‫اپیدمیولوژی‬

‫‪ EBBEE.IR‬مرجع معتبر کسب درآمد از طریق فروش آنالین فایل های آموزشی‪...‬‬

‫میدونستید شما با کتابخانه الکترونیکی زنبور میتونید با بارگذاری فایل های متنی‪ %50 ،‬از فروش رو داشته باشید؟‬

‫یعنی در کم ترین حالت قیمت گذاری برای هر فروش فایلت ‪8‬هزار تومن دارآمد داری!‬

‫از همین ااآلن میتونی شروع کنی‪...‬‬

 ‫ﻋﻨﺎو�ﻦ ک� اﺻﻮل اﭘ�ﺪﻣﯿﻮﻟﻮژی‬

‫ﺳﻮال‬
‫‪ ‬ﮔﺮوه ﻫﺪف در ﻋﻠﻢ ﭘﺰﺷﮑﯽ ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬

‫‪ ‬ﺑﯿﻤﺎر ﭼﻪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ؟‬

‫‪ ‬در ﻣﻮرد ﺑﯿﻤﺎري ﭼﻪ ﺳﻮاﻻﺗﯽ ﻣﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬

‫بﻘﺮاط ‪ ۲۴۰۰‬ﺳﺎل ﻗبﻞ‬

‫اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ ﺣﺮﻓﻪ ﻃﺒﺎﺑﺖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﺤﯿﺢ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي ﺑﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫اوﻻٌ‪ :‬از ﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎل و اﺛﺮاﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﻣﺮاض دارﻧﺪ ﺑﺎ اﻃﻼع ﺑﺎﺷﯽ)وﯾﺒﺮﯾﻮ ﮐﻠﺮا(‪.‬‬

‫ﺛﺎﻧﯿﺎٌ‪ :‬اﻧﻮاع ﺑﺎدﻫﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺎدﻫﺎي ﺳﺮد و ﮔﺮم‪ ،‬ﺑﺎدﻫﺎي اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺑﺎدﻫﺎي ﻣﻌﺮوف را ﺑﺸﻨﺎﺳﯽ‪ ).‬اﻧﺘﻘﺎل وﯾﺮوسﻫﺎ‬
‫در ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ و داﻣﯽ(‬

‫و ﺛﺎﻟﺜﺎٌ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺷﻬﺮ ﻏﺮﯾﺐ وارد ﻣﯽﺷﻮي ﺑﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫‪ -‬ازﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺷﻬﺮ و اﯾﻨﮑﻪ در ﻣﻌﺮض ﺑﺎدﻫﺎ و ﯾﺎ رو ﺑﻪ ﻃﻠﻮع ﻗﺮار دارد ﻣﻄﻠﻊ ﺑﺎﺷﯽ) ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و ‪– MS‬ﺳﻞ(‬
‫‪ -‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب ﻣﺸﺮوب ﺷﻬﺮ را ﺑﺸﻨﺎﺳﯽ و ﺑﺪاﻧﯽ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻧﺮم ﺑﻮده و از ﺑﺮﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ﯾﺎ از ﮐﻮﻫﺴﺎر ﺟﺎري ﺑﻮده و‬
‫ﺳﺨﺖ اﺳﺖ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻤﮏ آﻟﻮد و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ) ﻓﻠﻮراﯾﺪ آب و ﭘﻮﺳﯿﺪﮔﯽ دﻧﺪان(‬
‫‪ -‬ﺑﺎﯾﺪ از ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ زﻣﯿﻦ اﻃﻼع ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﯽ ﮐﻪ آﯾﺎ ﺧﺸﮏ و ﺑﺪون ﻋﻠﻒ و ﯾﺎ ﻣﺮﻃﻮب و ﭘﺮدرﺧﺖ اﺳﺖ‪ ،‬آﯾﺎ در ﭘﺴﺘﯽ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺤﺪود اﺳﺖ ﯾﺎ در ارﺗﻘﺎع ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﺳﺮد اﺳﺖ)آرﺳﻨﯿﮏ و ﯾﺪ ﺧﺎك() ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﻓﺸﺎر ﻫﻮا(‬
‫‪ -‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﯽ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ در ﭘﯽ ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن و ﺗﻔﺮﯾﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﯾﺎ ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ ﺳﺨﺖ ﮐﻮش و زﺣﻤﺖﮐﺶ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ(‬

‫ﺗﻌ��ﻒ اﭘ�ﺪﻣﯿﻮﻟﻮژی ﭼ�ﺴﺖ؟‬

‫‪1‬‬
 ‫ﺗﻌﺎرﯾﻒ اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي در ﮔﺬر زﻣﺎن‬

‫‪Epi=Upon‬‬ ‫‪Demo=Population‬‬

‫‪ ‬آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻣﯽﮔﺬرد‪).‬اوﻟﯿﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ(‬

‫‪ ‬ﺷﺎﺧﻪاي از ﻋﻠﻢ ﭘﺰﺷﮑﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﭘﯿﺪﻣﯽﻫﺎ ﺳﺮوﮐﺎر دارد‪).‬ﭘﺎرﮐﯿﻦ ‪(1873‬‬

‫‪ ‬ﻋﻠﻢ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻋﻔﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪).‬ﻓﺮاﺳﺖ ‪(1927‬‬

‫ﺿﻌﻒ‪ :‬ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻏﯿﺮ واﮔﯿﺮ و آﺳﯿﺐﻫﺎ را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬ﻫﺮ ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ‪).‬ﮔﺮﯾﻦ وود ‪(1934‬‬

‫‪ ‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﯿﻤﺎري در اﻧﺴﺎن)ﻣﮏ ﻣﺎﻫﻮن ‪)(1960‬ﺳﻞ(‬

‫‪ ‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻮزﯾﻊ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي ﺑﯿﻤﺎري و آﺳﯿﺐﻫﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ)ﻣﺎزﻧﺮ ‪)(1974‬ﺳﻞ(‬

‫‪ ‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ وﻗﺎﯾﻊ و ﺣﺎﻻت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺖ در ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه آنﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻮزﯾﻊ آنﻫﺎ و ﮐﺎرﺑﺮد ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﻨﺘﺮل ﻣﺸﮑﻼت ﺳﻼﻣﺘﯽ )ﻟﺴﺖ ‪)(1985‬ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي و ﮐﻨﺘﺮل ﺳﻞ()راﻫﮑﺎر ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي و ﮐﻨﺘﺮل ﺳﺮﻃﺎن‬
‫روده ﺑﺰرگ(‬

‫ﺗﻌ��ﻒ ﺟﺎﻣﻊﺗﺮ اﭘ�ﺪﻣﯿﻮﻟﻮژی‬

‫‪ ‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻮزﯾﻊ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ و آﺳﯿﺐﻫﺎ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه آن در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي)زﻟﺰﻟﻪ و ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي ﺑﺎ‬
‫واﮐﺴﻦ و ‪(...‬‬

‫‪ ‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻮزﯾﻊ ﻓﺮاواﻧﯽ ﯾﮏ ﺻﻔﺖ در ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه آن ﯾﻌﻨﯽ آﻧﭽﻪ روي ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد‪).‬ژن‬
‫ﺗﺎﻻﺳﻤﯽ‪ -‬ژن ﻣﺴﺘﻌﺪ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﺮﻃﺎن ﭘﺴﺘﺎن(‬

‫‪ ‬اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻮم ﭘﺎﯾﻪ ﭘﺰﺷﮑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﻮزﯾﻊ ﺣﺎﻻت و روﯾﺪادﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ و ﺗﻌﯿﯿﻦﮔﺮﻫﺎي‬
‫آنﻫﺎ را در ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و از اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﻬﺮه ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫کﻠ�ﺪ واژەﻫﺎی ﻣهﻢ در ﺗﻌ��ﻒ اﭘ�ﺪﻣﻴﻮﻟﻮژی‬

‫‪ ‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ :‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻈﺎرت‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه‪ ،‬آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﯿﻪ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺗﻮزﯾﻊ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﮑﺎن وﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺒﺘﻼ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫‪ ‬ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ‪ :‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺗﻤﺎم ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‪ ،‬زﯾﺴﺘﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و رﻓﺘﺎري ﮐﻪ روي ﺳﻼﻣﺘﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫)رﻓﺘﺎر ﺳﻼﻣﺖ در ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﺪز در ‪(spatial research‬‬

‫‪ ‬ﺣﺎﻟﺖﻫﺎ و روﯾﺪادﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺘﯽ‪ :‬ﺷﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ‪ ،‬واﮐﻨﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روشﻫﺎي ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي‪ ،‬و اراﺋﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ و درﻣﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ‪ :‬ﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﺸﺨﺼﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ‪ :‬ﻫﺪف اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﻋﻨﻮان ﺷﺪه اﺳﺖ‪).‬ﮐﻨﺘﺮل ﭘﺪﯾﮑﻮﻟﻮز در ﻣﺪارس(‬

‫ت‬
‫بﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﻧکﺎت ﻋﻤﻠ�ﺎی اﯾﻦ ﺗﻌ��ﻒ ﭼ�ﺴتﻨﺪ؟‬
‫اﺳﺘﻨﺘﺎج از ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﮔﺮوه ﺗﺄﮐﯿﺪ دارد ﺗﺎ ﻓﺮد‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﻌﻤﻮﻻً اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﯾﮏ ﺣﯿﻄﻪ وﺳﯿﻊﺗﺮي را ﭘﻮﺷﺶ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺑﺮ روي ﮔﺮوهﻫﺎي وﺳﯿﻊﺗﺮي ﻣﺎﻧﻮر ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﮔﺎﻫﯽ ﻻزم ﺷﻮد‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺤﺪودﯾﺘﯽ ﮐﻪ در اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دارد ﯾﺎ ﻣﺤﺪودﯾﺘﯽ ﮐﻪ در ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ دارد‪ ،‬روي ﮔﺮوهﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏﺗﺮي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ و‬
‫ﻃﻮري اﯾﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت را ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﻤﻌﯿﺖ وﺳﯿﻌﯽ ﺗﻌﻤﯿﻢ دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﻋﻠﻢ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎﺳﺖ و ﺑﺎ اﻧﺪازهﻫﺎ و اﻧﺪازهﮔﯿﺮيﻫﺎ ﺳﺮوﮐﺎر دارد‪).‬ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ(‬

‫‪ -‬اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﺗﻤﺎﻣﯽ دادهﻫﺎي ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه ﻋﺪد و رﻗﻢ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﮐﺪﻫﺎ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ و آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫ﺳﺮي ﭼﮑﯿﺪهﻫﺎ ﮐﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﻧﺎم دارﻧﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺮز ﺑﯿﻦ ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﯿﻤﺎري و ﺗﻌﯿﯿﻦ زﻣﺎن ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﯽﭘﺮدازد‪ ).‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﭘﻨﻮﻣﻮﻧﯽ(‬

‫‪ -‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ روﯾﺪادﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺖ اﺳﺖ و از ﻃﺮﻓﯽ ﻓﻘﻂ اﻓﺮادي ﮐﻪ ﻋﻼﺋﻢ ﺑﯿﻤﺎري‬
‫را دارﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻬﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و آنﻫﺎﯾﯽ ﻫﻢ ﮐﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﯿﻪ ﺑﯿﻤﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﻣﺎ اﻫﻤﯿﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ ﻋﻠﻢ دادهﻫﺎﯾﯽ ﺟﻤﻊآوري ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺘﻮان ﻣﺮزي را ﺑﯿﻦ اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎري دارﻧﺪ و آنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎري وﺳﻼﻣﺘﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﻫﻢ در داﻣﻨﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎﯾﺶ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫)‪(disability-adjusted life year =DALY‬‬

‫‪3‬‬
 ‫ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي)ﺣﺘﯽ ﺳﻄﺢ ﭼﻬﺎرم( ﺗﻮﺟﻪ دارد‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ ارﺗﺒﺎطﻫﺎ و اﺧﺘﻼفﻫﺎ) ارﺗﺒﺎط ﺟﻨﺲ و ﮐﺎﻟﺮي ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺑﺮ دﯾﺎﺑﺖ(‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮات روﻧﺪ و اﻟﮕﻮي ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﯿﻤﺎري ﺑﺎ‬
‫اﻧﺠﺎم آزﻣﻮنﻫﺎي آﻣﺎري در ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دا�ﺶ اﭘ�ﺪﻣﯿﻮﻟﻮژی‬

‫‪ ‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﺮﺻﻪﻫﺎ و ﺷﺌﻮن زﻧﺪﮔﯽ اﻓﺮاد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﯽ و روﺣﯽ آنﻫﺎ ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽﭘﺮدازد)ﻫﻤﻪ‬
‫ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺳﻼﻣﺘﯽ‪ -‬ﮐﯿﻔﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ(‬

‫‪ ‬ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي‪ -‬ﺗﺸﺨﯿﺺ‪ -‬درﻣﺎن‪ -‬ﭘﯿﮕﯿﺮي و ﭘﯿﺶ آﮔﻬﯽ)ﻫﻤﻪ ﺳﻄﻮح ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي(‬

‫‪ ‬ﺳﻄﺢ ﺳﻠﻮﻟﯽ‪ -‬ﻣﻠﮑﻮﻟﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻋﻀﻮ‪ ،‬ﻓﺮد‪ ،‬ﮔﺮوه‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ)ﻫﻤﻪ ﺳﻄﻮح ﻋﻠﻤﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ -‬ﮐﺸﻒ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ژن در‬
‫ﺳﺮﻃﺎن ﮐﻮﻟﻮن ﻓﺎﻣﯿﻠﯿﺎل ‪ -‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ وﺿﻌﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎدي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ اﻓﺴﺮدﮔﯽ(‬

‫‪ ‬رﻣﺰﯾﺎﺑﯽ از زﻧﺠﯿﺮهاي از اﺗﻔﺎﻗﺎت ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ اﻣﺮوز و آﯾﻨﺪه)ﺑﺎ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ روﻧﺪﻫﺎ و ﻧﻤﻮدارﻫﺎ(‬

‫‪ ‬ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب درﺳﺖ ﮔﺮوه ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﻣﻮلﻫﺎ و ﺣﻘﺎﯾﻖ ﮐﻠﯽ را ﮐﺸﻒ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪).‬ﺗﻌﻤﯿﻢ ﭘﺬﯾﺮي(‬

‫ﻣﺜﺎﻟﯽ از آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‬

‫‪ -‬ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮔﻪ ﺑﺎ ﮔﺬر زﻣﺎن ﭼﯿﺰي ﮐﻪ رخ داده اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ داﻣﻦ ﮔﯿﺮ ﻣﺮدان ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫زﻧﺎن!‬

‫‪4‬‬
 ‫اﻧﻮاع اﭘ�ﺪﻣﯿﻮﻟﻮژی‬
‫اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي را ﻣﯽﺗﻮان از ﻣﻨﻈﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ ‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﯿﻄﻪﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ‪:‬‬

‫اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﺷﻐﻠﯽ ﯾﺎ ﺣﺮﻓﻪاي‪ ،‬اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﻣﺤﯿﻂ و‪ ...‬دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل اﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻐﻠﯽ و ﺣﺮﻓﻪاي را ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ اﻓﺮاد ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ‬
‫ﮐﻪ ﭼﻪ ﺷﻐﻞﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ اﻓﺮاد ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪهﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻼت ﺷﻐﻠﯽ را‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﺪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺗﻮزﯾﻊ آن ﻫﺎ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﯾﮏﺳﺮي ﻣﺪاﺧﻼﺗﯽ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﻣﺤﯿﻂ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﯿﻄﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬راهﻫﺎي ﻣﺪاﺧﻠﻪ را‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮده و وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺜ ًﻼ اﻵن آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪي ﭼﻪ ﮔﺎزﻫﺎﯾﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ و ﮐﺪام ﯾﮏ از‬
‫اﯾﻦﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺮاي ﮐﻨﺘﺮل و ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي آنﻫﺎ اﻓﺮاد ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻪ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻄﻮح ﻋﻠﻢ ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ‪ :‬اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ و ﺳﻠﻮﻟﯽ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ و ﺣﺘﯽ ژﻧﺘﯿﮏ‪.‬‬

‫‪ ‬از زاوﯾﻪ روﯾﮑﺮد ﺧﺎص اﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﺳﺮﻃﺎن‪ ،‬اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي دﯾﺎﺑﺖ‪ ،‬اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي‬
‫ﺣﻮادث‪ ،‬اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﺑﻼﯾﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ‪.‬‬

‫ف‬
‫بﺎﻟﯿی ﭼ�ﺴﺖ؟‬ ‫ف‬
‫بﺎﻟﯿی و اﭘ�ﺪﻣﯿﻮﻟﻮژی‬ ‫بﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻔﺎوت ﭘﺰﺷ�‬
‫اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ‬

‫در ﻣﻮرد ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﺧﺎص ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ وﻗﺎﯾﻊ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ در ﮔﺮوﻫﯽ از ﺑﯿﻤﺎران ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺘﺪﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﻗﻮي‬
‫)اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ و آﻣﺎري(‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﭘﺮدازد و ﺻﺤﺖ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ را ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ اﯾﻦ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ‬
‫ﺑﯿﻤﺎران ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪) .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺼﺮف ﮐﻠﺴﯿﻢ در ﺳﻨﯿﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ روﻧﺪ اﺳﺘﺌﻮﭘﺮوز‪ -‬ﺗﺨﻤﯿﻦ ﻣﯿﺰان اﺛﺮ ﻗﻄﻊ ﺳﯿﮕﺎر ﺑﺮ‬
‫ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻗﻠﺒﯽ(‬

‫‪ ‬ﺑﺎ ﺗﻮزﯾﻊ ﺑﯿﻤﺎري و ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي آن در ﻣﺮاﺟﻌﯿﻦ و ﺑﯿﻤﺎران ﺳﺮ و ﮐﺎر دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﯿﻤﺎران از ﭼﻪ ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻣﺎﯾﻞاﻧﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎي ﮔﺮوه ﺗﺤﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ را‪ ،‬ﺧﻮاه ﺑﯿﻤﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﭘﺰﺷﮑﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻨﺪ‬
‫ﯾﺎ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺛﺒﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ).‬ﺑﺎﻧﮏﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ(‬

‫‪5‬‬
 ‫‪ ‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻤﺎم اﻃﻼﻋﺎت را ﺧﻮد ﺷﺨﺼﺎٌ ﺟﻤﻊآوري ﻧﮑﺮده و اﻓﺮاد ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ را ﻣﻌﻤﻮﻻٌ ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪).‬ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ(‬

‫‪ ‬ﺑﺎ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ ”ﺳﯿﮕﺎري“ و ”ﻏﯿﺮ ﺳﯿﮕﺎري“ و ‪ ....‬ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮ ﭼﻪ در داﺧﻞ ﻃﺒﻘﺎت ﻫﺰاران ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻨﻔﺮد ﻧﻬﻔﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ‬

‫ﺑﺎ ﺑﯿﻤﺎران ﻣﻨﻔﺮد ﺳﺮ و ﮐﺎر دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺨﺼﺎٌ ﺗﻤﺎم ﺑﯿﻤﺎران ﺧﻮد را ﻣﻼﻗﺎت و ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﺑﯿﻤﺎراﻧﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺎنﻗﺪر ﺑﯿﻤﺎرﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻣﺴﺌﻮل ﻧﺪاﻧﻨﺪ‪).‬ﺟﺎﯾﮕﺎه‬
‫ﭘﺰﺷﮑﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ – دﯾﺎﺑﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ(‬

‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﭘﺰﺷﮑﺎن ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎران ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﺑﯿﻤﺎر ﭼﻪ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺘﯽ دارد‪ .‬ﻟﺬا ﻣﯿﻠﯽ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﯿﻤﺎران را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮوهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫کﺎر�ﺮدﻫﺎی اﭘ�ﺪﻣﯿﻮﻟﻮژی‬
‫ﮔﺬار اﭘ�ﺪﻣﯿﻮﻟﻮژ�ﮏ‬
‫‪ ‬ﮔﺮﻧﺖ در ﺳﺎل ‪ 1662‬ﮐﺘﺎب ﻣﺸﺎﻫﺪهﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻣﯿﺮاﯾﯽ ﺑﺮاﺳﺎس آن ﺑﻮد و‬
‫ﮐﺎري ﭘﯿﺸﮕﺎم در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪاي ﻣﯿﺮاﯾﯽ و اﺑﺘﻼ در ﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬ﮔﺮاﻧﺖ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺐ ﮐﺮدن ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻣﯿﺮاﯾﯽ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺘﺎجﻫﺎﯾﯽ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﯿﺮاﯾﯽ و ﺑﺎروري در ﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬ﻧﻈﺎم ﺳﻼﻣﺖ از ﮔﺬار ﺟﻤﻌﯿﺖ ﭼﻪ اﺳﺘﻔﺎدهاي ﻣﯽﮐﻨﺪ؟‬

‫‪ ‬رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺧﺪﻣﺎت ﺳﻼﻣﺖ‬

‫رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﯾﮏ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ و ﻣﯿﺰان ﺑﺎروري ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﻣﯿﺰان ﺑﺎروري ﻣﻨﻬﺎي ﻣﯿﺰان ﻣﺮگ و‬ ‫‪-‬‬

‫ﻣﯿﺮ(‬
‫ﮔﺬار ﺑ�ﻤﺎریﻫﺎ‬
‫‪ ‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻠﺖ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ و ﻧﻮع راﺑﻄﻪ ﻋﻠﯿﺘﯽ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ‬

‫‪6‬‬
 ‫‪ ‬ﺟﯿﻤﺰﻟﯿﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪهﻫﺎي اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ و درﻣﺎن اﺳﮑﻮرﺑﻮت ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎﯾﯽ ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ اﯾﻦ‬
‫ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﺷﯿﻮه اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪).‬ارﺗﺒﺎط ﺧﻄﯽ‪ -‬ﻻزم و ﮐﺎﻓﯽ(‬

‫‪ ‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻠﻞ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ)‪(multifactor‬‬

‫‪ -‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي در ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار اﺳﺖ‪ .‬وﺟﻮد اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪد ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺑﺮاي ﮐﻨﺘﺮل و‬
‫ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي از آنﻫﺎ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺸﻮد و ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﮐﻨﺘﺮل ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ)ﻫﻢ ﺧﻮدﺷﺎن و ﻫﻢ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪهﻫﺎﯾﺸﺎن(‬
‫‪ -‬در ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻋﻔﻮﻧﯽ ﯾﮏ راﺑﻄﻪي ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﯽ ﺧﻄﯽ وﺟﻮد دارد ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎريزا ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري را‬
‫اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘ�ﺸﮕﻮی اﺛﺮات ش‬
‫ﻧﺎ� از ﻣﺪاﺧﻼت ﺑﺮ روﻧﺪ ﺑ�ﻤﺎریﻫﺎ و ی ن‬
‫ﻣ�ان بﻘﺎ‬ ‫ی‬
‫‪ ‬ﺑﺮﻧﻮﻟﯽ ﺑﺎ ارزﯾﺎﺑﯽ ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻪﮐﻮﺑﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺣﻔﺎﻇﺖ و اﯾﻤﻨﯽ ﻣﺎداماﻟﻌﻤﺮ اﯾﺠﺎد‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ (1‬وي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﯾﮏ ﺟﺪول ﻋﻤﺮ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﺪول ﻋﻤﺮ اﻣﺮوزي ﭼﻨﺪان ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮد ﻣﺎﯾﻪﮐﻮﺑﯽ در ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬اﻣﯿﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪) .‬ﻣﺜﺎل‪ :‬اﻧﺠﺎم ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﺳﺮﻃﺎن ﭼﻘﺪر از ﻣﺮگ ﻧﺎﺷﯽ ازﺳﺮﻃﺎن ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ؟(‬
‫‪ (2‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول ﻋﻤﺮ و ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺟﻤﻌﯿﺖ آﯾﻨﺪه ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﻨﯽ ﻣﺜﻼً از ﺑﯿﻦ ‪1000‬زن روﺳﺘﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ‬
‫‪ 20‬ﺳﺎﻟﮕﯽ رﺳﯿﺪهاﻧﺪ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ آنﻫﺎ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1400‬زﻧﺪه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻓﺮادي ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺰان اﻣﯿﺪ ﺑﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽﺷﺎن ﭼﻘﺪر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺎ ﮐﻨﺘﺮل اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ ﭼﻘﺪر ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻣﯿﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽﺷﺎن را اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ی ن‬ ‫گ‬
‫ﮔ�ی)راەﻫﺎی اﻧﺘﻘﺎل(‬
‫ﺗﺨﻤن ﻫﻤﻪ ی‬ ‫ﭼﮕﻮﻧ� اﻧتﺸﺎر ﺑ�ﻤﺎری و‬
‫‪ ‬اﻧﻘﻼب ﺑﺎﮐﺘﺮﯾﻮﻟﻮژي ﮐﻪ در آن ﻋﻠﺖ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ ﺑﺎﮐﺘﺮيﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬در ﺗﮑﺎﻣﻞ ﭘﺰﺷﮑﯽ ﻧﻮﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﻋﻤﺪهاي ﭘﺪﯾﺪ آورد‪.‬‬

‫‪ ‬وﻗﺘﯽ ﻋﻠﺖ ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶ اﺻﻠﯽ اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬اﻧﻮاع‬
‫روشﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺼﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ(‬
‫ﺗﺮﺳ�ﻢ وﺿﻌ�ﺖ اﭘ�ﺪ�ﻫﺎ و اﺳﺘﻔﺎدە ﺑﺮای ت‬
‫ﮐﻨ�ل ﺑ�ﻤﺎری‬
‫‪ ‬ﭼﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ در ﮐﻨﺘﺮل ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ در ﻃﻐﯿﺎن ﯾﺎ اﭘﯿﺪﻣﯽ ﮐﻤﮏﮐﻨﻨﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬

‫‪7‬‬
 ‫‪ o‬در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ و اواﯾﻞ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژﯾﺴﺖﻫﺎ ﺑﺎ ردﯾﺎﺑﯽ ﻟﺤﻈﻪ ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻣﯽدادﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ o‬ﻣﺒﺘﻼﯾﺎن‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎري را از ﮐﺪام ﯾﮏ از اﻓﺮاد آﻟﻮده ﺑﻪ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و اﻓﺮاد در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬

‫‪ o‬ﺑﺎ اﯾﻦ روش اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﯽﺗﻮان ﻣﻌﻠﻮم ﮐﺮد ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﯿﻤﺎري را وارد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻄﻮريﮐﻪ ﺗﻤﺎس ﺑﯿﻦ آنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ آﻟﻮده‪-‬‬
‫اﻧﺪ و اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻢ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪).‬در اﭘﯿﺪﻣﯽ ﺳﺮﺧﮏ اﯾﻤﻨﯽ و ازدﺣﺎم(‬

‫بﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ �ﺗﻮان بﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿ�ع پی ﺑﺮد ﮐﻪ �ﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻠﺖ ا�ﺠﺎد �ﮏ اﺧﺘﻼل در ﺳﻼﻣﺖ اﻓﺮاد‬
‫�ﺷﻮد؟‬
‫ﭘﯿﺮﭼﺎرﻟﺰ اﻟﮑﺴﺎﻧﺪرﻟﻮﺋﯿﺲ‪:‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽ ﮐﻪ ﮐﺎرِ ﻟﻮﺋﯿﺲ را ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي اﻓﺮاد ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻠﻞ و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺪاﺧﻼت ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻟﻮﺋﯿﺲ)‪ (1836‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪهاي اﻧﺠﺎم داد ﮐﻪ ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد ﺣﺠﺎﻣﺖ در درﻣﺎن ﻫﻤﮥ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ‬
‫ﻣﻮﺛﺮ ﻧﯿﺴﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ روﻧﺪ در ﺣﺎل اﻓﺰاﯾﺶ را ﻣﻌﮑﻮس ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮔﺮوه ﻫﺎي اﻓﺮاد‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺪاﺧﻠﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫درﻣﺎن داروﯾﯽ ﺟﺪﯾﺪ در درﻣﺎن ﭼﺮﺑﯽ ﺧﻮن ﺑﺎﻻ(‬

‫ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻤﻠ�ﺮدﻫﺎی اﭘ�ﺪﻣﻴﻮﻟﻮژی‪:‬‬

‫‪ (1‬اوﻟﻮﯾﺖﺑﻨﺪي ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ – ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ‪ -‬ﻣﺮگ‪ ،‬ﻋﻠﻞ آنﻫﺎ و راهﻫﺎي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آنﻫﺎ‪).‬ﭼﺮا ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي واﮐﺴﯿﻨﺎﺳﯿﻮن ﺳﺮﺧﮏ را‬
‫ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﯾﻢ؟() ﺷﺪت – وﺳﻌﺖ‪ -‬وﺟﻮد ﻣﺪاﺧﻼت ﻣﺆﺛﺮ(‬

‫‪ (2‬ﻃﺮاﺣﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﺑﺮ ﮔﺴﺘﺮش ﺳﻼﻣﺘﯽ در ﺟﻤﻌﯿﺖ‪).‬اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ‪-‬ﮐﺎراﯾﯽ(‬

‫‪8‬‬
 ‫ت‬
‫ﺳﻮاﻻی ﮐﻪ اﭘ�ﺪﻣﯿﻮﻟﻮژی در ﻣﻮرد �ﮏ ﺑ�ﻤﺎری �ﺗﻮاﻧﺪ پﺎﺳﺦ ﮔ��ﺪ‪:‬‬ ‫ﺳﺎﯾﺮ‬
‫گ‬
‫ﺧﺎﻧ� در ﺳﻦ ‪ ۳۵‬ﺳﺎﻟ� ﻣﺒﺘﻼ بﻪ �ﻃﺎن �ﺴﺘﺎن ﺷﺪە بﻪ ﺳﻮاﻻت ز�ﺮ پﺎﺳﺦ دﻫ�ﺪ‪:‬‬

‫• ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ او رﯾﺴﮏ ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﯿﻤﺎري را داﺷﺖ؟‬

‫‪ -‬رﯾﺴﮏ ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎي ﺳﺮﻃﺎن ﭘﺴﺘﺎن ﻣﺜﻞ اوﻟﯿﻦ ﻓﺮزﻧﺪآوري در ﺳﻨﯿﻦ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﭼﺎﻗﯽ و ﮐﻢﺗﺤﺮﮐﯽ‪ ،‬ﻣﺼﺮف ﻃﻮﻻﻧﯽﻣﺪت اﺳﺘﺮوژن‪ ،‬ﺳﺎﺑﻘﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻣﺜﺒﺖ ﺳﺮﻃﺎن ﭘﺴﺘﺎن در ﺑﺴﺘﮕﺎن درﺟﻪ ﯾﮏ و ‪...‬‬
‫• آﯾﺎ ﺑﯿﻤﺎري وي ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي ﺑﻮد؟‬
‫• ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﺪ؟؟)ﺳﯿﺮ ﺑﯿﻤﺎري(‬
‫• درﻣﺎن او ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﺤﯿﺢ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد؟؟؟)ﻣﯿﺰان ﻋﻮد(‬
‫• اﺣﺘﻤﺎل زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪن ﯾﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻔﯿﺪ وي ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟؟؟)ﻣﯿﺰان ﺑﻘﺎ‪-‬ﮐﯿﻔﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ(‬
‫• ﻓﺮاواﻧﯽ و ﻧﻮع ﺑﯿﻤﺎري در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ و آﯾﺎ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﻫﻤﯿﺘﯽ در ﮐﻨﺘﺮل ﺑﯿﻤﺎري دارد؟)ﺗﺸﺨﯿﺺ‬
‫و ﮐﻨﺘﺮل ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ و اوﻟﻮﯾﺖﮔﺬاري(‬
‫• اﻓﺮاد دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﯿﻤﺎر ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﭼﻪ وﺿﻌﯿﺘﯽ دارﻧﺪ؟)ﮔﺮوهﻫﺎي در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ(‬
‫• آﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ از وﺿﻌﯿﺖ اﯾﻦ اﻓﺮاد اﻃﻼع داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻤﮑﯽ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎران ﺷﻤﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ؟)ﻣﺪاﺧﻼت ﻣﻮﺛﺮ روي ﺑﯿﻤﺎري(‬

‫ﺳﺆاﻻت ﻣﻄ�ح ﺑﺮای ﺑ�ﻤﺎر‪:‬‬

‫‪ ‬ﻋﻠﺖ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫‪ ‬ﭼﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮي ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺘﯽ ﻣﻦ دارد؟‬

‫‪ ‬ﭼﻪ ﮐﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮑﻨﻢ؟‬

‫‪ ‬اﮔﺮ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﻦ ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ ﺗﺎ ﭼﻪ ﻣﺪت زﻧﺪه ﻣﯽﻣﺎﻧﻢ؟‬

‫‪ ‬ﭘﺰﺷﮏ ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت‪ ،‬از‪ :‬ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﭘﺰﺷﮑﯽ و ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻗﺒﻠﯽ ﺑﺮ روي‬
‫ﺑﯿﻤﺎران ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫‪ ‬آﯾﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻗﺒﻠﯽ و ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﻓﺮدي داراي اﻋﺘﺒﺎر ﮐﺎﻓﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻼك ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﭘﺰﺷﮏ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ؟)ﺗﻐﯿﯿﺮات‬
‫ﻓﺮدي و ﺑﯿﻦ ﻓﺮدي(‬

‫‪ -‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ روش ﻣﻔﯿﺪي ﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﻫﺮ ﮐﺪام از ﺑﯿﻤﺎران وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮد را دارﻧﺪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻣﺪاﺧﻠﻪاي را ﮐﻪ در‬
‫ﯾﮏ ﻣﺮﯾﺾ اﺛﺮ ﺑﺨﺶ اﺳﺖ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺧﻮد در ﺳﺎﯾﺮ ﺑﯿﻤﺎران ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻗﺒﻠﯽ و ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﻓﺮدي ﯾﺎ ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت دﯾﮕﺮان ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻋﺘﺒﺎر ﮐﺎﻓﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ زﯾﺮا زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﯾﮏ ﻓﺮد ﺑﯿﻤﺎر‬
‫را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺮدي و ﺑﯿﻦ ﻓﺮدي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ دارﯾﻢ از ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت‬
‫دﯾﮕﺮان اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﯾﻦﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻄﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺎ را ﻣﺨﺪوش ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺗﺄﺛﯿﺮ داروﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ آورﻧﺪه ﻗﻨﺪ ﺧﻮن روي دﯾﺎﺑﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺎم ﻣﺮاﻗبﺖ ﺑ�ﻤﺎریﻫﺎ و ﺳ�ﺴﺘﻢ �و�ﻼ�ﺲ‬

‫‪ ‬ﻓﺎز ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﯿﻤﺎري)ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﻠﺞ ﺷﻞ ﺣﺎد( را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮد ﮐﻪ در آن دادهﻫﺎي ﻣﯿﺮاﯾﯽ ﺑﻄﻮر ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺎزﺑﯿﻨﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻨﻈﻢ از آﻣﺎر ﺣﯿﺎﺗﯽ و دادهﻫﺎي‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ دﯾﮕﺮ را ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺻﺪ اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -‬ﻧﻈﺎم ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ در واﻗﻊ ﺑﺮاي ﮐﻨﺘﺮل ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ از ﻧﻈﺮ اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻣﻬﻢاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در‬
‫ﺻﻮرت اﯾﺠﺎد اﺑﺘﻼ ﺷﺪت ﺑﺎﻻﯾﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ راه اﻧﺘﻘﺎل ﺳﺎدهاي دارﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎلاﻧﺪ ﯾﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﺳﺮﯾﻌﯽ‬
‫داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آنﻫﺎ ﻣﯿﺰان ﮐﺸﻨﺪﮔﯽ ﺑﺎﻻﯾﯽ دارﻧﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ ﺑﺎﻻﯾﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺳﺮوﯾﻼﻧﺲ ﻓﻘﻂ در ﻣﻮرد ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ در ﻣﻮرد ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ و ﻋﻠﻞ آنﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪن آﻣﺎر ﻣﯿﺮاﯾﯽ‪ ،‬اﯾﻦ آﻣﺎر ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻪ آﯾﺘﻢﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫‪ (1‬ﻣﻮرد ﻣﺤﺘﻤﻞ‬
‫‪ (2‬ﻣﻮرد ﻣﺸﮑﻮك‬
‫‪ (3‬ﻣﻮرد ﻗﻄﻌﯽ‬

‫‪ ‬ﻣﺜﺎل‪) :‬ﻣﺮگ ‪ 30-70‬ﺳﺎل در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺳﺒﺰوار(‬

‫‪10‬‬
 ‫ﻃﺮا� آزﻣﻮنﻫﺎی ﻏ��ﺎﻟگﺮی )‪(Screening‬‬

‫‪ ‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺸﻒ ﺑﯿﻤﺎري در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﯿﻪ آن در ﺑﯿﻦ اﻓﺮاد ﺑﺪون ﻋﻼﻣﺖ در ﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -‬آزﻣﻮنﻫﺎي ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي را روي اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻢ اﻣﺎ ﭘﺮﺧﻄﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫‪ (2‬ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي در ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي ﭼﻪ ﻓﺎﯾﺪهاي دارد؟‬

‫‪ (3‬اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ آزﻣﻮن ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد؟ آﯾﺎ در ﻣﮑﺎن ﯾﺎ زﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻔﺎوت ﻣﯽﮐﻨﺪ؟‬

‫‪ (4‬ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮش ﭼﯿﺴﺖ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد؟ آﯾﺎ در ﻣﮑﺎن ﯾﺎ زﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻔﺎوت ﻣﯽﮐﻨﺪ؟‬

‫‪ (5‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي ﺑﺮاي ﭼﻪ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎﯾﯽ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﺳﺘﻔﺎده دارد؟‬

‫‪ -‬اوﻟﻮﯾﺖ ﺑﺎ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ در آنﻫﺎ ﻣﺪاﺧﻠﻪ اﻧﺠﺎم دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺘ�‬
‫ب‬ ‫ﻃﺮا� آزﻣﻮنﻫﺎی �ﺸﺨ��‬
‫‪ ‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬از آزﻣﻮنﻫﺎي ﺗﺸﺨﯿﺼﯽ ﺑﺮاي ﺗﺄﯾﯿﺪ ﯾﮏ ﺗﺸﺨﯿﺺ در ﺑﯿﻦ اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻋﻼﺋﻢ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﯿﻤﺎري اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬اﯾﻦ آزﻣﻮنﻫﺎ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻮارد ﺑﯿﻤﺎران واﻗﻌﯽ را ﺗﺸﺨﯿﺺ دﻫﻨﺪ؟)ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﭼﻨﺪ ﺗﺴﺖ(‬

‫‪ ‬اﮔﺮ آزﻣﻮن ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻘﺪر ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﻓﺮد ﺑﯿﻤﺎر اﺳﺖ؟‬

‫‪ ‬در ﭼﻪ ﻣﻮاردي ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آزﻣﻮنﻫﺎي ﺗﮑﻤﯿﻠﯽ ﺑﺼﻮرت ﻣﺘﻮاﻟﯽ و ﻣﻮازي ﻧﯿﺎز اﺳﺖ؟)ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﻬﺘﺮ(‬

‫�ﺎی ﺧﺪﻣﺎت ﺳﻼﻣﺖ و آزﻣﻮدن درﻣﺎنﻫﺎی ﺟﺪ�ﺪ‬

‫ارزﺷ ب‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ‪process and outcome studies‬‬

‫‪ o‬ﮐﺎراﯾﯽ )‪ :(Efficacy‬اﻧﺪازهﮔﯿﺮي و ﯾﺎ ارزﺷﯿﺎﺑﯽ اﺛﺮ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ و ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ o‬ﮐﺎرﺳﺎزي ﯾﺎ اﺛﺮ ﺑﺨﺸﯽ)‪ : (Effectiveness‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ در ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﺎدي‪.‬‬
‫‪ o‬ﮐﺎرآﻣﺪي )‪ : (Efficiency‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﭘﻮﻟﯽ ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫اﻓﺰا�ﺶ دا�ﺴﺘﻪﻫﺎ در ﻣﻮرد ﻋﻮاﻣﻞ ﭘ�ﺶ آ��دﻫﻨﺪە‬
‫‪ ‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻘﺎ راﺑﻄﻪ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﯿﺶ آﮔﻬﯽدﻫﻨﺪه ﻣﻮﺳﻮماﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﯿﺶ آﮔﻬﯽدﻫﻨﺪه ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺑﯿﻤﺎري ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬار ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﯽ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎري رخ داد اﯾﻦ ﮐﻪ ﺷﺪت ﺑﯿﻤﺎري ﭼﻘﺪر ﺑﺎﺷﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺪي ﮐﻪ ﻣﺎ از آن ﺑﯿﻤﺎري اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﻢ ﭼﻄﻮري ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﯿﺶ آﮔﻬﯽدﻫﻨﺪه ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‪ ،‬آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ‪ ،‬ﻋﻼﺋﻢ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪).‬ﻣﺜﻼً ﺳﻦ و آﻧﻔﻠﻮﻧﺰا()ﻣﺎﻻرﯾﺎ در‬
‫زﻧﺎن ﺑﺎردار و ﮐﻮدﮐﺎن(‬

‫ﺳ� ﻃﺒ�� ﺑ�ﻤﺎری‬

‫دا�ﺴﺘﻪﻫﺎ درﻣﻮرد ي‬
‫ﭼﺮا داﻧﺴﺘﻦ ﺳﯿﺮ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؟‬

‫ﻫﺮﮔﺎه اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﻤﺎران زﯾﺎدي ﺧﻼﺻﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺸﺨﺺ روﯾﺪادﻫﺎ)ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺳﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﯿﻤﺎري( را ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺤﯿﺢ و دﻗﯿﻖ ﺑﺮآورد ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻔﻮﻧﺖ و ﺑﯿﻤﺎري‬

‫ﺑﯿﻤﺎري ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ‪:‬‬

‫ﺑﯿﻤﺎري ﻏﯿﺮ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ‪:‬‬

‫‪) IBD :(progressive)Preclinical‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ(‬ ‫•‬

‫• ‪)Subclinical‬ﺳﺮوﻟﻮژي ﻣﺜﺒﺖ – ‪ : (non progressive‬ﻫﭙﺎﺗﯿﺖ )اﻓﺰاﯾﺶ آﻧﺰﯾﻢ – ﺑﺪون زردي(‬

‫• ‪) Latent‬ﭘﯿﺎم ژﻧﺘﯿﮑﯽ( )‪(TB‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﺣﺎﻣﻞ )‪ :(Carrier status‬ﺳﯿﺘﻮﻣﮕﺎﻟﻮ وﯾﺮوس‪ -‬ﭘﻨﻮﻣﻮﮐﻮك‬

‫‪12‬‬
 ‫دورانﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﻋﻔﻮﻧﯽ‬

‫‪ -1‬دوره ﮐﻤﻮن)‪:(Incubation Period‬‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪاي ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ورود ﺑﺎﮐﺘﺮي ﺑﻪ ﺑﺪن و ﺷﺮوع ﻋﻼﺋﻢ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻃﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم دورهي ﻧﻬﻔﺘﮕﯽ ﯾﺎ ﮐﻤﻮن ﻣﻮﺳﻮم‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﺮض اﯾﻦ ﻣﺪت ﺑﺎﮐﺘﺮيﻫﺎ ﺧﻮد را در ﻣﺤﻞ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻧﻤﻮده و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﮑﺜﯿﺮ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و‬
‫ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰاﯾﯽ ﺧﻮد را ﺑﺮوز ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻃﻮل ﻣﺪت اﯾﻦ دوره ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﺗﺎه)ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ( و زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻃﻮﻻﻧﯽ)ﭼﻨﺪ‬
‫ﺳﺎل( اﺳﺖ)دورهي ﺑﯽﻋﻼﻣﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪ -2‬دورهي ﻋﻼﺋﻢ اوﻟﯿﻪ)‪:(Prodromium‬‬

‫در اﯾﻦ دوره ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻋﻼﺋﻢ ﻏﯿﺮ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﺑﯿﻤﺎري ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺷﻮد)ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬

‫‪ -3‬دورهي ﺗﻬﺎﺟﻢ ﯾﺎ اﺳﺘﻘﺮار)‪:(Invasion period‬‬

‫ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬در ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺣﺎد‪ ،‬ﻣﺪت اﯾﻦ دوره از ﭼﻨﺪ روز ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﻫﻔﺘﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫در ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻋﻔﻮﻧﯽ ﻣﺰﻣﻦ زﻣﺎن اﯾﻦ دوره ﺑﺴﯿﺎر ﻃﻮﻻﻧﯽ و ﮔﺎﻫﯽ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻤﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ در اﯾﻦ دوره ﺑﺪن ﺗﻮان ﻣﻘﺎوﻣﺖ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﮐﺘﺮيﻫﺎي ﺑﯿﻤﺎريزا را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮگ ﻓﺮا ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ و اﮔﺮ ﺗﻮان ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﯿﺎﺑﺪ‪ ،‬وارد دورهي ﻧﻘﺎﻫﺖ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ)ﻋﻼﺋﻢ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﺑﻪ ﻋﻼﺋﻢ ﻏﯿﺮ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﭘﺰﺷﮏ ﺗﻮان ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻗﻄﻌﯽ را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼﺋﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺣﺎد ﯾﺎ ﺧﻔﯿﻒ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺪن ﺑﯿﻤﺎر ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد(‪.‬‬

‫‪ -4‬دورهي ﻧﻘﺎﻫﺖ)‪:(Convalescent period‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﯾﻤﻨﯽ ﺑﺪن ﺑﺮ ﻣﯿﮑﺮوب ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا ﻏﻠﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬ﻧﺎﭼﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﯿﻤﺎر رو ﺑﻪ‬
‫ﺑﻬﺒﻮدي ﻣﯽرود‪ .‬در اﯾﻦ دوره ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺳﺴﺘﯽ و ﺿﻌﻒ ﻣﻔﺮط ﺑﺮ ﺑﯿﻤﺎر ﻣﺴﺘﻮﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻢ ﮐﻢ از ﺑﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﻃﻮل اﯾﻦ‬
‫دوره از ﭼﻨﺪ روز ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﻫﻔﺘﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫داﻧﺴﺘﻪ ﻫﺎ درﻣﻮرد ﺳﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﯿﻤﺎري‬

‫ﭼﺮا داﻧﺴﺘﻦ ﺳﯿﺮ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؟‬

‫ﻫﺮﮔﺎه اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﻤﺎران زﯾﺎدي ﺧﻼﺻﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺸﺨﺺ روﯾﺪادﻫﺎ)ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺳﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﯿﻤﺎري ﮐﻪ از زﻣﺎن‬
‫ورود ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا ﺑﻪ ﺑﺪن ﺗﺎ ﺑﻬﺒﻮدي از ﺑﯿﻤﺎري را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد(را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺤﯿﺢ و دﻗﯿﻖ ﺑﺮآورد ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻔﻮﻧﺖ و ﺑﯿﻤﺎري‬

‫ﺑﯿﻤﺎري ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ‪ :‬ﻋﻼﺋﻢ ﻣﺸﺨﺼﯽ دارﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ رﺻﺪ و ﭘﯿﮕﯿﺮي آنﻫﺎ ﺳﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﯿﻤﺎري ﻏﯿﺮ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ‪ :‬ﻋﻼﺋﻤﯽ از ﺧﻮد ﺑﺮوز ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ و ‪ 4‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻋﻔﻮﻧﯽ را ﻃﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ رﺻﺪ و‬
‫ﭘﯿﮕﯿﺮي آنﻫﺎ ﺳﺎده ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺷﮑﻞﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪) IBD :(progressive)Preclinical (1‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ( ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ روﻧﺪ ﺑﯿﻤﺎري ﺷﺮوع‬
‫ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ اﻓﺮاد ﺑﺪون ﻋﻼﻣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در زﻣﺎن ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺑﯿﻤﺎري ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺪون ﻋﻼﻣﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫آنﻫﺎ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﻪ ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪) Subclinical (2‬ﺳﺮوﻟﻮژي ﻣﺜﺒﺖ – ‪ :(non progressive‬ﻫﭙﺎﺗﯿﺖ )اﻓﺰاﯾﺶ آﻧﺰﯾﻢ– ﺑﺪون زردي( در اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ‬
‫روﻧﺪ ﺑﯿﻤﺎري آﻏﺎز ﺷﺪه و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮏ ﺳﺮي ﺗﻈﺎﻫﺮات آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﯽ در آن دﯾﺪه ﻧﻤﯽ‪-‬‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪) Latent (3‬ﭘﯿﺎم ژﻧﺘﯿﮑﯽ( )ﺳﻞ ﯾﺎ ‪ (TB‬ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎﯾﯽ ﻏﯿﺮ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻋﻼﺋﻤﯽ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ اﻣﺎ ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا وارد ﺑﺪن ﻓﺮد ﺷﺪه و در اﻧﺪام ﻫﺪف ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﺣﺎﻣﻞ)‪ :(Carrier status‬ﺳﯿﺘﻮﻣﮕﺎﻟﻮ وﯾﺮوس‪ -‬ﭘﻨﻮﻣﻮﮐﻮك‪ .‬ﻓﺮد ﻧﺎﻗﻞ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا اﺳﺖ وﻟﯽ ﭼﻮن ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا ﻧﺘﻮاﺗﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺳﺪ ﻣﺨﺎﻃﯽ ﻓﺮد)در ﺑﯿﻤﺎري ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﯿﺘﻮﻣﮕﺎﻟﻮ وﯾﺮوس( را رد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻓﺮد‬
‫ﻣﺸﮑﻠﯽ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ وﻟﯽ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا را ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ اﻓﺮاد ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺎﯾﺪﻻﯾﻦﻫﺎي ﻃﺒﺎﺑﺖ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ‬

‫‪ ‬ﭘﺰﺷﮑﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي در ﻣﻮرد ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﯿﻤﺎراﻧﺸﺎن از ﻣﺤﮑﻢﺗﺮﯾﻦ ﺷﻮاﻫﺪ و ﻣﺴﺘﻨﺪات )‪(evidence‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫‪ Clinical Epidemiology ‬اﯾﻦ ﺷﻮاﻫﺪ را در اﺧﺘﯿﺎر ﭘﺰﺷﮑﺎن ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﻣﺆﺛﺮﺗﺮي ﺑﺮاي ﺑﯿﻤﺎران‬
‫ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژﯾﺴﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﭘﺰﺷﮑﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ را در ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﯿﻤﺎراﻧﺸﺎن‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ EBM ‬ﯾﮏ روش ﻣﺪرن ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از ‪ Clinical Epidemiology‬در درﻣﺎن ﺑﯿﻤﺎران اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺑﺰارﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت در اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ‬

‫ﻓﺮاواﻧﯽ‬

‫‪ ‬ﯾﮑﯽ از اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ درﺑﺎره ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﯽﺗﻮان ﻣﻄﺮح ﮐﺮد‪ ،‬ﻓﺮاواﻧﯽ روﯾﺪاد آن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻓﺮاواﻧﯽ‬
‫ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺗﻨﻔﺴﯽ ﯾﺎ آﺳﻢ در ﺑﯿﻦ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺗﺤﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻣﺮﮐﺰ ﻣﺮاﻗﺒﺖﻫﺎي ﺷﺒﺎﻧﻪ روزي‬

‫ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ‬

‫‪ ‬اﻃﻼﻋﺎت ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﻮاﻻﺗﯽ در زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي‬
‫ﺳﻼﻣﺖ ﺟﻤﻊآوري ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺑﺼﻮرت ﻧﺴﺒﺖ و ﻣﯿﺰان ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ ‬ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺜﻼً ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺮگ ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﺮﻃﺎن‪ :‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺮگ ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﺮﻃﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺒﺘﻼﯾﺎن ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎن‬

‫‪ ‬ﻣﯿﺰان ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ اﺳﺖ در واﺣﺪ زﻣﺎن ﻣﺜﻼً ﻣﯿﺰان ﺗﻮﻟﺪ ﺧﺎم‪ :‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮاﻟﯿﺪ زﻧﺪه در ﯾﮏ ﺳﺎل ﺑﻪ ﺟﻤﻌﯿﺖ وﺳﻂ ﻫﻤﺎن‬
‫ﺳﺎل‪.‬‬

‫‪ ‬ﻣﯿﺰانﻫﺎي ﺧﺎم‪ :‬ﻣﯿﺰانﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﺮج آنﻫﺎ را ﮐﻞ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪CDR‬‬

‫‪ ‬ﻣﯿﺰانﻫﺎي ﺧﺎص‪ :‬ﻣﯿﺰانﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﺮج آنﻫﺎ را ﮔﺮوهﻫﺎي ﺧﺎص ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪. ASDR‬‬
‫ﻣﯿﺰانﻫﺎي ﺧﺎص ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﯿﺰانﻫﺎي ﺧﺎم اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮي در اﺧﺘﯿﺎر ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰيﻫﺎ اﻫﻤﯿﺖ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و اﺻﻄﻼﺣﺎت اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي‬

‫آﻟﻮدﮔﯽ)‪ :(Pollution‬ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻏﯿﺮﻣﻄﻠﻮب در ﻫﻮا‪ ،‬آب ﯾﺎ ﻏﺬا در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺎده ﯾﺎ ﻣﻮادي ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺳﻤﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺛﺮات ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﯽ ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ را آﻟﻮدﮔﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﯿﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا ﺑﺎ ﺳﺮب‪.‬‬

‫اﺑﺘﻼء)‪ :(Morbidity‬ﻫﺮ اﻧﺤﺮاﻓﯽ‪ ،‬ﺧﻮاه ﻋﯿﻨﯽ ﺧﻮاه ذﻫﻨﯽ‪ ،‬از آﺳﺎﯾﺶ ﺟﺴﻤﯽ ﯾﺎ رواﻧﯽ را اﺑﺘﻼء ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﯿﺰان اﺑﺘﻼء)‪ :(Morbidity rate‬واژهاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﻣﯿﺰانﻫﺎي ﺑﺮوز و ﺷﯿﻮع ﺑﮑﺎر ﻣﯽرود‪ ،‬ﺑﺪون‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻤﺎﯾﺰي ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ اﺑﺘﻼء)‪ :(Morbidity survey‬روﺷﯽ ﺑﺮاي ﺗﺨﻤﯿﻦ ﺷﯿﻮع و ﯾﺎ ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري در ﯾﮏ ﺟﻤﻌﯿﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫اﺑﺘﻼء ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در اﻧﺘﺸﺎر ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﻧﻪ آزﻣﻮن ﯾﮏ ﻓﺮﺿﯿﻪ‪.‬‬

‫ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا ﯾﺎ آﺳﯿﺐزا)‪ :(Pathogen‬زﯾﺴﺘﻤﻨﺪي ﮐﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﺑﯿﻤﺎري ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﻓﺮآﯾﻨﺪ‬
‫ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰاﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﯿﻤﺎري ﻋﻔﻮﻧﯽ)‪ :(Infectious disease‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از وارد ﺷﺪن ارﮔﺎﻧﯿﺴﻢ ﺑﻪ ﺑﺪن‪ ،‬رﺷﺪ و ﺗﮑﺜﯿﺮ آن ﺟﻬﺖ اﯾﺠﺎد ﻋﻼﺋﻢ و‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻣﻨﺒﻊ آﻟﻮدﮔﯽ)‪ :(SOURCE‬ﻣﺤﯿﻄﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا در آن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد وﻟﯽ ﺗﮑﺜﯿﺮ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ)ﻋﻤﺎل ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا زﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ( وﻟﯽ ﺗﻤﺎس اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺴﺐ ﻋﻔﻮﻧﺖ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﯿﻂ آﻟﻮده ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬ﻣﺨﺰن آﻟﻮدﮔﯽ)‪ :(RESERVOIR‬ﻣﺤﯿﻄﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا در آن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﮑﺜﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺤﯿﻂ در ﺗﻤﺎس ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل آﻟﻮدﮔﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻧﮕﻞ)‪:(Parasite‬‬

‫ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪهاي ﮐﻪ در ﺳﻄﺢ ﯾﺎ درون ﺑﺪن ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه دﯾﮕﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﺧﻮد را از او ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫اﻧﮕﻞ اﺟﺒﺎري‪ :‬اﻧﮕﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻏﯿﺮاﻧﮕﻠﯽ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ)ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺗﻮﮐﺴﻮﭘﻼﺳﻤﻮزﯾﺲ(‪.‬‬

‫اﻧﮕﻞ اﺧﺘﯿﺎري‪ :‬اﻧﮕﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﮕﻠﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﮕﻠﺮﯾﺎ ﯾﺎ آﻣﯿﺐ‬
‫ﻣﻐﺰ ﺧﻮار‪ :‬ﻧﻮع ﮐﯿﺴﺘﯿﮏ و ﻧﻮع ﺗﺮوﻓﻮزوﺋﯿﺖ(‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎن وﺣﯿﻮان)‪:(Zoonosis‬‬

‫‪ ‬ﺑﻪ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﯾﺎ ﺑﯿﻤﺎري ﻋﻔﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﻃﺒﯿﻌﯽ از ﺣﯿﻮان ﻣﻬﺮهدار ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻈﯿﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﯿﻤﺎري‬
‫ﺗﺐ ﻣﺎﻟﺖ از ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺑﺰ آﻟﻮده ﺑﻪ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﺑﯿﻦ ﺣﯿﻮاﻧﺎت‪ ،‬ﺑﻮﻣﯽ)‪(Enzootic‬‬
‫ﯾﺎ ﻫﻤﻪﮔﯿﺮ)‪ (Epizootic‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﺑﺮوﺳﻠﻮز)ﻫﻤﺎن ﺗﺐ ﻣﺎﻟﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻮﻣﯽ اﺳﺖ(‬
‫‪ o‬ﺑﯿﻤﺎري ﻗﺎﺑﻞ ﮔﺰارش)‪:(Notifiable disease‬‬
‫ﺑﯿﻤﺎري ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﻘﺮرات ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺲ از ﺗﺸﺨﯿﺺ در ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ آن ﻧﺎﺣﯿﻪ ﮔﺰارش‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﯿﻤﺎري ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ آﻧﻘﺪر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﻮﻋﺶ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﻃﻼع ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﺰارش ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي واﮔﯿﺮدار ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ‪ .‬دﻻﯾﻞ اﯾﻦ ﻧﻘﺺ‪ ،‬ﻧﮑﺎﺗﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﻋﺪم دﻗﺖ‬
‫در ﺗﺸﺨﯿﺺ‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﯾﺎ ﭘﺰﺷﮏ ﺑﻪ ﻣﺨﻔﯽ ﮐﺎري در ﻣﻮرد ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻤﺮاه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪) ،‬اﯾﺪز( و‬
‫ﺑﯽﺗﻔﺎوﺗﯽ ﭘﺰﺷﮑﺎن ﺑﻪ ﻓﺎﯾﺪه اﻃﻼﻋﺎت در ﻣﻮرد ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻫﭙﺎﺗﯿﺖ‪ ،‬آﻧﻔﻠﻮآﻧﺰا و ﺳﺮﺧﮏ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎل اﺧﻄﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر اﻫﻤﯿّﺖ دارد و ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺮوﻋﯽ را ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﻣﻮرد ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ‬
‫روشﻫﺎي ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي ﻣﺜﻞ واﮐﺴﯿﻨﺎﺳﯿﻮن‪ ،‬ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﻋﻔﻮﻧﺖ‪ ،‬ﯾﺎﻓﺘﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﺸﺘﺮك اﻧﺘﻘﺎل ﻋﻔﻮﻧﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺗﺠﻤﻊ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻋﻔﻮﻧﺖ و ﻣﻘﺎﺻﺪ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺑﯿﻤﺎري ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد‪.‬‬

‫‪ o‬ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﯾﺠﺎد ﻋﻔﻮﻧﺖ)‪ :(Pathogenicity‬اﯾﻦ واژه ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﻗﺪرت اﯾﺠﺎد ﺑﯿﻤﺎري ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ)زﻧﺪه( ﺑﯿﻤﺎرﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺑﮑﺎر‬
‫ﻣﯽرود‪).‬داﺷﺘﻦ ﻣﮋك در وﯾﺒﺮﯾﻮﮐﻠﺮا(‬

‫‪ o‬ﺣﺪّت)‪ :(Virulence‬ﺧﺎﺻﯿﺘﯽ از ﯾﮏ زﯾﺴﺘﻤﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﺷﺪت اﯾﺠﺎد ﺑﯿﻤﺎري واﺿﺢ در ﺑﯿﻦ اﻓﺮاد ﻋﻔﻮﻧﺖ ﭘﯿﺪا‬
‫ﮐﺮده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺗﻬﺎﺟﻢ و ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﻮﮐﺴﯿﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﻼً ﺗﺐ ﮐﺮﯾﻤﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺎﻟﻤﻮﻧﻼ ﺗﯿﻔﯽ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﯽ ﺑﺎ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰاﯾﯽ و ﺣﺪّت ﺑﺎﻻ اﺳﺖ و ﺑﯿﻤﺎري ﺷﺪﯾﺪي ﻧﯿﺰ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ o‬ﺳﯿﻨﺮژﯾﺴﻢ‪ :‬ﮔﺎﻫﯽ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺑﺎﮐﺘﺮي ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﮐﺎري ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﮏ ﻣﺎدهي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﯾﺎ‬
‫اﯾﺠﺎد ﺑﯿﻤﺎري در ﻣﯿﺰﺑﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﮑﺎري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ)ﺳﻮار ﺷﺪن ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎي ﺑﺎﮐﺘﺮﯾﺎل ﺑﺮ ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎي وﯾﺮوﺳﯽ در‬
‫ﺑﺮوﻧﺸﯿﻮﻟﯿﺖ(‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰاي ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺐ‪ :‬ﻣﯿﮑﺮو ارﮔﺎﻧﯿﺴﻢﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدي ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﺑﯿﻤﺎري اﯾﺠﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﺑﯿﻤﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﯾﻤﻨﯽ اﻓﺮاد ﺗﻀﻌﯿﻒ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬وﯾﺮوس ‪ HIV‬و ﭘﻨﻮﻣﻮﺳﯿﺴﺘﯿﺲ ﮐﺎرﯾﻨﯽ‬

‫‪ ‬وﯾﺮوس‪ HIV‬و ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎي ﻗﺎرﭼﯽ‬

‫‪17‬‬
 ‫پ‪.‬ن‪ :‬دوﺳﺘﺎن ﺣﺘﻤﺎً وﯾﺪﺋﻮ ﺟﻠﺴﻪ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﻧﮑﺘﻪاي ﺟﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫پ‪.‬ن‪ :2‬ﻗﺴﻤﺖ اول ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺮور ﺟﻠﺴﻪ ﻗﺒﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺗﮑﺮار ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺟﺰوه آن ﻗﺴﻤﺖ را ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺟﻠﺴﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﮑﺮدم و ﺟﻬﺖ ﻣﺮور ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﺰوه ﺟﻠﺴﻪ ‪ 2‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫ﻋﻔﻮﻧﺖ ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﯽ )‪(Nosocomial infection‬‬

‫‪ ‬ﻋﻔﻮﻧﺘﯽ ﮐﻪ از ﺗﺴﻬﯿﻼت ﯾﺎ اﻗﺪاﻣﺎت ﭘﺰﺷﮑﯽ ﻣﻨﺸﺎء ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻋﻔﻮﻧﺘﯽ در ﺑﯿﻤﺎر ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ‬
‫ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺮاﮐﺰ ﻣﺮاﻗﺒﺖﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺮﮐﺰ ﻧﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻮده و ﻧﻪ در دوره‬
‫ﮐﻤﻮن آن ﻗﺮار داﺷﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﺮﺧﯿﺺ از ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻋﻼﺋﻤﺶ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫آﻧﻔﻮﻻﻧﺰا در ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن را ﻧﯿﺰ در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫آﻣﺎر ﻣﯿﺮاﯾﯽ )‪(Mortality statistics‬‬

‫ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺟﺪولﻫﺎي آﻣﺎري ﮐﻪ از اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﮔﻮاﻫﯽ ﻓﻮت‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺴﯿﺎري از ﻧﻘﺎط دﻧﯿﺎ و در ﺧﯿﻠﯽ‬
‫از ﻣﻤﺎﻟﮏ‪ ،‬ﺟﺪولﻫﺎي آﻣﺎر ﻣﯿﺮاﯾﯽ ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﻌﯿّﻨﯽ ﺑﻪ ﭼﺎپ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺪولﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﺮگﻫﺎ و ﯾﺎ ﻣﯿﺰانﻫﺎي ﻣﺮگ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻦّ‪ ،‬ﺟﻨﺲ‪ ،‬ﻋﻠّﺖ و ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺘﻐﯿّﺮﻫﺎي دﯾﮕﺮ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﺳﻨﯽ‬

‫‪ ‬ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﺟﻨﺴﯽ‬

‫‪ ‬ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻋﻠﯿﺘﯽ‬

‫‪ ‬ﺗﮏﮔﯿﺮ )‪:(Sporadic‬‬
‫وﻗﻮع ﻏﯿﺮﻣﻨﻈﻢ‪ ،‬ﺗﺼﺎدﻓﯽ و ﻧﺎدر در زﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﺑﻌﻀﯽ از ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻋﻔﻮﻧﯽ‪).‬آﻧﻔﻮﻻﻧﺰاي ﻓﺼﻠﯽ(‪.‬‬

‫‪ ‬ﻫﻤﻪ ﮔﯿﺮ )‪ :(Epidemic‬ﻫﻤﺎن ﻣﻮارد ﺗﮏﮔﯿﺮ را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ از ﺣﺪ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺑﯿﻤﺎري ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪).‬ﻣﯿﺰان ﺣﻤﻠﻪ اوﻟﯿﻪ – ﻣﯿﺰان ﺣﻤﻠﻪ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ( ﻣﺜﻞ ﺳﻞ‪ ،‬ﺑﺮوﺳﻠﻮز‬

‫‪ ‬ﻣﯿﺰان ﮐﺸﻨﺪﮔﯽ = ‪fatality rate‬‬

‫‪ ‬آﻧﺪﻣﯿﮏ‬

‫‪19‬‬
‫‪ ‬ﻓﺮاﮔﯿﺮ )‪ :(Pandemic‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﺶﻫﺎي زﯾﺎدي از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ را درﮔﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﯿﻤﺎري ﺑﻮﻣﯽ )‪(Endemic disease‬‬

‫ﺣﻀﻮر داﺋﻤﯽ)ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮاي ﻣﺪّت ﺳﻪ ﺳﺎل ﻣﺘﻮاﻟﯽ( ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﯾﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﯽ در ﯾﮏ ﻣﺤﺪوده ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﻌﯿّﻦ‪.‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﺷﯿﻮع ﻋﺎدي ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﺧﺎص در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺤﺪوده ﯾﺎ ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر رود‪ .‬ﻧﻈﯿﺮ وﺟﻮد ﺑﯿﻤﺎري ﺗﺐ‬
‫ﻣﺎﻟﺖ در اﮐﺜﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﯾﺮان و ﻟﺸﻤﺎﻧﯿﻮز‪.‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎل ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﺖ)‪(Transmission of the infectious agent‬‬

‫‪ ‬ﻫﺮ ﻧﻮع ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﯽ از ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ و ﯾﺎ ﯾﮏ ﻣﺨﺰن ﺑﻪ ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮد را‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ ‬اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ‪Direct transmission‬‬

‫‪ ‬اﻧﺘﻘﺎل ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ‪:Indirect transmission‬‬

‫‪ (1‬اﻧﺘﻘﺎل ﺗﻮﺳﻂ وﺳﯿﻠﻪ ‪Vehicle-borne transmission‬‬

‫‪ (2‬اﻧﺘﻘﺎل ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺎﻗﻞ ‪Vector- borne transmission‬‬
‫‪ (3‬اﻧﺘﻘﺎل از ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻮا ‪Airborne transmission‬‬

‫)‪:(direct transmission‬‬ ‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬

‫رﺳﯿﺪن ﺑﺪون واﺳﻄﻪ و ﺿﺮورﺗﺎً ﻓﻮري ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ورودش ﺑﻪ ﺑﺪن ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﻋﻔﻮﻧﺖ در اﻧﺴﺎن‬
‫و ﯾﺎ ﺣﯿﻮان ﮔﺮدد را اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ روش اﻧﺘﻘﺎل ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻤﺎس ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ‬
‫ﺧﺎك)ﮐﺰاز(‪ ،‬ﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪن)ﻫﺎري‪ ،‬ﮔﺎل(‪ ،‬ﺗﻤﺎس ﺟﻨﺴﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﯾﺎ ﺑﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ)اﻧﺘﺸﺎر ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻗﻄﺮات ﮐﻮﭼﮏ(‬
‫ﺑﻪ ﻣﻠﺘﺤﻤﻪ ﭼﺸﻢ ﯾﺎ داﺧﻞ ﺑﯿﻨﯽ و ﯾﺎ دﻫﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻄﺴﻪ‪ ،‬ﺳﺮﻓﻪ‪ ،‬ﺧﺮوج آب دﻫﺎن‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن و ﯾﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدن)ﻣﻌﻤﻮﻻً در‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﯾﮏ ﻣﺘﺮي ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ(‪ ،‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺪ‪).‬آﻧﻔﻮﻻﻧﺰا(‬

‫اﻧﺘﻘﺎل ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ )‪ :(indirect transmission‬ﻓﺮد ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﻣﺨﺰن ﺑﯿﻤﺎري در ﺗﻤﺎس ﻧﯿﺴﺖ و ﯾﮏ‬
‫واﺳﻂ ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺘﻘﺎل آﻟﻮدﮔﯽ از ﻣﺨﺰن آﻟﻮدﮔﯽ ﺑﻪ ﻓﺮد ﺳﺎﻟﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫‪ -1‬اﻧﺘﻘﺎل‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ وﺳﯿﻠﻪ )‪(Vehicle-borne transmission‬‬

‫ﻣﻮاد و ﯾﺎ اﺷﯿﺎء آﻟﻮده از ﻗﺒﯿﻞ اﺳﺒﺎب ﺑﺎزي‪ ،‬دﺳﺘﻤﺎل‪ ،‬اﻟﺒﺴﻪ ﺧﺎك آﻟﻮد‪ ،‬وﺳﺎﯾﻞ ﺧﻮاب‪ ،‬ﻇﺮوف ﻏﺬاﺧﻮري ﯾﺎ ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ‪ ،‬وﺳﺎﯾﻞ‬
‫ﺟﺮاﺣﯽ‪ ،‬آب‪ ،‬ﻏﺬا‪ ،‬ﺷﯿﺮ‪ ،‬وﺳﺎﯾﻞ آﻟﻮده ﺷﺪه ﺑﺎ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺷﺎﻣﻞ ﺧﻮن‪ ،‬ﺳﺮم‪ ،‬ﭘﻼﺳﻤﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻓﺖ ﯾﺎ اﻋﻀﺎي ﭘﯿﻮﻧﺪي‪ ،‬ﯾﺎ ﻫﺮ‬
‫ﻣﺎدهاي ﮐﻪ وﺳﯿﻠﻪ رﺳﺎﻧﺪن و داﺧﻞ ﮐﺮدن ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﺑﻪ ﻣﯿﺰﺑﺎن ﻣﺴﺘﻌﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﻞ ورود ﻣﻨﺎﺳﺐ آن ﺷﻮد را اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺗﻮﺳﻂ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﺖ در داﺧﻞ ﯾﺎ روي وﺳﯿﻠﻪ اﻧﺘﻘﺎل‪ ،‬ﺗﺰاﯾﺪ و ﯾﺎ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و‬
‫ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮي ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻧﺘﻘﺎل ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺎﻗﻞ )‪(Vector-borne transmission‬‬

‫‪ -1‬اﻧﺘﻘﺎل ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ ﺑﺎ ﻧﺎﻗﻞ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﻧﻮع اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ و ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﯾﮏ ﺣﺸﺮه و ﯾﺎ ﺧﺰﻧﺪه از ﻃﺮﯾﻖ آﻟﻮدهﺷﺪن ﭘﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺿﻤﺎﺋﻢ دﻫﺎﻧﯽ و ﯾﺎ‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺒﻮر ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﺖ از داﺧﻞ ﻟﻮﻟﻪ ﮔﻮارش ﺣﺸﺮه ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬در اﯾﻦ روش اﻧﺘﻘﺎل ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﯽ ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ ﺗﺰاﯾﺪ و‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻧﺪارد‪).‬وﺑﺎ – ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻫﺎي اﻧﮕﻠﯽ(‬

‫‪ -2‬اﻧﺘﻘﺎل ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ)دورهاي(‪:‬‬

‫در اﯾﻦ روش اﻧﺘﻘﺎل ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ ﺑﻨﺪﭘﺎي ﻧﺎﻗﻞ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺷﮑﻞ آﻟﻮدهﮐﻨﻨﺪه ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﺖ را ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﻨﺪ ﻻزم اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﺖ در ﺑﺪن ﺑﻨﺪﭘﺎ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﺑﻌﺪ از ورود ﺑﻪ ﺑﺪن ﺑﻨﺪﭘﺎ و ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫آﻟﻮدهﮐﻨﻨﺪه از ﺑﺪن ﺑﻨﺪﭘﺎ ﺧﺎرج ﺷﻮد اﻟﺰاﻣﺎً ﯾﮏ دوره ﮐﻤﻮن را ﻃﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ دوره ﮐﻤﻮن ﺧﺎرﺟﯽ ) ‪Extrinsic‬‬
‫‪ (incubation period‬ﻧﺎم دارد‪.‬‬

‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﺖ از ﻧﺴﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪي ﻧﺎﻗﻞ ﺑﺮود)اﻧﺘﻘﺎل ﺑﯿﻦ ﮐﻨﻪﻫﺎ(‬

‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺣﯿﻦ ﻧﯿﺶ زدن ﻧﺎﻗﻞ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺰاق‪ ،‬اﺳﺘﻔﺮاغ و ﯾﺎ ﻣﺪﻓﻮﻋﯽ ﮐﻪ در روي ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮادي ﮐﻪ ﻗﺎدر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﯾﺠﺎد زﺧﻢ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﯿﺶ زدن وارد ﺑﺪن ﺷﻮﻧﺪ و ﯾﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﺎﺣﯿﻪاي از‬
‫ﭘﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎراﻧﺪه و ﯾﺎ ﺑﻪ آن ﻣﺎﻟﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪).‬ﻣﺎﻻرﯾﺎ(‬

‫‪21‬‬
 ‫اﻧﺘﻘﺎل از ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻮا )‪(Air born transmission‬‬

‫‪1‬ـ ذرات ﻗﻄﺮهاي ﮐﻮﭼﮏ )‪(Droplet nuclei‬‬

‫‪2‬ـ ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر )‪(Dust‬‬

‫اﻧﺘﺸﺎر ذرات ﻫﻮاي آﻟﻮده ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﯽ و رﺳﯿﺪن آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ورود ﻣﻨﺎﺳﺒﺸﺎن ﺑﻪ ﺑﺪن‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺠﺎري ﺗﻨﻔﺴﯽ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻫﻮا ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ذرات ﻫﻮاي آﻟﻮده ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﻠّﻖ در ﻫﻮا وﺟﻮد دارﻧﺪ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺗﻤﺎم و ﯾﺎ ﻗﺴﻤﺘﯽ از آنﻫﺎ را ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﯽ ﺑﯿﻤﺎريزا ﺗﺸﮑﯿﻞ داده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ذرّات ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺪّتﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ در‬
‫ﻫﻮا ﻣﻌﻠﻖ ﻣﺎﻧﺪه و ﻗﺪرت آﻟﻮدهﮐﻨﻨﺪﮔﯽ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ذراﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 5‬ﻣﯿﮑﺮون ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺑﻪ ﺣﺒﺎﺑﭽﻪ‪-‬‬
‫ﻫﺎي رﯾﻮي ﻣﯽرﺳﻨﺪ و در ﻫﻤﺎنﺟﺎ ﺗﻮﻗﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻗﻄﺮات آب دﻫﺎن و ذرات ﺑﺰرﮔﺘﺮي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻘﻮط ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ را‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮان اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻫﻮا ﻧﺎﻣﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ذرات ﻗﻄﺮهاي ﮐﻮﭼﮏ )‪:(Droplet nuclei‬‬

‫اﯾﻦ واژه ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﻗﻄﺮات ﮐﻮﭼﮑﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺰﺑﺎن آﻟﻮده ﺑﻪ ﺧﺎرج ﭘﺮﺗﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ ذرات ﺗﺼﺎدﻓﺎً‬
‫در آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎهﻫﺎي ﻣﯿﮑﺮوبﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﺎ در زﻣﺎن اﻧﺠﺎم ﺑﺮوﻧﮑﻮﺳﮑﻮﭘﯽ و ‪ ........‬اﯾﺠﺎد ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً اﯾﻦ ذرات ﺑﺮاي ﻣﺪتﻫﺎي‬
‫ﻃﻮﻻﻧﯽ در ﻫﻮا ﻣﻌﻠﻖ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ‪).‬ﺳﻞ– ﺳﺮﺧﮏ(‬

‫‪-2‬ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر )‪ :(Dust‬اﯾﻦ واژه ﺑﻪ ذرات ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻪ اﻧﺪازهﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻔﺎوت ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﺧﺎك)از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﭙﻮر‬
‫ﻗﺎرچﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺎد و ﯾﺎ وﺳﺎﯾﻞ دﯾﮕﺮ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ(‪ ،‬ﻟﺒﺎسﻫﺎ‪ ،‬وﺳﺎﯾﻞ ﺑﺴﺘﺮ و ﮐﻒ آﻟﻮده ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪).‬ﻗﺎرچ(‬

‫‪22‬‬
 ‫اﯾﻤﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ )‪:(Immunity‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺘﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً در اﺛﺮ ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺗﻦ و ﯾﺎ ﻋﻤﻞ ﺧﺎص ﺳﻠﻮلﻫﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﯽ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا و ﯾﺎ‬
‫ﺳﻤﻮم آنﻫﺎ)دﯾﻔﺘﺮي( ﮐﻪ اﯾﺠﺎدﮐﻨﻨﺪه ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﻋﻔﻮﻧﯽ ﺧﺎص ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﻣﻮﺛﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺎﻣﻞ‪:‬‬

‫‪ ‬اﯾﻤﻨﯽ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻠﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﻟﻨﻔﻮﺳﯿﺖﻫﺎي ﮔﺮوه ‪ T‬اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ)ﺗﺐ ﻣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺳﻞ(‪.‬‬

‫‪ ‬اﯾﻤﻨﯽ ﻫﻮﻣﻮرال ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎي آن ﻟﻨﻔﻮﺳﯿﺖﻫﺎي ﮔﺮوه ‪ B‬اﺳﺖ )ﺳﺮﺧﮏ‪ ،‬ﺳﺮﺧﭽﻪ‪ ،‬اورﯾﻮن‪ ،‬ﻫﺎري‪ ،‬ﻫﭙﺎﺗﯿﺖ‪ A‬و ‪( B‬‬

‫ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ )‪(Passive immunity‬‬

‫در اﺛﺮ ﻋﺒﻮر ﭘﺎدﺗﻦﻫﺎي ﻣﺎدري و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ در اﺛﺮ ﺗﺰرﯾﻖ ﭘﺎدﺗﻦ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖﮐﻨﻨﺪه اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ )از ﺳﺮم ﺣﯿﻮان اﯾﻤﻦ‪،‬‬
‫ﺳﺮم دوران ﻧﻘﺎﻫﺖ ﺑﯿﻤﺎري( ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ اﯾﻦ ﻧﻮع اﯾﻤﻨﯽ ﮐﻮﺗﺎه اﺳﺖ‪).‬اﯾﻤﻨﻮﮔﻠﻮﺑﻮﻟﯿﻦ ﮐﺰاز – ﻫﺎري(‬

‫ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﻓﻌﺎل )‪(Active immunity‬‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮاي ﺳﺎلﻫﺎ اداﻣﻪ دارد‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در اﺛﺮ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎ ﯾﺎ ﺑﺪون ﺑﺮوز ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ ﺑﯿﻤﺎري اﯾﺠﺎد ﺷﻮد و ﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ در اﺛﺮ ﺗﺰرﯾﻖ ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﯽ ﺑﯿﻤﺎري ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﯾﺎ اَﺷﮑﺎل دﯾﮕﺮي از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺟﺰاء و‬
‫ﯾﺎ ﻓﺮآوردهﻫﺎي آن ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ‪ .‬اﯾﻤﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﯾﻤﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ واﮐﺴﯿﻨﺎﺳﯿﻮن رخ ﻣﯽدﻫﺪ‪).‬ﻣﺎدر ﻣﺒﺘﻼ ﯾﺎ واﮐﺴﯿﻨﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﺧﮏ(‬

‫اﯾﻤﻨﯽ ﯾﺎ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﮔﺮوﻫﯽ )‪(Herd immunity‬‬

‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﯾﮏ ﮔﺮوه و ﯾﺎ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﯾﮏ ﮔﺮوه از ﻣﺮدم را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺠﻮم و اﻧﺘﺸﺎر ﯾﮏ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﺒﻨﺎي آن وﺟﻮد ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺴﺒﺖ زﯾﺎدي از ﺗﮏ ﺗﮏ اﻓﺮاد آن ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي داروﯾﯽ )‪(Chemoprophylaxis‬‬

‫ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ازﺟﻤﻠﻪ آﻧﺘﯽ ﺑﯿﻮﺗﯿﮏﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي از ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻋﻔﻮﻧﺖ و ﯾﺎ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي از ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫آن ﺗﺎ ﺣﺪ ﺑﺮوز ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﻓﻌﺎل و ﯾﺎ درﻣﺎن ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻗﻞ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي از اﻧﺘﻘﺎل ﺑﯿﻤﺎري ﺑﻪ‬
‫دﯾﮕﺮان‪ .‬ﻣﺜﻼ اﺳﺘﻔﺎده از رﯾﻔﺎﻣﭙﯿﻦ در ﺗﻤﺎس ﯾﺎﻓﺘﮕﺎن ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺑﺎ ﺑﯿﻤﺎر ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻣﻨﻨﮋﯾﺖ ﻣﻨﻨﮕﻮﮐﻮﮐﯽ ﯾﺎ ﺳﯿﺎه ﺳﺮﻓﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺘﺮاﺳﯿﮑﻠﯿﻦ‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫ﻣﺪلﻫﺎی ا�ﻮﻟﻮژ�ﻚ در ارﺗبﺎط بﺎ ﻋﻠ�ﺖ ﺑ�ﻤﺎریﻫﺎ‬

‫ﻣﺸﮑﻞ اﯾﻦ ﻣﺪل ﭼﻪ ﺑﻮد؟‬

‫ﻣﺪل ﻣﺜﻠﺚ اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﯾﮏ ﻣﺪل اﮐﻮﻟﻮژﯾﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎلﻫﺎ اﺳﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺪل ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﯿﺰﺑﺎن‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎريزا و ﻣﺤﯿﻂ در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﻠّﯿّﺖ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي واﮔﯿﺮ ﺑﻮد ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎريزا‬
‫ﺟﺰﺋﯽ ﻣﺠﺰا و ﻋﻠﺘﯽ ﻻزم ﺑﺮاي رﺧﺪاد ﺑﯿﻤﺎري ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻏﯿﺮ واﮔﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﺼﺪوﻣﯿﺖﻫﺎي ﻧﺎﺷﯽ از ﺣﻮادث ﯾﺎ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻗﻠﺒﯽ‪-‬ﻋﺮوﻗﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰاي ﺑﺨﺼﻮﺻﯽ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داد‪ .‬از‬
‫اﯾﻦ رو ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا را ﺟﺰﺋﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﯾﺎ ﻣﯿﺰﺑﺎن داﻧﺴﺘﻪ و ﯾﺎ از ﻣﺪلﻫﺎي دﯾﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -‬اﯾﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﮐﺎرﺑﺮد ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﺮاي ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫گ‬
‫و�ﮋ� ﻋﺎﻣﻞ ﺑ�ﻤﺎر�ﺰا از ﻧﻈﺮاﭘ�ﺪﻣﯿﻮﻟﻮژ�ﮏ‬
‫روشﻫﺎي اﯾﺠﺎد ﺑﯿﻤﺎري ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا‬

‫‪ (1‬اﯾﺠﺎد ﺳﻢ‪ :‬اﮔﺰوﺗﻮﮐﺴﯿﻦ)ﺳﻢ ﺑﻮﺗﻮﻟﯿﺴﻢ‪-‬اﺳﺘﺎف ارﺋﻮس(‪-‬آﻧﺪوﺗﻮﮐﺴﯿﻦ)وﺑﺎ(‬

‫‪ (2‬اﯾﺠﺎد ﺿﺎﯾﻌﺎت ﻧﺴﺠﯽ)آﻣﯿﺐ(‬

‫‪ (3‬رﻗﺎﺑﺖ در ﺗﻐﺬﯾﻪ)ﺗﻨﯿﺎ ﺳﺎژﯾﻨﺎﺗﺎ از راه ﮔﻮﺷﺖ(‬

‫‪ (4‬ﻋﻮارض ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ)آﺳﮑﺎرﯾﺲ ﻓﺎز رودهاي(‬

‫‪ (5‬ﻣﻬﺎرﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي ﺳﯿﺴﺘﻢ اﯾﻤﻨﯽ)اﺳﺘﺮپ ﭘﻨﻮﻣﻮﻧﯿﻪ(‪ :‬ﮐﭙﺴﻮل ﭘﻠﯽﺳﺎﮐﺎرﯾﺪي ﺑﺎﮐﺘﺮي ﺑﺎ ﻣﻬﺎر ﺳﻠﻮل اﯾﻤﻨﯽ ﻣﯿﺰﺑﺎن‬

‫‪ (6‬ﮐﻠﻮﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن)ﻫﻠﯿﮑﻮﺑﺎﮐﺘﺮ ﭘﯿﻠﻮري ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭼﺴﺒﻨﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ(‬

‫ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰاﯾﯽ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا)ﺷﺮاﯾﻂ اﯾﺠﺎد و ﺷﺪت ﺑﯿﻤﺎري ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا(‪:‬‬

‫‪24‬‬
‫اﻟﻒ( ﭘﺎﺗﻮژﻧﯿﺴﯿﺘﯽ = ﻗﺪرت ﯾﺎ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻋﻔﻮﻧﺖزاﯾﯽ‪ :‬ﺻﻔﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﻋﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﺜﻞ ﯾﮏ ﺑﺎﮐﺘﺮي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﯾﺠﺎد ﺑﯿﻤﺎري ﺗﻮﺳﻂ آن ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب( وﯾﺮوﻻﻧﺲ ﯾﺎ ﺷﺪت ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰاﯾﯽ)ﺣِﺪَّت ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎري اﯾﺠﺎد ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ و ﻣﺮزي ﭘﯿﺶ‬
‫ﻣﯽرود‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺣﺪت را ﻋﻮاﻣﻠﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺮگ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ(‬

‫وﯾﺮوﻻﻧﺲ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺗﻬﺎﺟﻢ و ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﻮﮐﺴﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﮐﺘﺮيﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﺳﯿﻞ دﯾﻔﺘﺮي و ﺑﺎﺳﯿﻞ ﮐﺰاز ﮐﻪ‬
‫ﻗﺪرت ﺗﺨﺮﯾﺒﯽ ﺗﻮﮐﺴﯿﻦ آنﻫﺎ زﯾﺎد اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از ورود ﺑﻪ ﺑﺪن در ﻣﺤﻞ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺮﺷﺢ ﺗﻮﮐﺴﯿﻦ ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬

‫ج( ﺳﯿﻨﺮژﯾﺴﻢ‪ :‬ﮔﺎﻫﯽ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺑﺎﮐﺘﺮي ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﮐﺎري ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﮏ ﻣﺎدهي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﯾﺎ اﯾﺠﺎد ﺑﯿﻤﺎري در‬
‫ﻣﯿﺰﺑﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﮑﺎري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫د( ﺳﯿﺮ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا‪ :‬ﻣﺎﻻرﯾﺎ‬

‫ه( راه ورود ﺑﻪ ﺑﺪن ﻣﯿﺰﺑﺎن‪ :‬ﻣﻨﻨﮕﻮﮐﻮك و ﭘﻨﻮﻣﻮﮐﻮك در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ‪HBV‬‬

‫‪ ‬ﺗﻌﺪاد ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰاي وارد ﺷﺪه ﺑﻪ ﺑﺪن‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﮐﻢ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا ﺑﯿﻤﺎري اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎ ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﺑﯿﻤﺎري ﻧﯿﺎز‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﻪ آنﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤ�� ازﻧﻈﺮاﭘ�ﺪﻣﯿﻮﻟﻮژ�ﮏ‬

‫ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا‪:‬‬

‫‪ -‬ﻫﻮازي ﯾﺎ ﺑﯽﻫﻮازي ﺑﻮدن‪ :‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا ﺑﺮﺧﯽ ﻫﻮازي‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ ﺑﯿﻬﻮازي اﺟﺒﺎري)ﮐﻠﺴﺘﺮﯾﺪﯾﻮم ﺗﺘﺎﻧﯽ‪ -‬ﺑﻮﺗﻮﻟﯿﻨﯿﻮم( و‬
‫دﺳﺘﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﯽﻫﻮازي اﺧﺘﯿﺎري )‪ (E.coli‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﯽﻫﻮازي اﺧﺘﯿﺎري ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻢ در ﺷﺮاﯾﻂ ﻫﻮازي و ﻫﻢ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﯽﻫﻮازي ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮﺧﯽ در درﺟﻪ ﺧﺎﺻﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ)ژﯾﺎردﯾﺎ در ﻫﻮاي ﺳﺮد( و ﮔﺮوﻫﯽ در ﺣﻀﻮر ﯾﺎ ﻏﯿﺎب ﻧﻮر ﺑﻬﺘﺮ رﺷﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰاﯾﯽ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا ﺗأﺛﯿﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ)دورهﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯿﮑﺮوب وﺑﺎ(‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣ��ﻮط بﻪ ﺷﺨﺺ‪ /‬ی ن‬
‫ﻣ��ﺎن‬
‫‪ ‬ﺳﻦ و ﺟﻨﺲ‪ :‬واﮔﯿﺮ‪-‬ﻏﯿﺮواﮔﯿﺮ‬

‫‪25‬‬
 ‫ﻫﺮم ﺳﻨﯽ‪-‬ﺟﻨﺴﯽ)‪ :(Age-Sex Pyramids‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻫﺮمﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗأﺛﯿﺮي ﮐﻪ ﺳﻦ و ﺟﻨﺴﯿﺖ ﺑﺮ اﻟﮕﻮي اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ دارﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﯾﻦ ﻫﺮمﻫﺎ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﻨﻄﻘﯽ‪-‬‬
‫ﺗﺮي از وﺿﻌﯿﺖ ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﯿﻤﺎري در ﺟﺎﻣﻌﻪ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬ﻫﺮم ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ داراي دو ﻣﺤﻮر اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي ﮐﻪ‬

‫اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﺳﻦ دارد و ﻣﺤﻮر اﻓﻘﯽ ﮐﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد‬
‫اﻓﺮاد در ﻫﺮ ﯾﮏ از دو ﺟﻨﺲ دارد؛ ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻫﺮ ﻗﺪر از‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻫﺮم ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻ ﺑﺮوﯾﻢ ﺑﻪ ﺳﻨﯿﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﯽرﺳﯿﻢ و‬
‫ﺿﻤﻨﺎً از ﺷﻤﺎر اﻓﺮاد در اﯾﻦ ﺳﻨﯿﻦ)ﻧﺰد زﻧﺎن و ﻣﺮدان( ﮐﺎﺳﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و ﻧﻤﻮدار رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﻫﺮم را ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ ‬ﻣﻌﻤﻮﻻً زﻧﺎن در ﻃﺮف راﺳﺖ و ﻣﺮدان در ﻃﺮف ﭼﭗ ﻫﺮم ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻫﺮم ﺳﻨﯽ ﻫﺮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﺎل ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد و ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﯾﻦ ﺑﻌﺪي ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻫﺮمﻫﺎي ﺳﻨﯽ‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻗﺎﻋﺪه و ارﺗﻔﺎع آن ﯾﮏ راﺑﻄﮥ ﻣﻨﻄﻘﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻃﻮل ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫دو ﺳﻮّم ﻃﻮل ﻣﺤﻮر اﻓﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻫﺮم ﺳﻨﯽ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﻣﻄﻠﻖ اﻓﺮاد در ﻫﺮ ﺳﻨﯽ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﺮد و ﯾﺎ ﺑﺎ درﺻﺪ آﻧﻬﺎ‪ .‬ﻧﻮع دوم‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻫﺮمﻫﺎ‬
‫اﻫﻤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد‪.‬‬
‫‪ ‬ﻫﺮم ﺳﻨﯽ از ﯾﮏ ﺳﻮ ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﻤﻌﯿﺖ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻨﻌﮑﺲﮐﻨﻨﺪه روﯾﺪادﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و ﺑﺮ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ ﮐﺸﻮر ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﻤﻌﯿﺖ را در اﺛﺮ ﺗﻮﻟﺪ و ﻣﺮگ و ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮدار وﺿﻊ ﺟﻤﻌﯿﺖ در‬
‫ﯾﮏ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻌﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﻫﺮمﻫﺎي ﺳﻨﯽ‪:‬‬

‫رﺷﺪ ﮐﻢ‬ ‫اﻟﻒ( ﻫﺮمﻫﺎي ﺳﺎﮐﻦ)ﻣﻮاﻟﯿﺪ = ﻣﺮگ(‬

‫رﺷﺪ زﯾﺎد‬ ‫ب( ﻫﺮم ﺟﻤﻌﯿﺖ رو ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ )ﻣﻮاﻟﯿﺪ < ﻣﺮگ(‬

‫رﺷﺪﻣﻨﻔﯽ‬ ‫ج( ﻫﺮم ﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎي رو ﺑﻪ ﻧﻘﺼﺎن)ﻣﻮاﻟﯿﺪ > ﻣﺮگ(‬

‫‪26‬‬
Developed country Developing country

27
 ‫‪ ‬در ﺿﻤﻦ ﻫﺮم ﺳﻨﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﺛﺮ ﻣﻬﺎﺟﺮت را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﻤﺎﯾﺶ‬
‫دﻫﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺛﺮ ﻣﻬﺎﺟﺮت را ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ اﻣﺎرات‬
‫ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ در ﺳﺎل ‪ 2000‬را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ در ﺳﻦ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﺮدان اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪28‬‬
 ‫ﭼﺮخ )‪(Wheel Model‬‬ ‫ﻣﺪل‬

‫اﯾﻦ ﻣﺪل ﺑﺮ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ و ﺗﻌﺎﻣﻞ ژنﻫﺎ‪ ،‬و ﻣﯿﺰﺑﺎن ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﺗﺄﮐﯿﺪ دارد‪ .‬داراي ﯾﮏ ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺮﮐﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎوي ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﻣﯿﺰﺑﺎن ﮐﻪ در ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري ﻧﻘﺶ دارد‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻃﺮاف آن ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﯿﺰﺑﺎن و ﺣﻮل آن ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﯿﻂ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻣﺤﯿﻂ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬اﻧﺪازه ﻧﺴﺒﯽ اﺟﺰاي ﭼﺮخ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻫﺮ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ در رﺧﺪاد ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﻣﻮرد ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي اﺳﻬﺎﻟﯽ ﻫﺴﺘﻪ ﭼﺮخ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ وﻟﯽ در‬
‫ﻣﻮرد ﺑﯿﻤﺎري ﻫﻤﻮﻓﯿﻠﯽ ﯾﺎ ﺗﺎﻻﺳﻤﯽ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ ژﻧﺘﯿﮏ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در رﺧﺪاد ﺑﯿﻤﺎري دارد ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺮﮐﺰي ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺪل ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﺎدهﺗﺮ ﻋﻠّﯿّﺖ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮد دارد و اﺑﺘﺪا ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻠّﯿّﺖ ﺑﯿﻤﺎري ﻓﻨﯿﻞ ﮐﺘﻮﻧﻮرﯾﺎ)ﻓﻨﯿﻞ‬
‫آﻻﻧﯿﻦ ‪ -‬ﺗﯿﺮوزﯾﻦ( اﺳﺖ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺪل اﺳﺘﺨﻮان ﻣﺎﻫﯽ‬

‫‪ (1‬دﯾﺎﮔﺮام اﺳﺘﺨﻮان ﻣﺎﻫﯽ ﺑﻪ اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژﯾﺴﺖﻫﺎ در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻋﻠﻞ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﯿﻤﺎري را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﯾﺎ اﻧﺪازهﮔﯿﺮي‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﻣﺮﺣﻠﻪ اول در اﯾﻦ ﻣﺪل ﺷﺎﻣﻞ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺮدن ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻋﻠﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﯾﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻄﺮ ﻣﺆﺛﺮ در اﯾﺠﺎد ﺑﯿﻤﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﻗﺮار دادن ﮔﺮوهﻫﺎﯾﯽ از ﻋﻠﻞ روي اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي دﯾﺎﮔﺮام اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮدن آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻞ را ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ (3‬ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﮔﺴﺘﺮش زﯾﺮ ﮔﺮوهﻫﺎﯾﯽ از ﻋﻠﻞ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪه ﺑﯿﻤﺎري ﺑﺮاي ﻫﺮﮐﺪام از ﻣﻨﺎﻃﻖ دﯾﺎﮔﺮام اﺳﺖ‪).‬اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﻋﻮارض واﮐﺴﻦ(‬

‫‪29‬‬
 ‫ﻣﺪل ﺷﺒﮑﻪ ﻋﻠﯿﺖ‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺒﮑﻪ ﻋﻠّﯿﺖ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﺪل در ﺳﺎل ‪ 1960‬ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮاﯾﺎن ﻣﮏ ﻣﺎﻫﻮن و ﻫﻤﮑﺎراﻧﺶ اراﺋﻪ ﺷﺪ و ﻣﻔﻬﻮﻣﺶ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ Causes‬ﯾﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﯾﮏ ﻋﻠّﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻋﻠﻞ ‪ Effects‬ﻣﻌﻠﻮلﻫﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﺒﮑﻪاي ﺑﻪ ﻫﻢ اﺗﺼﺎل دارﻧﺪ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﻣﻌﻠﻮل ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺒﮑﻪ ﻋﻠّﯿﺖ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﻮدار ﻋﻠّﯿﺘﯽ )‪ (Causal diagram‬ﻧﻤﺎﯾﺶ داد ﯾﺎ ﻣﺪل‬
‫ﺷﺒﮑﻪ ﻋﻨﮑﺒﻮﺗﯽ)‪(The spider’s web‬‬

‫روش ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺒﮑﻪ ﻋﻠﯿﺖ‪:‬‬

‫‪ (1‬ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ و ﯾﮏ ﺗﺸﺨﯿﺺ درﺳﺖ و دﻗﯿﻖ از ﻣﻌﻠﻮل )ﺑﯿﻤﺎري( ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪).‬ﺑﯿﻤﺎري ﻗﻠﺒﯽ(‬
‫‪ (2‬ﻣﻌﻠﻮل ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﺪه را در ﻣﺮﮐﺰ ﯾﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺷﺒﮑﻪ ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻋﻠﻞ ﯾﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﻌﻠﻮل را ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻄﺮزا و ﻋﻮاﻣﻞ زﻣﯿﻨﻪاي ﻣﺆﺛﺮ در اﯾﺠﺎد ﻣﻌﻠﻮل را ﻣﺸﺨﺺ و ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻻﯾﻪ ﺷﺒﮑﻪ را ﺑﺮاي ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻓﺮﻋﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻌﻠﻮل )‪ (Narrow list‬ﮔﺴﺘﺮش دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ (5‬ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﯾﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻄﺮزاي ﻣﻌﻠﻮل ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ آن در ارﺗﺒﺎط ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﮐﺮده‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ارﺗﺒﺎط ﻗﻮيﺗﺮ اﺳﺖ آن را ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺷﺒﮑﻪ ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻄﺮ ﺟﺪﯾﺪي ﮐﻪ ﻃﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺷﺒﮑﻪ را ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺨﺸﯿﺪه و روي‬
‫آن ﮐﺎر ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺪل ﺑﺎور ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ رﻓﺘﺎر‬

‫ﻣﺴﺘﻌﺪ ﺑﻮدن‬ ‫‪Susceptibility‬‬ ‫•‬

‫ﺷﺪت ﺑﯿﻤﺎري‬ ‫‪Severity‬‬ ‫•‬
‫ﻓﻮاﺋﺪ ﮐﻨﺘﺮل و ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي ﺑﯿﻤﺎري‬ ‫‪Benefit‬‬ ‫•‬
‫ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺴﯿﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ رﻓﺘﺎر‬ ‫‪Barrier‬‬ ‫•‬

‫‪30‬‬
 ‫شاخصهای ابتال‪:‬‬

‫‪ )1‬شمارش )‪(Counts‬‬

‫‪ )2‬شیوع )‪(Prevalence‬‬

‫‪ )3‬بروز )‪ (Incidence‬یا خطر )‪(risk‬‬

‫شاخصهای مرکزی‪:‬‬

‫‪ )1‬میانگین )‪ (Mean‬یا واریانس )‪(Variance‬‬

‫‪ )2‬میانه )‪(Median‬‬

‫‪ )3‬مُد )‪(Mode‬‬

‫شمارش یا گزارش تعداد موارد بیماری (‪)Counts‬‬

‫‪ ‬تعداد دقیق موارد ابتال را مشخص میکند‪.‬‬

‫‪ ‬هر چند که به ‪ 2‬دلیل سودمندی محدودی دارد‪:‬‬

‫مشخص نبودن جمعیت کل‬

‫مشخص نبودن جمعیت در معرض خطر‬

‫مثال‪ :‬در سال ‪ 2011‬میالدی‪ 689 ،‬مورد جدید مبتال به سل یا توبرکلوزیس (‪ )tuberculosis‬در شهر نیویورک وجود‬

‫داشت اما مشخص نکرده که این موارد ابتالی جدید از چند نفر بوده است بنابراین شاخص ‪ count‬اطالعات دقیق‪ ،‬کافی و‬

‫جزئی ارائه نمیدهد و فقط به یک گزارش عدد بسنده میکند‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫شیوع )‪(Prevalence‬‬

‫‪ ‬نسبت تعداد کل موارد بیماری به کل جمعیت در یک بازه زمانی مشخص‪.‬‬

‫‪ ‬این روش هزینه بر و زمانگیر است چرا که باید تک تک موارد بیماری به صورت جداگانه شناسایی شوند‪ .‬هرچند که‬
‫یافتن تعداد کل جمعیت با توجه به در دسترس بودن سرشماریها و بانکهای اطالعاتی بسیار آسانتر از تعداد موارد‬
‫بیماری است‪.‬‬
‫‪ ‬شیوع و بروز به صورت درصد بیان میشود‪.‬‬

‫کاربرد شاخص شیوع (‪)Prevalence‬‬

‫در برنامه ریزیهای نظام سالمت در مواجه با یک بیماری‪ .‬مثال‪ :‬تخصیص بودجه بیشتر به بیماری شایعتر‬

‫بررسی میزان تأثیر و اثربخشی خدمات سالمت‬

‫بروز یا خطر (‪:)Incidence/risk‬‬

‫‪ ‬احتمال تعداد موارد جدید مبتال به یک بیماری در میان افرادِ در معرض خطر آن بیماری‬
‫‪ ‬نکته بسیار مهم‪ :‬در محاسبه شاخص بروز‪ ،‬افرادی که قبال به بیماری مبتال شده بودند و هنوز بیمار هستند را در‬
‫محاسبات جدید تأثیر نمیدهیم چرا که این افراد از پیش مبتال شدهاند و در نتیجه نه جزو مبتالیان جدید هستند و نه‬
‫دیگر جزو افراد در معرض خطر یعنی اینکه مالک‪ ،‬تنها مبتالیان جدید در میان گروه در معرض خطر فعلی است و‬
‫منظور از گروه در معرض خطر آن دسته از افرادی است که در معرض ریسک هستند اما تا پیش از محاسبات جدید‬
‫سالم تلقی میشدند‪( .‬به سال دوم و سوم شکل صفحه بعد توجه شود)‬

‫مبتالیان قدیم ‪ -‬کل جمعیت = جمعیت در معرض خطر‬

‫کاربرد شاخص بروز یا خطر (‪:)Incidence/risk‬‬

‫سنجیدن روابط علت و معلولی‪ ،‬علت یابی یا سبب شناسی‬

‫چرا‪ :‬چون در شاخص بروز ما تعداد موارد جدید را بررسی میکنیم یعنی یک جمعیت را در طی زمان رصد میکنیم و‬
‫اولین مورد جدید را به عنوان اولین مورد بروز در نظر میگیریم و در نتیجه چون موارد جدید قدم به قدم در حال پیدا‬
‫شدن هستند؛ در شناسایی علت این بیماریها به ما میتوانند کمک کند‪.‬‬

‫‪32‬‬
 ‫بررسی وقوع بیماری ‪ X‬در جمعیت ‪ Y‬در گذر زمان‬

‫سال اول‬

‫شیوع‪ 5 :‬تقسیم بر ‪ 30‬ضربدر ‪ 16.6 = 100‬درصد‬

‫بروز‪ :‬غیرقابل بیان چون سال اول‪ ،‬سال مبدا در نظر گرفته شده و‬
‫در نتیجه مورد جدید بیماری وجود ندارد که گزارش شود‬

‫سال دوم‬

‫شیوع‪ 12 :‬تقسیم بر ‪ 30‬ضربدر ‪ 40 = 100‬درصد‬

‫بروز‪ 7 :‬تقسیم بر (‪ )30 – 5‬ضربدر ‪ 28 =100‬درصد‬

‫سال سوم‬

‫شیوع‪ 16 :‬تقسیم بر ‪ 30‬ضربدر ‪ 53.3 = 100‬درصد‬

‫بروز‪ 4 :‬تقسیم بر (‪ )25 – 7‬ضربدر ‪ 22.2 = 100‬درصد‬

‫‪33‬‬
 ‫درك بروز و شيوع‪ :‬مثال محفظه آب‬
‫بروز (‪ :)incidence‬تعداد موارد جدید بیماری تقسیم بر افراد در معرض خطر در بازه زمانی متناسب با بیماری‪.‬‬
‫شیوع (‪ :)prevalence‬کل تعداد موارد بیماری تقسیم بر کل جمعیت تحت مطالعه‪.‬‬
‫در این محفظه آب ‪:‬‬
‫‪ ‬کل آب محفظه نشاندهندهی کلیه افراد مورد مطالعه است‪.‬‬
‫‪ ‬فِلش در باالی محفظه تعداد موارد جدید بیماری است (بروز یا ‪.)incidence‬‬
‫‪ ‬منفذی که در کف محفظه قرار گرفته است‪ ،‬مواردی است که افراد به دالیل مختلف از مطالعه خارج میشوند‪.‬‬
‫‪ ‬سطح آب نشان دهنده شیوع بیماری (‪ )prevalence‬است‪ ،‬یعنی تعداد موارد کل بیمارانی که در این جمعیت وجود دارند‪.‬‬
‫‪ ‬مواردی که بر روی شیوع تأثیرگذارند‪ :‬تغییرات ایجاد شده در بروز و تعداد افراد خارج شده از مطالعه به علت مرگ (در این مثال‬
‫مقدار آبی که به محفظه وارد میشوند و با چه سرعتی وارد میشوند و همچنین اندازه منفذ کف محفظه بر روی سطح آب تأثیر‬
‫دارند)‪.‬‬
‫نتیجه این که بروز و خارج شدن تعدادی از جمعیت در اثر مرگ و میر ناشی از بیماری و حتی مهاجرت روی میزان شیوع تأثیر دارد‪.‬‬

‫به نظر شما ميزان شيوع و بروز به تنهایی میتواند نشان دهنده عمق فاجعه باشد؟‬
‫از روی شیوع نمیتوان به عمق فاجعه پی برد و شاخص درستی برای مقایسه نیست در حالیکه بروز ساالنه در مقایسه بیماری به ما‬
‫کمک میکند‪.‬‬
‫غربالگري سل (‪)screening tuberculosis‬‬
‫غربالگری‪ :‬بررسی افراد به ظاهر سالم و پیدا کردن بیماری در مراحل اولیه ابتال که هنوز عالمتدار نشده است‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫آیا میتوان گفت خطر در افراد باالي شهر بيشتر از پایين شهر است؟‬
‫از آن جایی که بیماری سل ارتباط زیادی با وضعیت اقتصادی و اجتماعی افراد دارد‪ ،‬افراد پردرآمد از نظر مسکن (اندازه‪ ،‬نورگیری)‪،‬‬
‫شغل‪ ،‬تغذیه‪ ،‬تحرک و‪ ...‬در وضعیت بهتری نسبت به افراد کم درآمد پایین شهر قرار دارند‪.‬‬
‫طبق جدول باال در افراد پردرآمد باالی شهر ‪ 100‬نفر گرافی مثبت و در افراد کم درآمد پایین شهر ‪ 60‬نفر گرافی مثبت دارند‪ .‬از روی‬
‫شیوع نمیتوان قضاوت کرد که عمق فاجعه چقدر است‪ .‬در مثال باال بروز ساالنه در افراد پردرآمد ‪ 4‬نفر بوده و این ‪ 100‬نفر دارای‬
‫گرافی مثبت در طی ‪ 25‬سال شکل گرفتند ولی در افراد کم درآمد بروز در هر سال ‪ 20‬نفر است که گرافی مثبت دارند و در مراحل‬
‫اولیه بیماری سل به سر میبرند پس این ‪ 100‬نفر در طی ‪ 3‬سال شکل گرفتهاند‪.‬‬
‫این مثال نشان میدهد‪:‬‬
‫‪ ‬بین شیوع و بروز ارتباط است‪ :‬شیوع= بروز × طول مدت‬
‫‪ ‬شیوع نمیتواند عمق فاجعه را نشان دهد و بروز ساالنه در مقایسه بیماریها کمک بسزایی میکند‪.‬‬

‫مثالی براي ارتباط بين شيوع و بروز‬

‫‪People Living with‬‬

‫‪HIV‬‬
‫‪New HIV Infections‬‬

‫هر چه از سال ‪ 1۹۷۷‬به سمت سال ‪ 2005‬میرویم تعداد موارد ابتال به ایدز افزایش مییابد‪ .‬با وجود آموزش به افراد و همچنین‬
‫پیشرفت داروها و اثرات درمانی آنها‪ .‬این مسئله چگونه توجیه میشود؟‬
‫زیرا شیوع شاخص درستی برای مقایسه نیست پس بروز بیماری را بررسی میکنیم که کاهش و ثابت ماندن ویروس ایدز را نشان‬
‫میدهد‪ .‬شیوع این بیماری باال میرود چون با پیشرفت روشهای درمانی و داروها‪ ،‬مرگ و میر افراد مبتال کاهش یافته و امید به‬
‫زندگی در آنها باال رفته است‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫به نظر شما بیماریهایی که بروز باال دارند بیشتر شیوع را تغییر میدهند یا بیماریهایی که بروز پایین دارند؟‬

‫‪ ‬بروز باال‪ ،‬شيوع ثابت و كم‪ .‬مثال‪ :‬بيماريهاي بسيار مسري با دوره بسيار كوتاه يا مرگ و مير باال‬
‫‪ ‬بروز كم‪ ،‬شيوع ثابت و باال‪ .‬مثال‪ :‬بيماريهايی با مدت طوالنی مانند آرتروز‪ ،‬ديابت‪ ،‬بيماري كرون و ساير بيماريهاي‬
‫مزمن‬
‫‪ ‬بیماریهایي كه بروز باال‪ ،‬دوره كمون كوتاه و دوره كمتری دارند‪ :‬میزان بروز و شیوع تقریباً برابر است‪ .‬معموالً مرگ و میر‬
‫باالیی دارد و شیوع پایین یا ثابت میماند‪ .‬مانند آنفوالنزا‪ ،‬تب کریمه کنگو (بیماری عفونی و مسری)‬
‫‪ ‬گاهی اوقات بروز بیماری پایین‪ ،‬دوره شکل گیری طوالنی و مرگ و میر معموالً تدریجی است در نتیجه تعداد موارد شیوع در این‬
‫بیماریها باال است‪ .‬مانند بیماریهای مزمن‬
‫اندازه گيري پيامدهاي سالمت‬
‫‪ ‬شاخصهاي مركزي‬
‫‪ ‬فراوانی‬

‫شاخصهاي مركزي‪ :‬ميانگين‪ ،‬ميانه‪ ،‬مد‪ ،‬واریانس‬

‫بعضی از پيامدها با وجود داشتن يا نداشتن در نظر گرفته نمیشوند‪ ،‬بلکه متغيرهايی كمّی هستند كه در اين موارد‪ ،‬براي‬
‫مشخص كردن وقوع و فراوانی آنها‪ ،‬به اندازهگيري شاخصهاي مركزي و گسترش نياز داريم‪.‬‬
‫مثالها‪ :‬شاخص توده بدنی‪ ،‬فشار خون‪ ،‬كلسترول‪ ،‬وزن هنگام تولد‪ ،‬عملکرد ريه‪ ،‬تعداد عالئم افسردگی يا اضطراب‬

‫متغيرها در رابطه با سالمت و بيماري‬

‫كمي‪ :‬گزارش به صورت عدد و رقم‪ -1 :‬پیوسته ‪ -2‬گسسته مثال‪ BMI :‬و فشار خون‬ ‫‪)1‬‬
‫كیفي‪ :‬وجود داشتن یا نداشتن متغیر‪ ،‬به صورت درصد گزارش میشود‪( .‬مثال ‪ 60%‬دانشجویان کالس تغذیه مناسبی دارند)‬ ‫‪)2‬‬
‫گاهی اوقات متغیرهای کمی به صورت کیفی بیان میشود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫مقایسههای کمی به واسطه شاخصهای مرکزی بیان میشوند و میتوان با این طریق آنها را مقایسه کرد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫طرح یک موضوع‪)hypertension( HTN :‬‬

‫گاهی اوقات ما مجبور به مقایسه کردن جمعیتها هستیم‪ .‬در این موارد الزم است گفته شود که یک چکیده با چکیدهی دیگر چه تفاوتی‬
‫دارد‪ .‬مث ًال فشارخون دانشجویان دو کالس اندازهگیری میشود‪ :‬فشارخون دانشجویان کالس ‪ 1‬که یک رژیم غذایی معمول داشتند و‬
‫دانشجویان کالس ‪ 2‬که رژیم غذایی کم نمک داشتند‪.‬‬
‫‪ -‬در این پژوهش فرضیه بر این است که هرچه مصرف نمک کمتر باشد فشارخون کمتر خواهد بود‪.‬‬

‫‪36‬‬
‫برای انجام این پژوهش به این دلیل که نمیتوان فشارخون تک تک افراد را با هم مقایسه کرد‪ ،‬نیاز است که چکیدهای وجود داشته‬
‫باشد که اطالعاتی در اختیار ما قرار دهد‪ .‬برای مثال میانگین فشارخون دانشجویان هر کالس چقدر است؟ و یا انحراف معیار فشارخون‬
‫در هر کالس چقدر است؟ (در مواردی انحراف معیار میانگین را تصحیح میکند که در ادامه به آن میپردازیم)‬
‫مثال دیگر اینکه افرادی که تغذیه مناسبتری دارند در کدام کالس قرار دارند؟ پس به هر یک از دانشجویان پرسشنامهای داده میشود‬
‫که وضعیت تغذیهای خود از نظر مصرف میوه و سبزیجات‪ ،‬نان و غالت‪ ،‬کربوهیدرات و‪ ...‬را مشخص کنند‪ .‬در نتیجهی ارزیابی این‬
‫پرسشنامهها مشخص میشود چند درصد افراد یک کالس تغذیه مناسب و چند درصد تغذیه نامناسب داشتهاند که این نتیجه برای‬
‫برنامهریزی در جهت آموزش مؤثر است و یا تأثیر تغذیه نامناسب بر فشارخون باال را مشخص میکند‪( .‬مثالً چند درصد افرادی که تغذیه‬
‫نامناسب دارند فشارخون باال نیز دارند؟)‬
‫پس اهمیت شاخصهای مرکزی در مقایسه متغیرها است‪.‬‬
‫ميانگين (‪)Mean‬‬
‫ميانگين با جمعبندي نتايج هر يک از افراد و تقسيم آن عدد جمع شده بر تعداد افراد محاسبه میشود‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬فرض‬
‫كنيد ما ‪ BMI‬را در نمونهاي از ‪ 31‬نفر اندازهگيري كرديم‪:‬‬

‫‪37‬‬
 ‫از آنجايی كه ميانگين با جمعبندي نتايج براي هر فرد و تقسيم آن نمره جمع شده بر تعداد افراد محاسبه میشود‪ ،‬داريم‪:‬‬

‫ميانگين چه مشكالت و محدودیتهایی دارد؟‬

‫ميانگين میتواند تحت تأثير اعداد خارج از محدوده (بسيار بزرگ يا بسيار كوچك) موجود در دادهها قرار گيرد‪.‬‬
‫اگر در محاسبه ميانگين ‪ BMI‬افراد‪ ،‬در داده ها به اشتباه ‪ 550‬به جاي ‪ 55‬ثبت شده باشد‪ ،‬ميانگين ‪ 47/1‬به جاي ‪31/1‬‬
‫میشود‪.‬‬
‫به طور كلی‪ ،‬وقتی نتايج به طور مساوي در يك طيف وسيعی از مقادير توزيع نشوند و در عوض در انتهاي پايينی يا انتهاي‬
‫بااليی جمع شوند‪ ،‬ممکن است ميانگين اطالعات مفيدي در اختيار ما قرار ندهد‪ .‬در این صورت بهتر است از شاخصهای‬
‫مرکزی دیگر استفاده کنیم‪.‬‬
‫به عنوان مثال‪ ،‬فرض كنيد ما میخواهيم ميانگين تعداد سيگارهاي كشيده شده در روز در ميان تعدادي از نوجوانان را‬
‫محاسبه كنيم‪.‬‬
‫براساس جدول مقابل ميانگين تعداد سيگار كشيده شده در روز‬
‫‪ 9/24‬خواهد بود‪ .‬در حالی كه بيشتر مقادير بين ‪ 1‬تا ‪ 3‬است‪،‬‬
‫بنابراين گزارش به طور متوسط ‪ 9/24‬نخ سيگار در اين نمونه‬
‫اطالعات مفيدي در اختيار ما قرار نمیدهد‪( .‬غیرواقعی است)‬

‫چگونه میتوان مشكل ميانگين را حل كرد؟‬

‫میتوان از شاخصهای مرکزی دیگری استفاده کرد‪ .‬مانند‪:‬‬
‫• واريانس‬
‫• ميانه‬
‫• مُد‬

‫‪38‬‬
 ‫ميانه (‪)Median‬‬

‫‪ o‬ميانه عددي در نقطه وسط دادهها است كه تحت تأثير اعداد خارج محدوده قرار نمیگيرد‪.‬‬
‫‪ o‬ميانهي يک متغير‪ ،‬مقدار عددي است كه دقيقا در وسط طيف اعداد قرار میگيرد‪ .‬ميانه مقداري است كه از ‪ ٪50‬مقادير‬
‫بيشتر و از ‪ ٪50‬آنها كمتر است‪ 50( .‬درصد ارزشهاي باقيمانده باال و ‪ 50‬درصد پايين ميانه هستند)‬

‫‪3 5 7‬‬ ‫‪3 3 5 7 9 9 11‬‬

‫عدد ‪ 5‬ميانه است‪.‬‬ ‫مقدار ميانه اين متغيرها ‪ 7‬میباشد‪.‬‬

‫‪1 1 3 4 7 9‬‬
‫شش عدد در اين مجموعه وجود دارد‪ ،‬به طوري كه هيچ مقداري وجود ندارد كه مستقيما در وسط قرار بگيرد‪.‬‬

‫در اين حالت‪ ،‬ميانگين مركزيترين مقادير را به عنوان ميانه در نظر میگيريم‪ .‬از آنجا كه ‪ 3‬و ‪ 4‬مركزيترين مقادير هستند‬
‫(‪ 2‬مقدار پايينتر از آنها و ‪ 2‬مقدار باالتر است)‪ ،‬ميانه اين مجموعه ميانگين ‪ 3‬و ‪ 4‬است‪:‬‬

‫‪3/5 =)4+3( / 2‬‬

‫‪ o‬در مثال تعداد سيگارهاي روزانه ميانه عدد ‪ 2‬میباشد كه ‪ 8‬عدد باال و ‪ 8‬عدد پايين آن قرار دارند بنابراين برعکس‬
‫ميانگين تعداد سيگارها كه ‪ 9/24‬شد ميانه برابر ‪ 2‬است‪ .‬اين موضوع نشان دهنده اين است كه توزيع مقادير به وسيله‬
‫افرادي كه در روز سيگار زيادي میكشند (‪ ،)smokers heavy‬دچار انحراف شده است‪.‬‬

‫مد (‪:)Mode‬‬

‫‪ ‬شاخص مركزي ديگري براي سنجش متغيرها‪ ،‬مد است‪ .‬مد بيشترين مقدار دادهي مشاهده شده است‪.‬‬

‫اگر مد (دادهای با بیشترین فراوانی) منطبق با میانگین نباشد نشانهای از وجود مقادیر خارج محدوده در دادهها است‪.‬‬
‫‪ ‬با بازگشت به نمونه سيگار كشيدن‪ ،‬میتوان موارد زير را تعيين كرد‪:‬‬
‫‪ 3‬دانشجو گزارش كردند كه روزانه ‪ 1‬نخ سيگار میكشند‪.‬‬

‫‪ 6‬نفر روزانه ‪ 2‬نخ سيگار گزارش كردند‪.‬‬

‫‪ 4‬نفر روزانه ‪ 3‬نخ سيگار گزارش كردهاند‪.‬‬

‫‪ 1‬نفر كشيدن روزانه ‪ 10‬نخ سيگار را گزارش میدهد‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫‪ 1‬نفر كشيدن روزانه ‪ 20‬نخ سيگار گزارش میدهد‪.‬‬

‫‪ 1‬نفر كشيدن روزانه ‪ 40‬نخ سيگار گزارش میدهد‪.‬‬

‫‪ 1‬نفر كشيدن روزانه ‪ 60‬نخ سيگار را گزارش می دهد‪.‬‬

‫‪ ‬مقدار مد مقداري است كه بيشترين فراوانی را دارد‪ .‬با توجه به اينکه ‪ 6‬دانش آموز روزانه ‪ 2‬نخ سيگار میكشند ‪ ،‬مد در‬
‫اين مثال ‪ 2‬خواهد بود‪.‬‬

‫واریانس (‪)Variance‬‬

‫‪ ‬توزيع نرمال؟؟؟‬
‫‪ ‬انحراف معيار پراكندگی دادهها را نشان میدهد‪ .‬خط وسط (پیک) نمودار زنگوله شکل توزیع نرمال میانگین را نشان میدهد و‬
‫در دو طرف میانگین پراکندگی دادهها مشخص میشود‪.‬‬
‫‪ ‬عالوه بر تخمين ميانگين يک متغير پيوسته‪ ،‬مهم است كه نزديک بودن هر يک از مقادير به اين ميانگين را نيز ارزيابی‬
‫كنيم‪.‬‬
‫‪ ‬واريانس در متغيرهاي كمّی نشان دهنده اين است كه هر كدام از مقادير چقدر به ميانگين نزديک هستند‪ .‬به اين منظور‬
‫از يک جمعيت نمونهگيري میكنيم و فراوانی هر كدام از آيتمها را حساب میكنيم و راس آنها را به هم وصل میكنيم‬
‫تا نمودار توزيع نرمال ترسيم شود‪ .‬ميزان واريانس دادهها گسترش مقادير منفرد در اطراف ميانگين میباشد‪( .‬مثال‬
‫نمونهگيري از جمعيت و رسم نمودار توزيع نرمال در مورد خطر بيماري آنها)‬
‫‪ ‬اندازه واريانس اطالعات مهمی در مورد توزيع متغير مورد نظر در نمونه به ما میدهد‪:‬‬

‫واریانس بزرگ نشان دهنده زیاد بودن پراکندگی دادهها است (طيف گستردهاي از مقادير در كل نمونه وجود دارد)‪ .‬در حالیكه‬

‫يک واريانس كوچک نشان میدهد كه پراكندگی كمّی در نمونه با توجه به متغير مورد نظر وجود دارد و مقادير دادهها نزديک‬
‫به مقدار ميانگين هستند‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫انواع مطالعات از این جهت دارای اهمیت هستند که سیاستهای آموزش بر این موضوع تأکید دارند و از طرفی در مورد کتابهای‬
‫تکستی که از آنها برای انجام مطالعات استفاده میکنیم‪ ،‬مهم است نتایجی که مطالعات گزارش میدهند توسط ما ارزیابی شوند و روی‬
‫آنها تحلیلهایی انجام شود‪.‬‬
‫سیاستها تأکید دارند که دانشجوها پژوهشمحور باشد و سعی کنند مطالبی که میآموزند بر اساس پژوهشها و مطالعات آنها باشد‪.‬‬
‫پژوهش و تحقیق فرآیندی است که از زنجیرههای مختلفی تشکیل شده است‪ .‬این روند شامل پایههای اصلی و زنجیرههایی است که‬
‫زنجیره آخر در واقع یافتن پدیدههای جدید یا ارائه اطالعات جدید درباره بیماریها است‪ .‬در واقع پژوهش یا تحقیق یک روند‬
‫هوشمندانه‪ ،‬هوشیارانه‪ ،‬خالقانه و سامانمند برای یافتن‪ ،‬بازگویی و بازنگری پدیدهها‪ ،‬رخدادها‪ ،‬رفتارها و انگاشتهها است‪.‬‬
‫پژوهش همچنین برای استفاده از پدیدههای موجود برای دست یافتن به راهکارهای عملی و فناوریها بهکار میرود‪.‬‬
‫گاهی اوقات پژوهشها بر روی پژوهشهایی که قبال انجام شدهاند و یک سری محدودیتهایی برای آنها وجود داشته اتفاق میافتد‪.‬‬
‫از جمله محدودیت ها‪ :‬جمعیت زیادی را نتوانستند مورد بررسی قرار بدهند‪ ،‬امکانات آنها از نظر هزینهها کم بوده است‪ ،‬گروهی با‬
‫ویژگی خاص مورد بررسی قرار گرفتهاند‪.‬‬
‫‪ ‬گاهی پژوهشها راهکارهای علمی و فناوریها را نشان میدهند و مطالعات را از حالت بالقوه به بالفعل در میآورند‪.‬‬
‫پایههای اصلی یک پژوهش‬
‫‪ ‬نوع متغیر مورد بررسی (کمی‪ ،‬کیفی‪ ،‬مستقل و وابسته)‪ :‬چه متغیری روی دیگری تأثیر گذار است؟‬
‫‪ ‬سواالت و فرضیات پژوهش‪ :‬در انتهای پژوهش باید به آنها پاسخ داده شود؛ نتایج نهایی هستند‪.‬‬
‫‪ ‬روش نمونهگیری (بیماران پرخطر‪ ،‬ریسک فاکتورها)‪ :‬نمونهها باید معرف جامعه اصلی و قابل تعمیم به جامعه بزرگتر باشند‪.‬‬
‫‪ ‬چگونگی جمع آوری دادهها‪ :‬پرسشنامهها و چک لیستها‪ ،‬کتب اساتید‬
‫مثال‪ :‬مقایسه تأثیر روغن بابونه صنعتی با کورتون بر درماتیت آتوپیک شیرخواران‬
‫‪ -1‬میانگین کاهش شدت درماتیت در دو گروه چقدر است؟‬
‫‪ -2‬میانگین کاهش وسعت درماتیت در دو گروه چقدر است؟‬
‫‪ -3‬میانگین کاهش قرمزی‪ ،‬خشکی و خارش درماتیت در دو گروه چقدر است؟‬

‫‪41‬‬
 ‫‪ -4‬میزان کاهش شدت درد‪ ،‬وسعت‪ ،‬قرمزی‪ ،‬خشکی و خارش در دو گروه تفاوت معنیداری ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬در این مثال هدف پژوهش مقایسه تأثیر داروی گیاهی و شیمیایی بر روی ضایعه پوستی در نوزادان است‪.‬‬
‫پژوهشگر باید‪:‬‬
‫‪ ‬در ابتدا نوع متغیرها را مشخص کند‪( .‬در این مثال بابونه صنعتی و کورتون متغیرهای مستقل و درماتیت متغیر وابسته است)‬
‫‪ ‬تصمیم بگیرد که متغیرها را به صورت کیفی جمعآوری کند یا کمّی‪.‬‬
‫‪ ‬باید مشخص کند که این مطالعه بر روی کدام افراد انجام شود؟ (بهتر است این افراد در معرض خطر و قابل تعمیم به گروهی‬
‫بزرگتر باشند)‬
‫‪ ‬با پاسخ به سواالت مطرح شده در باال نتایج نهایی مطالعه را مشخص کند‪.‬‬
‫‪ ‬در مراحل بعد جمعآوری دادهها بر اساس مقیاسها و پرسشنامههای طراحی شده توسط متخصصین پوست و ارزیابی و نمرهدهی‬
‫آنها و وارد کردن دادهها در نرم افزار و در نهایت استخراج اطالعات از آنها را انجام دهد‪.‬‬
‫پژوهشهای بنیادی و کاربردی‬
‫‪ o‬مطالعاتکاربردی‪ :‬مطالعاتی که برای نتایﺞ آنﻬا در زمان و مکان تﺤقیﻖ کاربردی متﺼور است‪.‬‬
‫‪ o‬مطالعات بنیادی‪ :‬مطالعاتی که برای توسعه دانش بشری انﺠام میشوند ولی نتایﺞ آنها مﺤدود به زمان و مکان انﺠام‬
‫مطالعه نمیباشد‪.‬‬
‫مطالعات کمی و کیفی‬
‫مطالعات کمی‪ :‬متﻐیرها سنﺠیده میشوند و برای تﺤﻠیﻞ اﻃﻼﻋات و بسﻂ نتایﺞ به جامعه از روشهای آماری استفاده‬
‫میشود‪ .‬مانند‪ :‬بررسی شیوع دیابت و ﻋوامﻞ تأثیر گذار در آن در شﻬرستان سبزوار‬
‫مطالعات کیفی‪ :‬مفاهیﻢ به جای متﻐیرها سنﺠیده میشوند و متﻐیر تعریف شده وجود ندارد و هدف درك ﻋمیﻖ روابﻂ‬
‫در نمونهها است نه تعمیﻢ آنها به جامعه‪ .‬منظور از تﺤقیﻖ کیفی ﻋبارت است از هرنوع تﺤقیقی که یافتههایی را‬
‫بهدست میآورند که با شیوههایی غیر از روشهای آماری یا هرگونه کمّی کردن کسب شدهاند‪ .‬شیوه مذکور ممکن‬
‫است به تﺤقیﻖ دربارهی زندگی افراد‪ ،‬شرح حالها‪ ،‬رفتارها و ‪ ...‬بپردازد‪ .‬مانند‪ :‬تﺠارب دانشﺠویان پرستاری از آموزش‬
‫بالینی‬
‫مطالعات فردی و اکولوژیک‬
‫‪ ‬مطالعات فردی‪ :‬اﻃﻼﻋات افراد تک به تک جمعآوری میشود‪ .‬مانند بررسی رابطه بین مﺼرف سیگار و فشارخون‬

‫‪42‬‬
‫‪ ‬مطالعات اکولوژیک‪ :‬اﻃﻼﻋات جوامع مﺨتﻠف با هﻢ مقایسه میشوند‪ .‬مانند بررسی درصد شیوع ُپرفشاری خون در شﻬرهای‬
‫مﺨتﻠف کشور و بررسی ارتباط آن با ارتفاع از سطﺢ دریا‪ .‬در این مطالعه جمعیت هر شﻬر و حتی یک استان به ﻋنوان‬
‫یک گروه در نظر گرفته میشود و بررسی در مقیاس وسیع انﺠام میشود‪.‬‬
‫مطالعات اولیه و ثانویه‬
‫‪ ‬مطالعات اولیه‪ :‬مطالعاتی هستند که بر روی نمونههای اصﻠی مانند انسانها‪ ،‬حیوانات‪ ،‬سﻠولها و یا مواد شیمیایی انﺠام‬
‫میشوند‪ .‬مانند‪ :‬بررسی تأثیر مﺼرف غذاهای دریایی بر ‪MS‬‬
‫‪ ‬مطالعات ثانویه‪ :‬مطالعاتی هستند که بر روی نتایﺞ مطالعات اولیه و سایر مطالعات و پژوهشهای انﺠام شده صورت‬
‫میگیرد‪ .‬مانند مطالعات کتابﺨانهای‪ ،‬مطالعات مروری ساختاریافته و متا آنالیز‪ .‬مانند‪ :‬بررسی تأثیر مﺼرف غذاهای‬
‫(با استفاده از نتایج پژوهشهای قبلی و بررسی آنها)‬ ‫دریایی بر ‪MS‬‬

‫مطالعات توصیفی و تحلیلی‬

‫‪ ‬مطالعات توصیفی‪ :‬مطالعاتی هستند که برای تعیین میانگین یک متﻐیر در جامعه و یا تعیین فراوانی یک پدیده بکار‬
‫میروند‪ .‬وضعیت موجود را توصیف میکنند ولی مطالعات سطﺢ پایین هستند‪ .‬مانند تعیین میانگین فشارخون‬
‫سیستولیک در بیماران دیابتی و یا تعیین درصد سالمندانی که کاهش شنوایی دارند و یا درصد دانشﺠویان دارای‬
‫تﻐذیه سالﻢ‪.‬‬
‫‪ ‬مطالعات تﺤﻠیﻠی‪ :‬مطالعاتی هستند که برای تعیین ارتباط بین متﻐیرها (سنﺠش رابطه ی ﻋﻠت و معﻠولی) بکار میروند‪.‬‬
‫مانند بررسی رابطه بین وزن زمان تولد نوزادان با وضعیت تﻐذیه مادران در دوران بارداری‪.‬‬
‫مطالعات مشاهدهای و مداخلهای‬
‫مطالعات مشاهدهای‪ :‬یعنی بررسی و سنﺠش متﻐیرها بدون تأثیرگذاری بر آنها (مﺤقﻖ دخالتی در متﻐیرها ندارد) مانند‬
‫مقایسه فشارخون بیماران دیابتی با افراد سالﻢ‬
‫مطالعات مداخﻠهای‪ :‬یعنی تأثیرگذاری بر روی متﻐیرهای مستقﻞ و بررسی تأثیرات این تﻐییرات بر روی متﻐیرهای وابسته‬
‫مانند مقایسه تأثیر آتورواستاتین و تﻐییر شیوه زندگی بر میزان چربی خون بیماران مبتﻼ به هیپرلیپیدمی و یا مصرف دارو‬
‫در افراد مبتال به دیابت و نقش آن در بروز بیماریهای قلبی و پُرفشاری‬
‫مطالعات اکتشافی‬
‫‪ ‬مطالعهای که در سطح کوچکی و به مدت کوتاهی انجام میشود‪ .‬نتایج این مطالعه معتبر نیست (نمونهها محدود و کم) ولی‬
‫در موارد ضروری و اورژانسی ضروری است‪.‬‬

‫‪43‬‬
‫‪ ‬این مطالعه زمانی بکار میرود که اطالعات موجود در مورد یک مشکل یا یک وضعیت بسیار ناقص باشد‪( .‬بالیا‪ :‬در زمان‬
‫رخ دادن سیل احتمال بروز چه بیماریهایی باال میرود؟) (تمکین درمان در مداخلهای)‬
‫‪ ‬اگر مسئله مورد مطالعه و عوامل مرتبط با آن به خوبی تعریف نشده باشند‪ ،‬اکیدا توصیه میشود که قبل از شروع مطالعه‬
‫توصیفی یا تحلیلی حتما یک مطالعه اکتشافی انجام شود‪.‬‬

‫‪ ‬هر چقدر مطالعه به سمت تحلیلی‪ ،‬مداخلهای و ثانویه میرود قویتر و قابل استنادتر میشود‪.‬‬
‫‪ )1‬مطالعاتی که در قاعده هرم قرار دارند به عنوان جرقه در ذهن پژوهشگر‪ ،‬کلیدی برای مطالعات آینده میشود ولی دارای اهمیت‬
‫کم هستند و نتایج معتبری ندارند‪( .‬فرضیهسازی انجام میدهند و برای ایده گرفتن مطالعات بسیار خوبی هستند) (‪ 3‬مورد پایینی‬
‫هرم)‬
‫‪ )2‬هر چقدر به سمت باالی هرم میرویم‪ ،case series ،case report :‬و مطالعات مقطعی‪ :‬توصیفی هستند و به علت‬
‫محدودیتهایی که دارند خیلی قابل استناد نیستند‪.‬‬
‫‪ )3‬مطالعات کوهورت و مورد شاهدی‪ ،‬مشاهدهای و تحلیلی هستند‪.‬‬
‫‪ )4‬مطالعات مداخلهای (‪ :)Ramdomized Controlled Doube Blind Studies()RCT‬نسبت به مطالعات مشاهدهای‬
‫اعتبار بیشتری دارند‪.‬‬

‫‪44‬‬
‫‪ )5‬مطالعات ثانویه در قله هرم قرار دارد و بسیار حائز اهمیت هستند‪:)Systematic Reviews and Meta-analyses( .‬‬
‫روی نتایج مطالعات بسیاری مطالعه میکنند و در نهایت برآیندی از نتایج آنها نشان میدهد‪.‬‬
‫‪ ‬در هرم شواهد بیشتر روی مطالعات مداخلهای و ثانویه تمرکز داریم زیرا که معتبرترین مطالعات هستند‪.‬‬

‫عوامل مؤثر در انتخاب نوع مطالعه‪:‬‬

‫‪ ‬شیوع مشکل (نادر یا شایع)‬
‫‪ ‬اهداف اختصاصی در مورد مسئله (سوال یا فرضیه)‬
‫‪ ‬میزان آگاهی و اطالعات موجود درباره مسئله‬
‫‪ ‬منابع موجود برای انجام طرح (هزینههای مالی و نیروی انسانی)‬

‫‪45‬‬
 ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻤﻊ آوري و اراﺋﻪ داده ﻫﺎ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮ روﺷﻨﯽ از ﯾﮏ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺧﺎص ﺑﺪﺳﺖ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭼﻨﺪ ﺟﻨﺒﻪ اﺳﺎﺳﯽ از ﺑﯿﻤﺎري و ﯾﺎ ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫• ‪ :What‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰ‪ ،‬ﭼﻪ واﻗﻌﻪ‪ ... ،‬ﻣﺜﻼً ﮐﻤﺮ درد‬
‫• ‪ :Who‬ﺳﻦ‪ ،‬ﺟﻨﺲ‪ ،‬ﻧﮋاد‪ ،‬ﺗﺎﻫﻞ‪ ،‬ﺗﺤﺼﯿﻼت‪ ... ،‬ﻣﺜﻼً ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺪي‬
‫• ‪ :Where‬وﺿﻌﯿﺖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺷﻬﺮ‪ /‬روﺳﺘﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻪ‪) .... ،‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺳﺘﺎﯾﯽ ﮐﺎر ﯾﺎ ﺑﺮوﺳﻠﻮز(‬
‫• ‪ :When‬ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﺳﺎل‪ ،‬ﻣﺎه‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ‪) ... ،‬ﺳﺎﻋﺎت ﺑﯿﺪاري در ﺷﺐ و ﺳﺮﻃﺎن ﭘﺴﺘﺎن(‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ را ﻣﯽﺗﻮان روي ﮔﺮوهﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﯾﺎ ﺑﺰرﮔﯽ از اﻓﺮاد اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻋﻠﺖ اﻫﻤﯿﺖ ﮐﻢ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ در ﻫﺮم‪:‬‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﺑﻘﯿﻪ زﻣﺎنﻫﺎ و ﻣﮑﺎنﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫•‬

‫ﺻﺮﻓﺎً رﺧﺪادﻫﺎ را در ﯾﮏ ﺟﻤﻌﯿﺖ و در ﯾﮏ ﻣﻘﻄﻊ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ و رواﺑﻂ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﯽ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫•‬

‫اﺑﻌﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‬

‫‪ ‬ﺷﺨﺺ )ﻣﯿﺰﺑﺎن(‪ :‬ﺳﻦ‪ ،‬ﺟﻨﺲ‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ -‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻋﺎدات ﻓﺮدي و‪...‬‬
‫‪ ‬ﻣﮑﺎن‪:‬‬
‫ﻣﺤﻞ وﻗﻮع ﺑﯿﻤﺎري در ﻣﺤﺪوده ﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﯾﺎ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‬ ‫•‬

‫ﺷﺮاﯾﻂ آب و ﻫﻮاﯾﯽ‬ ‫•‬

‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ :‬ﻣﺜﻼً ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﮐﻤﺘﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬ ‫•‬

‫‪ ‬زﻣﺎن‪ :‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺼﻠﯽ و دورهاي‬

‫اﻫﻤﯿﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ در ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫‪ o‬اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت در ﺷﺮوع ﮐﺸﻒ ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪهي ﺳﻼﻣﺘﯽ در ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﯾﺎ ﮔﺮوه اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎدي دارﻧﺪ‪) .‬وﺟﻮد ﺗﻮزﯾﻊ ﻓﺼﻠﯽ ﺑﺮاي‬
‫ﻋﺎﻣﻞ وﺑﺎ‪ :‬ﻋﺎﻣﻞ وﺑﺎ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و ﺑﯿﻤﺎريزاﯾﯽ را دارد زﯾﺮا ﺑﻪ ﻓﺮم ﻓﻌﺎل و داراي ﺗﺎژك اﺳﺖ‪ .‬وﯾﺒﺮﯾﻮﮐﻠﺮا در‬
‫آبﻫﺎي ﺳﻄﺤﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در ﻓﺼﻞﻫﺎي ﺳﺮد ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻏﯿﺮ ﺗﺎژﮐﺪار و ﻏﯿﺮ ﻓﻌﺎل در ﻣﯽآﯾﺪ(‬
‫‪ o‬ﻫﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ داراي ﺑﺨﺶ ﯾﺎ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون اﻧﺠﺎم آن ﺑﺨﺶﻫﺎ‪ ،‬رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﺪ ﺧﻮد آن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ارزش داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪۱‬‬

‫‪46‬‬
 ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‬
‫‪ ‬ﻫﺪف ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻮﺻﯿﻒ اﻟﮕﻮﻫﺎ و روﻧﺪﻫﺎ اﺳﺖ‪) .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ در ﻃﻮا زﻣﺎن و ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن ﺗﻐﯿﯿﺮات آنﻫﺎ()اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﻣﻮارد ﻟﺸﻤﺎﻧﯿﻮز در ‪ 5‬ﺳﺎل اﺧﯿﺮ(‬
‫‪ ‬ﺑﻪ ﻓﺮﺿﯿﻪﺳﺎزي ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪) .‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮارد ﻟﺸﻤﺎﻧﯿﻮز و ﻣﮑﺎنﻫﺎي ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻧﺨﺎﻟﻪﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ(‬
‫‪ ‬ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪) .‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد روشﻫﺎي ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي از اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﻟﯿﺸﻤﺎﻧﯿﻮز ﺑﻪ اﻫﺎﻟﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ :‬ﺗﻮزﯾﻊ ﺗﻮري آﻏﺸﺘﻪ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮﻣﺘﺮﯾﻦ(‬
‫اﻧﻮاع ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‬
‫ﮔﺰارش ﻣﻮرد )ﺑﯿﻤﺎر()‪(Case Report‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻮرد)‪(Case Series‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺷﯿﻮع ﯾﺎ ﻣﻘﻄﻌﯽ)‪(Cross-sectional‬‬
‫اﮐﻮﻟﻮژﯾﮏ)‪(Ecological‬‬

‫ﮔﺰارش ﻣﻮرد )ﺑﯿﻤﺎر( )‪(Case Report‬‬

‫‪ ‬ﮔﺰارشﻫﺎي ﻣﻮردي اراﺋﻪ ﺗﻔﻀﯿﻠﯽ ﯾﮏ ﻣﻮرد اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺰارشﻫﺎ روش ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻪ دادن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻏﯿﺮﻣﻌﻤﻮل ﯾﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻏﯿﺮﻣﻌﻤﻮل ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮ ارزﯾﺎﺑﯽ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻧﺎدر آن ﭘﺪﯾﺪه ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﺑﻬﺘﺮ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ آن ﺑﺮ ﺑﻬﺒﻮد روﻧﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي )ﺗﺼﻤﯿﻢ‬
‫ﮔﯿﺮي ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ( در ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻪ دارد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬درﺳﺎل ‪ 1961‬ﯾﮏ ﮔﺰارش ﻣﻮرد از ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻢ ‪ 40‬ﺳﺎﻟﻪ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺷﺮوع ﻣﺼﺮف ﻗﺮص ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي از ﺑﺎرداري ﺧﻮراﮐﯽ‬
‫)‪ (OCP‬دﭼﺎر آﻣﺒﻮﻟﯽ رﯾﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪) .‬ﻋﻮارض ﺷﺎﯾﻊ ﻗﺮص ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي از ﺑﺎرداري‪ :‬ﺳﺮدرد‪ ،‬ﺳﺮﮔﯿﺠﻪ و ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻬﻮع اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﺮص ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻧﻌﻘﺎدﭘﺬﯾﺮي ﺧﻮن را زﯾﺎد ﮐﻨﺪ(‬
‫ﻣﺜﺎل دﯾﮕﺮ‪ :‬ﺑﺮوز ﺿﺎﯾﻌﺎت ﭘﻮﺳﺘﯽ ﻣﺸﮑﻮك ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه )اﯾﻦ ﺿﺎﯾﻌﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻃﺮﻓﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﻓﺮﺿﯿﻪ وﺟﻮد ﻋﻠﻞ ﺗﻤﺎﺳﯽ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ(‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻮرد )ﺳﺮي ﺑﯿﻤﺎران()‪(Case Series‬‬

‫‪ ‬ﻧﻮﻋﯽ ﮔﺰارش ﺑﯿﻤﺎر )‪ (Case Series‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﯽ ﭼﻨﺪ ﺑﯿﻤﺎر )ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﯾﮏ ﻧﻔﺮ و ﻣﻌﻤﻮﻻ زﯾﺮ ‪ 10‬ﻧﻔﺮ( ﺑﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮات‬
‫ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ ﯾﺎ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در اﺑﺘﺪاي ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ راﻫﻨﻤﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ در‬
‫ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻧﻮﭘﺪﯾﺪ داراي اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ‪) .‬ﮐﺮﯾﻤﻪ ﮐﻨﮕﻮ‪ -‬ﺑﯿﻤﺎري ﺣﺎد ﺗﻨﻔﺴﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﮐﺮوﻧﺎوﯾﺮوس(‬

‫‪47‬‬
 ‫‪ -‬ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﺑﯿﻤﺎري ﻧﻮﭘﺪﯾﺪ اﻓﺮاد ﺑﯿﺸﺘﺮي را ﻣﺒﺘﻼ ﮐﻨﺪ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺟﺪﯾﺪ و ﻧﺎدرﺗﺮي دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﮑﺘﻪ ﻣﻐﺰي در اﻓﺮاد ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺮوﻧﺎ‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﺳﺎل ‪ 1981‬در ﺷﻬﺮ ﻟﺲ آﻧﺠﻠﺲ در ﻃﯽ ﯾﮏ دوره ‪ 6‬ﻣﺎﻫﻪ‪ 5 ،‬ﻣﺮد ﻫﻤﺠﻨﺲ ﺑﺎز از ﻗﺒﻞ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﭘﻨﻮﻣﻮﻧﯽ‬
‫ﭘﻨﻮﻣﻮﺳﯿﺴﺘﯿﺲ ﮐﺎرﯾﻨﯽ )ﻋﻔﻮﻧﺘﯽ ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺐ( ﺷﺪﻧﺪ‪) .‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ اﯾﻦ اﻓﺮاد ‪ HIV+‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ داراي ﻧﻘﺺ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﯾﻤﻨﯽ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ(‬
‫ﻫﺪف از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ‪ Case Series‬و ‪Case Report‬‬

‫‪ ‬ﺗﻮﺻﯿﻒ وﻗﻮع ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ )ﺗﻮﺻﯿﻒ رﺧﺪاد‪ ،‬زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﮑﺎن و اﺷﺨﺎص(‬

‫‪ ‬ﺗﻮﺟﻪ دادن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﯾﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻏﯿﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري )ﺗﺄﺛﯿﺮ در ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮيﻫﺎي ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ(‬
‫‪ ‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻓﺮﺿﯿﻪ در ﻣﻮرد ارﺗﺒﺎط ﯾﮏ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﯾﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻄﺮ ﺑﺎ وﻗﻮع ﯾﮏ ﭘﯿﺎﻣﺪ ﯾﺎ ﺑﯿﻤﺎري )ﻣﻨﺒﻊ ﻏﻨﯽ ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎ(‬
‫‪ ‬روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ ﺑﯿﻤﺎري و درﻣﺎن‪ ،‬ﭼﻮن ﺷﺮح ﺟﺰء ﺑﻪ ﺟﺰء ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪) .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در‪(Case Series‬‬
‫ﻣﻌﺎﯾﺐ و ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ‪ Case Series‬و ‪Case Report‬‬

‫‪ ‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻓﺮاواﻧﯽ وﻗﻮع ﺑﯿﻤﺎري در ﮐﻞ اﻓﺮاد‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪).‬ﺗﻌﻤﯿﻢ ﭘﺬﯾﺮي()ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻌﺪاد ﮐﻢ ﻣﻮارد(‬
‫‪ ‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻐﯿﯿﺮ در روش ﻃﺒﺎﺑﺖ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺣﺘﯽ وﻗﺎﯾﻊ ﻧﺎدر ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺷﺎﻧﺲ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻫﻢ روي دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﯿﺘﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﻮاﺟﻬﻪ )رﯾﺴﮏ ﻓﺎﮐﺘﻮر( و ﭘﯿﺎﻣﺪ )ﯾﺎ ﺑﯿﻤﺎري( را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﻣﮑﺎن آزﻣﻮن‬
‫ﻓﺮﺿﯿﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻘﻄﻌﯽ )‪(Cross – Sectional‬‬

‫ﺑﺮ روي ﺗﻌﺪاد ﻣﻮارد ﺑﯿﺸﺘﺮي )ﺑﯿﺶ از ‪ 10‬ﺗﺎ( اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد )ﭘﺲ ﻧﺘﺎﯾﺞ آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دو ﻣﻮرد ﻗﺒﻞ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎدﺗﺮ اﺳﺖ(‬
‫ﻫﺪف از ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي ﻣﻘﻄﻌﯽ؛ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﻮزﯾﻊ ﻓﺮاواﻧﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﯾﮏ ﺟﻤﻌﯿﺖ و در ﯾﮏ ﻟﺤﻈﻪ از زﻣﺎن اﺳﺖ‪) .‬ﺗﻘﺪّم‬
‫و ﺗﺄﺧّﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﺟﻤﻌﯿﺖ در ﯾﮏ ﻟﺤﻈﻪ ﻋﮑﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد(‬
‫اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت روي ﺗﻌﺪاد ﮐﻢ ﯾﺎ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد از ﺟﻤﻌﯿﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪).‬ﺳﺮﺷﻤﺎري(‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻘﻄﻌﯽ ﺷﯿﻮع ﺑﯿﻤﺎري ﯾﺎ ﺣﺎﻻت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺘﯽ را اﻧﺪازه ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و اﻏﻠﺐ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺷﯿﻮع ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻘﻄﻌﯽ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺶ ﻣﻮاﺟﻬﻪ و اﺛﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪) .‬ﺑﺪون ﺗﻘﺪّم و ﺗﺄﺧّﺮ زﻣﺎﻧﯽ و راﺑﻄﻪ ﻋﻠﺖ و‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻟﯽ(‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻘﻄﻌﯽ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺳﺎده و اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد ﺑﺎﻧﮏﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ( ﻣﺘﺪاولﺗﺮ از ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪Cross-sectional study=Prevalence study‬‬

‫‪48‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻘﻄﻌﯽ‪:‬‬

‫ﻣﺰاﯾﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻘﻄﻌﯽ‬

‫‪ ‬ﻧﺴﺒﺘﺎً ارزان و آﺳﺎن اﺳﺖ‪) .‬ﭘﺮﮐﺮدن ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و اﻧﺠﺎم آﻧﺎﻟﯿﺰ آﻣﺎري(‬
‫‪ ‬ﺗﺨﻤﯿﻨﯽ از ﺷﯿﻮع ﺑﯿﻤﺎري و ﻣﻮاﺟﻬﻪ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺪف ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻄﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻣﻮاﺟﻬﻪ داده ﻧﻤﯽﺷﻮد ﯾﺎ از ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻔﯿﺪ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪) .‬ﻓﺎﻗﺪ ﻣﺸﮑﻞ‬
‫از ﻧﻈﺮ اﺧﻼق ﭘﺰﺷﮑﯽ(‬
‫ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻘﻄﻌﯽ‬
‫‪ ‬رواﺑﻄﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﻨﺪ را ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪ‪) .‬ﻓﻘﻂ ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎ را ﺷﮑﻞ ﻣﯽدﻫﺪ(‬
‫‪ ‬ﻓﻘﻂ ﺷﯿﻮع را اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري و ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻧﺎدر ﻣﺤﺪودﯾﺖ دارد‪) .‬ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻋﻠﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺧﯿﻠﯽ ﺑﺰرگ و ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪﻫﺎي زﯾﺎدي ﺑﺮاي ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﻣﻮارد ﻧﺎدر ﻧﯿﺎز اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد(‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫• ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﺰان ﭘﻮﺷﺶ واﮐﺴﯿﻨﺎﺳﯿﻮن ﮐﻮدﮐﺎن‬
‫• ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺸﺨﺼﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ – اﻗﺘﺼﺎدي اﻓﺮاد ﻣﺜﻞ‪ :‬ﺳﻦ‪ ،‬ﻣﯿﺰان ﺗﺤﺼﯿﻼت‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ ﺗﺄﻫﻞ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻓﺮزﻧﺪان ﯾﺎ ﻣﯿﺰان درآﻣﺪ‬

‫‪49‬‬
 ‫• ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﺰان ﺷﯿﻮع ﺑﯿﻤﺎري ﺳﻞ‬
‫• ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﯿﻮع ﺧﺴﺘﮕﯽ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن در ﮐﺎرﮔﺮان‪.........‬‬
‫• ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﯿﻮع ﭼﺎﻗﯽ در ﮐﻮدﮐﺎن دﺑﺴﺘﺎﻧﯽ ﺷﻬﺮ ﮐﺮﻣﺎن‪1387 ،‬‬
‫• ﺑﺮرﺳﯽ وﺿﻌﯿﺖ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ در ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان در ﺳﺎل ‪1381‬‬
‫• ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﯿﻮع اﺧﺘﻼل ﺧﻮاب در ﺑﯿﻦ راﻧﻨﺪﮔﺎن ﺷﺐرو‬
‫• ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﯿﻤﺎري ﺳﯿﻔﯿﻠﯿﺲ‬
‫• ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﯿﻮع اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﯽ در ﮐﺸﻮر‬

‫ﻣﺜﺎل ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻘﻄﻌﯽ‪:‬‬

‫اﮔﺮ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ دو ﻣﺘﻐﯿﺮ‬

‫ﺷﮏ ﮐﻨﯿﻢ و ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه راﺑﻄﻪ ﻋﻠﯿﺘﯽ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫‪89‬‬
‫‪3‬‬
‫‪90‬‬

‫‪50‬‬
 ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﮐﻮﻟﻮژﯾﮏ )ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ(‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﮔﺮوه ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ روي ﯾﮏ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﯾﺎ ﭘﺪﯾﺪه در ﯾﮏ ﻣﺤﺪوده ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻣﺸﺨﺺ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫اﮐﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻄﺮ )اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ( در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﯾﺎ ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮي ﮐﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ را در ﯾﮏ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ اﯾﺠﺎد راﺑﻄﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ارﺗﺒﺎط ﻣﺘﻮﺳﻂ ﭼﺮﺑﯽ ﻣﺼﺮﻓﯽ در رژﯾﻢ‬
‫ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﺎ ﺳﺮﻃﺎن ﭘﺴﺘﺎن در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ( )ﭘﯿﺶ زﻣﯿﻨﻪاي ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ(‬
‫ﻣﺰاﯾﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﮐﻮﻟﻮژي‬
‫‪ ‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺮ روي ﮔﺮوﻫﯽ از اﻓﺮاد و ﻧﻪ ﺗﮏ ﺗﮏ اﻓﺮاد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﯿﺮد اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت آﺳﺎن اﺳﺖ‪).‬ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺛﺒﺖ( )اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ ﺳﺮي اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺻﻮرت رﻧﺪوم ﮐﻪ ﻣﻌﺮف ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﯾﮏ ﻋﯿﺐ ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد((‬
‫‪ ‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ از اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺟﻤﻊ آوري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ داده ﻫﺎ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪) .‬ﭘﯿﺶ زﻣﯿﻨﻪاي ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ(‬
‫ﻣﻌﺎﯾﺐ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﮐﻮﻟﻮژﯾﮏ‬
‫‪ ‬اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻏﻠﻂ ﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي ﻏﻠﻂ از آﻧﺠﺎ روي ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮ روي ﯾﮏ ﺟﻤﻌﯿﺖ را در ﺳﻄﺢ اﻓﺮاد ﺗﻌﻤﯿﻢ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف ﭼﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﺳﺮﻃﺎن ﭘﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﺸﻮر‬

‫آﯾﺎ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺼﺮف ﭼﺮﺑﯽ و ﺳﺮﻃﺎن ﭘﺴﺘﺎن وﺟﻮد دارد؟‬

‫‪51‬‬
 ‫در ﻧﻤﻮدار ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﺼﺮف ﭼﺮﺑﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز ﺳﺮﻃﺎن ﭘﺴﺘﺎن اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻪ اﺷﮑﺎﻟﯽ در اﯾﻦ دادهﻫﺎ وﺟﻮد دارد؟ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻧﺘﺎﯾﺞ را ﺑﻪ ﺗﮏ ﺗﮏ اﻓﺮاد ﺗﻌﻤﯿﻢ داد و ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ و ﻣﻮارد دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﻧﯿﻮزﻟﻨﺪ ﻣﯿﺰان ﮐﺎﻟﺮي ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺳﺮاﻧﻪ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻢ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ وﻟﯽ اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎن ﺳﯿﻨﻪ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺸﮑﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ‪ecological fallacy :‬‬

‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اﮐﻮﻟﻮژي )‪(ecological fallacy‬‬

‫• ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺻﻔﺎت ﺑﻪ اﻓﺮاد ﯾﮏ ﮔﺮوه‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺻﻔﺎت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫• در ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺼﺮف ﭼﺮﺑﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﺮوز ﺳﺮﻃﺎن ﭘﺴﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ آﯾﺎ اﻓﺮاد ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎن‬
‫ﭘﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﺮﺑﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺼﺮف ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺰان ﺳﻠﻨﯿﻮم ﺧﺎك و ﺳﺮﻃﺎن ﻣﺮي‪ :‬ﯾﮏ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﮐﻮﻟﻮژﯾﮏ در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن‬
‫‪ ‬اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﮐﻮﻟﻮژﯾﮏ در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻃﯽ ﺳﺎل ‪1386‬روي ﺣﺪود ‪ 4/50‬درﺻﺪ از ﮐﻞ ﺟﻤﻌﯿﺖ اﺳﺘﺎن‪ 1625003‬ﻧﻔﺮﮐﻪ‬
‫در ﻣﻨﻄﻘﻪ روﺳﺘﺎﯾﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﮐﻞ زﻣﯿﻦ زﯾﺮﮐﺸﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ ‪ 5600‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﻮد‪ .‬در اﺑﺘﺪا اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﻃﻮل و ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﻪ‬
‫‪ 135‬ﺑﻠﻮك ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬از ﻣﺮﮐﺰ ﻫﺮ ﺑﻠﻮك ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﺎك از ﻋﻤﻖ ‪ 30‬ﺳﺎﻧﺘﯽﻣﺘﺮي ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﯿﺰان ﺳﻠﻨﯿﻮم ﺧﺎك ﺑﺎ روش ﺟﺬب اﺗﻤﯽ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از دﺳﺘﮕﺎه ﺳﺎﺧﺖ ﮐﺸﻮر آﻟﻤﺎن اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺷﺪ‪) .‬ﻣﺮﮐﺰ ﻫﺮ ﺑﻠﻮك ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﺮف ﮐﻞ ﺧﺎك آن ﺑﻠﻮك ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ اﻟﺰاﻣ ًﺎ در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺳﻠﻨﯿﻮم ﺧﺎك ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎن ﻣﺮي ﻣﯽﺷﻮد(‬

‫‪52‬‬
 ‫اﻧﻮاع ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ‬

‫ﺳﻌﯽ دارد ﻋﻠﻞ ﯾﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻄﺮ در اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﺎص را ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ آزﻣﻮنﻫﺎي آﻣﺎري در ﻣﻮرد آنﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد و وﺟﻮد ﯾﮏ ﮔﺮوه ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم‬
‫آزﻣﻮنﻫﺎي آﻣﺎري اﻟﺰاﻣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺑﻄﻪي ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﯽ را ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺴﻨﺠﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻘﻄﻌﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻢ ﺑﺼﻮرت ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ و ﻫﻢ ﺑﺼﻮرت ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﯾﮏ ﮔﺮوه ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻘﻄﻌﯽ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ و آزﻣﻮن آﻣﺎري روي آنﻫﺎ اﻧﺠﺎم دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺎم آن را ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬وﻟﯽ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ رواﺑﻂ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﯽ را آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داد در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻘﻄﻌﯽ ﮐﻪ‬
‫ﮔﺮوه ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮان اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮرد‪ -‬ﺷﺎﻫﺪي )‪) (Case-Control‬ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﮕﺮ(‬

‫• ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻋﻠﻞ وﺟﻮد ﯾﮏ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ‪ .‬دو ﮔﺮوه را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫• ﻓﻘﻂ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫• ﯾﮑﯽ ﮔﺮوه ﻣﻮرد‪ ،‬ﮐﻪ در آنﻫﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ وﺟﻮد دارد )ﻣﺜﻼً ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺳﻮء ﺗﻐﺬﯾﻪ(‬

‫• دﯾﮕﺮي ﮔﺮوه ﺷﺎﻫﺪ )ﮐﻨﺘﺮل( ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫• وﻗﺘﯽ ارﺗﺒﺎط وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺷﯿﻮع ﻣﻮاﺟﻬﻪ در ﮔﺮوه ﻣﻮرد )ﺑﯿﻤﺎر( ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺷﺎﻫﺪ )ﻏﯿﺮ ﺑﯿﻤﺎر( ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرد‪ -‬ﺷﺎﻫﺪي‬

‫‪ -1‬اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻞ در آنﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪(case) .‬‬
‫‪ -2‬اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻞ در آنﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪(control) .‬‬
‫‪ -3‬ﺟﻤﻊآوري دادهﻫﺎ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻄﺮ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﻫﺮ ﮔﺮوه ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ آنﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪53‬‬
 ‫* ﮔﺮوه ﻣﻮرد و ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎﯾﺪ از ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺧﯽ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺪوشﮔﺮ ﻣﻮﺳﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﺴﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﺮرﺳﯽ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻤﺎري ﻗﻠﺒﯽ و ﺳﯿﮕﺎر‬
‫* ﻣﻌﻠﻮل ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮردﻫﺎ‬

‫ﺑﯿﻤﺎران ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﺮاﮐﺰ درﻣﺎﻧﯽ‬

‫• ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ‬
‫• درﻣﺎﻧﮕﺎهﻫﺎ‬
‫• ﻣﻄﺐ ﭘﺰﺷﮑﺎن‬

‫ﻣﺮاﮐﺰ ﺛﺒﺖ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺧﺎص‬

‫• ﻣﺮاﮐﺰ ﺛﺒﺖ ﺳﺮﻃﺎن‬

‫ﻣﺮاﮐﺰ ﺛﺒﺖ ﺑﯿﻤﺎران ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ‪HIV/AIDS‬‬ ‫•‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﺮوه ﺷﺎﻫﺪ‬

‫• اﻓﺮاد ﻏﯿﺮ ﺑﺴﺘﺮي در ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن ﮐﻪ در آن ﺟﺎﻣﻌﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ o‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ از ﮐﻞ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ )ﻣﻌﺎﯾﺐ‪ :‬ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻣﻨﺒﻌﯽ از دادهﻫﺎ(‬

‫‪ o‬اﻓﺮادي ﮐﻪ در ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﻓﺮد ﻣﻮرد زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ o‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ دوﺳﺖ ﺑﯿﻤﺎر )ﯾﮑﯽ از ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﺧﻮب(‬

‫• اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ دﯾﮕﺮي ﻏﯿﺮ از ﺑﯿﻤﺎري ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ )ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ(‬

‫‪ -‬ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﯾﺪ اﻓﺮادي را ﮐﻪ از ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻫﻤﺮاه دﯾﮕﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﯿﻤﺎري‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫• اﮔﺮ ﮔﺮوه ﺷﺎﻫﺪ در اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮرد ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻏﯿﺮ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺳﺮﻃﺎن رﯾﻪ و آﻣﻔﯿﺰم در ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺳﯿﮕﺎر(‬

‫‪ -‬ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرد‪-‬ﺷﺎﻫﺪي‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮوه ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮوه ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎ دﻗﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪54‬‬
 ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرد‪ -‬ﺷﺎﻫﺪي‬

‫‪ ‬ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﯾﺎدآوري‬

‫‪ ‬ﺳﻮﮔﺮاﯾﯽ ﯾﺎدآوري )راﺑﻄﻪ ﻋﻔﻮﻧﺖ دوران ﺑﺎرداري ﺑﺎ ﻧﺎﻫﻨﺠﺎريﻫﺎي ﻣﺎدرزادي(‬

‫‪ ‬ﺟﻮرﺳﺎزي در ﻣﻮرد ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺮ راﺑﻄﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬارﻧﺪ )ﻓﺮدي – ﮔﺮوﻫﯽ( ‪ -‬ارﺗﺒﺎط ﺳﯿﮕﺎر ﺑﺎ ﺑﯿﻤﺎر ﻗﻠﺒﯽ‬

‫‪ -‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرد‪-‬ﺷﺎﻫﺪي ﺑﺎﯾﺪ از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از آن راﺑﻄﻪاي ﮐﻪ ﻣﯽﺳﻨﺠﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ ‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺪاد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺎﻫﺪﻫﺎي ﻫﻢ ﻧﻮع ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺎدر ﺑﻮدن ﺑﯿﻤﺎري‬

‫ﻣﺰاﯾﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرد‪ -‬ﺷﺎﻫﺪي‬

‫‪ ‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﻢﻫﺰﯾﻨﻪ و ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اوﻟﯿﻦ ﻗﺪم در ﺗﻌﯿﯿﻦ ارﺗﺒﺎط ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﺑﺎ ارزش ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺎدر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺷﺎﻧﺲ )‪(Odds ratio‬‬

‫• ﺷﺎﻧﺲ ﻧﯿﺰ اﺣﺘﻤﺎل روﯾﺪاد ﯾﮏ واﻗﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﺪم روﯾﺪاد آن واﻗﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻧﺲ در واﻗﻊ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا‬
‫ﯾﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻄﺮزا در اﻓﺮاد ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻪ ﻋﺪم اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻮاﺟﻬﻪ در ﻫﻤﺎن ﺑﯿﻤﺎران اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﺷﺎﻧﺲ را ﻣﯽﺗﻮان در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﻣﻮرد ـ ﺷﺎﻫﺪي ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬

‫• ﻧﺴﺒﺖ ﺷﺎﻧﺲ از ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺎﻧﺲ ﻣﻮاﺟﻬﻪ در ﮔﺮوه ﺑﯿﻤﺎران ﺑﻪ ﺷﺎﻧﺲ در اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي‬
‫ﻣﻬﻢ در ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرد ﺷﺎﻫﺪي اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻮاﺟﻬﻪ در ﮔﺮوه ﺑﯿﻤﺎران ﺑﻪ ﻋﺪم ﻣﻮاﺟﻬﻪ در ﻫﻤﺎن ﺑﯿﻤﺎران =‪• Odd‬‬ ‫‪(p1 / 1- p1) = a/c‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻮاﺟﻬﻪ در اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻋﺪم ﻣﻮاﺟﻬﻪ در ﻫﻤﺎن اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻢ =‪• Odd‬‬ ‫‪(p2 / 1- p2) = b/d‬‬
‫‪ = ad/bc‬ﺗﻘﺴﯿﻢ اﯾﻦ دو ﺷﺎﻧﺲ =‪• Odd ratio‬‬

‫‪55‬‬
‫‪ ‬اﮔﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺷﺎﻧﺲ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ ﺷﻮد ﻣﻌﻨﺎي آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻧﺲ رﺧﺪاد ﺑﯿﻤﺎري در ﮔﺮوه ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮوه ﻣﻮاﺟﻬﻪ‬
‫ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮي دﯾﮕﺮ اﻓﺮاد ﭼﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺎص ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﭼﻪ ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﺸﻮﻧﺪ ﺷﺎﻧﺲ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮاي ﺑﯿﻤﺎر‬
‫ﺷﺪن دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺮاي ﻧﺴﺒﺖ ﺷﺎﻧﺲ از ﯾﮏ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺎﻧﺲ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﻮاﺟﻬﻪ و ﺑﯿﻤﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﻘﺪار ﻧﺴﺒﺖ ﺷﺎﻧﺲ ﮐﻤﺘﺮ از ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﺛﺮ ﻣﺤﺎﻓﻈﺘﯽ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺮ ﺑﯿﻤﺎري ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ارﺗﺒﺎط ﭼﺎﻗﯽ و اﺿﺎﻓﻪ وزن ﮐﻮدﮐﺎن اول دﺑﺴﺘﺎن ﺷﻬﺮ ﺷﯿﺮاز ﺑﺎ اﻟﮕﻮي ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺑﺎ ﺷﯿﺮ ﻣﺎدر‪ ،‬وزن ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﻟﺪ و‬
‫وﺿﻌﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺳﺎل ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ ‪77-78‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﯾﮏ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻣﻮرد – ﺷﺎﻫﺪي ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ‪ 200‬ﮐﻮدك ﭼﺎق ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺮوه ﻣﻮرد و ‪ 200‬ﮐﻮدك ﺑﺎ‬
‫وزن ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺮوه ﺷﺎﻫﺪ‪ ،‬در ﻣﺠﻤﻮع ‪ 400‬ﮐﻮدك‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ را ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز از دﺑﺴﺘﺎنﻫﺎي‬
‫ﺷﻬﺮ ﺷﯿﺮاز ﺑﺎ روش ﻧﻤﻮﻧﻪﮔﯿﺮي ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻣﺪارس ﺑﻪ روش ﻧﻤﻮﻧﻪﮔﯿﺮي ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫ﺗﺼﺎدﻓﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ در ﻣﺪارس اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه‪ ،‬ﮐﻠﯿﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﮐﻼس اول اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﮐﻪ ﭼﺎق ﺑﻮدﻧﺪ ﯾﺎ اﺿﺎﻓﻪ وزن‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ داﻧﺶ آﻣﻮز ﻣﻮرد‪ ،‬ﯾﮏ داﻧﺶ آﻣﻮز ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺳﻦ‪ ،‬ﺟﻨﺲ‪ ،‬ﮐﻼس و دﺑﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ داﻧﺶ آﻣﻮز ﻣﻮرد ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﻫﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي – اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ‬
‫ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺑﺎ ﺷﯿﺮ ﻣﺎدر در دوران ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﺪﻧﯽ و ﯾﺎدآﻣﺪ ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺘﻪ ﺧﻮراك ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺪ و وزن ﻣﺎدران ﻧﯿﺰ اﻧﺪازه‪-‬‬
‫ﮔﯿﺮي ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪56‬‬
 ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻤﮕﺮوﻫﯽ)‪(Cohort Study‬‬

‫‪ -‬اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻟﻮل ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻤﮕﺮوﻫﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرد‪-‬ﺷﺎﻫﺪي ﻗﺮار‬
‫دارﻧﺪ و ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮ ﺑﻮده و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ آنﻫﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﮐﺮد‪.‬‬
‫• ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺪون دﺧﺎﻟﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ و ﺛﺒﺖ آنﻫﺎ ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬
‫• ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت آﯾﻨﺪهﻧﮕﺮ ﻣﻮﺳﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫• اﻓﺮاد ﺑﺮاي ﻣﺪت زﻣﺎﻧﯽ ﺧﺎص ﭘﯿﮕﯿﺮي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪) .‬از ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺻﻔﺮ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ اﻓﺮاد ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و در ﻃﯽ زﻣﺎن آنﻫﺎ را‬
‫ﭘﯿﮕﯿﺮي ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻣﺪﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﯿﻢ(‬
‫• ﻣﯽﺗﻮان ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري و ﯾﺎ ﻣﺸﮑﻞ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮاي ﻣﺪت زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺮآورد ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮوز ﻣﻮارد ﺟﺪﯾﺪ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮوز را از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻤﮕﺮوﻫﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﻢ و در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﻫﻤﮕﺮوﻫﯽ ﺑﺮوز و ﺧﻄﺮ ﻧﺴﺒﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد زﯾﺮا در اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮرد ﺟﺪﯾﺪ‬
‫ﺑﯿﻤﺎري ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫• راﺑﻄﻪ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﯽ را ﻗﻮيﺗﺮ از ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻗﺒﻠﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪) .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺎدﺗﺮ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻬﺘﺮ و‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﻮﻫﻮرت ﻫﻢ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ(‬
‫• ﻋﻠﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮل )در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻤﮕﺮوﻫﯽ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻮرد ‪ -‬ﺷﺎﻫﺪي از ﻋﻠﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻌﻠﻮل ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ از ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺪ ﯾﺎ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﯽروﯾﻢ(‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪ (1‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺮوز ﻧﺎﻫﻨﺠﺎريﻫﺎي اﺳﮑﻠﺘﯽ‪-‬ﻋﻀﻼﻧﯽ در ﮐﺎرﮔﺮاﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﺴﺘﺎده ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﮐﺎرﮔﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫)اﯾﺴﺘﺎده ﮐﺎرﮐﺮدن رﯾﺴﮏ ﻓﺎﮐﺘﻮري ﺑﺮاي ﺑﺮوز ﻧﺎﻫﻨﺠﺎريﻫﺎي ﻋﻀﻼﻧﯽ اﺳﮑﻠﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮاﺟﻬﻪ اﯾﺴﺘﺎده ﮐﺎرﮐﺮدن و ﻣﻌﻠﻮل ﯾﺎ ﭘﯿﺎﻣﺪ‬
‫ﻧﺎﻫﻨﺠﺎريﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ(‬
‫‪ (2‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺷﯿﺮ ﻣﺎدر ﺑﺮ ﭼﺎﻗﯽ ﮐﻮدﮐﺎن در ﺳﻦ ‪ 7‬ﺳﺎﻟﮕﯽ )ﺷﯿﺮ ﻣﺎدر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻓﺎﮐﺘﻮر و ﯾﺎ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و در ﻃﯽ زﻣﺎن ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮد و در اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ از ﻋﻠﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮل ﻣﯽرﺳﻨﺪ(‬
‫‪ -‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻮﻫﻮرت ﺟﻤﻌﯿﺖ ﯾﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪاي دارﯾﻢ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺼﺮف ﺳﯿﮕﺎر در ﺑﺮوز‬
‫ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻗﻠﺒﯽ )ﻣﺼﺮف ﺳﯿﮕﺎر ﻣﻮاﺟﻬﻪ و ﺑﯿﻤﺎري ﻗﻠﺒﯽ ﭘﯿﺎﻣﺪ اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ(‬

‫‪57‬‬
 ‫در اﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﻣﺤﻘﻖ اﻓﺮاد )ﻣﺜﻼ آﻗﺎﯾﺎن ﺑﺎﻻي ‪ 40‬ﺳﺎل( را در ﻃﯽ ﺑﺎزه زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺜ ًﻼ ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 20‬ﺳﺎل ﺑﺮرﺳﯽ و ﭘﯿﮕﯿﺮي ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪ ‬در ﮔﺮوه اﻓﺮاد ﺳﯿﮕﺎري ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎري ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ؟‬
‫‪ ‬در ﮔﺮوه اﻓﺮاد ﻏﯿﺮﺳﯿﮕﺎري ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ؟‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري در ﮔﺮوه ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﺑﯿﻦ ﻣﺼﺮف ﺳﯿﮕﺎر و ﺑﯿﻤﺎري ﻗﻠﺒﯽ ارﺗﺒﺎط وﺟﻮد‬
‫دارد‪.‬‬

‫اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬

‫‪ ‬اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮوهﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس وﺟﻮد ﯾﺎ ﻋﺪم وﺟﻮد ﻣﻮاﺟﻬﻪ )ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪﻫﺎ(‬
‫‪ ‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﻤﮕﺮوﻫﯽ ﺷﻐﻠﯽ‬
‫‪ ‬اﻧﺘﺨﺎب ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ ﺑﺪون آﻧﮑﻪ ﻣﻮاﺟﻬﻪ آنﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﮔﺎﻫﯽ اوﻗﺎت ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن دارد‪ ،‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﯿﻢ آن ﻣﻮاﺟﻬﺎت را در ﻗﺪمﻫﺎي‬
‫ﺑﻌﺪي ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ را ﺑﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺧﺎﺻﯽ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و اﯾﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ را در ﻃﯽ زﻣﺎن ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪:‬‬
‫‪ (1‬ﻣﺜﻼً ارﺗﺒﺎط ﻣﺼﺮف ﺳﯿﮕﺎر در ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺎ ﺳﺮﻃﺎن رﯾﻪ‪ :‬ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻮزاداﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در ﺳﺎل ‪ 1398‬در‬
‫ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺳﺒﺰوار ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﺰرگ را در ﻃﯽ زﻣﺎن ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ اﻓﺮاد در ﮔﺬر زﻣﺎن ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﺮي ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬از زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ دوﺑﺎره در ﻃﯽ زﻣﺎن ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﺒﺘﻼ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب اول ﻣﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺳﯿﮕﺎر ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺜﻞ ﻣﺼﺮف ﺳﯿﮕﺎر اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬در اداﻣﻪ‬
‫دوﺑﺎره ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮل ﺑﻪ دﺳﺖ آﯾﺪ(‬
‫‪ (2‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻮﻫﻮرت ﮔﻠﺴﺘﺎن )ﺗﻮﺳﻂ دﮐﺘﺮ ﻣﻠﮏ زاده‪ /‬اﻃﻼﻋﺎت ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻓﺮاد ﺳﺎﮐﻦ در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن در ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ وﺟﻮد‬
‫دارد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ اﻃﻼﻋﺎت در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺑﻪ روز رﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻓﺮاد در ﻃﻮل زﻣﺎن ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜ ًﻼ ﻣﺤﻘﻘﺎن‬
‫ﻣﻄﻠﻊ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺳﺮي از اﻓﺮاد ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎن ﻣﺮي ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ اﯾﻦ اﻓﺮاد در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺎﺻﯽ‬

‫‪58‬‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ رﯾﺴﮏ ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ از ﻧﻈﺮ آرﺳﻨﯿﮏ ﺧﺎك ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ آرﺳﻨﯿﮏ ﺧﺎك و ﺳﺮﻃﺎن ﻣﺮي در اﻓﺮاد ﭘﯽ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﯾﺎ ﻣﺜﺎﻟﯽ دﯾﮕﺮ‪ :‬ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﻧﻮﺷﯿﺪن ﭼﺎي‬
‫ﭘﺮرﻧﮓ ﺑﺎ ﺳﺮﻃﺎن ﻣﺮي(‬
‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﻤﮕﺮوﻫﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫• زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻮاﻫﺪي ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ارﺗﺒﺎط اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﻮاﺟﻬﻪ و ﺑﯿﻤﺎري وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻮاﻫﺪ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرد ﺷﺎﻫﺪي و ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت )ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ( )اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻮﻫﻮرت ﺑﺮاي ﺗﺄﯾﯿﺪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﻓﺮﺿﯿﺎت‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت(‬
‫• زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻮاﺟﻬﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺪ ﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ )و ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﯾﮏ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﺎدر ﺑﺎﺷﺪ( ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ‪ attrition rate‬را ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪) .‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﻣﯽﺗﻮان در ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻧﺎدر از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﻮﻫﻮرت اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻮاﺟﻬﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺪ ﮐﻮﺗﺎه ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﻣﺼﺮف ﺳﯿﮕﺎر را ﺑﺎ ﺳﺮﻃﺎن رﯾﻪ ﺑﺴﻨﺠﯿﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ 200‬ﯾﺎ ‪ 300‬ﻧﻔﺮ را در ﻣﺪت‬
‫‪ 20‬ﺳﺎل ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﻧﯿﺴﺖ و اﻟﺒﺘﻪ در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ رﯾﺰش زﯾﺎدي ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﯾﺎ ﻋﺪم ﺗﻤﺎﯾﻞ‬
‫در اداﻣﻪ ﻫﻤﮑﺎري و ﯾﺎ ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ دارﯾﻢ(‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﻮﻫﻮرت ﮔﺬﺷﺘﻪﻧﮕﺮ ﯾﺎ ﺗﺎرﯾﺨﯽ)‪(Historical Cohort‬‬

‫‪ -‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﻮﻫﻮرت ﭼﻮن از ﻋﻠﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮل ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬آﯾﻨﺪهﻧﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﻮﻫﻮرت ﮔﺬﺷﺘﻪﻧﮕﺮ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺮ ﻧﻤﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻋﻨﻮان ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﻮﻫﻮرت ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺑﺪﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﯾﺾ ﯾﺎ ﻣﻮاﺟﻬﻪ را‬
‫از ﻗﺒﻞ در ﻣﯽآورﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺧﻄﺮ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و ﻣﺤﻘﻖ اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ وﻗﻮع ﻣﻌﻠﻮل ﭘﺲ از ﻃﯽ زﻣﺎن ﻣﯽﭘﺮدازد‪) .‬در ﻣﻮاردي‬
‫ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻮاﺟﻬﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺪ زﯾﺎد اﺳﺖ(‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪ (1‬ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻧﺎرس ﺑﻮدن ﺑﺮ ﺳﺮﻃﺎن ﺧﻮن‬
‫‪ (2‬ارﺗﺒﺎط ﻧﺎرس ﺑﻮدن ﻧﻮزادان ﺑﺮ ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻮﺷﯽ آنﻫﺎ )ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻮﺷﯽ ﮐﻮدﮐﺎن ﺗﺎ ﺳﻨﯿﻦ ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﺜﻼ ﯾﮏ دوره ‪ 7‬ﺳﺎﻟﻪ اﻧﺪازه‬
‫ﮔﯿﺮي ﻣﯽﺷﻮد وﻟﯽ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﭽﻪﻫﺎي ‪ 4‬ﯾﺎ ‪ 5‬ﺳﺎﻟﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ آنﻫﺎ رﺟﻮع‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎرس ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﻣﺪن آنﻫﺎ ﭘﯽ ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪ .‬از اﯾﻦ ﺳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ اﯾﻦ ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ‬
‫در ‪ 7‬ﺳﺎﻟﮕﯽ دوﺑﺎره از ﻧﻈﺮ ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻮﺷﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪) .‬آﻣﻮزشﻫﺎي ﻣﻬﺪﮐﻮدك و ﺗﻐﺬﯾﻪ در اﯾﻦ ﻣﺪت ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬارﻧﺪ(‬
‫‪ ‬ﻣﺰاﯾﺎ‪ :‬زﻣﺎن ﮐﻮﺗﺎه – ﻫﺰﯾﻨﻪ ﮐﻢ‪ -‬ﻃﺮاﺣﯽ ﺳﺎده )ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﻮﻫﻮرت ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺸﮑﻼت ﮐﻮﻫﻮرت آﯾﻨﺪهﻧﮕﺮ ﻣﺜﻞ رﯾﺰش ﺑﺎﻻ و ﻣﺪت‬
‫ﻃﻮﻻﻧﯽ را ﺣﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ(‬

‫‪59‬‬
 ‫‪ ‬ﻣﻌﺎﯾﺐ‪ :‬ﮐﻤﺒﻮد اﻃﻼﻋﺎت‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻮﻫﻮرت آﯾﻨﺪهﻧﮕﺮ)‪(longitudinal- prospective‬‬

‫ﻣﻌﺎﯾﺐ‪ :‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﺎﻻ‪ -‬رﯾﺰش – ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﯽ‬

‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرد – ﺷﺎﻫﺪي ﺑﺎ ﻫﻤﮕﺮوﻫﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫‪ -‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرد‪-‬ﺷﺎﻫﺪي در ﻣﻮاﻗﻌﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮل و روﯾﺪاد ﺷﯿﻮع ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﺎدر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﻮﻫﻮرت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮرد‪-‬ﺷﺎﻫﺪي زﻣﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﯿﺎز دارد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻃﺮاﺣﯽ آن‬
‫ﻣﺸﮑﻞﺗﺮ و ﺳﺨﺖﺗﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﻮﻫﻮرت و ﻣﻮرد‪-‬ﺷﺎﻫﺪي‬
‫‪ (1‬ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرد ﺷﺎﻫﺪي در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮل )ﺑﯿﻤﺎري( ﻧﺎدر اﺳﺖ آﺳﺎنﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻮﻫﻮرت در ﻣﻮاردي‬
‫ﮐﻪ ﻋﻠﺖ )ﻣﻮاﺟﻬﻪ( ﻧﺎدر ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻮﻫﻮرت ﻫﺰﯾﻨﻪ‪ ،‬زﻣﺎن و ﻧﯿﺮوي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﯿﺎز دارد‪.‬‬
‫‪ (3‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﻮﻫﻮرت ﻣﻌﻠﻮلﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ درﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرد‪-‬ﺷﺎﻫﺪي ﻋﻠﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻮﻫﻮرت ﭼﻮن از ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﯿﺎﻣﺪ ﯾﺎ از ﺳﻤﺖ ﻋﻠﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮل ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬در ﺟﺮﯾﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻓﺮﺿﯿﺎت‬
‫ﺟﺪﯾﺪي از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﻠﻮل رﺳﯿﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﺳﯿﮕﺎر و ﺳﺮﻃﺎن رﯾﻪ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﮔﺮوه ﺳﯿﮕﺎري و ﯾﮏ ﮔﺮوه ﻏﯿﺮ ﺳﯿﮕﺎري‬
‫را در ﻃﯽ زﻣﺎن ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ آﯾﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺪ ﺳﺮﻃﺎن رﯾﻪ ﻣﯽرﺳﻨﺪ؟ و در ﮐﺪام ﮔﺮوه ﻣﯿﺰان ﺳﺮﻃﺎن رﯾﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﺳﺮﻃﺎن‬
‫رﯾﻪ در ﮔﺮوه ﻣﻮاﺟﻬﻪ داﺷﺘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ارﺗﺒﺎط ﺳﯿﮕﺎر و ﺳﺮﻃﺎن رﯾﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻓﺮاد ﺳﯿﮕﺎري ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎن رﯾﻪ ﻣﺒﺘﻼ ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻗﻠﺒﯽ‪ ،‬ﺑﺮوﻧﺸﯿﺖ ﻣﺰﻣﻦ‪،‬‬
‫آﻣﻔﯿﺰم‪ ،‬آﺳﻢ‪ ،‬ﺳﺮﻃﺎن دﻫﺎن‪ ،‬ﺳﺮﻃﺎن ﺣﻨﺠﺮه و‪ ...‬ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﯾﮏ ﻋﻠﺖ ﯾﺎ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮلﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ رﺳﯿﺪﯾﻢ و ﻓﺮﺿﯿﺎت‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ در ذﻫﻦ ﻣﺎ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرد ‪ -‬ﺷﺎﻫﺪي از ﻣﻌﻠﻮل ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻋﻠﺖ ﻣﯽرﺳﯿﻢ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮرد ‪ -‬ﺷﺎﻫﺪي دو ﮔﺮوه ﺳﺎﻟﻢ و‬
‫ﺑﯿﻤﺎر را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ ارﺗﺒﺎط ﺳﯿﮕﺎر و ﺑﯿﻤﺎري ﻗﻠﺒﯽ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ او رﺟﻮع ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و از او ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻄﺮ را در‬
‫ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪ ﺛﺒﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺼﺮف ﻏﺬاي ﭼﺮب‪ ،‬ﺳﯿﮕﺎر‪ ،‬ﺑﯽﺗﺤﺮﮐﯽ‪ ،‬ﻓﺸﺎرﺧﻮن ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺗﯿﭗ ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ‪ A‬و‪ ...‬را ذﮐﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫از ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﻗﻠﺒﯽ در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮرﺳﯽ رﯾﺴﮏ ﻓﺎﮐﺘﻮر ﺳﯿﮕﺎر ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ رﯾﺴﮏ ﻓﺎﮐﺘﻮر ﻣﯽرﺳﯿﻢ‬
‫‪ (4‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﻮﻫﻮرت اﺣﺘﻤﺎل از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪60‬‬
 ‫ﺑﺮآورد ﺧﻄﺮ در ﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﺧﻄﺮ ﻣﻄﻠﻖ )‪ :(absolute risk‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺰرﮔﯽ ﺧﻄﺮ را در ﮔﺮوﻫﯽ از اﻓﺮاد داراي ﯾﮏ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻣﻌﯿﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ وﻟﯽ ﭼﻮن‬
‫ﺧﻄﺮ ﺑﯿﻤﺎري را در اﻓﺮاد ﻓﺎﻗﺪ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﻄﺮ ﺑﯿﻤﺎري ارﺗﺒﺎط دارد ﯾﺎ‬
‫ﻧﻪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﻮارد ﺟﺪﯾﺪ ﺑﯿﻤﺎري‬
‫= ﺧﻄﺮ ﻣﻄﻠﻖ‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﻄﻠﻖ‪:‬‬
‫اﻓﺮاد در ﺧﻄﺮ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ رﯾﺴﮏ ﻓﺎﮐﺘﻮر‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪ (1‬ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز ﺳﺮﻃﺎن ﭘﺴﺘﺎن در ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ 100‬ﻧﻔﺮي ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟ اﻓﺮاد در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﺳﺮﻃﺎن ﭘﺴﺘﺎن را در ﻣﺨﺮج ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ‬
‫)ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﻓﺮادي ﺑﺎ ﺳﻦ ﺑﺎﻻي ‪ 35‬ﺳﺎل( و ﺗﻌﺪاد ﻣﻮارد ﺟﺪﯾﺪ ﺳﺮﻃﺎن را در ﺻﻮرت ﮐﺴﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯿﺰان‬
‫ﺑﺮوز ‪ % 40‬ﺷﻮد اﯾﻦ ﯾﮏ ﻋﺪد ﺧﺎم اﺳﺖ و اﻃﻼﻋﺎت زﯾﺎدي ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﭼﻮن در ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺰارش ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﮐﻞ ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ‪ ،‬ﺧﻄﺮ ﻣﻄﻠﻖ‬
‫ﻞ ﺧﻄﺮِ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ و ﻋﻮاﻣﻞ دﯾﮕﺮي ﻫﻢ ﺑﺮ روي‬
‫اﺳﺖ وﻟﯽ اﯾﻦ ﺧﻄﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﻓﻘﻂ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ آن ﻋﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﻋﺎﻣ ِ‬
‫اﯾﺠﺎد اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎري ﺗﺄﺛﯿﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺧﻄﺮ ﺳﺮﻃﺎن رﯾﻪ در اﻓﺮاد ﺳﯿﮕﺎري ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻄﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ رﻧﮕﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻗﺴﻤﺖ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺎ اﺳﺖ و ﻗﺴﻤﺖ دﯾﮕﺮ ﺧﻄﺮ زﻣﯿﻨﻪاي اﺳﺖ‪) .‬در اﯾﻦ ﻣﺜﺎل آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا(‬
‫‪ -‬ﺧﻄﺮ زﻣﯿﻨﻪاي را ﺧﻄﺮي در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ در اﻓﺮاد ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﺧﻄﺮ ﻣﻄﻠﻘﯽ از ‪ 2‬آﯾﺘﻢ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ (1‬ﺧﻄﺮي ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺧﻄﺮ زﻣﯿﻨﻪاي در اﻓﺮادي ﮐﻪ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﯽ اوﻗﺎت ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﺧﻄﺮ ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ را ﻻزم دارﯾﻢ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮاﻗﻊ از ﺗﻔﺎوت ﺧﻄﺮ و ﺧﻄﺮ ﻧﺴﺒﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪) .‬در‬
‫ﻣﺜﺎل ارﺗﺒﺎط ﻣﺼﺮف ﺳﯿﮕﺎر و ﺳﺮﻃﺎن رﯾﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﻄﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺳﯿﮕﺎر ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا و ﻣﻮاﺟﻬﺎت ﺷﻐﻠﯽ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﻪ‬
‫ﺑﯿﻤﺎر ﺳﯿﮕﺎري ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﻨﺪ درﺻﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در اﺛﺮ ﻣﺼﺮف ﺳﯿﮕﺎر ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎن رﯾﻪ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮد؟(‬

‫اﻫﻤﯿﺖ ﺗﻔﺎوت ﺗﻔﺎوت ﺧﻄﺮ و ﺧﻄﺮ ﻧﺴﺒﯽ‬

‫ﺑﺴﯿﺎري از اوﻗﺎت ﻻزم اﺳﺖ در ﺑﯿﻦ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ آنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﻄﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮي دارﻧﺪ و در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻄﺮ اﺣﺘﻤﺎل رﺧﺪاد ﺑﯿﺸﺘﺮي را‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬در اوﻟﻮﯾﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰيﻫﺎ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮارد ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻄﺮ ﻧﺴﺒﯽ و ﺗﻔﺎوت ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺧﻄﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري در ﮔﺮوه ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫= )‪ (relative risk‬ﺧﻄﺮ ﻧﺴﺒﯽ‬
‫ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري در ﮔﺮوه ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ‬

‫‪61‬‬
‫ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري در ﮔﺮوه ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ – ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري در ﮔﺮوه ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ =)‪ (absolute risk reduction‬ﺗﻔﺎوت ﺧﻄﺮ‬

‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺗﻔﺎوت ﺧﻄﺮ ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻧﺴﺒﯽ‬

‫‪ ‬ﮔﺮوه‪A :‬‬
‫• ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪%40 :‬‬
‫• ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ‪) %10 :‬ﺧﻄﺮ زﻣﯿﻨﻪاي(‬
‫• ﺗﻔﺎوت ﺧﻄﺮ‪%40-%10=%30 :‬‬
‫• ﺧﻄﺮ ﻧﺴﺒﯽ‪40/10=4 :‬‬
‫‪ ‬ﮔﺮوه‪B :‬‬
‫• ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪% 90 :‬‬
‫• ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ‪% 60 :‬‬
‫• ﺗﻔﺎوت ﺧﻄﺮ‪%90-%60=%30:‬‬
‫• ﺧﻄﺮ ﻧﺴﺒﯽ‪90/60=1/5 :‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﺧﻄﺮ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺧﻮب و ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ وﻟﯽ ﺧﻄﺮ ﻧﺴﺒﯽ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد ﭼﻮن ﻣﺸﮑﻼت ﺗﻔﺎوت ﺧﻄﺮ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪B‬‬ ‫)در ﮔﺮوه ‪ A‬ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ‪ 4‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز ﺧﯿﻠﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺮوه‬
‫وﺟﻮد دارد در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﻔﺎوت ﺧﻄﺮ آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮد(‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺧﻄﺮ ﻧﺴﺒﯽ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﻤﮕﺮوﻫﯽ‬
‫اﮔﺮ در ﺟﺪول دو در دو ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري در اﻓﺮاد ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري در اﻓﺮاد ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﯾﮏ ارﺗﺒﺎط ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ و واﺑﺴﺘﻪ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫𝒄𝒄‬ ‫𝒂𝒂‬
‫* ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري در ﮔﺮوه ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ‪:‬‬ ‫* ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري در ﮔﺮوه ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪:‬‬
‫𝒅𝒅‪𝒄𝒄+‬‬ ‫𝒃𝒃‪𝒂𝒂+‬‬

‫ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري در ﮔﺮوه ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﺧﻄﺮ ﻧﺴﺒﯽ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻤﮕﺮوﻫﯽ =‬
‫ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري در ﮔﺮوه ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ‬

‫‪62‬‬
 ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﻄﺮ ﻧﺴﺒﯽ‪ :‬ﺷﺎﺧﺺ ﻗﺪرت ارﺗﺒﺎط و اﺳﺘﻨﺒﺎطﻫﺎي ﻋﻠﯿّﺘﯽ‬
‫‪ :RR=1 ‬ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﻣﺴﺎوي ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﯿﻦ ﻣﻮاﺟﻬﻪ و ﺑﯿﻤﺎري ارﺗﺒﺎط ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﯽ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ :RR>1 ‬ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ اﯾﻦ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ارﺗﺒﺎط ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﯽ ﺑﺎ ﺑﯿﻤﺎري دارد‪.‬‬
‫‪ :RR<1 ‬ﻣﯿﺰان ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﮐﻤﺘﺮ از ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮاﺟﻬﻪ اﺛﺮ ﻣﺤﺎﻓﻈﺘﯽ ﺑﺮ ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري دارد‪.‬‬

‫‪63‬‬
 ‫مطالعات تحلیلی‬
‫‪ ‬بررسي عوامل مؤثر در ايجاد سرطان ريه در بين پزشكان انگليسي‬
‫‪ ‬بررسي عوامل مؤثر بر پراكندگي اختالالت رواني در كشور‬
‫‪ ‬تعيين ارتباط استفاده از تلفن همراه با تومورهاي مغزي‬
‫‪ ‬تعيين نقش مواجههي شغلي با فيلدهاي الكترومغناطيس در بروز تمامي سرطانها‬

‫مطالعه مداخلهای‬
‫‪ ‬محقق دست به تغيير در متغير مستقل ميزند و به دنبال مشاهده تغيير در متغير وابسته ميباشد‪.‬‬
‫‪ -‬در این مطالعات متغیر وابسته و مستقل وجود دارد و محقق در متغیر مستقل مداخله میکند و به مطالعه تأثیر آن در متغیر وابسته‬
‫میپردازد‪.‬‬
‫‪ -‬به این مطالعات‪ ،‬مطالعات ‪ trial‬هم میگویند‪.‬‬
‫مثال مطالعههاي مداخلهاي‬
‫‪ o‬مقايسهي استفاده از مدل ارائهي خدمات بهداشتي در منزل با مدل استاندارد در سالمت سالمندان‪.‬‬
‫‪ o‬مقايسهي بازگشايي عروق كرونر با ‪ tPA‬و استرپتوكيناز طي شش ساعت اول پس از انفاركتوس ميوكارد‪.‬‬
‫‪ o‬بررسي تاثير قطع تحريك گيرندههاي ميومورفين در موش صحرايي بر ميزان يادگيري‪.‬‬
‫‪ o‬مقايسهي اثر سه نوع درمان دارويي بر كيفيت زندگي بيماران مبتال به نارسايي احتقاني قلب‪.‬‬

‫طبقهبندی انواع کارآزمایی‬

‫‪ ‬کارآزمایی بالینی )‪ : (clinical trial‬بر روي بيماران انجام ميشود‪.‬‬
‫‪ ‬کارآزمایی میدانی (‪ )field trial‬یا کارآزمایی پیشگیري‪ :‬به منظور جلوگيري از ايجاد يا گسترش يك بيماري يا پيامد‬
‫سالمتي انجام ميشود‪( .‬بر افراد سالم انجام ميشود)‬
‫مثال‪ :‬بررسی تأثیر آموزش دوران بارداري بر سالمت روان کودکان (خانمهای باردار برای معاینات دوره بارداری تحت بررسی قرار‬
‫میگیرند و مراقبتهای روتین برای آنها انجام میشود‪ .‬عالوه بر این مراقبتها ممکن است یک سری آموزشهایی درباره‬
‫سالمت روان کودکان به آنها بدهند تا مهارتهای الزم برای ایجاد سالمت روان در کودک خود را داشته باشند‪).‬‬

‫‪64‬‬
‫‪ ‬کارآزمایی جامعه (‪ :)community trial‬بر روي دو يا چند جامعه انجام ميشود و واحد درماني آن به جاي فرد‪” ،‬جامعه“‬
‫است‪( .‬تقریبا شبیه آن چیزی است که در مطالعات اکولوژیک داشتیم که به توصیف متغیرها در گروههای جمعیتی میپرداختیم و تک‬
‫تک افراد را مورد بررسی قرار نمیدادیم و برآیندی از نتایج را بیان میکردیم‪ .‬در کارآزمایی جامعه نیز مداخله روی تک تک افراد‬
‫صورت نمیگیرد و جامعه به عنوان واحدهای درمانی هستند و نتایجی که به دنبال این مطالعه به دست میآیند برآیندی از آنچه‬
‫در جمعیت اتفاق افتاده است‪ ،‬خواهند بود‪).‬‬

‫انتخاب گروه کنترل‬

‫‪ -‬هر چقدر در مطالعات مداخلهای سعی کنیم گروههای مقایسه (گروه کنترل) را همراه با گروه مورد (گروه مداخله) داشته باشیم‪ ،‬نتایج‬
‫به دست آمده معتبرتر خواهد بود‪.‬‬
‫کارآزمایی بالینی بدون گروه کنترل‪( :‬اثر آتورواستاتین بر هیپرلیپیدمی)‬
‫‪ ‬به علت عدم دسترسی به شاهد انجام می شود‪.‬‬
‫‪ -‬گاهی اوقات در بررسی اثرات دارو را بر روی یک بیماری‪ ،‬به علت عدم دسترسی به تعداد مورد نیاز بیماران برای انجام مطالعه‪،‬‬
‫فقط گروه مداخله خواهیم داشت‪.‬‬
‫‪ ‬اثر ممكن است ناشي از شانس باشد‪.‬‬
‫‪ ‬متغيرهاي مداخلهگر يا مخدوشكننده قابل كنترل نيست‪.‬‬
‫‪ -‬در مواردی ممکن است نتایج به دست آمده مخدوش شده و مطمئن نباشند‪ .‬در افرادی که تحت درمان یا آموزش قرار میگیرند‬
‫یک سری معیارهای دیگر نیز ممکن است بر نتیجه نهایی مد نظر ما تأثیرگذار باشند‪ .‬مثال در بررسی اثر داروی کاهنده چربی خون بر‬
‫بیماران دارای چربی خون باال‪ ،‬معیارهایی مانند تحرک‪ ،‬کاهش وزن و نوع تغذیه و غذاهای مصرفی نیز بر نتایج تأثیر دارند و ما در‬
‫واقع تأثیر کلیه فاکتورها را بر کاهش چربی خون میسنجیم و نه تنها تأثیر آتورواستاتین‪.‬‬

‫‪ :Before-after trial‬براي کنترل مخدوشگرها‬

‫‪ -‬به این منظور که بتوان اثر مخدوش کنندههایی که کارآزمایی بدون گروه کنترل را تحت تأثیر قرار میدهند را کاهش داد‪ ،‬مطالعات‬
‫‪ before-after‬انجام میدهیم و هر فرد را قبل از مداخله و بعد از مداخله با خود آن فرد مقایسه میکنیم‪ .‬برای مثال اگر‬
‫بخواهیم یک مداخله آموزشی بر روی یک گروه انجام دهیم در صورتی که به اندازه کافی تعداد موارد مورد نیاز برای ایجاد یک گروه‬
‫شاهد نداشته باشیم‪ ،‬میتوانیم افراد را قبل از مداخله و بعد از مداخله بررسی و مقایسه کنیم؛ در این صورت یکسری از متغیرهای‬
‫مخدوشکننده اثرشان از بین میرود‪.‬‬

‫‪65‬‬
‫مثال در مطالعه آموزشی برای یک سری بیمار در قبل از آموزش‪ ،‬تأثیر روند معمول زندگی این افراد بر روی پیامد بیماری آنها و‬
‫بعد از آموزش‪ ،‬تأثیر آموزش بر روی روند زندگی افراد و پیامدهای بیماری آنها را بررسی میکنیم‪ .‬فاکتورهای مختلفی میتوانند بر‬
‫پیامد بیماری تأثیر بگذارند‪ :‬مثال در بیماری دیابت اگر بخواهیم به یک سری بیماران دیابتی آموزش بدهیم‪ ،‬ابتدا کیفیت زندگی آنها را‬
‫مورد بررسی قرار میدهیم و بعد از آموزش نیز بررسی میکنیم تا متوجه شویم که کیفیت زندگی این افراد چه تغییری کرده است؟ (به‬
‫وسیله پر کردن پرسشنامه) در این مثال عوامل مختلفی بر کیفیت زندگی افراد تأثیر میگذارد‪ .‬مانند‪ :‬درآمد افراد‪ ،‬وضعیت شغلی و‬
‫وضعیت اجتماعی اقتصادی آنها‪ .‬وقتی هر فرد را با خودش مقایسه میکنیم‪ ،‬اثر این عوامل بر پیامد مدنظر ما که کیفیت زندگی فرد‬
‫است‪ ،‬کنترل میشود‪.‬‬

‫کارآزمایی بالینی با کنترل تاریخی‬

‫‪ -‬دو گروه را انتخاب میکنیم و در نهایت پیامدهای این دو گروه را با هم مقایسه میکنیم‪:‬‬
‫‪ )1‬گروهی که بر روی آنها مداخالتی انجام میدهیم‪.‬‬
‫‪ )2‬گروهی که مداخله دیگری در گذشته روی آنها انجام شده است‪.‬‬
‫‪ ‬تفاوت در دو گروه ممكن است عامل ايجاد كننده سوگرايي ‪ bias‬باشد‪( .‬مقايسه پروتكل جديد و قديمي درمان سل بر‬
‫اساس كيفيت زندگي آنها)‬
‫‪ ‬معيارهاي انتخاب بيماران‪ ،‬تعيين پاسخ درماني و ‪ ...‬ممكن است در دو مقطع زماني متفاوت باشد‪( .‬بجز در مورد بيماريها‬
‫با كشندگي باال)‬
‫‪ -‬خطاها در مطالعه‪:‬‬
‫‪ o‬تفاوت در اقدامات پرستاری و سایر عوامل تأثیرگذار بر پیامد درمان‬
‫‪ o‬تفاوت در معیارهای انتخاب بیمار از نظر شدت بیماری و معیارهای ورود‬
‫‪ o‬تفاوت در پاسخ درمانی که برای سنجش پیامد آن‪ ،‬افراد مورد بررسی قرار گرفتهاند‪.‬‬
‫مثال در حال حاضر کیفیت زندگی افراد را بر اساس نمره پرسشنامه کیفیت زندگی بررسی میکنید ولی در گذشته از خود بیمار درباره‬
‫کیفیت زندگی او سوال پرسیده شده است‪.‬‬
‫بیماريها با کشندگی باال‪ :‬در این موارد نتایج معتبرتر است چون یک درمان در گذشته مورد استفاده قرار گرفته است و پیامد آن‬
‫تعداد موارد مرگ و میر میباشد‪ .‬گاهی عالوه بر بررسی میزان کشندگی‪ ،‬سایر پیامدها را نیز بررسی میکنند ولی بررسی میزان کشندگی‬
‫روی پیامدی که مورد بررسی قرار میدهیم خطای کمتری ایجاد میکند‪().‬تبهاي خونريزي دهنده)‬

‫‪66‬‬
 ‫کارآزمایی بالینی با گروه کنترل همزمان بدون تصادفی سازي‬
‫‪ -‬کارآزماییهای بالینی با گروه کنترل که به صورت همزمان انتخاب میشوند به این شکل هستند که ما دو گروه را انتخاب میکنیم‪.‬‬
‫به یک گروه یک درمان و به دیگری درمان دیگری میدهیم و یا هر کدام مداخله خاص مدنظر ما را دریافت میکنند و از نظر پیامد‬
‫بررسی میشوند‪.‬‬
‫‪ -‬در این مطالعه تصادفی سازی انجام نمیشود که باعث میشود سطح شواهد مطالعه ما پایین بیاید‪.‬‬

‫کارآزمایی بالینی همزمان تصادفی شده (دو بازوي درمانی یا بیشتر)‬

‫‪ ‬گروه كنترل دارد‪.‬‬
‫‪ ‬تخصيص درمان بطور تصادفي (قابليت مقايسه دو گروه)‬
‫‪ -‬سطح شواهد باالتری ایجاد میکند‪.‬‬
‫‪ -‬بهترین طراحی مطالعه کارآزمایی بالینی است‪.‬‬

‫تعریف کارآزمایی بالینی‬

‫كارآزمايي باليني مطالعهاي است آينده نگر كه براي مقايسه اثرات و ارزش يك مداخله (يا مداخلهها) در برابر شاهد در‬
‫نمونههاي انساني انجام ميشود‪( .‬مانند مطالعه کوهورت‪ ،‬افراد را در طول زمان مورد بررسی قرار میدهیم تا پیامد ایجاد شده برای‬
‫فرد تعیین شود‪ .‬تفاوت این مطالعه با مطالعات کوهورت در این است که در کارآزمایی بالینی عالوه بر مشاهده افراد‪ ،‬مداخله هم بر‬
‫روی دو گروه انجام میشود‪).‬‬
‫اساس کارآزمایی تصادفی شده‬
‫در مطالعات ک ارآزمایی بالینی هیچ گاه نمی توانیم از نظر اخالقی به یک گروه درمان بدهیم و دیگری را از درمان محروم کنیم و هر دو‬
‫گروه باید درمان مورد نیاز بیماری خود را دریافت کنند‪.‬‬

‫‪67‬‬
 ‫طرح کلی کارآزمایی بالینی‬

‫‪ :SP = Study Population‬بیانگر کل جمعیت مورد مطالعه است‪ .‬افرادی که میخواهیم وارد مطالعه شوند از این جمعیت‬ ‫‪‬‬
‫انتخاب میکنیم‪.‬‬
‫‪ :EC = Eligibility Criteria‬یک سری معیارهای ورود به پژوهش تعریف میکنیم که مشخص میکنند چه افرادی از این‬ ‫‪‬‬
‫جمعیت کلی وارد مطالعه شوند‪.‬‬
‫‪ :R = Randomize intervention ‬قلب یک مطالعه کارآزمایی بالینی مسئله تصادفیسازی است‪ .‬جمعیت وارد مطالعه شده‬
‫باید در دو گروه قرار بگیرند که قرار است مداخالت مختلفی روی آنها انجام گیرد و میخواهیم تأثیر این مداخالت را بر این دو‬
‫گروه مورد بررسی قرار دهیم‪ .‬بنابراین مسئله ای که حائز اهمیت است این است که چطور این افراد را وارد دو گروه کنیم و‬
‫تخصیص درمان چگونه انجام گیرد؟‬
‫بهترین روش برای تخصیص درمان‪ ،‬تخصیص درمان تصادفی است که میتواند یکسری متغیرهایی که به گونهای در رابطهی بین متغیر‬
‫مستقل و متغیر وابسته تأثیرگذار هستند و ممکن است باعث شوند نتایج ما نتایج درستی نباشند‪ ،‬در دو گروه به صورت یکسان پخش کند‬
‫تا به این ترتیب تأثیر آنها بر پیامد از بین برود‪.‬‬
‫‪ :T = time‬این دو گروه در یک بازه زمانی از قبل تعریف شده و عاقالنه مورد بررسی قرار میگیرند‪( .‬زمان مناسب زمانی‬ ‫‪‬‬
‫است که مداخله تأثیر خود را بگذارد و پیامدی حاصل شود‪).‬‬
‫همانطور که میدانید در طرح باال ‪ intervention‬به معنای مداخله و ‪ outcome‬به معنی پیامد است‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫مهمترین اجزای یک کارآزمایی بالینی تصادفی شده‬

‫‪ ‬گروه مداخله (دادن دارو‪ ،‬آموزش يك روش‪ ،‬انجام يك روش جراحي)‬
‫‪ ‬گروه كنترل‬
‫‪ ‬تخصيص تصادفي مداخله به دو گروه‬
‫‪ ‬اين مطالعه قويترين مشخص كننده رابطه علت و معلولي است‪( .‬در هرم شواهد هر چقدر از مطالعات توصیفی به سمت نوک‬
‫هرم حرکت میکنیم‪ ،‬مطالعات قویتر و پیشرفتهتر میشوند‪ .‬مطالعات مداخلهای نسبت به مطالعات مشاهدهای در سطح باالتری‬
‫قرار گرفتهاند و از بین مطالعات مداخلهای کارآزماییهای بالینی تصادفیسازی شده جزو قویترین مطالعات مداخلهای هستند که‬
‫میتوانند رابطه علت و معلولی را برای ما مشخص کنند‪).‬‬

‫‪68‬‬
 ‫کارآزماییهای بالینی (‪)clinical trial‬‬
‫‪ ‬اغلب در مراكز درماني و براي مقايسه روشها و يا داروها انجام ميشود‪( .‬در واقع همیشه در مراکز درمانی بر روی بیماران‬
‫انجام میشود‪).‬‬
‫نکات مورد توجه‬
‫‪ )1‬مالحظات اخالقي‪ :‬همهی مطالعات مداخلهای باید از نظر اخالقی تأیید شوند به علت اینکه مداخلهای بر روی بیماران انجام‬
‫میدهند‪ .‬دارویی که به فرد داده میشود و روشهای به کار برده شده نباید‪:‬‬
‫‪ ‬عوارضی برای بیمار داشته باشند‪.‬‬
‫‪ ‬باید رضایت فرد جلب شود‪.‬‬
‫‪ ‬حتما باید به این مسئله توجه شود که در صورت ایجاد عارضه جبران همه عوارض بر عهده محقق خواهد بود‪.‬‬
‫‪ )2‬معيارهاي ورود به مطالعه و خروج از آن‬
‫‪ )3‬تصادفي بودن‪ :‬تخصیص تصادفی درمان قلب یک مطالعه کارآزمایی بالینی است‪.‬‬
‫‪ )4‬سنجش پيامد‬
‫‪ )5‬كورسازي جهت كاهش سوگرايي‪ :‬سوگراییها بر روی پیامد تأثیر میگذارند و نتایج اشتباهی را گزارش میکنند‪.‬‬
‫معیارهای ورود‬
‫‪ ‬معیارهای ورود با توجه به ویژگیهای بالینی‪ ،‬جمعیتی و جغرافیایی تعیین میشوند‪( .‬با توجه به هدف مطالعه در ذهنمان‪ ،‬یک سری‬
‫گروههای جمعیتی را برای انجام مداخالت انتخاب میکنیم‪ .‬بسته به موارد زیر گروههای جمعیتی انتخابی متفاوت هستند‪:‬‬
‫‪ ‬این بیماران چه ویژگیهایی داشته باشند؟‬
‫‪ ‬آیا آیتمهای جمعیتی و جغرافیایی بر روی بیماری تأثیرگذار باشند؟‬
‫‪ ‬آیا آیتمهای جمعیتی و جغرافیایی بر روی پیامد مورد نظر ما تأثیرگذار هستند یا خیر؟‬
‫‪ ‬آیا ما میخواهیم این پیامدها را در مطالعه لحاظ کنیم یا قرار است آنها را حذف کنیم؟‬

‫‪69‬‬
 ‫‪ ‬شرط منطقه جغرافیایی‪ :‬افراد ساكن شهرستان تهران‬
‫‪ ‬شرط سنی‪ :‬افراد باالي ‪ 45‬سال‬
‫‪ ‬تعيين معيارهاي ورود مناسب باعث كاهش ناهمگوني افراد شركت كننده در مطالعه ميشود‪( .‬افزايش اعتبار دروني)‬
‫‪ -‬معیارهای ورود نشان میدهند که این مطالعه بر روی چه افرادی انجام میشود و پیامدهایی که این مطالعه نشان میدهد مربوط‬
‫به کدام گروه جمعیتی است؟ بنابراین اگر بخواهیم بعدا تأثیر این مداخله را بر روی متغیر وابسته بدانیم‪ ،‬فقط روی افرادی قابل‬
‫توضیح خواهد بود که معیارهای ورود به مطالعه را داشته باشند‪.‬‬
‫‪ ‬بايد مشخص شود اطالق يك بيماري ‪ /‬عنوان خاص به افراد براساس چه معيارهايي بوده است‪ ( .‬مثالً معيارهاي تشخيص‬
‫پنوموني)(بيماريها با شدت يكسان انتخاب شوند‪).‬‬
‫‪ -‬وقتی معیارهای ورود خاصی را مشخص میکنیم درواقع مشخص میکنیم که افرادی که وارد مطالعه شدند چه ویژگیهایی داشتند؟‬
‫تعریف ما از معیارهای ورودمان باعث میشود افراد شناخته شدهای وارد مطالعه شوند‪ .‬مثال اگر قرار است مطالعهای را بر روی‬
‫افراد دچار عفونت ریه انجام دهیم و بخواهیم تأثیر یک دارو را بر عفونتهای ریه مورد بررسی قرار دهیم‪ ،‬ضروری است تعریفمان‬
‫از عفونت ریه مشخص باشد و از آنجایی که مداخله بر شدت بیماری تأثیرگذار است و افراد با شدت بیماری مختلف جواب یکسانی‬
‫به مداخالت نخواهند داد‪ ،‬باید مشخص کنیم که افرادی که قرار است این مداخالت را دریافت کنند‪ ،‬به چه شدتی از بیماری مبتال‬
‫باشند‪.‬‬
‫معیارهای خروج‬
‫‪ ‬معيارهايي كه به واسطه آنها افراد داراي معيارهاي ورود به خاطر داشتن شرايط خاص از مطالعه حذف ميشوند‪( .‬افزايش‬
‫اعتبار دروني)‬
‫‪ ‬معيارهاي خروج معمول شامل‪ :‬بيماري به شكل غير معمول‪ ،‬وجود بيماريهاي ديگر يا عوارض دارويي‬
‫‪ ‬محدود ساختن افراد مورد مطالعه با معيارهاي ورود محدود و معيارهاي خروج متعدد باعث كاهش قابليت تعميم (اعتبار‬
‫بيروني) خواهد شد‪( .‬هر چه معیارهای ورود جزئی نگر باشند و معیارهای خروج متعدد باشند‪ ،‬اعتبار درونی مطالعه افزایش پیدا‬
‫میکند ولی از آن طرف قابلیت تعمیمپذیری آن کاهش مییابد و نمیتوانیم تأثیر مداخله را بر روی همه افراد جامعه پیشبینی‬
‫کنیم و در نتیجه نتایج اعتبار بیرونی کمی خواهند داشت‪).‬‬

‫تقسیم افراد در دو گروه‬

‫‪ ‬تقسيم تصادفي‬
‫‪ ‬تقسيم غير تصادفي‬

‫‪70‬‬
 ‫کدام بهتر است؟ چرا؟‬
‫تقسیم تصادفی‪ ،‬بدون اطالع از این که هر گروه چه درمانی دریافت میکنند‪ ،‬افراد را وارد گروهها میکنیم‪ .‬این کار باعث میشود توزیع‬
‫متغیرهایی که روی پیامد تأثیرگذار هستند (مثل سن‪ ،‬جنس و‪ )...‬در دو گروه تقریبا یکسان باشند‪ .‬تقسیم تصادفی باعث میشود نتایج کمتر‬
‫تحت تأثیر این فاکتورها قرار گیرد و نتایجی معتبرتر حاصل شوند‪.‬‬
‫يك روش مناسب براي تقسيم تصادفي‪ :‬جدول اعداد تصادفي‪ ،‬بلوک بندي‬

‫سوال‪ :‬آیا تصادفیسازي قابلیت مقایسه دوگروه را به ‪ % 100‬میرساند؟)‪(stratification‬‬

‫خیر‪ ،‬زمانی که در مطالعات مداخلهای تخصیص تصادفی درمان داریم‪ ،‬ممکن است یک سری ویژگیهای دارای تأثیر بر پیامد به صورت‬
‫یکسان تقسیم نشوند‪ .‬مثال پس از تقسیم تصادفی مشاهده میکنیم که اکثر افراد یک گروه را جنس مؤنث و اکثر افراد گروه دیگر را جنس‬
‫مذکر تشکیل داده است‪.‬‬
‫در شرایطی که تصادفیسازی نمیتواند فاکتور تأثیرگذار را بین دو گروه به صورت یکسان توزیع کند‪ ،‬میتوانیم از روشهای طبقهبندی‬
‫استفاده کنیم‪ .‬یعنی هر کدام از گروهها را به دو گروه تقسیم کنیم و به صورت تصادفی ‪ %50‬خانمها را در گروه ‪ a‬و ‪ %50‬بقیه آنها را در‬
‫گروه ‪ b‬قرار دهیم‪ .‬به همین روش ‪ %50‬آقایان را به صورت تصادفی در گروه ‪ a‬و ‪ %50‬باقی آنها را در گروه ‪ b‬قرار میدهیم‪ .‬سپس‬
‫به صورت تلفیقی افراد را در یک گروه قرار میدهیم‪ .‬یعنی ‪ % 50‬از آقایان که به صورت تصادفی در گروه ‪ a‬قرار گرفتهاند و ‪ % 50‬از‬
‫خانمهایی که به صورت تصادفی در گروه ‪ a‬قرار گرفتند‪ ،‬وارد گروه ‪ a‬اصلی میشوند‪ .‬به این ترتیب ‪ % 50‬از آقایان که به صورت تصادفی‬
‫در گروه ‪ b‬قرار گرفتهاند و ‪ % 50‬از خانمهایی که به صورت تصادفی در گروه ‪ b‬قرار گرفتند‪ ،‬وارد گروه ‪ b‬اصلی میشوند‪.‬‬
‫در روند مطالعه‪ ،‬تخصیص دهنده درمان‪ ،‬بیمار و ارزیابی کنندههاي درمان چه خطاهایی میتوانند ایجاد کنند؟‬
‫هر سه این افراد میتوانند خطا ایجاد کنند که این خطاها با روشهایی که تأثیر خطا در مطالعات ما را به حداقل میرسانند‪ ،‬کنترل میشوند‪.‬‬
‫یکی از این روشها کورسازی (‪ )blinding‬است‪.‬‬
‫کور سازی‬
‫‪ )1‬یك سوکور‪ :‬افراد مورد مطالعه نميدانند كه در چه گروهي (مداخله‪-‬شاهد) قرار دارند‪( .‬پالسبو يا دارونما)(مشابه سازي‬
‫داروها)‬
‫‪ -‬گاهی بیماران ممکن است متوجه دارویی که گروه مخالف آنها مصرف میکنند‪ ،‬بشوند و بسیاری از اوقات افرادی که در گروهها‬
‫هستند داروهای خود را با بقیه افرادی که در گروه مطالعه هستند‪ ،‬مقایسه میکنند که این مقایسه میتواند بر تمکین درمان و تأثیر‬
‫درمان تأثیرگذار باشد‪ .‬به ویژه در مطالعاتی که نتیجه مطالعه با پرسش از مریض مشخص میشود‪ .‬به این صورت که از او میپرسند‪:‬‬
‫آیا احساس میکنید عالئم بیماری بهتر شده است؟ درد کاهش پیدا کرده است؟ دچار تپش قلب کمتری هستید؟ احساس میکنید‬

‫‪71‬‬
‫که نسبت به گذشته حال عمومی بهتری دارید؟ که پاسخ این سواالت ذهنی (‪ )subjective‬هستند‪ .‬در این موارد کورسازی به‬
‫صورت کورسازی افرادی که تحت مطالعه قرار میگیرند‪ ،‬حائز اهمیت است چرا که ممکن است این افراد با هم گروه خود یا با‬
‫گروه مخالف صحبت کنند و درمانهای خود را با یکدیگر مقایسه کنند و یا بر اساس تجارب فردی که دارند یا با اطالعات به دست‬
‫آمده از سایتهای مختلف این داروها را بررسی کنند و اطالعاتی به یکدیگر بدهند که بر جواب فرد به پرسشها در ارزیابی نهایی‪،‬‬
‫تأثیرگذار باشند‪ .‬بنابراین زمانی که ما نتایجی که قرار است مورد بررسی قرار دهیم نتایج ‪ subjective‬هستند‪ ،‬سعی میکنیم افرادی‬
‫را که در گروههای مطالعه قرار گرفتهاند و از دارو استفاده میکنند‪ ،‬کورسازی کنیم‪.‬‬
‫کورسازی آنها به چه شکل انجام میگیرد؟‬
‫‪ ‬گاهی اوقات ممکن است یکی از گروههای مورد مطالعه داروی اصلی دریافت کند و گروه دیگر دارویی استفاده نکند (البته گفتیم که‬
‫محروم کردن گروهی از درمان مورد نیاز خود از نظر اخالقی درست نیست ولی گاهی اوقات برای بیماریهایی که تا امروز درمان‬
‫‪protective‬‬ ‫خاصی برای آنها ابداع نشده و تنها کاری که میتوانستیم انجام دهیم یکسری اقدامات حفاظتی و محافظتی و‬
‫بوده است؛ داروهای جدیدی کشف میشوند و میخواهیم بررسی کنیم که فردی که دارو استفاده میکند نسبت به افرادی که دارویی‬
‫استفاده نمیکردند چه نتایجی را نشان میدهد؟ در این موارد بهتر است که به گروهی که دارویی مصرف نمیکنند‪ ،‬پالسبو دهیم‪.‬‬
‫‪ -‬پالسبو ترکیباتی هستند که هیچ تأثیر و یا عوارضی ندارند ولی از نظر ظاهری شبیه به داروهایی هستند که در گروه مورد تجویز شدهاند‪.‬‬
‫مثال اگر گروه مورد از یک آنتی بیوتیک به شکل کپسول استفاده میکنند‪ ،‬میتوانیم به افراد گروه مقایسه پوکههای خالی کپسول را‬
‫که در بازار دارویی موجود هستند‪ ،‬به عنوان پالسبو دهیم که از آنها استفاده کنند‪.‬‬
‫‪ ‬گاهی اوقات که ما به هر دو گروه دارو برای مصرف میدهیم‪ ،‬باید سعی کنیم که ظاهر داروها به نوعی شبیهسازی شوند‪ .‬یعنی به‬
‫صورت مشابه مورد استفاده قرار بگیرند‪.‬‬
‫‪ )2‬دو سوکور )‪ :(Double blind‬افراد مورد مطالعه و افرادي که در تخصیص درمان شرکت دارند نمیدانند چه کسی در‬
‫چه گروهی قرار دارد‪( .‬دادن داروي قویتر به بیمار بدحالتر توسط پرستار)‬
‫‪ -‬بعضی از مواقع ممکن است که یک حالت دو سوکور یا ‪ double blind‬داشته باشیم‪ .‬در این موارد عالوه بر افراد مورد مطالعه‬
‫که دارو استفاده میکنند و مداخالتی بر روی آنها در حال انجام است‪ ،‬افرادی که در تخصیص درمان شرکت میکنند هم کورسازی‬
‫گفته میشود‪.‬‬ ‫‪double blind‬‬ ‫میشوند که به این مطالعه‪ ،‬کارآزمایی بالینی دوسوکور یا‬
‫‪ -‬همانطور که مطرح شد این تخصیص درمان باید به صورت تصادفی باشد که تصادفیسازی یا از طریق جدول اعداد تصادفی و یا از‬
‫طریق بلوکبندی انجام میگیرد‪ .‬بسیاری از مواقع اطالع قبلی افرادی که تخصیص درمان را انجام میدهند‪( ،‬مثال منشی پزشک و یا‬
‫پرستاری که آن بخش مشغول به کار است‪ ).‬باعث شود که این فرد در روند تخصیص اعمال نظر کند‪ .‬یعنی این که مثال میداند‬
‫که داروی ‪ a‬نسبت به داروی ‪ b‬احتماال مفیدتر‪ ،‬ایمنتر‪ ،‬قویتر و یا بهتر است‪ .‬بنابراین گاهی اوقات این داروها را به بیماری که‬

‫‪72‬‬
‫میشناسد و بیماری شدیدتری دارد‪ ،‬میدهد و او را در گروهی قرار میدهد که داروی با احتمال مفیدتر بودن تجویز میشود‪ .‬این‬
‫کار تخصیص تصادفی را از بین میبرد‪ .‬باید سعی کنیم که فرد تخصیص دهنده از نوع کار و مداخلهای که قرار است انجام دهیم‪ ،‬مطلع‬
‫نباشد‪( .‬روش کورسازی فرد تخصیص دهنده درمان به روشهای مختلفی انجام میشود‪).‬‬
‫‪ )3‬سه سوکور )‪ :(Triple Blind‬افراد مورد مطالعه‪ ،‬مشاهدهگرها و تحلیلگران هیچ کدام اطالعی از افراد واقع شده در‬
‫گروههاي مورد مطالعه و شاهد را ندارند‪.‬‬
‫‪ -‬گاهی اوقات ممکن است حالت سه سوکور یا ‪ triple blind‬داشته باشیم‪ .‬پژوهشگران در نهایت نیاز به افرادی دارند که پیامد‬
‫را ارزیابی کنند و در واقع پیامد مدنظر ما از انجام مداخله را تحلیل کنند‪.‬‬
‫‪ -‬تحلیل گران افرادی هستند که ارزیابی میکنند وضعیت داروی مصرفی به چه شکل است؟ و چه پاسخی در افراد مورد مطالعه‪ ،‬چه در‬
‫گروه مداخله و چه در گروه کنترل اتفاق افتاده است؟ تحلیل گران هم میتوانند یک سری خطاهایی در این زمینه داشته باشند‪ .‬به‬
‫این شکل که فردی که از نوع درمان داده شده به هر گروه مطلع است میتواند در نتایج اعمال نظر کند‪( .‬به ویژه زمانی که نتایج‬
‫به صورت ‪ subjective‬هستند و یا به صورت مشاهده یا معاینه بالینی ساده نتایج تعیین میشوند‪ ).‬مثال میداند گروه ‪ a‬دارویی‬
‫را مصرف کردند که بهتر بودن آن فرضیه مطالعه بوده است‪ .‬بنابراین در این گروه‪ ،‬مقیاس اثرگذاری را (مثال برای میزان بهبود‬
‫زخم) مقیاسها و معیارهای تشخیصی راحتتری در نظر میگیرد و به صورت گذرا نتایج این گروه را بررسی میکند که این باعث‬
‫ایجاد خطایی در این مورد میشود‪ .‬مثال دو پماد موضعی مختلف تجویز کردیم‪ .‬در گروه مقایسه و در گروه مداخله فرد ارزیابی کننده و‬
‫تحلیلگر پزشک است که بررسی میکند اندازه زخم این افراد از ابتدای مطالعه با استفاده از این پماد چه تغییراتی پیدا کرده است‪.‬‬
‫او دارویی را که احساس میکند داروی بهتری بوده و فکر میکند احتماال نتایج مثبتتری نشان میدهد‪ ،‬با اغماض مورد بررسی‬
‫قرار میدهد؛ ولی در گروه دیگر اندازه زخم را دقیقا بررسی میکند و اثربخشی دارو را بر اساس مقیاس دقیقی مثل اندازهگیری‬
‫ناحیه زخم‪ ،‬قضاوت میکند‪( .‬این اتفاق به ویژه در مواردی رخ میدهد که داروهایی که مورد استفاده قرار میگیرند و مداخالت‬
‫دارویی که انجام میشوند به وسیله یک شرکت دارویی حمایت میشوند و در نتیجه این مطالعه و پژوهشگران به صورت غیر اخالقی‬
‫قصد دارند ثابت کنند که دارویی که وارد بازار شده است نسبت به داروی قبلی اثر بهتری دارد‪).‬‬
‫عوامل دیگر ایجاد کننده سوگرایی‬
‫عدم تمکین (‪ :)noncompliance‬عوامل دیگری هم میتوانند ایجاد کننده سوگرایی در مطالعات مداخلهای باشند‪ .‬یکی از مهمترین‬
‫آنها عدم تمکین درمان در مطالعات مداخلهای است‪ .‬یعنی زمانی که شما یک دارو را برای هر گروه (گروه مداخله یا گروه مقایسه)‬
‫شروع میکنید‪ ،‬نمیتوانید بگویید آیا این افراد در طی درمان حتما دارو را به روشی که شما توصیه کردهاید‪ ،‬استفاده کردهاند یا خیر‪ .‬میزان‬
‫تمکین از درمان شما و میزان تمکین از توصیههایی که شما به آنها داشتید‪ ،‬میتواند ایجاد سوگرایی و خطا کند‪.‬‬

‫‪73‬‬
‫افرادی که به دو گروه ‪ a‬و ‪ b‬تقسیم می شوند و داروهایی تحت عنوان درمان ‪ a‬یا درمان ‪ b‬دریافت میکنند‪ ،‬در طی مدتی زمانی‬
‫پیگیری میشوند تا ببینیم که پیامدی که اتفاق میافتد چه پیامدی خواهد بود‪.‬‬
‫گاهی اوقات ممکن است که افراد درمانی که برای آنها تعیین شده یا استفاده نکنند و یا به توصیههای پژوهشگر عمل نکنند که در‬
‫‪noncompliance‬‬ ‫نتیجه پیامدی که اتفاق میافتد به دلیل خطاها برای ما اهمیت زیادی ندارد‪ ،‬که به این قضیه عدم تمکین یا‬
‫میگویند‪.‬‬
‫افرادی که تمکین در درمان را ندارند به دو دسته تقسیم میشوند‪:‬‬
‫‪ )1‬افراد منصرف شده (‪ :)drop out‬از درمان تبعیت نمیکنند‪ .‬کنترل با آزمایشات مکرر‬
‫‪ -‬یک گروه درمان جدیدی را همزمان با داروهای روتین قدیمی خود استفاده میکنند و گروه دیگر داروهای روتین را استفاده میکنند‪.‬‬
‫افرادی که داروی جدید را مصرف میکنند‪ ،‬بعد از مدتی از شروع مطالعه به دالیل مختلف (مثال احساس بد نسبت به دارو یا در اثر‬
‫اطالعات غلط اطرافیان) از ادامه روند درمان منصرف میشوند‪ .‬بنابراین بعد از یک مدت افرادی که در گروه داروی جدید قرار‬
‫گرفتهاند فقط داروهای قدیمی و روتین خود را استفاده میکنند که در نتیجه باعث بر هم زدن تصادفیسازی در دو گروه میشوند‪.‬‬
‫به این معنی که افرادی که در دو گروه قرار گرفتهاند میتوانند یک همسانی مشابهی در دو گروه داشته باشند که این همسان بودن‬
‫در واقع باعث میشود تفاوت معناداری در دو گروه درمان ‪ a‬و ‪ b‬وجود نداشته باشد‪.‬‬
‫‪ )2‬آزمودنیهاي ناخوانده (‪ :)drop in‬مصرف آسپرین و ترکیبات حاوي آسپرین‪ .‬کنترل با آزمایشات مکرر‬
‫‪ -‬یکی دیگر از مسائلی که وجود دارد افرادی هستند که به عنوان آزمودنیهای ناخوانده مطرح میشوند‪ .‬این افراد به توصیههای شما‬
‫توجّهی نمیکنند و به همین دلیل داروهای دیگری را وارد سیستم دارویی تعریف شده قبلی خود میکنند‪ .‬مثال شما به دو گروه دارو‬
‫تجویز کردهاید‪ :‬داروی ‪ a‬و ‪ ،b‬این دو گروه را پیگیری میکنید ولی بعد از مدتی متوجه میشوید که به فردی که گفتهاید آسپیرین‬
‫مصرف نکند آسپیرین را استفاده نکرده است ولی ترکیباتی را مورد استفاده قرار داده که حاوی آسپیرین بودهاند و در واقع بدون‬
‫اطالع شما این ترکیبات را که یا برای او تجویز شده یا از داروخانه تهیه کرده است‪ ،‬مصرف میکند‪ .‬در این موارد با وجود عدم‬
‫استفاده از داروی منع شده‪ ،‬فرد ماده منع شده را به صورت ترکیبات دیگر مورد استفاده قرار داده است‪.‬‬
‫بهترین کار این است‪:‬‬
‫‪ ‬توصیههای الزم را به افراد گوشزد کنیم‪.‬‬
‫‪ ‬آزمایشهای مکرر و چک کردن سطحی سرمی ماده مرتبط با دارویی که نباید استفاده کند و یا دارویی که باید استفاده کند‪ ،‬میتواند‬
‫باعث شود از میزان تمکین بیمار از پروتکل دارویی مطّلع و از توجّه او به توصیهها مطمئن شویم‪.‬‬
‫اثرات عدم تمکین‪ :‬كاهش تفاوتها‬

‫‪74‬‬
 ‫اندازهگیری پیامد‬
‫‪ ‬بعد از اعمال مداخله مرحله نهایی اندازهگیري پیامدهاي ناشی از مداخله است‪( .‬آیا پیامد در هر دو گروه اتفاق افتاده است؟‬
‫در چه تعدادی اتفاق افتاده است؟)‬
‫‪ ‬پيامد در هر دو گروه يكسان و كامالً تعريف شده باشد‪.‬‬
‫‪ ‬مثال‪ :‬بررسي پيامد از نظر درد يا عالئم ظاهري بهبود در درمان شكستگي استخوان با دو روش جراحي‬
‫‪ ‬پيامدهاي‪objective - subjective‬‬

‫‪ -‬نباید یک گروه را به صورت ‪ subjective‬و دیگری به صورت ‪ objective‬مورد بررسی قرار بگیرند و اگر قرار است دو گروه‬
‫مورد بررسی قرار بگیرند‪ ،‬آیتمهایی که پژوهشگر مد نظر دارد که بررسی شوند‪ ،‬حتما‬ ‫‪objective‬‬ ‫یا‬ ‫‪subjective‬‬ ‫بر اساس‬
‫تعریف شده باشند‪.‬‬
‫‪ -‬مثال تأثیر داروی کاهنده چربی خون روی افرادی با چربی خون باال مورد بررسی قرار میگیرد و در نهایت پیامد مدنظر پژوهشگر به‬
‫وسیله انجام آزمایش خون بررسی می شود و نه اینکه از مریض بپرسند آیا سرگیجه دارید؟ آیا احساس سوزن سوزن شدن کف‬
‫دست و پا دارید؟‬
‫نتایج مطالعات مداخلهای‬
‫‪ ‬خطر بروز (بروز یکسری عالئم یا یکسری تغییرات آزمایشگاهی) یا میزان کشندگی‬
‫‪ -‬از بین افرادی که تحت درمان قرار گرفتند‪ ،‬اگر با داروی روتین یک تعداد مرگ و میر از بیماری ناشی میشد‪ ،‬مصرف داروی‬
‫جدید چقدر توانسته میزان مرگ و میر را کاهش بدهد؟‬
‫‪ -‬مثال بیماریهایی با کشندگی باال مثل تب کریمه کنگو‪ ،‬درمان خاصی ندارند ولی اگر قرار باشد مطالعهای انجام شود که هدف آن‬
‫سنجش تأثیر یک ایمنوگلوبولین بر روی این افراد باشد‪ ،‬میتوانیم میزان مرگ و میر را به عنوان پیامد در نظر بگیریم‪.‬‬
‫‪ ‬کارآیی در مقابل اثر بخشی‬
‫‪ -‬مهم است در مطالعات مداخلهای به ‪ 2‬آیتم توجه شود‪:‬‬
‫‪ )1‬کارآیی روش درمانی یا مداخله چقدر است؟‬
‫‪ )2‬میزان اثر بخشی روش درمانی یا مداخله چقدر است؟‬
‫در واقع ما مداخله را در یک شرایط ایدهآل بررسی میکنیم‪( .‬پیامد ما تعریف شده است‪ ،‬کورسازی انجام دادیم‪ ،‬بیماران از نظر میزان‬
‫تمکین درمان پیگیری میشوند‪ ).‬ولی آنچه در واقعیت وجود دارد این است که همیشه شرایط ایدهآل وجود ندارد‪ .‬پزشک در بیمارستان‪،‬‬
‫مطب‪ ،‬کلینیکها و درمانگاهها داروهای تجویز شده به بیمار را الزاما پیگیری نمیکند که آیا دارو را به نحوی که توصیه شده استفاده میکند‬
‫یا نه؟ آیا از ترکیبات مشابه در کنار دارو استفاده میشود یا خیر؟ پس شرایط کنترل شده و ویژهای نیست بلکه شرایطی معمولی است‬

‫‪75‬‬
‫که میخواهیم مشخص کنیم که این دارو که قبال در گروه کامال کنترل شده اثر داشته است‪ ،‬آیا آن اثر مطلوب در افراد دیگر که شرایط‬
‫معمول و روتین دارند هم وجود دارد یا خیر؟‬
‫مراحل بررسی یک داروی جدید از نظر اثربخشی و کارایی‬
‫‪ )1‬زمانی که یک دارو برای اولین بار وارد بازار دارویی میشود‪ ،‬مطالعات مختلفی بر روی آن انجام میگیرد‪( .‬مطالعات مداخلهای) به‬
‫این معنی که حجم نمونه کمی حدود ‪ 20‬تا ‪ 80‬نفر فرد داوطلب انتخاب و دارو را به آنها میدهند و آن را از نظر عوارض بررسی‬
‫میکنند‪.‬‬
‫‪ )2‬در مرحله بعد که از عدم عوارض خاص مطمئن شدند مطالعه مداخلهای دیگری در شرایط کنترل شده‪ ،‬بر حدود ‪ 100‬تا ‪ 300‬نفر از‬
‫افراد انجام میگیرد و در واقع بدین وسیله اثرات درمانی بر بیماری مشخص میشود‪.‬‬
‫‪ )3‬سپس در حجم نمونه بیشتر یعنی در حدود ‪ 1000‬تا ‪ 3000‬نفر اثر بخشی دارو را امتحان میکنند ولی شرایط در این مرحله کنترل شده‬
‫نیست و افراد بررسی قدم به قدم نمیشوند و مشخص میشود که آیا اثراتی که در جمعیت کنترل شده وجود داشت‪ ،‬در این‬
‫جمعیت کنترل نشده نیز با همان مطلوبیت داریم یا خیر؟‬
‫‪ )4‬در مرحله آخر عوارض ناخواسته دارویی را بررسی میکنیم‪ .‬در زمانی که بررسی دارو در سطح وسیع انجام میگیرد‪ ،‬ممکن است یک‬
‫سری عوارض ناخواسته دارویی در طوالنی مدت ایجاد شود‪ .‬این مطالعه‪ ،‬مداخلهای نخواهد بود و از نوع ثبت و مشاهده عوارض‬
‫میباشد‪.‬‬
‫‪NNT ‬‬
‫‪ ‬برای درمانهایی که قرار است وارد جمعیت شوند تعداد‬
‫𝟏‬
‫=‪NNT‬‬ ‫مواردی که باید تحت درمان قرار گیرند تا یک مورد نتیجه مثبت‬
‫میزان بروز در گروه مواجهه نیافته‪−‬میزان بروز در گروه مواجهه یافته‬

‫‪‬‬ ‫داشته باشیم را مورد بررسی قرار میدهد‪.‬‬

‫‪ ‬این کسر عددی را گزارش میکند‪ .‬مثال عدد ‪ 20‬نشان میدهد که ما باید ‪ 20‬نفر از افراد را تحت درمان قرار دهیم تا یک مورد‬
‫جواب مطلوب بگیریم‪.‬‬
‫‪ ‬هر چقدر مقدار ‪ NNT‬پایینتر باشد نشان دهنده مطلوبیت بهتر دارو است و دارو اثر بیشتری بر جمعیت دارد‪.‬‬

‫‪ ‬سیستمهاي دارویی‬

‫‪76‬‬
 ‫کارآزماییهاي میدانی (‪)field trial‬‬
‫‪ o‬مطالعه بر روی افراد سالم انجام میشود‪.‬‬
‫‪ o‬بیشتر در زمینه آموزش هستند‪.‬‬
‫‪ o‬یکسری از آنها به صورت ‪ before-after‬انجام میشوند و افراد قبل و بعد از آموزش مورد بررسی و مقایسه قرار میگیرند‬
‫(‪health‬‬ ‫و به این صورت تأثیر آموزش بر افراد سالم را مشخص میکنند که آیا توانستند باعث محافظت از سالمتی‬
‫‪ )protection‬و ارتقاء سطح سالمتی (‪ )health promotion‬شوند یا خیر؟‬

‫کارآزماییهاي در جامعه (‪)community trial‬‬

‫‪ ‬مداخله به جاي آن كه به صورت انفرادي صورت گيرد‪ ،‬به طور همزمان بر يك جامعه اعمال ميشود‪.‬‬
‫مثال‪ :‬تأثير افزودن فلوئور به آب بر سالمت دهان و دندان‬

‫‪77‬‬
 ‫ﻏ��ﺎﻟگﺮی )‪(screening‬‬

‫ﺳﻄﻮح ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي‬

‫‪ (1‬ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي اﺑﺘﺪاﯾﯽ‪ :‬از ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎي ﺧﻄﺮ )ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎي اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪه ﺑﯿﻤﺎري( ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي اوﻟﯿﻪ‪ :‬زﻣﺎﻧﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎي ﺧﻄﺮ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و درﺣﺎل اﯾﺠﺎد ﺑﯿﻤﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ و روشﻫﺎي‬
‫ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ از اﯾﺠﺎد ﺑﯿﻤﺎري ﺗﻮﺳﻂ اﯾﻦ ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎ ﺑﺸﻮﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي ﺳﻄﺢ دو‪ :‬ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎي ﺧﻄﺮ ﺑﯿﻤﺎري اﯾﺠﺎد ﮐﺮدهاﻧﺪ و اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎري در ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي واﮔﯿﺮ دار ﻫﻨﻮز ﻋﻼﺋﻢ را ﺑﺮوز‬
‫ﻧﺪاده اﺳﺖ و در ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻏﯿﺮواﮔﯿﺮ ﻫﻨﻮز در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﯿﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬در اﯾﻦ زﻣﺎن ﻓﺮد ﺑﯿﻤﺎر ﻫﯿﭻ ﺷﮑﺎﯾﺘﯽ ﻧﺪارد و ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺳﺎﻟﻢ اﺳﺖ؛ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﯿﻤﺎراﻧﯽ ﻧﯿﺰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫ﻋﻼﺋﻢ اوﻟﯿﻪ )اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﯾﺎ ﻏﯿﺮاﺧﺘﺼﺎﺻﯽ( دارﻧﺪ و ﻧﯿﺎز اﺳﺖ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻗﻄﻌﯽ داده ﺷﻮﻧﺪ و درﻣﺎن ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺷﺮوع ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫‪ ‬در اﯾﻦ ﺳﻄﺢ دو ﻋﻤﻞ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي و درﻣﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (4‬ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي ﺳﻄﺢ ﺳﻪ‪ :‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﯿﻤﺎري ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﻋﻮارض ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ و ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺎﻧﻊ از‬
‫اﯾﺠﺎد ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ در ﺷﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (5‬ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي ﺳﻄﺢ ﭼﻬﺎر‪ :‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﭘﺰﺷﮑﯽ اﺳﺖ و ﻣﺪاﺧﻼﺗﯽ را ﮐﻪ در زﻣﯿﻨﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺪاﺧﻼت ﭘﺰﺷﮑﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺷﻮد را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﻗﺮار اﺳﺖ اﻓﺮادي را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺳﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﭘﺮوﺳﻪ ﺑﯿﻤﺎري در آن ﻫﺎ ﺷﺮوع ﺷﺪه اﺳﺖ را ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪78‬‬
 ‫ﺳﯿﺮ ﺑﯿﻤﺎري‬

‫ﻧﻘﻄﻪ اول‪ :‬ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺮوع ﺑﯿﻤﺎري ﺑﺮاي ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي واﮔﯿﺮدار را آﻏﺎز ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ ﯾﻌﻨﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا وارد ﺑﺪن ﻓﺮد‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﮑﺜﯿﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺤﻠﻪ ﻫﯿﭻ ﻋﻼﻣﺘﯽ را ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻏﯿﺮ واﮔﯿﺮ ﻧﯿﺰ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ‪ ،‬زﻣﺎن ﺷﺮوع ﺑﯿﻤﺎري اﺳﺖ و در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﯿﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻘﻄﻪ دوم‪ :‬ﻗﺮار اﺳﺖ ﯾﮑﺴﺮي ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺳﺮوﻟﻮژﯾﮑﯽ ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻋﻔﻮﻧﯽ اﺗﻔﺎق ﺑﯿﻔﺘﺪ وﻟﯽ در ﻇﺎﻫﺮ ﻓﺮد ﻫﯿﭻ ﻋﻼﻣﺘﯽ‬
‫ﺑﺮوز ﭘﯿﺪا ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻘﻄﻪ ﺳﻮم‪ :‬ﻓﺮد دﭼﺎر ﯾﮑﺴﺮي ﻋﻼﺋﻢ ﻏﯿﺮ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻼﺋﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺑﯿﻤﺎرﯾﺎﺑﯽ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻘﻄﻪ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻋﻼﺋﻢ ﮐﺎﻣﻼً اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﯿﻤﺎري ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﻣﯽﺷﻮد و درﻣﺎن را ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻘﻄﻪ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻓﺮد ﺑﻬﺒﻮد ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻤﯿﺮد و ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ اﺗﻔﺎﻗﺎت ﺑﺮاي او رخ دﻫﺪ‪.‬‬

‫دوره ﺑﯽﻋﻼﻣﺘﯽ ﺑﯿﻤﺎري )ورود ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎري ﺗﺎ ﺷﺮوع ﻋﻼﺋﻢ ﺑﯿﻤﺎري(‬

‫‪ ‬در ﺑﻌﻀﯽ از ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻋﻔﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ورود ﺑﯿﻤﺎري ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد ﯾﻌﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺪت ﺑﺮوز ﻋﻼﺋﻢ اوﻟﯿﻪ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﺑﯿﻤﺎري ﻫﺎري ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﮔﺰش ﺣﯿﻮان ﮐﺪام ﻗﺴﻤﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻃﻮل دوره ﮐﻤﻮن ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻘﺪر ﮐﻪ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﮔﺰش ﺑﻪ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺳﺮ و ﺻﻮرت ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ اﺣﺘﻤﺎل ﺷﺮوع زودﻫﻨﮕﺎم ﻋﻼﺋﻢ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪ ‬ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ روي دوره ﺑﯽﻋﻼﻣﺘﯽ اﺛﺮ ﻣﯽﮔﺬارد ﻣﻘﺪار ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﯾﺎ دوز ﻋﻔﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دوز ﻋﻔﻮﻧﯽ‪ :‬ﻣﻘﺪار ﺑﺎﮐﺘﺮي ﯾﺎ وﯾﺮوﺳﯽ ﮐﻪ وارد ﺑﺪن ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ از ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ اﯾﻦ دوز ﭘﺎﯾﯿﻦ و در ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺎﻻ اﺳﺖ و‬
‫دوز ﻋﻔﻮﻧﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ورود ﻣﻘﺪار ﮐﻤﯽ از ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﺑﯿﻤﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي وﺗﺸﺎﺑﻪ آن ﺑﻪ ﮐﻮه ﯾﺦ‬

‫• ﻣﻔﻬﻮم ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻃﯿﻒ ﺑﯿﻤﺎري اﺳﺖ‪.‬‬

‫• ﺧﻂ ﺗﻤﺎس ﮐﻮه ﯾﺦ ﺑﺎ آب‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻣﺮز ﺑﯿﻦ ﺑﯿﻤﺎري آﺷﮑﺎر و ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي را ﺑﻪ ﮐﻮه ﯾﺦ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎرﻫﺎي داراي ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي‬

‫ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ را ﻓﻘﻂ ﭘﺰﺷﮏ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ درﺻﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﯽ از ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ را ﺷﺎﻣﻞ‬

‫‪79‬‬
 ‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺨﺶ ﭘﻨﻬﺎن در زﯾﺮ آب ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻼﺋﻤﯽ دارﻧﺪ و ﻋﻤﺪه ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ )ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺮوز‬
‫ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ( ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮑﯽ از اﻧﻮاع زﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ (1‬ﺗﺤﺖ ﺣﺎد )‪ :(subclinical‬ﺑﯿﻤﺎري ﺑﻌﺪ از ورود ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎري ﺑﻪ ﺑﺪن ﻓﺮد در ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺧﺎﺻﯽ از‬
‫ﺑﯿﻤﺎري دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﺎل وﯾﺮوس ﻫﭙﺎﺗﯿﺖ ‪ A‬ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ورود ﺑﻪ ﺑﺪن‪ ،‬ﺑﺮ ﮐﺒﺪ اﺛﺮ ﻣﯽﮔﺬارد و اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ در اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﻪ اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺤﺖ ﺣﺎد )اﯾﺠﺎد ﺿﺎﯾﻌﺎﺗﯽ در ﮐﺒﺪ و ﺳﭙﺲ ﺗﻮﻗﻒ ﭘﯿﺸﺮوي( ﯾﺎ ﻫﭙﺎﺗﯿﺖ‬
‫ﻓﻮﻟﻤﯿﻨﺎﻧﺖ )ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﻣﺮگ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﮐﺒﺪي و ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ ﮐﺒﺪي( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﻣﺰﻣﻦ )‪ :(chronic‬ﺑﯿﻤﺎري ﻣﺰﻣﻦ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰاﯾﯽ در ﺑﺪن وﺟﻮد دارد و اﻣﮑﺎن اﻧﺘﻘﺎل‬
‫آن ﺑﻪ اﻓﺮاد دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد وﻟﯽ ﻋﻼﺋﻢ ﺧﺎﺻﯽ در ﻓﺮد دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (3‬ﻧﻬﻔﺘﻪ )‪ :(Latent‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا در ﺑﺪن وﺟﻮد دارد اﻣﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﯾﻤﻨﯽ ﻣﺤﺪود ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﯿﻤﺎري ﺳﻞ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ‬
‫ﺑﺎﺳﯿﻞ ﺳﻞ وارد ﺑﺪن ﻣﯽﺷﻮد ﺳﯿﺴﺘﻢ اﯾﻤﻨﯽ ﻓﻌﺎل ﺷﺪه و ﻣﺎﮐﺮوﻓﺎژﻫﺎي ﺑﺎﻓﺘﯽ‪ ،‬ﺗﮑﺜﯿﺮ ﺑﺎﺳﯿﻞ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ وﻟﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫وﺟﻮد ﻗﻄﻌﺎﺗﯽ از ﺑﺎﺳﯿﻞ در ﺑﺪن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﯾﻤﻨﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﺷﻮد‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻓﻌﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﻧﺎﻗﻞ)‪ :(carrier‬در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد اﻓﺮاد ﻧﺎﻗﻞ ﯾﺎ ﺣﺎﻣﻞ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺰا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮد ﻋﻼﻣﺘﯽ از ﺑﯿﻤﺎري ﺑﺮوز‬
‫ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺳﯿﺘﻮﻣﮕﺎﻟﻮوﯾﺮوس ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً در دﻫﺎن ﮐﻮدﮐﺎن وﺟﻮد دارد و ﺑﺮاي ﺧﻮد‬
‫ﮐﻮدك ﺧﻄﺮي اﯾﺠﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ وﻟﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﭘﺮﺧﻄﺮ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﻧﻢﻫﺎي ﺑﺎردار( ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮد و ﺑﺮاي آنﻫﺎ اﯾﺠﺎد‬
‫ﺑﯿﻤﺎري ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي‬

‫در ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺮﺿﯽ ﺑﺴﯿﺎري از اﻓﺮاد داراي ﻓﺸﺎر ﺧﻮن ﻋﺎدي و ﻧﺮﻣﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻋﺪهاي دﯾﮕﺮ درﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻓﺸﺎر ﺧﻮن ﺑﺎﻻ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﻫﻨﻮز ﻓﺸﺎر ﺧﻮن ﻧﺮﻣﺎل دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻓﺸﺎر ﺧﻮن ﺑﺎﻻ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﯾﺎ رژﯾﻢ ﻏﺬاﯾﯽ ﭘُﺮﻧﻤﮏ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از اﻓﺮادي ﮐﻪ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻓﺸﺎر ﺧﻮن ﺑﺎﻻ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻌﺪادﮐﻤﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻋﺪه‬
‫دﯾﮕﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻣﺮاﺣﻞ اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﻓﺸﺎر ﺧﻮن ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻋﺪم اﯾﺠﺎد ﻋﻼﻣﺖ ﻫﻨﻮز ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪80‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي‪ :‬ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺑﯿﻤﺎري ﯾﺎ ﻧﻘﯿﺼﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آزﻣﻮنﻫﺎي ﻋﻤﻠﯽ و ﺳﺮﯾﻊ‪ ،‬ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ و ﯾﺎ روش دﯾﮕﺮ در‬
‫اﺷﺨﺎص ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺳﺎﻟﻢ در ﻣﺮاﺣﻞ اول ﺑﯿﻤﺎري‪.‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي‬

‫‪ ‬در ﺣﺠﻢ وﺳﯿﻊ اﺟﺮا ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮ روي ﮔﺮوهﻫﺎي زﯾﺎدي از ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮدو‬
‫‪ ‬ﻧﺴﺒﺘﺎً ارزان اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬وﻗﺖ ﮐﻤﯽ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي و ﺑﯿﻤﺎريﯾﺎﺑﯽ‬

‫ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي‪ :‬اﻧﺠﺎم آزﻣﺎﯾﺶ در ﺟﻤﻌﯿﺖ ﯾﺎ اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ‬
‫ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﺧﺎص ﻣﺜﻼً اﺳﺘﺌﻮﭘﺮوز ﺑﻪ ﭘﺰﺷﮏ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﯿﻤﺎريﯾﺎﺑﯽ‪ :‬اﻧﺠﺎم آزﻣﻮنﻫﺎي ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ و ﯾﺎ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﯿﻤﺎري در ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺮاﻗﺒﺖ‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪).‬ﺑﯿﻤﺎر ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎ ﺳﺮدرد( ﺑﯿﻤﺎر ﺑﺎ ﯾﮏ دﻟﯿﻞ ﺑﻪ ﭘﺰﺷﮏ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﭘﺰﺷﮏ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن‬
‫ﻋﻼﺋﻢ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻋﻠﺖ اﺻﻠﯽ ﺑﯿﻤﺎري او ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺷﺨﺺ ﺑﺎ ﺳﺮ درد و ﺳﺮﻓﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ ﻋﻠﺖ آن ﺳﯿﻨﻮزﯾﺖ و اﯾﺠﺎد ﺗﺮﺷﺤﺎت ﭘﺸﺖ ﺣﻠﻖ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺳﺮﻓﻪﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻣﺪت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ اﮔﺮ ﺷﺨﺺ در‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﮐﻪ ﺳﻞ اﻧﺪﻣﯿﮏ ﻫﺴﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻼﺋﻢ دﯾﮕﺮي ﻧﻈﯿﺮ ﺗﺐ‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ وزن‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻖ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﺳﺮﻓﻪ ﺑﯿﺶ از دو‬
‫ﻫﻔﺘﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬

‫آزﻣﻮنﻫﺎي ﺗﺸﺨﯿﺼﯽ‪ :‬اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ و ﯾﺎ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﯾﺎ رد ﺣﻀﻮر ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﯾﺎ ﯾﮏ اﺧﺘﻼل در‬
‫ﻓﺮدي ﮐﻪ ﻋﻼﺋﻢ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ دارد‪ .‬ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻓﺮدي ﺑﺎ درد ﻗﻔﺴﻪ ﺳﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﭘﺰﺷﮏ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻼم ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎﺷﯽ از‬
‫ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﻋﻀﻼﻧﯽ ﯾﺎ رﯾﻔﻼﮐﺲ ﻣﺮي و ﯾﺎ ﺑﯿﻤﺎري ﻗﻠﺒﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آزﻣﻮنﻫﺎﯾﯽ ﻋﻠﺖ اﺻﻠﯽ آن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﭼﮏ ‪ CPK‬در‬
‫ﻓﺮد ﻣﺸﮑﻮك ﺑﻪ ‪(MI‬‬

‫• آزﻣﻮن ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي روي اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﯿﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد و از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﺎ آزﻣﻮنﻫﺎي‬
‫ﺗﺸﺨﺼﯿﯽ ﻓﺮق دارد‪.‬‬
‫• دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ آزﻣﻮنﻫﺎي ﺗﺸﺨﯿﺼﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺎ آزﻣﻮنﻫﺎي ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي اﺷﺘﺒﺎه ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫• آزﻣﻮنﻫﺎي ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي‪ ،‬ﺟﺎي آزﻣﻮن ﺗﺸﺨﯿﺼﯽ را ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪81‬‬
 ‫ﻣﺮوري دﯾﮕﺮ ﺑﺮ ﺳﯿﺮ ﺑﯿﻤﺎري‬

‫• زﻣﺎن ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﻌﺪ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻼﺋﻢ ﻏﯿﺮ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﺑﺮوز ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫• زﻣﺎن ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺳﺮوﻟﻮژﯾﮑﯽ را دارﯾﻢ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﻼﺋﻢ ﻏﯿﺮ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﺑﺮوز ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫• در ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ اوﻟﯿﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﯿﺺ ﮐﻪ ﻋﻼﺋﻢ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﺑﺮوز ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫• ﻫﺮﭼﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺳﺮﯾﻊﺗﺮ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﯿﻤﺎري ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻮﮔﺮاﯾﯽ‬

‫در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮏﺳﺮي ﺳﻮﮔﺮاﯾﯽﻫﺎ و ﺧﻄﺎﻫﺎﯾﯽ اﺗﻔﺎق ﺑﯿﻔﺘﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ ﺳﻮﮔﺮاﯾﯽ زﻣﺎن‬
‫اﺿﺎﻓﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬در ﺳﻮﮔﺮاﯾﯽ زﻣﺎن اﺿﺎﻓﻪ اﻧﺠﺎم ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﺑﯽﻓﺎﯾﺪه و ﻏﯿﺮﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻮﮔﺮاﯾﯽ زﻣﺎن اﺿﺎﻓﻪ‬

‫‪ (1‬ﻋﺪم آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺳﯿﺮ ﺑﯿﻤﺎري‪ :‬ﮔﺎﻫﯽ اوﻗﺎت ﭘﺰﺷﮏ اﻃﻼﻋﯽ از ﺳﯿﺮ ﺑﯿﻤﺎري ﻧﺪارد )ﭼﻪ ﻣﺪت ﻃﻮل ﻣﯽﮐﺸﺪ؟ ﭼﻪ ﻋﻼﺋﻤﯽ‬
‫دارد؟ ﭼﻪ ﭘﯿﺎﻣﺪي دارد؟ و‪ (...‬و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺳﻮﮔﺮاﯾﯽ زﻣﺎن اﺿﺎﻓﻪ اﺗﻔﺎق ﺑﯿﻔﺘﺪ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﻋﺪم وﺟﻮد ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ :‬ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺑﻤﻮﻗﻊ ﻫﯿﭻ روش درﻣﺎن ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ وﺟﻮد‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﺑﯿﻦ ﺷﺮوع ﻋﻼﺋﻢ اوﻟﯿﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻣﺮگ دارد‬
‫‪ (3‬دوره ﺑﯽﻋﻼﻣﺘﯽ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ دارد‬
‫‪ (4‬ﻋﺪم اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻘﺎ‬

‫‪82‬‬
 ‫‪ (5‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺪت ﻣﺪاﺧﻼت ﺗﻬﺎﺟﻤﯽ‬
‫‪ ‬ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي ﺳﻮﮔﺮاﯾﯽ زﻣﺎن اﺿﺎﻓﻪ‪ :‬ﺳﺮﻃﺎن ﻣﻌﺪه‬

‫ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي‬

‫ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي در ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺳﺎﻟﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن اﻓﺮادي ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺑﯿﻤﺎري در آنﻫﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ‬
‫آزﻣﻮنﻫﺎي ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﻣﺜﺒﺖ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﯾﺎ ﻣﺜﺒﺖ ﮐﺎذب ﺑﺎﺷﻨﺪ در ﻧﻬﺎﯾﺖ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ آزﻣﻮنﻫﺎي دﯾﮕﺮي اﯾﻦ دو ﮔﺮوه از ﻫﻢ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻮارد ﻣﺜﺒﺖ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﺪاﺧﻼت درﻣﺎﻧﯽ وارد‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي‬

‫ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻢ را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﯿﻤﺎري)از ﻟﺤﺎظ ﺷﺪت‪ ،‬ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ‪ ،‬ﭘﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﻮدن ﺑﯿﻤﺎري( ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﺑﯿﻤﺎري ﻫﭙﺎﺗﯿﺖ در ﻣﺎدران ﺑﺎردار‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﻮن اﯾﻦ اﻓﺮاد از ﻧﻈﺮ آﻧﺘﯽ ژن ‪ HBS‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭼﺮاﮐﻪ اﯾﻦ اﻓﺮاد ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎري را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﯾﺎ در دوره ﺑﺎرداري و ﯾﺎ ﻫﻨﮕﺎم زاﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﯿﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﮔﺮوهﻫﺎي در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ‪ :‬ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﺑﺮ روي اﻓﺮاد ﭘﺮ ﺧﻄﺮ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﺧﺎص )از ﻟﺤﺎظ ﺳﻦ‪ ،‬ﺟﻨﺲ و‪(...‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﺎل اﻓﺮاد ﺑﺎﻻي ‪ 30‬ﺳﺎل اﻓﺮاد ﭘُﺮﺧﻄﺮ ﺑﺮاي ﻓﺸﺎر ﺧﻮن ﺑﺎﻻ ﯾﺎ دﯾﺎﺑﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﭼﻨﺪﻣﺮﺣﻠﻪاي ‪ :‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎري ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﻬﻢ اﺳﺖ و ﻻزم اﺳﺖ ﺣﺘﻤﺎً ﻣﻮارد ﻣﺜﺒﺖ‬
‫واﻗﻌﯽ را ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي‬

‫‪ ‬ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎري‬

‫• ﺑﯿﻤﺎري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻬﻢ ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﻣﻄﺮح ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﺑﯿﻤﺎري ﻣﺸﮑﻼت زﯾﺎدي در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺠﺎد ﮐﺮده و ﻃﯿﻒ‬
‫وﺳﯿﻌﯽ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪83‬‬
 ‫• دوره ﮐﻤﻮن ﯾﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﯿﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﺻﺖ اﻧﺠﺎم آزﻣﻮن ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫• ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮐﺎﻓﯽ از ﺳﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﯿﻤﺎري؛ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﯾﺎ ﻫﻨﻮز ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮐﺎﻓﯽ از ﺳﯿﺮ ﺑﯿﻤﺎري‬
‫ﻧﺪارﯾﻢ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫• وﺟﻮد آزﻣﻮن ﺗﺸﺨﯿﺼﯽ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺑﯿﻤﺎري؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي آن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫• وﺟﻮد درﻣﺎن ﻣﺆﺛﺮ؛ در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ زودرس ﺑﯿﻤﺎري ﻓﺎﻗﺪ اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫• وﺟﻮد ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﺸﺨﺺ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺑﯿﻤﺎران؛ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺮوﺗﮑﻞﻫﺎي ﻣﻌﯿﻦ و ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺮاي ﺑﯿﻤﺎر وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫• وﺟﻮد ﺷﻮاﻫﺪ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ و اﺑﺘﻼ در ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و درﻣﺎن زودرس‬
‫• ﻓﺰوﻧﯽ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﺑﺮ ﺧﻄﺮات و ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺑﯿﻤﺎري‬

‫‪ ‬ﻣﻌﯿﺎر ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آزﻣﻮن ﻫﺎي ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي‬

‫• ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ )ﺗﺴﺖ ‪(HIV‬؛ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ اﻓﺮاد ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آزﻣﻮن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫• ﺳﺎدﮔﯽ )ﮐﻮﻟﻮﻧﻮﺳﮑﻮﭘﯽ(‬
‫• ﺑﯽﺧﻄﺮ ﺑﻮدن‬
‫• ﺳﺮﯾﻊ ﺑﻮدن‬
‫• آﺳﺎن ﺑﻮدن اﺟﺮا؛ ﭘﺮﺳﻨﻞ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪه آزﻣﻮن ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ آﻣﻮزشﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ وﺧﺎص ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ آزﻣﻮن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫• ارزان ﺑﻮدن‬
‫• ﺗﮑﺮار ﭘﺬﯾﺮي‬
‫• ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻮدن‬

‫اﻋﺘﺒﺎر )‪(VALIDITY‬‬

‫اﻋﺘﺒﺎر آزﻣﻮن‪ :‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ در ﺗﻤﯿﯿﺰ ﻣﯿﺎن ﻓﺮدي ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر اﺳﺖ از ﻓﺮدي ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻋﺘﺒﺎر آزﻣﻮن ﻫﺎ ﺑﺮ دو اﺳﺎس ﺳﻨﺠﯿﺪه‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ (1‬ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ )‪ :(SENSEITIVITY‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﯾﮏ آزﻣﻮن در ﺗﺸﺨﯿﺺ درﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎرﻧﺪ‪) .‬ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﺜﺒﺖﻫﺎي‬
‫ﺣﻘﯿﻘﯽ(‬

‫‪ (2‬وﯾﮋﮔﯽ )‪ :(SPECIFICITY‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﯾﮏ آزﻣﻮن ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﯿﺺ درﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪) .‬ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﻨﻔﯽ‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ(‬

‫‪84‬‬
 ‫• ﻣﺜﺒﺖ ﺣﻘﯿﻘﯽ‪ :‬ﺷﺨﺺ واﻗﻌﺎً ﺑﯿﻤﺎر اﺳﺖ و ﺗﺴﺖ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫• ﻣﺜﺒﺖ ﮐﺎذب‪ :‬اﮔﺮﭼﻪ ﺗﺴﺖ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺷﺨﺺ ﺑﯿﻤﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫• ﻣﻨﻔﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ‪ :‬ﺷﺨﺺ ﺑﯿﻤﺎر ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﺴﺖ ﻧﯿﺰ ﻣﻨﻔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫• ﻣﻨﻔﯽ ﮐﺎذب‪ :‬ﺷﺨﺺ ﺑﯿﻤﺎر اﺳﺖ اﮔﺮﭼﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺗﺴﺖ ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺑﺘﺪا ﯾﮏ آزﻣﻮن ﻗﻄﻌﯽ )ﺳﺨﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﺎرﺿﻪ‪ ،‬ﮔﺮان( ﺑﺮاي وﺟﻮد ﯾﺎ ﻋﺪم وﺟﻮد ﺑﯿﻤﺎري در ﺷﺨﺺ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺗﺴﺖ‬
‫دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺴﺖ ﻗﺒﻠﯽ آﺳﺎنﺗﺮ‪ ،‬ارزانﺗﺮ‪ ،‬ﺳﺎدهﺗﺮ‪ ،‬ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮ و ﺑﺎ ﻋﻮارض ﮐﻤﺘﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ و‬
‫وﯾﮋﮔﯽ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل‪ :‬آزﻣﻮن ﮐﻮﻟﻮﻧﻮﺳﮑﻮﭘﯽ )ﭘﺮﻫﺰﯾﻨﻪ‪ ،‬دردآور‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص ﺑﯿﻤﺎر(‪ ،‬ﯾﮏ آزﻣﻮن ﻗﻄﻌﯽ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ وارد روده ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮدهﻫﺎي ﺳﺮﻃﺎﻧﯽ را ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﻧﻤﻮﻧﻪﺑﺮداري ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﯾﮏ آزﻣﻮن‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﯿﺖ ﺗﺴﺖ )‪ (FIT TEST‬ﻧﯿﺰ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده اﺳﺖ و ﺧﻮد ﺑﯿﻤﺎر‪ ،‬از ﺧﻮد ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺪﻓﻮع را ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﭘﺮﺳﻨﻞ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﺑﺮاي آزﻣﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﻧﺘﯿﺠﻪ آن را ﺑﻪ ﭘﺰﺷﮏ ﻣﯽدﻫﺪ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ‬
‫ﺑﺮاي اﻋﺘﺒﺎر ﺳﻨﺠﯽ ﺗﺴﺖ آن را از ﻟﺤﺎظ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ و وﯾﮋﮔﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻮارد ﻣﺜﺒﺖ ﮐﺎذب ﭼﯿﺴﺖ؟ اﮔﺮ ﺑﯿﻤﺎري ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﯾﮏ ﻧﻨﮓ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﺟﺎﯾﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﺧﻮد را ازدﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﭘﯿﮕﯿﺮي و ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻈﺎم ﺳﻼﻣﺖ ﻋﻬﺪهدار ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻮارد ﻣﻨﻔﯽ ﮐﺎذب ﭼﯿﺴﺖ؟ اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﻤﺎري اﯾﻦ اﻓﺮاد ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐﻨﺪ وﺟﻮد دارد ﭼﺮاﮐﻪ از‬
‫ﭘﺮوﺳﻪ درﻣﺎﻧﯽ ﺣﺬف ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺷﯿﻮع ﺑﯿﻤﺎري را در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪85‬‬
‫در ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮي ﺟﻬﺖ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﮐﻤﮑﺎري ﻣﺎدرزادي ﺗﯿﺮوﺋﯿﺪ در ﻧﻮزادان‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺳﺮﻣﯽ ‪ TSH‬اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻮال ﻣﻄﺮح ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫اﮔﺮ ﺗﻌﺪادي ﻧﻮزاد واﻗﻌ ًﺎ دﭼﺎر ﮐﻢ ﮐﺎري ﻣﺎدرزادي ﺗﯿﺮوﺋﯿﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آزﻣﺎﯾﺶ ﻣﺬﮐﻮر ﭼﻘﺪر ﻗﺎدر اﺳﺖ اﯾﻦ ﻧﻮزادان را ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ؟)ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ(‬

‫اﯾﻦ آزﻣﻮن ﭼﻘﺪر ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻧﻮزادان ﺳﺎﻟﻢ را ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﯿﻖ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ؟)وﯾﮋﮔﯽ(‬

‫ارزش اﺧﺒﺎري)‪(PREDICTIVE VALUE‬‬

‫• اﺷﺎره ﺑﻪ ﻗﺪرت ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺗﺴﺖﻫﺎي آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ ﯾﺎ آزﻣﻮنﻫﺎ دارد‪.‬‬

‫ارزش اﺧﺒﺎري ﻣﺜﺒﺖ‪ :‬اﺣﺘﻤﺎل ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻮدن ﻓﺮد زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ آزﻣﻮن ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ارزش اﺧﺒﺎري ﻣﻨﻔﯽ‪ :‬اﺣﺘﻤﺎل ﺑﯿﻤﺎر ﻧﺒﻮدن ﻓﺮد زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ آزﻣﻮن ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪86‬‬
 ‫ﻓﺮدي ‪ 35‬ﺳﺎﻟﻪ ﺟﻬﺖ ﮐﻨﺘﺮل وﺿﻌﯿﺖ ﺳﻼﻣﺘﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﺰﺷﮏ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺰﺷﮏ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻌﺎﯾﻨﺎت ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ و‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﺎي آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ را ﺑﺮاي وي اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﺎﯾﺞ آزﻣﺎﯾﺸﺎت ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓﺮد ‪ HIV‬ﻣﺜﺒﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻮاﺑﻖ اﯾﻦ ﻓﺮد ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮاي ﻣﺜﺒﺖ ﺷﺪن از ﻧﻈﺮ ‪ HIV‬ﺑﺪﺳﺖ ﻧﯿﺎﻣﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل اﯾﻦ ﺳﺌﻮال ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ ﺟﻮاب آزﻣﺎﯾﺶ‪ ،‬ﭼﻘﺪر ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ واﻗﻌﺎً اﯾﻦ ﻓﺮد ‪ HIV‬ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ؟‬

‫ﺑﯿﻤﺎريﯾﺎﺑﯽ و ﻧﻈﺎرت و ﮔﺰارش‬

‫ﺑﯿﻤﺎريﯾﺎﺑﯽ‪ :‬از ﻣﯿﺎن اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﯿﻤﺎري ﺑﻪ ﭘﺰﺷﮏ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژي ﻣﻬﻢ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﻧﯿﺰ ﻣﺪﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺑﯿﻤﺎري‪ :‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﯿﻤﺎريﯾﺎﺑﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري را در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و دو ﻧﻮع دارد‪:‬‬

‫‪ :ACTIVE ‬ﭘﺮﺳﻨﻞ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎري ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺑﯿﻤﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫• ﻣﺰاﯾﺎ‪:‬‬
‫‪ ‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻗﻄﻌﯽ اﺳﺖ و ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰيﻫﺎ را ﺑﺮ اﺳﺎس آن اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬
‫• ﻣﻌﺎﯾﺐ‪:‬‬
‫‪ ‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ زﯾﺎدي ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪.‬‬

‫‪ :PASSIVE ‬اﻓﺮاد ﻣﺸﮑﻮك ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎري ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﺑﯿﻤﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﻨﻞ ﺳﻼﻣﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﭘﺮﺳﻨﻞ ﺑﯿﻤﺎرﻫﺎ را از ﻟﺤﺎظ‬
‫ﺑﯿﻤﺎري ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫• ﻣﺰاﯾﺎ‪:‬‬
‫‪ ‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻤﯽ دارد‪.‬‬
‫• ﻣﻌﺎﯾﺐ‪:‬‬
‫‪ ‬ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺷﻤﺎي واﻗﻌﯽ از ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ و ﺷﯿﻮع ﺑﯿﻤﺎري در ﻣﻨﻄﻘﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻟﺰوﻣﺎً ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺑﯿﻤﺎر ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪87‬‬
 ‫ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﮔﺰارش‬

‫در ﭘﯿﮕﯿﺮيﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺛﺒﺖ و ﮔﺰارش ﺑﯿﻤﺎري ﺑﻪ ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﯾﻦ ﻟﺤﺎظ اﻫﻤﯿﺖ‬
‫دارد ﮐﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺑﯿﻤﺎري ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﻮد و ﻣﺪاﺧﻼت ﺑﻬﺘﺮي اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي زﯾﺮ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺘﻤﺎً ﮔﺰارش ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫• ‪ :Highly communicable‬ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺴﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺎﻻﯾﯽ دارﻧﺪ‪) .‬ﺳﺮﺧﮏ‪ -‬ﺳﺮﺧﺠﻪ(‬
‫• ‪ :High morbidity or mortality rates‬اﺑﻮﻻ‬
‫• ‪ :Strong public interest‬ﮔﺮوه زﯾﺎدي از اﻓﺮاد را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﯾﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي زﯾﺎدي را ﻣﺘﺤﻤﻞ‬
‫ﻧﻈﺎم ﺳﻼﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪) .‬اﺳﺘﺎف ارﺋﻮس ﻣﻘﺎوم ﺑﻪ درﻣﺎن(‬

‫اﻧﻮاع ﮔﺰارش‬

‫• ﮔﺰارش ﻓﻮري‪ :‬ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺴﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ ﺑﺎﻻﯾﯽ دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻠﻔﻨﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫• ﮔﺰارش ﻏﯿﺮ ﻓﻮري‪ :‬ﺷﺪت ﺳﺮاﯾﺖ ﮐﻤﺘﺮي دارﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﯿﻤﺎري دوره ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮي دارد و ﯾﺎ ﺷﺪت ﮐﻤﺘﺮي دارد‪.‬‬

‫پﺎ�ﺎن درس اﭘ�ﺪﻣﯿﻮﻟﻮژی‬

‫‪88‬‬