ, სად წავიდეთ?

- ბაღში მოვიცადოთ, გინდა?

ბაღში გრილოდა. დაბალი კაცი ხეებს რწყავდა და სასიამოვნო სიგრილე იდგა. სკამზე
დასხდნენ, გოგონამ თმა შეისწორა, მერე ხელი მუხლზე დაიდო და ფეხსაცმლის
წვერით წითელ მიწაზე რაღაცა გაჩხაპნა.

- ხატვა იცი? - ჰკითხა ალექსანდრემ.

- არა, რატომ მკითხეთ?

- ისე.

- ისე არაფერი არ ხდება.

- როგორ არა.

- მაინც?

- რა ვიცი აბა? - მხრები აიჩეჩა ალექსანდრემ.

- ეს რა ხეა?

- ეს, მგონი ცაცხვია... შეიძლება ცაცხვი არ იყოს, მაგრამ არც მუხაა. მუხას უფრო
სხვანაირი ფოთლები აქვს და საერთოდაც სხვანაირია.

- რკოცა აქვს.

- დიახ, რკოც.

- ალექსანდრე, გინდა კევი ვიყიდოთ?

- როგორც გნებავთ.

- არ გიყვარს კევი?

ალექსანდრეს არ მოსწონდა, როცა ვინმე კამეჩივით იცოხნებოდა.

- რა ვიცი...

- წამოდი ვიყიდოთ.

ბაღის შესასვლელთან მზემოკიდებული კაცი იჯდა და ეშმაკურად იძახდა: - აბა კევი,

კევიი, სიყვარულის წამალი!

ალექსანდრეს ესიამოვნა ამ სიტყვების გაგონება, თამუნა ოდნავ წამოწითლდა.

- მოგვეცით კევი, - ალექსანდრემ იმ კაცს აბაზიანი გაუწოდა.

- ა, ჭირიმე.

- ორი არ გვინდა, ერთი.

- ორი აიღე, შე კეთილო კაცო, წამალი კი არ არი...

- ერთი გვინდა, ერთი, ხურდა არ მინდა.

- იცოცხლე, გენაცვალე, იბედნიერეთ...

ახლა კი თამუნა აშკარად წამოწითლდა და შადრევანისაკენ გაემართა. ალექსანდრე

უკან გაჰყვა. შადრევანს ვიღაც მსუქანი კაციც მიუახლოვდა და ნაბიჯს აუჩქარა;
ორიოდე წამით დაასწრო თამუნას და წყალს დაეწაფა. ძალიან დიდხანს სვამდა.
ალექსანდრე შადრევანთან მივიდა, დადგა, მიმოიხედა, მერე საათს შეხედა, კაცი ისევ
სვამდა წყალს და თამუნა გაბრაზებით დასცქეროდა სქელ კისერზე. როგორც იქნა,
კაცი წელში გაიმართა და მთელის გრძნობით ამოიხვნეშა. თამუნამ
ათვალისწუნებით შეხედა და კაცმა თვალი აარიდა. მერე თამუნამ კევი წყალში
გაავლო და სკამისაკენ გაემართა.

- გავიყოთ, გინდა?

- კი.

თამუნა გემრიელად ამოძრავებდა ყბებს და თავს აქანავებდა. ალექსანდრემ უყურა,

უყურა და გაიღიმა.

- რატომ იცინი?

- კევი... გყვარებია.

მიხეილი და ალექსანდრე ერთმანეთს ტროლეიბუსის გაჩერებასთან შეხვდნენ.

- ოჰ, შენ ვიოლინო არა ხარ?

- დიახ.
- რატომ გააცდინე ბოლო რეპეტიცია?

- არ გამიცდენია, მაესტრო.

- მართლა? ყოჩაღი ბიჭი ხარ... შენი სახელი მაჩუქე.

- ალექსანდრე.

ამასობაში ტროლეიბუსიც მოვიდა. ჯერ მიხეილი შევიდა, კონდუქტორს მაშინვე

მანეთიანი გაუწოდა და გაეხუმრა:

- ორი ბილეთი მომეცით პარტერში, თუ შეიძლება.

კონდუქტორი სქელი, წითელლოყება ქალი იყო. ჯერ ვერ მიხვდა, რა უთხრეს,

შემდეგ მიხვდა და გაიღიმა.

- გაიღიმეთ, გაიღიმეთ, უფრო გაბედულად, - შეაგულიანა მაესტრომ. - სიცილი

ჯანმრთელობაა.

- მე შავი ფული მაქვს, - მორცხვად ჩაურთო ალექსანდრემ.

- შავი? ვერ დავიჯერებ.

ალექსანდრე დაიბნა, კონდუქტორი აღტაცებით შესცქეროდა მიხეილს.

- აი, მაესტრო.

- არ აიღოთ, - უთხრა მიხეილმა კონდუქტორს, - ეს თუ შავია, მე მტრედისფერი

ვყოფილვარ.

კონდუქტორმა ჩაიკისკისა.

- აბა რა არი?

- ოქროსფერია, ყმაწვილო.

ალექსანდრემ დაიმორცხვა.

- თან მანეთიანის დახურდავებაც მინდა. ხომ დამიხურდავებთ?

- სიამოვნებით, პატივცემულო, - გაუღიმა კონდუქტორმა.

- მშვენიერი ქალი ბრძანდებით. მე რომ დიქტორი ვიყო, დღესვე რადიოში

გამოვაცხადებდი: თბილისის დროით 17 საათი და 18 წუთია. ვიწყებთ გადაცემას
ბავშვებისათვის. გამარჯობათ, ბავშვებო. იცით თუ არა თქვენ, ბავშვებო, რომ
აფრიკაში ბინადრობს ორსართულიანი სახლის ოდენა მწერი და რომ (მაესტრომ
ტროლეიბუსს თვალი მოავლო) მერვე მარშრუტის #81 ტროლეიბუსში მუშაობს
გულისხმიერი და ღირსშესანიშნავი კონდუქტორი?
კონდუქტორმა გულიანად გადაიხარხარა. სქელი ქალი იყო, სიცილის დროს
თვალები ეხუჭებოდა.

ტროლეიბუსიდან რომ ჩამოვიდნენ, მაესტრომ ცოტათი მოიწყინა, შემდეგ

ალექსანდრეს მიუტრიალდა:

- სადმე ხომ არ გეჩქარება?

- არა, არსად.

- მაშინ უნივერსიტეტის ბაღში ჩამოვსხდეთ და ვილაპარაკოთ, კარგი?

სკამზე როგორც კი დასხდნენ, მიხეილმა ჰკითხა:

- შენ გიყვარს მუსიკა?

- დიახ.

- ძალიან კარგი, ძალიან. მუსიკა, ჩემო ალექსანდრე, საერთაშორისო ენაა. ეს მხოლოდ

ჩემი აზრი არ გეგონოს, საყოველთაოდ ცნობილი აზრია. ასეა თუ ისე, მუსიკა
ყველასათვის ხელმისაწვდომია, უფრო სწორად - ყურმისაწვდომი. არ არსებობს
ისეთი ადამიანი, მუსიკა რომ არ უყვარდეს - უკანასკნელ რეგვენსაც კი უყვარს
მუსიკა. ერთხელ, როცა დიდებული როსინი ვენეციაში თავის რომელიღაც ოპერას
დირიჟორობდა, მტრებმა დარბაზში მოსყიდული სალახანები შეუგზავნეს. ამ ბნელ
პირებს უნდა ჩაეშალათ ოპერა - უნდა დაესტვინათ, ეღრიალად და ასე შემდეგ. ისინი
შლეგიანებივით შეიჭრნენ დარბაზში, იქ კი... იქ ისმოდა დიდი მაესტრო როსინის
დიდებული, უდრტვინველი, ღვთაებრივი სუნთქვა, დარბაზში დაფარფატებდა
ოცნება ჯერ არნახულ, მომხიბვლელ ქვეყანაზე, სადაც ადამიანები მშვიდად,
ბედნიერად და უდარდელად ცხოვრობდნენ. დარბაზში შეცვენილნი შეკრთნენ,
დაიბნენ, შემდეგ კი გაინაბნენ და როცა უვერტიურა დამთავრდა, ტაშისცემისაგან
კინაღამ არ ჩამოინგრა ვენეციის მშვენიერი თეატრი. ისინი ტაშს უკრავდნენ და თან
ღრიალებდნენ - ბრავო, მაესტრო, ბრავისიმო!!! ოპერა ტრიუმფით დამთავრდა,
ბანკეტზე მაესტრო როსინი ლამაზი ქალების შუაში იჯდა და არც იცოდა, რას
გადაურჩა... თავს არხეინად გრძნობდა მომხიბვლელი ქალების საზოგადოებაში და
ნელ-ნელა წრუპავდა იტალიურ ღვინოს.

მიხეილმა სული მოითქვა და პატარა ხანს ჩაფიქრდა.

- ეეჰ, მაინც რა უცნაური დარგია ჩვენი დარგი, - განაგრძო მაესტრომ, - კუნთმაგარ

ძალოსნებსაც კი არა სჭირდებათ იმდენი ვარჯიში, რამდენიც ჩვენ. თუ მუსიკოსობას
დააპირებ, ყოველდღე რვა საათი მაინც უნდა დაუკრა, ხოლო დარჩენილი დრო
ფირფიტების მოსმენას და მუსიკაზე ფიქრს უნდა მოანდომო. სიზარმაცე და მუსიკა
ისევე ვერ შეეთვისებიან ერთმანეთს, როგორც... ცეცხლი და ყინული. მთავარია
მუყაითობა და სიბეჯითე, უმთავრესი კი მაინც ნიჭია. თუ მუსიკოსს ნიჭი არა აქვს,
ტყუილია, წასულია იმისი საქმე. უნიჭო კაცი შეიძლება ფილოსოფიისა და
ფილოლოგიის დოქტორი გახდეს, მუსიკოსობას კი ვერ მივართმევთ, ჩემო კარგო. ეს
ხელოვნების კანონია, ჩემო. ხოლო ნიჭი, ალექსანდრე, დაიკარგება, კატორღული
შრომა თუ არ გასწიე. სამაგიეროდ, რა უნდა იყოს უფრო დიდი ჯილდო, კარგ
მუსიკოსობას რომ აღემატებოდეს? არაფერი, ჩემი შეკითხვა სულელურია, რადგან
აშკარად ცხადია, მაგრამ მაინც ჭეშმარიტებაა. თანაც, თუ ნიჭით არა ხარ
დაჯილდოებული, დღეში რვა საათს ვერ დაუკრავ. თუმცა, როგორც ყველგან,
გამონაკლისი აქაც გვხვდება. ამ რამდენიმე წლის წინათ თბილისში ერთი
პორტუგალიელი პიანისტი ჩამოვიდა - სეკეირო კოსტა. შესანიშნავი პროგრამა
ჰქონდა, კონცერტზე უყოყმანოდ წავედი. და აი, ეს კაცი სცენაზე გამოვიდა, როიალს
მიუჯდა და ყველაფერი უშედეგოდ დაუკრა თავიდან ბოლომდე, მაგრამ ვაი იმ
დაკვრას - ეს იყო მოვალეობის შესრულება. ის ნაწარმოებები დიდ შინაგან ღელვას
მოითხოვენ, მის დაკვრაში კი განცდის ნატამალიც არა ჩანდა. ისე, გაგიხარია, კარგი
ტექნიკა ჰქონდა. ასე რომ, მხოლოდ შრომა არა სწყვეტს საკითხს, მაგრამ დიდი
მუშაობის გაწევა მაინც აუცილებელია, აუცილებელი, ალექსანდრე.

მაესტრომ მიმოიხედა, ალექსანდრესაკენ გადაიხარა და ჩუმად უთხრა:

- არ გეგონოს, ასე რომ ვლაპარაკობ, თითქოს ბევრს ვმუშაობდე. არა, ჩემო კარგო,
ჩემდა საუბედუროდ, ზარმაცი ვარ. ამაშია ჩემი უბედურება. ნიჭი კი არ მაკლია,
მაგრამ... ეეჰ, ალექსანდრე, ალბათ, ისედაც იცოდი, ზარმაცი რომ ვარ, შენ საზრიანი
გამომეტყველება გაქვს.

- თამუნა, თურმე ახალი ფილმი გამოსულა.

- მართლა?

- კი, და ძალიან აქებენ.

- ეჰ, ხანდახან აქებენ და მაინც არ ვარგა.

- არა, ახლა ისეთმა კარგმა ადამიანებმა აქეს, რომ ნამდვილად კარგი იქნება.

- მაშინ მართლა კარგი იქნება. მე ძალიან მიყვარს კარგი ფილმები.

- მეც.

- მართლა?

- კი. იცი, თამუნა, ამ ახალ სურათს ძალიან აქებენ.

- მაშინ ღირს ნახვა.

- რა თქმა უნდა, თანაც... შენ რომელი ფილმები მოგწონს?

- მე მომწონს... „ლილი“ და „ჩრდილი და სინათლე“. შენ?

- მე - „წეროები მიფრინავენ“. ამას წინათ ერთი იტალიური სურათი ვნახე -
„ვაკანტური ადგილი“. ძალიან მომეწონა.

- ჰო? მე არ მინახავს. რვა დღე იქნება, კინოში არ ვყოფილვარ. დიდი სიამოვნებით

ვნახავდი რომელიმე კარგ ფილმს...

- მეც...

- იცი, ალექსანდრე, შენ რომ ჯარისკაცი იყო და უცებ ტყვე მოგიყვანონ და გითხრან,
დახვრიტეო, რას იზამ?

- რა ვიცი, თამუნა... არ ვიცი.

- იქნება ისიც გითხრან, რომ იმ ტყვეს საზარელი ამბები აქვს ჩადენილი?

- მაშინ მოვკლავ.

- და თუ სულ არაფერი იცი იმის შესახებ?

- მაშინ შემეცოდება. რა ვიცი, ვინ არის, ვინ ელოდება.

- სწორი ხარ. შენ ძალიან კარგი ბიჭი ხარ, ალექსანდრე.

- თამუნა, დღეს ერთი ახალი ფილმი გამოსულა, ძალიან აქებენ.

- მართლა?

- არა გჯერა?

- კი მჯერა.

- თამუნა, მართლა გინდა, რომ ახლა კარგი ფილმი ნახო?

- კი.

- მაშინ... წავიდეთ, გინდა?

- წავიდეთ, ალექსანდრე.

- ოო, ამას ვის ხედავს ჩემი თვალები, მობრძანდი, მობრძანდი, ჩემო ალექსანდრე,
მოგწონს ჩემი ოთახი?

- დიახ, ძალიან კარგია...

საწვიმარი აქ ჩამოკიდე, აი, ამ სავარძელში დაბრძანდი, ხედავ, როგორ გამეხარდა

შენი მოსვლა?

- დიახ, მაესტრო.
- მე ვიცი, რისთვისაც მოხვედი, მაგრამ ჯერ მიმოიხედე, ჩემო კარგო, მარტოხელა
კაცის პირობაზე ოთახი დამაკმაყოფილებლადა მაქვს მოწყობილი, არა? თუმცა, მე
მგონი, ქალის ხელი აქაურობას მაინც აკლია.

- არა, რატომ...

- როგორ არა, ალექსანდრე. მე რომ ცოლი მყავდეს, აქაურობა აქაურობას არ

დაემსგავსებოდა. ბუნდოვნად ხომ არ ვლაპარაკობ?

- არა, რასა ბრძანებთ.

- ხათრიანი ხარ, ალექსანდრე, - გაუღიმა მაესტრომ. - ისე, კარგი ცოლი კარგია.

- დიახ.

- შენ ახლა „დიახ“ -ს მეუბნები და თან, ალბათ, ფიქრობ - მერედა თუ კარგია,

მაესტროს რატომ არ ჰყავს ცოლი?

- არა, ეგ არ მიფიქრია.

- როგორ არა, მაგას გაიფიქრებდი.

- არა, მაესტრო...

- ცოტათი მაინც არ გაგკრა გულში მაგ აზრმა?

- ცოტათი კი.

- ჰოდა, მეც მანდა ვარ... ალექსანდრე, მე შენ აგიხსნი, რატომ არა მყავს ცოლი. ხომ
ხარ უკვე თვრამეტი წლისა?

- დიახ.

- ჰოდა, თვრამეტი წლის ადამიანთან ამ თემაზე ლაპარაკი უკვე შეიძლება. კარგად

მისმინე, ალექსანდრე, თუმცა მე ჩემს თავისებურებას ვერა ვგრძნობ, ყველა ნაცნობი
თავისებურ ადამიანს მეძახის. ალბათ, მართლაც ასეთი ვარ. ეს კი ამ შემთხვევაში
კარგია, ქალებს მოსწონთ თავისებური ადამიანები. აი, მაგალითად, დიდი როსინი
მეტად თავისებური პიროვნება იყო. როსინის ქალები დასდევდნენ, ჩემო
ალექსანდრე, არ ასვენებდნენ, იმასაც ეს უნდოდა, მეც ეს მინდა, მაგრამ... - მაესტრო
უცებ შეჩერდა და შიშით შეხედა, - აუჰ, ალექსანდრე, არ იფიქრო, რომ რაიმე
მსგავსებას ვგრძნობ როსინისთან. ეს ჩემგან თავხედობა იქნებოდა.

- რას ბრძანებთ, მაესტრო.

- სწორად ვბრძანებ, ჩემო. გაინტერესებს, როგორი დამოკიდებულება ვითარდება

ჩემსა და ქალებს შორის?
- დიახ, ბატონო მიხეილ.

- მაშინ, დიდი როსინიდან პირდაპირ ჩემზე რომ არ გადმოვიდეთ, ცოტა ხანს სხვა
რამეზე ვილაპარაკოთ.

- სიამოვნებით, მაესტრო.

მიხეილი ფანჯარასთან მივიდა, ქუჩაში გაიხედა: - ვიღაცა კაცი თავისთვის მიდის,

უთხრა ალექსანდრეს, - ღმერთმა ხელი მოუმართოს.

- დიახ.

- წარმოგიდგენია? ის მიდის და ვერც გრძნობს, რომ მე ვუყურებ და წარმატებას

ვუსურვებ. მე კი ასე არ შემიძლია, მე თუ ვინმე მიყურებს, მაშინვე გული მიგრძნობს.
ეს კი... ეეჰ, შე სქელკანიანო... - მიხეილი უეცრად უკან გადმოხტა.

- რა იყო... მაესტრო?! - შეშფოთდა ალექსანდრე.

- ამოიხედა! იმან...

- იმ კაცმა?

- ხო.

- მართლა?

- არა, ტყუილა. რა ვქნა, რას ვხტებოდი უკან, რამე არ იფიქროს, ვინმეში არ ამრიოს.
არა, მაინც რა მომივიდა, რატომ გადმოვხტი?

ალექსანდრე ჩუმად იყო.

- მითხარი რამე!

- არა უშავს, მაესტრო.

- ვითომ?

- რა თქმა უნდა, რა მოხდა ისეთი?

- რა ვიცი, ჩასაფრებული ყაჩაღი არ ვეგონო, - გაიხუმრა მაესტრომ და ისევ გაბრაზდა,

- თბილისში რამდენი ქუჩაა, რამდენი პროსპექტი და ჩიხი, რაღა აქ მოუნდა გავლა?!

- ხომ არ იცნობდით?

- ვისა, იმ კაცს? რას ამბობ, ალექსანდრე, რომ ვიცნობდე, გამარჯობას ვეტყოდი.

- მაესტრო, მაპატიეთ, მაგრამ... ისეთი რა მოხდა?

- არაფერი, ჩემო; უბრალოდ, ყველაფრის გაზვიადება მიყვარს. შეიძლება ამიტომაც
არ მოვწონვარ ქალებს. ახლა კი შეგვიძლია, ქალებზე ვისაუბროთ, არა?

- დიახ.

... იცი რას გეტყვი, ალექსანდრე? თუმცა ქალი და კაცი თანასწორია, კაცი მაინც უფრო
ძლიერია, ქალი კი სუსტი. როცა ქალი კაცს მიანდობს თავს, ამას კიდევ არა უშავს,
ხოლო თუ პირიქით მოხდა, ეს უკვე... ეს უხერხული იქნება, არა? ქალს უყვარს, როცა
მამაკაცში ჭკუას, გონებასა და თვითდაჯერებულებას ხედავს. იბადება კითხვა -
როგორ უნდა მოიქცეს კაცი, რომ ქალმა მასში დაინახოს სწორედ ეს ჭკუა, ეს გონება
და თვითდაჯერებულება? პასუხი ასეთია - უპირველეს ყოვლისა, კაცს არ შეშვენის
ბევრი ლაპარაკი. მისი სიტყვა მოკლე უნდა იყოს, მაგრამ ქვასავით მაგარი და
დამაჯერებელი. ქალთან ბევრს თუ ილაპარაკებ, წასულია შენი საქმე. თავი ამაყად
უნდა დაიჭირო, უნდა თქვა მხოლოდ: ხო, არა, შესაძლებელია. ათასი სიჭკვიანისა და
სისულელის გაფიქრება შეგიძლია, მაგრამ ზედმეტი სიტყვა არ უნდა დაგცდეს. მე კი,
ალექსანდრე, რაც პირზე მომადგება, ყველაფერს ვამბობ. აი, ახლაც გულახდილი ვარ,
გულგადახსნილი, როგორც იტყვიან... ჰო. ჩემდა საუბედუროდ, თავდაპირველად
ზედმეტად ეფექტური ვარ - არ ვიბნევი, საინტერესოდ ვლაპარაკობ,
ენამოსწრებულიცა ვარ. ქალს აშკარად ეტყობა, რომ სიამოვნებს ჩემთან ყოფნა.
შემდეგ გადის დრო, ჩემი ეფექტურობა არ მატულობს და მოსაწყენი ხდება. თანაც...
აქ პატარა გადახვევა უნდა გავაკეთო, ალექსანდრე. ყველას ჰყავს თავისი კერპი, ადრე
თუ გვიან, ყველას ეყოლება. ჩემი კერპი როსინია, დიდი მაესტრო. როცა ქალს
გვერდით მივყვები, მისი დიდებული სუნთქვა მახსენდება, მეც მინდა, რომ ისე
ვსუნთქავდე, მაგრამ კარგად ვიცი, რომ ეს არ შემიძლია და გულში ნაღველი
მეპარება, მაგრამ არ ვიმჩნევ. პირიქით, ამის დასამალავად ვლაპარაკობ ყველაფერს,
რაც კი ენაზე მომადგება. ბუნებრივია, სისულელეებს ვიძახი და ერთ მშვენიერ დღეს
მივიღებ წერილს, სადაც ნაჩქარევი ხელით წერია: „ჩვენი შეხვედრა შეცდომა იყო.
ლ.ვ.“. ანდა ხელს აწერს თ.მ., ან ზ.ნ., ან ჯ.ლ. ეჰ, ასეთები ბევრნი იყვნენ. ერთხელ ერთ
ქალს შევხვდი, გავიცანი, დავუახლოვდი და კინოში წავედით. გადაწყვეტილი
ჰქონდა, სიყვარული ამეხსნა მისთვის. ამისათვის საჭირო გახდა, მაესტრო როსინზე
არ მეფიქრა. როგორც იყო, ჩემს თავს დავძლიე. იმ ქალის სახელს არ გეტყვი, ცოტათი
უხერხული სახელი აქვს, თუმცა ამას არა აქვს მნიშვნელობა, კინოდან რომ
გამოვედით, გარეთ წვიმდა. გავიფიქრე, ტრამვაიში ვეტყვი-მეთქი, მაგრამ ვაგონში
ერთი მოხუცი კაცი ისე მომჩერებოდა პირში, რომ ვერაფერი ვუთხარი. რაღაცა
მნიშვნელოვანის თქმა რომ მინდოდა, ამას, მე მგონი, ფისოც გრძნობდა. უჰ, მაინც
წამომცდა მისი სახელი. არავის არ უთხრა, კარგი?

- ვის უნდა ვუთხრა, მაესტრო?

- არავის, გეხუმრე. ჰოდა, მშვენიერ ხასიათზე ვიყავი და უცებ ტრამვაიში ათიოდე

წლის ბიჭუნა ამოვიდა. თავიდან ფეხებამდე სველი იყო, თმიდან წურწურით
ჩამოსდიოდა წყალი, პერანგი ტანზე მიჰკროდა და სველი კედები ეცვა; მხრები
უცახცახებდა, ძალიან მეტყველი თვალები ჰქონდა. ჩვენ მალე ჩამოვედით
ტრამვაიდან, მე კი იმ ბავშვმა დამადარდიანა, მოვიწყინე. ფისომ კარგა ხანს იცადა
თავის სადარბაზოსთან, ეგონა, ძალიან მნიშვნელოვან ამბავს ვეტყოდი, მაგრამ მე ის
ბავშვი მედგა თვალწინ და ხმა ვერ ამოვიღე. ფისომ იცადა, იცადა, მერე გაბრაზდა,
ფეხი დაჰკრა და წავიდა. მეც სახლში წამოვედი, პაპიროსიც მოვწიე, ის ბავშვი
ხშირად მახსენდებოდა. მე ძალიან სწრაფად მეცვლება ხასიათი, მაგრამ მეორე
დღესაც ცუდ ხასიათზე ვიყავი და სულ სახლში ვიჯექი, მესამე დღეს კი დაზღვეული
წერილი მივიღე ფისოსაგან: „ჩვენი შეხვედრა შეცდომა იყო. დარეჯანი“.

საერთოდ, ძალიან არაპრაქტიკული ვარ - რა იქნებოდა, ჯერ ფისოსათვის

სიყვარული ამეხსნა, შემდეგ კი იმ ბავშვზე მეფიქრა? მაგრამ მე ასე არ შემიძლია, მე
გრძნობებს ავყვები ხოლმე, იმ წუთში ვერაფერს ვიტყოდი, რადგან ის ბავშვი
თვალწინ მედგა. თუმცა ზედმიწევნით ვიცი, პრაქტიკული კაცი როგორ უნდა
მოიქცეს, მაინც არაპრაქტიკული ვარ. მაგალითად, ვიცი რომ პალტო ზაფხულში
უნდა შეიძინო, ხოლო ჩალის ქუდი ზამთარში; ასე უფრო ადვილია, მაგრამ ასე არ
ვიქცევი. ეს წვრილმანია, რა თქმა უნდა, მაგრამ მაინც... ახლა კი, ალექსანდრე, ამეებს
რომ გიყვები, ჩემი მარტოხელობის ბრალია, ისე კი კარგად ვიცი, როსინის
მოსასმენად რომ მოხვედი. სწორი ვარ?

- დიახ.

- აი, ამ ყუთში დევს ყოვლისშემძლე ფირფიტა - „ქურდი კაჭკაჭის“ უვერტიურა. მას

შეუძლია ადამიანის გარდაქმნა უკეთესისაკენ. და თუ ნებას მომცემ...

ვიღაცამ დააკაკუნა.

- მობრძანდით! ოო, არჩილ, მობრძანდით, დაბრძანდით, გაიცანით - ჩემი ორკესტრის

ნამდვილი წევრი - ალექსანდრე, ჩემი მეზობელი არჩილი. ალექსანდრე წყნარი,
ზრდილობიანი ჭაბუკია, არჩილი კი უპატიოსნესი და მორიდებული ადამიანი.
დაბრძანდით, ვიწყებთ!

არჩილი უხალისოდ ჩამოჯდა სკამზე. მაესტრომ ფირფიტა რადიოლაზე დადო.

- მუსიკა გიყვართ, არჩილ?

- რა ვიცი, კი.

- აბა, სმენად გადაიქეცით, ვიწყებთ.

არჩილი ისმენდა. ცალი ყურით ისმენდა, რადგან ძალიან ეჩქარებოდა. გული ვერ
დაუდო მუსიკას, მხოლოდ ერთხელ მოეჩვენა, რომ მოხდენილი ჭაბუკი და ლამაზი
ქალიშვილი მაღალ ბალახში დარბოდნენ და ცაც კრიალებდა. მეტი არაფერი.
მუსიკა შეწყდა. მაესტრო გაოგნებული იჯდა სავარძელში, ალექსანდრეც. სიჩუმე
გაგრძელდა, მერე არჩილმა თქვა:

- თუ შეიძლება, სკამები მათხოვეთ. სტუმრები მიცდიან და...

- ო, წაიღეთ, წაიღეთ, სიამოვნებით, - გამოფხიზლდა მიხეილი.

- მე წავალ, მაესტრო.

- რატომ?

- რა ვიცი.

- მითხარი, რა...

- რა ვიცი, გავლა მომინდა.

- აა, - გაიღიმა მაესტრომ. - ასეა, როცა როსინის მოისმენ, შეუძლებელია კედლებით

შემოფარგლულ ადგილას გაჩერება. ყოჩაღ, მე შენ ტყუილად არ მოგასმენინე ეს
ფირფიტა, წადი, ძვირფასო...

- რომელი საათია, ალექსანდრე?

- ცხრა. ხომ არ გეჩქარება?

- არა, ისე გკითხე.

„ნეტავი რატომ მკითხა?“ - გაიფიქრა ალექსანდრემ და ჩუმად შეხედა. თამუნა

ჩაფიქრებული იყო, ნელა მიაბიჯებდა. უკვე ბნელოდა, ამ წყნარ ქუჩაზე აღარ იყო
ხალხი. ალექსანდრეს ძალიან უნდოდა, რომ თამუნას მხარზე ჩამოედო ხელი და ასე
ევლოთ. გუშინაც ასე უნდოდა, მაგრამ ვერ გაბედა. რატომღაც ეგონა, რომ თამუნა
გაბრაზდებოდა და საერთოდ აღარ გაეკარებოდა.

- შენ უკრავ, ალექსანდრე?

- კი, ვიოლინოზე ვუკრავ.

- რა დაამთავრე?

- ტექნიკუმი.

- მე კი მეექვსე კლასიდან გამოვედი.

- კარგი გიქნია.

- რას ამბობ, ალექსანდრე? მაშინ პატარა ვიყავი, არ მესმოდა.

- სწორს ვამბობ, თამუნა. ასეა - თუ მუსიკოსობა გინდა, მთელი ცხოვრება უნდა

გასწირო, თუ არადა სულერთია, ორ კლასს დაამთავრებ თუ კონსერვატორიას. ჩვენი
დირიჟორიც ასე ამბობს, თუ მუსიკოსობას აპირებ, მთელი ცხოვრება უნდა
გასწიროო.

- მართლა, თქვენი დირიჟორი როგორი კაცია?

- იცი, რა კარგი კაცია? - ალექსანდრე ლაპარაკის გუნებაზე დადგა. - ეგეთი ნიჭიერი

ადამიანი არ მინახავს, აბსოლუტური სმენა აქვს, მაგრამ, საწყალი, მე მგონი,
ხელმოცარული კაცია. სიმართლე რომ ითქვას, ჩვენი ორკესტრი არ ვარგა, თამუნა. ის
დირიჟორობს და თითქოს ვერ ამჩნევს, შეცდომებს რომ ვუშვებთ. ხანდახან, ათასში
ერთხელ, არ ვიცი, რა დაემართება ხოლმე და არც ერთ მცდარ ნოტს არ აგვაღებინებს.
მაგრამ ასეთ დროს მთელი რეპეტიციის განმავლობაში ათიოდე ტაქტს თუ
დავუკრავთ. ისიც აიღებს და ჩვეულებრივად განაგრძობს ხოლმე. კონცერტებზე
ხანდახან არც თუ ისე მომზადებულნი გამოვდივართ, ის კი ისე მხნედ შემოდის
სცენაზე, გეგონება, პირველხარისხოვანი ორკესტრი აბარია. სცენაზე გამოსვლის
საკუთარი მეთოდი აქვს - ზოგს თვალს ჩაუკრავს, ზოგს მხარზე მოუთათუნებს ხელს,
მერე სცენის შუაგულში დადგება, ყველას გაგვიღიმებს და ასე ვიწყებთ დაკვრას. რაც
უნდა დავუკრათ, ბოლოს მაინც შეგვაქებს ხოლმე.

- კი მაგრამ, ვის ატყუებს?

- რა ვიცი. იცი რაშია საქმე, - თქვა ალექსანდრემ და... მხარზე ჩამოადო ხელი; რაღაც
საშინელის მოლოდინში გაინაბა, მაგრამ თამუნას ხმა არ ამოუღია და შვებით
ამოისუნთქა. საოცარი სიხარული მოაწვა და ანგარიშმიუცემლად ალაპარაკდა: -
შეიძლება არც გვატყუებს, შეიძლება ჩვენი გამხნევება უნდა. ისეთი კარგი კაცია, რომ
გულს არ გაგვიტეხს. იმას ძალიან უყვარს როსინი, დიდი მაესტრო. როსინი მისი
კერპია, ყველას ჰყავს კერპი...

ალექსანდრეს თამუნას მხარზე ედო ხელი და სხაპასხუპით ლაპარაკობდა.

მეორე დღეს, ლექციების დამთავრების შემდეგ, ალექსანდრეს ჯგუფელებმა კამათი

ასტეხეს - ნაწილი იძახდა, რომ N დიდი მწერალია, სხვები კი ამბობდნენ, რომ არც
ისე დიდია, ხალხს რომ ჰგონია. ისინი ჯერ ოცი წლისაც კი არ იყვნენ და ძალიან
ხმამაღლა კამათობდნენ.

- რას ამბობთ, - ცხარობდა ერთი ვაჟი, - ჯერ მხოლოდ მისი დიალოგები რადა ღირს,
რა შეედრება მის მოკლე ფრაზებს, მის ცხოვრებისეულ გამოცდილებას.

- ჰოდა, მას სწორედ ისეთი მდიდარი გამოცდილება ჰქონდა, რომ თავისუფლად

შეეძლო უფრო დიდი მწერალი გამოსულიყო.

ალექსანდრე ხედავდა, რომ თამუნას ძალიან აინტერესებდა კამათი N-ის შესახებ.

ძალიან მოუნდა, რომ გადამწყვეტი სიტყვა ეთქვა.
- რას ამბობ? - წამოიძახა იმ ვაჟმა. - განა შეიძლება, რომ ადამიანი უფრო დიდი
მწერალი გამოვიდეს, ვიდრე N? მას არც ერთი სიტყვა არა აქვს ზედმეტი, ყოველ
წინადადებაში ისეთი ქვეტექსტები აქვს, რომლებიც თავისთავად რომანს უდრიან.

N-ის ნაწარმოებები უმრავლესობას წაკითხული ჰქონდა. მისი მოთხრობები

თბილისში რამდენიმე წლის წინათ წაიკითხეს. პირველ ხანებში ყველას მოსწონდა N,
ყველა აღფრთოვანებული იყო, ყველგან გაისმოდა მისი ქება, იგი ერთგვარ
ეტალონად გადაიქცა. სხვა მწერლების ნაწარმოებებში დაჟინებით ეძებდნენ მის
გავლენას და ხანდახან პოულობდნენ კიდევაც. ზოგიერთს კი ისე გაუწყალა გული ამ
გაუთავებელმა ქება-დიდებამ, რომ გაბრაზებულ გულზე თვალი გადაავლეს N-ის
ნაწარმოებებს და ცდილობდნენ, რაიმე ნაკლი აღმოეჩინათ. გარკვეული ძიების
შემდეგ მათ „აღმოაჩინეს“ N-ის რამდენიმე ნაკლი, რომელთა შორის უმთავრესი იყო...

- არ არის საჭირო ეგეთი ქვეტექსტები, - ხმამაღლა თქვა ალექსანდრემ და იგრძნო,

თამუნა ინტერესით რომ შეაცქერდა. ამან გაამხნევა და გაბედულად განაგრძო
ლაპარაკი: - ადამიანს გადაჭრილი პასუხი უნდა ჰქონდეს ყველაფერზე. N-ს კი არ
უყვარს გადაჭრილი პასუხის გაცემა.

- ასეთი იყო მისი თაობა! - ამაყად წარმოთქვა ვიღაცამ.

- მით უმეტეს - პასუხი უნდა გამოეძებნა. სწორი ვარ თუ არა? გვჭირდება თუ არა ჩვენ
პასუხი?

- რა ვიცი...

- მე კი ვიცი - გვჭირდება!

ასე დამთავრდა კამათი, თამუნა აღტაცებით შესცქეროდა ალექსანდრეს. სხვა

საიდუმლოებების გაგებაც მოუნდა და უთხრა:

- ალექსანდრე, შენ მოხერხებული ბიჭი ხარ. მე ძალიან მაინტერესებს, რატომაა შენი

მაესტრო ასეთი უცნაური კაცი? იქნებ გამიგო...

- მაგაზე ადვილი რა არის, - დამაჯერებლად უთხრა ალექსანდრემ. - ის ძალიან

გულახდილი კაცია. ყველაფერი რიგზე იქნება, ამ დღეებში გამოველაპარაკები.

- ჩემო ალექსანდრე, - დაიწყო მაესტრომ, - ხელოვანთა ერთ ნაწილს აქვს საერთო

მიზანი - ესაა უკვდავება. უფრო სწორად, ეს მიზანი კი არა, საოცრად ძლიერი ჟინია.
ამ ჟინით შეპყრობილნი, ისინი თეთრად ათენებენ ღამეებს, პოულობენ საუკეთესო
ჟღერადობის რითმებს, ერთმანეთში აზავებენ სხვადასხვა ფერსა და ხაზს, სულს
უნერგავენ ცივ მარმარილოს, ეძებენ მანამდე არგაგონილ მელოდიებს და დაძაბული
მუშაობის შემდეგ დაღლილნი დაეცემიან საწოლზე და გრძნობენ, რომ რამდენიმე
მილიმეტრით კიდევ უფრო მიუახლოვდნენ მიზანს. მიზნამდე კი კილომეტრებია,
ჩემო. ხელოვანთა მეორე ნაწილი სულ სხვაგვარი ხალხია, ალექსანდრე. მათ არც
უფიქრიათ, თუ რაა უკვდავება. ისინი უკვდავებად იბადებიან, თუ შემდეგ
ყალიბდებიან, ეს კაცმა არ იცის. ფაქტი ისაა, რომ ისინი თავიდანვე შეჩვეული არიან
უკვდავებას, ისინი აღარ ფიქრობენ ამის შესახებ. რაც არ უნდა შორი გზა გაიარონ,
ანდა შორი გზა ჰქონდეთ გასავლელი, ისინი არაფრად ჩააგდებენ ამას, რადგან მათ
ახასიათებთ ყველაზე ძვირფასი თვისება - მათ შეუძლიათ ფრენა... და არა
მილიმეტრობით გადაადგილება. ალექსანდრე, თუმცა მე ვერ დაგისახელებ ვერც
ერთ ასეთ მხატვარს, ვერც ერთ ასეთ პოეტსა და მოქანდაკეს, რადგან ნაკლებად ვართ
გათვითცნობიერებული ხელოვნების ამ დარგებში, მე მაინც შემიძლია დაგისახელო
ასეთი კომპოზიტორი - ესაა როსინი. აი, ვისში ფეთქავდა უკვდავება, აი, ვინ იყო
თავისი შედევრების ავტორი! ალექსანდრე, რაც მე გიამბე, ეს მხოლოდ ჩემი აზრია.
მეც ვიცი, რომ დამაჯერებლად ჟღერს შემდეგი ფრაზა - „თუ ბევრს არ იმუშავებ,
მიზანს ვერ მიაღწევ“. მაგრამ მე დარწმუნებული ვარ, რომ როსინის არასოდეს ჰქონია
არავითარი მიზანი. უბრალოდ, იგი ისეთი იყო, როგორიც იყო. და ეს სავსებით
კმაროდა იმისათვის, რომ დღეს, ესე იგი საუკუნენახევრის შემდეგ, მე ასე აღტაცებით
ვლაპარაკობ მის ქმნილებებზე. არ გეგონოს, რომ მხოლოდ მე ვარ მისი
თაყვანისმცემელი. ჩვენ ბევრნი ვართ, მაგრამ მე იმით გამოვირჩევი, რომ როსინის
ერთი რამით ვგევარ კიდეც. ეს მსგავსებაა... სიზარმაცე. მე, რა თქმა უნდა, არა მაქვს
სიზარმაცის უფლება, მას კი... მას ჰქონდა. მან იცოდა თავისი საქმე! როცა ოპერას
შეუკვეთავდნენ, საოცრად ხანმოკლე ვადას თხოულობდა როსინი - თვენახევარს. შენ
ალბათ გგონია, ჩემო ალექსანდრე, რომ იგი ამ თვენახევარს ათენებდა და აღამებდა,
არა? ცდები. როსინი მთელი დღე უდარდელად დასეირნობდა იტალიის ცის ქვეშ,
ეშმაკურად ათვალიერებდა ქალებს და არხეინად თვლემდა რბილ სავარძელში. ასე
გადიოდა მთელი თვე, ხოლო მომდევნო ორი კვირის განმავლობაში იგი გემრიელად
მოკალათდებოდა რბილ ტახტზე, ხელში ბატის ფრთა ჰქონდა მომარჯვებული და ასე
იქმნებოდა ისეთი ოპერები, როგორიცაა „ტანკრედი“ და „სევილიელი დალაქი“.
პირადად მე მგონია, რომ როსინი - ეს სიჭაბუკეა, მომხიბლავი, უდარდელი, მუდამ
სანატრელი. და სიჭაბუკითვე ვხსნი იმ გარემოებას, რომ როსინის ორმოცი წლის
ასაკის შემდეგ ოპერა აღარ დაუწერია. იგი ისმენდა თავის ნაწარმოებებს, საკმაოდ
კარჩაკეტილად ცხოვრობდა, გასუქდა, ექიმების დაჟინებული რჩევის შემდეგ
ხანდახან გასასეირნებლად გამოდიოდა. იგი მიდიოდა ნელა, მძიმედ, ჯოხის
კაკუნით და თაყვანისმცემელთა ბრბო უკან მისდევდა. ისინი აღტაცებით
შეჰყურებდნენ მას და ერთმანეთს უჩურჩულებდნენ: ხედავ, როსინი, დიდი
მაესტრო...

ალექსანდრე, მე მგონი, შევცდი, ხელოვანნი ორ ჯგუფად რომ დავყავი. ალბათ,

არავინაა როსინისავით ადვილად რომ მიეღწიოს დიდებისათვის... თუმცა, შეიძლება
პოეტებშიც გამოერიოს ასეთი ვინმე, არა?

- ალბათ, მაესტრო.
- ეეჰ, მე ძალიან პატარა მაესტრო ვარ, ჩემო... დირიჟორისაგან ძალიან შორსაა
უკვდავება, მაგრამ მაინც გამორიცხული არ არის. დირიჟორის უპირატესობა ისაა,
რომ მას ისე შეუძლია ორკესტრის ამეტყველება, როგორც მოესურვება. მე
პირველხარისხოვან ორკესტრს ვგულისხმობ, რა თქმა უნდა. რა სჯობია
დირიჟორობას - გამოდიხარ სცენის შუაგულში, თავს ზრდილობიანად დაუკრავ
ხალხს, შემდეგ ორკესტრისაკენ შეტრიალდები, ჯოხს დააკაკუნებ და მთელი
ორკესტრი სულგანაბული შემოგვაცქერდება. ხელებს შემართავ, მერე დაიქნევ და
ყველაფერი დაგემორჩილება, ყოველი ინსტრუმენტი - ემოციური ვიოლინოები,
ნაღვლიანი ჩელოები, მშრალი და უდარდელი კლარნეტები, რომანტიული ჰობოი,
ზედაპირული, ჰაეროვანი ფლეიტა, მრისხანე საყვირები და ტრომბონები, ჩუმი და
მორიდებული ვალტორნები, ეშმაკური ტემბრის ფაგოტები, მგრგვინავი დოლები და
თეფშები, მეოცნებე არფები, დინჯი და დარბაისელი კონტრაბასები, იდუმალი
ინგლისური საყვირი... მე მიყვარს ჩემი საქმე, ალექსანდრე, ძალიან მიყვარს, მაგრამ
მე ძალიან პატარა მაესტრო ვარ. მე რომ დიდი მაესტრო ვიყო, სიკვდილის შემდეგ არ
დავიკარგებოდი - რომელიმე ქუჩას ჩემს სახელს დაარქმევდნენ, უფრო სწორად -
გვარს. რა უნდა იყოს ამაზე კარგი, ვთქვათ, ბიჭი ეუბნება გოგოს: „ხვალ სად
შევხვდეთ?“ - „სადაც გინდა“. -„მაესტრო სანაძის ქუჩის კუთხეში მოდი, 8 საათზე,
კარგი?“ - „დიახ“, - უპასუხებს მორიდებული გოგონა, რა უნდა იყოს ამაზე კარგი, ჰა?
ხომ არ შევტოპე, ალექსანდრე?

- არა, რას ბრძანებთ.

- ეეჰ, ჩემო ალექსანდრე, - განაგრძო მაესტრომ, - ტრაბახში ნუ ჩამომართმევ, გეთაყვა,

და ძალიან ნიჭიერი ვიყავი. ჰე-ე, როგორი ნიჭიერი, - მიხეილმა მოიწყინა, - მაგრამ ეს
წყეული სიზარმაცე ხელს მიშლიდა. შენ გგონია, მუსიკა არ მიყვარდა? არც ერთი
წამით არ გაიფიქრო! მუსიკით ვცოცხლობდი და ვიცოცხლებ. იცი, რატომ
გავზარმაცდი? ახლავე მოგახსენებ. ჯერ როიალზე ვუკრავდი, შემდეგ ჰობოიზე... ო,
მშვენიერი ინსტრუმენტია ჰობოი, კლარნეტი არ მიყვარს... ფლეიტაც მაინცდამაინც
გულზე არ მეხატება. დირიჟორი ამას არ უნდა ამბობდეს, მაგრამ მაინც... ჰოდა,
ყველაფერს ძალიან ადვილად ვითვისებდი და ბევრი თავისუფალი დრო მრჩებოდა,
ჩემო... იმანო... ჰო, ალექსანდრე! მაპატიე, როცა ბავშვობას ვიხსენებ, ქვეყანაზე
ყველაფერი მავიწყდება. აღარ ვიცოდი, თავისუფალი დრო როგორ მომეკლა და იცი,
რა დავიწყე? ფიქრი, ოცნება დავიწყე, ჩემო ძვირფასო. ჰეი, რა მარტივი და
გულუბრყვილო ოცნება მიყვარდა მაშინ, თუმცა მხოლოდ ერთი შეხედვით იყო
გულუბრყვილო, რადგან კარიერისტული მისწრაფებანიც ერია - მინდოდა, დიდი
ადამიანი გამოვსულიყავი. მე, როგორც საოცრად არაპრაქტიკული კაცი, ისე გამიტაცა
ოცნებამ, ისე შემეჩვია, რომ... დამიჯერებ, ალექსანდრე? დიდი განსხვავება არც არის
ახლა ჩემთვის, ოცნებაში გამეხარდება რაიმე თუ სინამდვილეში.

თუმცა ალექსანდრეს ხმა არ ამოუღია, მაესტრომ მაინც საჭიროდ სცნო შემდეგის

თქმა:
- შენ, ალბათ, არა გჯერა, ალექსანდრე, ახლავე აგიხსნი, ოცნებასაც გააჩნია. ერთ-ერთ
მათგანს დაწვრილებით მოგიყვები და მერე შენ განსაჯე, სწორი ვარ თუ არა. დღეს
გულახდილი ვარ, გულგადახსსნილი, როგორც იტყვიან. მე ისე ნათლად
წარმოვიდგენ ხოლმე ყველაფერს, რომ... ახლავე მოგიყვები - აი, ვთქვათ, მივდივარ
სახლში, ვარ დიდი დირიჟორი და მორიგი რეპეტიციის შემდეგ შინ ვბრუნდები. ჩემი
კარის წინ დიდი თაიგული დევს, შიგნით პატარა ბარათია, სადაც ლამაზი ხელით
წერია: „მაესტროს - თაყვანისმცემლებისაგან“. მე თუმცა მობეზრებული მაქვს ამგვარი
ამბები, მაგრამ მაინც მიხარია. სახლში ბიჭუნა მეგებება, ჩემი სისხლი და ხორცი. იგი
თუმცა ექვსი წლისაა, უკვე მშვენივრად უკრავს ვიოლინოზე ვივალდის კონცერტს.
და აი, ბიჭუნა დეპეშას მაძლევს. მე ვკითხულობ: „საქართველო, მაესტრო სანაძეს.
იტალია მოუთმენლად გელოდებათ. იტალიელი მუსიკოსები“. და აი,
თვითმფრინავი ლაღად მიაპობს სივრცეს, თვითმფრინავში მგზავრები, მე, ჩემი
ბიჭუნა, მფრინავი და ჰაეროვანი სტიუარდესაა. აგერ, მილანიც. აეროდრომზე
გამოჩენილი იტალიელი მაესტრო მხვდება. იტალიაში ზაფხულია, იმ მაესტროს
მსუბუქად აცვია, მეც. ჩვენ ვზივართ რომელიღაც ბაღში. ჩემი ბიჭუნა და იმ
მაესტროს შვილიშვილი დაჭერობანას თამაშობენ. ჩვენ ღრმად ვისუნთქავთ
დიდებულ ჰაერს და თან ჩუმი ხმით ვსაუბრობთ უდრტვინველ მაესტრო როსინიზე,
რომელმაც იცოდა თავისი საქმე. საღამოთი ლა-სკალა გაჭედილია, ნემსის
ნამსხვრევიც კი ვერ ჩავარდება. მე სცენაზე ჩემებურად გამოვდივარ და დარბაზი
ტაშისაგან ზანზარებს. შემდეგ ხელებს მაღლა ავწევ და სამარისებური სიჩუმეა. და აი,
ჩემი უშუალო ხელმძღვანელობით ორკესტრი ასრულებს მარშს ვაგნერის ოპერიდან
„ტანჰეიზერი“. შენ იცი ეს მარში, ალექსანდრე?

- დიახ.

- მაშინ საჭირო აღარ არის მისი აღწერა. მერე ვუკრავთ ბეთჰოვენის მესამე სიმფონიას,
შემდეგ საოპერო ორკესტრი ასრულებს ჰენდელის მეთორმეტე კონცერტს. შენ
მოგისმენია ეს კონცერტი, ალექსანდრე?

- არა.

- ო, დიდებული კონცერტია, მშვენიერი და თანაც თუ შეიძლება ასე ითქვას,

მორიდებული. ამ კონცერტში გენიოსის თავდაჭერილობა იგრძნობა, ჩემო. შემდეგ
ბისზე ვასრულებთ უვერტიურას მოცარტის ოპერიდან „სერალიდან გატაცება“.
შემდეგ კი... როსინის „ქურდი კაჭკაჭის“ შესავალს. წარმოგიდგენია, როგორი
აღფრთოვანებულები დამრჩებოდნენ ტემპერამენტიანი იტალიელები? ისინი კვლავ
მევედრებიან რაიმეს შესრულებას, მე კი ღონე აღარ შემწევს, დავიღალე, და უეცრად
ორკესტრანტებს სცენაზე გამოაქვთ როიალი, როიალთან ხანშიშესული, გამოცდილი
პიანისტი ჯდება, ხოლო სცენაზე გამოდის ჩემი ბიჭი, ჩემი ჭკუის კოლოფი და ისინი
უკრავენ ვივალდის კონცერტს. და აი ახლა, ალექსანდრე, იტალიელ მაესტროს და
საერთოდ ყველას თვალები სიხარულის ცრემლითა აქვთ სავსე. გარდა დიდებული
აწმყოსი, ისინი ბრწყინვალე მომავალსაც ხედავენ. ახლა კი კეთილი ინებე და
მიპასუხე, ალექსანდრე - უნდა იოცნებოს თუ არა იმ კაცმა, ვისაც გონებაში ასეთი
მშვენიერი სურათები ეხატება?

- დიახ.

- სრული პასუხი!

- აუცილებლად უნდა იოცნებოს, მაესტრო.

- ჰოდა, მეც მანდა ვარ.

ქუჩაში ტროლეიბუსმა ჩაიარა, ეს ჩვეულებრივი ტრანსპორტი იყო, გრძელი,

ყვითლად შეღებილი, ალექსანდრეს ყურადღება არ მიუქცევია ამ ამბისათვის,
მაესტრომ კი ნაღვლიანად ჩაილაპარაკა:

- ოცნებაში ყველაფერი ადვილად ხდება, სინამდვილეში კი ყოველივე ეს გაცილებით

ძნელად მისაღწევია, ალექსანდრე.

თამუნა ძალიან მხიარული გოგონა იყო, მაგრამ საოცრად სიამოვნებდა, ხანდახან

სერიოზულად რომ ეჭირა თავი. მითუმეტეს ისეთი ნათელი გონების ადამიანთან,
როგორიც იყო ალექსანდრე.

- ესე იგი, გული გადაგიშალა, არა?

- კი. მე არ ვიცოდი, მაგრამ თურმე არსებობს ისეთი ადამიანების კატეგორია,

ვისთვისაც სულერთია, ოცნებაში გაეხარდება რაიმე თუ სინამდვილეში.

თამუნას უეცრად ძალიან მოეწონა სიტყვა „კატეგორია“.

- კატეგორიაო, შენ ამბობ? იქნებ ასეთები ერთეულები არიან...

- რა ვიცი, შეიძლება. მომავალი დაგვიდასტურებს, ჩემო თამუნა. მთავარი

დაკვირვებაა. თუ ადამიანი ფხიზლად იქნება, ყველაფერს გაიგებს.

- რა თქმა უნდა. მერედა შენ რა აზრისა ხარ მაესტროსთანა ადამიანებზე?

- ეს ცოტათი რთული საკითხია, თუმცა არა, არ არის რთული. მე მგონი, ასეთმა

ადამიანებმა შეიძლება სხვასაც გადასდონ ეს უდარდელობა, ეს ოცნება და
არაპრაქტიკულობა. რა თქმა უნდა, ზედმეტად პრაქტიკულობა არ ვარგა, რადგან ამ
შემთხვევაში ადამიანი ძალიან მშრალი ხდება. მაგრამ ყველა უნდა იყოს იმდენად
პრაქტიკული, რამდენადაც საჭიროა.

- სწორი ხარ, ალექსანდრე. ესე იგი, ამ ადამიანმა შეიძლება სხვა ადამიანზე

უარყოფითად იმოქმედოს, არა?

- სავსებით შესაძლებელია.
- მერედა, რას უყურებ?

- ა? - ალექსანდრეს უცებ შეეშინდა, - რა მითხარი?

- რა და ასეთ ადამიანს უნდა აუხსნა, რომ მისი საქციელი გასაკიცხია.

- დამიჯერებს კი?

- უნდა დააჯერო. მე მგონი, შენ ეს შეგიძლია, ალექსანდრე.

- იცი რა, თამუნა? შენ მართალს ამბობ, ხვალ, რეპეტიციის შემდეგ, შეიძლება
მოველაპარაკო. მე მგონი, ყველაფერი რიგზე იქნება.

ნათურა მკრთალად ანათებდა ეზოს, ფოთლებდაცვენილი ხეები ძლივს მოჩანდნენ

სიბნელეში. ფანჯარასთან კაცი იდგა და შეორთქლილი მინის მიღმა უყურებდა
ფიფქებს. ყველაფერს ფარავდა პირველი თოვლი. ფიფქები ტრიალით ეშვებოდნენ
მიწაზე, სიბნელეში გაუჩინარებულ მავთულებზეც ეცემოდა ფიფქები, სახურავებზე
თხლად იდო თოვლი.

მინაზე შუბლმიბჯენილი კაცი გარეთ იყურებოდა. გარეთ ბარდნიდა, ფიფქები

ბჟუტავდა ნათურის მკრთალ შუქზე, გაუთავებლად, ხვავიანად თოვდა, კაცმა
თითით გაწმინდა შეორთქლილი მინა. მას ძალიან უყვარდა თოვლი. იგი გარეთ
იყურებოდა და ხან ეგონა, რომ ფიფქები მხიარულად მოსდევდნენ ერთმანეთს, ხანაც
ეგონა, რომ ისინი სევდიანად ცვიოდნენ ციდან.

კაცი დიდხანს იდგა ფანჯარასთან. იდგა, სანამ თოვლმა ყველგან არ დაიბუდა:

ეზოში მდგარ სკამზე ჩამოჯდა,

მავთულებზე წამოწვა ჯამბაზივით,

სქლად დათოვლილი სახურავები უზარმაზარი ფრინველის ფრთებს დაამგვანა და

კაცმა სინათლე ჩააქრო და დაწვა.

სანამ დაიძინებდა, მას უხაროდა, რომ მეორე დილით ქალაქი იქნებოდა ძალიან
თეთრი, სუფთა, ქათქათა.

- მობრძანდით! ოო, ალექსანდრე, რა კარგია, რომ მოხვედი. იცოდი, ავად რომ ვარ?

- რეპეტიციაზე რომ არ მობრძანდით, მაშინვე გავიფიქრე...

- მაესტრო ავად ხომ არ გახდაო, არა?

- დიახ.

- ჯერ პალტოს ნუ გაიხდი, აბა, ახლოს მოდი.

 fb.com/groups/ellib
მაესტრომ პალტოზე ხელისგული მიადო:

- ზამთრის სურნელება აქვს შენს პალტოს, სუსხი შემოგყვა ოთახში, ალექსანდრე.

- მაპატიეთ, ახლავე გავიხდი, მაესტრო.

- მაპატიეთო? რას ამბობ, ალექსანდრე, მე ისე მიყვარს, თოვლი ძლივს ვიგრძენი მისი
სუნთქვა შენი ტანსაცმლის წყალობით. ეეჰ, უკვე გათბა პალტო, შეგიძლია გაიხადო...
ახლა კი დაბრძანდი.

ალექსანდრე სკამზე ჩამოჯდა.

- ძალიან მიყვარს თოვლი, - დაიწყო მაესტრომ - მარტოოდენ სიტყვა „თოვლიც“ კი

წარმოუდგენელ სიამოვნებას მანიჭებს. როცა ამ სიტყვას იტყვიან, მაშინვე
წარმომიდგება ნახშირისთვალება თოვლის ბაბუა, მოუსვენარი ბავშვები ციგებზე და
გუნდით ხელში, თხილამურებზე შემდგარი ახოვანი ქალ-ვაჟები, სახურავებზე
ჩამოკიდებული ყინულის ლოლუები და კიდევ ბევრი ამდაგვარი რამ. ახლა
ნამდვილი თოვლი იკითხე, მარტოოდენ სიტყვა რას გვეყოფა. თოვლი იმითაც არის
კარგი, რომ თუ მოვა, ყველგან მოვა, სადაც კი გაიხედავ, ყველაფერი თოვლითაა
დაფარული. შენ მიდიხარ და რომელი ნოხი და ხალიჩა შეედრება თოვლზე
სიარულს. მიდიხარ, თოვლი ჭრიალებს შენს ფეხქვეშ, უყურებ ლოყებაწითლებულ,
ბედნიერ ბავშვებს, შენს ფეხქვეშ კი: „ჭრაჭ!“ მიდიხარ, გორაკებიდან ციგით ეშვებიან,
ციგა სწრაფად მიჰქრის ქვემოთ, ქარი სახეს უწიწკნის ბავშვებს, ციგა გვერდზე
ყირავდება, ყველა იცინის, გაყინულ ჰაერში ზარის წკრიალივით გაისმის ბავშვების
სიცილი, შენს ფეხქვეშ კი: „ჭრუჭ!..“ მიდიხარ, ბიჭები გუნდებს ესვრიან გოგონებს, ხან
ააცილებენ, ხან შიგ ბეჭებში მოარტყამენ, ყველაფერი ეს ხალისითა და სიხარულითაა
აღსავსე, მიდიხარ და, რაც მთავარია, საოცრებავ, როგორი მსუბუქი ჰაერია გარეთ,
როცა თოვს - ისე ადვილად სუნთქავ, ისე ძალდაუტანებლად... თოვლი გაიძულებს,
რომ ისუნთქო ისე, როგორც სუნთქავდა... როსინი, დიდი მაესტრო. ხედავ,
ალექსანდრე, მე კი ავად გავხდი, მაინცდამაინც ახლა, როცა გარეთ თოვს.

- ფანჯარა ხომ არ გამოვაღო, მაესტრო?

- გამოაღე, ჩემო კარგო. მე მაგრად შევიფუთები, შენ კი ფანჯარა გამოაღე.

- ვერ უთხარი, ალექსანდრე?

- ვერა.

- რატომ?

- რა ვიცი, - ალექსანდრეს შერცხვა, - მართლა, ავად იყო და შემეცოდა.

- კარგად მოქცეულხარ. ავად თუ იყო, არ უნდა გეთქვა.

- ჰო, სწორედ მაგიტომ არ ვუთხარი.

ისინი ხმადაბლა საუბრობდნენ, რადგან მათ გვერდით ქალი იჯდა. ქალს ბავშვი
მოეყვანა ბაღში და თვალყურს ადევნებდა. ბიჭუნა დარბოდა, დახტოდა და მიწით
ხელებს ისვრიდა.

- როგორ შეიცვალა ამინდი, არა?

- აბა, ვინ იფიქრებს, გუშინ რომ თოვლი იყო. ნამდვილი გაზაფხულის დღეა.

ბავშვმა დედასთან მიირბინა, მაგრამ რაღაცას წამოჰკრა ფეხი და წაიქცა. ქალი

სწრაფად წამოდგა და ბავშვს მივარდა, ალექსანდრეც წამოდგა.

- რამე ხომ არ იტკინა? - ჰკითხა ქალს თამუნამ.

- არა, ასე ხშირად ეცემა.

ბავშვი ჯერ დაბნეული იყო, მერე თამუნას შეშფოთებული სახე დაინახა და

ტირილის გუნებაზე დადგა.

- არ იტირო, არ იტირო, - ეუბნებოდა ქალი.

ბავშვმა ღრმად შეისუნთქა ჰაერი, სახე მოეღრიცა და ყველა მიხვდა, რომ ჩქარა
ღრიალს ამოუშვებდა.

- მიწამ გატკინა ფეხი, - არა? - უთხრა ალექსანდრემ. - აბა შენც ატკინე მიწას, აბა,
დაარტყი; დაარტყი.

ბავშვი ყოყმანობდა - აღარ იცოდა, ეტირა თუ მიწისათვის სამაგიერო გადაეხადა.

- აბა, დაარტყი, ესე დაარტყი, ესე, - თამუნამ ფეხი დაჰკრა მიწაზე.

ბიჭუნამაც გულიანად დაარტყა ფეხი მიწაზე და აშკარად დაეტყო, რომ აღარ

იტირებდა.

- მოდი, შვილო, ახლა ნამცხვარი ვჭამოთ, - ალერსიანად უთხრა ქალმა, - აჰა, პირი
გააღე.

ბავშვმა თავი გააქნია.

- ჭამე, შვილო, აბა პირი გააღე.

ბავშვი გაჯიუტდა.

- ჩაყლაპე, თორემ ბიძია შეჭამს (ალექსანდრეს პირველად უწოდეს „ბიძია“), აი, აი,
ჩაყლაპა, ჩაყლაპა, - ქალმა ალექსანდრეს პირთან მიუტანა ნამცხვარი.

- მეც შევჭამ, მეც შევჭამ, - თქვა თამუნამ და ნამცხვრისაკენ მიიწია. ბავშვმა საჩქაროდ
გააღო პირი.
ალექსანდრე წამოდგა, ზევიდან დააცქერდა ბიჭუნას.

- ჭამე, შვილო, და ამსიმაღლე გაიზრდები, გენაცვალე! - მოეფერა ქალი. ბავშვმა

დაკვირვებით შეათვალიერა ალექსანდრე.

კონცერტის დაწყებას ხუთიოდე წუთი აკლდა. ორკესტრის წევრები საკრავებს

აწყობდნენ.

- სალამი, მაესტრო.

- ო, ალექსანდრეს გაუმარჯოს, როგორა ხარ?

- დღეს ვერ დავუკრავ, ხელი ვიტკინე.

- რას მეუბნები, ძალიან გტკივა?

- ისე, საშუალოდ.

- ნუ დაუკრავ, ჩემო ალექსანდრე. ოღონდ პირობა მომეცი, რომ ექიმთან

აუცილებლად წახვალ.

- წავალ, კი.

- აბა, შენ იცი.

- მაესტრო, ერთი რამ უნდა გკითხოთ.

- მიბრძანე, ჩემო ალექსანდრე.

- მაესტრო, ჩვენს ორკესტრზე რა აზრის ბრძანდებით?

- ეეჰ... თუმცა, მოყვარულების პირობაზე მშვენივრად უკრავთ.

- მართლა? კი მაგრამ მოყვარული კომპოზიტორების ნაწარმოებებს რომ არ ვუკრავთ?

- მერე რა... ცდა ბედის მონახევრეაო, ხომ გაგიგია.

- თუ „ვერა შეჯდა მწყერი ხესა“, ა, მაესტრო?

- იცი რა, ალექსანდრე? მე არ მომწონს შენი ლაპარაკი. გულახდილი კაცი ვარ და

გულახდილადვე გეუბნები.

ალექსანდრემ ძალა მოიკრიბა და უთხრა:

- მაესტრო, მაპატიეთ, მაგრამ... თქვენ ერთი ახირებული ჩვევა გაქვთ. რაც არ უნდა
სამწუხარო ამბავი შეგხვდეთ, მაინც ისე შეალამაზებთ, რომ ბოლოს კმაყოფილი
რჩებით. ეს „შელამაზება“ პრაქტიკულად რომ ხორციელდებოდეს, რა თქმა უნდა,
კარგი იქნებოდა, მაგრამ მთელი უბედურება ისაა, რომ სინამდვილეში საქმეს ვერ
შველით.

- ეს შენი სიტყვებია, ალექსანდრე?

- დიახ, ჩემია. თქვენ ასე იქცევით და ვერცა გრძნობთ, რომ შეიძლება სხვასაც
გადასდოთ ეს მავნე ჩვევა. ვინ იცის, რამდენი ადამიანი გააუბედურეთ.

- შენ ამას მეუბნები, ალექსანდრე? მე მეუბნები, თუ ვინმე სხვას? - მიხეილმა უკან

მიიხედა.

- თქვენ გეუბნებით, დიახ! თქვენ კინაღამ არ ამიყოლიეთ, კინაღამ არ შემაჩვიეთ

ეგრეთწოდებულ „ოცნებას, რომელიც ისე დამაჯერებელია, რომ სინამდვილეს
უდრის“. კიდევ კარგი, რომ... - ალექსანდრე შეჩერდა.

- რა - კიდევ კარგი?

- რა და...

- მოდი, დაამთავრე, ნუ გეშინია.

- კიდევ კარგი, საკმარისი გონება გამაჩნია, - ჩუმად თქვა ალექსანდრემ.

მიხეილმა გადაიხარხარა. ნერვიულად, ძალით იცინოდა. უეცრად სიცილი

შესწყვიტა, შეაცქერდა და უთხრა:

- იცი, რას გეტყვი? წადი აქედან, ალექსანდრე.

ალექსანდრემ ნერწყვი გადაყლაპა:

- მე კი წავალ, მაგრამ ერთი რამ უნდა გითხრათ: თქვენ ცხოვრებაში ხელმოცარული

კაცი ბრძანდებით, - და დაცინვით დაუმატა: - მაესტრო.

- გაეთრიე აქედან! - უთხრა მიხეილმა. - სადაც გინდა, წადი, ოღონდ შენი „საკმარისი
გონება“ სადმე არ დაგრჩეს!

ალექსანდრე შეტრიალდა, დარბაზში შევიდა. თამუნას გვერდით დაჯდა და ფარდას

შეაცქერდა.

- უთხარი?

- კი, - მიუგო ალექსანდრემ და ამაყად გაიფიქრა: „მე ვიყავი თამამი, გაბედული,

მტკიცე“.

დარბაზში სინათლე ჩააქრეს, ფარდა გაიხსნა. ორკესტრის წევრები ცდილობდნენ,

დარბაზისკენ არ გაეხედათ. სცენის შუაგულში გამოვიდა მსუქანი კონფერანსიე და
გამოაცხადა:
- კომპოზიტორი აზმაიფარაშვილი, ბაღდადური, შეასრულებს ორკესტრი,
დირიჟორი მიხეილ სანაძე!

კანტიკუნტად ტაში დაუკრეს, მიხეილი გამოსვლას აგვიანებდა.

„ეჰე, - გაიფიქრა ალექსანდრემ, - შეიძლება ვეღარც გაბედოს დირიჟორობა ჩემი

სიტყვების შემდეგ“.

დარბაზი ჯერ მშვიდად იცდიდა, შემდეგ ოდნავ ახმაურდა. მაესტროს საკუთარი

მეთოდი ჰქონდა - იგი სცენაზე გამოდიოდა მხნედ, გაბედულად, დამაჯერებლობა
და იმედი შეჰქონდა ორკესტრში - ერთს მხარზე მოუთათუნებდა ხელს, მეორეს
საალერსო სიტყვას ეტყოდა, მესამეს თვალს ჩაუკრავდა, შემდეგ მთელ ორკესტრს
ღიმილით მოავლებდა თვალს და...

ახლაც ასე გამოვიდა სცენაზე. ხალხს თავი დაუკრა, შემდეგ ორკესტრისაკენ

შეტრიალდა და ხელები მაღლა ასწია.

ორკესტრმა შეასრულა ძველებური საცეკვაო, რომელსაც ადრე კინტოები ცეკვავდნენ.

ამ მივიწყებულ მელოდიაში იყო რაღაც სითბო და ხალხი კარგა ხანს ტაშს უკრავდა.
გახარებულმა მაესტრომ მადლობა გადაუხადა ხალხს და ორკესტრს შესძახა - „ყოჩაც,
არწივებო!“ ტაშისცემამ მაესტრო აიძულა, რომ „ბაღდადური“ ისევ დაეკრათ. ეს უკვე
პატარა, ძალიან პატარა გამარჯვებას უდრიდა, მაესტროს ნამდვილი ტრიუმფი კი
შედგა იმავე ღამეს, ორ საათზე.

მეორე დღეს მაესტრომ თავის ორკესტრის ერთ-ერთი წევრი დაიმარტოხელა და

უთხრა:

- იცი, რას გეტყვი, კონსტანტინე? მე გუშინ ერთმა ადამიანმა ძალიან მაწყენინა.

ისეთი რამ მომახალა, რომ... მე იმ ადამიანს ვენდობოდი, ისევე, როგორც ახლა, შენ
გენდობი. უცნაური რამ უნდა მოგიყვე, დღეს გულახდილი ვარ, გულგადახსნილი,
როგორც იტყვიან. გუშინ, მისი სიტყვების შემდეგ, საოცრად მომინდა ისეთი რამ, რაც
დამამშვიდებდა და გამახარებდა, გესმის, კონსტანტინე? გუშინ ძილი არ მომეკარა,
თვალი კი მოვხუჭე, მაგრამ მაინც დამიფრთხა ძილი. ღამის ორ საათამდე ასე ვიწექი,
და... იცი, რას გეტყვი, კონსტანტინე? ყოველთვის არსებობს გამოსავალი, ოღონდ
მიგნება უნდა. უეცრად ბრწყინვალე აზრმა გამინათა გონება - ავდექი, ფრაკი ჩავიცვი,
თმა დავივარცხნე, ერთი სიტყვით ყოველნაირად მოვემზადე. შემდეგ კარადიდან
საყვარელი ფირფიტა გამოვიღე და რადიოლაზე დავდე. სინათლე ჩავაქრე, მარცხენა
ხელით რადიოლა ავამუშავე, მარჯვენა ხელი კი დავიქნიე და მაშინვე „ქურდი
კაჭკაჭის“ დიდებული უვერტიურა გაისმა. ჩემს წინ, სიბნელეში იყო მშვენიერი და
ნანატრი ორკესტრი, თვალები მაინც დახუჭული მქონდა და ისე ვამოძრავებდი
ხელებს. ყველა ინსტრუმენტი ისე მემორჩილებოდა, როგორც მე მინდოდა, ყოველივე
ჩემს განკარგულებაში იყო - ემოციური ვიოლინოები, ნაღვლიანი ჩელოები, მშრალი
და უდარდელი კლარნეტები, რომანტიული ჰობოი, ზედაპირული, ჰაეროვანი
ფლეიტა, მრისხანე საყვირები და ტრომბონები, ჩუმი და მორიდებული ვალტორნები,
ეშმაკური ტემბრის ფაგოტები, მგრგვინავი დოლები და თეფშები, მეოცნებე არფები,
დინჯი და დარბაისელი კონტრაბასები, იდუმალი ინგლისური საყვირი. მე ზუსტად
და მკაფიოდ ვდირიჟორობდი, როგორც ეს გამოჩენილ მაესტროებს შეჰფერით, ჩემი
ოთახი სავსე იყო საოცნებო ხმებით და ალბათ ჩემს მეზობლებსაც ძილში ჩაესმათ ეს
უცნაური, საუცხოო ჰანგები. ეს ტრიუმფს ჰგავდა, კონსტანტინე - მე ვდირიჟორობდი
და ჩემს პატარა ოთახში გაისმოდა დიდი როსინის უდარდელი, ღვთაებრივი
სუნთქვა.

- კი მაგრამ მუსიკა რომ დამთავრდა, ალბათ, ძალიან დაგწყდათ გული, - უთხრა

კონსტანტინემ.

- რატომ, ჩემო?

- ტაში რომ არავინ დაუკრა.

მაესტრომ საყვედურით შეავლო თვალი და გაკვირვებით ჩაილაპარაკა:

- განა ჩვენ მხოლოდ ტაშისათვის ვიღვწით, კონსტანტინე?

1965 წ.
 ცალ-ცალკე და ერთად

„თანამედროვე ზღაპარი“

არის და არა არის რა, არიან სამნი ძმანი კეჟერაძეები.

ერთი ერთგან იწევდა, მეორე-მეორეგან, მესამე სულ სხვა საითკენღაც... მაგრამ

ერთმანეთს რადგან მაინცა ჰგავდნენ, ერთხელაც, შეიკრიბნენ. დათქმულ ადგილას,
მთაზე მდგარ ფუნიკულიორის ზედა სადგურთან ერთდროულად ავიდნენ,
მიუხედავად იმისა, რომ გრიშა საბაგირო გზით ამაღლდა ლეგენდარული ზღვის
დონიდან, ვასიკო - ტრამვაით, შალვა კი ფეხით. მათგან უფროსმა, შალვამ, თქვა:

- ისრების ამბავი ხომ გაგიგონიათ?

- რომელი ისრების?

- აი, ცალ-ცალკე რომ გადატეხეს და ერთად კი ვერა. გამარჯობათ.

- გაგიმარჯოს.

- გაუმარჯოს.

- ხოდა, ჩვენც ერთად უნდა ვიყვნეთ.

პატარა ხნით დადუმდნენ, რადგან ლამაზმა ქალმა, ანუ როგორც გრიშა უწოდებდა,
„კარგმა ადამიანმა“ ჩაიარა.

თვალსაჩინო ქალი მხედველობის არეს რომ გასცდა, ვასიკომ იკითხა:

- ერთად არა ვართ?

- ახლა, იცოცხლე კი, მაგრამ მაინც ვერა ვართ ერთად.

- ეს როგორ... - იკითხა ვასიკომ და გაკვირვების ჩიტი ქვედა ტუჩზე დაასკუპდა.

- სამივენი ცალ-ცალკე დავბოდიალობთ და ბევრად აჯობებს...

- მე არსადაც არ დავბოდიალობ, - შეაწყვეტინა ვასიკომ - სულ ატელიეში ვზივარ.

- ბიჭოს, - ხელი მხარზე დაირტყა შალვამ, - შენ დაბოდიალობ თუ დაბოდიალობ.

- სწორი ხარ, - აღიარა ვასიკომ, რადგან მას ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა, ისე კი
მხატვრული ფოტოგრაფი იყო.

- იმას ვამბობდი... - თქვა შალვამ და შეჩერდა. თუმცა ძმები იყვნენ, ერთმანეთში

უჭირდათ ლაპარაკი. და აი, რატომ:
ცალ-ცალკე, გაგიხარიათ, იმათ შეეძლოთ სიტყვების ფრქვევა - სხვადასხვანაირ
ადამიანებსა თუ საზოგადოებაში. მაგრამ ახლა, რადგან მშვენივრად მოეხსენებოდათ
ერთიმეორის ვრცელი შესაძლებლობანი, თან, ამმხრივი პროფესიული
თვალსაზრისით პატივსაც სცემდნენ ერთურთს, უნებურად ფრთხილობდნენ რაიმე
უმნიშვნელო არ დასცდენოდათ; ეს ეგრეთ წოდებულ საწყის დაზვერვასა ჰგავდა,
გამოჩენილ მოკრივეთა თუ ფეხბურთელთა გუნდების არ იყოს. მათგან ყველაზე
მეტად სიტყვათმფრქვეველი, გრიშა, განსაკუთრებით დაძაბული იყო, ნებისმიერმა
ძმამ კარგად იცოდა ძმათა ფასი. მაგრამ ჰაერში, როგორც იტყვიან, დენთის სუნი
ტრიალებდა. გეკამათებინა კეჟერაძეები და, ჰეიჰო, რას არ გადასწვდებოდნენ.
მაგრამაც ახლა, მათთვის შეუსაბამო სიჩუმე იდგა, და, კიდევ კარგი, იმ თვალით
შესანიშნავმა ქალმა ჩამოიარა, შორიახლოს შეჩერდა, გულდასმით აათვალიერა
სამივე და, მიეფარა ისევ სადგურის ფრთას.

- კაცო, ეს ქალი მოგზავნილი ხომ არაა? - იკითხა შალვამ.

- არა, აჰ, - უარყო ძმის თვალსაზრისი გრიშამ.

- რატომ, მაინც.

- ასეთი ლამაზი და, მოგზავნილი? რა ძალა ადგა...

- რა, მატა ხარი ნაკლები იყო? - ჩაერთო ვასილი.

- სად გინახავს მაინც... - გაღიზიანდა გრიშა.

- გადმოცემით ვიცი.

- ვინ გადმოგცა მაინც...

- ჯაშუშებზეა წიგნი.

- მხატვრული, ჩიტო?

- კმარა, გეყოფათ, - გაშველების მანდილივით ჩაერიათ შალვა, - თუკი მომისმენთ,

ერთ ღირებულ რამეს შემოგთავაზებთ.

ორი ძმა ადგილზე სდუმდა, მესამე, შალვა, მოკლე ბოლთასა სცემდა, ორ-სამ
ნაბიჯით მიმოდიოდა და, სდუმდა ასე.

ივნისი იდგა, ასადუღებელი ზაფხულის მეწინავე თვე.

შეჩერდა, შალვა:

- აი რაშია, მეგობრებო, საქმე. ჩვენ აქამდე თუმც შეჩვეულნი ვიყავით ცალ-ცალკე

წანწალს, ახლა, კეთილი უნდა ვინებოთ და, შევერთდეთ უნდა. შენ არ გეწყინოს,
ჩვენო გრიშა და, შენი დიდი დამსახურების მიუხედავად, რომ ძალიან გსურს შენი
ხელშეწყობით ადამიანები გახდნენ უკეთესები, ვიდრე არიან, ზოგიერთი
ქარაფშუტად გთვლის... - არ გამაწყვეტინო! - აკი მეც მშვენივრად ვიცი, არაა ეს
სწორი. შენ, ვასიკო-სხვარამისავ, რადგან ძირითადად წარმოდგენებით ცხოვრობ,
უტოპისტადაც კი მიაჩნიხარ ზოგს, მაგრამ არ დაიჯერო, კაცმა არ იცის , ვინ-ვინაა და
სად, შემოგვიერთდე უნდა, რადგან საქმე საქმეზე თუ მიდგა, გამოცდილება გაქვს
დაგროვილი ისეთი, მტერ-მოყვარესაც შეშურდება. რაც შემეხება თქვენს შალვას, მე,
ისეთი რამის გაღვივებასა და დანთებას ვცდილობ, დაფარვა რომ სჭირდება, და აი,
მოდით, ჩავჭიდოთ ერთმანეთს ძმურ-ძმური ხელი და რომელიმე სოფელს
მივადგეთ, ოღონდ ასეთი შეუნიღბავები კი არა, არამედ ხელოვნების ერთ -ერთი
კუთხით, ერთ-ერთი სახეობით უნდა აღვიჭურვოთ, დიდხანს ვიფიქრე და,
ხელოვნებათაგან, ამოვირჩიე უმწიკვლოესი.

- რაა ასეთი... - იკითხა სუნთქვაშეკრულმა გრიშამ, ვასიკოს ძლიერ გადაჰკრა ფერმა.

ზღაპარ იყო, ზღაპარ იყო და, რაღაც გამჭვირვალე, თხელმა, სათუთად ვარდისფერმა
ქსოვილმა - ზედ მამაც თავზე გადაუფრინათ.

- ნუ მაწყვეტინებ. შემოინახე, გრიშიკო, თავი, შენი ძალა და სიმამაცე ახლო

მომავალში დიახაც რომ გამოგვადგება. ჩვენ, ძმანნი სამმნი, - აღზევდა შალვა, -
საქართველოს ერთ-ერთ სოფელში წავალთ, და ეს, იქნება გამოკვეთილად ნამდვილი
ქართული სოფელი, ჩვენი - ოდესღაც კოლხთა და იბერთა. მომცრო სოფელი იქნება
ეს მაგრამ სხვადასხვანაირ მკვიდრთა წყალობით, იქაურთა წვრილ-დიდ-პატარა,
ჭრელა-ჭრულა მიზანსწრაფვებისა და მოსაზრებების აღსავსეობისა გამო, და
განსხვავებულ აზრ-მსჯელობათა გამოისობით. მრავალმხრივად აბურდული და
დაბურდული სოფელი იქნება ეს ქართველების, - ჩვენი, და როგორც ყველგან,
იქნებიან იქ კეთილნი სულნი და სულნიც ბოროტნი, სხვადასხვანაირტევადობიანი
მატყუარები და პირში მთქმელები, კენტთავიანი დევებიცა და მიწყივ მუშაკნიც
ეყოლებათ, აგრეთვე ანგელოსებივით ბავშვები და გაჭინკებული ჯეილები, ეგებ
მინდვრად გარუჯული მზეთუნახავებიც ერიოთ, და ერთადერთის, ჩვენი ხალხური
ზღაპრებიდან, მზეჭაბუკისა მეეჭვება, მაგრამ რადგან მეცნიერულადაც კია
დამტკიცებული, რომ ფეხმძიმე ქალბატონების დაუბადებელ ბავშვებს თურმე უკვე
ესმით მუსიკისა და, საერთოდ, ხმები, ჩვენ, სამთავე ძმამ, ფეხმძიმე ქალებს მეტი
ყურადღება უნდა მივაქციოთ...

- ვაჟ-სამანიშვილისაგან განსხვავებით?

- ნუ მაწვეტინებ, ვასილ. ჩვენ, სამთავე ძმამ, ვაჟ-სამანიშვილისაგან განსხვავებით,

ფეხმძიმე ქალებს მეტი ყურადღება უნდა მივაქციოთ, - ჩვენის მონდომებითა და
რუდუნებით, მზეჭაბუკი ჩამოყალიბდეს და დაიბადოს ეგებ, - იქუხა, ცაზე,
ღრუბლის ნაფლეთიც კი არსად ჩანდა, - რომელ ერს აწყენს და არ სჭირდება
მზეჭაბუკი, გეთაყვანეთ, ჩვენ, ქართველებს რომ გვაწყინოს და არ გვჭირდებოდეს,
მაგრამ ისე არ გამიგოთ, რომ მხოლოდ ფეხმძიმე ქალებს მივადგეთ და
გამოვუჭედოთ ყურები - არა, გენაცვათ, მთელი სოფელი უნდა ავიყოლიოთ ჩვენ-
ჩვენი თემობრივი ნედლეულით, ხოლო ხალხმა რომ მოგვისმინოს და აგვყვეს,
როგორც აღვნიშნე, ხელოვნების ერთ-ერთი კუთხით უნდა მივუდგეთ და, ბევრი
ვიფიქრე ხან დღით, ხან ღამით, ხანდახან - წვიმდა, ამას არა აქვს მნიშვნელობა, და
მოვიფიქრე! - ხელოვნებათგან, შევარჩიე უმწიკვლოესი, აუ, ეს რამდენი ვილაპარაკე.

კვლავაც მოახლოებულ-შეჩერებულმა თვალსაჩინო ქალმა კი ჰკითხათ:

- ბოდიშით, რაიმე ხომ არ მოგეძევებათ?

არაბერძნულად იკითხა ესა, რადგან კეჟერაძეები ქართველები იყვნენ.

ჯერ დაბნეულები შესცქეროდნენ, მერე გრიშამ იყოჩაღა, არაბერძნულადვე მიუგო:

- რაიმეს მეტი რა მოგვეძევება.

- მართლა? - გაეხარდა საიმისო ქალს; აშკარად მოეწონა გრიშა და იმისი პასუხი, - აი,
ვთქვათ, მაგალითად, თუ მოგეძევებათ... მაინც რა და რა მოგეძევებათ?

- რა და, გენაცვალე, - ერთგვარი გულცივობით ჩაერია შალვა, - აუარება რამ გაგვაჩნია

- სულო და გულო, იმდენი რამ მოგვეძევება: ვაზი და ჩაი, სასარგებლო წიაღისეული,
თქვენ ციტრუსები უფრო გიყვართ, მინერალური წყლები, დაფნის ფოთოლი იმდენი
რომ, ყველას გვეყოფოდა გვირგვინისთვის, აგრეთვე დათოვლილი ქედები და
იმისთანა ზღვაა...

- ჩვენთანაც კია ზღვა, - დარდიანად აღნუსხა ქალმა, - ოღონდ ბრრ..

- რა, ძლიერ ცივა? - დეკოლტისაკენ დაეკითხა გრიშა.

- ცივი წყალია განსაკუთრებით ძალიან.

- კლიტემნესტრას ჰგავს, შეჩვენებული, - ქართულად აღნიშნა ვასილმა.

- ჰოდა თქვენც აიღეთ და თბილად ჩაიცვით, გენაცვალე, - ალალად ურჩია გრიშამ.

- და იაპონური ქოლგებიც ხომ არ გექნებათ?

ავი სიჩუმე ჩამოწვა.

- თქვენ მისამართი შეგეშალათ, - მკაცრად წარმოსთქვა მერე შალვამ.

- მართლა? - სულაც არ შემცბარა ქალი, - რა ვიცი, ასე დამარიგეს, თუკი უსაქმოდ

დგანანო..

ძმებმა ერთმანეთს გადახედეს.

- თქვენ დარწმუნებული ხართ რომ, უსაქმოდ ვდგავართ? - სუსხიანად იკითხა

შალვამ.
- აბა რა ვიცი, - და გაჭირვებით დააყოლა, გენაც-ვალე... მართლა, გენაცვალე
არაქართულად როგორ იქნება?

- სულიქო. - გესლიანად მიახალა გრიშამ.

- მშვიდობით. - გადაჭრით უთხრა შალვამ, ხოლო როდესაც ქალი გაეცალათ, ვასიკომ

კვლავაც აღნიშნა: - კლიტემნესტრას ჰგავდა, შეჩვენებული.

- ჩვენ ვისღა მიგვამგვანა? - ნაღვლიანად იკითხა გრიშამ.

- გადამყიდველებს? ჰაიი, გიდი... - ხმა გაბზარვოდა მედგარ შალვას.

„ახლა თათბირი არა გვქონდეს, მე ვიცი შენთვის ერთი ისეთი ქოლგაა...“ - ქალს
მიადევნა ფიქრი გრიშამ.

პატარა ხანს გულდათუთქულნი იდგნენ, მერმე გრიშამ ფხა გამოიჩინა:

- მერედა, თქვე კარგი დედმამიშვილებო, რომ დავმდგარვართ აქ და დაგვიღია პირი,

აქვე არაა რესტორანი? შევიდეთ, დავსხდეთ ადამიანურად და, დავილაპარაკოთ. ჰა,
ვასიკო?

- მართლაცდა, არ აღგვენიშნა ჩვენი შეხვედრა ორიოდ ჭიქით?

- კარგი კი იქნებოდა, - შეფიქრიანდა შალვა და ერთბაშად გამოერკვა, - მაგრამ არა,

არა, არავითარ შემთხვევაში! რესტორნის ფული სადა გვაქვს...

- როგორ არა მაქვს, სარესტორნო თანხა, - თავი გამოიდო გრიშამ.

- მაქვს მეც, - ჯიბეზე ხელი გაიკრა ვასილმა.

- არაფერი შეგეშალოთ, - გამკაცრდა შალვა, - თქვენ რომ ფული გაქვთ, ის სამომავლო

ფულია, რადგან ჩემი ღონისძიებისათვის ძალიან დაგვჭირდება.

- მართლა?

- დიახ. მანამდე კი, სისულელეებში რომ არ დაგვეხარჯოს, უნდა ვიყოთ ძუნწები,

ისეთები, ისეთები რომ... აი როგორც ... აი...

- ჰობსეკი, პორთოსის საყვარლის ქმარი, პოშეხონელი დედაკაცი,

ჭაბუკობისდროინდელი მეჯღანუაშვილი... - შეაშველა ვასიკომ.

- დიახ. მაგრამ გამოსავალი მუდამ არსებობს, შეგვიძლია იაფად გადარჩენა.

- როგორ?

- როგორ და, აქვე, ანუ ცოტათი მოშორებით, კარგი ბუჩქები შევარჩიოთ და

გასტრონომში ნაყიდი პურმარილიანა ჩავჯდეთ.
- მერედა, სადაა აქ გასტრონომი?

- მე ჩავფრინდები და ამოვფრინდები ხელად, მფრინავი საკნით! - წამოიძახა გრიშამ,

ზღაპარ იყო... - არც რიგია და არც არაფერი.

- ძალიან კარგი. დრო რომ არ დავკარგოთ, მე წავალ და ბუჩქებს შევარჩევ. ვასიკო აქ

დარჩება, შტაბივით, - სხარტად, საქმიანად ალაპარაკდა შალვა, - მერე ვასიკოსთან
შევიკრიბოთ. ორმოცი წუთი გეყოფა?

- კი კაცო.

- კონსერვის გასახსნელი ჯაყვა ზედ მაქვს. რესტორნის ფული დაგვეზოგება. პურ-

მარილში ღვინო არ დაგავიწყდეს.

- რა დამავიწყებს, - გაიბადრა გრიშა, - ღვინო პურ-მარილში მთავარია.

-ჰო, -აღნიშნა ვასიკომაც, - პურმარილი მარტო პური და მარილი კი არაა.

გადატანითი მნიშვნელობის გამონათქვამია, რადგან...

- ღვინო რომელი ამოვიტანო.

-ერთი ნაგავია ყველა. მაგრამ ტიბაანი ამოიტანე.

-თუ იქნა. აბა, წავედი, აქა ვარ დროზე, ზუსტად ორმოც წუთში გრინვიჩის დროით.

როგორც დათქვეს, ისე მოიქცნენ. გრიშა მფრინავი საკნით დროზე ამოფრინდა კარგა
გაძიძგინებულ ხურჯინიანა, შალვამ ისეთი ბუჩქები შეარჩია, ავ თვალს არ
დაენახვებოდა, ვასიკომ თვალის დახამხამებაში იქაურობა მიაწკრიალა, ისეთი
გაზეთ-სუფრა გაიშალა, ჩიტის რძეც არ აკლდათ - ძეხვი, კონსერვი, ვაფლი და რამე....
ღმერთს ჩვენთვის კარგი ბედი ურგუნებიაო, გაიფიქრეს, დახსნეს ბოთლები,
დახვდათ შიგ ღვინო, დაგლიჯეს პური, ხელმწიფის ქალის გამომცხვარსა ჰგავდა,
გრიშას მარილი დავიწყნოდა, „შენ კი რა გითხარიო“, მოსჭრა ვასიკომ თავი, მაგრამ
შალვამ რაღაც ბალახ-ბულახი იპოვა, მიუსვ-მოუსვა და გააცოცხლა: „რა მოხდა მერე,
მარილმა აკი დავიწყება იცისო“ მადიანად შეექცნენ ნატვრის სუფრას, ისეთი
კონსერვები იყო, რომ ზღვასა და ხმელეთზე იმგვარი არსად იქნებოდა, მზე მაღლა
იდგა, ისე მძლავრი და ისეთი ლამაზი, რომ კაცი თვალს ვერ გაუსწორებდა, ქართულ
ბუჩქებში ჩამსხდარიყვნენ, მააშ. თამადად შალვა დააყენეს, თუ დასჭირდებოდა, იმას
სმა შეეძლო? - სხვა რომ ჭიქობით თვრებოდა, ის ორჭიქობით ვერა თვრებოდა, კარქა
გაუძღვათ: უმძრახი პურიჭამა ჩვენში აბა სად გაგონილა, და რაც ამ ძმებმა
ილაპარაკეს? აიმდენ სიტყვებს ზღვაში ქვიშად ვერ იპოვნიდი, ქართული სიტყვები
ჰხარჯეს, ჰხარჯეს და ვერ დახარჯეს, ილაპარაკეს, სვეს, სვეს, ილაპარაკეს, იბაასეს,
უმცროსი ძმა, გრიშა, მღელვარებისაგან, შარვალს მუხლთან ხელისგულით ცრეცდა,
დაალაგეს გეგმა, მოდით და და ძმებო, ასე და ასეო, ძირითად საკითხებში
შეთანხმდნენ, მხოლოდ ერთ საკითხს ძვრა ვერ უყვეს, მაინც კარგ ხასიათზე
დადგნენ, გულზე მოეშვათ, და ერთხელაც რომ ასწიეს ხუთკაპიკიანი წყლის
ავტომატიდან უბოროტოდ აწაპნილი ჭიქა, და ესრეთ ყოფაში რომ იყვნენ, ძრიალ
უხაროდათ, მაგრამ ორი ცალთავა დევი ზეწამოადგათ და საზოგადოებრივი
წესრიგის დარღვევისათვის იქაურ მაღლივ სადევოში წააბრძანეს, ცოტათი უფროს
ორვარსკვლავიან დევს მიჰგვარეს იქა. გზად, გაქცევა არც ერთს არ უცდია, წიქარა
სადღაც შორს ბალახობდა, იქ კი ორვარსკვლავიანმა ისეთი რამეები მიახალათ?! - ჰაი
იმან პირადობის მოწმობებიო, ჰაი იმან სახლმმართველობის დევის დახასიათებებიო,
ჰაი იმან ვინ სადა ჰფლანგავთ დროსაო, ჰაი იმან ბუჩქებში ჰლოთობთ და
რესპუბლიკას არცხვენთო, ჰაი იმან თხუთმეტი სუტკა უკან დაგრჩებათო და,
მოკლედ, იმან იმდენი ჰაი, და სამნი ძმანი იქამდე აყურყუტეს, სანამ ორ
რესტორნობანას რომ ეყოფოდა, იმდენი ვერცხლი არ დააყრევინეს.

„ჩვენ-ჩვენი ბედი რა ვთქვი... - ყველას სახელით გაიფიქრა გრიშამ. მანამდე კი,

გაშლილ პურ-მარილთან, აი, რა როგორ იყო:

- ხელოვნება ერთმხრივ სახიფათო რამაცაა, - მეოთხე სადღეგრძელოს შემდეგ

წამოიწყო ძირითადი სათქმელი შალვამ. - დიდად უცნაურია, მაგრამ კარგ
გერმანელებს ხელოვნებაში ის ძალიან დიდი მიღწევები რომ არ ჰქონოდათ, ცუდი
გერმანელები ვერც წამოიწყებდნენ ყველაზე საშინელ ომს. ისიცაა გასაკვირი, და თან
არც არის, რომ გერმანელებში სწორედ ყველაზე უღირსებმა სხვებზე მაღლა
წარმოიდგინეს ოხერი თავი, დიდ წინაპართა დამსახურებებით გაიბღინძნენ,
როგორია, ჰა, ბახისა და ბეთჰოვენის მემკვიდრეებად, გებელსი და ხიტლერი?
შობელძაღლები, ვაგნერის მარშებზე ვითომ საზეიმოდ დაატარებდნენ ყეყეჩ
ჯარისკაცთ, ხოლო ეს რომ თავის დროზე სცოდნოდა, ბატის ფრთა ეგებ არც აეღო
საბრალო რიხარდს. კაციჭამიები!

- აბა?! - თქვა გრიშამ და ძეხვი ხელიდან გააგდო.

- დიახ. პრესტიჟისათვის, შეუამხანაგდნენ ხელოვნებაში საერთოდ დიდად

წარმოჩინებულ იტალიელებს, მაგრამ იქაურ მხოლოდ ცუდებს, თორემ ჩვენი ფორე
მოსულიშვილი, ყვითელკანიანთა გვერდით კი არ იბრძოდა, იმას ვამბობდი, დიდმა
ხელოვნებამ სწორედ უღირსები გააყოყოჩა-მეთქი, დისციპლინაც კი აკლდათ,
ნაგვებს, და ის კი არ იცოდნენ, ხელოვნება და სამხედრული დისციპლინა რომ
შეუთასვებელია, რადგან...

- მე მხოლოდ თვითდისციპლინა მწამს, აი თუნდაც ისეთი, ფლობერს

გამოკვეთილად, რომ ჰქონდა...

- აბა რა, სხვისგან თავსმოხვეული დისციპლინა შენს მტერს, მთავარია, საკუთარი

ინტონაცია...
- დიახ. იმას ვამბობდი, დიდ ხელოვანთა ნაწარმოებნი თავიანთ კუთვნილება-
დამსახურებად მიიჩნიეს, და, ამის გამოც მსოფლიოს კანონიერ მფლობელებად
შეირაცხვეს ოხრული ჭკუით გამოტენილი თავი - ადამიანის მხრების გარდა, სხვაგან
საიდან ამოვა ასეთი რეგვენული კვახი, და თუმც დიდ პატივსა ვცემთ - ააბა, ვის!

- ბახს და გოეთეს, ბეთჰოვენსა და კრანახს, შილერს, დიურერს... შუბერტი, ბატონო,

მოცარტიც გერმანულად ლაპარაკობდა, კანტი...

-საკმარისია. ოღონდ ფილოსოფოსები არ გამაგონო. ჩასხდებიან ხოლმე თავ-

თავისთვის, სადმე ბნელში და, აკვარახჭინებენ - ეს ასე უნდა იყოს, ის ისე უნდა იყოს,
ან - ეს ასე არ უნდა იყოს, ის ისე არ უნდა იყოს, არამედ უნდა იყოს ასთე და ისთე, არ
მომკლა ამდენმა უნდა-მ?, გამანებე, ვიღაცა ხარ, თავი...

- ჰო, წადი რა, შენ გზაზე გაიარე...

- ხორცთშესხმა აკლიათ... ცუდი საკითხავები არიან...

- ისე, ეგენიც ადამიანთა შორის უკეთესი ურთიერთობისათვის ცდილობენ.

-მოაზროვნე ხალხია.

-მაინც ნუღარ გამაგონებთ, მე საქმის ხალხი მირჩევნია. ჩამოასხი ერთიც.

ბოთლის ჭინკებმა ჯერ ჭიქაში გადაინაცვლეს, მერე ძმათა სხეულში, და წინ კიდევ
გრძელი, ადვილი და გამოსაფიტი გზა ედოთ.

- აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ, რომ მე წინაპართა დამსახურების ოხრულად

გამოყენებაზე მოგახსენებთ მხოლოდ, თორემ იგივე ბეთჰოვენი დაპყრობილ
ქვეყანაში მოღვაწეობდა...

- მეც არ გამიკვირდა? - ხელისგული ამოატრიალა ვასილმა, - თორემ თურქებს აბა

რომელი გენიოსები ჰყავდათ. მაგრამ... სულ მაინც ხმალზე ედოთ უანბანო ხელი...

- ერთი პოეტი გვყავდაო, მაგრამ ისიც სხვა ენაზე წერდა...

- აბა მაშინ იმათ რაღა ძალა ადგათ...

- კარგია, კმარა, - გააწყვეტინათ შალვამ, რადგან თემას არასასურველად გადაუხვიეს,

- იმას მოგახსენებდით - ადამიანის სული რომ შესძრა, ხელოვნების ერთ-ერთი
კუთხით უნდა მიუდგე, და ძალიან მაწვალებდა არჩევანი - მაინც რომელი კუთხით?
აკი გითხარით, მუსიკა, პოეზია და ამისთანანი, დალოცვილები, საშიშია, რაიმეთი
ცუდად რომ არ დაგვირგვინდეს... ბევრი ვიფიქრე, თანაც, ცოტათი მრცხვენოდა,
სხვას რა ჭკუა უნდა ასწავლო, უცოდველი ხომ არავინა ვართ-მეთქი.

- ცოტათი მე ვარ, - წამოსცდა ვასიკოს.

- ცოტათი რა...

- უცოდველი, - თქვა ვასიკომ და იქვე გაწითლდა.

- კი, კი, აბა, - დაემანჭა გრიშა, - ღამღამობით შენი ატელიეა თუ რაღაცაა იმის
გასაღებს რომ მაძლევ, არაა დარღვევა ეს?

- აქეთ მამადლი? - ჯერ გაოცდა და გაბრაზდა მერე ვასილი. - აქეთ მამადლი

ანგარებას? უსინდისო შენ!.

- უსვინდისო ვარ, ამ შემთხვევაში, - ადვილად აღიარა გრიშამ და გაუღიმა, - მოდი,

გაკოცო.

- წვრილ-წვრილი ცოდვა ყველასა გვაქვს, - შეაჯამა მშვიდობიანად დამთავრებული

მცირე შეხლა-შემოხლა კეჟერაძე შალვამ, - მაგრამ ბოროტები ნამდვილად არ ვართ.

- ეგღა გვაკლია...

-აჰ, აჰ, ღმერთმა დაგვიფაროს.

- ჰოდა, ხელოვნებათაგან, მეც ავიღე და, ავირჩიე უმწიკვლოესი.

- მაინც... რომელი... - მღელვარედ იკითხა გრიშამ.

- რომელი... მაინც... - კიდევ მეტად აღელდა ვასიკო.

- არ გადანცვიფრდეთ, ნელ-ნელა გეტყვით, - თქვა შალვამ და ზეზე წამოდგა, -

ეერთი... ორი დაა... რა და საცირკო ხელოვნება!

ერთი ცოლ-ქმარი იყო, ღარიბად ცხოვრობდნენ. ეს ცოლი მუდამ იმას უჩიჩინებდა,

წადი, კაცო, მიდექ-მოდექი და რაღაცა გასამრჯელო მოიტანეო... წავიდა კიკოლი,
მიდგა, მოდგა და გასამრჯელო მოიტანა. ცოლს თვალში ისე ეცოტავა, ქოში უკუღმა
ჰყარა, მიჰყო იმ თავის ქმარსა პირი და მთელი ქვეყნის ტალახი თავზე ჩამოასხა. რაღა
ქნას ამ კიკოლიმ, ცუდადაა საქმე. ერთი ნატვრის თვალი კი ჰქონდა, მაგრამ
მსხვილმანი - იმის ნატვრისთვალს მეფური საჭმელების მოგვრისა არა გაეგებოდა რა.
სამაგიეროდ, ცაზედ მზე ამოჰყავდა და მიწიდან წყალი. გაუდგა გზას კიკოლი და,
აკი იმ ნატვრისთვალმაც არ უმტყუნა? აი, ხომ კარგი დარი ინატრა, მაგრამ გაავდრდა,
გაავდრდა რომ - ხონთქარის ქალის კაპასობასა ჰგავდა. მიდის კიკოლი, ღამეა, წვიმს,
სწყურია, ჰშია, სცივა. შემოხვდა გზად ერთი უპატრონო საფლავი და ჩამოჯდა იქვე,
აწვიმს, აწვიმს რომ, აეს კიკოლიც ღრუბელივითაა, ჭირსაც წაუღია ჩემი თავი, რაც
მომივა, მომივიდესო, გაიფიქრა, აღარა დგება, წვიიმს. მაგრამ ქვემოდან ამოღუძახეს -
ეეჰ, კიკოლი, მანდ რაგინდ დიდი ავდარი იდგეს, იცოდე, მაინც კარგიაო. გამხნევდა
ეს ჩვენი კიკოლი, გაუდგა ისევ თავის ბნელ გზას, ეგებ ჩემს ბედს მეც ვეწიოო, აღარა
სცივა, არა ჰშია, არცა სწყურია. გაიხედა და - რაღაცა ბჟუტავს.
- გაგიკვირდათ ხომ? - დიდად აღფრთოვანდა შალვა, ბედნიერების ნათელი ადგა, -
ასეა, ასე, ყოველი ღირებული საქმე გაკვირვებით უნდა დაიწყოს და, პირველმა
ნაბიჯმა რომ გამიმართლა, აეს უკვე რაღაცას ნიშნავს.

აღმაფრენისაგან თავრეტდასხმულსა ჰგავდა, მაგრამ გრიშამ თქვა:

- ის ბოლო ჭიქა არ უნდა დაგელია.

შალვამ გულიანად გაიცინა:

- შენ რა გითხარი... - და უცებ გისოსივით გამკაცრდა: - ეგრევე იჯექით! გაისუსეთ!

თქვენი შერხევა არ ვნახო! - და მაინც, მერე, რაღაც გაეხახუნა გისოსურ სიმტკიცეზე,
ქლიბისდამაგვარი, რადგანაცა თქვა: - დამიჯერეთ და არ წავაგებთ, ძმებო.

წავიდა, წავიდა კიკოლი, მიუახლოვდა, დააცქერდა და, რასა ხედავს: ერთი

კიკოლიზედ პატარა, იმაზედ საცოდავი, იმაზედ უბედური, რაღაცა ერთი ბეწო
ციცინათელა წაქცეული ხის ფუღუროში შეყუჟულა და იქიდან კვნესასავით
დროდადრო ბჟუტავს. რა იყო, შე ბეჩავო, რა დაგმართნიაო, კიკოლიმ. იმანაც, რაო
და, მცივა, მშიან და მწყურია, ეგება რამე მიშველო და მერე მეც იქნებ გამოგადგეო.
აბა, ჩემნაირ გაჭირვებულს რა შეუძლიანო, კიკოლიმ. იმან კი, სული ხომ მაინც
გიდგიაო. სულიო, კიო. ჰოდა, შთამბერეო. მერედა, სულიც რომ შენ შთაგბერო, მე
რაღა დამრჩესო. სულს რომ შთამბერავ, შენც უფრო შეივსებიო. ეგ როგორღაო,
კიკოლიმ. როგორ და, მეც გავთბები და შენც გაგათბობო, იმან.

- სიტყვა ცირკი ლათინური წარმოშობისაა და წრესა ნიშნავს, - როგორც წესი და

რიგია, ძირფესვიანად წამოიწყო ახსნა-განმარტება შალვამ, - დიდი მრავალმხრივი
დარგი კია, რაც მართალია, მართალია. რაღას არ შეიცავს - ეს აკრობატიკაო,
პანტომიმაო, კლოუნადაო, გიმნასტიკა, ცხენზედ თამაში, ეკვილიბრიტიკაო,
ჟონგლიორობაო, მუსიკალური ექსცენტრიკა, ილუზიონიზმი და, ვინ მოთვლის,
კიდევ რა. ეს- ახლა. მაგრამ ჯერ კიდევ უძველეს კრეტა-მიკენშიც, გამოქანებულ ხარს
რქებში სტაცებდნენ ხელს და მალაყით გადაევლებოდნენ თურმე, მერე, ძველ რომში,
მოგეხსენებათ, გლადიატორთა ბრძოლებსა და ავ ნადირთან შეჭიდებასაც ცირკი რომ
ერქვა. თანდათანობით კი, როგორც ხდება, ძველი სახეობა-სანახაობანი მოიშალა და
ახლებური დამკვიდრდა, რომლებიც უკვე ჩამოვთვალე, მაგრამ ჩვენ, ძმებმა,
ცირკისეული განშტოებებიდან ურთულესი, უმწიკვლოესი და ამამაღლებელი უნდა
ამოვირჩიოთ, თორემ მიდი და იხტუნავე აქეთ-იქით რაღაც მაიმუნი ძაღლი, აბა,
ამაში რა ყრია?

- არაფერი, აჰ.

- ნუ მაწყვეტინებ, გრიგოლ. საცირ...

- შენ თვითონ არ დასვი შეკითხვა? ვერ გამიგია ამ...

- კარგი, გაჩერდი. იმას ვამბობდი, საცირკო ხელოვნების განშტოებათაგან კი, მეც
ავიღე და, პირადად ჩვენთვის, შევარჩიე უპირველესი... უპირველესი...
უპირ...გამაწყვეტინეთ!

- რა!

- რა და, ვასიკო - არ შეგეშინდეთ - რა და, ძმებოჯან, - არსად გამექცეთ! - რა-ა? -

კლოუნადა!!

სახტად დარჩენილი ორივე ძმა პირგაკვირვება-კატანაცემი ასცქეროდა მესამეს, იმან

კი, უცებ არ გამოფხიზლდნენ, და მასხრად არ ამიგდონო, კვლავაც აკადემიურ ახსნა-
საუბარს მიმართა:

- სიტყვა კლოუნი თურმე ინგლისური წარმოშობისაა და ინგლისურ ხალხურ

თეატრში, ძველად, ერთ-ერთ კომიკურ მოქმედ პირს ეწოდებოდა. მოგვიანებით, ასე,
მეთოთხმეტე საუკუნეში„ იმ პიესებშიც შეიპარა დარგობრივად მორალიტე რომ
ერქვა. გსიამოვნებს ეს სახელწოდება, გრიგოლ?

- კი. იტალიურია?

- მაგრამ ფრანგული. - აუხსნა შალვამ. - მერწმუნეთ, ძმებო, ბედნიერებას მოგანიჭებთ

აი ეს დარგი.

- ბედნიერება სადღა არის...

- როგორ არ არის, გრიგოლ!

- არა, კი არის, როგორ არ არის, მაგრამ ქუჩაში კი არ ყრია.

ეგ კი, ეგ კი. მაგრამ საერთოდ ხომ მაინც არის, მაგრამ სადღაცას მაინც ხომ ხდება...

ერთი საწყალი გლეხი იყო, ისე ღარიბად ცხოვრობდა, შემწვა—რ-მოხრაკულის სუნი

რა არი, ისიც არ იცოდა. აბა იმისი ცოლი და პატარა ქალი რანიღა იქნებოდნენ -
ღარიბებივე იყვნენ, წელებზე იდგამდნენ ფეხს. ის პატარა ქალი ისე ჩამოკონკილი
დაიარებოდა, მეტსახელად კონკიაჟღარუნა დაარქვეს. გავიდა რამდენიმე ხანი,
მოუკვდა იმ გლეხს ცოლი, ეხლა უფრო გაჭირვებაში ჩავარდა, ადგა და მეორე ცოლი
მოიყვანა. იმას გერი დაჰხვდა, ძალიან ეწყინა. ის იყო და ის, დედინაცვალი
კოკნკიაჟღარუნას მტრად გადაეკიდა. სულ იმას ცდილობდა, როგორმე იმისი გული
მოეკლა. გამოუხვევდა ყოველდღე კალთაში კუტს, გააყოლებდა სხვის ძროხას და
თან ასე დააბარებდა: აი ეს ერთი კუტი გქონდეს - ამვლელსაც აჭამე, ჩამვლელსაც
აჭამე, შენცა ჭამე და შინაც მთელი მოიტანეო. წავიდოდა კონკიაჟღარუნაც და იყო
ერთ დაღონებაში. ერთხელაც ესე გულმოკლული იჯდა მინდორში და მწარედ
სტიროდა. ჩამოიარა ხელმწიფის შვილმა, მოუვიდა თვალში ჩაუვარდა გულში,
შემოისვა ცხენზე, წაიყვანა სრა-სასახლეში და ისეთი ქორწილი ჰქნეს, ისეთი
ქორწილი, რომ ქუდები სულ ჭერსა ჰკრეს.
- ერთი რამ კარგად უნდა გამიგოთ, - განაგრძო შალვამ, - კლოუნადა, ეს, თავიდათავი
- თავისუფლებაა, ლექსიკონშიც წერია რომ, ჭეშმარიტი კლოუნის გამონათქვამები
სწორედ იმპროვიზებულად უნდა ფეთქდებოდეს, ხოლო ეს სიტყვა, გრიშა-ჩემო,
მოგილოცავ და ისე გეტყვი, იტალიურია - იმპროვვიზარე - და გაუთვალისწინებელს,
სახელდახელოს, უეცარს ნიშნავს, ამა სიტყვაში ისე იქნები, როგორც თევზი წყალში,
ასეა, აბა, გრიშა, რა უნდა იყოს ამაზე კარგი?! - როდესაც ჭრელი ხალხის წინ მხოლოდ
საკუთარი ნიჭის ანაბარა რჩები...

„მე რაღაც ჩრდილში გამოვდივარ... - გულდაწყვეტით გაიფიქრა ვასიკომ, - ეგებ

მართლა გარიყული და უტოპისტი ვარ...“

- ჩამოვასხათ თითოც, ვასიკო-ჩემო, ძვირფასო, ჩემო - თითქოს მიუხვდა შალვა, -

შენი ცოდნით და გამოცდილებით, დარწმუნებული ვარ ორივეს მშვენივრად
გვაჯობებ, ეს ჩვენ გაგვიმარჯოს, ჩვენ-ჩვენს ბუნდოვან მომავალს, ხომ არ გგონიათ, ამ
ცნობებს რომ გაწვდით, დიდადა ვარ ამ საკითხებში განსწავლული? არა, უბრალოდ,
ორიოდ ლექსიკონი გადავათვალიერე, მომაწოდე ეგ პური, და გულმა მიგრძნო, რომ
ამ საქმისათვის გამოვდგებით, მაგრამ იმ პირობით, თუკი ერთად ვიქნებით,
ერთობაშია ჩვენი ძალა, ისრების ამბიდან ტყუილად კი არ წამოვიწყე ჩვენი
შეხვედრა, ჩვენ სოფელ-სოფელ ვიაროთ უნდა, და არემარეს უნდა მოვედოთ, რადგან
რომელი ცამეტი მეტრი, ანუ თანამედროვე ცირკის კლასიკური დიამეტრი გვეყოფა
საასპარეზოდ ჩვენ, სამ ძმა კეჟერაძეთ, გავიფართოვოთ უნდა წრეხაზი, წრე, და
აღვიჭურვოთ ისეთ-ისეთი დამხმარე იარაღითაც კი, როგორიცაა ბუფონადა, ფარსი,
და კომედია დელ არტეს - იტალურია ესეც, გრიშა! - მოქმედ პირებად გადავიქცეთ
უნდა, და სხვადასხვაგვარი კლოუნობის საფარველქვეშ, ჩვენ-ჩვენი მისწრაფებები
კომედია დელ არტეს ხერხებითა და საშუალებებით მოვახვიოთ ხალხს! ცუდს
ვუზამთ ამით, თუ რა...

- კი მაგრამ, ვინ დაგვიჯერებს...

- რატომ... მაინც ზღაპრისათვის გაგვამწესეს და... - ჩაილაპარაკა გულდათუთქულმა

ვასიკომ.

- დაგვიჯერებენ, მთელ ჩვენს ძალ-ღონეს თუ ამა საქმეში ჩავდებთ... რა, არა გჯერათ?
გინდაც არ გჯეროდეთ, ძმა არ ვარ თქვენი? - აიღეთ და დამითმეთ ერთი ღერი თვე,
დიდი ამბავი... მე ის უფრო მადარდებს, სიტყვა კლოუნს ქართული შესატყვისი რომ
ვერ მოვუძებნე, რაზე არ შევჩერდი - მასხარა, ჯამბაზი, ოინბაზი, ბერიკა - მაგრამ
ჯერჯერობით ვერაფერი მივუსადაგე, დროებით ისევ საერთაშორისო ტერმინი -
კლოუნი ვიხმაროთ. სიტყვა ძალიან გამიგრძელდა და, მთავარ რაღაცეებს ორიოდ
სიტყვით გეტყვით, ალფაბეტურად გადმოგილაგებთ, ანი! - კლოუნი ძირითადად
ოთხნაირია, მაგრამ მუსიკალურ კლოუნებად ვერ გამოვდგებით, ეეჰ, დედაჩვენო და
მამაჩვენო, რად არ გვატარეთ მუსიკაზე ყურით, თუმცა სად გქონდათ ამის
შესაძლებლობა და თავი... მომთვინიერებლობას ვერ ვიტანთ ვერაფერში, რაღა დროს
ჩვენი აკრობატიკაა და ნუგეშად გვრჩება მეოთხეგვარი, ანუ პირველი და მთავარი -
მოლაპარაკე კლოუნობა, სწორედ ამ დარგისა ვიქნებით დიახაც და ფრიად, ბანი! -
მხოლოდ ჩვენი ლაყაფისათვის არ შეგვიგროვდებიან და, გრიშა, ხომ გეგულება ვინმე
ცირკის მსახიობი მეგობარი ქალი?

- რამდენიც გინდა, ეხლა სწორედ შვებულება აქვთ.

- ძალიან კარგი. და მათგან თოკზე მოსიარულეც ხომ არ გყავს?

- კი, კაცო.

- ოო, შესანიშნავია, შესანიშნავი. ხომ წამოგყვება?

- სახალინზედაც.

- არა, შე კაცო, აქვე ავიყვანთ, სადმე, ზემო იმერეთში, ჩემო ბატონო. და ერთი
ჟონგლიორი და -- ქალიც წამაყვანინე.

- არის.

- კარგი ხარ, გრიშა, შილიფად გამოწყობილი ქალები ხალხს მოგვიზიდავენ და ჩვენც

ვისარგებლებთ ამით, განი! - მოსამზადებლად მთელი თვე გვაქვს და, რამდენსაც კი
შევძლებთ, იმდენი თანხა დავაგროვოთ უნდა.

- რაც თბილისსა და იმის შემოგარენში აშლილი და დანჯღრეული როიალ-

პიანინოებია, ყველას საათივით ავაწყობ.

- აუარება სკოლა-უმაღლესდამთავრებულთა ჯგუფურ და სოლო-ფოტოებს

დავბეჭდავ.

- ძალიან კარგი. მეც, სადმე კერძო მუშად ვიმუშავებ და ვიშრომებ, დონი!..

და აი სწორედ აქ, ამ ყოფაში რომ იყვნენ, წამოადგათ თავთ ორი მოულოდნელი დევი
და, სამთავე, ბოთლებდამამტკიცებელ-საბუთიანა, საზოგადოებრივი წესრიგის
დარღვევისათვის, სადაც ჯერ არს, ესე იგი, იქაურ მაღლივ სადევოში მიაბრძანეს. ეჰ...

საშუალო ბუხჰალტერ-ინტელიგენტი გაიოზ ჯაში, წელიწადი-თერთმეტი თვე

საქართველოს დედაქალაქ თბილისში ცხოვრობდა, ხოლო შვებულებას ატარებდა
სოფლად.

აი, ხომ თითქოს ჩვეულებრივად უნდა მიდენილიყო მისი ცხოვრება - ზომიერი სმა-
ჭამა, ძილი, გაღვიძება, ავტობუსი, ანგარიში, ოჯახი, დაძინება, რამე, მაგრამ გაიოზ
ჯაშს ერთი უცნაური რამ ფრინველი სჭირდა. არავინ იცოდა იმა ფრთოსნის ასავალ-
დასავალი, როდის რა მოეგუნებებოდა, ამისა ვერავინ უწყოდა რა. დაუბარებლად
გამოგიცხადდებოდა: აი, ზის, ვთქვათ, მთელი დღის ანგარიშით
თვალებაჭრელებული გაიოზ ჯაში ტელევიზორთან და სასარგებლო გადაცემას
უყურებს; ან, ვთქვათ, არანაკლებ სასარგებლო გაზეთს კითხულობს, არა? - უეცრად,
დააფრინდებოდა ზედ ქეჩოზე ის წყეული, აღარც კითხვას ანებებედა, აღარც ცქერას,
თავიდან ნელი-ნელ, ჩუმჩუმელურად ჰკორტნიდა აღარ და აღარ მოეშვებოდა, ხან
ტაშიტუშს დასძახოდა, ხანაც ვაიმე-ვუიმეს, თავის ოთახში შეიპარებოდა გაიოზ
ჯაში, მორცხვად ლუღლუღებდა დამეხსენ, დამეხსენ, ქაღალდის მადლმა, აბა
რომელი ჩემი საქმე შენა ხარო, იხვეწებოდა. აბაა... გაგიგონია?.. ხვეწნა კი არა, ხმლით
და მუგუზლით ვერ მოიშორებდი - უხილავი და აბეზარი იყო. თანაც, თვალთმაქცი-
ჩასჩიჩინებდა: აი, აი დამიჯერე და აი ნახავ, თუ არ მოიგებ, მიჯექ, მიჯექ მაგ
მაგიდასთან, ეგრე, მიდი-მიდი მოიმარჯვე ეგ ბატის ფრთა, ჩააწე, ბიჭო, სამელნეში,
რა გეშინია, კი არ გიკბენს, მიდი ჰა, ეგრე, და აი ნახავ, თუ არ მოიგებ, და თუ არ
მოიგებ, მაინც ხომ არას წააგებო... ვაჰ, წაგება არ იყო განა ის მიგდებული გაზეთი?
ანდა, წაგება არ იყო, სხვებს რომ ტახტრევანზე არხეინად უნდა ეკოტრიალნათ,
გაიოზ ჯაში მაგიდასთან უნდა მჯდარიყო და სულ გიჟმაჟური სიტყვები ეძებნა..
წაგება იყო, მა რა ჯანდაბა, სხვები რომ დომინოს ატყაპუნებდნენ და კარტაობდნენ,
იმას იმ ანც-მანც სიტყვების ძებნაში სულ თავ-პირი უნდა ემტვრია... ისე, ეს, ცოტათი
თვითონაც უნდოდა.. შემოიჩვია, რაღა.

ლექსი იყო, ჰო. - :

ქორს შეუყვარდა ქოროლი,

უთხრა, ჩემი ხარ, ტოროლი...

აი, ხო ვითომ ვერაფერია, არა? აი, ხომ ვითომ დიდი ვერაფერიშვილია, არა? ვნახოთ.

ერთხელაც, აბა;

ქორს შეუყვარდა ქოროლი,

უთხრა, ჩემი ხარ, ტოროლი...

აი, ხო ისევ ვერაფერია, არა? რაღაცა მაინც არი. რა და, ცოტათი შორიდან მოვუაროთ,
კარგი დედ-მამის შვილებო:

აგერ, ქვეყანა ხომ დიდია ქვეყანაზედ კი ადამიანები დადიან - ერთი, ორი, ერთი,
ორი, ჰაიდააა, მიდიი... მაგრამ ვის საით გაუწევია, ან რას აპირებს, ერთიმეორისა
ნაკლებად უწყიან. მით უმეტეს რომ, ზოგმა თავადაც არ იცის, საით მიჩინდრიკობს.
მაგრამ სუყველას რაღაცა გვინდა... აი, ზოგ-ზოგებს რომ რაღაცეები გვინდა, აის
ცუდია, ზოგიერთებს რომ გვსურს - ის კიდე, კარგი. მაგრამ რა რაა და ვინ როგორი,
მიდი, გაიგე... ლამის ძნელია. რაღაც-რაღაცებს რადგან ძლიერ ესწრაფვიან, კარგი
ჰგონიათ და შიგადაშიგ ისე არიან ფუჰკუდიანის ხელით დაქოქილ-გაფაციცებულნი,
ქვეყნის საცქერელად, დრო აღარ რჩებათ, მააშ. ქვეყანა კი სავსეა, კარგი. სულ
შენთვინა დგას, სხვები არას გიშლიან, ყველამ უცქირეთ რამდენიც გინდათ, ვერ
აიტანს თუ რა.

აბა, საქმეა - უშენოდ თენდება, უშენოდ ბინდდება, არაფერ შუაში ხარ; სულაც არ იცი
და მამალი ჰყივის, წვიმა სველია, სხვა არაფერი, აეს, საქმეა? ზოგნი არიან, არც
დაიჯერებთ, სხვისა კარგი ჰშურთ და, სულ იმისი დარდი არ ექნებათ, როგორ
ამოდის მარიხ-ვარსკვლავი? ან, მე რომ ვქაქანებ, განა მე ვიცი... ეგეთები ვაართ. ისე
კი, გვეკუთვნის თუ არა, მაინც რო სუ ხვავი და ბარაქა გვინდა? ვნატრობთ და
ვისურვილებთ კიდეც: ჭირი იქა, ლხინი აქა, ქატო იქა - ნეტავი სად იქა - ფქვილი აქა,
მთას ურემი ავაგორე, წამოვიდა გორებითა, აქ სიცოცხლით გამოძეხით, საიქიოს -
ცხონებითა, ვიშ! ტაშიი!! ფანდური!!! რამე... მერედა, ამას რით ვიმსახურებთ - წავიდა,
მოვიდა, მოიტანა-თი? მაშინ მეც წავალ, მოვალ და მეც მოვიტან, თხა თხაზე ნაკლები
რა ვთქვი, ის თუ წავიდა, მობრუნდა და მოიტანა, მე ვეღარ წავალ და ვერ მოვიტან?
მაგრამ რას... აეგ ხანდახან არ ვიცით ხოლმე.

ჰოდა, მივდივართ, და სად მივდივართ, მოგვაქვს, მაგრამ რა, გვინდა, გვაქვს კიდეც
და აბა სად არი; ერთი თაგვი იყო, ბევრი ოქრო ჰქონდა, ძლიერ მალავდა, ათასში
ერთხელ ჩუმ-ჩუმად თუ ამოამზეურებდა, ბრჭყვიალზედ შიშიანა სტკბებოდა, მიწაში
ღრმად, შიგნი-შიგან დამალავდა ისევ, ბოლოს სხვასავით მოკვდა და ოხრად დარჩა,
მე თუკი მკითხავთ, სიცოცხლეში სულ ტყუილ-უბრალოდ ღელავდა ისა, ვწვალობთ,
ვჯახირობთ, ნეტა, სწორნი ვართ? ეგებ თავს სულ მეტ-მეტობით ვიტკიებთ და, არ
დაგვაღონოს ამდენმა ფიქრმა; გამოსავალი? - საბრალო დედაბრისასაც კი,
დიპლიპიტო. ადგილობრივები ვაართა. სხვა რაღა უნდა გვინდოდეს ნეტავი, ჰა?:
თრახ! - ირგვლივ კედლები, ჭიშკარზედ შიგნიდან მსუყე ბოქლომი, მოხერხებულ
თავზედ ჭერი, მუცელზედ ღიპი და თრახ! - ჯიბეზედ თანხა, კაცოუ, კაცოვ, ეს მაინც
რამდენს გადავახტით ნაკლულ თავზე, მაგრამ ერთი ეჭვი მაინც, მაინცა გვაქვს -
რაგინდ გავდიდდეთ, გავიბეროთ და გავიბღინძოთ, ეგებ ზემოდან ცოტათი უფრო
პატარები მოვჩანვართ, ჰაა? რა იცი, აბა, ქვეყნად რაები აღარა ხდება...

მაგრამ ხანდახან ისეთი სუსხი შეგვიპყრობს ხოლმე, განსაკუთრებით, სხვების

მიმართ - რას დაჩალიჩობთ, აბა რას მიედ-მოედებით, ანდა რაში ჰფლანგავთ სულ
სხვა რამისთვის ბოძებულ გონებასა და დროს, ღირებულს რასმეს - სულაც არ
უფრთხილდებით, სისულელეებს - დაჰკანკალებთ, არც სიზმრისა გწამთ და არც
ცხადის, და რაგინდ არ უნდა ელოლიაოთ და გამოიკვებოთ ამტანმუცლიანი
სხეული, ბოლოს, იცოდეთ, მაინც გვიმტყუნებს, რადგან ვცვეთთ და ვცვეთთ... ვთქვი
მეც ახალი რამე, რაღა... მაგრამ რა ვუყოთ, ეს შეხსენება ყველას გვჭირდება და,
ბარაქალა შენ არცთუ ძალიან იშვიათო, მაგრამ მაინც გამონაკლისო, გაიოზ ჯაშო!

აგიხსნი, რატომც ბარაქალა შენ.-

გაიოზ ჯაშო,
სხვა რომ ოხრობას ჩაიფიქრებს და იყინება, შენ იმ დროს უცნაური შუქით გითბება
კუმშვადი გული, თქვენ ლექსებსა ჰსწერთ. თანაც მალვით,

პატივცემულო გაიოზ,

ვგონებ, არა აქვს გადამწყვეტი მნიშვნელობა იმას, თქვენი ლექსები ძლიერ კარგია,
ნამეტურ სუსტი თუ მეტისმეტად საშუალო. მთავარი მაინც ისაა, ადამიანი სამელნეს
რომ შეავსებს, ახლოს მიიჩოჩებს და მოძიებულ ბატის ფრთასაც წამოავლებს ოდნავ,
ცოტათი ათრთოლებულ ხელს, უკვე კარგია. რაღაცა ხდება! არცთუ ისე
ჩვეულებრივი,

გაიოზ ბატონო,

ეგ არაფერი, ბატის ფრთებით ჯუჯა დიდკაცებს ათასნაირ დადგენილება-ოხრულ-

წესდებაზედ რომ მოუწერნიათ რეგვენი ხელი, ეგ თქვენი საქმე და ბატის ფრთა
ძალიან სხვაა, თქვენ სხვანაირი ფრთოსანი გიწიწკნით ლტოლვით შეძრულ სულს,

დიდად პატივცემულო გაიოზ,

თქვენივე სული გაჯანჯღარებთ და არ გასვენებთ, თქვენ სულის ქლიბით იცრეცთ და

ებრძვით გისოსურ ნაღველს, საშველს დაეძებთ. ლექსის კაცი ხართ, მაგრამ ეგებ
სულაც არ იცით, თავისუფლება რომ ძლიერ გიყვართ, მაგრამ სადაა ასეთი ლექსი,
თქვენ კიკოლივით ღამე-ბნელში დაბოდიალობთ, და ცადაწვდილი კოცონის
ნაცვლად მისუსტებულ ციცინათელას თუ წააწყდებით სადმე, ხომ მაინც კარგი,

ღრმად პატივსაცემო გაიოზ.

იმ ძიებაში თქვენი სულიდან ვიღაცა თითქოს ხის კოვზით ხაპავს ყოველნაირ

უწმინდურებას, ნათლით ივსებით; კაცი რომ ლექსებს წერს: რაღაცა უყვარს, ანდა
ვიღაცა, ორთავ-კარგია,

ბატონო გაიოზ,

თქვენ სხვებსეეფ ეშმაკისაკენ ვერ გაგექცევათ შეყვარებული თვალი, რადგან კეთილი

ტარტაროზი დაგუფლებიათ, იმ თქვენს საქმეში ტარტაროზიც კი შეიძლება კეთილი
იყოს, ლექსების წერისას რაღა არ ხდება, და, სიყვარულის გამოისობით, თავად
ბრძანდებით -

მცირე უფალი გაიოზ,

რა მოხდა მერე, სუსტ ლექსებს რომ წერთ, მთავარი მაინც ისაა, უცხო ნაკვერჩხლები
რომ გიღვივით გულში, სულშთასაბერი; ისიც არაფერი, ხანდახან ჩუმად თავი რომ
მოგაქვთ, დიდი ამბავი, ცოტ-ცოტას ყველანი ვიპრანჭებით, ეს პოეზიის და-ქალია -
შიგადაშიგა არტისტიზმი, სამაგიეროდ ეჭვებიც ხომ გღრღნით, ეჭვებზე - შემდგომ,
საქართველოში ძალზედ ძნელია ლექსების წერა, და მაინც, მაგრამ, რა უჭირს მერე,
ხანდისხანობით,

ქორს შეუყვარდა ქოროლი,

უთხრა, ჩემი ხარ ტოროლი...-ს.

გაიოზ ჯაში ფარულ ლექსებს ქურდულად წერდა.

გათენდა მშვიდობის დილა.

საქართველოს ერთ-ერთ რაიცენტრ საჩხერეში, ჩამოდგა მატარებელი, გულის

გამხარებელი და, სხვათა შორის, ჩამოიყვანა სამი ძმა კეჟერაძე - შალვა, ვასილი და
გრიგოლ.

სხვათა შორის ცუდად არ დახვედრილან: ჩაჰბერეს ვაზირებმა ღოროტოტოებს და

გამოიფინნენ ძმათა საპატივცემულოდ შირაზის ვარდებით მორთულ ბაქანზედ და
შეეგებნენ ძვირფას სტუმრებს დიდი ხონთქარი თავისი ქალით და ჩრდილოთ
ხელმწიფე, ზღვათა მეუფე თავისი სამთითათი და პლატინის თევზი, საგანგებოდ
გაკრეჭილ-გაპარსული ცხრათავიანი ბაყბაყდევი მუხლთან დაკრული
ლეიკოპლასტირით, მოთვინიერებული თოვლის ადამიანებიც რიდით წარუდგნენ,
იქვე გასუსულიყვნენ ნახევარქათამა და ხანდახანუმაშვილი ოლეგ კოწიას ძე,
ბოთლიდან პატიოსანი სიტყვით ხანმოკლედ გამოშვებული კვამლ-დევთბიძა და
ქონდრისკაცების ზორბათბელად ერთი კუდიანი და ერთიც უკუდო დედაკაცი
ფერხთით სულ ოქრო-ოქროებს უყრიდნენ, ვასიკოს გამორჩეულად მიართვეს დიდი
ვერცხლის ლანგრით თვით სტენდალისაგან „ანრი ბეილი“ გამოგზავნილი წითელი
და შავი ხიზილალა, დამხვდურთა შორის გაფანტულიყვნენ თვით ფადიშაჰი და
იმისი მზეთუნახავები, მუქი სათვალე ეკეთათ, ჩუღურეთელი დიპლიპიტო და იმისი
დასტა, გუნდი და გუნდი კინოვარსკვლავთა, ძველ რომაელთა საპატიო ყარაულ-
კოჰორტები და... და... აბა რას მივედ-მოვედებით, იმათ არავინაც არ დაჰხვედრიათ,
ისე ჩავიდნენ; აბა ვინ უნდა დახვედროდათ აიმძმებს იქა? ერთი ყმაწვილი
წაკუზულიყო და ფეხსაცმელზე თასმას იკრავდა, და ვიღაც ქალი ოხრახუშს ჰყიდდა,
ეს იყო და ეს; მაგრამ არც უწვიმნია, არც უქუხნია და მზე მაღლა იდგა - როგორც
ჩანდა, იქაურობამ მიიღო ძმები.

და თითქოს ამის სამადლობლად, მათგან საშუალომ თუმც უნებურად, მაგრამ მაინც

მსხვერპლი შესწირა - დაიხედა ვასიკომ და ერთ-ერთი ღილი აღარა ჰქონდა. ოღონდ
პიჯაკზე.

მაგრამ არ იყო ვასილ ჯაბანი, „ერთი ღილის ოხერი ფოლაქის დედაც ვატირეო,“
გაიფიქრა.
კარ-გია საქართველო, რა თქმა უნდა საჩხერეც. მიმოიხედ-აიხედეს და დაინახეს
მთები, მთის დანახვას რა უნდა საქართველოში, არაფერი, თვალი, თუმც თვალი
როგორ თუ არაფერი, თან მთები აქ რაღაცნაირად სხვა იყო, ზემოიმერული სითბოთი
გამსჭვალული, აქ რბილი იყო თითქოს ყოველივე, დამყოლი თავაზით გაჟღენთილი,
ადამიანები, ცაც, და ერთი სული კი ჰქონდათ, დამდგარიყვნენ და ეცქირნათ, მაგრამ
ურჩი სხეული რადგან თავისას ითხოვდა, გაიკითხეს და პირველსავე „კაფე-თესე“-ში
შევიდნენ და ისაუზმეს და გადარჩნენ, არც დაწამლულან და არაფერი, მართლა ისე
კი არაა საქმე, ძიძის რძისა და მამის ჩაივით შეერგოთ გულიაში და ქაბაბი.

მაგრამ ხელოვნება თუ რაღაც ამგვარიც რომ თავისას ითხოვს? იმათაც, სხვა რომ
ვერაფერი შეირჩიეს, აიღეს და კულტურისა და დასვენების პარკში შევიდნენ, ვეება
ზურგჩანთები ახლაღა მოიხსნეს, წინ დაილაგეს, მერხზე ჩამოსხდნენ, და თავიდან
კეთილგანწყობით კი ათვალიერებდნენ მოცემული ბაღის ფლორას, მაგრამ გრიშამ
ბოლოს მაინც ვეღარ მოითმინა:

- გამაგებინა ერთი, რატომ ქვია ამ პარკია თუ რაღაც კულტურულიც, გამაგებინა და

მომკლა შავი ხმლით მერე.

- აბა? - მსწრაფლ დაეთანხმა შალვა, - დასვენების რომაა, კი ბატონო, ვზივართ, მაგრამ

კულტურა რა შუაშია...

- კულტურა სულ სხვა რამე არის, - მოიწყინა ვასიკომ.

- ჭადრაკს ვთამაშობთ, ბატონო, აქ, ისე კი არაა ის... მიმოიხედეს, არავინ ჩანდა.

- პარკის ადლის დედა იყო, - მეყსეულად მიხვდა შალვა.

- რამ გამადედავა, ბატონო - თქვა ციდან ჩამოვარდნილმა იქაურრკინიგზელმა. იმავე

მერხზე იჯდა და უკიდურესობამდე გადაშლილ გაზეთს დაკვირვებით ჩაჩერებოდა,
არც აუწევია თავი, - აგერას, გაზეთსაც კი ვკითხულობთ. მშვენიერი და კარგად.

- რომელი კულტურა ჭადრაკის თამაშია, რაში გაგყვათ, თუ იცი, ძვირფასი დრო? -

ზომიერად აღელდა ვასიკო.

- აბა, არ ვარგანა ჭადრაკი? - კვლავაც თავაუღებლად იკითხა რკინიგზელმა, და

თავადვე იპასუხა: მოშაშეებმაც კი შემოიარეს მსოფლიო და იჯექით აგერ ამ ბაღში
თქვენ... - და ძმებს შიგ კაკალ გულში მოარტყა. - მაინც უფასოდაა და...

„ამისი წარმოსახვა რა ვთქვი... - მწარედ გაიფიქრა ვასიკომ, - ასეთებია,

ლიტერატურას თავისი ჭკუით წყალს რომ უყენებენ... ნაღდი ურჩევნიათ, გენაცვალე,
ნაღდი...“

- თუ შეიძლებოდეს, თავაზიანად ილაპარაკეთ, - გაუმკაცრდა რკინიგზელს გრიშა.

- რა ვთქვი ახლა მე მაინცდამაინც ისეთი, - არ დაიხია კაცმა. ანდა სად უნდა დაეხია,
ზურგიან მერხზე იჯდა, - კულტურაზე ჩამოვარდა ლაპარაკი, და, მოგახსენეთ მეც
ჩემი აზრი. კრიტიკა ადვილია, ბატონო, რას ჩააცივდით ამ ოხერ ძვირფას ჭადრაკს...
აბა თუ კაი და მაგარი ბიჭები ხართ, გაზეთი რატომ ვერ ახსენეთ აუგად?.. შეიცადა, -
გეტყვით, - მაღლა ასწია თითი, - კულტურული ცხოვრების ქრონიკებიცაა შით, და
იმიტომ.

- განვედ, ო, განვედ, - ჩაილაპარაკა შალვამ, მაგრამ კაცი არა ჰსცხებოდა: - ჭადრაკი არ

ვარგაო უიმე, უიმე, სულელი ყოფილა აბა ფედერაცია, ფიდემ რომ გაიგოს ეს,
გადაირევა მთლად, ჩემთან კიდევ არა უშავს და, უცხოსთან არ წამოგცდეთ ეს თორემ
მოგვეჭრება და ისაა ქართველებს მსოფლიოში თავი, კულტურა არ ვარგებულაო, რა
გაიგონა ჩემმა ყურებმა, რა გავიგონე, რა გავიგონე ეს, - და გაქრა.

ზღაპარი იყო...

ამოისუნთქეს და რადგან შეცბუნების ნალექი არ უნელდებოდათ, სიხალისის

მოპოვება სცადეს:

- როდის ჩამოვლენ ის ქალები?

- ზეგ, ზეგ ჩემო შალვა, - გამოცოცხლდა გრიშა, - მანამდე ალბათ დავბანაკდებით,

მივიხედოთ იმ სოფლად, მოვიხედოთ, მოვეწყოთ კოხტად, აბა მანამდე ტყუილად
რატომ უნდა გავაწვალოთ ქალები.

- აჰ, ქალების ტყუილად წვალება არ შეიძლება, - თქვა რკინიგზელმა, ისევ იქ არ

იჯდა, ოხერი?! - ქალი რომ ტყვილა გააწვალო, ისეთს გაწვალდები აქეთ...

- კაცო, შენ მოგზავნილი ხომ არ ხარ? - სუსხიანად დაეკითხა შალვა.

- აბა რა ვარ, - გაიკვირვა კაცმა, - თქვენ მარტო თქვენი თავი გგონიათ საჭირო? - და,
შეაპარა: - როგორ, ბატონო, თქვენი ამბისათვის სულ არ გჭირდებათ გაკვრითი
პერსონაჟი?

„უყურე ამას, რაღაცეები ამასაც სცოდნია,“ - კმაყოფილადაც კი გაიფიქრა ვასიკომ.

მაგრამ რკინიგზელი ისევ ზედმეტად გაუშინაურდათ - მერე რა, რომ ზღაპარ იყო,
ნამეტანი არც იქ ვარგა არაფერი:

- კაი ქალებია ის თქვენი ქალები?

აღშფოთებული გრიშა სანამ რაიმეს შეუძახებდა, მერხის მეორე კიდიდან შემოესმათ:

- კაი იქნებიან, აბა რატომ არ იქნებიან ვითომ კაი ქალები ამათი ქალები, ტანი ამათ
არ აკლიათ და ფეხი.

გაკვირვებულებმა მიიხედეს: მერხის იქითურა კიდეზე ადგილობრივი ძალებიდან

ვიღაც მეორე იჯდა, საყელოში ცხვირსახოცი ჩაეფინა, ფეხი არხეინად
გადაეკვანტილებინა ფეხზე, გვარიან მუცელზე ითამაშებდა ცალი ხელის თითებს,
მეორე - კეფაზე შემოედო, იყურებოდა წინ.

„გარემოცვაში ვართ,“ - გაიფიქრა გრიშამ.

- ნუ იცი შენ მასე ყველაფრის გადაჭრით თქმა, კოლია, - არ შეეპუა რკინიგზელი და

ძმებმა ახლა იმისკენ იქციეს პირი, - ვითომ ჯერ არ მომხდარიყოს ისეც, მშვენიერი
კარგი დედმამიშვილს გლახა ქალებთან რომ დაეჭიროს საქმე?

- სად გაგიგია მაინც...

- კიკოლამ რომ ქალი მოიყვანა - მოგწონს?

- რა უჭირს ვითომ...

- არაფერი უჭირს, არა? - დაანამუსა რკინიგზელმა, - შემომხედე თვალში.

ძმები ისე მალიმალ აბრუნებდნენ თავს, გეგონებოდათ, ის მერხი თანამედროვე

ჩოგბურთის კორტებზე იდგა.

- მიდი მერე და უთხარი პირში.

- მამასხარავებ, კოლია?

- რა გამასხარავება შენ გინდა, მასხარა ხარ ისეც...

- რაო, რააიო...

- რაო და რომ დაყვები ქვეყნის რკინიგზას ზემოთ, ქვემოთ და იქით...

და გრიშამ უცებ იაზრა - დააძრო ჯიბიდან სავარცხელი, გადატეხა შუაზე, ერთი

ნახევარი ერთისკენ მიაგდო და მეორე - ეგრეთ წოდებულ კოლიასაკენ; ამოიზარდა
მაგრამ რას ამოიზარდა მშვენიერი მთები... ჩამოეფარნენ ადგილობრივ ძალებს.

ახლა, ყოველთვის ნუ მათქმევინებთ, რომ ზღაპარ იყო...

- ბარაქალა, გრიშა, - მოუწონა საქციელი უფროსმა ძმამ, შალვამ, - ძალიან კარგი

ვქენით, რომ მოვითმინეთ და არ ავყევით.

- ხომ მოვილაპარაკეთ და, - ისე თქვა გრიშამ, ვითომც დიდი სიტყვის კაცი იყო, - აკი
დავთქვით რომ, მთელ ღონეს იმ სოფლისათვის შემოვინახავდით და რატომ უნდა
ავყოლოდით ვიღაც...

- ვიგინდარებს?! - სადღაც შორიდან მოისმა რკინიგზელის ხმა.

- ძნელი ხალხია, ძალიან ძნელი, - აღნიშნა შალვამ, - მაგრამ ვენაცვალე.

ძალიან პატარა სახედარმა კარგა მოზრდილი, სურსათის ტომრებით სავსე ურიკა
ჩამოატარა. საკვირველი ის იყო, არავინ მიერეკებოდა, ალბათ უპატრონოდაც
მოეხსენებოდა თავისი საქმე და გზა-კვალი. ისეთი პატარა იყო, ერთის შეხედვით
ჩოჩორი გეგონებოდათ, მაგრამ თვალებში ისეთი სევდა ედგა, მკაფიოდ ეტყობოდა,
ცხოვრების აქამდეც გრძელი და მოსაწყენი ბილიკები რომ ჰქონდა განვლილი.
მოსახვევი კი აბა რისი მოსახვევია, მიეფარა თვალს.

- ჯამბაზებს შემოვევლე და ვენაცვალე, უხხ, - მთელის ეშხით აღნიშნა შალვამ, - ეგენი

იყვნენ ჩვენთვის სანუკვარი კომედია დელ არტეს წინამორბედნი და საძირკველის
ჩამყრელნი და ახლა ჩვენც კი გვიდგას და გვათბობს იმათი შორეული სულის
ნაწილი, ხოლო ერთი რამ ყოველთვის, მუდამ უნდა გვახსოვდეს!

- რა...

- რომ ჯამბაზები თავისუფლები იყვნენ.

- ნამდვილად იცი? - მორიდებით დაეჭვდა გრიშა, - თავისუფლება არცთუ ისე ხშირი

ჩიტია...

- როგორ თუ ნამდვილად, - გაიკვირვა შალვამ, - აბა ტყუილად ვიკითხე იმოდენა

დამხმარე ლიტერატურა? სუყველაფერი წარმომიდგა და, მოდით, აბა თქვენც,
შეძლებისამებრ დაიძაბეთ და მეთერთმეტე საუკუნის იტალია წარმოიდგინეთ...
ცხოვრება მხოლოდ ახლა კი არა, მაშინაც დუღდა, ხოლო ქალაქის ფერადი გული
მთავარ მოედანზე ღონივრად ფეთქავდა, ფეთქდა, რადგან სწორედ იქ ტარდებოდა
დიდი ბაზრობა, და იქავ იყო ათასნაირი ქარვასლა-სახელოსნო, საიდანაც რომ
კაკუნის, ქლიბვა-ხერხვისა და შრიალის ხმა მრავალფეროვნად გამოდიოდა, იდგა
ზანზალაკების ერთი წკარუნი, დიდი ზარებიც -ჟღერდნენ, მაღალშადრევნიანი
აუზის ირგვლივ დაიარებოდნენ მოქალაქენი, სოფლელები და სასულიერო პირნი,
გლეხები თავიანთ ჩარდახიან ურმებთან იდგნენ და ცინცხალ ჭირნახულს
სთავაზობდნენ გამვლელ-გამომვლელთ, ჯერჯერობით სხვის, ჯერაც გაუყიდავ
პირუტყვს-მოჩვენებითი გულგრილობით უტრიალებდნენ მამაკაცები, ქალებიცა და
ქალწულებიც ერთნაირად სახეანთებულნი ჭვრეტდნენ ზღვისიქითიდან
ჩამოზიდულ სამკაულსა და ტანსაცმელს, კოხტა, მსუბუქი თასები პირთამდე
ივსებოდა და მძიმდებოდა ყოვლად უშაქრო ღვინით, სატკაცუნებლები იქაურობას
იკლებდნენ, სახეს ცივი წყლით იამებდა გალახული დამწყები ჯიბგირი, ვერ იყო
კარგ გუნებაზე, დიდგვაროვანის მორიგ მითითებას სულ ტყუილ-უბრალოდ
გაჰყვიროდა გულგრილად აღგზნებული ხელფასიანი მაცნე, აჰ, რია-რია და
ორომტრიალი იდგა ისეთი, გადასარევი, მაგრამ ერთგან სადმე ჩრდილიანში,
ყველაზე მეტი ხალხი ქუჩდებოდა, და სწორედ იქიდან მოისმოდა გულიანი სიცილი
და ბედნიერი შეძახილები, იქ, მოყვარული ხალხის წინაშე, თავისუფალი მაწანწალა -
თვით ჯამბაზი, გამოდიოდა.
შემაღლებულზე უყვარდა დგომა... ჯერ ეს ერთი რომ, უკეთ მოჩანდა, დაა, მეორეც,
ხელოვანთაგან გულის სიღრმეში ალბათ ყველამ იცის ღირსია ამაღლებისა თუ არა,
ჩვენი ჯამბაზიც კასრს, ან ცარიელა ყუთს რასმე შეირჩევდა და, კოხტად შედგებოდა
ზედ; ხალხის წინაშე ლაღი სიტყვისა და ქცევის კაცი - შვებად მოარული ჯამბაზი
იდგა, მოხდენილ სხეულზე მჭიდროდ შემოტმასნოდა ჭყეტელა სამოსი, ქუდში უცხო
ფრინველთა მბზინავი ფრთები გაერჭო, ზურგზე გიტარა ირიბად ჩამოეკიდნა,
მხარზედ კი პაწია მაიმუნი ეჯდა, რომელიც დიდის მონდომებით ემანჭებოდა
ხალხს. ჭეშმარიტ ჯამბაზს რთული მალაყებისა და ხტუნვა-თამაშის გარდა, სიმღერა,
ცეკვა და დაკვრაც აუცილებლად უნდა სცოდნოდა - მაშინ ჯერ კიდევ სრულიად
მარტოკინა იყო - და, რაც მთავარია - სიტყვა-პასუხი. იდგა იქ, კასრზე და ყოველნაირ
მოულოდნელობას სხარტად, მახვილგონივრულად პასუხობდა, გაუჭირდებოდა თუ
რა - თავისით ნიჭიერი იყო. სევდაც იცოდა: ბოლოს გიტარას გადმოიღებდა, მაიმუნს
ფეხზე მიიბამდა - მხარზე რაღა ემაიმუნებოდა, რადგან გიტარის თანხლებით
დამწუხრებული მღეროდა, თუ როგორ მოკვდა გმირი ჰექტორი.

- ვიინ? ჰექტორი?! - ძლიერ გამოცოცხლდა ვასიკო.

- აბა?! დამხმარე ლიტერატურაში წავიკითხე, რომ ერთი ჯამბაზი სიმღერით როგორც

კი მიადგებოდა იმ ადგილს, სადაც ჰექტორი იმქუსლიანმა უნდა მოჰკლას, თურმე
ერთი ვენეციელი თითო ოქროს უხდიდა ჯამბაზს მხოლოდ იმისთვის, რომ
შეეწყვიტა სიმღერა.

- ეს ვითომ, რატომ?

- რატომ და, გრიშა, ერთი დღით კიდევ რომ გაეხანგრძლივებინა ჰექტორის

სიცოცხლე... აი, ასე მძაფრად სჯეროდათ ჯამბაზის მონათხრობისა.

- შენ ხედავ, კაცო? მერე...

- მერედა, იქამდე იხადა თურმე ფული, სანამ მთლად ჯიბეგამოფხეკილი არ დარჩა.

აბაა, ჩემო ვასიკო...

- და ჰექტორიც... მოკვდა?

- კიდევ იტყვით, თანხა საჭირო არააო? - წამოიძახა გრიშამ.

- მაგას ვინ ამბობს... - უთხრა შალვამ და ისევ ვასილს მიუბრუნდა, - რაღაცა მკითხე?

- და ჰექტორიც-მეთქი... მოკვდა?

- იმ ვენეციელისთვის, კი.

- ვენაცვალე, ვენაცვალე! - ძლივს თავისებურად არ აღფრთოვანდა ვასიკო? -

მკითხველი, აი მესმის! - ბედნიერებას ვეღარ მალავდა: - სულ ჩემი გემოვნებისა არ
ყოფილა, კაცო? მთელ ჰომეროსში ჰექტორი ჩემი ყველაზე მეტად საყვარელი გმირია,
რადგან ოდისევსი კარგა გაქნილი და ცბიერი იყო, თავის დამცირებაც კოხტად
შეეძლო საჭიროების შემთხვევაში... აქილევსის გმირობებითაც არ ვარ მაინცდამაინც
გადარეული - შე კაი კაცო, თუ მშვენივრად იცი, რომ ქუსლის გარდა სხვაგან არსად
არაფერი წაგეკარება, გადაეშვები გულადურად, აბა რა იქნება, შუაგულ ომში... ახლა,
მე რომ მითხრან, გადახტი, ვასიკო, გენაცვალე, თერთმეტსართულიანიდან და
ნამდვილად არაფერი დაგიშავდება, საღსალამათი, ნარნარად დავეშვებიო, და თუ ის
მთქმელი ნაღდი სიტყვის კაცია, გადავხტები აბა რას ვიზამ და ხოხო, რა ვაჟკაცი
ვიქნები, ბიჭო?!. მერედა, იმ ცალ ქუსლსაც რომ ვერ მოუარა, ეს იყო საქმე? მაგრამ
ჰექტორის ცოდვამ უწია... თანაც გაქანებულ ომში ვიღაც ქალის გულისთვის აიღო და
გაიბუტა, წამოწვა სადღაც მხართეძოზე არხეინად, განზე. მაინცდამაინც პატროკლე
უნდა მოეკლათ, რომ განრისხებულიყო? იფ... პატროკლესათვის წავიდა თავიდან
ომში? არა, აჰ... თუ იბრძვი, გენაცვალე, იბრძოლე, რას მიჩერებიხარ და ინაწილებ
არჩევან-არადანზე სხვადასხვანაირი მონაცემების ქალებს... აი, ჰექტორი კი ჰექტორი,
- სიამაყით გაიბადრა კიდეც ვასიკო, - კანონიერი მეუღლის სანახავადაც კი ვერ
იცლიდა, ნამდვილი გმირი თუკი ვინმე იყო მთელ ტროას ომში, ვინ და, ვენაცვალე,
ჰექტორი! ქარაფშუტა ძმის ვნებიანობისა გამო მუდამ პატროკლეს, აქილევსის,
ოდისევსის, აგამემნონის კოტიკას სამართებელივით ალესილი ხმლის ქვეშ...

- კოტიკა ვიღაა... - დუნედ იკითხა გრიშამ.

- პარიკმახერია ჩემს გვერდით ერთი. იმას ვამბობდი, იმ ვეშაპების ხმლის ქვეშ

ჰქონდა ნიადაგ თავი, და ერთხელ, როგორც იქნა და მოიცალა და ცოლ-შვილს
დახედა, ისე იყო გადაღლილი, გატანჯული, სისხლსა და ტალახში ამოთხვრილი, ეს
მოხდენილი ვაჟკაცი ადამიანს აღარა ჰგავდა, და შვილი ხელში რომ აიტაცა, იმისმა
შემხედვარემ, შეძრწუნებისაგან იტირა ბავშვმა! რა ხასიათზე დადგებოდა?.. და
ყველაფერი ეს - სხვისი გულისთვის!

- სხვა არის ბიჭო, ძმა? - გაიკვირვა გრიშამ და მერე სიცელქემ დარია ხელი, - ახლა, მე
რომ ქალი მოვიტაცო და დიდი შეხლა-შემოხლა ატყდეს, ჩემთვის არ გამოიღებ
ხელს?

- შენ ქალს არასოდეს მოიტაცებ, - ცივად წარმოსთქვა ვასიკომ; ნაწყენი იყო,

აღფრთოვანება რომ გააწყვეტინეს,- ქალი ისეთი სულელია შენისთანას თავისით
გამოყვება.

ახლა გრიშა გაბრაზდა.

-როგორ თუ ჩემისთანას! როგორ გავიგოთ ეს...

- როგორც გენებოს, ისე გაიგე.

გრიშა აღელვებისაგან სულს ძლივს ითქვამდა:

- რა ძალიან მოგაქვს რომ მოგაქვს თავი! დიდი ამბავი, მკითხველი თუ ხარ... შენ რომ
ძალიან იპრანჭები, მწერალმა რაღა ქნას! ის თუ ვეფხვია, შენ კატა, კატა!

- ჯერ ეს ეგ ერთი, არ ვიპრანჭები, - მოულოდნელად დინჯად მიუგო ვასილმა, -

მეორეც ის რომ, მწერალი ძალიან ბევრნაირად სხვადასხვანაირია, და, მესამეც რომ,
მკითხველთა წრიდანაა მუდამ გამოსული კარგი მწერალი, და რაგინდ დიდი ვეფხვი
დაადგეს, ვეფხვზე მაინც ამბობენ, კატის ოჯახიდანააო, დიახ. - შეიცადა, - ხოლო
ტროას ყველაზე ცნობილი გმირებიდან, აგამემნონიც, რბილად რომ ვთქვათ, ვერ იყო
უბიწო კაცი.

გრიშა დაიბნა, და მერე ისიც შორეული აქილევსივით გაიბუტა ქალის გულისათვის.

- შენი ჭირიმე, ვასიკო, - გაბადრულიყო შალვა, - სწორედ შენთვისაა ზედგამოჭრილი

კომედია დელ არტეს ოთხი მთავარი როლიდან ერთ-ერთი ყველაზე ძნელი. რომელი
და, - სწავლული, ანუ დოქტორი. მართალია, შენც იმასავით სასაცილოდ უნდა
აურიო ერთმანეთში ძირითადად ჰუმანიტარული ცოდნის ნაფლეთები, და
ათასგვარი სიშტერეებიც უნდა იძახო, მაგრამ ამას მაინც კარგი განათლება უნდა,
სწორედ ისეთი, შენ რომ თავისუფლად მოგეძევება. თამამად ვამბობ: გამოდგები, კი,
და შენიც დიდადა მჯერა, ჩემო გრიგოლ, მაგრამ გამაჩერეთ, გამაჩერეთ, ისედაც
ძალიან შევტოპე ახლა, კარგია, კმარა, აკი დაგპირდით რომ, იმ სოფლამდე ჩვენს
მომავალ საქმიანობაზე კრინტს არ დავძრავდი, დღევანდელი დღე აქ გავატაროთ
როგორმე, ხვალ კი უთენია დავადგებით გზას, გათენებისას უნდა შევიდეთ იმ
სოფლად, რომელიც მოგვეწონება და იქ დავბანაკდეთ, ხოლო წარმოდგენები
მეზობელ სოფლად უნდა გავმართოთ, რადგან - მაყურებელთა გვერდით თუ
დაიძინებ, გაიღვიძებ და სმა-ჭამას მოჰყვები, შეგიშინაურდება და შენსას აღარაფერს,
განსაკუთრებით კი ხელოვნებას აღარ დაგიჯერებენ, რა ვქნა, ასეა ხალხი მოწყობილი,
გენაცვალე. ჯერჯერობით კი ნებისყოფიანად ჩავიკმინდოთ ხმა, ვისხდეთ წყნარად აქ
და ამ საწყისი მიდამოთი დავტკბეთ და აკლიმატიზაცია რა ქართულია, შეგუება
გავიაროთ.

... ავიღოთ საქართველო, კერძოდ, მისი საჩხერე, მოდი - ვნახოთ იქაური ბაღი,
ჩავდგათ მერხი შიგ, დავსვათ ზედ სამივე ძმა კეჟერაძე და ვიყოთ პატარა ხანს ასე.

აი, ხომ წყნარად ყოფნა დათქვეს, არა? მაგრამ კაცი ბჭობდა, ღმერთს ეღიმებოდაო...
დაუდგრომელი გრიშას გამოისობით, შემდეგნაირი ამბავი ჩატარდა და მოხდა:

ხომ არც ერთი არ იყო დიდი დალაგებული, მაგრამ გრიშა მაინც, უფრო კვიმატი
გახლდათ. თან, ვითარებაცა და შემთხვევითობაც რომ უნებლიე დანაშაულისკენ
უბიძგებდა და ხელს უწყობდა? დაიხედა და, რას ხედავს - შურდული, კაცო. ეგერ ე,
იქვე, ფეხებთან არ გდია? გაეხარდა გრიშას, ბალღობა გაახსენდა, აუჩქროლდა გული,
დასწვდა შურდულს, შეათვალიერა - წესრიგზე იყო. მიმოიხედა, კონსერვის ცარიელა
ქილას რა გამოლევს კულტურის პარკში, ხელად მოიძია გრიშამ ერთ-ერთი, კერძოდ -
 fb.com/groups/ellib
ნაშპროტალი და დადო კიდეც სამიზნედ ღობეზე. ძევს გაღმით ცარიელა ქილა, დგას
გამოღმით გრიშა, შუაში არც მდინარე ჩაუდით და არც არაფერი, მხოლოდ სუფთა
ჰაერია, გაჰკრა გრიშამ შურდული, მოარტყა კოხტად მიზანს, აისრულა საწადელი,
ღობის იქით გაადენინა ცარიელა ქილას ბლუმპ-ი. გაეხარდა გრიშას წარმატება,
გათამამდა, მოიძია ახლა უფრო რთული სამიზნე - პენიცილინის პაწაწკინტელა
ბოთლი, დადგა ისიც ღობეზე, გაჰკრა შურდული მეორედ და, არ ააცილა? ეწყინა
გრიშას წარუმატებლობა, მაგრამ რისი გრიშა იყო, იხტიბარი არ გაიტეხა, კენჭის
მცირეწონიანობას გადააბრალა ყველაფერი, შეირჩია თავისი მოსაწონი ქვა, მოათავსა
კუთვნილ ალაგას, ძმებიც გაფაციცებით შესცქეროდნენ, გაჰკრა ღონივრად გრიშამ
მესამედაც შურდული და, აცდენას ვიღა დაეძებდა - არ ჩაამტვრია რომელიღაც
დაწინაურებული დევის ორსართულიანი სახლის ბროლის შუშა?

აი, ხო ერთმა ძმამ დააშავა, არა? მაგრამ სამივენი ისე გარბოდნენ როო? - ქუსლებს
სულ ზურგჩანთაზე იბრაგუნებდნენ. მსწრაფლ გადაირბინეს საჩხერის მიმზიდველი
სანახები, გადაასწრეს ჭიათურისაკენ კუსავით მფრინავ სარაიცენტრთაშორისა
ტროლეიბუსს, დროდადრო შიშით იხედებოდნენ, ვაითუ დევი მოგვდევსო; დევიც
ემზადებოდა, რაღა: ჩაიცვა კარგი სპორტული ფეხსაცმელები, ჩაისხა შიგ ბენზინი
ერთში ცოტათი მეტი, რადგან იმ ფეხით ცოტათი ჰკოჭლობდა; დახვეტა, რაც კი რამ
ჯარიმის ქვითრები და სასტიკი გამათრახების ორდერები ჰქონდა; ახალი ნასაუზმევი
გახლდათ და ბარე ეზარებოდა კიდეც დევნა, მაგრამ დევი აბა რისი დევია, რა შვილი
იყო ვინმესთვის რამე შეერჩინა? თანაც იურიდიულად მართალი გახლდათ,
შეისუნთქა ღიპი, ძლივას მოიკაკვა და გამოაჩოჩა ტახტქვეშ საიდუმლოდ შენახული
მფრინავი ხალიჩა, წვალებით გაიმართა და სიზარმაცემ დარია ხელი, მაგრამ
დამსხვრეული შუშა რომ დაინახა დევურად გაბრაზდა ისევ, გაიწია ღონივრად,
გამოაღო წითელი როიალის თავსახურავებით აწყობილი ჭერამდე კარი, მაგრამ
შემოევლო თავთ ძმების მფართველი ანგელოზი, აბა რომელი მოსაფერებელი ის
დევი გვყვანდა მაგრამ მოეფერა, დაუყვავა: აბა რათ გინდა, გენაცვალე რო დაედევნო,
გაუშვი, გენაცვალე, წავიდნენ თავიანთ გზაზე, ამ რაღაცა ერთი შუშის გულისთვის
უნდა შეჰ-სწუხდეო? ხომ დამიჯერებ, ჩემი ბიჭი, დაეხსენ მაგ საქმეს, ბენზინის ფული
უფრო მეტი დაგიჯდებაო. ის მე ვიცი, რაც დამიჯდებაო, გაიფიქრა დევმა, იმათ
ყველაფერს ერთი-ათად ვაზღვევინებო, თქმით კი ასე თქვა: მაშ რად დამჩაგრეს,
რათა, უსამართლობას ვერ ვიტან, მაჟრიალებს, სამართლიანი ვაარო. სამართლიანი
კი არა, ქოფაკზედ ავი და ძუნწზე წუწკი იყო, დაავლო კეტს ხელი, დახვავდა იმ
თავის ხალიჩაზე და აბაა, ჰაო- კინაღამ დასძახა კიდეც და ვაი და ვუი პატარა ხანში
იმ ჩვენი ძმების ბრალი, მაგრამ, ბედად, ცა მოიღრუბლა, წარბი შეიკრა, შავი
ღრუბლების ზეწარი გადაიფარა, დაიქუხა, დაიგრიალა, გააგრიალ-გამოაგრიალა
თავისი რკინის ბურთები ცაზე და, კოკისპირულად დაუშვა წვიმამ. მოიქექა
კინკრიხო დევმა, დაეზარა ფრენა იმ თავსხმაში, ვერ იყო მაინცდამაინც საფრენოსნო
ამინდი, მთქნარებაც მოუვიდა, დაუზარელი კი ვაარ, მაგრამ ერთ შუშას ხომ ვერ
გადავყვები, ერთი შუშის ოხერი პატრონი ჩემი მტრის სუყველაფერიცაო,
აბდაუბდად გაიფიქრა, თქმით კი ასე თქვა: კეთილი ვაარო, შებრუნდა უცხოდ
ძვირფას, მაგრამ თავისი გემოვნებით მორთულ კაბინეტში, გაგორდა ეს ქართული
დევი რუმინულ ტახტზე და მაშინვე ისეთი ხვრინვა ამოუშვა, რომ თავთით
დადებული საამაყო წიგნი - ცრურაინდ ვაშალომიას მეოთხე ტომი პირველსავე
მიხვრინვით №439 გვერდზე გადაშალა.

ძმებმა კი ამეებისა არა უწყოდნენ რა, კისრისტეხით დაეშვნენ დაღმართში, ეს

შედარებით ადვილი იყო - დიდი ზურგჩანთა ბეჭებზე აწვებოდათ და
მიარბენინებდათ, გაივაკეს მერე, გადაუსწრეს თავსხმაში ჩაფიქრებულად მიმავალ
ბეჩავ კიკოლის, გადასერეს მეორე რაიცენტრი - მრეწველობისათვის სასარგებლო
წიაღისეულით ცნობილი ჭიათურა და გააკვირვეს ქუჩა-ქუჩად აივნებქვეშ წვიმას
თავშეფარებული რამდენიმე ათეული ჭიათურელი, აედევნენ მერე ნავარძეთისკენ
ამავალ მტრისას იმისთანა აღმართს, ქოშინ-ქოშინით ააღწიეს მაღლა, მაგრამ
აღმართი არა ცხრებოდა, კაცხისკენ ისევ გამძაფრდა, თანაც ტალახში უწიათ
სრბოლამ, რადგან დიდი გაბრაზებული ბრონტოზავრი სულ ხრიალ-ხრიალით
თხრიდა მიწას და გზაზე აპნევდა, მაგრამ რა შეაჩერებდა ძმებს, ექსკავატორის
სათვალიერებლად კი არა, კაცხის სვეტის ხვილვისთვისაც არ ეცალათ, თვით
შალვამაც კი მხოლოდ გაკვრით ააყოლა თვალი, გადაუხვიეს მერე მარჯვნივ, სწორზე
სირბილით პატარათი მოითქვეს სული, და, ისევ აღმართი არ წამოიწყო? მაგრამ
შეუპოვარი იყო შალვა და პირადი მაგალითით ძალას მატებდა ხვითოსავით ძმებს,
შეისუნთქეს ერთიც და ჩამოიტოვეს აღმართში სულ ცახ-ცახ-ხროტინით ამავალი
სველი ავტობუსი, კვლავაც და კვლავაც აიჭრნენ მაღლა და უბრალო, განბანილი,
წვიმაში მორჩილად მდგარი მშობლიურივით სოფლის დანახვაზე მოეცათ გული, და
რატომღაც პირველსავე არა და, მეორე მოსახლის ჭიშკარში შეცვივდნენ, სწრაფი
ნაკვალევი დატოვეს პაწია მოლზე, კიბეზე აცვივდნენ და აუტეხეს წიფლის კარს
ერთი რახარუხი.

გამოიხედა მასპინძელმა, კარგა დაბნეული ჩანდა, ბატის ფრთა შერჩენოდა მარჯვენა

ხელში. სალამ-გამარჯობის თქმაც კი დაავიწყდა ორსავე მხარეს, რა იყო, რა მოხდაო,
იმან, ჰარიქა, დევი მოგვდევს და ვერ შეგვიფარებო? - ამათ. ვინაო? - იმან. დევი,
დევიო, ამათ. კი ბატონო, მობრძანდით, მაგრამ დევს რა უნდა ჩვენს დროში, მეოცე
საუკუნის ბოლო მეოთხედშიო, გაკვირვებულმა, იმან. ოო, ეგრე ვიძახოთ და რომ
ამოგვჭამენ მთლად, მერე დავრწმუნდებით ყველანიო, შალვამ. მობრძანდით
ბატონო, მოითქვით სულიო, იმან. ამ ჩვენმა ძმებმაც აიღეს და შევიდნენ, დადგნენ
ოთახის შუაგულში, შემოივლეს ირგვლივ გუბეები, შეათვალიერეს კარ-ფანჯარა,
კედლები, ჭერი, სწორედ საიმათო ჩანდა სახლი - ხისა, უბრალო, დალოცვილი,
ძველი. ამასობაში მასპინძელმაც თავისი ქნა - მაგიდაზე გაშლილი რაღაც ნაწერები
შეაქუჩა, გაზეთი სწრაფად გადააფარა და ბატის ფრთაც ქვეშით მოაყოლა.

მერედა გაახსენდა წესი და ადათი:

-გამარჯობათ, ჩემო ბატონო, - წარმოსთქვა შალვამ. - ხომ ვერ გაგვათევინებდით აქ?

- გაგიმარჯოთ, მაგრამ მარტო ვარ მე აქ და...

- ძალიანაც კარგი. რამდენოთახიანია, პატივცემულო, ეს თქვენი ბინა?

- ორიანია.

- მთლად უკეთესი. მაშინ, მოგვაქირავეთ ერთი ოთახი, ძალიანა გთხოვთ, რა იქნება?!.

- ქირა რად მინდა, პატივცემულო, მაგრამ ერთი ხელი ლოგინი მაქვს ჩემთვის მარტო,
დროებითა ვარ.

- მაგისი დარდი ნუ გექნებათ, ზეწრებიანი საძილე ტომრებით ვართ წამოსული.

- მობრძანდით ბატონო.

შალვამ ზურგჩანთა მძიმედ ჩამოდო და თქვა:

- კეთილი იყოს ჩვენი ფეხი.

- იახშიოლ...ეე, - მადლობთ.

- ახლა, ნამეტანი კი მოგვდის, მაგრამ, ჩვენც ჩვენდათავად ორ სტუმარს ველით, და

იმათ დავაბინავებთ თქვენგან ასე კეთილად ბოძებულ ოთახში და, ჩვენ აივანზეც კი
მოვთავსდებით.

- რა საკადრისია, ყველანი მოვთავსდებით როგორმე.

- არა, გენაცვალე, ქალები არიან, რადგან თვალის სეირისათვის კომედია დელ არტეს
მიმზიდველობაც უნდა ახლდეს და თანაც ერთი მანდილოსანი კარგად დადის
თოკზე.

მასპინძელმა თუმცა ვერაფერი გაიგო, ზრდილობისათვის მაინც თქვა:

-აა.

გაეცნენ მერე ერთურთს, ჩამოყაჭეს თავ-თავიანთი მონაცემები.

ქორს შეუყვარდა ქოროლი,

უთხრა, ჩემი ხარ ტოროლი... -

გახსოვთ?

იმათი მასპინძელი გვარად თურმე ჯაში იყო და გაიოზ ერქვა.

მოუვიდა დასვენების რიგი, სწორედ იმხანად შვებულებობდა იგი.

5
ზედიზედ გათენდა კიდენ სამი მშვიდობის დილა.

რაღაცები მოხდა:

ჯერ ის იყო და, მხოლოდ ერთი ქალი ჩამოუვიდათ: გრიშა ადრე ადგომასთან თუმც
ძალიან უკაცრავად იყო, სხვა რა გზა ჰქონდა - კეთილინება და უთენია დახვდა
რაიცენტრ ჭიათურის ქებულ სადგურზე, იმან კი დაქალისგან არაბერძნულად აი
ასეთი ცუდი უსტარი გადასცა: „სიმაღლის შიში გამიჩნდა, თოკზე ვეღარ ვიმუშავებ,
არტისტობის მერე ვერც გამყიდველად და დამლაგებლად ვიმუშავებ, შენ მაინც არ
იყავი ჩემი შემრთველი, არამედ ავიღე და ფულიანს გავყევი, სიყვარული არ არის, კ--
---ა.“ თავმოყვარეობაშელახულმა გრიშამ მეორე ქალიც გაუშვა - მარტოს აქ რა გინდა,
ცოდო ხარო; ერთ-ერთ მიჯნურდაკარგულს, ჯერ ისე ეგონა, ცას და ქვეყანას
მიმოდალეწდა, მაგრამ ავტობუსში, ნავარძეთთან, უკვე „მოხევის ქალო თინაო“-ს
ღიღინებდა. ცოტათი შალვას რიდი ჰქონდა, დანაპირები რომ ვერ შეუსრულა, მაგრამ
შალვამ - ძალიანაც კარგი, ქალებით შეღავათი სულაც არ გვჭირდებაო. ასე ტყუილ-
უბრალოდ და დაუნანებლად აწოწიალეს მატარებლით დედაქალაქიდან
რაიცენტრამდე ის ერთი-ერთგული ქალი.

ეეეს-ერთი.

მეორეც ის რომ, იმ ორღობეში ხშირად აივლ-ჩაივლიდა კიკოლი, ოღონდ იერს

ძლიერ იცვლიდა. სხედან, ვთქვათ, ეს ჩვენი ძმები აივანზე გაიოზ ჯაშიანა, და შალვა
თან ჰყვება და თან მოძრაობით ანსახიერებს, თუ როგორი იყო კომედია დელ არტეს
ერთ-ერთი მთავარი გმირის - პანტალონეს იერსახე და ნიშანდობლიობანი - თურმე
ქვრივი პანტალონე მეთექვსმეტე საუკუნის იტალიელია, ხანშიშესული ძუნწი
ვაჭარი, ვენეციურ კილოკავზე საუბრობს; წყალშეყენებულია: კოჭლობს, ხვნეშის,
სურდოიანია, ახველებს, აცემინებს, ბუზღუნაა, წუწუნაა, წელკავიანი, მაგრამ
ქალების მუსუსი გახლავთ, იზაბელლებს, კოლომბინებსა და ჯერალდინებს სულ
კუდში დასდევს, და საქორწინოდ ემზადება. დიდად ყოფილა თავდაჯერებული,
მაგრამ ყოველთვის ბითურდებოდა. ძირითადად, ქალებისა გამო, რადგან იმას
ძალიან კი მოსწონდა ქალები, მაგრამ ქალებს არ მოსწონდათ იგი, მაგრამ პანტალონე
თავისას არ იშლიდა, მაგრამ ბოლოს გაქნილი მსახურები მშრალზე დასვამდნენ
ხოლმე, მაგრამ პანტალონე მაინც ვითომ დარდიმანდობდა - წითელი პერანგი ეცვა,
ჩაჩიც წითელი ეხურა, წითელივე პანტალონებიანი, დაგრეხილი ფეხები ყვითელ
დიდბალთიან ფოსტლებში წაეყო, და შავი მოსასხამი ვითომ ყოჩაღად მოეგდო
მხარზე... ჰყვება ამას შალვა და, გაიხედავენ, რასა ხედავენ:

მოდის ორღობეში ჩვენი კიკოლი, ძლიერ დაღვრემილია, ძლიერ. გადაუდგებოდნენ

კეთილ-ყაჩაღებივით ეს ჩვენი ძმები გზაზედ, რა იყო, კიკოლი, რად
დაღონებულხარო, ამათ. ის დრო სჯობდაო, კიკოლიმ, მიწაში იცქირებოდა, რომელი
დროო, ამათ. რომელი და ერთხელ ჩვენს სოფელში დიდი შიმშილობა ჩამოვარდა,
არც პური მოვიდა, არც ვაზმა მოიბა მარცვალი და, არც ხეს გამოუღია ყვავილიო,
იმან. მერედა, ის დრო რითა სჯობდაო, ამათ. რითა და მაშინ ერთმანეთი
გვეცოდებოდაო. იმან. ხოლო ახლაო? - ამათ. ახლაო, კიკოლიმ, ერთიმეორისა
გვშუურსო. თქვა ასე კიკოლიმ და განაგრძო ორღობეში თავისი ნაღვლიანი სვლა,
ჩაფიქრებულნი დასტოვა ძმები.

მაგრამ შალვას რა შეაჩერებდა. იგი ჰყვებოდა, თუ როგორი იყო კომედია დელ არტეს
კიდევ ერთ-ერთი გმირი, სწავლულ-იურისტი დოქტორი გრაციანო.

რაღა თქმა უნდა, ბოლონიელი გახლდათ, რადგან ბოლონიური უნივერსიტეტი

უძველესი იყო ევროპაში, ხოლო იქაურ იურისტებს საქვეყნოდ გაუგდიათ სახელი
იმით, რომ ძველი რომაული კანონმდებლობანი მოხერხებულად გადაუკეთებიათ და
შეუხამებიათ შუა საუკუნეებისათვის. მაგრამ მერე, როგორც ხდება ხოლმე, დრო და
ვითარება შეცვლილა და ამ იურისტებს თანდათან დაუკარგავთ ცხოვრებასთან
კავშირი, გასწყვეტიათ სასიცოცხლო ძაფი, გამოუსადეგარნი გამხდარან და
მეთექვსმეტე საუკუნეში ძველი დიდების მკრთალი ნატამალიღა შერჩენიათ, მაგრამ
იხტიბარს მაინც არ იტეხდნენ და მოაზროვნეებად დააბიჯებდნენ ხალხში. ხალხიც
იტანდათ, ხალხი რაღას არ იტანს, მაგრამ ჩუმ-ჩუმად ეცინებოდათ, რადგან
ხელმოცარული დოქტორები წამდაუწუმ სისულელეებს აფრქვევდნენ თავზე,
ყლურწვაც ჰყვარებიათ და თუმცა რაღაცები ბლომად იცოდნენ, ყოვლად
უთავბოლოდ აკაკანებდნენ მოუწესრიგებელ ცნებებსა და სიბრძნეებს. მოდის,
ვთქვათ ბოლონიელი დოქტორი ვენეციაში და მჭახე, ბოლონიური კილოკავით
ამდაგვარ ცოდნას ამჟღავნებს: „ფლორენცია დედაქალაქია ტოსკანისა, ტოსკანაში
შეიქმნა მჭერმეტყველება, ხოლო მჭერმეტყველების მეფე ციცერონი იყო, ციცერონი
რომში სენატორობდა, რომს თორმეტი კეისარი ჰყავდა, თორმეტივე თვეა
წელიწადში, წელიწადი კი, თავის მხრივ, ოთხად იყოფა, ოთხია აგრეთვე ბუნების
სტიქია: ჰაერი, წყალი, ცეცხლი და მიწა, რომელსაც ხარების მეშვეობით ხნავენ,
ხარებს აქვთ აგრეთვე ტყავი, ტყავისაგან კი ფეხსაცმელები იკერება, რომელთაც
ფეხზე ვიცვამთ, ფეხები სიარულისთვისაა საჭირო, სიარულისას წავფორხილდი და
მოვედი აქ, რათა მოგესალმოთ, - გამარჯობათ.“

ჰეი-ჰეე, გრაციანო... დოქტორი თურმე მხოლოდ ერთ კაცთან ამხანაგობდა, თუკი

ამას ამხანაგობა ერქვა: ისა და პანტალონე ერთიმეორეს ვითომ ქალების შოვნაში
ეხმარებოდნენ, მაგრამ ჩუმ-ჩუმად ერთმანეთს ატყუებდნენ და ბოლოს სხვათა,
ძირითადად საკუთარი მსახურების წყალობით, ორთავენი მშრალზე, ანუ პუპლუცზე
რჩებოდნენ. მაგრამ დოქტორი გრაციანო იხტიბარს მაინც არ იტეხდა, ისევ
დაიარებოდა მოკირწყლულ ქუჩა-ქუჩად, შავად სჩვეოდა ჩაცმა: შავი კურტაკი ეცვა,
შავივე მაღალყელიანი წინდები, შავი პანტალონები, იმდროინდელი უზარმაზარი,
ჭვარტლისფერი ქუდი ჩამოეკოსებინა და, რაც მთავარია, სწავლულის კუპრისფერი
მანტიით მოჰქონდა თავი; ახლახან გაბითურებული, მაინც მხნედ გამოვიდოდა
ქუჩაში, ამაყად შეივლიდა სადმე, გადაჰკრავდა ერთ-ორ შუშას და,
ცხვირაწითლებული ჰყვებოდა: „ჰერკულესი რომ არა, ტყუილია, ისე ვერაფრით
აიღებდნენ ტროას, ტროაში ხეოფსის პირამიდებს აგებდნენ ხისცხენიანი მაჰარაჯები,
ხოლო იმათ კი ფადიშაჰად კეისარი ეჯდათ, ხოლო როდესაც კეისარი დაუნდობლად
განგმირეს, მისი უკანასკნელი სიტყვები იყო: შენც, თეზევს?“ უამბობს ძმებს და
გაიოზ ჯაშს ამაებს შალვა და, გაიხედავენ, რასა ხედავენ:

მოდის ბეჩავი კიკოლი ორღობეში, საბრალოს, გული ამოსჯდომია და ტირის, ტირის,

ისეა გულამოსკვნილ-ცრემლთაღვრით დაოსებული, შიგადაშიგ დუნედ თუ წაიშენს
თავ-პირში ხელს... გადაუდგნენ ეს ჩვენი ძმები გზაზედ, რა იყო, შე ბეჩავო, რა
მოგსვლიაო, ამათ. მეტი რაღა უნდა მომსვლოდა, თავი დავკარგეო, იმან. აბა, შე კარგი
დედ-მამის შვილო, მხრებზე რომ გადევს, ის რაღააო, ამათ. ესაო, მარტო ჩარჩოაო,
იმან. შეებრალათ ძმებს, გადაუსვეს ჩარჩოზე ხელი, იტირე შე ბეჩავო, ეგება გულზედ
მოგეშვასო. დგას ესრერიგად კიკოლი და ტირის. აუჩუყდათ ამ ჩვენ ძმებსაც კეთილი
გული, მოაწვათ იმათაც მარგალიტივით ცრემლი, გაუდექ, გაუდექ ისევ გზას,
კიკოლი, ეგებ შენს ბედს შენც ეწიოო. ვითომო? - იმან, მოიწმინდა მჯიღით
ცრემლები, დაადგა თავქვეს.

ამასობაში დროგამოჩხრეკილი გაიოზ ჯაში აივანზედ ძალიან თავაწეული იდგა და

ბულბულა სიტყვებს ერთიმეორეს უტოლებდა. ჩამოჯდებოდა საწყლად მერე,
რადგანაც შალვა აღფრთოვანებული განაგრძობდა, რომ მსახურები - ეს კომედია
დელ არტეს სული და გულია. ორივენი სოფლიდან იყვნენ, კერძოდ პროვინცია
ბერგამოდან და საშოვარზე ჩამოსულებს, ვენეციელები დიდის ათვალწუნებით
უყურებდნენ, რადგან, ქალაქის აზრით, სოფლელი თუ სულელია, ხომ მთლად
ყეყეჩია და თუ ჭკვიანი, მაშინ - ქურდი, თაღლითი და გაიძვერა. „ჩვენში დარჩეს და, -
ხმას დაუწია და ისე გააწყვეტინა კეთილმა გრიშამ, - ცოტათი ალბათ მართლა ასე...
მაშინაც იყო“, შალვა კი განაგრძობდა, რომ თურმე, საკვირველია, მაგრამ მთიდან
ჩამოსული ბერგამოელები საზრიანები ყოფილან, ბარელები კი - მთლად
ჩურჩუტები, მაშინ, როდესაც მთელ რიგ ქვეყნებში აშკარად პირიქითაა, ხმ. და
უეცრად ღიმილმოფენილმა განაცხადა, რომ მთიელ ბერგამოელს თურმე სახელად
ბრიგელა ერქვა. დიდი მსხვილმანი ონავარი და ფრიად გაქნილი ყოფილა დიდად-
ბრიგელა თავს მუდამ ისე მიიჩნევს, თითქოს საბრძოლო ავანპოსტზე
მთავარსარდლად იმყოფებოდეს, მიიჩნია რომ, უიმისოდ არაფერი არ უნდა მოხდეს -
ყველგან ცხვირსა ჰყოფს, ძალიან გრძელი ენა აბია, თავის გატლეკილობას იმით
ხსნის, ვითომ მამამისი მუნჯი იყო და მას უანდერძა თავისი გამოუყენებელი
შესაძლებლობანი; დიდის დამნაშავეობის გრძნობით და ვითომც გულწრფელი
მონანიებით აიტანს გაწკეპვლას, მაგრამ ამას სამუდამოდ ჩაიმარხავს გულში, და არ
შეიძლება, სამაგიეროს გადახდა რამენაირად არ მოახერხოს; თუკი ჭორების დაყრა, ან
არეულ-დარეულობისა და რია-რიას ატეხაა საჭირო, ამას ბრიგელაზე უკეთ ვერავინ
ახერხებს; პატრონს ფცქვნის, ქალებთან - არხეინი ყბედია, მოხუცთან - თავხედი,
მშიშარას თუ წააწყდება, არავინაა ბრიგელასავით გულადი, მამაცს კი ფეხქვეშ ეგება
და თავის სამსახურს სთავაზობს. თავი ყოველნაირი სიანცითა აქვს გამოტენილი, არც
ღმერთისა სწამს და არც სატანის, რაღა თქმა უნდა, უყვარს ოქრო, ღვინო, ქალები და,
ოხერს, გიტარაზე დაკვრაც ემარჯვება. განსაკუთრებით ბაზრობაზე უყვარს წანწალი,
ხამი ტილოს თეთრ შარვალ-პერანგში გამოეწყობა, ქამარზე ქისა ჰკიდია, და
ნებისმიერ გამყიდველს სულერთია-რა საქონელზე ყოვლად უმიზნოდ ევაჭრება,
ემასლაათება, ნელინელ უფრო და უფრო ამასხარავებს და გულში ხითხითებს -
ებაზრება, რაღა, და მეორენაირ მსახურს, ბრიყვ არლეკინსაც თან დააპროწიალებს,
რადგან სადმე კოვზი ნაცარში თუ ჩაუვარდება, თუ გაამჟღავნებენ და მის ირგვლივ
მრისხანე აურზაური ატყდება, მაშინვე თავის ნაცვლად საბრალო არლეკინს
ჩაჩურთავს აყალმაყალს და დაკა-დაკაში, თვითონ კი განზე გადგება და შორიდან
იცინის, იცინის, კვდება სიცილით ის ფინთი. მოწყენილობას ვერ იტანს, თუ სხვა
საქმე და თავშესაქცევი არა აქვს რა, იპოვის სადმე დოქტორს და, თვალთმაქცურად
აღელვებული ეკითხება ქვეყნისა თუ ბუნების იდუმალების არსზე, აღაფრთოვანებს,
აამჭერმეტყველებს და თვითონ კი წამოწვება მხარ-თეძოზე და თავისთვის კისკისებს.
თუ პანტალონეს მსახურია, ხან ჩაჩს დაუმალავს, ხანაც სათვალეს, ხან ლოგინს
უსველებს, ხანაც ნამცხვარში წიწაკას შეუპარებს და, მოკლედ, მტრისას და
მაწყევარისას ასეთი მსახური. გაკვირვებული გაიოზ ჯაში, რომელსაც რომ სულ სხვა
სფეროებში აქვს საქმე, პირდაღებული მისჩერებია ღიმილმორეულ ძმებს, ვერაფერს
ხედავს აქ სასაცილოს, და თავისი დაბნეულობა რომ დაამარცხოს ხალიბის
რვალივით შეკირულ სიტყვებს იხსენებს და, შიგ გულში ჩუმად, მაგრამ მტკიცედ
იმეორებს:

ქორს შეუყვარდა ქოროლი,

უთხრა, ჩემი ხარ ტოროლი...

და გამარჯვებული გადახედავს ძმებს, მაგრამ ამჯერად ისინი დაბნეულან, ახლა

ისინი იყურებიან პირდაბჩენილნი სადღაც და თვალდაჭყეტილთა მზერას
დაბინდულ თვალს გააყოლებს გაიოზ ჯაში, შეკრთება; და, ოთხივენი, რასა ჰხედავენ:
მოდის ეს ჩვენი ყოფილი ბეჩავი კიკოლა ზედ სოფლის შუა გზაზედა, წოდება აზის
მხარზედა, გაზულუქებულია, გაზულუქებული რომ, ავ თვალსაც კი დაენახვება,
ძრიალ უცნაურად აცვია. ჩოხა-ახალუხზედ ევროპული ფრაკი თუ რაღაცა ჰქვია, ის
წამოუსხამს, თავზედ მბზინავი ცილინდრი ადევს, თითებზედ ბეჭდები წამოუცვამს
ისეთი, შუადღის მარსკვლავები გეგონება, ყოველი ამაყი ნაბიჯის გადმოდგმისას
ჯიბეში ოქროები უჟღარუნებენ, მარგალიტებით მოოჭვილი ხელჯოხი სულ
ტყუილად უჭირავს, არცა ჰკოჭლობს და არც არაფერი; ფეხებზედ აზიაცკები
ულაპლაპებს, მუცელზედ ღიპი უთიმთიმებს, ყელზედ-ღაბაბი, მოსდევენ მარდი
მსახურები, მოაქვთ ავეჯი, ვერცხლეული, ნატვრის სუფრა, აგარაკი, ბროლი, რამე,
საქონელს მოდენიან; გადმოხედა კიკოლმა ამ ჩვენს ძმებს, და ცნობით ალბათ იცნო,
რადგან ოდნავ ასწივ-დასწია ჯმუხი წარბები, მაგრამ ეს ეგება რაღაც სხვა ნიშანიც იყო
- საიდანღაც მაშინვე მოურბენინეს ცქვიტმა მსახურებმა ოქროს ბარძიმით რაღაცა
თეთრი, აეგ, რააო, კიკოლმა. ეგაო, დიდო ბატონო, ჩიტის რძეაო, იმათ. მოსვა
კიკოლმა; აიხედა, გაიხედა, გამოიხედა, დიდი ვერაფერიშვილი ყოფილა, სულ
ტყუილად უქიათო. მერე - დავიღალეო, კიკოლმა. მოართვეს რახსი,
ხიზილალებისფერი ცხენი, ასწიეს ეს დამძიმებული კიკოლ და დაუპირეს
უნაგირზედ შესმა ისე ყოჩაღად, ისე - ყოჩაღად, ცოტათი მეტიც მოუვიდათ და
ცხენის იქითა მხარეს გაადინა კიკოლმა ზღართანი. ავარდა მტვერი... აღარაფერი
სჩანს. მტვერი ისევ რო ჩამომიწდა აიღო კიკოლმა ცილინდრგადავარდნილი თავი, აი
თქვე ასეთებო და ისეთებოო, სულ უწმაწური სიტყვები იძახა, ასეთისეთებო და
კიდევ უფრო, უფროო, კიდევ კარგი რომ, ხმა ჩახლეჩილი ჰქონდა, მაგრამ თვალებს
აბრიალებდა როო? - ცის და ორღობის ელვასა ჰგვანდა. დაუფაცურდნენ მსახურები,
წამოაყენეს, ამოგანგლულ ზურგ-საჯდომზე სულ ფარშავანგის ფრთები უსვეს,
გაუწმინდეს ფრაკი, წეღანდებურად აულაპლაპეს ცილინდრი, სუნთქვაშეკრულებმა
შესვეს ისევ იმ რახს ცხენზე, დაუყვნენ თავქვეებს.

მხოლოდ ერთი მსახური დარჩა, გამოთიშულიყოსავით, ჯდა მოწყენით ორღობისა

პირსა; ხელმათრახიანი, ნამეტურ დაღვრემილი იყო.

მიუახლოვდნენ ძმები.

- რატომ ხარ მაინც ასე მოწყენილი?! - დაინტერესდა ცნობისწადილიანი გრიშა.

- მიყვარს. - თქვა იმან, მათრახი არ გახსენებია.

- ვინ გიყვარს.

- მოხევის ქალი თინა.

ახედეს, დახედეს.

- ძალიან გიყვარს?

- კი, - ჰ!

- იმას უყვარხარ?

- რავი.

ალალი გრიშა დაეჭვდა:

- ქალი ძალიან როცა უყვართ, მარტო დაღვრემილობით ვერ იოხებენ გულს, ტირიან
კიდეც.

- ვიტირო რა, - აგდებულად ამოხედა იმან, - ტარიელი კი არა მქვია.

- აბა რა გქვია.

- ავთო.

უფრო ახედ-დახედეს.
„ეგება მართლა უტოპისტი ვარ, - გაიფიქრა ჯიგარჩამწვარმა ვასიკომ, ოთხი
კედლიდან გამოსული, საუბარშიაც კი ვერ ვერევი.

- ეჰ, სიყვარული აღარ არის, - სიტყვიერად დანაღვლიანდა მერე გრიშაც, - ეჰ,

სიყვარულზედ აღარ სტირიან.

- როგორ თუ არ არის, - გამოცოცხლდა მოწყენით მჯდარი და გული მოიღეღა, - მაშ

აბა ეს რა არის.

გულზედ გარედან ეწერა - თინა.

- ეგ სულ ტყუილად გიქნია, სულ, - შეიჭმუხნა გიშა, - რადგან ისე გატყობ რომ,
მაინცდამაინც არ გიყვარს ეგ ქალი და სხვა ვინმე რომ დაისვა ცოლად, ვთქვათ,
ახმეტური პატარძალი, ანდა წყაროს გზის ზედმიწევნით მცოდნე თებრონე, ანდა
კარკუჩით თუ გადმოიყვან ქალსა მაიკოს ლამაზთმიანსა, ვეღარ მაიშლის მაიკო შავი
თვალების ბრიალსა, რადგან ეგ სვირინგი წამდაუწუმ ცუდ მოსაზრებებს აღუძრავს
და სიცოცხლეს გაგიმწარებს.

- თქვენ თქვენ საქმეს მიხედეთ, კაცო, - თქვა საეჭვოდ შეყვარებულმა და ღილები

შეიბნია.

- უი-ჰო, მართლა ჩვენი საქმე, - დაფაცურდა შალვა, - აივნისაკე-ენ...იართ!

აივანზედ კი გაიოზ ჯაში დახვდათ; გაიოზ ჯაში ჩუმად იყო, ხმას არ იღებდა,
მოგვიცდინეს კი, ხოლო შალვა ჰყვებოდა რომ, რომ არლეკინი სულელი კი არა,
ბრიყვი კი არა, არც ხეპრე, არც რეგვენი, არცა ბოთე და ტუტრუცანა, არც შტერი და
დოყლაპია, არც გამოთაყვანებული, არცა ბენტერა და ცეტი, არც აბდალი და ბითური,
წარმოიდგინეთ, ჩერჩეტიც კი არ, - არამედ ყველაფერი ეს ერთად - ჩურჩუტი იყო.
რაღა თქმა უნდა, ბრიგელასხელა არც ჭკუა ჰქონდა, არც საზრიანობა და სიმარჯვე,
მაგრამ მაყურებლებს მაინც ძლიერ უყვარდათ იგი, რადგან მხიარული და
გულუბრყვილო გახლდათ. და როგორც ჭეშმარიტ ბავშვს, ყოველთვის რომელიმე
კოლომბინა უყვარდა. ამა ქვეყანას თითქოს არც ეკუთვნოდა, მუდამ ღრუბლებში
ჰქონდა აყოფილი თავი. ბრიგელასაგან განსხვავებით, არასოდეს დაგეგმავდა, როგორ
უნდა გადაედგა პირველი ნაბიჯი, ეგრევე მეოთხე ნაბიჯს გადადგამდა ხოლმე და,
რასაკვირველია, თამამ განზრახვებში ჩაფლავდებოდა ხოლმე. არადა, უკვირდა - წინა
ნაბიჯები ხომ ისე მშვენივრად წარსდგა ოცნებაში... სინამდვილე - ეს თავი და თავი
მტერი იყო არლეკინისა, როდი შეეძლო რაიმესი აწონ-დაწონა, არამედ პირდაპირ,
თრახ, მიდი, - და დღენიადაგ აქოთაქებდნენ. მაგრამ იმისი უმწეობაც, რაღაცნაირად,
მომხიბვლელი იყო. ძალიან ცუდი მსმენელი გახლდათ, მუდამ თავისას ფიქრობდა;
და იმ სასარგებლო რაღაც-რაღაცეებიდან, ბრიგელას რომ არაფრისდიდებით
გამოეპარებოდა, ეს არლეკინი ვერაფერს იღებდა, სარგებლიანობისა ვერა უწყოდა,
მოგებას ვერსად ნახულობდა, გამორჩენაო, გამოტყუებაო - ამაებისა არა იცოდა რა.
მაგრამ ყოველივესი ერთგული იყო: ერთი ბატონი სურდა; ოცნებებში თითო ცოლი
დედოფლად ესვა, თუმც სადედოფლოებს იმათივე უარყოფისა გამო ხშირად
იცვლიდა - რა უნდა ამას ოცნებაში; არავის მოტყუებას განიზრახავდა, კეთილი იყო,
მიმნდობი, და ცუღლუტ ბრიგელას წაბმული ჰყავდა, იმისა გამო წუხელ გალახულ
არლეკინს, მარტივ სიცრუეთა წყალობით ისევ კეთილგანაწყობდა, მერე ბრიგელა
ბაზრობისკენ დაადებდა თავს და არლეკინსაც კუდში აიდევნებდა, საღამოობით კი
სხვადასხვა გზით ბრუნდებოდნენ, ბრიგელა - ქისადამძიმებული, არლეკინი კი -
უპეებამოლურჯებული, დაღვრემილი ჩამოჯდებოდა პანტალონესა თუ დოქტორის
სახლის კიბეზე და, უცებ, მთლად ბავშვს, მთლად ბედნიერს, თავის თავზე გულიანი
სიცილი აუტყდებოდა და, როგორ უყვარდა მაყურებელს... არლეკინისთვის მთელი
ქვეყანა ცისფერებით და ვარდისფერებით იყო შემობურვილი, გამოხვეული,
სიკეთისა და სიმართლის თუმცა მარტივად, მაგრამ ძალიან ღრმადა სწამდა, მაგრამ
ბნელ ღამეობით ძილგამტყდარი, არ შეიძლებოდა სადმე ცივ ქვაზე არ
ჩამომჯდარიყო და, თუ იმ დღეს განსაკუთრებით მძიმე ხელი მოხვდებოდა,
დანაღვლიანებული, ალბათ ფიქრობდა რომ, რომ რატომაა ესე ქვეყანა ასე
მოწყობილი, სხვებისათვის ხომ მუდამ მხოლოდ კარგი უნდოდა, ისინი - სცემდნენ,
ქალი უყვარდა ისე ძლიერ რომ, იმისთვის არაფერი ეშურებოდა, მაგრამ დასცინოდა
ის, ნეტავ რადაა ძალიან ასე... ანდა, სხეულზე წამოსკუპებული აეს თავი ადამიანის
ნეტა რა ისეთი განსხვავებული ნაწილია, რომ იმის წყალობით ზოგიერთნი
ფუფუნებაში ცხოვრობენ, მას კი, არლეკინს, ძალიან ხშირად ხმელა პური და ხახვი
ენატრება... ანდა, რატომაა რომ...

ჰყვება ამას შალვა და, გაიხედავენ, რასა ჰხედავენ:

მოდის ეს ჩვენი ბეჩავი კიკოლი, ძველი დიდების ნიშანწყალიც არ შერჩენია, ამალის

ნაცვლად ძაღლების ყეფაღა მოსდევს, ტიტლიკანა სხეულზე პირდაპირ ჯვალოს
ტომარა შემოუხვევია, ოქრო და ვერცხლი და თვალმარგალიტი კი არა, გახვრეტილი
გროშიც აღარ მოეძევება ალბათ, რადგან ტომარას აბა სადა აქვს ჯიბეები; დიდი
საცოდავი შესახედი კია: საბრალოს, სიცივე აკანკალებს, მოკუნტულა, შეტრუსულია,
ცალ ფეხზე ბათინკა აცვია, მეორეზე - კალოში, თავზე ქუდად ჩიტის ბუდე ადევს; რა
იყო, კიკოლი, შე ბეჩავო, რა მოგსვლიაო ამათ. ეეჰო, იმან. რა იყო, რა ვერ გამოზომეო,
ამათ. ეეეჰ, ეჰო, ვერც გამოვზომე და დევმაც წამართვაო, იმან. ახედეს, დახედეს, ხომ
არა გშიანო? - ამათ. მშიან და, ეგრეო? - იმან. გამოუტანეს პური, ღვინო, კვერცხი,
მარილი, დიდი მადლობაო, კიკოლიმ, ჰოდა, წავიდა.

გააყოლეს ნაღვლიანი მზერა, მაგრამ კიკოლი გადაავიწყდათ, როდესაც შალვამ კვლავ

განაგრძო კომედია დელ არტეს ამჯერად მეორეხარისხოვან გმირთა დახასიათება.
ესენი იყვნენ: კოლომბინა - მხიარული და პატიოსანი შინამოსამსახურე ქალი, ვისი
სახელიც მტრედიდან იყო წარმომდგარი, კოვიელო, პულჩინელა, ტრუფალდინო -
მსახურთა ნაირსახეობანი, დიდად სასაცილო კაპიტანი სპავენტო, რაც
თავზარდამცემ, შეძრწუნებათა კაპიტანს ნიშნავს. მეორენაირადაც იწოდებოდა -
მატამოროსი - მავრთა მჟლეტავი, თავის თავს „ცეცხლსა და სისხლს“ ეძახდა, ხოლო
მშობლებად მიწისძვრასა და ელვას მიიჩნევდა, ტარტარენ ტარასკონელის ეს
შორეული წინაპარი, ცალი ხელით დოინჯშემოყრილი, მეორეთი კი ულვაშის
მსწორებელი, დაბოხებული ხმით ჰყვებოდა, რომ დედამიწის ზურგზე რაკი არ
მოიძებნებოდა ისეთი დათვი, რომელთანაც შებმას იკადრებდა იგი - დიდად
მძვინვარე კაპიტანი სპავენტო, ამიტომ ადიოდა ხოლმე მეშვიდე ცაზე, და იქ შვიდი
ვარსკვლავისაგან შედგენილ დიდ დათვზე წარმატებით ნადირობდა, შემდეგ კი
დედამიწაზე, თვით შუა კონსტანტინეპოლში დატყორცნილი, დიდ სულთანს თავის
სახელგავარდნილ პირობას როცა ამაყად გაუმჟღავნებდა, დიადი სულთანი კარგი
ცხენიდან მსწრაფლ ჩამოქვეითდებოდა და კაპიტანს სულ ფეხებს უკოცნიდა, ამასვე
სჩადიოდა ავკარგიან მთავარ ვაზირთა დასტა, და თავმოყვარე იანიჩართა სანაქებო
მხედრიონი, კონსტანტინეპოლში სამუდამოდ დარჩენას სულ ყელის გამოწიწკვნით
ევედრებოდნენ, მაგრამ კაპიტანი მხოლოდ იქამდე რჩებოდა, სანამ დიდი სულთანის
ოთხასივე თავაზიანი ცოლის სიყვარულს აბრეშუმებითა და დიბაატლასით
გაწყობილ ტახტრევანზე არ იგემებდა, და მერეღა ბრუნდებოდა ვენეციაში; მუდამ
შეხვდებოდით კომედიაში შეყვარებულებს - პანტალონეს ვაჟს, ორაციოსა და
დოქტორის ქალიშვილს, იზაბელას, მაგრამ ძუნწ პანტალონეს რძლად უფრო
მდიდარი, უფრო მზითვიანი ქალი ნებავდა, ყოველნაირად ხელს უშლიდა
ვაჟიშვილს, ათასგვარ დაბრკოლებას უქმნიდა, საბრალო შეყვარებულები, მაგრამ
ბრიგელა იქვე არ იყო?.. თავად პანტალონეს კი ახალგაზრდა ფლამინია მოსწონდა,
რომელსაც, ადრე დაობლებულს, ვითომც ალალად მეურვეობდა და სინამდვილეში
კი იმისი ცოლად შერთვა ძალიან სწადდა, არავის აჭაჭანებდა მის სიახლოვეს,
ფლამინიას კი ვიწრო სარკმლიდან კაპიტან სპავენტოსაკენ მიუთრთოდა
აჩქროლებული გული, რადგან მავრთამჟლეტის გმირობებისა უყოყმანოდ სწამდა, და
პანტალონეს რაგინდ ფხიზლად სჭეროდა თვალი, იგივ ბრიგელა იქავ არ იყო?...
ამასობაში, არლეკინი დიდად ოხრავდა ოლივეტაზე, და ღამღამობით მთვარეს კი
უმზერდა, მაგრამ თითქოს მზეს აჰყურებდა, ცრემლები ისე სწვეთდა თვალთაგან...

ჰყვება ამაებს შალვა და, მოესმათ უცებ სახლის უკნიდან რაღაცა კვნესა, ოხვრა,
ტყაპანი, მიწას სულ ბაგაბუგი გააქვს... ჩადიან ფრთხილად კიბეზე, შემკრთალან
ოთხივენი, სუნთქვაშეკრული აისუსებიან კედელთან, გაიხედავენ, რასა ჰხედავენ:
დაუჭერია სამთავიან დევს ეს ჩვენი კიკოლი და, რაღაცისთვის, რაღაცდარატომ,
ბუბნის და ჰბუბნის, სულ ტკაცატკუცი გააქვთ ბეჩავი კიკოლის ძვლებსა.
მობეზრდება მერე დევს ამაო გარჯა, რადგან კიკოლი ვეღარაფერსა გრძნობს,
ხაშხაშნაჭამივით გდია, შეშურდება დევს იმისი ყოფა, წამოწვება არხეინად, ხვრინავს,
ეს კიკოლი კი ჯერ ისეთია, მკვდარი გეგონება, მაგრამ მოუვა მერე ცოტაოდენი ფერი,
წაისვამს თურმანიძეების მალამოს, დაიდებს კარსანიძეებისა და გიორგაძეების
არტაშანებს, ჩაიწვეთებს ცოტა ღვინოს პირში, მოღონიერდება თითქოს,
მიუახლოვდება იმ ახვრინებულ დევს და, არ სტკიცავს უცებ კარგა ჭახუნა სილას შიგ
შუა ყბაში? გამოეღვიძება დევსა, გაბრაზდება ძრიალ, დაიჭერს ისევ ამ ჩვენს
კიკოლის, დაუწყებს ბუბნვას, ხან ისე აუწევს ყურებს, ზედ კინკრიხოზე შეუტყუპებს,
ხან ისეთ წკიპურტს დაჰკრავს, იმ ადგილიდან კიკოლის სულ ნაპერწკლები სცვივა,
ააგდებს მაღლა, აღარ დაიჭერს, დასწვდება ისევ, ჩააგდებს მერე ხაროში, მიწას
დააყრის აბურდულ თმაზე, წამოწვება მერე, დაიძინებს, ახვრინდება. როდის-როდის,
მოეგება ისევ გონს კიკოლი, წაისვამს მალამოს, დაიდებს არტაშანებს, ცოტათი
მოჩიტდება, მიივლ-მოივლის ხაროს, იპოვის რაღაც ღვინიან დოქს, მიიყუდებს,
ხასიათზე მოვა, სულ ჰარიჰარალეს დასძახის, მიმოიხედავს, ხაროს პირობაზე კარგა
მოზრდილი ალაგი ჩანს, მიდგება, მოდგება კიკოლი, მივა ღორთან, ყვავთან,
კრუხთან, თაგვთან, კატასთან, ძროხასთან, იცოდვილებს, იცოდვილებს და
გამოართმევს ბოლოს ღორსა ჯაგარსა, დაგრეხს თოკსა ბაწარსა, მოაბამს კაუჭს,
აისვრის ზევით, დამაგრდება კაუჭი, აჰყვება ცოცვა-ცოვით კიკოლი თოკსა, ხედავს,
დევს სძინავს, და არ მიუახლოვდება ისევ? ისევ არ შემართავს ხელსა? ისევ არ
მოუქნევს და იმ ჩვენს დევსა, აკი ისევ - ტყლაშ? გამოეღვიძება დევს, შალვა კი
ჰყვებოდა, რომ კომედია დელ არტემ თავის მხრივ მშვენიერი როლი შეასრულა ისეთ
დიდ შემოქმედთა ნაწარმოებებში, როგორებიც იყვნენ... და სახეგაბრწყინებულმა
ჩამოთვალა ჯერ მხატვრები - კალლო და ვატო, მერე - ჩიმაროზა, მოცარტი, როსინი,
მაგრამ აქ აღფრთოვანებულმა გრიშამ, პიანინოების ამწყობმა, წაართვა სიტყვა, ლამის
დასჭექა, რომ ჩვენს წყალობად არსებობენ ისეთი დიდი ოპერები, როგორიცაა
„ფიგაროს ქორწინება,“ „სევილიელი დალაქი,“ და რომ იქ ასახული ბრიგელის
მსგავსი მსახურები და პანტალონეს კოპიო მეურვეები ნაღდად, ნამდვილად კომედია
დელ არტედანაა... აქ კი ვასიკომ, ლიტერატურისმოყვარე და მცოდნე კაცმა,
გააწყვეტინა, თავის მხრივ იმანაც სახეგაბადრულმა ჩამოთვალა შექსპირისეული
ლაღად და ორაზროვნად ალაპარაკებული მსახურები, ახსენა გოლდონი, ლოპე დე
ვეგა, მოლიერი, დოდე, რასპე, და კიდევ ბევრს ვისმე ჩამოთვლიდა, მაგრამ ახლა ისევ
შალვამ დაიბრუნა სიტყვა და, ჰოიი, რა თქვა: რომ იტალიურ კომედიას მოვლილი
ჰქონდა ევროპის ბევრი ქვეყანა, და რომ კაპიტან სპავენტოს ისეთი მსახური ჰყავდა,
ჯერაც დაუბადებელ სანჩო პანსასავით მორჩილად რომ იტანდა პატრონის მთელ რიგ
დაუჯერებელ გამონათქვამებს, და ეგებ სანჩოსაც კი შეჰხებოდა ოდნავი სიო კომედია
დელ არტეს მსახურთა მოუხეშავ-ეშმაკური სიბრძნეებისა; და ასეთი თამამი აზრის
გამგონენი, შეშინებულები მიყუჩდნენ, მერე კი უცებ ერთხმად დაასკვნეს, რომ ამ
ორიოდ დღის განმავლობაში აუცილებელია გონებისა და სხეულის განუწყვეტელი
დაძაბვა და ვარჯიში, რათა აქ, ზემო იმერეთშიც როგორმე დამაჯერებლად დაიდგას
კომედია დელ არტეს ნაირსახეობა, და რომ ეს უნდა მოხდეს სულ რაღაც სამი კაკალი
დღის შემდეგ, როდესაც მათთვის, ძმებ კეჟერაძეებისათვის, მოვა და გათენდება
მშვიდობის მთავარი დილაა...

გათენდა მშვიდობის მთავარი დილაა...

ოთხიდან, სამნი, ძალიან ღელავდნენ, ერთადერთი შალვა იჯდა დაფიქრებული და

ხანდახან ნაღვლიან მზერას გააპარებდა იმ სოფლისაკენ, საღამოხანს რომ უნდა
ასულიყვნენ და იქაურ მღვიმე ხერგულა-კლდეში დაედგათ თავიანთი კომედია.
გაიოზ ჯაში მერე ვეღარც კი ღელავდა, გაოგნებული იყო - მაინც როგორ უნდა
წარმსდგარიყო ხალხის წინაშე ხმამაღალი სიტყვებით იგი, შენიღბული პოეტი, და,
გამოუცდელობით, აბა ნეტა რის თქმას მოახერხებდა... დიდად ღელავდა ვასილიც,
რადგან, მისი ღრმა რწმენით, დღეს, სწორედ დღეს უნდა დამტკიცებულიყო,
გახლდათ თუ არა უტოპისტი... განსაკუთრებით კი, ღელავდა და შფოთავდა გრიშა,
ადგილს ვერ პოულობდა, წრიალებდა, მაგრამ თურმე კომედიაში მონაწილეობა კი არ
ადარდებდა, არამედ სულ სხვა რამ, რადგან ნასადილევს ვეღარ მოითმინა და, თქვა:

- იმ შეჩვენებულმა, აქაც არ მოგვაგნოს.

-ვინ შეჩვენებულმა... - შეკრთა გაიოზ ჯაში.

- შენ ჯერ არ იცნობ... ერთი ტიპია, ჩვენზე დაწერა.

- რა...

- რა და, რაღაცა სისულელეები...

- პოემად?

- პოემა არაა... პოემას, გენაცვალე, ოსტატობა უნდა, ისე კი არაა ის. აბა, თუნდაც ჯონ-
გრეის შემთხზველია ეეგ? უპასუხისმგებლო!

გაიოზ ჯაში ისევ გაირიყა, ისევ დაეჭვდა გრიშა:

- აქაც რომ მოგვაგნოს, ნამდვილად გადავირევი. დავხევ!

- ნუ გეშინია, გრიშა-ჩემო, - დააიმედა შალვამ, - ზღაპარში აბა როგორ მოგვაგნებს...

- ზღაპარიც პროზის არაა?! - დუნედ გაიკვირვა ვასიკომ.

- შენ რა გენაღვლება, რა! - გაცხარდა გრიშა, - შენ დიდ განათლებულად და

ენამოსწრებულად გამოგიყვანა, მე რას მერჩოდა, შტერივით რომ დამაბზრიალა
რაღაც სულელურ ხალხში! გააცინა მოცლილები, ხომ? რომელი სასაცილოები ჩვენა
გვნახა!

- არა, უბრალოდ, ეგ ერთ-ერთი ხერხია ლიტერატურაში, - სცადა გრიშას დამშვიდება

ვასიკომ. - თანაც, ძალიან ძველი - დიდი ხნის წინათაც კი, საბერძნეთში, კინიკოსი
მწერლები მხიარულ, ზღაპრულ სამოსელში ახვევდნენ თავიანთ არცთუ მხიარულ
ნააზრევს, რათა მკითხველებისთვის ამ გზით უფრო ადვილად მიეწოდებინათ
ნაწარმოები.

- რააო? ზღაპრულ სამოსშიო?! ისე გამოდის, აქაც უნდა მოგვაგნოს, ხომ!

- დაწყნარდი, კარგი...
- შენ შენი თავი დაიწყნარე! - აქ უფროს ძმასაც შეუწყრა გრიშა, - და, მეორეც რომ, ხომ
არ გგონია, შენი საქმე კარგადაა - შენც კაი აცუნდრუკებული გამოგიყვანა, ნუ გეშინა
შენ! გამოექომაგე, გამოექომაგე! ეგრე გინდა შენ, ვენაცვალე ხელებში!

- ხელებში რა - შეშას კი არ აპობს, ცალი ხელით წერს, ცალი ხელით უნდა გეთქვა, -
ვეღარ მოითმინა ვასიკომ.

- ჯანდაბა იმის ხელსაც და თავსაც, რას აგვეკიდა, რას აგვეპროწიალა,

ვეპატიჟებოდით თუ?

- ჩვენ გვეპატიჟებოდა ეს კაცი? - გაიოზ ჯაშისკენ გადააქნია თავი შალვამ, - მაგრამ

მიგვიღო.

გრიშა გაჩუმდა, ხოლო გაიოზ ჯაშს არაფერი გაუგია, გათიშული იჯდა.

მერე გრიშამ მაინც იძალა:

- ჩვენ ამ კაცს ჩვენით მივადექით და, იმას რაღა ესაქმებოდა?

- ეგებ იმასაც მივადექით, რა ქნას იმანაც, გრიშა-ჩემო...

აქ გრიშა კინაღამ გადაირია, ყოვლად დაუკავშირებელ წინადადებებს იძახდა:

- მივადექი რა, პიანინო აეშალა თუ რა?... უპასუხისმგებლო ეგ!.. ერთხელ

სოლოლაკში ანტიფხიზელი ვნახე!.. გამომივიდა სიტყვის ოსტატი!.. ხომ ამოვიდნენ
იმის ოხტში!.. რა იცის მაგან მატარებელში სად გავიღვიძე!.. კანდიდატებზე ზემოთ
ეგ ვეღარ ავა... სიმაღლეში რა ჭკუა ყრია!.. მე ვენაცვალე პატარ-პატარა
პროფესორებს...

პარასკევი დღე იყო.

- კარგია, კმარა, - ხმას აუწია მედგარმა შალვამ, - დღეს მხოლოდ ჩვენი საქმით უნდა
ვიყოთ...

- კი მაგრამ, ნამდვილად მოვა თუ იცი ხალხი? - იკითხა ერთბაშად

გადასხვაფერებულმა გრიშამ.

- აბა რა... ნაცნობი მყავს ერთი იმ სოფლად, სევერიონე, კარგი კაცია სხვათა შორის
ძალიან, ის შეგვიგროვებს ხალხს.

მართლაც, მოგროვდნენ, მაგრამ რას მოგროვდნენ... ჩამოდიოდნენ დამრეც

ფერდობზე ხერგულა-კლდისკენ დავითები, ბესარიონები, შალიკოები, გიორგ-
ჟორები, საშიაები, სიმონიკები, კონსტანტინეები, მიშა, ვახტანგები, გივები,
ფირუზები და მარგალიტები, ქეთევანები, რუსუდანები, ვერიკოები, თინათინები,
ვალია, დარეჯანები, მაყვალები და ეკალბარდებში მიიკვლევდნენ მღვიმისაკენ გზას,
პატარათი გაივაკებდნენ, მერე კი აღმართს ამოუყვებოდნენ და, ამოდიოდნენ
ორბაქნიან ხერგულა-კლდეში... მაგრამ მეორე ზედა ბაქანი- ნურას უკაცრავად, აღარა
ჩანდა, ლურჯად მბზინავი ფარდა რამ იყო გაჭიმული მღვიმის შუაში კიდით
კიდემდე, ფარდის წინ კი იდგა მეთაური ძმა - შალვა, და ხალხს თავაზიანად
ეგებებოდა სულ „მობრძანდით“ -ით, სულ „გეთაყვა“-თი, ხერგულა-კლდეში
იქაურთაგან ვინ არ ყოფილა, მაგრამ ახლა, შებინდებისას, ჩირაღდნების სათუთ
შუქზე, რაღაც სხვანაირად, ახლებურად აღიქვამდნენ მღვიმეს, და თუ იმასაც
ჩავთვლით, რომ დიდი ხნის წინათ, ძალიან ადრე, ხერგულა-კლდეში
პირველყოფილი ადამიანი ბინადრობდა და იმდროინდელი კაჟის მასალა და
ნანადირევთა ძვლები არქეოლოგების მიერ აქ უხვად იყო აღმოჩენილი, იდუმალების
მორუხო ხიბლი ემატებოდა იქაურობას, და ყოველივეს აძლიერებდა ჩვენთვის
ყველასთვის ნეტარი - „აჰ, წარმოდგენა უნდა ვნახოთ“, ქართველებიდან, რომელს არ
გვიყვარს წარმოდგენა, წარმოსადგენის მეტი რა გვაქვს, კი; და, ვგროვდებოდით,
გაივსო მღვიმის ქვედა ბაქანი, ერთი პირდაპირ ყანიდანაც კი ამოვიდა, დაგვიანების
შიშით კალოშების გამოცვლაც კი ვერ მოესწრო, და იმის გვერდით უცნაური სანახავი
იყო მაღალ ქუსლებზე შემდგარი მსუბუქი ბუხჰღალტერი ქალი, მამიდაშვილ-
ბიძაშვილები იყვნენენ.

ჯერ კარგა მორიდებულად იდგნენ, მაგრამ მერე და მერე, ცდაში, ამოძრავდნენ და

ალაპარაკდნენ, ერთმა მეორეს თამბაქო სთხოვა, რატომ არ ამოხვედი წუხელიო,
გასძახა მესამემ მეშვიდეს, აქეთ - მიიკითხ-მოიკითხეს ერთმანეთი, ჩემი ჭუკები
გარეკა ნეტა ბიჭმაო? - მეთვრამეტემ და, ყაყანში რომ არ გადაზრდილიყო იმათი
მომლოდინე ყოფა, - ალბათ შეგროვდნენ უკვე ყველანი, ვინც მოსასვლელი იყო, უკვე
მოვიდოდაო და, ხელისგული შემართა შალვამ:

- ძლიერ პატივცემულო ზემოიმერლებო!

დიდი მღვიმური სიჩუმე ჩამოვარდა, მეტი ფასი დაედოთ ჩირაღდნებს.

- თქვენ გაგიმარჯოთ, - აღნიშნა შალვამ.

- გაგიმარჯოთ, ჩემო ბატონო... სალამი და გამარჯვება... სალამი და გამარჯვება

მოგვიხსენებია...

- და ჩვენ სწორედ იმიტომ ამოვედით აქ, რადგან ზემო იმერეთი, ჩემის ღრმა
რწმენით, ყველაზე მეტად საქართველოა, ჩვენი, - თავი ამაყად შემართა შალვამ, -
რადგან აქ, ქართლის ამოყოლებაზე, მშვენივრად ერწყმის ერთმანეთს ჩვენ-ჩვენი
აღმოსავლური და დასავლური... იმას ვამბობდი, ჩვენ, სამთა ძმათა და
პატივცემულმა და გაიოზ ჯაშმა, გადავწყვიტეთ რომ, სწორედ თქვენთვის
გვეჩვენებინა ის კომედია, რომელიც ჯერ კიდევ თქვენი პაპის პაპათა პაპების და
კიდევ უფრო, დაბადებამდე, იდგმებოდა და ახლაც იდგმება მთელ რიგ შორეულ
ქვეყნებში და, რა დავაშავეთ ჩვენ, ახლომახლო ქართველებმა - ჩვენც კი უნდა
ვიგემოთ, თუ რა ხილია..
- აგაშენა ღმერთმა, - გულით წამოიძახა ერთ-ერთმა ბესარიონმა.

- ნუ აწყვეტინებ..

- პირიქით, პირიქით, ჩემო სევერიონ, - გაიბადრა შალვა, - როცა კი მოისურვებთ,

მაშინვე შეგიძლიათ ჩაერთოთ კომედიაში, ან შეგვისწოროთ ის, რაც ჭკუაში არ
დაგიჯდებათ, ყოვლად თავისუფალი წარმოდგენა იქნება ეს... გულიან სიცილსაც აბა
ვინ აგიკრძალავთ, დუშმანები კი არ ვართ, მაგრამ ერთი რამ უნდა გვაპატიოთ-
რადგან ამ წარმოდგენაში ათამდე მოქმედი გმირია, ხოლო ჩვენ კი მხოლოდ ოთხნი
ვართ, ხანდახან ერთ კაცს სამი როლის შესრულება მოგვიწევს და..

- რა უჭირს მერე!..

- ხომ ნებასა გვრთავთ? - გაიხარა შალვამ, - ძალიან კარგი. მით უმეტეს რომ, ნიღბებსა
და ტანსაცმელს შევიცვლით ხოლმე და, და გაგიადვილდებათ მიხვედრა, ვინ
რომელი ვართ. მსახიობები სულ კაცები გახლავართ, მაგრამ ზოგიერთები, ბატონო, -
გაუღიმა ხალხს შალვამ, - ქალებსაც კი განვასახიერებთ. ხომ დაგვიჯერებთ?

- კი დაგიჯერებთ ბატონო, მაგრამ, - შეეპასუხა პატარა დუმილის შემდეგ ერთ-ერთი

დათიკო, - გესიამოვნებათ მერე მაგი თქვენ?

შალვამ გულიანად გაიცინა და:

- ძალიან კარგი! - დიდად კმაყოფილმა წამოიძახა, - აი, სწორედ ასე მშვენივრად უნდა
ჩავერთოთ ხოლმე, - და მაღლა შემართა მაჯვენა ხელი, - ააბა, ვიწყებთ!

ოჰო, ზემოიმერულ კოხტა მღვიმეში წარმოსადგენი კომედია დელ არტე... გაიხსნა

ფარდა!

... ზემო ბაქანზე ვასილ კეჟერაძე იდგა, წითელცხვირიანი ნიღბით სახედაფარული,

შავი მოსასხამით შემობურვილი; სხვები ჯერ არ ჩანდნენ, რადგან ბოლომდე
გაუხსნელ ფარდას ამოსდგომოდნენ და შალვასაც იქით მიეშურებინა; ფერხთით
განელაგებინათ სხვადასხვანაირი ნივთები და ტანსაცმელი.

გამოჩენილი ვასიკო კი იდგა, დუმდა, ღელავდა.

- მიდი, ვასიკო, მიდი შენ გენაცვალე, - ხმადაბალი მღელვარებით შეუძახა შალვამ, -

მიდი დაიწყე, ძმაო ვასილ! ერთი, ორი და სამი...

და ვასიკომაც, წამოიწყო:

- მე ვარ ბოლონიელი დოქტორი გრაციანო, ხოლო ფლორენცია დედაქალაქია

ტოსკანისა, ტოსკანაში შეიქმნა მჭევრმეტყველება, ხოლო მჭევრმეტყველების მეფე
ციცერონი იყო, ციცერონი რომში სენატორობდა, რომს თორმეტი კეისარი ჰყავდა,
თორმეტივე თვეა წელიწადში, წელიწადი კი, თავის მხრივ, ოთხად იყოფა, ოთხია
აგრეთვე ბუნების სტიქია: ჰაერი, წყალი, ცეცხლი და მიწა, რომელსაც ხარების

fb.com/groups/ellib
მეშვეობით ხნავენ, ხარებს აქვთ აგრეთვე ტყავი, ტყავისგან კი ფეხსაცმელები იკერება,
რომელთაც ფეხებზე ვიცვამთ, ფეხები სიარულისთვისაა საჭირო, სიარულისას
წავფორხილდი და მოვედი აქ, რათა მოგესალმოთ, - გამარჯობათ.

სამარისებური სიჩუმე იდგა.

„რას ბოდიალობს აგი კაცი,“ - გაიფიქრა ერთ-ერთმა საშიამ, მაგრამ ხმამაღლა არ

უთქვამს ეს - იმერლები ხომ, ძირითადად ზრდილობიანი ხალხია.

„ცუდადაა საქმე, - გაიფიქრა შალვამ, რომელიც ნატყვიარი ფარდიდან თან

გაფაციცებით უჭვრიტინებდა ხალხს და თან პანტალონეს სამოსს ალალბედზე
ირგებდა, მაგრამ მაინც არ შედრკა, ისევ ხმადაბლა გასძახა: - არ დაიხიო, ვასილ, არ
გაგიტყდეს გული, შეუტიე, მიდი!..

- ჰერკულესი რომ არა, - განაგრძო ხალხის მდუმარებით შეშინებულმა ვასიკომ, -

ტყუილია, ისე ვერასდიდებით ვერ აიღებდნენ შვიდკარიან ტროას, ტროაში ხეოფსის
პირამიდებს აგებდნენ ხისცხენიანი მაჰარაჯები, ხოლო იმათ კი ფადიშა ჰად კეისარი
ეჯდათ, ხოლო როცა კეისარი დაუნდობლად განგმირეს, იმისი უკანასკნელი
სიტყვები იყო - შენც, თეზევს?

„რეებს ბჟუტურობს აგი კაცი,“ - გაიფიქრა ერთ-ერთმა ჟორიამ, მაგრამ არც იმას
უთქვამს ხმამაღლა ეს - იმერლები ხომ, სტუმრისადმი ძირითადად მომთმენი
ხალხია.

მაგრამ წინდახედულმა სევერიონემ, რომელიც ძმათა მასპინძლად თვლიდა ამ

სოფელში თავს, ყოველი შემთხვევისათვის ხალხს მოკლედ შეუძახა:

- სსუთ!

„უტოპისტი, ვაარ?“ - მწარედ გაიფიქრა ვასილმა, ამ რაღაც ქვური სიჩუმისგან ძლიერ

დაიბნა, აღარ იცოდა რაღა ეთქვა, რაღა ექნა, და მაინც იპოვა გამოსავალი: - ოოო, ჩემი
ძვირფასი მეგობარი, პანტალონეც, აგერ არ მოდის?

„ვაიმე!“ - ერთი კი გაიფიქრა შალვამ და, ორად მოხრილი, კოჭლობა-კოჭლობით

გამოვიდა ავანბაქანზე.

„რამ დააკოჭლა ამ ორ წუთში“, - გაიფიქრა ერთ-ერთმა კონსტანტინემ, უკვე

მტრულად განწყობილიყო.

შალვამ ავანბაქანზე ახველა, აცემინა, აცემინა, ახველა, თითქოს რაღაცის თქმას

აპირებდა, მაგრამ ხველებისა გამო ვითომც ვერ ახერხებდა, და ბოლოს მაინც თქვა:

- მე ვარ ვაჭარი პანტალონე, და ფლამინია მიყვარს, გამარჯობათ. ააა-ფჩხიჰკ!

მღვიმური კი არა და, აკლდამური სიჩუმე იდგა.

„უტოპისტი ვარ! - შეძრწუნებით გაიფიქრა ვასიკომ, - უტოპისტები ვართ ჩემი
ძმებიც, მეც!“

- კაპიტანზე გადადი.. - უჩურჩულა შალვამ.

მაგრამ ვასიკო ვეღარ იყო იმ ძველ გუნებაზე, და ესღა მოახერხა:

- მოდი, ბრიგელა!

პატარა ხანს არაფერი ისმოდა, მერე გრიშამ გამოსძახათ:

- ახლავე მოვალ, სენიორ, ჯერ პირს დავიბან და...

ცუდად იყო საქმე... გარეთ ბნელოდა.

- კაპიტანზე გადი- მეთქი, - ისევ უჩურჩულა შალვამ, - კაპიტანი ნამდვილად

გასჭრის...

სხვა რა გზა იყო; ვასიკომ მოსასხამი დააგდო, ნიღაბიც მოიცილა, სქელი ულვაში
დაიკრა, პლასტმასის ხმალი იშიშვლა და:

- მე ვარ კაპიტანი სპავენტო! - რამდენადაც შეეძლო, ომახიანად წამოიწყო ვასიკომ, -

მიწისძვრისა და ელვის პირმშო, მავრთამჟლეტელი, მაგრამ რადგანაც არ მოიძევება
დედამიწის ზურგზე ისეთი დათვი, რომელთანაც შებმას ვიკადრებ თვით მე,
შეძრწუნებათა კაპიტანი, კაპიტანი სპავენტო - ცეცხლი და სისხლი, ამიტომ
სანადიროდ ავდივარ მეშვიდე ცაზე, რათა იქ მოვკლა ვარსკვლავებისგან შედგენილი
დიდი დათვი და წარმატებით ვნადირობ იქ, ახლა კი მოვედი თქვენთან,
გამარჯობათ.

- გავიგეთ, ბატონო, გავიგეთ, გაგიმარჯოთ, გამარჯობათ, გაგიმარჯოთ, სალამი,

გამარჯობათ, - ვეღარ მოითმინა ერთ-ერთმა დათიკომ, - გამარჯობათ მერე?..

და იმსოფლელთაგან ყველაზე მეტად გულფიცხს, ვახტანგიას ის-ის იყო უნდა

წამოეძახა: „თქვენ-თქვენი თავი აიგდეთ მასხრად, ბატონო,“ რომ...

- მე ვარ მაიორი გრატიაშვილი, - თქვა უცებ ვასიკომ და შალვას უცნაური რეჩხი უყო
გულმა, - ვარ არტილერისტთა ქვეგანყოფილების სიამაყე, და ზარბაზანით მძალუძს
გაფრენილი ბეღურის ჩამოგდება, იქნება ეს ბეღურა დედალი თუ მამალი, ჩემთვის
სულ ერთია, და ამიტომაც, - ულვაშზე ამაყად გადაისვა ხელი. - და ამიტომაც
მოვწონვარ ქალებს.

- დეიღუპე შენ, - უბოროტოდ წამოსცდა კალოშებიან მაყურებელს.

- მე, სრულიადმა მაიორმა გრატიაშვილმა, ჩემში შეყვარებულ მრავალ ქალთაგან

ამოვარჩიე ერთი, ვისი მშვენიერების და სიტურფის დიდი ამბავიც გავარდნილია
ჭიათურიდან კაცხ-ზესტაფონის გავლით ადვილღვინიან სოფელ სვირამდე, და ამის
გამო უამრავ ქალს დავწყვიტე უმანკო გული, დავწყვიტე კი არა, იმათ გულებში რომ
დაენთო, ფეროს ქარხანაში არ დანთებულა იმდენი ცეცხლი.

- აუიფ! - კმაყოფილად შეუძახა ერთ-ერთმა დათიკომ.

- მარგამ ერთი ოხერი ძალიან მიშლის ხელს, - და შალვას მიუბრუნდა, - ხოლო იმ

ქალწულს რადგან თქვენ მეურვეობთ, მასზედ ქორწინების ნებართვას ვითხოვ
თქვენგან, ჩემო... პანტელეიმონ!

- ვინ არი შენი ჩემი პანტელეიმონ! - ვითომც განრისხდა გახარებული შალვა, -

როგორ მიბედავ.. აზნაურიშვილი ვარ მე და, ვიღანა ხარ შენ!

- მე კიდე - თავადი ვარ, - გაიჯგიმა ვასიკო.

- გრატიაშვილი და თავადი, არ გამიგია მე.

- ვერც გაიგებდი, - არ დაიხია ვასიკომ, - რადგან გრატიაშვილი ჩვენი ნათესაობის

ფსევდონიმია, ფსევდონიმი კი იმიტომ ავიღეთ, რომ პაპაჩემის ბიძამ, ალმასხან
ორბელიანმა, ბატონი მოკლა ჭრელი ღორივით და ფსევდონიმი შევირქვით, რათა
ვერავის ვეცნეთ.

აქ პანტელეიმონი დაფიქრდა, მერე გაუნათდა სახე:

- თქვენი ბატონი რა გვარის კაცი იყო, ბოდიში? ორბელიანებმა ბატონი თუ მოკალით,

თქვენი ბატონი თვით მეფე - ბაგრატიონი უნდა ყოფილიყო და რაღაც არ მახსოვს
ისტორიიდან ეგ მე.

ატყდა სიცილი, ატყდა „სწორია, სწორია...“

მაგრამ ვასიკომ არ დაიხია:

-ალმასხან ორბელიანი მაშინ პრაქტიკაზე იყო შორეულ ახალ ზელანდიაში.

- და იქაური მეფე მოკლა?

- აბა?! - დაეთანხმა გრატიაშვილი, - ცალი ტეტეთი.

პანტელეიმონი დაფიქრდა და:

- სად იყო, ბიჭო, მაშინ ტეტე?

- სად იქნებოდა, - ხელში.

ხალხმა რატომღაც მატყუარა ვასიკოს მხარე დაიჭირა: - კარგი ხარ, კარგი... ხოლო
შალვასკენ ზედიზედ გაისმა: - ჩაჯინება არ იყოს... ჩაჯინება არ იყოს...
- არაფერი არ ვიცი მე! - გაგულისდა პანტელეიმონი, - ფლამინიას... ეე, მარგალიტას
აღზრდა-განათლება ოცი ათასი დამიჯდა მე ახალი ფულით და, თუ გადამიხდი,
წაიყვანე და შენი იყოს. მშვიდობით.

- საიდან ვიშოვნო ოცი ათასი? - მწუხარედ წარმოსთქვა ვასიკომ.

- დაუხატე, დაუხატე! - ურჩია რომელიღაც სიმონმა და ატყდა ისევ სიცილი.

- როგორ დავუხატო, - დანაღვლიანდა ვასილ გრატიაშვილი - ფანქრის ფულიც რომ

აღარა მაქვს.. სულ დამეხარჯა...

- რატომ, ჭირიმე... - დაინტერესდა კენტი მიშა.

- შემომეხარჯა გლახა ქალებში.

- ვერ დაჯდებოდი შენთვის მერე? - შემოუძახა კალოშებიანმა.

- ვერ დავჯდებოდი, - სევდიანად აღნიშნა ვასიკომ.

- რატომ, შე კაცო..

- მიყვარს ქალები და, რა ვქნა.

- დეიღუპე შენ! - წამოიძახა მსუქანა ბუხჰალტერ-ქალმა და ჩაბჟირდა, დიდი

ფოსოები ჩაეკეცა წითელ ლოყებზე.

„მგონი არა ვარ უტოპისტი! - გაიფიქრა ბედნიერმა ვასილმა, - მგონი, არა ვარ:.:“

ამ დროს, სად იყო და სად არა, გამოვიდა ეს ჩვენი გრიშა, და, ოხერმა, მაშინვე მოიგო
ხალხის გული - ვითომ უცაბედად წაიქცა და სულ ყირამალაზე გადაკოტრიალდა.
ატყდა სიცილი, მაგრამ რას ატყდა, რადგანაც, ისე, საერთოდ, კეთილები კი ვაართ,
მაგრამ რა ვქნათ, მაინც გვიხარია კაცის წაქცევა, - ქართველები ვაართა, ქართვე-ლები
ვაარ-თააააა, ტაშ!...

და, დატრიალდა კომედია დელ-არტეს ეს მოქართულო ვარიანტი: მსახურმა გრიშამ

ხმალი დასტყუა გრატიაშვილს, რადგან სამაგიეროდ მარგალიტას გულსა და ხელს
შეჰპირდა; მერე ვასილი იქვე გადაიქცა დოქტორის ტურფა ასულად ხალხის წინაშევე
გადაიცვა კაბა, ვარდისფერი თავსაფარი შემოიხვია და თუმც იმ იზაბელასავით
ნაზად ხუჭავდა და ახელდა თვალებს, ხალხი ძალიან იცინოდა, რადგან ვასიკოს ის
სქელი ულვაში განგებ თუ უნებურად, შერჩენოდა. აქ კი აიღო და გამოვიდა ფარული
პოეტი ჯაში, ხალხისკენ პირით დადგა და, იმ ჩირაღდნების წრიალა შუქზე,
პირველად გამოამზეურა: „ქორს შეუყვარდა ქოროლი, უთხრა... - აქ ორსავ მუხლზე
დაიჩოქა და ვასიკოსკენ აღაპყრო ხელები: - ჩემი ხარ, ტოროლი და, ესიამოვნა ხალხს,
ხალხს ძირითადად გვიყვარს პოეზია, და იმათ მხარეზე დადგა მაყურებელი, ხოლო
საიდუმლო თავშესაფრიდან გამოწვეულმა გაიოზ ჯაშმა აიწყვიტა და პოეზიური
თრთოლვით ამბობდა რომ „შენ ლურჯ წყალში დგაფუნებდი, თეთრი როგორი,
გიყურებდი, ფარად მქონდა ლეღვის ფოთოლი,“ და ვასიკოც ნაზად ანსახიერებდა
დგაფუნსა და სიტურფეს, სახელოებაკაპიწებულ ხელებს ნაზად არხევდა და მაჯებში
ნამეტურ სტეხდა, და, ერთდროულად, თან ვასიკოზე იცინოდა ხალხი და თანაც
პოეზიაზედ - ღელავდა; არ იღელვებდი? - „რაც შენ გიხილე, შეგრაცხე მშვენიერების
ღმერთად, მოდი, ვათიოთ ბევრი ღამე შენ და მე ერთად“, იქით კი პანტელეიმონი
დიდი მეცადინეობის მიუხედავად, ვერ იმართებოდა წელში და თან იძახდა: „ძნელი
ყოფილა, ძალიან ძნელი...“ „წელკავი, ბატონო? „ - მხიარულად შეუძახა მთლად
გაშინაურებულმა კალოშებიანმა. „არა, სიყვარული... „ - აღიარა პანტელეიმონმა,
გამოგვიტყდა და, ვიცინოდით ჩვენ. გრიშამ კი, ვერაფრით რომ ვეღარ გააჩერა
ამეტყველებული პოეტი - ვარდისფრად შეხამებულ სიტყვათა კონის მონა გაიოზ
ჯაში, აიღო და უპწკინა, ესეც ძალიან გაგვეხარდა ყველას, ხოლო პანტელეიმონმა
ხელები მაღლა აღაპყრო, და გაიოზ ჯაშის ათრთოლებულ ტალღაზე დადგა, ასე
შესძახა: „ისეთი ტანჯვის შესძელ მოგონვა რომ სულ ცრემლსა ვღვრი, ჩემო გოგონა,“
და ამჯერად მისმა დაცემინებამაც მშვენივრად გასჭრა - თხის კუდი, შე
შეჩვენებულოო, დაუძახეს. მერე გამოვიდა ჩურჩუტი მსახური, გრიშა, სამკუთხა
ნაკუწებით აჭრელებული არლეკინის სამოსი ეცვა, მიადგა ფარდას და, ჯერ
წესიერად ბერტყავდა, მაგრამ როდესაც ნარნარად ჩაიარა კაბაგადაცმულმა შალვამ
ზურგზე ცარცისმიერი წარწერით - „ტასია,“ გრიშამ თვალი გააყოლა და,
აღელვებულად შეფიქრიანებულმა, იქვე მდგარ თავის სენიორს, ისევ წამოსასხამში
გამოხვეულ დოქტორ ვასიკოს უთავაზა ჯოხი. ეგრე არ უნდაო, ვასილმა და, დასცხო
და დასცხო უსულგულო კეტი, სულ ბდღვირი ადინა. გაედევნა მერე ტასიას, დარჩა
არლეკინი მარტო, ძლივს აითრია წელი, შეჭმუხვნილიყო, ფრთხილად მოისვა
თითები ბეჭებზე, თავზე, გატრუნულიყო ხალხი, აკი გითხარით, კეთილებიც რომ
ვაართა, მერე კი ზედ ავანბაქანის კიდეზე ჩამოჯდა, ფეხები სპარსულად ძლივს
მოირთხა, ნაღვლიანად შეაცქერდა ხალხს და, აუტყდა უცებ თავის თავზე ლაღი
სიცილი!.. აჰყვა ხალხი და, მაგრამ რას აჰყვა, მაგრამ ეს რაღაც სხვაგვარი შვება იყო,
უფრო კეთილი, უფრო ალალი, და რომ გეკითხათ, შეიძლება ვერც ეპასუხათ თუ რა
იყო იმათი მხიარულების მიზეზი, მაგრამ რა ვუყოთ, კარგიცაა ალბათ, ხანდახან ისე
ძალიან რომ მოგვინდება ხოლმე სიცილი... და ხარხარი კი მაშინ უნდა გენახათ, როცა
გაქნილ მსახურად გადაქცეული შალვა დოქტორ ვასიკოსაც და იმის გრიშასაც ცალ-
ცალკე რომ დაპირდა ტასიას შოვნას, ოღონდ იმ პირობით, თუ დოქტორი ქალად
გამოეწყობოდა, რადგან ტასია მოერიდებოდა საპაემნო სახლში მამაკაცის
კვალდაკვალ შესვლას, გრიშა კი დაარწმუნა, რომ იმ სახლში მხოლოდ ქალად
გადაცმულს შეუშვებდნენ იქ კი ტასია დახვდებოდა ტახტზე წამოწოლილ -
გამზადებული, დასცინცქლა ორთავ ბატონ- მსახურს ფული, და აი, ავან-ბაქანზე
თავის თავთან აღგზნებული ლაპარაკ-ლაპარაკით გამოვიდა და წამოწვა დოქტორი
ვასილ, მერე კი ფრთხილად შემოიძურწა ასევ-კაბიანი მსახური გრიშა, ხერგულა-
კლდეში ბინდბუნდი გახლდათ, მიუახლოვდა აჩქროლებული მსახური
აჩქროლებულსავე ბატონს, და ძლიერ გაინაზეს ერთურთისაკენ გაწვდილი ხელები
და, ის-ის იყო, ერთიმეორეს უნდა ჩახვეოდნენ, და არ შერჩათ უცებ ერთმანეთი? და
ვხარხარებდით ჩვენ, ნეტარი მაყურებლები, გვიცახცახებდა უკან გადაგდებული
თავი და ბედნიერებისგან მოგვმუშტვოდა თითები, ცრემლებს დაოსებულნი
ვიწმენდდით და მუცელზე ვიტაცეთ ზოგ-ზოგებმა ხელი - „ვაიმე, დედა,“ ჩვენი
ხარხარით ზანზარებდა გამოქვაბული, და ჩირაღდნებიც თითქოს ხტუნავდნენ,
მაგრამ უეცრად ყველაფერი გადაფარა რაღაც სასტიკმა, საშინელმა, თავზარდამცემმა
დაღრიალებამ:

- თქვე ქართველებოოო!!!

გაბრუებულნი, გაოგნებულნი ასცქეროდნენ ზედა ბაქანზე გადმომდგარ შალვას, და

აღარავინ ხარხარებდა კი არა, არც იღიმებოდნენ კი არა, - თავრეტდასხმულნი,
პირდაღებულნი მისჩერებოდნენ მრისხანე შალვას, და თუმც გაქვავებულები იდგნენ,
შალვამ ისეთივე შემაძრწუნებელი სიძლიერით დასძახა:

- ქართველებოოო, სდექ!!!

სად წავიდოდნენ, გახევებულნი იდგნენ, ოღონდ ძალიან მიჰკვროდნენ ერთურთს; ამ

პირველყოფილ მღვიმეში, ჩირაღდნების მაცდურსა და წრიალა შუქზე,
განრისხებული შალვათი დაშინებულებს, ძლიერ მოუნდათ ერთმანეთი და ის ორი
დამდურებულიც კი, აგერ უკვე ათი წელი ერთმანეთს ხმას რომ არ სცემდა, ისე
შემჭიდროებულიყვნენ, თუმც ზღაპარ იყო, მაგრამ მაინც, საკვირველებავ, ერთ კაცად
იქცნენ...

- სასაცილოდ გაქვთ, არა, საქმე?- გრგვინავდა შალვა, -ჩვენ, სამმა ღვიძლმა ძმამ, და
კიდევ ერთმა, მომხიარულო წვითა და დაგვით ამოგიტანეთ აქ, ამ სოფელში შორს
ამოსული თავისუფლების უცხო ყვავილი, თავად სილაღე, იტალიური კომედია დელ
არტე, და რომ გაგეგოთ იმისი მადლი, სახელდახელოდ გადმოგიქართულეთ კიდეც
და, მაგრამ, ბოდიში! - სიცილ-კისკისის მეტს ვერაფერს მიგაღწევინეთ, იმ სილაღეში,
სახარხაროს გარდა, სხვა ვერაფერი შენიშნეთ, არა? - შეგირცხვათ თავი!!

ზღაპარ იყო , კი, და ერთიმეორეს ეჟღინთებოდნენ ვითომც სასეიროდ ამოსული

მაყურებლები, ახლა- შემცბარი და გასაპარავად აძრწული ხალხი, მაგრამ ვინ
გაუშვებდა, ვინ მოაცვლევინებდათ ფეხს, და ერთმანეთს უნებურად ძლიერ რომ
ეკვროდნენ, ალბათ არც ეს იყო სწორი - ისედაც მცირერიცხოვანნი, ცოტავდებოდნენ,
სულ რამდენიმე კაციღა დარჩა, ისინიც ერთმანეთისკენ ჯერ მიჩოჩდნენ და
შეხუტდნენ მერე.

- ვინ აგიკრძალავთ ღიმილს და სიცილს! - დაჰღრიალებდა იმ რამდენიმეთ

აღელვებული შალვა, - მაგრამ, უნდა იცოდეთ, რაზე იცინოთ რაზედ - არა, ნუთუ ვერ
შეგვნიშნეთ ის სილაღე და თავისუფლება, ყოველი ჩვენგანისათვის საოცნებო რომ
უნდა იყოს... არა, ცალფა სილაღე როგორ არა გაქვთ, მაგრამ ვგიჟდები - საიდან,
როგორ!!
ორი კაციღა დარჩენილიყო, და იმათაც მიაშურეს ერთურთს.

- კოლხ-იბერებო! - დასჭექა შალვამ, - აბა, დაძაბეთ სმენა, თვალები...

ერთი კაციღა დარჩენილიყო, ისიც მობუზული, თავჩაქინდრული; ისე საცოდავად

იდგა, შალვა ცოტათი მოლბა, ქვედა ბაქანზე ჩახტა, ამფსონებიც ჩაჰყვნენ, მივიდა
შალვა აიმ კაცთან, ამოსდო ნიკაპში ორი თითი, ააწევინა თავი, კარგა შეხედეს და,
რასა ჰხედავენ: ჩვენი კიკოლია.

კიკოსავით დგას, ირგვლივ სხვა აღარავინ მოჩანს, მხოლოდ ცალი კალოშიღა გდია.

რა იყო, კიკოლი, რამ დაგაღონაო, შალვამ. რავიო, იმან. არა, არა, მაინც რამ
დაგაღონაო, შალვამ. კომედიაზედ, ვიცინოდი და აი ამან დამაღონაო, იმან. ბიჭოო,
შალვამ, არ გირჩევნია, სხვებს რომ არ მოგვაჩერდე, შენით იპოვო გამოსავალიო,
შალვამ. ჩემით როგორღა ვიპოვოო, კიკოლიმ, როგორ და, წადი და მიიარე, მოიარე,
ეგებ შენს ბედს შენც ეწიოო, შალვამ.

დააპირა შებრუნება კიკოლიმ, მაგრამ ჯერ დაიცაო, შალვამ. გახედა მერე იმ თავის
კომედიელებს, აათვალიერა, ჩაათვალიერა, სულ ერთი წუთით მოაცილა კიკოლის
თვალი, მაგრამ რომ მიუბრუნდა, რასა ჰხედავს: გადაჟღლართულა არხეინად ეს
ჩვენი კიკოლი მხარ-თეძოზე და, მოსვენებაშია.

გაბრაზდაა, შალვა: ადექ, ადექ შე მცონარაო, უთხრა, რამ წამოგაწვინა ასე უცბადაო,
უთხრა, ასე რამ გაგაზარმაცაო, უთხრა, როგორ არა გრცხვენიაო, უთხრა, რად
წამოწექიო, ბოლოს ჰკითხა.

ესეა და ესე ჩემი საქმე, ზარმაცი ვაარო, იმან.

დაფიქრდა შალვა, კარგა დაფიქრდა, და, აიღო უცებ და, დაავლო ამ ჩვენს გრიშასა
ხელი და, გამეტებით მიანარცხა კიკოლის. ეს ჩვენი გრიშა - ფაფუუ, მაგრამ
სხვანაირად დააჭყიტა კიკოლიმ თვალები, ძალი და ღონე მიეცა, დაიწყო უცებ ცეკვა-
თამაში, ისე ცეკვავს და ისე თამაშობს, სულ ფეხის წვერზე დგებაო... იმის ცეკვაზედ
უკეთესს, რასა ნახავდა თვალი, მაგრამ გრიშას აკი სმენაც ხომ კარგი ჰქონდა და,
დააღო კიკოლიმ პირი, ამოსდის და ამოსდის ცალი ხახიდან სულ ორ, სამ, და კიდევ
უფრო მეტხმიანი სიმღერები, „ზამთარია“ გინდა, ოდოია,“ „კრიმანჭული“, „ბერი კაცი
ვარ,“ „ლილე,“ რა გინდა, მოკლედ, სულო და გულო... მღერის და მღერის ჩვენი
კიკოლი, საიდან, როგორ ამ კიკოლისა ამდენის თავი და ხახა...

კარგი ყოფილაო? - შალვამ. კიკოლი კი მღერას ვეღარა სწყვეტდა, თავიღა დაუქნია.

ეგრე არ უნდა თავის კანტურიო, შალვამ, და აიღო ეს ჩვენი... რა გვარი იყო, სულ
დამავიწყდა, აი, ტვიშივით გვარი რომ ჰქონდა...ჰო, აიღო შალვამ ეს ჩვენი გაიოზ
ჯაში და შესტყორცნ-შეჰჟღინთა კიკოლის, მოკუმა იმანაც პირი, გაელმებული მზერა
სადღაც შორს მიაპყრო, რაღაცას ეძებს, წვალებაშია, იცდის.
მიდი-მიდიო, შალვამ.

- ზღაპარ-იყო, ზღაპარ იყო, - სევდიანად წამოიწყო კიკოლიმ, - ჭალას ჩიტი

მომკვდარიყო, დიდ ქვაბში ვერ ეტეოდა, პატარაში კარგად იყო...

- შენზეა, აი, - უთხრა შალვამ.

მაგრამ კიკოლი ვეღარ უსმენდა:

- ლექსო, ამოგთქომ, ოხერო, თორე იქნება ვკვდებოდე... - და შეაცქერდა: - კიდევ

ვიტყვი, რაა?

- მიდი.

და კიკოლიც მივიდა:

- ბინდის ფერია სოფელი, უფრო და უფრო ბინდდება...

ვეღარ აგრძელებს, დადარდიანებულა, მხრები ჩამოუყრია...

ცოტა ამაყი რამეც კი შეგვიძლია თქვაო, შალვამ.

მართლაო? - გაიხარა კიკოლიმ, ვიტყვი, რატო არ ვიტყვიო... და, თქვა:

შენ, ჩემო დიდო იმედო,

კოშკო, ნაგებო კირითა,

ჩემო ცელო და ნამგალო,

ამღერებულნო დილითა,

ტყეში მოჭრილო ისარო,

ქალაქს ნაღებო ინითა,

ცისფერო მოვის პერაგნო,

შვიდგან შეკრულო ღილითა,

უკვდავებისა წყაროო,

ნადენო ოქროს მილითა,

თქვენთანამც ყოფნით გამაძღო,

სიფხიზლითა და ძილითა...

გაამაყდა, წელში გაიმართა კიკოლი, ბეჭები გაშალა, დაიხედა მერე თითებზე,

გაახსენდა:
- ტაძრის შენება და იმისი კედლების მოხატვაც შემიძლია. გაჩვენო, გინდა?

- მჯერა კიკოლი.

ისევ სიტყვებმა წამოუარეს ამ ჩვენ კიკოლის, კიდევ უნდა რაღაც-რაღაცების თქმა,

დაეძებს რაღაცებსა, ერთხელ ხელმწიფის შვილი სანადიროდ გამობრძანდა, ნახა ერთ
უდაბურ ტყეში ერთი მშვენიერი სასახლე, და იმ სრა-სასახლეში ერთი მზეთუნახავი
ქალი, ხელმწიფის შვილს ერთის ნახვითვე გული შეჰვარდა ამ ქალზე, უყურა, უყურა
და ბოლოს შორით ყურებაც ვეღარ მოითმინა, ჰკრა ფრთებიან ცხენს დეზი, ახლო
მივიდა, ახლოდან უფრო მეტად მოეწონა და უფრო მეტად გულში ჩაეჭრა. გადმოხტა
ცხენიდან... იქით კი ერთი ობოლი დედა მწარედ სტიროდა: ხელმწიფესთან რო
მიეშურებოდნენ, დამ უღალატა - ეს რა კარგი ვაშლიაო, უთხრა, მე გიზურგულებ,
ადი ამ ვაშლზე, დაკრიფეო... აიღო ობოლმაც და, შვილი დას მისცა, იმან უზურგულა,
ავიდა ობოლი დედა ვაშლზე და, არ მიატოვეს? ვეღარ ჩამოდის... დედა ვაშლზე რომ
დარჩა, იმდენი იტირა, იმდენი იტირა, სულ ცრემლად და სისხლად ჩამოიღვარა
მიწაზე. სადაც იმისი სისხლი და ცრემლი მოხვდა, ისეთი ლერწამი ამოვიდა,
როგორც ტყე. ათასნაირი ყვავილი და ბალახი გაიშალა. დაფიქრებულა ჩვენი
კიკოლი, რამდენი ძნელი რამა აქვს მოსაკრეფი... თქვა:

იარებოდა დედაი

ტირილით თვალცრემლიანი:

„ჩემს შვილს გზად ვეფხვი შეჰყრია

გაჯავრებული...“

მოაწვა კიკოლის თვალებზედ ცრემლი, დალაგებულად ვეღარ აგრძელებს, სულ

ნაწყვეტ-ნაწყვეტ იძახის; არც ვეფხვი იყო ჯაბანი... არც ჩემ შვილ შახვდა ჭკვიანი...
შვილო, არ მახკვდი, შენ გძინავ, დაქანცული ხარ ჯაფითა... ერთი შვილ მაინც
გავზარდე ვეფხვებთან მეომარია... ხან იფიქრებდა, უდედოდ გაზრდა ვინა თქვა
შვილისა, იქნება ვეფხვის დედაი ჩემებრ დღედაღამ სტირისა...

დასჩუმდა კიკოლი, ცრემლები მოსდის... შალვასაც, სულ დაბურძგლა მაგრამ:

- მაგრამ სხვაც რომ უნდა იცოდე?

- რა... - შეკრთა კიკოლი.

- რა და, - ვასილს ჩასჭიდა ხელი შალვამ, - აიი, ესა... და ისიც შეატყორცნა.

კიკოლიმ ჩაახველა და, თქვა:

- შესაძლოა კი არა, ალბათ უფრო დიდი მწერლები არიან სერვანტესი და ტოლსტოი,

გეთაყვათ, მაგრამ ფლობერი ერთადერთი კაცია, ვინც ორი ჭეშმარიტად დიდი,
უნაკლო რომანი დაწერა. თანაც, ერთი - თავის თანამედროვეებზე, მეორე კი -
კართაგენში დაატრიალა. არა, მაინც რა ღვთის წყალობაა, ხალხნო, - აღფრთოვანდა
კიკოლი, - ერთხელ და სამუდამოდ რომ დაიბადნენ დანტე, სტენდალი, მერიმე,
პუშკინი, ფოლკნერი...

და აქ შალვამ მაჯაში ჩასჭიდა ხელი...

- მაგრამ ჩემი შოთა, ჩემი ილია, ბარათაშვილი და გურამიშვილი, აკაკი და ვაჟა, ვაჟა, -
თავს მირჩევნია! - წამოიძახა აღელვებულმა კიკოლიმ, - ეს იმიტომ რომ, ძლიერ
ჩემია... ძლიერ ჩემია! და ერთი რამის სიყვარულიც ხომ... - და შალვას მიუბრუნდა,
მაგრამ გაიხედა და, რასა ჰხედავს - სულმთლად მარტოა, აკი ის შალვაც არ
შეჰჟღენთია?

რა ვუყო ახლა, ახლა რაღა ვქნაო, კიკოლიმ, გაიხედა გარეთ - ბნელაა, რას ბნელაა...
თავიდან კი შეკრთა, მაგრამ რაღაც-რაღაცეები შემატებოდა, არ გაიტეხა გული,
გაიტეხა კი არა და, გამხნევდა, ეგებ ჩემს ბედს მეც ვეწიოო, დაადგა გზასა, წამოვიდა
და დასცხო წვიმამ, მიდის კიკოლი მაინც, სწყურია, ჰშია, სცივა, მაგრამ გაიხედა და,
რაღაცა ბჟუტამს...

და, შემოგვეხარჯა აგერ ამბავი, მაგრამ თუ ზღაპარია, ზღაპარი იყოს,

ზღაპრისებურად დავამთავროთ, კი:

ლხინიც აქა, ჭირიც აქა,

ფქვილიც აქა, ქატოც აქა... -

ტაშ?!

1983-84 წ.

fb.com/groups/ellib