‫ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق‬

‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺷﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﻓﺼﻞ‪:‬‬

‫‪ ‬ﮐﯿﻤﯿﺎی ﺑﺮق‬
‫‪ ‬ﭘﯿﻞ ﮐﯿﻤﯿﺎوی و اﻧﻮاع آن‬
‫‪ ‬اﻟﮑﱰوﻟﯿﺰ‬
‫‪ ‬ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺎری‬

‫‪15‬‬
‫‪ ‬آﻧﭽﻪ ﺷ را وﯾﺮان ﻣﯽ ﮐﻨﺪ روزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﻮﺻﻠﻪ ﻫﺎی ﮐﻮﭼﮏ و آرزو ﻫﺎی ﺑﺰرگ ﺷ ﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ | ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق‬ ‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬

‫ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق )‪( Electrochemistry‬‬

‫ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق از ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪن اﻧﺮژي ﺑﺮﻗﯽ ﺑﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي و ﯾﺎ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ از اﻧﺮژي ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﻪ ﺑﺮﻗﯽ ﺑﺤﺚ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ زﯾﺎد از‬

‫ﻣﺒﺤﺚ اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ ) ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق ( را ﺗﻌﺎﻣﻼت و ﭘﺮوﺳﻪ ﻫﺎي اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ و رﯾﺪﮐﺸﻦ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻤﯿﻦ‬

‫ﺗﻌﺎﻣﻼت اﻧﺮژي ﺑﺮﻗﯽ ﺑﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي و ﯾﺎ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ آن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻃﻮرﯾﮑﻪ در ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪ ﻋﻤﻠﯿﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻋﺒﺎرت از ﺑﺎﺧﺘﻦ اﻟﮑﺘﺮون و رﯾﺪﮐﺸﻦ ﻋﺒﺎرت از ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻟﮑﺘﺮون ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻨﺼﺮي ﮐﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ) اﮐﺴﯿﺪي ( ﻣﯽ ﮔﺮدد ﺑﻨﺎم ﻋﺎﻣﻞ ارﺟﺎع و ﻋﻨﺼﺮي ﮐﻪ رﯾﺪﮐﺸﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻨﺎم ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺤﻤﺾ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ Na   1e‬‬
‫‪Na 0 ‬‬ ‫‪Oxidation‬‬
‫‪Cl  2OH  ‬‬
‫‪ ClO   H 2 O  2e‬‬ ‫‪Oxidation‬‬

‫در ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻓﻮق ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ Na‬و آﯾﻮن ‪ Cl‬اﻟﮑﺘﺮون از دﺳﺖ داده اﮐﺴﯿﺪي ﮔﺮدﯾﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪Ca 2  2e ‬‬
‫‪ Ca 0‬‬ ‫‪Reduction‬‬
‫‪ 2OH ‬‬
‫‪H 2 O 2  2e ‬‬ ‫‪Reduction‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﻫﺎ ﮐﺘﯿﻮن ‪ Ca 2‬و ‪ H2O2‬اﻟﮑﺘﺮون اﺧﺬ ﮐﺮده و ﭼﺎرچ ﻣﺜﺒﺖ آن ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ارﺟﺎع‬
‫)‪ (Reduction‬ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺟﺴﺎم ﻫﺎدي و ﻏﯿﺮ ﻫﺎدي ‪:‬‬

‫ﻣﻮاد از ﻧﻈﺮ ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺮﻗﯽ ﺑﺪو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻫﺎدي ﺑﺮق و ﻋﺎﯾﻖ ﺑﺮق ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( اﺟﺴﺎم ﻏﯿﺮ ﻫﺎدي ) ﻋﺎﯾﻖ ﺑﺮق ( ‪ :‬ﻋﺒﺎرت از ﻣﻮادي اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮق از آن ﻋﺒﻮر ﮐﺮده ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺜﺎل آن را ﻣﯿﺘﻮان راﺑﺮ‬
‫‪ ،‬ﭘﻼﺳﺘﯿﮏ ‪ ،‬ﭼﻮب ﺧﺸﮏ ‪ ،‬ﺗﯿﻞ و ﻏﯿﺮه ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬

‫ب( اﺟﺴﺎم ﻫﺎدي ‪ :‬اﺟﺴﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق را ﻋﺒﻮر ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ﺑﻨﺎم اﺟﺴﺎم ﻫﺎدي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺎدي ﺑﺪو ﻧﻮع اﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻫﺎدي ﻧﻮع اول ‪ :‬ﻧﻮع ﻫﺎدي ﻫﺎﯾﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ داراي اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي آزاد ﺑﻮده و ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق از آﻧﻬﺎ ﻣﻼﯾﻢ و ﯾﮑﺴﺎن ﻋﺒﻮر ﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﺳﯿﻢ ﻓﻠﺰات‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻫﺎدي ﻧﻮع دوم ‪ :‬ﻧﻮع ﻫﺎدي ﻫﺎﯾﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺬاﺑﻪ و ﯾﺎ ﻣﺤﻠﻮل آﯾﻮﻧﯽ از ﺧﻮد ﻋﺒﻮر ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع‬

‫ﻫﺎدي ﻫﺎ ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺤﻠﻮل از ﺧﻮد اﺟﺎزه ي ﻋﺒﻮر ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﺑﻨﺎم اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﯾﺎد ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺜﺎل آن ﻣﺤﻠﻮل‬

‫ﻫﺎي ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ و ﻧﻤﮏ ﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي و اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‬ ‫‪240‬‬

‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬

‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ | ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق‬

‫ﭘﯿﻞ ﺑﺮﻗﯽ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪ :‬ﭘﯿﻞ ﺑﺮﻗﯽ ﮐﯿﻤﯿﺎوي وﺳﯿﻠﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻪ در آن اﻧﺮژي ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﻪ اﻧﺮژي ﺑﺮﻗﯽ و اﻧﺮژي ﺑﺮﻗﯽ ﺑﻪ اﻧﺮژي‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﯿﻞ ﻫﺎ ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم ﺑﺪو ﻧﻮع اﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﭘﯿﻞ ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ و ﻇﺮف اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﯿﻞ ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ ‪:  Galvanic Cell ‬‬

‫در اﯾﻦ ﻧﻮع ﭘﯿﻞ ﺑﺮﻗﯽ اﻧﺮژي ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﻪ اﻧﺮژي ﺑﺮﻗﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﭘﯿﻞ ﮐﻪ در آن اﻧﺮژي ﺑﺮﻗﯽ ﺑﻪ اﻧﺮژي ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻨﺎم ﭘﯿﻞ ﻇﺮف اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﯾﺎد ﻣﯽ ﮔﺮدد‬

‫ﭘﯿﻞ‬
‫‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ در ﭘﯿﻞ ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ‬ ‫‪ ‬اﻧﺮژي ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫‪‬‬ ‫اﻧﺮژي ﺑﺮﻗﯽ ‪‬‬
‫‪‬‬
‫ﻇﺮف اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬

‫ﻫﺮ ﭘﯿﻞ ) ﺣﺠﺮه ي ( ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ ﺷﺎﻣﻞ دو ﻧﯿﻤﻪ ﭘﯿﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻧﯿﻤﻪ‬
‫ﭘﯿﻞ ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﻣﯿﻠﻪ ي ﻓﻠﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺤﻠﻮل ﻧﻤﮑﯽ از آن ﻓﻠﺰ‬
‫ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻌﯿﻦ ) ﻣﻌﻤﻮﻻ ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ( ﻗﺮار دارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﯿﻠﻪ را ﺑﻨﺎم‬
‫اﻟﮑﺘﺮود ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﯿﻤﻪ ﭘﯿﻞ را ﮐﻪ در آن ﻣﯿﻠﻪ ي از‬
‫ﻓﻠﺰ ﺟﺴﺖ در ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻠﻔﯿﺖ ﺟﺴﺖ ﻗﺮار دارد ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ دو ﻧﯿﻤﻪ ﭘﯿﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ دوره ي ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ وﺻﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﻞ ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬اﻟﮑﺘﺮود ﮐﻪ در آن‬
‫ﻋﻤﻠﯿﻪ ي اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﺑﻨﺎم اﻟﮑﺘﺮود اﻧﻮد و اﻟﮑﺘﺮود ﮐﻪ در آن ﻋﻤﻠﯿﻪ رﯾﺪﮐﺸﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﺑﻨﺎم اﻟﮑﺘﺮود ﮐﺘﻮد‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎﻻ ﭘﯿﻞ ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎي ﺟﺴﺖ )‪ (Zn‬و ﻣﺲ )‪ (Cu‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﯿﻠﻪ ي ﺟﺴﺘﯽ )‪(Zn‬‬
‫را در ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻠﻔﯿﺖ ﺟﺴﺖ ‪ ZnSO4‬و ﻣﯿﻠﻪ ي ﻣﺴﯽ )‪ (Cu‬را در ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻠﻔﯿﺖ ﻣﺲ ‪ CuSO4‬ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﻧﯿﻤﻪ ﭘﯿﻞ ﺟﺴﺘﯽ و ﻣﺴﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻌﺪا اﯾﻦ دو ﻧﯿﻤﻪ ﭘﯿﻞ را ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﺳﯿﻢ ﻫﺎدي ﺑﺎ ﻫﻢ وﺻﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﻞ ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ و ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﻣﺤﻠﻮل دو ﻧﯿﻤﻪ ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﻧﻤﮑﯽ ‪ ...., NaCl , KCl ‬ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﭘﯿﻞ‬
‫ﻧﻤﮑﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد وﺻﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ وﻇﯿﻔﻪ ي ﭘﯿﻞ ﻧﻤﮑﯽ ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي دو ﻧﯿﻤﻪ ﭘﯿﻞ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﭘﯿﻞ‬
‫ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ در ﻣﯿﻠﻪ ﺟﺴﺘﯽ ﻫﺮ اﺗﻮم ﺟﺴﺖ دو اﻟﮑﺘﺮون از دﺳﺖ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ‪ Zn 2‬ﻣﯽ ﺷﻮد و در دو ﻣﯿﻠﻪ ﻣﺴﯽ ﻫﺮ آﯾﻮن ‪Cu 2‬‬
‫دو اﻟﮑﺘﺮون اﺧﺬ ﮐﺮده و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ اﺗﻮم ﻣﺲ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﻣﯿﻠﻪ ﺟﺴﺘﯽ ﻋﻤﻠﯿﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻨﺎم‬
‫اﻟﮑﺘﺮود اﻧﻮد و در ﻣﯿﻠﻪ ي ﻣﺴﯽ ﻋﻠﻤﯿﻪ رﯾﺪﮐﺸﻦ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻨﺎام اﻟﮑﺘﺮود ﮐﺘﻮد ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﯿﻠﻪ ﺟﺴﺘﯽ )اﻧﻮد(‬

‫‪2‬‬
‫‪Zn 0 s   2e ‬‬
‫‪ Zn  aq ‬‬ ‫‪Oxidation‬‬

‫ﻣﯿﻠﻪ ﻣﺴﯽ )ﮐﺘﻮد(‬

‫‪0‬‬
‫‪Cu 2aq   2e ‬‬
‫‪ Cu  s ‬‬ ‫‪Re duction‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Zn 0s   Cu 2aq  ‬‬
‫‪ Zn  aq   Cu 0s ‬‬

‫‪241‬‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي و اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‬

 ‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ | ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق‬ ‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬

‫ﭘﯿﻞ ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ ﮐﻪ اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎي ‪ Zn‬و ‪ Cu‬ﺑﺎﺷﺪ )ﭘﯿﻞ ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ ‪ (Zn -Cu‬ﺑﻨﺎم ﭘﯿﻞ داﻧﯿﻞ ﻧﯿﺰ ﯾﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺎﻻ ﯾﮏ ﭘﯿﻞ ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ )‪ (Zn - Cu‬را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻮه ي ﻣﺤﺮﮐﻪ ي ﭘﯿﻞ ‪:  Electromotive Force ‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎل ﭼﺎرچ ﺑﺮﻗﯽ در ﯾﮏ ﺳﺎﺣﻪ ي ﺑﺮﻗﯽ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم دادن ﮐﺎر ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﮐﺎر ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﭼﺎرچ ﺑﺮﻗﯽ ‪  q ‬از ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫) از ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮود ( ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ي دﯾﮕﺮ ) اﻟﮑﺘﺮود دﯾﮕﺮ ( ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ ﺑﯿﻦ آن دو ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺎوت‬
‫ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ را ﺑﻪ ‪ V‬و ﻣﻘﺪار ﮐﺎر را ﺑﻪ ‪ W‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ‪:‬‬

‫ﭼﺎرچ ﺑﺮﻗﯽ ‪ ‬ﺗﻔﺎوت ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ ‪ ‬ﮐﺎر ﺑﺮﻗﯽ‬ ‫‪‬‬ ‫‪W  QV‬‬

‫واﺣﺪ ﮐﺎر در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻋﺒﺎرت از ‪ Joul‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪  cb  vol ‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻣﻘﺪار ﺑﺮق را ﺑﻪ ﻓﺎرادي‬
‫‪  Farady ‬اﻧﺪازه ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻓﺎرادي ﻣﻘﺪار ﺑﺮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدل ﺑﻪ ﭼﺎرچ ﯾﮏ ﻣﻮل اﻟﮑﺘﺮون ﻣﯿﮕﺮدد و ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ‬
‫‪ 96500cb‬ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﯾﮏ ﻣﻮل اﻟﮑﺘﺮون ‪ 6.02 1023‬اﻟﮑﺘﺮون اﺳﺖ ﭘﺲ دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪:‬‬

‫‪1mol  e   6.02 10 23 electron‬‬

‫‪1F  mol  e   6.02 10 23 e  6.02 1023  1.602 1019 cb  96440.4cb ‬‬ ‫‪96500cb‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﺑﺮق ﻋﺒﺎرت از ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﺷﺪت ﺟﺮﯾﺎن و زﻣﺎن ﻋﺒﻮر آن از ﯾﮏ ﻫﺎدي ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪Q  It‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪cb  Amp  sec‬‬

‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ﻣﻮل اﻟﮑﺘﺮون ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 96485‬ﮐﻮﻟﻤﺐ اﺳﺖ و آن را ﯾﮏ ﻓﺎرادي ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﭘﺲ ﻣﯽ ﺗﻮان‬
‫‪‬‬ ‫‪I  t mol ‬‬
‫‪  molelectron ‬ﺑﺪﺳﺖ آورد‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮون را از راﺑﻄﻪ ي ‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪96485 cb ‬‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي و اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‬ ‫‪242‬‬

‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬

‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ | ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق‬

‫ﮐﺎر اﺟﺮا ﺷﺪه ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﯾﮏ ﻓﺎرادي ﺑﺮق از ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮود ﺑﻪ اﻟﮑﺘﺮود دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻋﺪد ﻓﺎرادي و ﺗﻔﺎوت‬
‫ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ ﺑﯿﻦ آن دو اﻟﮑﺘﺮود اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪W  F V‬‬

‫ﺗﻔﺎوت ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ اﻋﻈﻤﯽ ) ﻣﮕﺰﯾﻤﻢ ( ﺑﯿﻦ دو اﻟﮑﺘﺮود را در ﯾﮏ ﭘﯿﻞ ﺑﻨﺎم ﻗﻮه ي ﻣﺤﺮﮐﻪ ي ﭘﯿﻞ ‪  emf ‬ﯾﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ‬

‫ﻋﻼﻣﻪ ي ‪ E 0‬ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ و ﻣﻘﺪار آن ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﻮﻣﺘﺮ ) وﻟﺖ ﻣﺘﺮ ( اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬ﻗﻮه ي ﻣﺤﺮﮐﻪ ي ﯾﮏ ﭘﯿﻞ‬

‫ﻋﺒﺎرت از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ي اﻟﺠﺒﺮي ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ ﮐﺘﻮد و اﻧﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻮه ي ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻫﺮ ﭘﯿﻞ از راﺑﻄﻪ ي زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ‪:‬‬

‫اﻧﻮد ‪ E 0‬ﮐﺘﻮد ‪  E 0‬ﭘﯿﻞ ‪E 0‬‬

‫ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮود اﺳﺘﻨﺪرد ‪:‬‬

‫ﭼﻮن ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ ﯾﮏ ﻧﯿﻢ ﭘﯿﻞ را ﻧﻤﯿﺘﻮان ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﮐﺮد ﺑﻨﺎء ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮود را ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر اﺧﺘﯿﺎري ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﻣﺮﺟﻊ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده و وﻟﺘﺎژ اﺧﺘﯿﺎري ﺻﻔﺮ را ﺑﺮاي آن در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ‬
‫ﮔﯿﺮﯾﻢ و ﺑﻌﺪا ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ دﯾﮕﺮ اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬آن‬
‫اﻟﮑﺘﺮود را اﺳﺘﻨﺪرد ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﺟﺰاي ﻧﯿﻤﻪ ﭘﯿﻞ آن اﺳﺘﻨﺪرد و ﻣﻌﯿﺎري ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫اﺳﺘﻨﺪرد ﺑﺮاي اﻟﮑﺘﺮودي ﮐﻪ آﯾﻮن ﻣﺤﻠﻮل و ﻓﻠﺰ آن ﻋﯿﻦ ﻧﻮع ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﯽ آﯾﻮن آن‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺤﻠﻮل اﯾﺪﯾﺎل در ‪ 25C‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮود اﺳﺘﻨﺪرد ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ‬ ‫اﻣﺮوزه اﻟﮑﺘﺮود اﺳﺘﻨﺪرد اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ ي ﭘﻼﺗﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ روي آن ذره ﻫﺎي ﭘﻼﺗﯿﻦ رﺳﻮب داده ﺷﺪه اﺳﺖ اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ را ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﺷﮑﻞ در ﻣﺤﻠﻮل ‪ HCl‬ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ﻗﺮار داده و ﺑﺎ ﺳﯿﻢ ﺑﻪ ﺑﯿﺮون ارﺗﺒﺎط دارد و ﮔﺎز ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺑﺎ ﻓﺸﺎر ﯾﮏ اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ از آن ﻋﺒﻮر‬
‫داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﺳﺎس ﯾﮏ ﻗﺮارداد ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮود اﺳﺘﻨﺪرد ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ‪:‬‬

‫‪E 0H 2  0 vol‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ ‪ :‬ﮐﺘﻮد اﻟﮑﺘﺮودي اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮود ارﺟﺎﻋﯽ آن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺮ اﺳﺖ و اﻧﻮد ﻧﯿﺰ اﻟﮑﺘﺮودي اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ آن‬ ‫‪‬‬
‫ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ اﺳﺘﻨﺪرد ﭘﯿﻞ را ﺑﻪ ‪ E 0‬ﻧﺸﺎن داده ﮐﻪ از راﺑﻄﻪ ي زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ‪:‬‬

‫اﻧﻮد ‪ E 0‬ﮐﺘﻮد ‪  E 0‬ﭘﯿﻞ ‪E 0‬‬

‫ﺑﺮاي درﯾﺎﻓﺖ ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ اﺳﺘﻨﺪرد ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮود آن را ﺑﺎ اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﭘﯿﻞ ﮔﻠﻮاﻧﯽ ﻣﯿﺴﺎزﯾﻢ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از وﻟﺖ‬

‫ﻣﺘﺮ وﻟﺘﺎژ ﭘﯿﻞ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد دوﺣﺎﻟﺖ وﺟﻮد دارد‪:‬‬

‫‪243‬‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي و اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‬

 ‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ | ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق‬ ‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬

‫ﺣﺎﻟﺖ اول ‪ :‬اﻟﮑﺘﺮود ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ در ﻧﻘﺶ اﻧﻮد ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻓﻠﺰ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ي اﻟﮑﺘﺮود‬
‫در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﻪ ‪ H 2‬اﻟﮑﺘﺮون دﻫﻨﺪه ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﻣﮕﻨﯿﺰﯾﻢ ﺟﺴﺖ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ و ‪. ...‬‬

‫در ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﭘﯿﻞ ‪  Zn  H 2 ‬را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﭘﯿﻞ ‪  Zn  H 2 ‬را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ از‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ‪  Zn ‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﻟﮑﺘﺮون دﻫﻨﺪﮔﯽ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ را دارد ﻫﺮ اﺗﻮم آن دو اﻟﮑﺘﺮون را از دﺳﺖ داده‬
‫و ﺗﻌﺎﻣﻞ زﯾﺮ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ‪:‬‬

‫ﻧﯿﻤﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ در اﻧﻮد ‪ Zn 2aq   2e‬‬

‫‪Zn  s  ‬‬

‫اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي ﺟﺴﺖ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ اﻟﮑﺘﺮود اﺳﺘﻨﺪرد ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ رﻓﺘﻪ و در آن ﺗﻌﺎﻣﻞ ذﯾﻞ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ‪:‬‬

‫‪2H aq   2e ‬‬

‫‪ H 2 g ‬‬

‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮔﺎه ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ در دو اﻟﮑﺘﺮود ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ و ﻓﺸﺎر ﮔﺎز ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ ‪ ) 1atm‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ اﺳﺘﻨﺪرد ﺑﺎﺷﺪ ( وﻟﺖ ﻣﺘﺮ وﻟﺘﺎژ ﭘﯿﻞ را در ﺣﺮارت ‪ 25C‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ ‪ 0.76‬وﻟﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ي ﺗﻔﺎوت ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮودي دو اﻟﮑﺘﺮود ﺟﺴﺖ و ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻮل ‪ E 0‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﭘﺲ ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮود ﺟﺴﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ ‪ 0.76‬وﻟﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ ﻣﻨﻔﯽ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﮑﺘﺮود ﻣﺬﮐﻮر ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ در ﻧﻘﺶ اﻧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻔﺎوت ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ ﻫﺮ ﭘﯿﻞ از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ‪:‬‬

‫اﻧﻮد ‪ E 0‬ﮐﺘﻮد ‪  E 0‬ﭘﯿﻞ ‪E 0‬‬
‫ﭘﺲ ﺗﻔﺎوت ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ ﭘﯿﻞ ﺑﺎﻻ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻮﺷﺖ ‪:‬‬

‫‪  E 0  E 0‬ﭘﯿﻞ ‪E 0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0.76Vol  0Vol  E 0Zn‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪E 0Zn  0.76Vol‬‬
‫‪H2‬‬ ‫‪Zn‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ دوم ‪ :‬اﻟﮑﺘﺮود ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ اﻟﮑﺘﺮود‬

‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ در ﻧﻘﺶ ﮐﺘﻮد ﻋﻤﻞ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻓﻠﺰ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫دﻫﻨﺪه ي اﻟﮑﺘﺮود در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ‪ H 2‬اﻟﮑﺘﺮون دﻫﻨﺪه ي‬
‫ﺿﻌﯿﻒ ﺗﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﻓﻠﺰ ﻫﺎي ﻣﺲ ﻧﻘﺮه ﺳﯿﻤﺎب و‬
‫ﻏﯿﺮه‪ .‬در ﺷﮑﻞ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ ﭘﯿﻞ ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ ‪  H 2  Cu ‬را در‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪:‬‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي و اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‬ ‫‪244‬‬

‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬

‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ | ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق‬

‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ در ﺷﺮاﯾﻂ اﺳﺘﻨﺪرد ) ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي دو اﻟﮑﺘﺮود ‪ 1‬ﻣﻮﻟﺮ و ﻓﺸﺎر ﮔﺎز ‪ H 2‬ﯾﮏ اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ ( و در‬
‫ﺣﺮارت ‪ 25C‬وﻟﺖ ﻣﺘﺮ وﻟﺘﺎژ ﭘﯿﻞ را ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ ‪ 0.34‬وﻟﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ وﻟﺘﺎژ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ي ﺗﻔﺎوت ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ ﻫﺎي‬
‫اﻟﮑﺘﺮود ﻣﺲ و ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﻔﺎوت ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ ﻣﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ذﯾﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪E 0  E 0Cu  E H0 2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪0.34Vol  E Cu‬‬ ‫‪ 0Vol‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪E Cu‬‬ ‫‪ 0.34Vol‬‬

‫ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻮدن ﺗﻔﺎوت ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ ﻣﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ي آﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻟﮑﺘﺮود ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ در ﻧﻘﺶ‬
‫ﮐﺘﻮد ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫از اﯾﻨﮑﻪ در اﻧﻮد ﺗﻌﺎﻣﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه را در اﻧﻮد ﺑﻨﺎم ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ) ﺗﺤﻤﻀﯽ ( ﯾﺎد‬
‫ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه را در ﮐﺘﻮد ﺑﻨﺎم ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ رﯾﺪﯾﮑﺸﻦ ) ارﺟﺎﻋﯽ ( ﯾﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ‬
‫ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮود ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪ ﻣﯿﺘﻮان آﻧﺮا ﺑﺤﯿﺚ اﻟﮑﺘﺮود اﺳﺘﻨﺪرد اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ اﺳﺎس آن ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ اﺳﺘﻨﺪرد اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎي دﯾﮕﺮ‬
‫را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪.‬‬

‫در ﺟﺪول زﯾﺮ ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ ﺳﺘﺎﻧﺪارد ارﺟﺎﻋﯽ ﯾﮏ ﺗﻌﺪاد از ﻧﯿﻤﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت در ‪ 25C‬داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪Half-Reaction‬‬ ‫)‪Eo(V‬‬
‫‪ 2Faq ‬‬
‫‪F2 g   2e ‬‬ ‫‪2.87‬‬
‫‪O3 g   2Haq   2e ‬‬
‫‪ O 2 g   H 2O‬‬ ‫‪2.07‬‬
‫‪Co3 aq   e ‬‬
‫‪ Co2aq ‬‬ ‫‪1.82‬‬
‫‪H 2 O 2 aq   2H  aq   2e ‬‬
‫‪ 2H 2O‬‬ ‫‪1.77‬‬
‫‪PbO2 s  4Haq  SO42aq   2e ‬‬
‫‪ PbSO4s  2H2O‬‬ ‫‪1.70‬‬
‫‪Ce4aq   e ‬‬
‫‪ Ce3 aq ‬‬ ‫‪1.61‬‬
‫‪MnO 4 aq   8H aq   5e ‬‬
‫‪ Mn 2aq   4H 2O‬‬ ‫‪1.51‬‬
‫‪Au 3 aq   3e ‬‬
‫‪ Au s ‬‬ ‫‪1.50‬‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺪرت ارﺟﺎﻋﯽ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺪرت اﮐﺴﯿﺪي‬

‫‪ 2Claq ‬‬

‫‪Cl 2 g   2e ‬‬ ‫‪1.36‬‬
‫‪Cr2 O 27aq   14aq   6e ‬‬
‫‪ 2Cr3aq   7H 2O‬‬ ‫‪1.33‬‬
‫‪MnO 2 s   4H aq   2e ‬‬
‫‪ Mn 2aq   2H 2O‬‬ ‫‪1.23‬‬
‫‪O 2 g   4H aq   4e ‬‬
‫‪ 2H 2O‬‬ ‫‪1.23‬‬
‫‪ 2Braq ‬‬
‫‪Br2 l   2e ‬‬ ‫‪1.07‬‬
‫‪NO3 aq   4H aq   3e ‬‬
‫‪ NO g   2H 2O‬‬ ‫‪0.96‬‬
‫‪2Hg 2aq   2e ‬‬
‫‪ Hg 22aq ‬‬ ‫‪0.92‬‬
‫‪Hg 22aq   2e ‬‬
‫‪ 2Hg  l ‬‬ ‫‪0.85‬‬
‫‪Ag aq   e ‬‬
‫‪ Ags ‬‬ ‫‪0.80‬‬
‫‪Fe3 aq   e ‬‬
‫‪ Fe2aq ‬‬ ‫‪0.77‬‬

‫‪245‬‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي و اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‬

 ‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ | ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق‬ ‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬

O2 g   2Haq   2e 
 H 2O2 aq  0.68
MnO 4 aq   2H 2 O  3e 
 MnO 2 s   4OH aq  0.59
 2Iaq 
I2 s   2e  0.53
 4OH aq 
O 2 g   2H 2 O  4e  0.40
Cu 2aq   2e 
 Cu  s  0.34
 Ag  s   Claq 
AgCl s   e  0.22
SO 24aq   4H aq   2e 
 SO 2g   2H 2O 0.20
Cu 2aq   e 
 Cu aq  0.15
Sn 4aq  2e 
 Sn 2aq  0.13
2H aq   2e 
 H 2 g  0.00
Pb2aq   2e 
 Pbs 0.13
Sn 2aq   2e 
 Sn s 0.14
2
Ni  aq   2e 
 Nis 0.25
Co2aq   2e 
 Cos 0.28
 Pbs  SO42aq 
PbSO4s  2e  0.31
Cd2aq   2e 
 Cds  0.40
Fe2aq   2e 
 Fes 0.44
Cr3aq   3e 
 Crs  0.74
Zn 2aq   2e 
 Zn s 0.76
 H 2 g   2OHaq 
2H2O  2e  0.83
Mn 2aq   2e 
 Mn s 1.18
Al3 aq   3e 
 Als 1.66
Be2aq   2e 
 Bes 1.85
Mg2aq   2e 
 Mgs 2.37
Na aq   e 
 Na s 2.71
Ca 2aq   2e 
 Ca s 2.87
Sr2aq  2e 
 Srs 2.89
Ba 2aq   2e 
 Ba s 2.90
Kaq   e 
 K s  2.93
Liaq  e 
 Lis 3.05

‫ داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي و اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‬: ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‬ 246

‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬

‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ | ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق‬

‫ﺗﻌﺪاد از ﭘﯿﻞ ﻫﺎي ﮔﺎﻟﻮاﻧﯿﮏ را ﮐﻪ روزﻣﺮه ﺑﺤﯿﺚ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي ﺑﺮﻗﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺑﻄﺮي ﺧﺸﮏ ‪:  The Dry Cell Battery ‬‬
‫ﺑﻄﺮي ﻫﺎي ﺧﺸﮏ ﻣﺜﺎل ﺧﻮﺑﯽ از ﭘﯿﻞ ﻫﺎي ﮔﻠﻮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻄﺮي ﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ‪ 1.57‬وﻟﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻫﺎي ﺑﺰرگ‬
‫ﮐﻮﭼﮏ و ﻣﺘﻮﺳﻂ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻄﺮي ﺧﺸﮏ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬
‫اﺳﺘﻮاﻧﻪ اي ﺷﮑﻞ ﺑﻄﺮي از ﺟﺴﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺤﯿﺚ‬
‫اﻧﻮد ﭘﯿﻞ ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻣﯿﻠﻪ ي ﮐﺎرﺑﻦ ) ﮔﺮاﻓﯿﺖ ( ﺑﺤﯿﺚ‬
‫ﮐﺘﻮد در داﺧﻞ ﺑﻄﺮي ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻃﺮاف آن ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻤﯿﺮه ي‬
‫از ﻣﻮاد ‪ NH 4 Cl , NbO 2‬و ‪ ZnCl 2‬ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﻦ‬
‫ﮐﺘﻮد و اﻧﻮد ) اﺳﺘﻮاﻧﻪ ي ﺟﺴﺘﯽ ( ﯾﮏ ﻏﺸﺎي ﻧﯿﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻ در ﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﻄﺮي ﺗﻌﺎﻣﻞ زﯾﺮ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ‪:‬‬
‫‪ Zn 2aq   2e‬‬
‫‪Zn  s  ‬‬ ‫اﻧﻮد‬
‫ﮐﺘﻮد ‪ Mn 2 O3 s   2NH 3aq  HH22OOl  ‬‬
‫‪2NH 4 aq   MnO 2 s   2e ‬‬
‫‪Zn s   2NH 4 aq   2MnO 2s  ‬‬
‫‪ Zn 2aq   2NH 3aq   H 2 O l   Mn 2 O 3s ‬‬

‫‪ .2‬ﺑﻄﺮي ﺳﺮﺑﯽ ‪:‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ وﺳﺎﯾﻞ ﻏﺮض ذﺧﯿﺮه ﺳﺎزي‬
‫اﻧﻮد‬ ‫اﻧﺮژي ﻋﺒﺎرت از ﺑﻄﺮي ﺳﺮﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﮑﻞ ان‬
‫در زﯾﺮ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺘﻮد‬
‫در ﺑﻄﺮي ﺳﺮﺑﯽ اﻧﻮد آن از ﯾﮏ ﻟﻮﺣﻪ ي ﺳﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ‬
‫اﺳﻔﻨﺠﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﮐﺘﻮد آن ﻧﯿﺰ از ﯾﮏ ﻟﻮﺣﻪ ي‬
‫ﺳﺮﺑﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺳﻄﺢ آن ﺗﻮﺳﻂ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺳﺮب‬
‫‪ PbO2‬ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬در اﯾﻦ ﭘﯿﻞ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ‬
‫ﺑﺤﯿﺚ ﻣﺎده ي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﮐﻪ رول اﺳﺎﺳﯽ را‬
‫دارا ﺑﻮده و ﺑﺎﯾﺪ ﻏﻠﻈﺖ آن ﻣﺮﺗﺒﺎَ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﮔﺮدد‪ ،‬وﻟﺘﺎژ ﺣﺎﺻﻞ ازﯾﻦ ﺑﻄﺮي ﻫﺎ ‪ 2V‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺶ ﻋﺪد آن ﺑﻄﻮر ﻣﺴﻠﺴﻞ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻢ ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻄﺮي ‪ 12V‬ﺑﺮاي ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﻪ در ﺑﻄﺮي ﺳﺮﺑﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬

‫اﻧﻮد‬ ‫‪Pb  s   SO 42aq  ‬‬

‫‪ PbSO 4s   2e‬‬
‫ﮐﺘﻮد‬ ‫‪PbO 2 s   4H aq   SO 42aq   2e ‬‬
‫‪ PbSO 4s   2H 2O l ‬‬

‫‪ Pb s   PbO 2 s   4H aq   2SO 42aq  ‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﮑﻤﻞ‬

‫‪ 2PbSO 4s   2H 2O l ‬‬

‫زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﻄﺮي ﭼﺎرچ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﮑﻮس در اﻧﻮد و ﮐﺘﻮد ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ PbSO4‬ﺑﻪ ‪ PbO 2‬و ‪ Pb‬ﻓﻠﺰي‬
‫ﻣﺒﺪل ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ Pbs   PbO 2s   4H aq   2SO 42aq ‬‬
‫‪2PbSO4 s   2H 2O l ‬‬

‫‪247‬‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي و اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‬

 ‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ | ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق‬ ‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬

‫‪ .3‬ﺑﻄﺮي ﻧﯿﮑﻞ – ﮐﺪﻣﯿﻢ ‪:‬‬

‫از ﺑﻄﺮي ﻫﺎي ﻧﯿﮑﻞ ‪ -‬ﮐﺪﻣﯿﻢ در ﺳﺎﻋﺖ و ﻣﺎﺷﯿﻦ ﻫﺎي ﺣﺴﺎب اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آن ﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﭼﺎرچ ﺷﺪن‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﻄﺮي ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻄﺮي ﻫﺎي ﺳﺮﺑﯽ ﺳﺒﮏ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺻﻮرت ذﯾﻞ اراﺋﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ ‪:‬‬

‫در ﺑﻄﺮي ﻫﺎي ﻣﺬﮐﻮر در ﻣﻮﻗﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﺗﻌﺎﻣﻼت ذﯾﻞ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ‪:‬‬

‫اﻧﻮد‬ ‫‪ Cd  OH  2 s   2e‬‬

‫‪Cds  2OH aq  ‬‬

‫ﮐﺘﻮد‬ ‫‪ Ni  OH  2 s   2OH ‬‬

‫‪2e  NiO2 s   2H 2 O   ‬‬

‫ﻣﮑﻤﻞ‬ ‫‪ Cd  OH  2 s   Ni  OH  2s ‬‬

‫‪Cd  s   NiO2 s   2H 2 O   ‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﻬﻢ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﻄﺮي ﻫﺎ ﻃﻮري اﺳﺖ ﮐﻪ وﻟﺘﺎژ آن در ﺗﻤﺎم ﻣﺪت ﮐﺎر ﺛﺎﺑﺖ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﻄﻮري ﮐﺎﻣﻞ ﺧﺎﻟﯽ ﮔﺮدد زﯾﺮا ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮن ﻫﺎ در داﺧﻞ ﭘﯿﻞ در ﻣﻮﻗﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﭘﯿﻞ ﺳﻮﺧﺘﯽ ) ‪: ( Fuel Cell‬‬

‫ﭘﯿﻞ ﮐﻪ در آن ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺪاوم داﺧﻞ ﺷﺪه و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژي ﺑﺮﻗﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻨﺎم ﭘﯿﻞ ﺳﻮﺧﺘﯽ ﯾﺎد ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ي آن در ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻮع ﭘﯿﻞ ﻫﺎ ﮔﺎزات ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ و آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف رﺳﯿﺪه‪ ،‬آب‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎي آﻧﻬﺎ از ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ ﻫﻤﺮاه ﺑﻪ ﮐﺘﻠﯿﺰاﺗﻮر ﭘﻼﺗﯿﻦ‪ ،‬ﻧﻘﺮه و ﯾﺎ ﻧﯿﮑﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﻪ در ﭘﯿﻞ ﺳﻮﺧﺘﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬

‫اﻧﻮد‬ ‫‪2H 2 s   4OH aq  ‬‬

‫‪ 4H 2 O  l   4e‬‬
‫ﮐﺘﻮد‬ ‫‪ 4OH aq ‬‬
‫‪O 2 g   2H 2 O  l   4e ‬‬

‫ﻣﮑﻤﻞ‬ ‫‪2H 2 g   O 2 g  ‬‬

‫‪ 2H 2 O l ‬‬

‫ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺑﺮﻗﯽ ﯾﺎ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ‪:  Electrolysis ‬‬

‫ﺗﺠﺰﯾﻪ ي ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺐ را ﺗﻮﺳﻄﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق ﺑﻨﺎم اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬وﯾﺎ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻋﺒﺎرت از ﻋﻤﻠﯿﻪ ي اﺳﺖ ﮐﻪ در آن اﻧﺮژي‬
‫ﺑﺮﻗﯽ ﺑﻪ اﻧﺮژي ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬در ﺗﺠﺰﯾﻪ ي ﺑﺮﻗﯽ آﯾﻮن ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻠﻮل اﮐﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻗﻄﺐ ﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ آﯾﻮن ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ در ﻗﻄﺐ ﻣﻨﻔﯽ )ﮐﺘﻮد( رﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻟﮑﺘﺮون ارﺟﺎع ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ در‬
‫ﻋﻤﻠﯿﻪ ي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ در ﮐﺘﻮد ﻋﻤﻠﯿﻪ ارﺟﺎع ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺷﮑﻞ آﯾﻮن ﻫﺎي ﻣﻨﻔﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮف ﻗﻄﺐ ﻣﺜﺒﺖ)اﻧﻮد( رﻓﺘﻪ و در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ از دﺳﺖ دادن اﻟﮑﺘﺮون اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ در ﻗﻄﺐ ﻣﺜﺒﺖ درﻋﻤﻠﯿﻪ ي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬
‫ﻋﻤﻠﯿﻪ ي اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ )ﺗﺤﻤﺾ( ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي و اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‬ ‫‪248‬‬

‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬

‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ | ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق‬

‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ‪:‬‬

‫ﺑﻪ ﺣﺮارت ‪ 800C‬ﺷﺒﮑﻪ ي ﺑﻠﻮري ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ﺷﺮوع ﺑﻪ ذوب ﺷﺪن ﻧﻤﻮده و ﺗﺎ ﺧﺘﻢ ﻋﻤﻠﯿﻪ ي ذوب ﺣﺮارت آن ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ذوب ﺷﺪه ﺑﺨﻮﺑﯽ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق را اﺟﺎزه ي ﻋﺒﻮر ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮدر ﯾﮏ ﻇﺮف ﻓﻠﺰي اﻟﮑﺘﺮود ﮐﺎرﺑﻨﯽ ﺑﻪ ﺣﯿﺚ‬
‫اﻧﻮد ﻗﺮار داده ﺷﻮد و ﻓﻠﺰ ﻇﺮف ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﮐﺘﻮد ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﻮد و در ﺑﯿﻦ آن ﻧﻤﮏ ذوب ﺷﺪه ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﻧﻮد و ﮐﺘﻮد ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق وﺻﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬آﯾﻮن ﺳﻮدﯾﻢ ‪  Na  ‬ﺑﻪ ﮐﺘﻮد و آﯾﻮن ﮐﻠﻮراﯾﺪ ‪  Cl  ‬ﺑﻪ اﻧﻮد‬
‫ﻣﯿﺮود‪ .‬آﯾﻮن ﻫﺎي ﺳﻮدﯾﻢ در ﮐﺘﻮد اﻟﮑﺘﺮون را ﺣﺎﺻﻞ و ﺑﻪ اﺗﻮم ﻫﺎي ﺳﻮدﯾﻢ ﻣﺒﺪل و ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺟﺮﻗﻪ ي ﺑﺮﻗﯽ ﺑﻪ ﺷﻌﻠﻪ ي زرد رﻧﮓ‬
‫آﺷﮑﺎر ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ ﺷﻌﻠﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﺎ آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬آﯾﻮن ﻫﺎي ﮐﻠﻮرﯾﻦ در اﻧﻮد ﺑﺎ از دﺳﺖ دادن‬
‫اﻟﮑﺘﺮون ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ اﺗﻮم ﻫﺎي آن ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺎز آزاد ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻧﻮد‬ ‫‪2Cl  ‬‬

‫‪ Cl 2 g   2e‬‬ ‫اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪‬‬
‫ﮐﺘﻮد‬ ‫‪2Na   2e ‬‬
‫‪ 2Na  l‬‬ ‫رﯾﺪﮐﺸﻦ ‪‬‬

‫‪2Na  (l)  2Cl  (l) ‬‬

‫) ‪ 2Na (l)  Cl 2 (g‬‬

‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ‪:‬‬

‫ﻓﺎرادي ﺳﺎﯾﻨﺲ دان اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎ و آﯾﻮن ﻫﺎي ذﺧﯿﺮه ﺷﺪه و ﻣﻘﺪار ﺑﺮق ﮐﻪ از‬

‫ﻣﺤﻠﻮل آﺑﺪار ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ را ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻗﺎﻧﻮن اول اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ )ﻓﺎرادي( ‪ :‬ﻣﻘﺪار ﻣﻮاد آزاد ﺷﺪه در اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎَ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺎرادي‬
‫ﻣﻘﺪار ﺑﺮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﻤﻠﯿﻪ ي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪m  Q :‬‬

‫‪ -2‬ﻗﺎﻧﻮن دوم اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ )ﻓﺎرادي( ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه از ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻋﯿﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺮق ﻋﺒﻮر داده ﺷﻮد ﮐﺘﻠﻪ ي‬

‫ﻣﻮاد ﮐﻪ در اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎ آزاد ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎَ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﻌﺎدل ﺷﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ اول و دوم اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻃﻮري ذﯾﻞ ﻧﻮﺷﺖ ‪:‬‬

‫‪EQ‬‬ ‫‪EQ‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪96500cb‬‬ ‫‪1F‬‬

‫در اﯾﻦ رواﺑﻂ ‪ m‬ﻣﻘﺪار ﻣﺎده ي آزاد ﺷﺪه ﺑﺎﻻي اﻟﮑﺘﺮود‪ E ،‬ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﻌﺎدل ﻋﻨﺼﺮ‪ Q ،‬ﻣﻘﺪار ﺑﺮق ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ازاﯾﻨﮑﻪ ‪Q  I  t‬‬

‫‪EIt‬‬
‫‪m‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ راﺑﻄﻪ ي ﺑﺎﻻ ﻣﯿﺘﻮان ﻃﻮري ذﯾﻞ ﻧﯿﺰ ﻧﻮﺷﺖ ‪:‬‬
‫‪96500cb‬‬

‫‪249‬‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي و اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‬

 ‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ | ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق‬ ‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬اﮔﺮ ‪ 500cb‬ﺑﺮق از ﻣﺤﻠﻮل ‪ NaCl‬ﻋﺒﻮر داده ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺳﻮدﯾﻢ در ﮐﺘﻮد آزاد ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪Q  500cb ‬‬ ‫‪A 23‬‬ ‫‪EQ‬‬ ‫‪23g  500cb‬‬

‫‪ E Na  ‬‬ ‫‪ 23g‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.119g‬‬
‫?‪m‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V 1‬‬ ‫‪96500cb‬‬ ‫‪96500cb‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬از ﻣﺤﻠﻮل ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﻧﻘﺮه ‪ 5  AgNO 3 ‬اﻣﭙﯿﺮ ﺑﺮق ﻋﺒﻮر داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺬﮐﻮر ‪ 2‬ﺳﺎﻋﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻧﻘﺮه در ﮐﺘﻮد ذﺧﯿﺮه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟‬
‫‪I  5A‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪A 107.8‬‬
‫‪‬‬ ‫‪E Ag  ‬‬ ‫‪ 107.8g‬‬
‫‪t  2h  7200sec ‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪‬‬
‫?‪m‬‬ ‫‪ m  E  I  t  107.8g  5A  7200sec  40.21g‬‬
‫‪A  107.8‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪96500cb‬‬ ‫‪96500cb‬‬

‫ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺎري ‪ :‬ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﺳﻄﺢ ﯾﮏ ﻓﻠﺰ را ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻠﺰ دﯾﮕﺮ ﺑﻨﺎم ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺎري ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ازﯾﻦ ﻋﻤﻠﯿﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻓﻠﺰات اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺤﯿﺚ ﮐﺘﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﻪ ﻗﻄﺐ ﻣﻨﻔﯽ ﺑﻄﺮي وﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‬ ‫‪ -1‬ﻓﻠﺰي ﮐﻪ ﺳﻄﺢ آن ﭘﻮش ﻣﯽ ﮔﺮدد‬

‫‪ -3‬ﺑﺎﯾﺪ ﻫﺎدي ﺑﺮق ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺤﯿﺚ اﻧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻋﻤﻠﯿﻪ ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺎري‬

‫‪ -2‬ﻓﻠﺰي ﮐﻪ ﭘﻮش ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ‬
‫‪ -2‬ﺑﻪ ﻗﻄﺐ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﻃﺮي وﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﺎﯾﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ي ﻣﺤﻠﻮل ﻧﻤﮑﯽ ﻓﻠﺰ ﭘﻮش ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﻣﺜﻼَ ﺑﺮاي ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺮدن ﻗﺎﺷﻖ آﻫﻨﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻘﺮه‪ ،‬ﻗﺎﺷﻖ آﻫﻨﯽ را ﺑﺤﯿﺚ ﮐﺘﻮد و ﻣﯿﻠﻪ ي ﻧﻘﺮه ي را ﺑﻪ ﺣﯿﺚ اﻧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﺎﯾﺪ داراي آﯾﻮن ‪ Ag ‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺟﺎ از ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻠﻮرﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ‪  AgNO 3 ‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻧﯿﻤﻪ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﺮدد ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪Ag s  ‬‬
‫‪ Ag‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ aq ‬‬ ‫‪ 1e‬‬ ‫اﻧﻮد‬
‫‪0‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪e‬‬
‫‪‬‬
‫‪Ag‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1e ‬‬
‫‪ Ag s ‬‬ ‫ﮐﺘﻮد‬
‫‪ aq ‬‬

‫ﺑﺎﻻي ﻗﺎﺷﻖ رﺳﻮب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬ ‫‪Ag‬‬ ‫‪Ag ‬‬

‫‪Ag ‬‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي و اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‬ ‫‪250‬‬