Dung Sai Lao Ghep Va Do Luong Ky Thuat

TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ CÔNG NGHIỆP HÀ NỘI
KHOA CƠ KHÍ
L£ THÞ HOA
GI¸O TR×NH NéI Bé
Dung sai l¾p ghÐp & ®o lêng kü thuËt

(Lưu hành nội bộ)
Hà Nội năm 2012

Tuyên bố bản quyền
Giáo trình này sử dụng làm tài liệu giảng dạy nội bộ trong
trường cao đẳng nghề Công nghiệp Hà Nội
Trường Cao đẳng nghề Công nghiệp Hà Nội không sử
dụng và không cho phép bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào sử dụng
giáo trình này với mục đích kinh doanh.
Mọi trích dẫn, sử dụng giáo trình này với mục đích khác
hay ở nơi khác đều phải được sự đồng ý bằng văn bản của
trường Cao đẳng nghề Công nghiệp Hà Nội
2
Bµi më ®Çu
1. môc ®Ých cña m«n häc
M«n dung sai vµ ®o lêng kü thuËt lµ m«n kü thuËt c¬ së nh»m cung cÊp nh÷ng
kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ viÖc tÝnh to¸n vµ lùa chän dung sai l¾p ghÐp cho çc yÕu tè h×nh
häc cña s¶n phÈm sao cho võa ®¶m b¶o tÝnh c«ng nghÖ vµ chÊt lîng cao võa phï hîp víi
tiªu chuÈn nhµ níc ViÖt Nam ®· ban hµnh. §ång thêi m«n häc còng trang bÞ cho häc sinh
çch lùa chän vµ sö dông dông cô ®o thÝch hîp ®Ó ®o vµ kiÓm tra çc yÕu tè h×nh häc
cña s¶n phÈm.
2. yªu cÇu cña m«n häc
Häc sinh ph¶i n¾m v÷ng nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ dung sai ®o lêng, çc øng
dông cña h×nh thøc l¾p ghÐp vµ hÖ thèng dung sai l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n theo tiªu
chuÈn ViÖt Nam (TCVN). Sö dông thµnh th¹o çc b¶ng dung sai l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n
theo TCVN khi thiÕt kÕ, chÕ t¹o vµ söa ch÷a s¶n phÈm.
Sö dông thµnh th¹o çc dông cô ®o phæ biÕn trong ngµnh c¬ khÝ.
3. NhiÖm vô, vÞ trÝ m«n häc
NhiÖm vô cña m«n dung sai l¾p ghÐp vµ ®o lêng kü thuËt gióp cho chónh ta khi
thiÕt kÕ, chÕ t¹o vµ söa ch÷a s¶n phÈm ®¹t ®îc yªu cÇu chøc n¨ng lµm viÖc cña chi tiÕt
mét çch hîp lý nhÊt. §©y lµ m«n häc kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi ngêi c«ng nh©n còng nh
kü thuËt viªn v× nã gióp ta qu¶n lý ®îc tiªu chuÈn chÊt kîng s¶n phÈm trong qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt.
4. Tµi liÖu tham kh¶o
M«n dung sai l¾p ghÐp vµ ®o lêng kü thuËt ®îc d¹y trong trêng dùa trªn gi¸o tr×nh
Dung sai l¾p ghÐp vµ ®o lêng kü thuËt ®o do Vô trung häc chuyªn nghiÖp vµ d¹y nghÒ
ph¸t hµnh n¨m 2002. Do vËy häc sinh cã thÓ tham kh¶o gi¸o tr×nh trªn.
5. ph¬ng ph¸p häc tËp
§©y lµ m«n häc kh«ng khã vÒ lý thuyÕt nhng ®Ó häc tèt m«n häc häc sinh cÇn ph¶i
thùc hµnh nhiÒu ®Ó n¾m v÷ng kü n¨ng tÝnh to¸n vµ çch tra çc b¶ng dung sai, çch ®o
thÕ nµo cho ®óng çc th«ng sè h×nh häc cña s¶n phÈm.
3
PhÇn thø nhÊt
Dung sai l¾p ghÐp
Ch¬ng I: Çc kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ dung sai l¾p ghÐp
1.1/ kh¸i niÖm vÒ sai sè chÕ t¹o - sai sè ®o lêng çc chi tiÕt m¸y
1.1.1. Sai sè chÕ t¹o
Lµ sai sè xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh gia c«ng lµm cho çc chi tiÕt trong lo¹t chi tiÕt
®îc chÕ t¹o kh«ng gièng nhau.
Çc nguyªn nh©n g©y ra sai sè chÕ t¹o:
M¸y dïng ®Ó gia c«ng chi tiÕt kh«ng chÝnh x¸c.
Dông cô c¾t kh«ng chÝnh x¸c.
Lùc c¾t: lµm biÕn d¹ng hÖ thèng m¸y- dao - ®å g¸ g©y ra sai sè gia c«ng
ChiÒu s©u c¾t:
Rung ®éng cña m¸y:
NhiÖt ®é:
1.1.2. Sai sè ®o lêng
Sai sè ®o lêng lµ sai lÖch gi÷a kÕt qu¶ ®o vµ trÞ sè ban ®Çu (trÞ sè gèc) cña ®¹i l-
îng ®îc ®o
Sai sè ®o lêng thêng x¶y ra do çc nguyªn nh©n sau:
Sai sè cña ®å ®o chuÈn, mÉu chuÈn
§é kh«ng chÝnh x¸c cña dông cô ®o
Kinh nghiÖm vµ kü n¨ng cña ngêi ®o, ®é nh¹y c¶m cña tay vµ ®é tinh cña m¾t ...
1.2/ Kh¸i niÖm vÒ tÝnh ®æi lÉn trong chÕ t¹o m¸y
1.2.1. B¶n chÊt tÝnh ®æi lÉn
Çc chi tiÕt m¸y cã tÝnh ®æi lÉn ph¶i gièng nhau vÒ h×nh d¸ng, kÝch thíc, vÞ trÝ
çc bÒ mÆt, nh¸m bÒ mÆt vµ c¬, lý, ho¸ tÝnh...hoÆc chØ ®îc kh¸c nhau trong ph¹m vi
cho phÐp. Ph¹m vi cho phÐp ®ã gäi lµ dung sai.
Nh vËy ta thÊy dung sai lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh cña tÝnh ®æi lÉn, do ®ã b¶n chÊt
cña tÝnh ®æi lÉn lµ viÖc tÝnh dung sai vµ quy ®Þnh dung sai cho chi tiÕt.
Trong gi¸o tr×nh dung sai l¾p ghÐp nµy ta chØ nghiªn cøu tÝnh ®æi lÉn cho çc
th«ng sè h×nh häc cña chi tiÕt: kÝch thíc, h×nh d¸ng, vÞ trÝ bÒ mÆt vµ nh¸m bÒ mÆt.
Lo¹t chi tiÕt trong ®ã tÊt c¶ çc chi tiÕt ®æi lÉn ®îc cho nhau th× lo¹t chi tiÕt ®ã cã
tÝnh ®æi lÉn hoµn toµn.
NÕu lo¹t chi tiÕt cã mét sè chi tiÕt kh«ng ®æi lÉn ®îc cho nhau th× lo¹t chi tiÕt ®ã
cã tÝnh ®æi lÉn kh«ng hoµn toµn.
1.2.2. Vai trß cña tÝnh ®æi lÉn ®èi víi s¶n xuÊt vµ sö dông
a. §èi víi s¶n xuÊt.
TÝnh ®æi lÉn chøc n¨ng lµ nguyªn t¾c cña thiÕt kÕ vµ chÕ t¹o.
Trong s¶n xuÊt viÖc chuyªn m«n ho¸ t¹o kh¶ n¨ng ¸p dông çc tiÕn bé khoa häc kü
thuËt, gióp ta hîp lÝ ho¸ trong s¶n xuÊt, n©ng cao ®îc chÊt lîng s¶n phÈm, vµ t¹o ®îc
®iÒu kiÖn n©ng cao n¨ng xuÊt lao déng dÉn ®Õn h¹ ®îc gi¸ thµnh s¶n phÈm.
ViÖc hîp t¸c ho¸ trong s¶n xuÊt gióp chóng ta tiÕp cËn ®îc nÒn s¶n xuÊt tiªn tiÕn,
thóc ®Èy s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn.
b. §èi víi sö dông.
4
Nh vËy gi¶m thêi gian ngõng m¸y ®Ó söa ch÷a, sö dông m¸y ®îc triÖt ®Ó h¬n.
1.3/ Quy ®Þnh dung sai vµ tiªu chuÈn ho¸
Quy ®Þnh dung sai trªn c¬ së tÝnh ®æi lÉn chøc n¨ng lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho
viÖc thèng nhÊt ho¸ vµ tiªu chuÈn ho¸ trong ph¹m vi quèc gia vµ quèc tÕ. Khi nÒn c«ng
nghiÖp cµng ph¸t triÓn th× s¶n phÈm cµng ®a d¹ng vµ phong phó, kh«ng chØ chñng lo¹i,
mÉu m· mµ c¶ kÝch cì n÷a. Trong ®iÒu kiÖn nh vËy ®ßi hái cã sù thèng nhÊt ho¸ vÒ
mÆt qu¶n lý nhµ níc, mÆt kh¸c ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ th× ph¶i quy çch ho¸ vµ
tiªu chuÈn ho¸ çc s¶n phÈm.
§Ó ®¸p øng yªu cÇu trªn nhµ níc ViÖt Nam ®· ban hµnh hµng lo¹t çc tiªu chuÈn kü
thuËt trong ®ã cã tiªu chuÈn vÒ dung sai l¾p ghÐp. Çc tiªu chuÈn cña nhµ níc ViÖt Nam
(TCVN) ®îc x©y dùng dùa trªn c¬ së cña tiªu chuÈn Quèc TÕ ISO.
1.4/ Kh¸i niÖm vÒ kÝch thíc, sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai.
1.4.1. KÝch thíc.
KÝch thíc lµ gi¸ trÞ b»ng sè cña ®¹i lîng ®o chiÒu dµi theo ®¬n vÞ ®o ®îc lùa chän.
Trong chÕ t¹o m¸y ®¬n vÞ ®o thêng dïng lµ mm.
1m = 1000mm ; 1mm = 1000m.
a/ KÝch thíc danh nghÜa.
Lµ kÝch thíc ®îc x¸c ®Þnh b»ng tÝnh to¸n dùa trªn c¬ së chøc n¨ng cña chi tiÕt, sau
®ã qui trßn (vÒ phÝa lín h¬n) theo çc gi¸ trÞ cña d·y kÝch thíc th¼ng danh nghÜa tiªu
chuÈn.
a) Trôc b) Lç
H×nh 1.1
KÝch thíc danh nghÜa cña chi tiÕt trôc ®îc kÝ hiÖu lµ dN (h×nh 1.1a)
KÝch thíc danh nghÜa cña chi tiÕt lç ®îc kÝ hiÖu lµ DN (h×nh 1.1b)
KÝch thíc danh nghÜa®îc ghi trªn b¶n vÏ dïng lµm gèc ®Ó tÝnh çc sai lÖch kÝch
thíc.
b/ KÝch thíc thùc.
Lµ kÝch thíc nhËn ®îc tõ kÕt qu¶ ®o trªn chi tiÕt gia c«ng víi sai sè cho phÐp.
KÝch thíc thùc ®îc ký hiÖu lµ dt ®èi víi trôc vµ Dt ®èi víi lç.
c/ KÝch thíc giíi h¹n.
§Ó x¸c ®Þnh ph¹m vi cho phÐp cña sai sè chÕ t¹o kÝch thíc, ngêi ta quy ®Þnh hai
kÝch thíc giíi h¹n :
KÝch thíc giíi h¹n lín nhÊt lµ kÝch thíc lín nhÊt cho phÐp khi chÕ
t¹o chi tiÕt, ký hiÖu ®èi víi trôc dmax vµ ®èi víi lç Dmax
KÝch thíc giíi h¹n nhá nhÊt lµ kÝch thíc nhá nhÊt cho phÐp khi chÕ
t¹o chi tiÕt, ký hiÖu ®èi víi trôc dmin vµ ®èi víi lç Dmin
VËy ®iÒu kiÖn ®Ó kÝch thíc cña chi tiÕt sau khi chÕ t¹o ®¹t yªu cÇu lµ :
dmin  dt  dmax
5
Dmin  Dt  Dmax
1.4.2. Sai lÖch giíi h¹n.
Lµ hiÖu ®¹i sè gi÷a çc kÝch thíc giíi h¹n vµ kÝch thíc danh nghÜa.
a/ Sai lÖch giíi h¹n lín nhÊt ( Sai lÖch giíi h¹n trªn )
Lµ hiÖu ®¹i sè gi÷a kÝch thíc giíi h¹n lín nhÊt vµ kÝch thíc danh nghÜa, sai lÖch
giíi h¹n trªn ®îc ký hiÖu lµ es, ES .
Víi trôc:
es = dmax – dN
Víi lç:
ES = Dmax – DN
H×nh 1.2
S¬ ®å biÓu diÔn kÝch thíc giíi h¹n vµ sai lÖch giíi h¹n
b/ Sai lÖch giíi h¹n nhá nhÊt ( Sai lÖch giíi h¹n díi )
Lµ hiÖu ®¹i sè gi÷a kÝch thíc giíi h¹n nhá nhÊt vµ kÝch thíc danh nghÜa, sai lÖch
giíi h¹n nhá nhÊt ®îc ký hiÖu lµ ei, EI .
Víi trôc:
ei = dmin – dN
Víi lç:
EI = Dmin – DN
Sai lÖch giíi h¹n cã thÓ cã gi¸ trÞ d¬ng “+”, ©m “-”. hoÆc b»ng “0”.
ES
 Sai lÖch giíi h¹n ®îc ghi bªn c¹nh kÝch thíc danh nghÜa víi cì ch÷ nhá h¬n: D N EI ,
d N ei . VÝ dô: 50 00,,020
es
041
1.4.3. Dung sai kÝch thíc.

Lµ ph¹m vi cho phÐp cña sai sè kÝch thíc.
Dung sai ®îc kÝ hiÖu lµ T (Tolerance)
Dung sai kÝch thíc trôc:
Td = dmax - dmin
hoÆc Td = es – ei
Dung sai kÝch thíc lç:
TD = Dmax - Dmin
hoÆc TD = ES – EI
Dung sai lu«n lu«n cã gi¸ trÞ d¬ng.TrÞ sè dung sai cµng nhá th× ®é chÝnh x¸c kÝch
thíc cµng cao. TrÞ sè dung sai cµng lín th× ®é chÝnh x¸c kÝch thíc cµng thÊp
VÝ dô: BiÕt kÝch thíc cña chi tiÕt lç lµ: 50 0, 041 mm
0 , 020
6
TÝnh çc kÝch thíc giíi h¹n vµ dung sai.
KÝch thíc thùc cña lç sau khi gia c«ng ®o ®îc lµ: Dt = 49,950 mm, hái chi tiÕt lç
®· gia c«ng cã ®¹t yªu cÇu kh«ng ?
Gi¶i:
KÝch thíc giíi h¹n lín nhÊt cña lç:
Dmax = DN + ES = 50 + 0,020 = 50,020 mm
KÝch thíc giíi h¹n nhá nhÊt cña lç:
Dmin = DN + EI = 50 - 0,041 = 49,959 mm
Dung sai cña lç:
TD = ES - EI = 0,020 - (- 0,041) = 0,061 mm
Chi tiÕt lç ®¹t yªu cÇu khi kÝch thíc thùc cña nã tháa m·n:
Dmin  Dt  Dmax
Ta thÊy: Dmin = 49,959 > Dt = 49,950
VËy chi tiÕt lç ®· gia c«ng kh«ng ®¹t yªu cÇu.
 Khi gia c«ng th× ngêi thî ph¶i nhÈm tÝnh çc kÝch thíc giíi h¹n råi ®èi chiÕu víi
kÝch thíc ®o ®îc (kÝch thíc thùc) cña chi tiÕt gia c«ng vµ ®¸nh gi¸ chi tiÕt ®¹t yªu cÇu
hay kh«ng ®¹t yªu cÇu vÒ kÝch thíc.
1.5/ L¾p ghÐp vµ çc lo¹i l¾p ghÐp.
1.5.1. Kh¸i niÖm vÒ l¾p ghÐp.
Hai hay mét sè chi tiÕt phèi hîp víi nhau mét çch cè ®Þnh (®ai èc vÆn chÆt vµo bu
l«ng) hoÆc di ®éng (pÝt t«ng trong xy lanh) th× t¹o thµnh mèi ghÐp.
H×nh 1.3: 1- Lç H×nh 1.4: 1- R·nh trît

2- Trôc 2- Con trît
KÝch thíc l¾p ghÐp lµ kÝch thíc mµ dùa vµo nã çc chi tiÕt l¾p ghÐp víi nhau.
Trong mét mèi ghÐp, kÝch thíc danh nghÜa cña lç (DN) b»ng kÝch thíc danh nghÜa cña
trôc (dN) vµ gäi chung lµ kÝch thíc danh nghÜa cña mèi ghÐp:
DN = dN
BÒ mÆt l¾p ghÐp lµ bÒ mÆt mµ dùa vµo nã çc chi tiÕt l¾p ghÐp víi nhau.Trong
®ã bÒ mÆt l¾p ghÐp cña lç gäi lµ bÒ mÆt bao, bÒ mÆt l¾p ghÐp cña trôc lµ bÒ mÆt
bÞ bao.
Tïy theo h×nh d¹ng bÒ mÆt l¾p ghÐp, trong chÕ t¹o c¬ khÝ ph©n lo¹i nh sau:
+ L¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n: bÒ mÆt l¾p ghÐp cã d¹ng lµ bÒ mÆt trô tr¬n hoÆc
mÆt ph¼ng.
+ L¾p ghÐp c«n tr¬n: bÒ mÆt l¾p ghÐp lµ mÆt nãn côt.
+ L¾p ghÐp ren: bÒ mÆt l¾p ghÐp lµ mÆt xo¾n èc cã d¹ng profin tam gi¸c, h×nh
thang ...
7
+ L¾p ghÐp truyÒn ®éng b¸nh r¨ng: bÒ mÆt l¾p ghÐp lµ bÒ mÆt tiÕp xóc mét
çch chu kú cña çc r¨ng b¸nh r¨ng.
§Æc tÝnh cña l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n ®îc x¸c ®Þnh bëi hiÖu sè kÝch thíc bÒ mÆt
bao vµ kÝch thíc bÒ mÆt bÞ bao:
NÕu Dt – dt cã gi¸ trÞ d¬ng th× l¾p ghÐp cã ®é hë
NÕu Dt – dt cã gi¸ trÞ ©m th× l¾p ghÐp cã ®é d«i
Dùa vµo ®Æc tÝnh trªn l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n ®îc chia lµm 3 nhãm.
1.5.2. Ph©n lo¹i l¾p ghÐp
a/ Nhãm l¾p láng.
Trong nhãm l¾p ghÐp nµy kÝch thíc l¾p ghÐp cña lç lu«n lu«n lín h¬n kÝch thíc
l¾p ghÐp cña trôc.
H×nh 1.5 - Nhãm l¾p ghÐp láng

§Æc ®iÓm cña nhãm l¾p láng lµ lu«n lu«n cã ®é hë vµ ®é hë ®îc ký hiÖu lµ S vµ
S = Dt - dt
- øng víi çc kÝch thíc giíi h¹n ta cã ®é hë giíi h¹n.
Smax = Dmax - dmin
Smax = ES – ei
Smin = Dmin - dmax
Smin = EI – es
- §é hë trung b×nh:
S max  S min
S tb 
2
- Dung sai cña ®é hë (dung sai l¾p ghÐp láng):
Ts = Smax - Smin
Ts = (Dmax- dmin) - (Dmin - dmax)
Ts = (Dmax- Dmin) - (®max - dmin)
Ts = TD + T d
Nh vËy dung sai mèi ghÐp b»ng tæng dung sai cña kÝch thíc lç vµ kÝch thíc trôc.
Ph¹m vi sö dông: l¾p ghÐp láng thêng ®îc sö dông ®èi víi mèi ghÐp mµ hai chi tiÕt
l¾p ghÐp cã sù chuyÓn ®éng t¬ng ®èi víi nhau vµ tïy theo chøc n¨ng cña mèi ghÐp mµ
ta chän kiÓu l¾p cã ®é hë nhá, trung b×nh hay lín.
b/ Nhãm l¾p chÆt.
Trong nhãm l¾p ghÐp nµy kÝch thíc l¾p ghÐp cña trôc lu«n lín h¬n kÝch thíc l¾p
ghÐp cña lç.
8
H×nh 1.6 – Nhãm l¾p ghÐp chÆt
§Æc ®iÓm cña nhãm l¾p chÆt lµ lu«n lu«n cã ®é d«i, ®é d«i ®îc kÝ hiÖu lµ N vµ
N = dt - Dt
- øng víi çc kÝch thíc giíi h¹n ta cã ®é d«i giíi h¹n.
Nmax = dmax- Dmin
Nmax = es -EI
Nmin = dmin- Dmax
Nmin = ei -ES
- §é d«i trung b×nh
N max  N min
N tb 
2
- Dung sai cña ®é d«i (dung sai cña l¾p ghÐp chÆt)
TN = Nmax - Nmin
TN = TD + Td
Ph¹m vi sö dông: l¾p ghÐp chÆt ®îc sö dông ®èi víi çc mèi ghÐp cè ®Þnh kh«ng
th¸o hoÆc chØ th¸o khi söa ch÷a lín. §é d«i cña l¾p ghÐp ®ñ ®¶m b¶o truyÒn m«men
xo¾n nhng tuú theo trÞ sè cña lùc truyÒn mµ ta chän l¾p ghÐp cã ®é d«i nhá, trung b×nh
hay lín.
c/ Nhãm l¾p ghÐp trung gian.
Trong nhãm l¾p ghÐp nµy kÝch thíc thùc cña trôc cã thÓ lín h¬n hoÆc nhá h¬n
kÝch thíc cña lç. Cã nghÜa lµ l¾p ghÐp cã thÓ cã ®é d«i hoÆc cã ®é hë. TrÞ sè ®é d«i
hoÆc ®é hë ë ®©y ®Òu nhá.
Trong nhãm l¾p trung gian chØ tÝnh:
Smax = Dmax - dmin
Nmax = Dmax - dmin
§é hë trung b×nh hoÆc ®é d«i trung b×nh ®îc tÝnh nh sau:
- NÕu Smax > Nmax
S max  N max
S tb 
2
- NÕu Nmax > Smax
N max  S max
N tb 
2
9
H×nh 1.7 - Nhãm l¾p ghÐp trung gian.
+ Dung sai cña l¾p ghÐp ®îc tÝnh:
TN,S = Nmax + Smax
TN,S = TD + Td
Ph¹m vi sö dông: l¾p ghÐp trung gian thêng ®îc sö dông ®èi víi çc mèi ghÐp cè
®Þnh nhng thêng xuyªn ph¶i th¸o l¾p trong qu¸ tr×nh sö dông vµ nh÷ng mèi ghÐp yªu
cÇu ®é ®ång t©m cao gi÷a çc chi tiÕt l¾p ghÐp. Cã thÓ dïng l¾p ghÐp trung gian ®Ó
truyÒn lùc nhng víi ®iÒu kiÖn ph¶i cã thªm chi tiÕt phô (then, chèt, vÝt ...)
1.6/ BiÓu diÔn b»ng s¬ ®å sù ph©n bè miÒn dung sai l¾p ghÐp
S¬ ®å l¾p ghÐp lµ h×nh biÓu diÔn vÞ trÝ t¬ng quan gi÷a miÒn dung sai cña lç vµ
miÒn dung sai cña trôc trong mèi ghÐp.
1.6.1. Çch vÏ s¬ ®å l¾p ghÐp.
KÎ mét ®êng n»m ngang biÓu diÔn vÞ trÝ cña ®êng kÝch thíc danh nghÜa. T¹i vÞ trÝ
®ã sai lÖch cña kÝch thíc b»ng 0, nªn cßn gäi lµ ®êng kh«ng.
Trôc tung biÓu diÔn gi¸ trÞ cña sai lÖch kÝch thíc theo ®¬n vÞ m.
Gi¸ trÞ sai lÖch d¬ng ®Æt trªn ®êng “kh«ng”
Gi¸ trÞ sai lÖch ©m ®Æt díi ®êng “kh«ng”
MiÒn dung sai cña kÝch thíc ®îc biÓu thÞ b»ng h×nh ch÷ nhËt cã g¹ch chÐo ®îc giíi h¹n
bëi hai sai lÖch giíi h¹n.
VÝ dô: S¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai cña l¾p ghÐp cã d = D = 40mm. Sai lÖch giíi h¹n
cña kÝch thíc lç lµ: ES = +25m ; EI = 0. Sai lÖch giíi h¹n cña kÝch thíc trôc lµ: es = -
25m ; ei = -50 m ®îc biÓu diÔn nh h×nh vÏ 1.8.
H×nh 1.8 - S¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai.

1.6.2. T¸c dông cña s¬ ®å l¾p ghÐp
Qua s¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai ta x¸c ®Þnh ®îc:
- Gi¸ trÞ cña kÝch thíc danh nghÜa cña mèi ghÐp (DN , dN )
10
- BiÕt ®îc gi¸ trÞ cña sai lÖch giíi h¹n( ES , EI, es, ei )
- BiÕt ®îc vÞ trÝ vµ gi¸ trÞ cña kÝch thíc giíi h¹n (Dmax, Dmin, dmax, dmin)
- TrÞ sè dung sai cña kÝch thíc lç, trôc ( TD ,Td ) vµ cña mèi ghÐp
- DÔ dµng nhËn biÕt ®îc ®Æc tÝnh l¾p ghÐp :
 L¾p láng nÕu miÒn dung sai lç n»m trªn miÒn dung sai trôc
 L¾p chÆt nÕu miÒn dung sai trôc n»m trªn miÒn dung sai lç
 L¾p trung gian nÕu miÒn dung sai lç vµ trôc n»m xen kÏ nhau
- BiÕt ®îc trÞ sè ®é hë, ®é d«i giíi h¹n.
VÝ dô : Cho l¾p ghÐp cã s¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai nh h×nh vÏ 1.9.
H×nh 1.9
Qua s¬ ®å trªn ta x¸c ®Þnh ®îc:
KÝch thíc danh nghÜa cña mèi ghÐp DN = dN = 45 mm
Sai lÖch giíi h¹n ES = 25m ; EI = 0
es = 50m ; ei = 34m.
KÝch thíc giíi h¹n Dmax = 45,025 mm ; Dmin = 45 mm
dmax = 45,05 mm ; dmin = 45,034 mm
Dung sai kÝch thíc lç TD = 0,025 mm
trôc Td = 0,016 mm
Dung sai cña mèi ghÐp T = 0,025 + 0,016 = 0,041 mm
Mèi ghÐp lµ l¾p chÆt v× miÒn dung sai trôc n»m trªn miÒn dung sai lç
§é d«i giíi h¹n Nmax = 0,05 mm
Nmin = 0,009 mm
Bµi tËp:
Cho l¾p ghÐp trong ®ã kÝch thíc danh nghÜa 82mm. Sai lÖch giíi h¹n cña lç ES =
35m , EI = 0.Sai lÖch giíi h¹n cña trôc es = 45m , ei = 23 m.
Yªu cÇu:
VÏ s¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai vµ tÝnh: kÝch thíc, dung sai, ®é hë, ®é d«i giíi
h¹n.
- TÝnh kÝch thíc giíi h¹n
Dmax = D + ES
= 82mm + 0,035 = 82,035mm
Dmin = D + EI
= 82mm + 0= 82mm
11
dmax = d+ es
= 82mm + 0,045 = 82,045mm
dmÞn = d+ ei
= 82mm + 0,023 = 82,023mm
H×nh 1.10
- TÝnh dung sai
TD = ES – EI
= 35m – 0 = 35m
Td = es – ei
= 45m - 23m = 22m
TN,S = TD + Td
= 35m + 22m = 57m
- TÝnh ®é hë , d«i giíi h¹n
Smax = Dmax - dmin = 82,035mm – 82,023 mm = 0,012 mm
Nmax = dmax - Dmin = 82,045mm – 82,000 mm = 0,045 mm
12
C©u Hái «n tËp
1. ThÕ nµo lµ tÝnh ®æi lÉn? ý nghÜa cña nã ®èi víi s¶n xuÊt vµ sö dông.
2. Ph©n biÖt çc kÝch thíc danh nghÜa, thùc vµ giíi h¹n. §iÒu kiÖn ®Ó chi tiÕt ®¹t yªu
cÇu kÝch thíc lµ g×?
3. ThÕ nµo lµ sai lÖch giíi h¹n, çch ký hiÖu vµ c«ng thøc tÝnh.
4. Cã mÊy nhãm l¾p ghÐp, ®Æc ®iÓm cña tõng nhãm.
5. Tr×nh bµy çch biÓu diÔn s¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai cña l¾p ghÐp.
Bµi tËp
1. TÝnh kÝch thíc giíi h¹n vµ dung sai kÝch thíc chi tiÕt tr ong çc trêng hîp:
a.  82 00, 074 b. 120  0,079 c. 102 0, 207 ,
0 ,101 0 ,120
chi tiÕt sau khi gia c«ng cã kÝch thíc thùc 101,85 cã ®¹t yªu cÇu kh«ng, sao?
2. BiÓu diÔn s¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai cña çc l¾p ghÐp cho trong b¶ng sau:
Thø tù KÝch thíc trôc KÝch thíc lç
1  46
0 , 025
 46 00,,009
025
2  0 , 030
58  58 0 , 072
 0 , 053
3 1200 , 0175
120  0 , 022
3. Cho l¾p ghÐp trong ®ã kÝch thíc lç lµ  56 , tÝnh sai lÖch giíi h¹n cña trôc
0 , 030
trong çc trêng hîp sau:

a. §é hë giíi h¹n cña l¾p ghÐp lµ: Smax = 136 m, Smin = 60m.
b. §é d«i giíi h¹n cña l¾p ghÐp lµ: Nmax = 51 m, Nmin = 2m.
c. §é hë vµ ®é d«i giíi h¹n cña l¾p ghÐp lµ: Smax = 39,5 m, Nmin = 9,5m.
13
Ch¬ng 2: HÖ thèng dung sai l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n
2.1/ Kh¸i niÖm vÒ hÖ thèng dung sai l¾p ghÐp.
HÖ thèng dung sai l¾p ghÐp lµ tËp hîp çc qui ®Þnh vÒ dung sai vµ l¾p ghÐp ®îc
thµnh lËp theo qui luËt vµ ®a thµnh tiªu chuÈn thèng nhÊt.
HÖ thèng dung sai l¾p ghÐp kh¾c phôc ®îc sù lùa chän tuú tiÖn, t¹o kh¶ n¨ng tiªu
chuÈn ho¸ dông cô c¾t vµ calip ®o.
2.2/ néi dung HÖ thèng dung sai l¾p ghÐp
2.2.1. Quy ®Þnh dung sai
Trªn c¬ së cho phÐp sai sè vÒ kÝch thíc ngêi ta ®· nghiªn cøu vµ thèng kª thùc
nghiÖm gi÷a gia c«ng c¬ víi sai sè vÒ kÝch thíc vµ ®a ra ®îc c«ng thøc thùc nghiÖm
tÝnh dung sai nh sau:
T = a.i
a - hÖ sè phô thuéc vµo møc ®é chÝnh x¸c cña kÝch thíc. KÝch thíc cµng chÝnh x¸c
th× a cµng nhá, trÞ sè dung sai cµng bÐ vµ ngîc l¹i a cµng lín, trÞ sè dung sai cµng lín,
kÝch thíc cµng kÐm chÝnh x¸c.
i - lµ ®¬n vÞ dung sai, ®îc x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm vµ phô thuéc vµo ph¹m vi
kÝch thíc.
§èi víi çc kÝch thíc tõ 1500mm th×:
i  0,0453 D  0,001D
D D1 .D2
Trong ®ã D1, D2 lµ kÝch thíc biªn cña kho¶ng.
Sù ph©n kho¶ng kÝch thíc danh nghÜa ph¶i tu©n theo nguyªn t¾c ®¶m b¶o sai kh¸c
gi÷a gi¸ trÞ dung sai tÝnh theo kÝch thíc biªn cña kho¶ng so víi gi¸ trÞ dung sai tÝnh theo
kÝch thíc trung b×nh cña kho¶ng ®ã kh«ng qu¸ 5  8. theo nguyªn t¾c ®ã th× çc kÝch
thíc tõ 1  500mm cã thÓ ph©n thµnh 13  25 kho¶ng tuú theo ®Æc tÝnh cña tõng lo¹i
l¾p ghÐp (b¶ng 2.1).
Tiªu chuÈn ViÖt Nam quy ®Þnh cã 20 cÊp chÝnh x¸c (cÊp dung sai tiªu chuÈn) vµ
®îc kÝ hiÖu IT01, IT0, IT1,..., IT18. Çc cÊp chÝnh x¸c tõ IT1IT18 ®îc sö dông phæ
biÕn hiÖn nay.
CÊp chÝnh x¸c tõ IT1  IT4 ®îc sö dông ®èi víi çc kÝch thíc yªu cÇu ®é chÝnh x¸c
rÊt cao (chÕ t¹o dông cô ®o, c¨n mÉu)
CÊp chÝnh x¸c IT5, IT6 ®îc sö dông trong lÜnh vùc c¬ khÝ chÝnh x¸c
CÊp chÝnh x¸c IT7, IT8 ®îc sö dông trong lÜnh vùc c¬ khÝ th«ng dông
CÊp chÝnh x¸c tõ IT9  IT11 thêng sö dông trong lÜnh vùc c¬ khÝ lín (chi tiÕt cã
kÝch thíc lín)
CÊp chÝnh x¸c tõ IT12  IT16 thêng sö dông ®èi víi nh÷ng kÝch thíc chi tiÕt yªu
cÇu gia c«ng th«.
TrÞ sè dung sai tiªu chuÈn cho çc cÊp chÝnh x¸c kh¸c nhau vµ kÝch thíc danh
nghÜa kh¸c nhau ®îc cho trong b¶ng 2.2.
B¶ng 2.1. Kho¶ng kÝch thíc danh nghÜa
KÝch thíc danh nghÜa ®Õn 500 mm
Kho¶ng chÝnh Kho¶ng trung gian
Trªn §Õn vµ bao gåm Trªn §Õn vµ bao gåm
14
- 3
3 6
6 10
10 14
10 18 18
14
18 24
18 30
24 30
30 40
30 50
40 50
50 65
50 80
65 80
80 100
80 120
100 120
120 140
120 180 140 160
160 180
180 200
180 250 200 225
225 250
250 280
250 315
280 315
315 355
315 400
355 400
400 450
400 500
450 500
15
B¶ng 2.2. TrÞ sè dung sai tiªu chuÈn
KÝch thíc danh CÊp dung sai tiªu chuÈn
nghÜa (mm) IT5 IT6 IT7 IT8 IT9 IT10 IT11 IT12 IT13 IT14 IT15 IT16 IT17 IT18
§Õn Dung sai
vµ m mm
Trªn
baogå
m
- 3 4 6 10 14 25 40 60 0,1 0,14 0,25 0,4 0,6 1 1,4
3 6 5 8 12 18 30 48 75 0,12 0,18 0,3 0,48 0,75 1,2 1,8
6 10 6 9 15 22 36 58 90 0,12 0,22 0,36 0,58 0,9 1,5 2,2
10 18 8 11 18 27 43 70 110 0,18 0,27 0,43 0,7 1,1 1,8 2,7
18 30 9 13 21 33 52 84 130 0,21 0,33 0,52 0,84 1,3 2,1 3,3
30 50 11 16 25 39 62 100 160 0,25 0,39 0,62 1 1,6 2,5 3,9
50 80 13 19 30 46 74 120 190 0,3 0,46 0,74 1,2 1,9 3 4,6
80 120 15 22 35 54 87 140 220 0,35 0,54 0,87 1,4 2,2 3,5 5,4
120 180 18 25 40 63 100 160 250 0,4 0,63 1 1,6 2,5 4 6,3
180 250 20 29 46 72 115 185 290 0,46 0,72 1,15 1,85 2,9 4,6 7,2
250 315 23 32 52 81 130 210 320 0,52 0,81 1,3 2,1 3,2 5,2 8,1
315 400 25 36 57 89 140 230 360 0,57 0,89 1,4 2,3 3,6 5,7 8,9
400 500 27 40 63 97 155 250 400 0,63 0,97 1,55 2,5 4 6,3 9,7
16
2.2.2. Quy ®Þnh l¾p ghÐp
Kh¸i niÖm sai lÖch c¬ b¶n
Sai lÖch c¬ b¶n lµ mét trong hai sai lÖch trªn hoÆc díi gÇn víi ®êng kh«ng dïng ®Ó
x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña miÒn dung sai so víi ®êng kh«ng.
H×nh 2.2
Theo TCVN 2244-99 cã 28 sai lÖch c¬ b¶n ®èi víi lç vµ 28 sai lÖch c¬ b¶n ®èi víi
trôc. Sai lÖch c¬ b¶n ®îc kÝ hiÖu b»ng 1 hoÆc 2 ch÷ çi la tinh:
Ch÷ in hoa víi lç: A, B, C, CD, ..., ZA, ZB, ZC
Ch÷ thêng víi trôc: a, b, c, cd, ..., za, zb, zc
VÞ trÝ miÒn dung sai t¬ng øng víi çc ch÷ cña sai lÖch c¬ b¶n nh h×nh 2.3
H×nh 2.3
Sù phèi hîp gi÷a kÝch thíc danh nghÜa, sai lÖch c¬ b¶n vµ cÊp chÝnh x¸c t¹o nªn
miÒn dung sai. VËy ký hiÖu miÒn dung sai bao gåm 3 thµnh phÇn trªn, vÝ dô: 30H7.
HÖ thèng l¾p ghÐp
TCVN quy ®Þnh çc kiÓu l¾p ®îc thùc hiÖn theo 1 trong 2 quy luËt sau:
a. Quy luËt cña hÖ thèng lç c¬ b¶n
H×nh 2.4
Lµ hÖ thèng çc kiÓu l¾p mµ vÞ trÝ miÒn dung sai cña lç lµ cè ®Þnh lu«n lu«n ë
trªn vµ s¸t víi ®êng "kh«ng", muèn cã çc kiÓu l¾p kh¸c nhau th× thay ®æi vÞ trÝ miÒn
dung sai cña trôc so víi ®êng "kh«ng'' (h×nh 2.4).
17
MiÒn dung sai cña lç c¬ b¶n kÝ hiÖu lµ H vµ cã ®Æc tÝnh EI = 0; ES = TD.
b. Quy luËt cña hÖ thèng trôc c¬ b¶n
Lµ hÖ thèng çc kiÓu l¾p mµ vÞ trÝ miÒn dung sai cña trôc lµ cè ®Þnh lu«n ë díi
vµ s¸t víi ®êng "kh«ng", muèn cã çc kiÓu l¾p kh¸c nhau th× thay ®æi vÞ trÝ miÒn dung
sai cña lç so víi ®êng "kh«ng'' (h×nh 2.5)
H×nh 2.5
MiÒn dung sai cña trôc c¬ b¶n kÝ hiÖu lµ h vµ cã ®Æc tÝnh es = 0; ei = -Td
 Lùa chän hÖ thèng l¾p ghÐp: ®Ó chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn khi thiÕt kÕ, ngoµi
®Æc tÝnh yªu cÇu cña l¾p ghÐp ngêi thiÕt kÕ cßn ph¶i dùa vµo tÝnh kinh tÕ kü thuËt
vµ tÝnh c«ng nghÖ kÕt cÊu ®Ó quyÕt ®Þnh chän kiÓu l¾p trong hÖ thèng lç hay trôc
c¬ b¶n.
2.3/ KÝ hiÖu sai lÖch vµ l¾p ghÐp trªn b¶n vÏ.
2.3.1. §èi víi b¶n vÏ chi tiÕt.
Tiªu chuÈn qui ®Þnh cã 3 çch ghi ký hiÖu sai lÖch cña kÝch thíc trªn b¶n vÏ chi
tiÕt.
a/ Ghi theo ký hiÖu qui íc cña miÒn dung sai.
VÝ dô: Lç 40 H7 hoÆc trôc 40f7
Cã nghÜa: - DN = 18 mm - dN = 40 mm
- H7 lµ miÒn dung sai cña lç - f7 lµ miÒn dung sai cña trôc
Trong ®ã H  sai lÖch c¬ b¶n f  sai lÖch c¬ b¶n
7  cÊp chÝnh x¸c 7  cÊp chÝnh x¸c
b/ Ghi theo trÞ sè sai lÖch giíi h¹n.
VÝ dô: Trôc  40 0, 050
0 , 025
Cã nghÜa lµ: dN = 40 mm
es = - 0,025 mm ; ei = - 0,050 mm
Lç  40
0 , 025
Cã nghÜa lµ: DN = 40 mm
ES = + 0,025 mm ; EI = 0
c/ Çch ghi kÕt hîp hai çch ghi ë trªn
SLGH ®îc ghi ë trong ngoÆc ®¬n bªn ph¶i
  0,025 
VÝ dô: Trôc 40 f7   0,050 
 
Cã nghÜa: dN = 40 mm
es = - 0,025 mm ; ei = - 0,050 mm
18
H×nh 2.6 - Ghi sai lÖch giíi h¹n trªn b¶n vÏ chi tiÕt
2.3.2. §èi víi b¶n vÏ l¾p.
Ghi kÝch thíc l¾p ghÐp vµ sai lÖch giíi h¹n cho b¶n vÏ l¾p còng cã 3 çch t¬ng tù
nh ®èi víi b¶n vÏ chi tiÕt.
a/ Ghi theo kÝ hiÖu miÒn dung sai
KT danh nghÜa MiÒn ds lç
H 7 MiÒn ds trôc
VÝ dô: 60 e8
KÝch thíc danh nghÜa DN = dN = 60 mm
MiÒn dung sai cña lç: H7 víi H lµ SLCB
7 lµ cÊp CX
MiÒn dung sai cña trôc: e8 víi e lµ SLCB
8 lµ cÊp CX
b/ Ghi theo gi¸ trÞ sai lÖch giíi h¹n
 
 
VÝ dô: 60
  0,030 
  0,060 
 
  0,106 
 
KÝch thíc danh nghÜa DN = dN = 60 mm

Sai lÖch giíi h¹n cña lç ES = 0,030 mmm , EI = 0
Sai lÖch giíi h¹n cña trôc es = - 0,060 mm; ei = - 0,106
c/ Çch ghi kÕt hîp 2 çch trªn.
H7
VÝ dô: 60 e8
 
 
  0,030 
  0,060 
 
  0,106 
 
H×nh 2.7 - Ghi sai lÖch giíi h¹n trªn b¶n vÏ

l¾p
2.4/ Chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn cho mèi ghÐp khi thiÕt kÕ
2.4.1. Chän kiÓu l¾p láng tiªu chuÈn

Nhãm l¾p láng tiªu chuÈn gåm çc kiÓu l¾p:
H H H
, ,...,
a b h
H H H
vµ ,
a b
,...,
h
19
H  A H
víi dé hë gi¶m dÇn tõ   ®Õn
a h h
.
 Çch chän: XuÊt ph¸t tõ gi¸ trÞ ®é hë giíi h¹n yªu cÇu mµ ta chän kiÓu l¾p cã ®é
hë giíi h¹n phï hîp (b¶ng 3 phô lôc 1).
2.4.2. Chän kiÓu l¾p trung gian tiªu chuÈn
Nhãm l¾p trung gian tiªu chuÈn gåm çc kiÓu l¾p:
H H H H
, , ,
js k m n
JS K M N
vµ , , ,
h h h h
H  Js  HN
víi ®é d«i t¨ng dÇn tõ   ®Õn   .
js  h  n h
 Çch chän: Khi chän mèi ghÐp trung gian ph¶i c¨n cø vµo ®é hë vµ ®é d«i cho
phÐp cña mèi ghÐp ®Ó chän ®îc mèi ghÐp phï hîp víi yªu cÇu (b¶ng 4 phô lôc 1).
2.4.3. Chän kiÓu l¾p chÆt tiªu chuÈn
Nhãm l¾p chÆt tiªu chuÈn gåm çc kiÓu l¾p:
H H H H H H H
, , , , , ,
p r s t u x z
P R S T V
vµ , , , ,
h h h h h
H P H V 
víi ®é d«i t¨ng dÇn dÇn tõ   ®Õn   .
ph z h
 Çch chän: Gièng nh khi l¾p láng, ta c¨n cø vµo ®é ®«i cho phÐp cña mèi ghÐp
®Ó chän mèi ghÐp chÆt phï hîp víi yªu cÇu (b¶ng 5 phô lôc 1).
 Çc b¶ng dung sai
Sai lÖch giíi h¹n cña kÝch thíc øng víi çc miÒn dung sai tiªu chuÈn ®· ®îc tÝnh vµ
®a thµnh b¶ng tiªu chuÈn (TCVN 2245-99), khi cÇn biÕt trÞ sè sai lÖch giíi h¹n kÝch th-
íc øng víi miÒn dung sai bÊt kú nµo ta tra trong çc b¶ng 1, 2, 3, 4, 5 phô lôc 1.
B¶ng 1: Sai lÖch kÝch thíc lç ®èi víi çc kÝch thíc ®Õn 500 mm .
B¶ng 2: Sai lÖch kÝch thíc trôc ®èi víi çc kÝch thíc ®Õn 500 mm .
B¶ng 3: §é hë giíi h¹n cña çc l¾p ghÐp láng kÝch thíc tõ 1 500mm.
B¶ng 4: §é d«i giíi h¹n cña çc l¾p ghÐp chÆt kÝch thíc tõ 1 500mm.
B¶ng 5: §é d«i giíi h¹n cña çc l¾p ghÐp trung gian kÝch thíc tõ 1 500mm.
20
C©u hái
1. Tiªu chuÈn dung sai l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n TCVN 2244-9999 quy ®Þnh bao nhiªu cÊp
chÝnh x¸c vµ ký hiÖu chóng nh thÕ nµo?
2. ThÕ nµo lµ hÖ thèng l¾p ghÐp lç c¬ b¶n vµ trôc c¬ b¶n? vÏ h×nh minh häa.
3. Sai lÖch c¬ b¶n lµ g× ? Tiªu chuÈn TCVN 2244-99 quy ®Þnh d·y çc sai lÖch c¬ b¶n
nh thÕ nµo.
4. Cã mÊy nhãm l¾p ghÐp tiªu chuÈn vµ ®Æc tÝnh cña chóng nh thÕ nµo.
5. Cho vÝ dô vÒ sai lÖch vµ l¾p ghÐp trªn b¶n vÏ, gi¶i thÝch çc ký hiÖu ®ã.
H7 H7
6. Nªu ph¹m vi øng dông cña 2 kiÓu l¾p sau: f7 , k6
.
bµi tËp
1. Cho çc l¾p ghÐp trô tr¬n ghi trong b¶ng 1 díi ®©y. H·y ghi kÝ hiÖu sai lÖch vµ l¾p
ghÐp b»ng ch÷ vµ b»ng sè trªn b¶n vÏ.
B¶ng 1:
T.T dN, mm KiÓu l¾p T.T dN, mm KiÓu l¾p
H8 E9 H7 K7
1. 30 vµ 1. 92 vµ
e8 h8 k6 h6
H7 G7 H7 P7
2. 40 g6
vµ 2. 115 vµ
h6 s6 h6
H7 JS 7 H7 N7
3. 50 vµ 3. 124 vµ
js 6 h6 n6 h6
2. Còng víi çc l¾p ghÐp trô tr¬n cho trong b¶ng 1.
- H·y lËp s¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai cña l¾p ghÐp.
- L¾p ghÐp ®· cho thuéc nhãm l¾p ghÐp nµo? X¸c ®Þnh ®é hë, ®é d«i giíi h¹n cña
chóng.
3. Víi ®Æc tÝnh yªu cÇu cña l¾p ghÐp cho trong b¶ng 2 díi ®©y.
TT dN,m Smax yc Smax yc TT dN,m Smax yc Smax yc TT dN,m Smax yc Smax yc

m m m m m m m m m
1 42 80 25 4 46 42 1 7 48 8 -33
2 56 180 60 5 66 60 11 8 76 39 -10
3 62 76 0 6 86 93 36 9 82 25 -32
- Chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn cho tõng trêng hîp.
- X¸c ®Þnh sai lÖch giíi h¹n kÝch thíc lç vµ trôc.
21
Ch¬ng III: sai lÖch h×nh d¹ng, vÞ trÝ - Nh¸m bÒ mÆt
3.1/ sai lÖch vµ dung sai h×nh d¹ng.
3.1.1. Kh¸i niÖm chung.
§Ó ®Þnh møc vµ ®¸nh gi¸ vÒ sè lîng çc sai lÖch h×nh d¹ng, ngêi ta ®a vµo çc kh¸i
niÖm sau:
BÒ mÆt thùc: lµ bÒ mÆt trªn chi tiÕt gia c«ng vµ çch biÖt nã víi m«i trêng xung
quanh
Profin thùc: lµ ®êng biªn cña mÆt c¾t qua bÒ mÆt thùc
BÒ mÆt ¸p: lµ bÒ mÆt cã h×nh d¹ng cña bÒ mÆt danh nghÜa (bÒ mÆt h×nh häc
®óng trªn b¶n vÏ) tiÕp xóc víi bÒ mÆt thùc vµ ®îc bè trÝ ë ngoµi cña vËt liÖu chi tiÕt
sao cho sai lÖch tõ bÒ mÆt ¸p tíi ®iÓm xa nhÊt cña bÒ mÆt thùc cã trÞ sè nhá nhÊt.
Profin ¸p lµ ®êng biªn cña mÆt c¾t qua bÒ mÆt ¸p.
T¬ng øng víi çc chi tiÕt ph¼ng vµ trô tr¬n ta cã çc dung sai sai lÖch h×nh d¹ng nh
sau:
3.1.2. Sai lÖch h×nh d¹ng bÒ mÆt ph¼ng
Sai lÖch h×nh d¹ng bÒ mÆt ph¼ng ®îc ®Æc trng bëi ®é ph¼ng vµ ®é th¼ng
+ Sai lÖch ®é ph¼ng: lµ kho¶ng çch lín nhÊt tõ çc ®iÓm trªn bÒ mÆt thùc ®Õn
mÆt ph¼ng ¸p t¬ng øng trong giíi h¹n phÇn chuÈn L
H×nh 3.6
+ Sai lÖch ®é th¼ng: lµ kho¶ng çch lín nhÊt tõ çc ®iÓm trªn profin thùc ®Õn ®-
êng th¼ng ¸p trong giíi h¹n chiÒu dµi qui ®Þnh L
H×nh 3.7
3.1.3. Sai lÖch h×nh d¹ng bÒ mÆt trô.
§èi víi chi tiÕt trô tr¬n th× sai lÖch h×nh d¹ng ®îc xÐt theo hai ph¬ng.
- Sai lÖch profin theo ph¬ng ngang (theo mÆt c¾t ngang) gäi lµ sai lÖch ®é trßn.
Sai lÖch vÒ ®é trßn lµ kho¶ng çch lín nhÊt  tõ çc ®iÓm cña profin thùc ®Õn ®iÓm t-
¬ng øng cña vßng trßn ¸p.
22
H×nh 3.8
Khi ph©n tÝch sai lÖch ®é trßn theo ph¬ng ngang ngêi ta cßn ®a vµo sai lÖch thµnh
phÇn:
+ §é « van: lµ sai lÖch ®é trßn khi profin thùc cã d¹ng h×nh « van
H×nh 3.9
d max  d min
* Sai lÖch ®îc tÝnh:  =
2
+ §é mÐo c¹nh: lµ sai lÖch ®é trßn khi profin thùc cña chi tiÕt cã h×nh nhiÒu c¹nh.
H×nh 3.10
- Sai lÖch profin theo ph¬ng mÆt c¾t däc trôc gäi lµ sai lÖch profin mÆt c¾t däc
(kho¶ng çch lín nhÊt tõ nh÷ng ®iÓm trªn profin thùc ®Õn phÝa t¬ng øng cña profin ¸p).
H×nh 3.11
Khi ph©n tÝch sai lÖch ®é trßn theo ph¬ng däc trôc ngêi ta còng ®a vµo çc sai
lÖch thµnh phÇn:
+ §é c«n: lµ sai lÖch profin mÆt c¾t däc khi ®êng sinh th¼ng nhng kh«ng song
song.
23
H×nh 3.12
+ §é låi (®é ph×nh): lµ sai lÖch profin mÆt c¾t däc trôc khi ®êng sinh kh«ng th¼ng
mµ cã d¹ng cong låi.
H×nh 3.13
+ §é lâm (®é th¾t): lµ sai lÖch profin mÆt c¾t däc trôc khi ®êng sinh kh«ng th¼ng
mµ cã d¹ng cong lâm.
H×nh 3.14
TÝnh sai lÖch cña ®é c«n, låi, lâm:
d max  d min
=
2
- Khi ®¸nh gi¸ tæng hîp sai lÖch h×nh d¹ng bÒ mÆt trô, ngêi ta dïng chØ tiªu “sai
lÖch ®é trô”. Nã lµ kho¶ng çch lín nhÊt tõ çc ®iÓm trªn bÒ mÆt thùc ®Õn bÒ mÆt trô
¸p trong giíi h¹n chiÒu dµi chuÈn.
H×nh 3.15
3.2/ Sai lÖch vµ dung sai vÞ trÝ çc bÒ mÆt.
3.2.1. Sai lÖch ®é song song cña mÆt ph¼ng.
Lµ hiÖu sè kho¶ng çch lín nhÊt a vµ nhá nhÊt b gi÷a 2 mÆt ph¼ng ¸p trong giíi h¹n
phÇn chuÈn qui ®Þnh.
H×nh 3.16
24
3.2.2. Sai lÖch ®é vu«ng gãc cña mÆt ph¼ng
Sai lÖch ®é vu«ng gãc gi÷a çc mÆt ph¼ng ®îc ®o b»ng ®¬n vÞ dµi  trªn chiÒu
dµi chuÈn L.
H×nh 3.17
3.2.3. Sai lÖch vÒ ®é ®ång t©m.
Lµ kho¶ng çch lín nhÊt gi÷a ®êng t©m cña bÒ mÆt ta xÐt vµ ®êng t©m cña bÒ
mÆt chuÈn trªn chiÒu dµi qui ®Þnh cña phÇn bÒ mÆt.
H×nh 3.18
3.2.4. Sai lÖch vÒ ®é ®èi xøng
Lµ kho¶ng çch lín nhÊt  gi÷a mÆt ph¼ng ®èi xøng cña yÕu tè chuÈn vµ mÆt
ph¼ng ®èi xøng cña yÕu tè kh¶o s¸t trong giíi h¹n qui ®Þnh.
H×nh 3.19
3.2.5. Sai lÖch vÒ ®é ®¶o mÆt ®Çu
Lµ hiÖu  gi÷a kho¶ng çch lín nhÊt vµ nhá nhÊt tõ çc ®iÓm cña profin thùc mÆt
®Çu tíi mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi ®êng trôc chuÈn ®îc x¸c ®Þnh trªn ®êng kÝnh d ®·
cho hoÆc trªn ®êng kÝnh bÊt k× ë mÆt ®Çu.
H×nh 3.20
3.2.6. Sai lÖch vÒ ®é ®¶o híng kÝnh
Lµ hiÖu  gi÷a kho¶ng çch lín nhÊt vµ nhá nhÊt tõ çc ®iÓm cña profin thùc bÒ
mÆt quay tíi ®êng trôc chuÈn.
25
H×nh 3.21
3.3/ çch Ghi ký hiÖu trªn b¶n vÏ.
§Ó qui ®Þnh çch hiÓu thèng nhÊt çc yªu cÇu trªn b¶n vÏ vÒ sai lÖch h×nh d¸ng vÞ
trÝ bÒ mÆt Tiªu ChuÈn ViÖt Nam 10 - 85 (TCVN 10 - 85) ®· so¹n th¶o çc dÊu hiÖu qui
íc:
Lo¹i sai lÖch Tªn sai lÖch DÊu hiÖu
Sai lÖch h×nh
Sai lÖch ®é ph¼ng
d¹ng
Sai lÖch ®é th¼ng
Sai lÖch ®é trô
Sai lÖch ®é trßn

Sai lÖch profin mÆt c¾t däc
trôc
Sai lÖch vÞ trÝ
Sai lÖch ®é song song
bÒ mÆt
Sai lÖch ®é vu«ng gãc
Sai lÖch ®é ®ång trôc
Sai lÖch ®é ®èi xøng
Sai lÖch ®é ®¶o mÆt ®Çu
Sai lÖch ®é ®¶o híng t©m

- Çc dÊu hiÖu tîng trng vµ trÞ sè cho phÐp cña sai lÖch h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ ®îc
®Æt trong khung ch÷ nhËt.
- Çc khung nµy ®îc nèi b»ng ®êng dãng cã mòi tªn tíi ®êng biªn cña bÒ mÆt hoÆc
®êng kÝch thíc cña th«ng sè hay ®êng trôc ®èi xøng nÕu sai lÖch thuéc vÒ ®êng trôc
chung.
- Khung h×nh ch÷ nhËt ®îc chia thµnh 2 hoÆc 3 phÇn:
26
PhÇn 1: Ghi dÊu hiÖu tîng trng
PhÇn 2: Ghi trÞ sè sai lÖch giíi h¹n
PhÇn 3: Ghi yÕu tè chuÈn hoÆc bÒ mÆt kh¸c cã liªn quan
Sau ®©y lµ mét sè vÝ dô vÒ çch ghi ký hiÖu sai lÖch h×nh d¸ng vµ vÞ trÝ bÒ
mÆt trªn b¶n vÏ.
Ký hiÖu Yªu cÇu kü thuËt
-Dung sai ®é ph¼ng cña bÒ mÆt lµ

0,05mm
-Dung sai ®é th¼ng lµ 0,1 mm trªn
toµn bé chiÒu dµi
- Dung sai ®é trô bÒ mÆt lµ 0,01

mm
- Dung sai ®é trßn lµ 0,03 mm
- Dung sai ®é song song cña bÒ mÆt

B so víi bÒ mÆt A lµ 0,1 mm trªn
chiÒu dµi 100 mm
- Dung sai ®é vu«ng gãc vña mÆt C
so víi A lµ 0,1 mm
- Dung sai ®é ®¶o mÆt B so víi ®-

êng t©m mÆt A lµ 0,04 mm
- Dung sai ®é ®¶o híng kÝnh cña bÒ

mÆt lµ 0,01 mm so víi ®êng t©m 2
mÆt A vµ B
27
3.4/ X¸c ®Þng dung sai h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ bÒ mÆt.
Tiªu chuÈn ViÖt Nam TCVN 384 - 93 quy ®Þnh: dung sai h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ bÒ
mÆt ®îc quy ®Þnh tuú thuéc vµo cÊp chÝnh x¸c cña chóng. Trªn c¬ së kho¶ng kÝch thíc
danh nghÜa vµ cÊp chÝnh x¸c ta sÏ x¸c ®Þnh ®îc dung sai h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ bÒ mÆt.
Tiªu chuÈn ViÖt Nam quy ®Þnh cã 16 cÊp chÝnh x¸c vÒ dung sai h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ
bÒ mÆt ®îc ký hiÖu theo møc chÝnh x¸c gi¶m dÇn lµ: 1, 2, 3, ... , 15, 16. Khi thiÕt kÕ
chÕ t¹o çc chi tiÕt muèn x¸c ®Þnh dung sai h×nh d¹ng vÞ trÝ çc bÒ mÆt ta ph¶i c¨n cø
vµo cÊp chÝnh x¸c mµ ta chän cho chi tiÕt. CÊp chÝnh x¸c vÒ dung sai h×nh d¹ng vµ vÞ
trÝ bÒ mÆt thêng ®îc chän dùa vµo ph¬ng ph¸p gia c«ng chi tiÕt.
§èi víi bÒ mÆt trô th× cÊp chÝnh x¸c h×nh d¹ng dùa vµo quan hÖ cÊp chÝnh x¸c
kÝch thíc vµ ®é chÝnh x¸c h×nh häc t¬ng ®èi cña h×nh d¹ng bÒ mÆt (b¶ng 3.1).
B¶ng 3.1. CÊp chÝnh x¸c h×nh d¹ng øng víi çc cÊp chÝnh x¸c kÝch thíc
CÊp chÝnh x¸c kÝch thíc
§é chÝnh x¸c
IT IT IT IT IT IT IT IT IT IT1 IT1 IT1
h×nh häc t¬ng
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2
®èi
CÊp chÝnh x¸c h×nh d¹ng
Thêng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
H¬i cao 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Cao 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
§Æc biÖt cao 1 2 3 4 5 6 7 8 9
3.5/ Nh¸m bÒ mÆt.
3.5.1. B¶n chÊt nh¸m bÒ mÆt
Nh¸m bÒ mÆt lµ tËp hîp nh÷ng nhÊp nh« cã bíc t¬ng ®èi nhá vµ ®îc xÐt trong giíi
h¹n chiÒu dµi chuÈn L.
§Ó ph©n biÖt râ ta xem xÐt mét phÇn cña profin bÒ mÆt ®· ®îc khuyÕch ®¹i cña
chi tiÕt sau khi gia c«ng:
H×nh 3.22
- Nh÷ng nhÊp nh« cã tû sè gi÷a bíc nhÊp nh« (P) vµ chiÒu cao nhÊp nh« (h) > 1000
P 
  1000  thuéc sai lÖch h×nh d¹ng (h1)
4 
P
- Nh÷ng nhÊp nh« 50   1000 thuéc vÒ sãng bÒ mÆt (h2)
h
P
- Nh÷ng nhÊp nh« mµ  50 th× thuéc nh¸m bÒ mÆt (h3)
h
Së dÜ ta quan t©m ®Õn nh¸m bÒ mÆt v× nã ¶nh hëng lín ®Õn chÊt lîng lµm viÖc
cña chi tiÕt m¸y.
28
- Trong çc mèi ghÐp ®éng, nh¸m dÉn tíi sù mßn tríc thêi h¹n cña çc bÒ mÆt, v× khi
çc chi tiÕt lµm viÖc çc ®Ønh nhän cña nh¸m bÒ mÆt bÞ mµi mßn, mÆt kh¸c bét kim
lo¹i ®îc trén lÉn víi dÇu cµng ®Èy nhanh qu¸ tr×nh mµi mßn cña çc bÒ mÆt.
- Trong çc mèi ghÐp cè ®Þnh, nh¸m lµm gi¶m ®é bÒn ch¾c cña mèi ghÐp, bëi v×
khi thùc hiÖn mèi ghÐp Ðp hai chi tiÕt víi nhau çc ®Ønh nh¸m bÞ san ph¼ng do vËy ®é
d«i thùc tÕ sÏ nhá h¬n ®é d«i tÝnh to¸n.
3.5.2. ChØ tiªu ®¸nh gi¸ nh¸m bÒ mÆt
Theo TCVN 2511-95 ®Ó ®¸nh gi¸ nh¸m bÒ mÆt ngêi ta sö dông nh÷ng th«ng sè sau:
- Sai lÖch trung b×nh sè häc cña profin Ra (®¬n vÞ lµ m)
- ChiÒu cao nhÊp nh« profin theo 10 ®iÓm Rz (®¬n vÞ lµ m)
Trong s¶n xuÊt sö dông phæ biÕn R a v× nã gióp ta ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c h¬n vµ thuËn
lîi h¬n nh÷ng bÒ mÆt cã ®é nh¸m trung b×nh. §èi víi bÒ mÆt qu¸ nh¸m hay qu¸ mÞn th×
dïng th«ng sè Rz ®¸nh gi¸ th× kh¶ n¨ng chÝnh x¸c h¬n dïng th«ng sè Ra.
Nh¸m ®îc chia lµm 14 cÊp kh¸c nhau, trong ®ã nh¸m cÊp 1 lµ lín nhÊt nh¸m cÊp 14
lµ nhá nhÊt.
3.5.3. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ th«ng sè cho phÐp cña nh¸m bÒ mÆt
TrÞ sè cho phÐp cña th«ng sè nh¸m bÒ mÆt ®îc x¸c ®Þnh tïy thuéc vµo chøc n¨ng
sö dông cña bÒ mÆt vµ ®iÒu kiÖn cña chi tiÕt. Trong thùc tÕ cã thÓ chän trÞ sè cho
phÐp dùa vµo ph¬ng ph¸p gia c«ng hîp lý, ®¶m b¶o yªu cÇu nh¸m bÒ mÆt vµ yªu cÇu
®é chÝnh x¸c cña çc th«ng sè h×nh häc kh¸c. MÆt kh¸c còng cã thÓ dùa vµo mèi quan
hÖ gi÷a nh¸m vµ dung sai kÝch thíc h×nh d¹ng ®Ó x¸c ®Þnh (b¶ng 3.2).
3.5.4. Ghi ký hiÖu th«ng sè nh¸m bÒ mÆt trªn b¶n vÏ.
§Ó ghi ®é nh¸m bÒ mÆt ngêi ta dïng çc ký hiÖu sau:
a, Ký hiÖu nh¸m kh«ng chØ râ ph¬ng ph¸p gia c«ng

b, Ký hiÖu nh¸m chØ râ ph¬ng ph¸p gia c«ng b»ng c¾t gät
c, Ký hiÖu nh¸m chØ râ ph¬ng ph¸p gia c«ng kh«ng phoi
Trªn ký hiÖu c¬ b¶n cã 4 vÞ trÝ ghi th«ng sè nh sau:
- VÞ trÝ 1: Ghi th«ng sè Ra ,Rz nÕu ghi th«ng sè Ra th× kh«ng cÇn ghi kÝ hiÖu th«ng
sè
- VÞ trÝ 2: Nguyªn c«ng gia c«ng lÇn cuèi
- VÞ trÝ 3: Ghi chiÒu dµi chuÈn kh¸c víi qui ®Þnh t¬ng øng trong tiªu chuÈn TCVN
2511 - 95
29
- VÞ trÝ 4: Híng mÊp m« bÒ mÆt
KÝ hiÖu nh¸m cña mçi bÒ mÆt trªn b¶n vÏ chØ ghi 1 lÇn trªn ®êng bao thÊy, hay ®-
êng kÐo dµi cña ®êng bao thÊy, ®Ønh nhän cña ký hiÖu híng vµo bÒ mÆt cÇn ghi.
H×nh 3.23
NÕu tÊt c¶ çc bÒ mÆt cña chi tiÕt cã cïng mét cÊp ®é nh¸m th× ghi kÝ hiÖu nh¸m
chung ë gãc trªn bªn ph¶i cña b¶n vÏ.
H×nh 3.24
NÕu phÇn lín çc bÒ mÆt cña chi tiÕt cã cïng mét cÊp ®é nh¸m kÝ hiÖu chung ë
gãc bªn ph¶i b¶n vÏ vµ ®Æt trong dÊu ngoÆc ®¬n.
H×nh 3.25
NÕu trªn cïng mét bÒ mÆt cã hai cÊp ®é nh¸m kh¸c nhau th× dïng nÐt liÒn m¶nh vÏ
®êng ph©n çch, ®êng ph©n çch kh«ng ®îc vÏ lªn ®êng g¹ch vËt liÖu cña mÆt c¾t.
H×nh 3.26
- §é nh¸m cña bÒ mÆt r¨ng, then hoa th©n khai ®îc ghi trªn mÆt chia, khi trªn b¶n vÏ
kh«ng cã h×nh chÝnh diÖn.
H×nh 3.27
- KÝ hiÖu ®é nh¸m bÒ mÆt lµm viÖc cña ren ®îc ghi ngay bªn c¹nh kÝch thíc ®-
êng kÝnh ren hoÆc profin ren.
30
H×nh 3.28
31
B¶ng 3.2 - Nh¸m bÒ mÆt øng víi dung sai kÝch thíc vµ h×nh d¹ng
Dung sai h×nh KÝch thíc danh nghÜa (mm)
CÊp chÝnh d¹ng theo % cña Trªn 18 ®Õn Trªn 50 ®Õn Trªn 120
x¸c kÝch thíc dung sai kÝch th- §Õn 18 50 120 ®Õn500
íc Gi¸ trÞ Ra m, kh«ng lín h¬n
100 0,2 0,4 0,4 0,8
I t3 60 0,1 0,2 0,2 0,4
40 0,05 0,1 0,1 0,2
100 0,4 0,8 0,8 1,6
I t4 60 0,2 0,4 0,4 0,8
40 0,1 0,2 0,2 0,4
100 0,4 0,8 1,6 1,6
I t5 60 0,2 0,4 0,8 0,8
40 0,1 0,2 0,4 0,4
100 0,8 1,6 1,6 3,2
I t6 60 0,4 0,8 0,8 1,6
40 0,2 0,4 0,4 0,8
100 1,6 3,2 3,2 3,2
I t7 60 0,8 1,6 1,6 3,2
40 0,4 0,8 0,8 1,6
100 3,2 3,2 3,2 3,2
I t8 60 1,6 1,6 3,2 3,2
40 0,8 0,8 1,6 1,6
100; 60 3,2 3,2 6,3 6,3
I t9 40 1,6 3,2 3,2 6,3
25 0,8 1,6 1,6 3,2
100; 60 3,2 6,3 6,3 6,3
I t10 40 1,6 3,2 3,2 6,3
25 0,8 1,6 1,6 3,2
100; 60 6,3 6,3 12,5 12,5
I t11 40 3,2 3,2 6,3 6,3
25 1,6 1,6 3,2 3,2
I t12 100; 60 12.5 12,5 25 25
I t13 40 6.3 6,3 12,5 12,5
Chó thÝch: 1. NÕu dung sai t¬ng ®èi vÒ h×nh d¹ng nhá h¬n gi¸ trÞ chØ dÉn trong
b¶ng th× gi¸ trÞ Ra kh«ng lín h¬n 0,15 gi¸ trÞ dung sai h×nh d¹ng.
2. Trong trêng hîp cÇn thiÕt, theo yªu cÇu chøc n¨ng cña chi tiÕt cã thÓ
lÊy gi¸ trÞ Ra nhá h¬n chØ dÉn trong b¶ng.
32
C©u hái «n tËp
1. H·y tr×nh bµy çc d¹ng sai lÖch h×nh d¹ng, vÞ trÝ bÒ mÆt vµ çc dÊu hiÖu
t¬ng øng ®Ó ký hiÖu chóng.
2. ThÕ nµo lµ nh¸m bÒ mÆt vµ nguyªn nh©n ph¸t sinh ra nã.
3. Tr×nh bµy ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh dung sai h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ bÒ mÆt khi
thiÕt kÕ.
4. Tr×nh bµy çc th«ng sè ®¸nh gi¸ nh¸m bÒ mÆt
5. Tr×nh bµy ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®é nh¸m bÒ mÆt chi tiÕt khi thiÕt kÕ
33
CH¦¥NG IV: Dung sai kÝch thíc vµ l¾p ghÐp
çc mèi ghÐp th«ng dông
1/ Môc ®Ých:
- Cung cÊp nh÷ng quy ®Þnh cña TCVN vÒ dung sai l¾p ghÐp çc chi tiÕt ®iÓn
h×nh, trªn c¬ së ®ã cã thÓ lùa chän ®îc nh÷ng chi tiÕt ®iÓn h×nh phï hîp víi yªu cÇu.
2/ Yªu cÇu:
- N¾m v÷ng çc quy ®Þnh cña TCVN vÒ dung sai l¾p ghÐp çc chi tiÕt ®iÓn
h×nh.
- HiÓu ký hiÖu l¾p ghÐp cña çc chi tiÕt ®iÓn h×nh trªn b¶n vÏ.
4.1/ Dung sai l¾p ghÐp ren hÖ mÐt.
4.1.1. Çc th«ng sè kÝch thíc c¬ b¶n.
Trªn h×nh 4.1 lµ mÆt c¾t däc theo trôc ren ®Ó thÓ hiÖn pr«fin ren cña mèi ghÐp.
Chi tiÕt bao cã ren trong lµ ®ai èc, chi tiÕt bÞ bao cã ren ngoµi lµ bu l«ng.
H×nh 4.1- MÆt c¾t däc theo trôc ren

Çc th«ng sè:
d - ®êng kÝnh ngoµi cña ren ngoµi (bul«ng)
D - ®êng kÝnh ngoµi cña ren trong (®ai èc)
d2 - ®êng kÝnh trung b×nh cña ren ngoµi
D2 - ®êng kÝnh trung b×nh cña ren trong
d1 - ®êng kÝnh trong cña ren ngoµi
D1 - ®êng kÝnh trong cña ren ngoµi
P - bíc ren
- gãc profin ren ( = 60 víi ren hÖ mÐt,  = 55víi ren hÖ Anh)
H - chiÒu cao cña profin gèc
H1 - chiÒu cao lµm viÖc cña profin ren
§Ó quy ®Þnh dung sai kÝch thíc ren ta ph¶i kh¶o s¸t ¶nh hëng sai sè çc yÕu tè kÝch
thíc ®Õn tÝnh ®æi lÉn cña ren.
4.1.2. ¶nh hëng sai sè çc yÕu tè ®Õn tÝnh ®æi lÉn cña ren.
¶nh hëng tíi tÝnh ®æi lÉn cña ren kh«ng chØ cã sai sè cña kÝch thíc ®êng kÝnh ren
mµ cßn cã c¶ sai sè bíc ren (P) vµ gãc pr«fin ren (). Nhng khi ph©n tÝch ¶nh hëng sai sè
bíc ren vµ gãc pr«fin ren, ngêi ta ®· quy lîng ¶nh hëng cña chóng vÒ ph¬ng cña ®êng
kÝnh trung b×nh gäi lµ lîng bï híng kÝnh cña ®êng kÝnh trung b×nh víi:
Lîng bï ®êng kÝnh cña sai sè bíc ren:

fp =  Pncotg 2
= 1,732  Pn (  m) (4.1)
Lîng bï ®êng kÝnh sai sè gãc nöa pr«fin ren:
34

f  = 0,36P.  2
(  m) (4.2)
Trong ®ã:
 Pn: sai sè tÝnh luü n bíc ren (  m)

 : sai sè gãc pr«fin ren ( phót gãc)
2
 
  phai   trai
 = 2 2
2
2
P: tÝnh theo mm
§êng kÝnh trung b×nh cã tÝnh ®Õn ¶nh hëng cña sai sè bíc vµ gãc pr«fin ren ®îc gäi
lµ “ ®êng kÝnh trung b×nh biÓu kiÕn (d2 ' ,D2 ' ). TrÞ sè cña chóng ®îc tÝnh theo c«ng
thøc sau:
d '2 = d2th + fp + f  ®èi víi ren vÝt (4.3)
D 2 = D2th – (fp + f  ) ®èi víi ren ®ai èc (4.4)
'
d2th, D2th lµ ®êng kÝnh trung b×nh thùc.

Nh vËy ®Ó ®¶m b¶o tÝnh ®æi lÉn cña ren, tiªu chuÈn chØ quy ®Þnh dung sai kÝch
thíc ®êng kÝnh ren: d2, d ®èi víi ren vÝt vµ D 2, D1 ®èi víi ren ®ai èc tïy theo cÊp chÝnh
x¸c chÕ t¹o ren.
4.1.3. CÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o ren.
TCVN 1917-93 quy ®Þnh çc cÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o ren hÖ mÐt l¾p cã ®é hë theo
b¶ng 4-1:
B¶ng 4-1. cÊp chÝnh x¸c kÝch thíc ren
D¹ng ren §êng kÝnh cña ren CÊp chÝnh x¸c
d 4; 6; 8
Ren ngoµi
d2 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9
D2 4; 5; 6; 7; 8
Ren trong
D1 4; 5; 6; 7; 8
TrÞ sè dung sai ®êng kÝnh ren øng víi çc cÊp chÝnh x¸c kh¸c nhau tra theo b¶ng
TCVN 1917-93.
4.1.4. L¾p ghÐp ren hÖ MÐt
L¾p ghÐp ren còng cã ®Æc tÝnh nh l¾p ghÐp trô tr¬n lµ: l¾p cã ®é hë, l¾p cã ®é
d«i vµ l¾p trung gian. Trong ch¬ng nµy ta chØ giíi thiÖu l¾p ghÐp ren cã ®é hë (thêng
dïng cho ren kÑp chÆt vµ truyÒn ®éng).
L¾p ghÐp ren ®îc h×nh thµnh b»ng çch phèi hîp çc miÒn dung sai kÝch thíc ren
ngoµi vµ ren trong (b¶ng 4-2).
Gi¸ trÞ sai lÖch giíi h¹n çc kÝch thíc ren øng víi çc miÒn dung sai ®îc quy ®Þnh
theo TCVN 1917-93 (b¶ng 18 phô lôc 3 ).
 Ghi ký hiÖu sai lÖch vµ l¾p ghÐp ren trªn b¶n vÏ:
Trªn b¶n vÏ l¾p, ký hiÖu l¾p ghÐp ®îc ghi díi d¹ng ph©n sè sau ký hiÖu ren. VÝ dô:
7H
M12  1- 7g6g
. Ký hiÖu lÇn lît lµ: ren hÖ mÐt ®êng kÝnh d =12mm bíc ren p =1.
MiÒn dung sai ®êng kÝnh trung b×nh D2 vµ ®êng kÝnh trong D1 ®Òu lµ 7H. MiÒn
dung sai ®êng kÝnh trung b×nh d2 lµ 7g, ®êng kÝnh ngoµi d lµ 6g.
35
Trªn b¶n vÏ chi tiÕt, tõ ký hiÖu l¾p ghÐp trªn ta cã thÓ ghi ký hiÖu trªn b¶n vÏ chi
tiÕt nh sau:
M12  1- 7H ®èi víi ren ®ai èc.
M12  1- 7g6g ®èi víi ren vÝt.
B¶ng 4-2. miÒn dung sai kÝch thíc ren (l¾p ghÐp cã ®é hë)
ChiÒu dµi vÆn ren
Lo¹i chÝnh
S N L
x¸c
MiÒn dung sai ren ngoµi
(3h4 4g 4h (5h4
ChÝnh x¸c
h) h)
Trung 5g6 (5h6 6d 6e 6f 6g 6h (7e6 7g6g (7h6
b×nh g h) e) h)
8g (8h) (9g8
Th«
g)
MiÒn dung sai ren trong
ChÝnh x¸c 4H 4H 5H 6H
Trung
5G 5H 6G 5H 6H (7G) 7H
b×nh
Th« 7G 7H (8G) 8H
1. MiÒn dung sai ®îc u tiªn sö dông.
2. ( ) MiÒn dung sai h¹n chÕ sö dông.
3. Khi chiÒu dµi vÆn ren thuéc nhãm ng¾n (S) vµ nhãm dµi (L) th× cho phÐp sö
dông miÒn dung sai ®îc quy ®Þnh cho chiÒu dµi vÆn ren thuéc nhãm b×nh thêng
(N).
7H
Bµi tËp: Cho ký hiÖu l¾p ghÐp ren M24  2- 6g
Yªu cÇu:
- Gi¶i thÝch kÝ hiÖu l¾p ghÐp
- Tra sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai kÝch thíc ren
- Gi¶ sö mét bu l«ng sau khi chÕ t¹o ngêi ta ®o ®îc çc th«ng sè sau:
§êng kÝnh trung b×nh ren: d2th = 22,540 mm
 
Sai sè bíc ren:  ph¶i = 50' ;  tr¸i = -30'
2 2
Sai sè tÝch luü bíc: P = 0,024mm
Hái ren bu l«ng cã ®¹t yªu cÇu kh«ng ?
Gi¶i:
- KÝ hiÖu l¾p ghÐp ren ®· cho lµ : M242_7H/6g , cã nghÜa lµ ren hÖ mÐt , cã ®-
êng kÝnh d = 24mm , bíc ren p = 2 mm , miÒn dung sai ren trong (®ai èc) lµ 7H, miÒn
dung sai ren ngoµi (bu l«ng) lµ 6g.
- Sai lÖch giíi h¹n kÝch thíc D1 vµ D2 øng víi miÒn dung sai 7H (tra theo b¶ng 18 ,
phô lôc 3).
 
D2 D1
 ES  280 m  ES  450 m
   
 EI  0   EI  0 
- Sai lÖch giíi h¹n kÝch thíc d2, d øng víi miÒn dung sai 6g, tra theo b¶ng 19, phô lôc
3.
36
es  38 m  es  38 m 
d2 

ei  208

m d  
ei  318

m
- §Ó ®¸nh gi¸ xem ren bu l«ng cã ®¹t yªu cÇu kh«ng ta ph¶i tÝnh ®êng kÝnh trung
b×nh biÓu kiÕn, theo kÕt qu¶ ®· cho.
Theo c«ng thøc 4.3 ta cã:
d 2'  d 2th  f p  f 
Víi: + d2th = 22,540mm (theo kÕt qu¶ ®o ®· cho)
+ fp = 1,732 P, ë ®©y P = 0,024mm (theo kÕt qu¶ ®o ®· cho)
 fp = 1,732  0,024 = 41,6m

+ f = 0,36P. 
2
.10-3m (theo c«ng thøc 4.2)
Víi bíc ren p = 2mm ; sai sè gãc profin ren ®· cho:
 
 ph¶i = 50' ;  tr¸i = -30'
2 2
 
  phai   trai 50'   30'
Ta cã:  = 2 2 = = 40
2 2
2
 f = 0,36.2.40'.10-3 = 28,8m.
Thay çc trÞ sè b»ng sè vµo c«ng thøc (4.3) ta ®îc:
'
d 2 = 22,540 + 0,0416 + 0,0288 = 22,663mm
Ren bu l«ng ®¹t yªu cÇu khi ®êng kÝnh trung b×nh biÓu kiÕn d '2 tho¶ m·n c«ng
thøc sau:
d2min  d2  d2max
víi d2min = d2N + es = 22,701 - 0,208 = 22,493 mm
d2max = d2N + es = 22,701 - 0,038 = 22,663 mm
(d2N - tra theo b¶ng 17, phô lôc 3)
Ta thÊy d2min = 22,493 d2 = 22,610  d2max = 22,663
VËy ren bu l«ng ®· chÕ t¹o ®¹t yªu cÇu.
4.2/ Dung sai l¾p ghÐp cña çc chi tiÕt l¾p víi æ l¨n.
Trong çc m¸y mãc vµ çc khÝ cô hiÖn ®¹i, çc æ trît ®îc thay thÕ b»ng æ l¨n (æ bi
hoÆc æ ®òa) ngµy cµng nhiÒu v× ma s¸t trong æ l¨n nhá h¬n trong æ trît. æ l¨n lµ mét bé
phËn m¸y ®îc chÕ t¹o hoµn chØnh theo tiªu chuÈn. Khi cÇn ngêi ta chØ viÖc mua vÒ vµ
sö dông.
CÊu t¹o cña æ l¨n gåm cã: vßng ngoµi 1, vßng trong 2, con l¨n 3, vßng çch 4 (con l¨n
cã d¹ng cÇu, trô, c«n...).
H×nh 4.3 – CÊu t¹o æ l¨n

Tuú theo kÕt cÊu vµ kh¶ n¨ng chÞu t¶i träng mµ cã çc lo¹i æ l¨n: æ ®ì, æ chÆn, æ
®ì chÆn, æ chÆn ®ì.
37
4.2.1. CÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o kÝch thíc æ.
TCVN 1484-85 quy ®Þnh cã 5 cÊp chÝnh x¸c cña æ l¨n ký hiÖu lµ: P0, P6, P5, P4,
P2 (cho phÐp dïng ký hiÖu 0, 6, 5, 4, 2). Møc ®é chÝnh x¸c t¨ng dÇn tõ 0 ®Õn 2.
Tuú theo yªu cÇu vÒ ®é chÝnh x¸c, ®Æc biÖt lµ ®é chÝnh x¸c quay vµ tèc ®é vßng
cña bé phËn m¸y cã l¾p æ l¨n mµ ngêi thiÕt kÕ sö dông çc æ l¨n cÊp chÝnh x¸c kh¸c
nhau. Trong chÕ t¹o m¸y thêng dïng æ l¨n cÊp chÝnh x¸c 0, 6. æ l¨n cÊp chÝnh x¸c 5, 4
dïng cho nh÷ng bé phËn m¸y yªu cÇu ®é chÝnh x¸c quay cao vµ tèc ®é vßng lín, vÝ dô æ
l¨n trôc chÝnh cña m¸y mµi. æ l¨n cÊp chÝnh x¸c 2 ®îc sö dông khi yªu cÇu ®é chÝnh
x¸c ®Æc biÖt cao. T¬ng øng víi çc cÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o æ TCVN 1484-85 quy ®Þnh
dung sai cña çc th«ng sè kÝch thíc vµ ®é chÝnh x¸c quay cña æ l¨n.
CÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o thêng ®îc ghi ký hiÖu cïng víi sè hiÖu æ, vÝ dô: æ 6-205 cã
nghÜa lµ æ cÊp chÝnh x¸c 6, sè hiÖu æ lµ 205. Cßn ®èi víi æ cÊp chÝnh x¸c 0 chØ ghi
ký hiÖu æ, kh«ng ghi cÊp chÝnh x¸c, vÝ dô: æ 305 cã nghÜa lµ æ cÊp chÝnh x¸c 0, sè
hiÖu æ lµ 305.
4.2.2. §Æc tÝnh l¾p ghÐp æ.
æ l¨n l¾p ghÐp víi trôc theo bÒ mÆt trô trong cña vßng trong vµ l¾p víi lç th©n hép theo
bÒ mÆt trô ngoµi cña vßng ngoµi. §©y lµ çc l¾p ghÐp trô tr¬n v× vËy miÒn dung sai
kÝch thíc trôc vµ lç ®îc chän theo tiªu chuÈn dung sai l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n. MiÒn
dung sai kÝch thíc çc bÒ mÆt l¾p ghÐp cña æ l¨n (d vµ D) lµ kh«ng thay ®æi vµ ®· ®-
îc x¸c ®Þnh khi chÕ t¹o æ l¨n. Do vËy
H×nh 4.4 - L¾p ghÐp æ l¨n

khi sö dông æ l¨n ngêi thiÕt kÕ ph¶i thay ®æi miÒn dung sai kÝch thíc trôc vµ lç th©n
hép ®Ó cã çc kiÓu l¾p cã ®Æc tÝnh phï hîp víi ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña æ (cã nghÜa
lµ l¾p vßng trong cña æ l¨n víi trôc theo hÖ thèng lç vµ l¾p vßng ngoµi vµo lç trªn th©n
hép theo hÖ thèng trôc).
4.2.3. Chän kiÓu l¾p.
Chän kiÓu l¾p cho çc mèi ghÐp æ l¨n víi trôc vµ lç trªn th©n hép ®îc giíi thiÖu theo
TCVN 1482 – 85 (b¶ng 4-3 vµ 4-4):
B¶ng 4-3. MiÒn dung sai æ l¨n trªn trôc
TCVN 1482 - 85
VÝ dô vÒ m¸y MiÒn dung
§iÒu kiÖn chän
Lo¹i kÕt cÊu æ l¨n vµ bé phËn l¾p sai phô thuéc
miÒn dung sai æ bi æ ®òa æ l¨n vµo cÊp
chÝnh x¸c cña
æ
38
§ì §òa
D¹ng ChÕ ®é §ì §òa §òa P0 P5
chÆ trô
chÞu lµm c«n cÇu vµ vµ P2
n kim
t¶i viÖc P6 P4
§êng kÝnh æ l¨n (mm)
NhÑ vµ
b×nh th-
êng cÇn
Con l¨n cña b¨ng
cã sù
t¶i ®êng d©y (g
dÞch g6
treo, tang cña 5)
chuyÓn (h6
m¸y tù ghi, æ tùa h5
cña )
cña m¸y chuyÓn g4
vßng
®éng sãng
trong
Vßng
trªn trôc
trong
P<0,07C
chÞu
NÆng g6
t¶i B¸nh tríc vµ
vµ b×nh f6
träng Mäi ph¹m vi ®êng kÝnh b¸nh sau cña «
thêng js6
côc bé t«, m¸y kÐo, toa
kh«ng (j6
xe, m¸y bay, trôc
yªu cÇu )
cña m¸y çn nhá
cã sù h6
dÞch
Puly hoÆc rßng
chuyÓn
räc cña m¸y trôc,
cña çc
con l¨n cña b¸nh h6
vßng
l¨n, trôc cña m¸y
0,07C<P
çn èng
0,15C
§Õn §éng c¬ thuû lùc
h5
18 vµ khÝ cô ®iÖn
Trªn §Õn §Õn §Õn cã kÝch thíc k6 k5 js4
18 100 40 40 nhá, trôc chÝnh js6 js5 js3
NhÑ ®Õn cña m¸y mµi (j5 h3
Chu hoÆc 100 trßn trong vµ ) h4
kú b×nh th- trôc chÝnh m¸y
(trôc êng Trªn Trªn Trªn Trªn ®iÖn, m¸y n«ng
h6
quay) 0,07C<P 100 100 40 40 nghiÖp, m¸y ly
k6
0,15C ®Õn ®Õn ®Õn ®Õ t©m, hép tèc ®é k5 k4
js6
140 140 140 n m¸y c«ng cô, hép
(j6
140 gi¶m tèc, truyÒn
)
®éng xÝch, m¸y
Trªn 140 ®Õn 250 l¹nh kiÓu tua bin m6
Chu B×nh th- §Õn M¸y gia c«ng gç, js5 h3
kú êng 18 ®éng c¬ ®iÖn (j5)
hoÆc hoÆc Trªn cã c«ng suÊt k6 k5 k4
dao nÆng 18 §Õn §Õn §Õn §Õn ®Õn 100kW, c¬ js6
®éng 0,07C<P ®Õn 100 40 40 40 cÊu thanh tay
(trôc 0,15C 100 quay, hép truyÒn
39
Trªn Trªn Trªn Trªn Trªn m6 m5 m
100 100 40 40 40 4
®Õn ®Õn ®Õn ®Õn ®Õn
140 140 100 100 100
Trªn Trªn Trªn Trªn Trªn n6 n5 n4
140 140 140 140 100
quay ®Õn ®Õn ®Õn ®Õn ®Õn®éng cña «t« vµ
hoÆc 200 200 200 200 140m¸y kÐo, trôc
trêng chÝnh cña m¸y n6
Trªn
hîp c¾t kim lo¹i, hép p6
140
chÞu Trªn 200 ®Õn 250 gi¶m tèc lín,
®Õn
t¶i ®éng c¬ ®iÖn
250
liªn kÐo cã c«ng
Trªn Trªn Hép æ trôc xe n6
50 50 löa vµ tµu ®iÖn,
®Õn ®Õn trôc khuûu cña
140 100 ®éng c¬ ®iÖn
Chu cã c«ng suÊt
kú NÆng Trªn p6
Trªn >100kW, ®éng
hoÆc cã t¶i 140 c¬ ®iÖn kÐo
140
dao träng va ®Õn
®Õn lo¹i lín, b¸nh xe
®éng ®Ëp 200 cÇu l¨n trong
100
(trôc P>0,15C m¸y c«ng cô
quay) r6
Trªn h¹ng nÆng, m¸y r7
140 nghiÒn, hép æ
®Õn trôc cña ®Çu
250 m¸y ®èt trong,
m¸y çn ...
ChØ cã t¶i träng Çc bé phËn (js6)
Mäi ph¹m vi ®êng kÝnh
däc trôc l¾p æ (j6)
B¶ng 4-4. MiÒn dung sai l¾p ghÐp æ l¨n víi lç cña th©n
TCVN 1482 – 85
MiÒn dung sai phô
KiÓ §iÒu kiÖn ®Ó chän miÒn dung sai thuéc vµo cÊp
VÝ dô vÒ m¸y vµ
u chÝnh x¸c cña æ
bé phËn l¾p æ l¨n
th©n D¹ng P5,
ChÕ ®é lµm viÖc P0, P6 P2
chÞu t¶i P4
B¸nh xe m¸y bay,
NÆng cã kÕt
b¸nh tríc vµ sau
cÊu thµnh
Vßng cña «t«, l¾p æ
Vßng máng P7 P7
ngoµi c«n, tang dÉn cña
Th© ngoµi F>0,15C
kh«ng m¸y xÝch, b¸nh xe
n chÞu t¶i
dÞch cÇn cÈu th¸p
liÒn chu kú
chuyÓn
(th©n B×nh thêng B¸nh tríc cña «t«,
däc trôc
quay) hoÆc nÆng m¸y kÐo l¾p æ bi,
N7 N6
0,07<P<0,15 trôc khuûu, puly
C kÐo çp, puly c¨ng
40
B×nh thêng Con l¨n cña b¨ng
t¶i träng thay t¶i, b¸nh xe cña M7
®æi P<0,15C cÇu l¨n
NÆng t¶i §éng c¬ ®iÖn,
träng ®éng ®éng c¬ ®iÖn M7
P>0,15C kÐo
B×nh thêng K7
Dao hoÆc nÆng §éng c¬ ®iÖn,
®éng 0,07<P<0,15 b¬m, hép truyÒn
(th©n C ®éng, cÇu sau cña
quay «t«, m¸y kÐo
hoÆc cã B×nh thêng
sù quay hoÆc nÆng M6, M6,J
liªn hîp) (®èi víi bé Trôc chÝnh cña Js6 s6 M5
phËn chÝnh m¸y c«ng cô h¹ng (J6)M (J6)
x¸c) nÆng 6 M5
0,07<P<0,15
C
NÆng hoÆc §C ®iÖn, m¸y
Th© b×nh thêng b¬m, trôc chÝnh Js7(J7) Js6
Vßng Vßng
n 0,07<P<0,15 cña m¸y c¾t kim (J6)
ngoµi ngoµi cã
liÒn C lo¹i
chÞu t¶i kh¶ n¨ng
hoÆ CÆp b¸nh xe löa
côc bé dÞch T¶i träng
c vµ xe ®iÖn, ®a sè Js7
(trôc chuyÓn ®éng cã trÞ sè
ghÐ bé phËn l¾p æ cña (J7)
quay) däc trôc kh¸c nhau
p ngµnh chÕ t¹o m¸y H7
P>0,15C
th«ng dông
B×ng thêng Xy lanh sÊy cña

hoÆc nhÑ, m¸y th¸o giÊy G7
tho¸t nhiÖt qua
trôc Trôc truyÒn
0,07<P<0,015C chung, m¸y n«ng H8
nghiÖp
Th©
n ChÞu æ ®òa trô cho
liÒn t¶i dao trôc chÝnh cña K5
Vßng K6 K5
®éng T¶i träg thay m¸y c¾t kim lo¹i M5
ngoµi
(trôc ®æi cã híng
kh«ng
quay thay ®æi ®é
dÞch æ bi cho trôc
hoÆc chÝnh x¸c cña
chuyÓn chÝnh cña m¸y Js6
cã sù hµnh tr×nh dao H6 Js4
däc trôc cña m¸y mµi vµ Js5
quay
m« t¬ ®iÖn nhá
liªn hîp)
41
Dao
®éng Vßng
NhÑ, t¶i träng §éng c¬ ®iÖn cã
(trôc ngoµi dÞch H7 H5 N4
Th© cã híng thay vËn tèc cao dïng
quay chuyÓn H6 H6 H5
n ®æi, ®é chÝnh cho çc thiÕt bÞ
hoÆc nhÑ däc
liÒn x¸c cña hµnh vµ khÝ cô cã ®é
cã sù trôc
tr×nh cao chÝnh x¸c cao
quay
liªn hîp)
C¨n cø theo b¶ng chia cña TCVN th× khi chän kiÓu l¾p ph¶i dùa vµo :
+ KiÓu, kÝch thíc vµ cÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o æ
+ TrÞ sè, híng vµ ®Æc tÝnh t¶i träng t¸c dông lªn æ
+ D¹ng t¶i träng t¸c dông lªn çc vßng æ (d¹ng côc bé, chu kú hoÆc dao déng).
D¹ng t¶i träng chu kú: T¶i träng lÇn lît t¸c dông lªn kh¾p ®êng l¨n cña æ vµ lÆp l¹i
sau mçi chu kú quay cña æ. Vßng chÞu t¶i träng chu kú thêng ®îc l¾p cã ®é d«i ®Ó duy
tr× t×nh tr¹ng t¸c dông ®Òu ®Æn cña lùc lªn kh¾p ®êng l¨n lµm cho vßng l¨n mßn ®Òu,
n©ng cao ®é bÒn cña æ.
D¹ng t¶i träng côc bé vµ dao ®éng: T¶i träng chØ t¸c dông lªn mét phÇn ®êng l¨n cßn
çc phÇn kh¸c th× kh«ng nªn g©y ra mßn côc bé. Vßng chÞu t¶i träng côc bé vµ dao ®éng
thêng ®îc l¾p cã ®é hë ®Ó díi t¸c dông cña va ®Ëp vµ chÊn ®éng vßng æ l¨n bÞ xª dÞch
®i, miÒn chÞu lùc thay ®æi lµm cho vßng l¨n mßn ®Òu h¬n, n©ng cao ®é bÒn cña æ.
 Ký hiÖu l¾p ghÐp æ l¨n trªn b¶n vÏ:
Kh¸c víi l¾p ghÐp h×nh trô tr¬n, l¾p ghÐp æ l¨n kh«ng cÇn ghi ký hiÖu cña hÖ c¬
b¶n, mµ chØ ghi kÝch thíc danh nghÜa vµ ký hiÖu miÒn dung sai cña çc chi tiÕt l¾p
ghÐp víi æ lµ trôc vµ lç trªn th©n hép.
VÝ dô:
H×nh 4.5
Trªn h×nh vÏ ghi ký hiÖu 160H7, nghÜa lµ vßng ngoµi cña æ l¨n l¾p víi lç trªn th©n
hép theo hÖ thèng trôc, ®êng kÝnh danh nghÜa lµ 160mm, miÒn dung sai kÝch thíc lç lµ
H7, cßn ký hiÖu 40k6 tøc lµ vßng trong cña æ l¨n l¾p víi trôc theo hÖ thèng lç, ®êng
kÝnh danh nghÜa lµ 40mm, miÒn dung sai kÝch thíc cña trôc lµ k6.
Bµi tËp:
Cho bé phËn l¾p nh h×nh 4.4, trôc quay cßn th©n hép ®øng yªn, t¶i träng t¸c dông
lªn æ lµ t¶i träng híng t©m cè ®Þnh ph¬ng, æ bi ®ì cã sè hiÖu lµ 315, cÊp chÝnh x¸c 0.
Yªu cÇu:
- Chän miÒn dung sai kÝch thíc trôc vµ lç th©n hép l¾p víi æ l¨n.
42
- X¸c ®Þnh trÞ sè sai lÖch giíi h¹n cña çc kÝch thíc l¾p ghÐp vµ ghi kÝ hiÖu l¾p
ghÐp trªn b¶n vÏ.
Gi¶i:
- Tríc hÕt ta ph¶i x¸c ®Þnh çc th«ng sè kÝch thíc c¬ b¶n æ l¨n. Dùa vµo sè hiÖu æ
lµ 315, tra b¶ng 6 phô lôc 2 ta ®îc: ®êng kÝnh vßng trong d = 75mm ; ®êng kÝnh vßng
ngoµi D = 160mm, chiÒu réng æ B = 37mm.
- Ph©n tÝch d¹ng t¶i träng t¸c dông lªn çc vßng æ l¨n: víi ®iÒu kiÖn ®· cho lµ trôc
quay, t¶i träng híng t©m cè ®Þnh ph¬ng th×:
+ Vßng trong quay cïng víi trôc nªn t¶i träng lÇn lît t¸c dông lªn kh¾p ®êng l¨n cña
æ vµ lÆp l¹i sau mçi vßng quay cña trôc. VËy d¹ng t¶i träng cña vßng trong lµ d¹ng t¶i chu
k×.
+ Vßng ngoµi ®øng yªn nªn lùc chØ t¸c dông lªn mét phÇn ®êng l¨n do ®ã d¹ng t¶i
träng cña vßng ngoµi lµ d¹ng t¶i träng côc bé.
- Chän miÒn dung sai:
+ §èi víi kÝch thíc trôc: trôc l¾p víi vßng trong cã kÝch thíc danh nghÜa dN =
75mm (dN  100mm), d¹ng t¶i chu k×, theo b¶ng 4.1 ta chän miÒn dung sai kÝch thíc trôc
lµ k6.
+ §èi víi kÝch thíc lç: lç th©n hép l¾p víi vßng ngoµi cã kÝch thíc danh nghÜa DN
= 160mm (DN140mm), d¹ng t¶i träng côc bé, theo b¶ng 4.1 ta chän miÒn dung sai kÝch
thíc lç hép lµ H7 (trong trêng hîp cÇn th¸o l¾p thêng xuyªn th× ta chän miÒn dung sai
JS7).
- Sai lÖch giíi h¹n øng víi çc miÒn dung sai ®· chän, tra trong b¶ng 1 vµ 2 (phô lôc
1):
es  21m   ES  40 m 
75k6 

ei  2 m

 160H7 
 EI  0


- Ghi kÝ hiÖu l¾p ghÐp trªn b¶n vÏ:

Trªn b¶n vÏ kÝ hiÖu l¾p ghÐp kh«ng cÇn ghi díi d¹ng ph©n sè mµ chØ ghi kÝ hiÖu
miÒn dung sai kÝch thíc trôc vµ lç th©n hép l¾p víi æ l¨n nh biÓu thÞ trªn h×nh 4.4.
4.3/ Dung sai l¾p ghÐp then.
L¾p ghÐp then ®îc sö dông rÊt phæ biÕn ®Ó cè ®Þnh çc chi tiÕt trªn trôc nh: b¸nh
r¨ng, b¸nh ®ai, tay quay… vµ thùc hiÖn chøc n¨ng truyÒn m« men xo¾n hoÆc dÉn híng
chÝnh x¸c khi çc chi tiÕt cÇn di trît däc trôc.
Then cã nhiÒu lo¹i: then b»ng, then v¸t, then b¸n nguyÖt (h×nh 4.5).
HiÖn nay lo¹i ®îc dïng phæ biÕn lµ then b»ng vµ then b¸n nguyÖt, dung sai vµ kÝch
thíc l¾p ghÐp cña hai lo¹i then nµy quy ®Þnh theo TCVN 4216-86 vµ TCVN 4218-86.
43
H×nh 4.6
4.3.1. KÝch thíc l¾p ghÐp.

Trªn h×nh vÏ 4.6 lµ mÆt c¾t ngang cña mèi ghÐp then. Víi chøc n¨ng truyÒn m«
men xo¾n vµ dÉn híng, l¾p ghÐp then ®îc thùc hiÖn theo bÒ mÆt bªn vµ theo kÝch thíc
b. Then l¾p víi r·nh trôc vµ r·nh b¹c (b¸nh r¨ng hoÆc b¸nh ®ai).
Dung sai kÝch thíc l¾p ghÐp ®îc tra theo tiªu chuÈn dung sai l¾p ghÐp bÒ mÆt
tr¬n TCVN 2244-99.
H×nh 4.7
MiÒn dung sai kÝch thíc b cña then ®îc chän lµ h9.
MiÒn dung sai kÝch thíc b cña r·nh trôc cã thÓ chän lµ N9; H9.
MiÒn dung sai kÝch thíc b cña r·nh b¹c cã thÓ chän lµ JS9 hoÆc D10.
4.3.2. Chän kiÓu l¾p.
Tuú theo chøc n¨ng cña mèi ghÐp then mµ ta cã thÓ chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn nh
sau:
a. Trêng hîp b¹c cè ®Þnh trªn trôc.
N9
Khi b¹c l¾p cè ®Þnh víi trôc th× then l¾p cã ®é d«i víi trôc h9
vµ cã ®é d«i nhá
JS 9
víi b¹c h9
®Ó t¹o ®iÒu kiÖn th¸o l¾p dÔ dµng.
Ta cã s¬ ®å l¾p ghÐp nh h×nh 4.7a.
44
b. Trêng hîp then dÉn híng, b¹c di trît däc trôc.
§Ó ®¶m b¶o b¹c dÞch chuyÓn däc trôc dÔ dµng th× then l¾p víi b¹c cã ®é hë lín
D10 N9
h9
vµ then l¾p cã ®é d«i lín víi trôc h9
.
Ta cã s¬ ®å l¾p ghÐp nh h×nh 4.7b.
c. Trêng hîp mèi ghÐp then cã chiÒu dµi lín l > 2d.
H9 D10
Then l¾p cã ®é hë víi r·nh trôc h9
vµ r·nh b¹c h9
, ®é hë cña l¾p ghÐp nh»m båi
thêng cho sai sè vÞ trÝ r·nh then.
Ta cã s¬ ®å l¾p ghÐp nh h×nh 4.8.
4.4/ Dung sai l¾p ghÐp then hoa.
Trong thùc tÕ khi cÇn truyÒn m« men xo¾n lín vµ yªu cÇu ®é chÝnh x¸c ®Þnh
t©m cao gi÷a trôc vµ b¹c th× mèi ghÐp then kh«ng ®¸p øng ®îc mµ ta ph¶i sö dông mèi
ghÐp then hoa.
Mèi ghÐp then hoa cã nhiÒu lo¹i: then hoa d¹ng r¨ng ch÷ nhËt, r¨ng
tam gi¸c, r¨ng th©n khai, trong ®ã phæ biÕn nhÊt lµ then hoa r¨ng ch÷
nhËt (h×nh 4.9).
H×nh 4.9. MÆt c¾t ngang cña mèi ghÐp then hoa
KÝch thíc danh nghÜa cña mèi ghÐp then hoa r¨ng ch÷ nhËt cho trong b¶ng 4-5:
B¶ng 4-5: Çc th«ng sè cña mèi ghÐp then hoa r¨ng ch÷ nhËt
45
II
I I
Ph ¬ng ¸ n A Ph ¬ng ¸ n B Ph ¬ng ¸ n C

II
  
KÝch thíc KÝch thíc

KÝch thíc KÝch thíc
danh nghÜa cña danh nghÜa cña
tÝnh to¸n tÝnh to¸n
mèi ghÐp mèi ghÐp
ZdD dtb h b ZdD dtb h b
Cì nhÑ 8  42  48 45 2,2 8
6  23  26 24,5 0,9 6 8  46  54 50 3 9
6  26  30 28,0 1,4 6 8  52  60 56 3 10
6  28  32 30 1,4 7 8  56  65 61 3,5 10
34 1,2 6 8  62  72 67 4 12
8  32  36
38 1,2 7 8  72  82 77 4 12
8  36  40
44 1,2 8 87 4 12
8  42  46 10  82  92
48 1,2 9 97 4 14
8  46  50 10  92  102
55 2 10 107 4 16
8  52  58 10  102  112 117 5,5 18
59 2 10
8  56  62 10  112  125
65 2 12
8  62  68 75 2 12
10  72  78 85 2 12
10  82  88 95 2 14
10  92  98 105 2 16
10  102  108 116 3 18
10  112  120
46
Cì trung Cì nÆng
6  11  14 12,5 0,9 3 10  16  20 18,0 1,4 2,5
6  13  16 14,5 0,9 3,5 10  18  23 20,5 1,9 3
6  16  20 18,0 1,4 4 10  21  26 23,5 1,9 3
8  18  22 20,0 1,4 5 10  23  29 26,0 2,4 4
8  21  25 23,0 1,4 5 10  28  35 31,5 2,7 4
8  23  28 25,5 1,9 6 10  32  40 36,0 3,2 5
29 2,2 6 40,5 3,7 5
8  26  32 10  36  45
31 2,2 7 74,0 4,2 6
8  28  34 10  42  52
35 2,2 6 51,0 4,0 7
8  32  38 39 2,2 7 10  46  56 56,0 3,0 5
8  36  42 10  52  60 60,5 3,5 5
10  56  65 67 4,0 6
10  62  72 77 4,0 7
10  72  82 87 4,0 6
10  82  92 97 4,0 7
10  92  102 109 5,5 8
10  102  115 119 5,5 9
10  112  125
Chó thÝch: 1. KÝch thíc v¸t f = 0,3 – 0,5mm (trÞ sè lín dïng khi kÝch thíc lín)
2. Khi ®Þnh t©m theo ®êng kÝnh trong, trôc then hoa chÕ t¹o theo ph-
¬ng
¸n A vµ C
3. Khi ®Þnh t©m theo ®êng kÝnh ngoµi vµ mÆt bªn, trôc then hoa chÕ
t¹o theo ph¬ng ¸n B.
47
4.4.1. Dung sai l¾p ghÐp then hoa r¨ng ch÷ nhËt.
a) Çc ph¬ng ph¸p ®ång t©m cña mèi ghÐp then hoa.
TCVN 2324-78 quy ®Þnh trong mèi ghÐp then hoa r¨ng ch÷ nhËt cã 3 kÝch thíc
chÝnh:
§êng kÝnh ngoµi D
§êng kÝnh trong d
ChiÒu réng then b
Khi l¾p ghÐp ®Ó ®¶m b¶o ®é ®ång t©m gi÷a 2 chi tiÕt l¾p ghÐp (b¹c vµ trôc) ng-
êi ta thùc hiÖn ®ång t©m theo mét trong 3 kÝch thíc D, d, b, t¬ng øng cã 3 ph¬ng ph¸p
®ång t©m (h×nh 4.10) :
§ång t©m theo ®êng kÝnh ngoµi D.
§ång t©m theo ®êng kÝnh trong d.
§ång t©m theo bÒ réng then b.
H×nh 4.10- MÆt c¾t ngang ®¶m b¶o ®é ®ång t©m

Sù lùa chän ph¬ng ph¸p ®ång t©m nµy hay ph¬ng ph¸p ®ång t©m kia phô thuéc vµo
yªu cÇu ®é chÝnh x¸c ®ång t©m, ®iÒu kiÖn lµm viÖc vµ kh¶ n¨ng c«ng nghÖ chÕ t¹o.
 §ång t©m theo ®êng kÝnh ngoµi D lµ ph¬ng ph¸p ®ång t©m kinh tÕ nhÊt vµ do
®ã ®îc sö dông réng r·i bëi v× cã thÓ dÔ dµng ®¹t ®îc ®é chÝnh x¸c cao ë æ trôc then
hoa theo D b»ng çch mµi, cßn lç cã r·nh then hoa trong èng bao ®îc thùc hiÖn b»ng çch
chuèt.
 §ång t©m theo ®êng kÝnh trong d ®îc dïng trong trêng hîp yªu cÇu ®é chÝnh x¸c
®ång t©m ®Æc biÖt cao cña çc chi tiÕt hoÆc khi lç cã r·nh then hoa trong èng bao
kh«ng thÓ gia c«ng ®îc b»ng chuèt do ®é cøng cao hoÆc do ®é dÎo cña vËt liÖu. §é
chÝnh x¸c ®ång t©m theo d ®îc ®¶m b¶o b»ng mµi lç then hoa còng nh trôc then hoa. Lç
then hoa theo ®êng kÝnh d ®îc mµi trªn çc m¸y mµi lç phøc t¹p vµ d¾t tiÒn, mµi çc ®-
ßng kÝnh cña trôc then hoa cßn lµ çc nguyªn c«ng phøc t¹p h¬n.
 §ång t©m theo bÒ réng then b kh«ng ®îc sö dông phæ biÕn, chØ dïng khi çc chi
tiÕt l¾p ghÐp cã t¶i träng thay ®æi dÊu, nghÜa lµ trôc cïng víi èng bao cã lóc th× quay
theo chiÒu nµy, cã lóc l¹i quay theo chiÒu kh¸c (vÝ dô: chuyÓn ®éng quay cña trôc cÇu
sau xe « t«). Trong trêng hîp nµy kh«ng cho phÐp cã khe hë lín theo çc mÆt bªn cña then
vµ r·nh then.
48
b) L¾p ghÐp then hoa d¹ng r¨ng ch÷ nhËt.
§Ó ®¶m b¶o chøc n¨ng truyÒn m« men xo¾n lín, l¾p ghÐp then hoa thùc hiÖn theo
yÕu tè kÝch thíc bÒ réng then b. L¾p cßn dîc thùc hiÖn theo 1 trong 3 yÕu tè kÝch thíc
D, d vµ b ®Ó ®¶m b¶o ®ång t©m hai chi tiÕt l¾p ghÐp. Nh vËy l¾p ghÐp then hoa ®îc
thùc hiÖnnh sau:
 Khi ®ång t©m theo D th× l¾p ghÐp thùc hiÖn theo D vµ b.
 Khi ®ång t©m theo d th× l¾p ghÐp thùc hiÖn theo d vµ b.
 Khi ®ång t©m theo b th× l¾p ghÐp thùc hiÖn theo b.
Tiªu chuÈn TCVN 2324-78 quy ®Þnh d·y miÒn dung sai cña çc kÝch thíc l¾p ghÐp
theo b¶ng 4-6 vµ 4-7:
B¶ng 4- 6. MiÒn dung sai çc kÝch thíc
trôc then hoa r¨ng ch÷ nhËt tcvn 2324 -78
CÊp chÝnh Sai lÖch c¬ b¶n

x¸c d e f g h js k m n
5 g5 js 5
6 g6 (h6) js 6 n6
7 f7 h7 js7 k7
8 d8 e8 f8 h8
9 (d9) e9 f9 h9
10 d10 h10
B¶ng 4-7. MiÒn dung sai çc kÝch thíc

Lç then hoa r¨ng ch÷ nhËt tcvn
CÊp chÝnh Sai lÖch c¬ b¶n

x¸c d e f g h js
6 H6
7 H7
8 F8 H8
9 D9
10 D10 F10 Js10
Sai lÖch giíi h¹n øng víi çc miÒn dung sai tra theo TCVN 2245-99
(b¶ng 1 vµ 2 phô lôc 1), nh÷ng miÒn dung sai ®ãng khung lµ nh÷ng
miÒn ®îc u tiªn sö dông.
49
Tuú theo ph¬ng ph¸p thùc hiÖn ®ång t©m hai chi tiÕt then hoa mµ ta chän çc miÒn
dung sai cho çc kÝch thíc l¾p ghÐp. Sù phèi hîp çc miÒn dung sai kÝch thíc lç vµ trôc
then hoa cã thÓ t¹o thµnh mét d·y çc kiÓu l¾p tho¶ m·n chøc n¨ng sö dông cña mèi ghÐp
then hoa (b¶ng 8  11 phô lôc 2 ).
c) Chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn cho mèi ghÐp.
Trong thùc tÕ thiÕt kÕ chÕ t¹o ngêi ta thêng sö dông mét sè kiÓu l¾p u tiªn cho mèi
ghÐp then hoa nh sau:
Trêng hîp b¹c then hoa cè ®Þnh trªn trôc:
H7 F8
 Khi thùc hiÖn ®ång t©m theo D cã thÓ chän kiÓu l¾p: D js 7 vµ b js 7 .
H7 D9
 Khi thùc hiÖn ®ång t©m theo d cã thÓ chän kiÓu l¾p: d g 6 vµ b js 7 .
Trêng hîp b¹c then hoa di truyÓn däc trôc:

H7 F8
 Khi thùc hiÖn ®ång t©m theo D cã thÓ chän kiÓu l¾p: D f 7 vµ b f 7 .
H7 F10
 Khi thùc hiÖn ®ång t©m theo d cã thÓ chän kiÓu l¾p: d f 7 vµ b f 9 .
CÇn nhí r»ng trong trêng hîp cÇn thiÕt nÕu nh çc kiÓu l¾p trªn kh«ng ®¸p øng ®îc
çc tiªu chuÈn cô thÓ cña mèi ghÐp th× cho phÐp lùa chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn kh¸c
(TCVN 2324-78).
4.4.2. Ghi ký hiÖu l¾p ghÐp then hoa trªn b¶n vÏ.
L¾p ghÐp then hoa ®îc ghi ký hiÖu gièng nh çc l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n kh¸c nÕu
trªn b¶n vÏ cã mÆt c¾t ngang cña mèi ghÐp. Trong trêng hîp kh«ng thÓ hiÖn mÆt c¾t
ngang th× ghi ký hiÖu nh sau:
H×nh 4.11 H×nh 4.12

H7 H 12 F10
VÝ dô: d - 8.36 f7 .40 a11
.7 f9 .
Theo ký hiÖu lÇn lît lµ : Thùc hiÖn ®ång t©m theo bÒ mÆt kÝch thíc d; sè r¨ng
H7
then hoa z = 8; l¾p ghÐp theo yÕu tè ®ång t©m d lµ 36 f7 ; bÒ mÆt kh«ng thùc hiÖn
®ång t©m D cã kÝch thíc danh nghÜa lµ 40 mm, miÒn dung sai kÝch thíc D cña b¹c then
50
hoa lµ H12, miÒn dung sai kÝch thíc D cña trôc lµ a11, kiÓu l¾p theo bÒ mÆt bªn b lµ 7
F10
f9 .
Tõ ký hiÖu l¾p ghÐp trªn ta cã thÓ ghi ký hiÖu trªn b¶n vÏ chi tiÕt nh sau:
 Trªn b¶n vÏ b¹c then hoa: d - 8.36H7.40H12.7F10
 Trªn b¶n vÏ trôc then hoa: d - 8.36f7.40a11.7f9
Bµi tËp:
Cho mèi ghÐp then hoa gi÷a b¸nh r¨ng víi trôc cã kÝch thíc ®anh nghÜa lµ: 8  36 
42. (z  d  D). B¸nh r¨ng cè ®Þnh trªn trôc vµ thùc hiÖn ®ång t©m theo bÒ mÆt kÝch
thíc D.
Yªu cÇu:
- Chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn cho mèi ghÐp råi ghi kÝ hiÖu trªn b¶n vÏ
- Tra çc sai lÖch giíi h¹n cña kÝch thíc vµ biÓu diÔn s¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai
cña l¾p ghÐp.
Gi¶i:
- Dùa vµo çc kÝch thíc z  d  D, theo b¶ng 7 (phô lôc 2) ta tra ®îc kÝch thíc dang
nghÜa cña b: bN = 7mm. Nh vËy ta cã: dN = 36mm ; DN = 42mm ; bN = 7mm.
- Víi ®iÒu kiÖn ®· cho: b¸nh r¨ng cè ®Þnh trªn trôc, thùc hiÖn ®ång t©m theo D ta
chän kiÓu l¾p nh sau:
H7
+ KiÓu l¾p theo yÕu tè ®ång t©m D: 42 js 6
7F8
+ KiÓu l¾p theo bÒ mÆt bªn b: js 7
- KÝ hiÖu sai lÖch vµ kÝch thíc ®îc ghi trªn b¶n vÏ, cã thÓ theo 2 ph¬ng ¸n nh h×nh
4.11 vµ h×nh 4.12.
- Sai lÖch giíi h¹n çc kÝch thíc tra theo b¶ng 1 vµ 2 phô lôc 1.
 ES  25m   ES  35 m 
42H7 
 EI  0 m

 7F8 
 EI  13m


es  8 m 
42jS6
es  7,5m 


ei  8

m  7jS7 

ei  7,5

m
- S¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai cña çc l¾p ghÐp ®îc biÓu diÔn trªn h×nh 4.13.
h×nh 4.13
4.5/ Dung sai truyÒn ®énh b¸nh r¨ng.
51
Dung sai truyÒn ®éng b¸nh r¨ng trô ®îc quy ®Þnh theo TCVN 1067- 84. Tiªu chuÈn
nµy ¸p dông cho çc bé truyÒn b¸nh r¨ng trô th©n khai ¨n khíp ngoµi vµ trong, cã r¨ng
th¼ng, r¨ng nghiªng vµ r¨ng ch÷ V. §êng kÝnh vßng chia cña r¨ng ®Õn 6300mm, chiÒu
réng vµnh r¨ng hoÆc nöa chiÒu réng vµnh r¨ng ®Õn 1250mm, m« ®un r¨ng tõ 1  55mm.
4.5.1. Çc th«ng sè kÝch thíc c¬ b¶n cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng
m – m« ®un cña r¨ng df - ®êng kÝnh vßng ch©n r¨ng

z – sè r¨ng cña b¸nh r¨ng da - ®êng kÝnh vßng ®Ønh r¨ng
 - gãc ¨n khíp cña truyÒn ®éng db - ®êng kÝnh vßng c¬ b¶n
 - gãc nghiªng cña híng r¨ng h – chiÒu cao cña r¨ng
p – bíc r¨ng b – chiÒu réng b¸nh r¨ng b – chiÒu réng b¸nh r¨ng
pb – bíc r¨ng trªn vßng c¬ b¶n w – kho¶ng ph¸p tuyÕn chung
d - ®êng kÝnh vßng chia cña b¸nh r¨ng a – kho¶ng çch t©m 2 b¸nh r¨ng
H×nh 4.14. Çc th«ng sè kÝch thíc c¬ b¶n cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng
4.5.2. Çc yªu cÇu kü thuËt cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng.
Tuú theo yªu cÇu chøc n¨ng sö dông cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng mµ chóng cã çc yªu
cÇu kh¸c nhau:
Yªu cÇu “møc chÝnh x¸c ®éng häc” lµ yªu cÇu sù phèi hîp chÝnh
x¸c vÒ gãc quay cña b¸nh ®Én vµ b¸nh bÞ dÉn cña truyÒn ®éng. Yªu
cÇu nµy ®Ò ra ®èi víi truyÒn ®éng cña b¸nh r¨ng cña xÝch ®éng häc
chÝnh x¸c cña dông cô ®o, xÝch ph©n ®é cña m¸y gia c«ng b¸nh r¨ng,
xÝch c¾t ren cña m¸y tiÖn ren v.v...b¸nh r¨ng trong truyÒn ®éng nµy th-
êng cã m« ®un nhá, chiÒu dµi r¨ng kh«ng lín, lµm viÖ víi t¶i träng nhá.
Yªu cÇu “møc lµm viÖc ªm” nghÜa lµ b¸nh r¨ng ph¶i cã tèc ®é
quay æn ®Þnh, kh«ng cã sù thay ®æi tøc thêi vÒ vËn tèc g©y va ®Ëp vµ
ån. Yªu cÇu nµy ®Ò ra ®èi víi nh÷ng truyÒn ®éng trong hép tèc ®é cña
®éng c¬ m¸y bay, « t«, tua bin ... B¸nh r¨ng trong truyÒn ®éng thêng cã
m« ®un trung b×nh, chiÒu dµi r¨ng lín, tèc ®é vßng cña b¸nh r¨ng cã thÓ
®¹t tíi (120  150)m/s, c«ng suÊt truyÒn ®éng tíi 40.000 kW.
52
Yªu cÇu vÒ “møc tiÕp xóc mÆt r¨ng” lín ®Æc biÖt lµ tiÕp xóc
theo chiÒu dµi. Møc tiÕp xóc mÆt r¨ng ®¶m b¶o ®é bÒn cña r¨ng khi
truyÒn m« men xoo¾n lín. VÝ dô truyÒn ®éng b¸nh r¨ng trong m¸y çn
thÐp, trong cÇn trôc, cÇu trôc ... B¸nh r¨ng trong truyÒn ®éng thêng cã
m« ®un lín vµ chiÒu dµi r¨ng lín.
Yªu cÇu “®é hë mÆt bªn” gi÷a çc mÆt r¨ng phÝa kh«ng lµm viÖc
cña cÆp r¨ng ¨n khíp (møc khe hë c¹nh r¨ng), h×nh 4.14. BÊt kú bé
truyÒn b¸nh r¨ng nµo còng yªu cÇu ®é hë mÆt bªn ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn
b«i tr¬n b¸nh r¨ng, båi thêng cho sai sè gi·n në nhiÖt,sai sè do gia c«ng vµ
l¾p r¸p, tr¸nh hiÖn tîng kÑt r¨ng.
Jn
H×nh 4.14. Møc chÝnh x¸c khe hë c¹nh r¨ng
Nh vËy ®èi víi bÊt kú truyÒn ®éng b¸nh r¨ng nµo còng ®ßi hái c¶ 4 yªu cÇu trªn, nh-
ng tuú theo chøc n¨ng sö dông mµ yªu cÇu nµo lµ chñ yÕu. TÊt nhiªn yªu cÇu chñ yÕu Êy
ph¶i ë møc chÝnh x¸c cao h¬n çc yªu cÇu kh¸c. VÝ dô: truyÒn déng b¸nh r¨ng trong hép
tèc ®ä th× yªu cÇu chñ yÕu lµ “møc lµm viÖc ªm” vµ nã ph¶i ë cÊp chÝnh x¸c cao h¬n
yªu cÇu “møc chÝnh x¸c ®éng häc” vµ “møc tiÕp xóc mÆt r¨ng”.
53
4.5.3. §¸nh gi¸ møc chÝnh x¸c cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng.
§Ó ®¸nh gi¸ møc chÝnh x¸c vµ khe hë c¹nh r¨ng cña b¸nh r¨ng vµ bé truyÒn ngêi ta
dïng çc chØ tiªu sau:
'
 Sai sè ®éng häc cña b¸nh r¨ng F 1r
 Sai sè tÝch luü bíc r¨ng cña b¸nh r¨ng Fpkr
 §é ®¶o híng t©m cña vµnh r¨ng Frr
 §é dao ®éng kho¶ng ph¸p tuyÕn chung Fvwr
 §é dao ®éng kho¶ng çch trôc ®o øng víi mét vßng quay cña b¸nh r¨ng
F ir''
'
 Sai sè ®éng häc côc bé cña b¸nh r¨ng F ir
 Sai lÖch bíc ¨n khíp fpbr
 Sai lÖch bíc r¨ng fptr
 Sai sè profin r¨ng ffr
 VÕt tiÕp xóc tæng
 Sai sè tæng cña ®êng tiÕp xóc Fkr
 Sai sè híng r¨ngFr
 f 
 §é kh«ng song song cña çc ®êng trôc vµ ®é xiªn cña çc ®êng trôc
xr
 
 f yr 
 Lîng dÞch chuyÓn profin gèc EH

Kh¸i niÖm çc chØ tiªu trªn ®îc chØ dÉn trong b¶ng 4.8.
Trong thiÕt kÕ chÕ t¹o b¸nh r¨ng ®Ó chän bé th«ng sè ®¸nh gi¸ møc chÝnh x¸c ngêi
ta dùa vµo cÊp chÝnh x¸c cña truyÒn ®éng, ®ång thêi dùa vµo ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ
kiÓm tra ë tõng c¬ së s¶n xuÊt. Chän bé th«ng sè cÇn kÕt hîp sao cho kiÓm tra ®¬n gi¶n
nhÊt, sè dông cô Ýt nhÊt. Chän bé th«ng sè kiÓm tra b¸nh r¨ng cã thÓ dùa vµo b¶ng 4.9.
4.5.4.Tiªu chuÈn dung sai, cÊp chÝnh x¸c cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng
a) CÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o b¸nh r¨ng.
Theo tiªu chuÈn TCVN 1067-84, cÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o b¸nh r¨ng ®îc quy ®Þnh 12
cÊp kÝ hiÖu lµ 1, 2, ..., 12. CÊp chÝnh x¸c gi¶m dÇn tõ 1 dÕn 12.
ë mçi cÊp chÝnh x¸c tiªu chuÈn quy ®Þnh gi¸ trÞ dung sai vµ sai lÖch giíi h¹n cho
çc th«ng sè ®¸nh gi¸ møc chÝnh x¸c.
ViÖc chän cÊp chÝnh x¸c cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng khi thiÕt kÕ ph¶i dùa vµo
®iÒu kiÖn lµm viÖc cô thÓ cña truyÒn ®éng, ch¼ng h¹n tèc ®é vßng quay, c«ng suÊt
truyÒn ... Trong s¶n xuÊt c¬ khÝ thêng sö dông cÊp chÝnh x¸c 6, 7, 8, 9. Ngoµi ra khi
thiÕt kÕ chÕ t¹o b¸nh r¨ng viÖc chän cÊp chÝnh x¸c cã thÓ dùa theo kinh nghiÖm.
b) D¹ng ®èi tiÕp mÆt r¨ng vµ dung sai ®é hë bªn: Tjn
54
Tuú theo yªu cÇu vÒ gi¸ trÞ ®é hë mÆt bªn nhá nhÊt, j nmin mµ tiªu chuÈn quy ®Þnh 6
d¹ng ®èi tiÕp, ký hiÖu lµ H, E, D, C, B, A, theo TCVN 1067- 84. D¹ng H cã gi¸ trÞ ®é hë
mÆt bªn nhá nhÊt (jnmin = 0) vµ ®é hë t¨ng dÇn tõ H ®Õn A.
H×nh 4.15
Trong ®iÒu kiÖn lµm viÖc b×nh thêng th× sö dông d¹ng ®èi tiÕp B, d¹ng nµy còng ®-
îc dïng phæ biÕn trong chÕ t¹o c¬ khÝ.
Tiªu chuÈn còng quy ®Þnh 8 miÒn dung sai cña ®é hë mÆt bªn, kÝ hiÖu lµ h, d, c,
b, a, x, y, z. Trong thiÕt kÕ cã thÓ sö dông d¹ng ®èi tiÕp vµ miÒn dung sai t¬ng øng, vÝ
dô d¹ng ®èi tiÕp B, miÒn dung sai b. Nhng còng cã thÓ sö dông kh«ng t¬ng øng, vÝ dô
d¹ng ®èi tiÕp lµ B cßn miÒn dung sai lµ a.
Khi ®¸nh gi¸ “møc khe hë c¹nh r¨ng” ngêi ta cã thÓ kiÓm tra trùc tiÕp gi¸ trÞ ®é hë
mÆt bªn nhá nhÊt jnmin.
c) Ghi ký hiÖu cÊp chÝnh x¸c vµ d¹ng ®èi tiÕp mÆt r¨ng.
Trªn b¶n vÏ thiÕt kÕ, chÕ t¹o b¸nh r¨ng th× cÊp chÝnh x¸c vµ d¹ng ®èi tiÕp ®îc ghi
kÝ hiÖu nh sau, vÝ dô:
7- 8- 8B.TCVN1067- 84
Tõ tr¸i sang ph¶i lÇn lît ký hiÖu lµ:
7 - cÊp chÝnh x¸c cña møc chÝnh x¸c ®éng häc
8 - cÊp chÝnh x¸c cña møc lµm viÖc ªm
8 - cÊp chÝnh x¸c cña møc tiÕp xóc mÆt r¨ng
B - d¹ng ®èi tiÕp mÆt r¨ng vµ dung sai ®é hë mÆt bªn t¬ng øng lµ b
55
B¶ng 4.8. Çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ møc chÝnh x¸c truyÒn ®éng b¸nh r¨ng.
Ký
ChØ tiªu ®¸nh gi¸ §Þnh nghÜa
hiÖu
Sai sè ®éng häc cña b¸nh r¨ng
 Sai sè lín nhÊt cña gãc
quay b¸nh r¨ng trong giíi
Fi' r h¹n mét vßng quay khi nã
Fir ¨n khíp víi b¸nh mÉu
chÝnh x¸c.

2
Sai sè tÝch luü bíc r¨ng cña b¸nh r¨ng

1
8 Sai sè lín nhÊt vÒ vÞ trÝ
Sai lÖch ©m 2 Sai lÖch d ¬ng t¬ng quan cña hai profin
lí n nhÊt   lí n nhÊt
r¨ng cïng tªn bÊt kú ®o
7 Fpkr theo vßng trßn ®ång t©m

F kpr max F kpr max

3
VÞtrÝthùc
víi t©m quay b¸nh r¨ng
vµ ®i qua gi÷a chiÒu
6
4
cao r¨ng.
VÞtrÝchÝnh x¸ c
5
§é ®¶o híng t©m cña vµnh r¨ng
§é dao ®éng lín nhÊt cña

R
kho¶ng çch tõ d©y cung
Frr cè ®Þnh trªn r¨ng (hoÆc
e
r·nh r¨ng) ®Õn t©m

quay b¸nh r¨ng.
F rr
§é dao ®éng kho¶ng ph¸p tuyÕn chung

HiÖu ph¸p tuyÕn chung
lín nhÊt vµ nhá nhÊt ®o
Fvwr
trªn cïng mét b¸nh r¨ng:
Fvwr = Wmax- Wmin
56
§é dao ®éng kho¶ng çch trôc ®o øng víi mét vßng
quay cña b¸nh r¨ng
HiÖu kho¶ng çch trôc

®o lín nhÊt vµ nhá nhÊt
Fir''
trong mét vßng quay cña
b¸nh r¨ng
a 1 b í c r¨ ng
f ''ir
F ''ir 
2
Sai sè ®éng häc côc bé cña b¸nh r¨ng

HiÖu lín nhÊt gi÷a sai sè
f ' ir
S a i s è vßng qua y cña b¸ nh r¨ ng
®éng häc côc bé lín nhÊt

fir' vµ nhá nhÊt kÒ s¸t nhau
trong mét vßng quay b¸nh
r¨ng
1 vßng quay cña b¸ nh r¨ ng
Sai lÖch cña bíc ¨n khíp

Pbth
Pb
f 'pbr HiÖu gi÷a bíc ¨n khíp
fpbr thùc vµ bíc ¨n khíp danh
nghÜa: fpbr = Pbth-Pb
Sai lÖch bíc r¨ng

Pt2
HiÖu gi÷a hai bíc vßng
Pt1
bÊt kú ®o trªn cïng mét

fptr
®êng trßn cña b¸nh r¨ng:
fptr = Pt1-Pt2
Sai sè profin r¨ng
Kho¶ng çch ph¸p tuyÕn

gi÷a hai profin r¨ng lý
1 Gií i h¹ n phÇn lµm viÖc thuyÕt bao lÊy profin
ffr
Fk
r
cña pr«fin r¨ ng
r¨ng thùc, trong giíi h¹n
2
phÇn lµm viÖc cña
profin r¨ng.
VÕt tiÕp xóc tæng PhÇn bÒ mÆt bªn cña

r¨ng trªn ®ã cã vÕt tiÕp
57
B
a
xóc cña nã víi r¨ng cña
b¸nh r¨ng ¨n khíp. VÕt
tiÕp xóc ®îc ®¸nh gi¸
theo hai chiÒu:
hp
hm
- Theo chiÒu cao r¨ng
c
hm/hp.100%
- Theo chiÒu dµi r¨ng
(a-c)/B.100%
Sai sè tæng cña ®êng tiÕp xóc
Kho¶ng çch ph¸p tuyÕn

1 gi÷a hai ®êng tiÕp xóc
Gií i h¹ n phÇn lµm viÖc
Fkr
Fk
r
cña pr«fin r¨ ng
danh nghÜa bao lÊy ®-
2
êng tiÕp xóc thùc
Sai sè híng r¨ng

Kho¶ng çch gi÷a hai h-
íng r¨ng lý thuyÕt n»m
Fr trªn mÆt trô ®i qua gi÷a
Fr chiÒu cao r¨ng vµ bao
lÊy híng r¨ng thùc.
§é kh«ng song song cña çc ®êng trôc fxr - ®é kh«ng song cña
§é xiªn cña çc ®êng trôc h×nh chiÕu çc ®êng
t©m quay cña b¸nh r¨ng
trªn mÆt ph¼ng lý
thuyÕt chung cña chóng
(®o trªn chiÒu dµi b»ng
fxr
chiÒu réng b¸nh r¨ng)
fyr
fyr - §é kh«ng song song
B cña h×nh chiÕu çc ®êng
t©m quay cña b¸nh r¨ng
f yr
trªn mÆt ph¼ng vu«ng

gãc víi mÆt ph¼ng lý
f xr thuyÕt chung cña chóng.
Lîng dÞch chuyÓn cña profin
Lîng dÞch chuyÓn cña

EHS
Eh profin gèc so víi vÞ trÝ

EH
TH
VÞtrÝdanh nghÜa
danh nghÜa cña nã
cña pr«fin gèc
58
59
B¶ng 4.9: Bé th«ng sè ®¸nh gi¸ møc chÝnh x¸c cña b¸nh r¨ng trô
CÊp chÝnh x¸c khi

Sè bé Th«ng sè ®¸nh gi¸, kÝ hiÖu Dung sai, kÝ hiÖu
m1
Møc chÝnh x¸c ®éng häc
1 Fir' Fi ' 3-8
2 F pr , F pkr Fp , Fpk 3-6
3 F pr Fp 7-8
4 Frr , Fvwr Fr , Fvw 3-8
5 Frr , Fcr Fr , Fc 3-8
6 Fir' ' , Fvwr Fi ' ' , Fvw 5-8
7 Fir'' , Fcr Fi '' , Fc 5-8
8 Fir' ' Fi ' ' 9-12
9 Frr Fr 7-8
Møc lµm viÖc ªm (víi   1,25)
1 f ir' fi ' 3-8
2 f pbr , f fr f pb , f f 3-8
3 f pbr , f ptr f pb , f pt 3-8
4 f ir' ' f i '' 5-8
Møc tiÕp xóc r¨ng trong truyÒn ®éng
1 VÕt tiÕp xóc tæng - 3-11
2 Fr F 3-12
3 Fkr Fk 3-12
- hÖ sè trïng khíp däc danh nghÜa
60
C©u Hái «n tËp
1. Tiªu chuÈn ®· quy ®Þnh dung sai cho nh÷ng yÕu tè kÝch thíc nµo cña
ren vÝt vµ ®ai èc trong l¾p ghÐp ren.
2. ThÕ nµo lµ ®êng kÝnh trung b×nh biÓu kiÕn, nªu c«ng thøc tÝnh nã víi
ren vÝt vµ ®ai èc.
3. Tiªu chuÈn quy ®Þnh cã mÊy cÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o æ l¨n, ký hiÖu chóng
nh thÕ nµo.
4. Nªu ph¬ng ph¸p chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn cho l¾p ghÐp æ l¨n víi trôc
vµ víi lç th©n hép.
5. Nªu çc miÒn dung sai tiªu chuÈn ®îc quy ®Þnh ®èi víi kÝch thíc
chiÒu réng b cña then, r·nh trôc vµ r·nh b¹c.
6. Tõ çc miÒn dung sai tiªu chuÈn h·y chän mét kiÓu l¾p cho mèi ghÐp
then khi b¹c cè ®Þnh trªn trôc.
7. Cã mÊy ph¬ng ph¸p thùc hiÖn ®ång t©m hai chi tiÕt then hoa vµ cho
biÕt u nhîc ®iÓm cña tõng ph¬ng ph¸p, t¬ng øng víi çc ph¬ng
ph¸p ®ã th× l¾p ghÐp ®îc thùc hiÖn theo yÕu tè kÝch thíc nµo.
8. Tr×nh bµy çch ghi ký hiÖu l¾p ghÐp then hoa trªn b¶n vÏ.
9. Nªu çc yªu cÇu kÜ thuËt ®èi víi truyÒn ®éng b¸nh r¨ng, mét truyÒn
®éng b¸nh r¨ng bÊt kú th× cÇn cã nh÷ng yªu cÇu nµo?
10. Tiªu chuÈn TCVN 1067-84 quy ®Þnh mÊy cÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o b¸nh
r¨ng nªu ph¬ng ph¸p chän cÊp chÝnh x¸c cho truyÒn ®éng b¸nh r¨ng
khi thiÕt kÕ.
Bµi tËp
1. Cho l¾p ghÐp ren M 20  2 - 6H/6e
- Gi¶i thÝch ký hiÖu l¾p ghÐp.
- Tra sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai kÝch thíc ren.
- Gi¶ sö sau khi gia c«ng mét ren vÝt ngêi ta ®o ®îc çc th«ng sè sau:
§êng kÝnh trung b×nh cña ren vÝt: d2th = 18,516 mm
61
 
 phai  40'  trai  20'
Sai sè bíc ren vÝt: 2 2
Sai sè tÝch lòy bíc:  = 0,02 mm

Hái ren vÝt cã ®¹t yªu cÇu kh«ng?
2. Cho mèi ghÐp æ l¨n lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn: trôc ®øng yªn, th©n hép
quay, t¶i träng t¸c dông lªn æ lµ t¶i träng híng t©m cè ®Þnh ph¬ng, æ
l¨n cã sè hiÖu lµ 317, cÊp chÝnh x¸c 0.
- Chän miÒn dung sai kÝch thíc trôc vµ th©n hép l¾p víi æ.
- X¸c ®Þnh trÞ sè sai lÖch giíi h¹n cña çc kÝch thíc l¾p ghÐp.
3. Cho mèi ghÐp then b»ng gi÷a b¸nh r¨ng víi trôc ®Ó truyÒn m« men
xo¾n. B¸nh r¨ng (b¹c) cè ®Þnh trªn trôc vµ cÇn th¸o l¾p khi thay thÕ.
KÝch thíc chiÒu réng cña then lµ: b = 14 mm
- Chän kiÓu l¾p cho mèi ghÐp then víi r·nh trôc vµ r·nh b¹c.
- X¸c ®Þnh trÞ sè sai lÖch giíi h¹n cña çc kÝch thíc tham gia l¾p ghÐp
vµ biÓu diÔn s¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai cña l¾p ghÐp.
4. Cho mèi ghÐp then hoa gi÷a b¸nh r¨ng víi trôc cã kÝch thíc danh
nghÜa lµ 8  42  48 (z  d  D), b¸nh r¨ng cÇn di trît dÔ dµng trªn
trôc vµ thùc hiÖn ®ång t©m theo bÒ mÆt kÝch thíc D
- Chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn cho mèi ghÐp råi ghi ký hiÖu trªn b¶n vÏ l¾p
vµ b¶n vÏ chi tiÕt.
- Tra sai lÖch giíi h¹n cña çc kÝch thíc l¾p ghÐp vµ biÓu diÔn s¬ ®å
ph©n bè miÒn dung sai cña l¾p ghÐp.
62
CHƯƠNG V: CHUçi kÝch thíc
5.1/ Çc kh¸i niÖm c¬ b¶n.
5.1.1. Chuçi kÝch thíc.
a) §Þnh nghi· chuçi kÝch thíc.
Chuçi kÝch thíc lµ mét vßng khÐp kÝn do çc kÝch thíc cña mét hoÆc mét sè chi
tiÕt nèi tiÕp nhau t¹o thµnh.
Nh vËy ®Ó h×nh thµnh chuçi kÝch thíc ph¶i cã hai ®iÒu kiÖn:
 Çc kÝch thíc nèi tiÕp nhau
 Çc kÝch thíc t¹o thµnh mét vßng kÝn
Dùa theo ®Þnh nghÜa trªn ta ®a ra 3 vÝ dô chuçi kÝch thíc nh h×nh 5.1:
a) b) c)
H×nh 5.1
b) Ph©n lo¹i chuçi kÝch thíc.

Cã nhiÒu lo¹i chuçi kÝch thíc, trong kü thuËt ngêi ta ph©n chóng thµnh 2 lo¹i:
 Chuçi kÝch thíc chi tiÕt: çc kÝch thíc trong chuçi n»m trªn cïng mét chi tiÕt (h×nh
5.1a vµ 5.1c).
 Chuçi kÝch thíc l¾p ghÐp: çc kÝch thíc trong chuçi lµ kÝch thíc cña nhiÒu chi
tiÕt kh¸c nhau l¾p ghÐp víi nhau t¹o thµnh mét bé phËn m¸y hoÆc m¸y (h×nh 5.1b).
VÒ mÆt h×nh häc ngêi ta cã thÓ ph©n lo¹i chuçi nh sau:
 Chuçi ®êng th¼ng: çc kÝch thíc cña chuçi song song víi nhau trong cïng mét mÆt
ph¼ng hoÆc trong nh÷ng mÆt ph¼ng song song víi nhau (h×nh 5.1a vµ 5.1b).
 Chuçi mÆt ph¼ng: çc kÝch thíc cña chuçi n»m trong cïng mét mÆt ph¼ng hoÆc
trong nh÷ng mÆt ph¼ng song song víi nhau nh chóng kh«ng song song víi nhau.
 Chuçi kh«ng gian: çc kÝch thíc cña chuçi n»m trong çc mÆt ph¼ng kh¸c nhau
bÊt kú.
5.1.2. Kh©u.
Mçi kÝch thíc trong chuçi kÝch thíc gäi lµ mét kh©u.
Dùa vµo ®Æc tÝnh çc kh©u ta chia ra hai lo¹i:
a) Kh©u thµnh phÇn: ký hiÖu lµ Ai
63
Lµ kh©u mµ kÝch thíc cña nã do qu¸ tr×nh gia c«ng quyÕt ®Þnh vµ kh«ng phô
thuéc lÉn nhau.
b) Kh©u khÐp kÝn: ký hiÖu A
Lµ kh©u mµ kÝch thíc cña nã hoµn toµn ®îc x¸c ®Þnh bëi kÝch thíc çc kh©u
thµnh phÇn, vËy nã phô thuéc vµo kÝch thíc cña çc kh©u thµnh phÇn. Trong mét chuçi
kÝch thíc chØ cã mét kh©u khÐp kÝn.
VÝ dô: Chuçi h×nh 5.1b th× çc kh©u A1, A2, A3, A4 lµ çc kh©u thµnh phÇn v×
chóng ®éc lËp víi nhau , cßn khe hë A 5 lµ kh©u khÐp kÝn v× nã ®îc h×nh thµnh sau khi
l¾p çc chi tiÕt cã kÝch thíc A1, A2, A3, A4 thµnh mét bé phËn m¸y vµ nã hoµn toµn phô
thuéc vµo çc kÝch thíc nµy. Nh vËy trong chuçi kÝch thíc l¾p çc chi tiÕt tham gia vµo
chuçi ®Òu lµ kh©u thµnh phÇn.
Trong chuçi kÝch thíc chi tiÕt, muèn ph©n biÖt kh©u thµnh phÇn vµ kh©u khÐp
kÝn ph¶i biÕt tr×nh tù gia c«ng çc kÝch thíc trong chuçi chi tiÕt Êy, ch¼ng h¹n ë vÝ dô
5.1b gia c«ng theo tr×nh tù A1, A2 th× A3 h×nh thµnh vµ hoµn toµn x¸c ®Þnh phô thuéc
vµo A1, A2 nªn A3 lµ kh©u khÐp kÝn.
 Trong çc kh©u thµnh phÇn cßn chia ra:
 Kh©u thµnh phÇn t¨ng (kh©u t¨ng): lµ kh©u mµ khi ta t¨ng hoÆc gi¶m kÝch thíc
cña nã th× kÝch thíc cña kh©u khÐp kÝn còng t¨ng hoÆc gi¶m theo.
 Kh©u thµnh phÇn gi¶m (kh©u gi¶m): Lµ kh©u mµ khi ta t¨ng hoÆc gi¶m kÝch
thíc cña nã th× ngîc l¹i kÝch thíc cña nã l¹i gi¶m hoÆc t¨ng.
VÝ dô: Chuçi h×nh 5.1b víi A5 lµ kh©u khÐp kÝn th× A1 lµ kh©u t¨ng cßn A2, A3, A4
lµ kh©u gi¶m.
5.2/ Gi¶I chuèi kÝch thíc.
Gi¶i chuçi kÝch thíc lµ gi¶i 2 bµi to¸n sau ®©y:
5.2.1. Bµi to¸n thuËn.
Cho biÕt kÝch thíc sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai çc kh©u thµnh phÇn (AI) t×m kÝch
thíc sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai cña kh©u khÐp kÝn (A).
5.2.2. Bµi to¸n nghÞch.
Víi kÝch thíc sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai ®· cho cña kh©u khÐp kÝn A , cÇn x¸c
®Þnh sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai gi÷a çc kh©u thµnh phÇn vµ çc kh©u khÐp kÝn.
§Ó thuËn tiÖn cho viÖc gi¶i chuçi ngêi ta thêng s¬ ®å ho¸ çc chuçi (trong ph¹m vi
bµi häc chØ gi¶i çc chuâi ®êng th¼ng). Çc chuçi trªn h×nh 5.1 a, b, c ®îc s¬ ®å ho¸
thµnh çc chuçi trªn h×nh 5.2 a, b, c.
64
a) b) c)
H×nh 5.2
Tõ s¬ ®å chuçi trªn ta x¸c lËp c«ng thøc quan hÖ kÝch thíc nh sau:
Chuçi 1: h×nh 5.2a Víi A = A3 ta cã A = A3 = A1- A2
Chuçi 2: h×nh 5.2b Víi A = A5 ta cã A = A5 = A1- A2- A3- A4
Trêng hîp tæng qu¸t trong mét chuçi cã n kh©u thµnh phÇn, nÕu ta ®¸nh sè thø tù tõ
1 ®Õn m lµ çc kh©u t¨ng th× m +1 ®Õn m lµ çc kh©u gi¶m (víi m < n), nh vËy ta cã
c«ng thøc:
m n
A =  Ai - A i (1)
i 1 i  m 1
Trªn c¬ së ph¬ng tr×nh c¬ b¶n cña chuçi kÝch thíc (1) x¸c lËp c«ng thøc quan hÖ vÒ
sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai gi÷a çc kh©u thµnh phÇn vµ kh©u khÐp kÝn ®Ó gi¶i chuçi
kÝch thíc ®êng th¼ng.
m n
Tõ (1) ta cã: Amax =  Ai max - A i min (2)

i 1 i  m 1
m n
Amin =  Ai min - A i max (3)

i 1 i  m 1
Tõ (1), (2), (3) ta cã:

m n n
T = (2) - (3) =  Ti +  Ti = T i
i 1 i  m 1 i 1
m n
ES = (2) - (1) =  ES -  ei

i 1
i
i  m 1
i
m n
EI = (3) - (1) =  EI i -  es i

i 1 i  m 1
Trong ®ã: ESi vµ EIi lµ sai lÖch trªn vµ sai lÖch díi kh©u t¨ng,esi vµ eii lµ sai lÖch
trªn vµ sai lÖch díi kh©u gi¶m.
Dùa vµo çc c«ng thøc trªn ta sÏ gi¶i bµi to¸n 1 vµ bµi to¸n 2 ®¬n gi¶n (theo ph¬ng
ph¸p ®æi lÉn chøc n¨ng hoµn toµn).
 Bµi to¸n ¸p dông:
Bµi to¸n 1:
Cho chi tiÕt nh h×nh 5.3 víi çc kÝch thíc:
65
H×nh 5.3
0 ,1 0 ,1
A1 = 60 0, 2 A2 = 50 0 ,1 A3 = 8 0 ,1
H·y tÝnh kÝch thíc, sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai cña kh©u A4, biÕt tr×nh tù c«ng
nghÖ gia c«ng chi tiÕt lµ A2; A3; A1.
Gi¶i:
- Ph©n tÝch çc kh©u:
A = A4: kh©u khÐp kÝn
A1: kh©u t¨ng
A2: kh©u gi¶m
A3: kh©u gi¶m
- ¸p dông c«ng thøc (1),(2),(3) ta cã:
KÝch thíc danh nghÜa cña kh©u khÐp kÝn:
A = A1- ( A2+A3 )
= 60 - ( 50 + 8 ) = 20 mm.
Dung sai cña kh©u khÐp kÝn:
n
T = T
i 1
i = 0,3 + 0,2 + 0,1 = 0,6 mm.
Sai lÖch giíi h¹n cña kh©u khÐp kÝn:

m n
ES =  ES i -  ei i = + 0,1 - ( - 0,1 + 0 ) = 0,2 mm

i 1 i  m 1
m n
EI =  EI i -  es i = - 0,2 - ( + 0,1 + 0,1 ) = - 0,4 mm

i 1 i  m 1
0 , 2
VËy A = A4 = 2  0, 4
Bµi to¸n 2:
Trong bµi to¸n nghÞch, víi chuçi cã n kh©u thµnh phÇn th× bµi to¸n cã n Èn sè, nÕu
dùa vµo c«ng thøc (1),(2),(3) ta kh«ng thÓ tÝnh ®îc dung sai cña n kh©u thµnh phÇn (n
Èn sè).
Muèn tÝnh ®îc ta ph¶i ®a vµo gi¶ thiÕt ®Ó khö ®i ( n-1) Èn sè gi¶ thiÕt çc
kh©u thµnh phÇn ®îc chÕ t¹o ë cïng mét cÊp chÝnh x¸c, b»ng tÝnh to¸n ta cã thÓ x¸c
66
®Þnh theo b¶ng tiªu chuÈn sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai cho (n-1) kh©u thµnh phÇn.
TÝnh sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai cho mét kh©u thµnh phÇn cßn l¹i.
VÝ dô: Cho chuçi kÝch thíc nh h×nh vÏ 5.4
H×nh 5.4
0 , 75
BiÕt A = 1
A1 = 101 ed
0 , 22
A2 = 50 0 ,16
A3 = A5 = 5  0 , 075
X¸c ®Þnh kÝch thíc danh nghÜa, sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai cña kh©u A4
Gi¶i:
NhËn xÐt: A1, A2: lµ kh©u t¨ng
A3, A5, A4: lµ kh©u gi¶m
¸p dông c«ng thøc (1),(2),(3) ta cã:
KÝch thíc danh nghÜa cña A4
A = A1 + A2 - A3 - A4 - A5
A4 = A1 + A2 - A3 - A5 - A
A4 = 101 + 50 - 5 - 5 - 1 = 140
Sai lÖch trªn cña A4: es4 = 0 - 0 - 0 = 0
Sai lÖch díi cña A4
ei4 = + 0,22 + 0,16 –  2    0,075  - 0,75 = - 0,22mm.
VËy A4 = 140  0 , 22
67
C©u Hái «n tËp
1. ThÕ nµo lµ chuçi kÝch thíc, cho vÝ dô minh häa.
2. ThÕ nµo lµ kh©u thµnh phÇn t¨ng, kh©u thµnh phÇn gi¶m cña chuçi kÝch
thíc, cho vÝ dô minh häa.
Bµi tËp
1. Cho chuçi kÝch thíc nh h×nh vÏ sau:
H·y gi¶i chuçi kÝch thíc ®Ó x¸c ®Þnh sai lÖch, dung sai kÝch thíc A2.
BiÕt: Tr×nh tù c«ng nghÖ gia c«ng lµ: A1, A2
0 ,15
Víi A1 = 100-0,1; A3 = 45
2. Cho chuçi kÝch thíc nh h×nh vÏ sau:
H·y gi¶i chuçi kÝch thíc ®Ó x¸c ®Þnh sai lÖch, dung sai kÝch thíc A2.
BiÕt: Tr×nh tù c«ng nghÖ gia c«ng chi tiÕt lµ: A1, A2
Víi A1 = 120-0,15; A3 = 40 0,16 .
68
PhÇn thø hai:
§o lêng kü thuËt
Ch¬ng 6: c¬ së ®o lêng kü thuËt
6.1/ Kh¸i niÖm vÒ ®o lêng kü thuËt.
6.1.1. VÞ trÝ cña c«ng t¸c ®o lêng vµ kiÓm tra
Trong qu¸ tr×nh chÕ t¹o vµ l¾p r¸p çc chi tiÕt m¸y, cÇn ®o ®Ó kiÓm tra vµ ®¸nh
gi¸ chÊt lîng kü thuËt cña s¶n phÈm. Nãi çch kh¸c ®o lêng lµ c«ng cô ®Ó kiÓm so¸t,
kiÓm tra chÊt lîng s¶n phÈm, v× vËy ®o lêng lµ kh©u quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®îc
trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
Cïng víi yªu cÇu vµ sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña s¶n xuÊt, ®o lêng kü thuËt còng
cã nh÷ng bíc tiÕn m¹nh mÏ, ®é chÝnh x¸c ®o lêng ®¹t ®îc ngµy cµng cao.
 Cuèi thÕ kû 19 cã calip tiªu chuÈn, calip giíi h¹n.
 N¨m 1850 cã thíc cÆp.
 N¨m 1867 cã panme.
 N¨m 1896 cã c¨n mÉu.
 N¨m 1907 cã minlimet ®o tíi 0,001mm.
 N¨m 1921 - 1925 cã m¸y ®o dïng khÝ nÐn.
 N¨m 1930 cã çc m¸y ®o dïng ®iÖn.
 Ngµy nay cã çc m¸y ®o quang häc, m¸y ®o ®iÖn tö hiÖn ®¹i cã thÓ ®o ®îc
nh÷ng kho¶ng çch nhá tíi 4-5 phÇn triÖu mm.
6.1.2. §¬n vÞ ®o.
§o lêng lµ viÖc x¸c ®Þnh ®é lín cña ®èi tîng ®o, ®ã lµ viÖc thiÕt lËp quan hÖ gi÷a
®¹i lîng cÇn ®o víi mét ®¹i lîng cã cïng tÝnh chÊt vËt lý ®îc dïng lµm ®¬n vÞ ®o th«ng
qua çc dông cô ®o vµ çc ph¬ng ph¸p ®o kh¸c nhau.
§¬n vÞ ®o lµ yÕu tè chuÈn mùc dïng ®Ó so s¸nh, ®é lín cña ®¬n vÞ ®o cÇn ®îc
quy ®Þnh thèng nhÊt míi ®¶m b¶o viÖc thèng nhÊt trong giao dÞch mua b¸n, chÕ t¹o s¶n
phÈm ®Ó thay thÕ, l¾p lÉn…
Çc ®¬n vÞ ®o c¬ b¶n vµ ®¬n vÞ ®o dÉn xuÊt hîp thµnh hÖ thèng ®¬n vÞ ®îc quy
®Þnh trong b¶ng ®¬n vÞ ®o hîp ph¸p cña nhµ níc dùa trªn quy ®Þnh cña hÖ thèng ®o l-
êng thÕ giíi SI.
a. §¬n vÞ ®o chiÒu dµi.
§¬n vÞ ®o chiÒu dµi c¬ b¶n lµ “mÐt”, ®¬n vÞ dÉn xuÊt thêng dïng lµ mm vµ icro
mÐt:
1mÐt = 1000mm
1mm = 1000m
69
Ngoµi ra cã thÓ dïng ®¬n vÞ “inhs¬”:
1 '' = 25,4mm
b. §¬n vÞ ®o gãc.
§¬n vÞ ®o c¬ b¶n lµ “®é”, ký hiÖu lµ “”
1
1 = 360
vßng trßn
1 = 60 phót = 60 '
1 ' = 60 gi©y = 60 ''
6.2/ Dông cô ®o vµ ph¬ng ph¸p ®o.
6.2.1. Dông cô ®o.
Dông cô ®o cã thÓ chia thµnh 2 nhãm chÝnh:
Nhãm mÉu ®o vµ nhãm thiÕt bÞ ®o.
a. Nhãm mÉu ®o:
Lµ nh÷ng vËt thÓ ®îc chÕ t¹o theo béi sè hoÆc íc sè cña ®¬n vÞ ®o gåm: gãc mÉu,
c¨n mÉu, ke…
b. Nhãm thiÕt bÞ ®o:
Bao gåm çc dông cô ®o : thíc cÆp, panme…vµ çc m¸y ®o nh: èp ti mÐt, m¸y ®o
dïng khÝ nÐn, m¸y ®o b»ng ®iÖn…
6.2.2. Ph¬ng ph¸p ®o.
Ph¬ng ph¸p ®o lµ çch ®o, thñ thuËt ®Ó x¸c ®Þnh th«ng sè cÇn ®o. Tuú thuéc vµo
c¬ së ®Ó ph©n lo¹i ph¬ng ph¸p ®o mµ ta cã çc ph¬ng ph¸p ®o kh¸c nhau.
a. Dùa vµo quan hÖ gi÷a ®Çu ®o víi chi tiÕt ®o
Chia ra ph¬ng ph¸p ®o tiÕp xóc vµ ph¬ng ph¸p ®o kh«ng tiÕp xóc:
- Ph¬ng ph¸p ®o tiÕp xóc:
Lµ ph¬ng ph¸p ®o gi÷a ®Çu ®o vµ bÒ mÆt chi tiÕt ®o tån t¹i mét ¸p lùc gäi lµ ¸p
lùc ®o, ¸p lùc nµy lµm cho vÞ trÝ ®o æn ®Þnh, v× thÕ kÕt qu¶ ®o tiÕp xóc rrÊt æn
®Þnh. Tuy nhiªn do cã ¸p lùc ®o mµ khi ®o tiÕp xóc kh«ng tr¸nh khái sai sè do çc biÕn
d¹ng cã liªn quan ®Õn ¸p lùc ®o g©y ra, ®Æc biÖt lµ khi ®o çc chi tiÕt b»ng vËt liÖu
mÒm dÔ biÕn d¹ng hoÆc çc hÖ ®o kÐm cøng v÷ng.
- Ph¬ng ph¸p ®o kh«ng tiÕp xóc:
Lµ ph¬ng ph¸p ®o kh«ng cã ¸p lùc ®o gi÷a yÕu tè ®o vµ bÒ mÆt chi tiÕt ®o nh khi
ta ®o b»ng m¸y quang häc, v× kh«ng cã ¸p lùc ®o nªn khi ®o bÒ mÆt chi tiÕt kh«ng bÞ
biÕn d¹ng hoÆc bÞ cµo xíc…ph¬ng ph¸p nµy thÝch hîp cíi çc chi tiÕt nhá, mÒm, máng,
dÔ biÕn d¹ng, çc s¶n phÈm kh«ng cho phÐp cã vÕt xíc.
b. Dùa vµo quan hÖ gi÷a çc gi¸ trÞ chØ thÞ trªn dông cô ®o vµ gi¸ trÞ cña ®¹i lîng ®o
70
Chia ra ph¬ng ph¸p ®o tuyÖt ®èi vµ ph¬ng ph¸p ®o t¬ng ®èi (ph¬ng ph¸p ®o so
s¸nh).
- Ph¬ng ph¸p ®o tuyÖt ®èi:
Toµn bé gi¸ trÞ cÇn ®o ®îc chØ thÞ trªn dông cô ®o, ph¬ng ph¸p ®o nµy ®¬n gi¶n,
Ýt nhÇm lÉn nhng hµnh tr×nh ®o dµi nªn ®é chÝnh x¸c kÐm.
- Ph¬ng ph¸p ®o t¬ng ®èi (ph¬ng ph¸p ®o so s¸nh):
Gi¸ trÞ chØ thÞ trªn dông cô ®o chØ cho ta sai lÖch gi÷a gi¸ trÞ ®o vµ gi¸ trÞ chuÈn
dïng khi chØnh “O” cho dông cô ®o. KÕt qu¶ ®o ph¶i lµ tæng cña gi¸ trÞ chuÈn vµ gi¸
trÞ chØ thÞ:
Q = Q0 + x
Trong ®ã: Q0: kÝch thíc cña mÉu chØnh “0”
Q: kÝch thíc cÇn x¸c ®Þnh (kÕt qu¶ ®o)
x: lµ gi¸ trÞ chØ thÞ cña dông cô.
§é chÝnh x¸c cña phÐp ®o so s¸nh phô thuéc chñ yÕu vµo ®é chÝnh x¸c cña mÉu
vµ qu¸ tr×nh chØnh “0”.
c. Dùa vµo quan hÖ gi÷a ®¹i lîng cÇn ®o vµ ®¹i lîng ®îc ®o
Chia ra ph¬ng ph¸p ®o trùc tiÕp vµ ph¬ng ph¸p ®o gi¸n tiÕp
- Ph¬ng ph¸p ®o trùc tiÕp:
Lµ ph¬ng ph¸p ®o th¼ng vµo kÝch thuíc cÇn ®o, trÞ sè ®o ®äc
trùc tiÕp trªn phÇn chØ thÞ cña dông cô ®o, vÝ dô nh khi ta ®o ®êng
kÝnh b»ng thíc cÆp vµ panme…
- Ph¬ng ph¸p ®o gi¸n tiÕp:
ë ph¬ng ph¸p nµy kh«ng ®o chÝnh kÝch thíc cÇn ®o mµ th«ng qua viÖc ®o mét
®¹i lîng kh¸c ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh to¸n kÝch thìc cÇn ®o, vÝ dô: ®o 2 c¹nh gãc vu«ng suy
ra c¹nh huyÒn.
ViÖc chän mèi quan hÖ nµo trong çc mèi quan hÖ trªn phô thuéc vµo ®é chÝnh x¸c
yªu cÇu ®èi víi ®¹i lîng ®o, cÇn chän sao cho ®¬n gi¶n, çc phÐp ®o dÔ thùc hiÖn víi
yªu cÇu vÒ trang thiÕt bÞ ®o Ýt vµ cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn.
Trong qu¸ tr×nh ®o kh«ng thÓ tr¸nh khái sai sè, sai sè ®o phô thuéc vµo nhiÒu yÕu
tè nh, ®é mßn, ®é chÝnh x¸c cña dông cô ®o, tr×nh ®é vµ kh¶ n¨ng ngêi ®o, phô thuéc
vµo viÖc lùa chän dông cô ®o vµ ph¬ng ph¸p ®o…
V× vËy n¾m v÷ng ph¬ng ph¸p sö dông dông cô vµ lùa chän ®îc ph¬ng ph¸p ®o hîp
lý lµ nh÷ng yÕu tè kh«ng kÐm phÇn quan träng quyÕt ®Þnh kÕt qu¶ ®o.
C©u hái
1. Tr×nh bµy vai trß cña ®o lêng kü thuËt vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®o
lêng kü thuËt.
71
2. Cho biÕt ®¬n vÞ ®o chiÒu dµi vµ ®¬n vÞ ®o gãc thêng dïng trong chÕ
t¹o m¸y.
3. Ph©n biÖt çc lo¹i dông cô ®o vµ ph¬ng ph¸p ®o.
72
Ch¬ng VII: mét sè dông cô ®o phæ biÕn
trong c¬ khÝ
1/ Môc §Ých:
- Giíi thiÖu c«ng dông, cÊu t¹o vµ ph¬ng ph¸p sö dông mét sè dông cô ®o phæ biÕn.
2/ Yªu cÇu:
- N¾m v÷ng c«ng dông, cÊu t¹o, ph¬ng ph¸p sö dôngçc lo¹i dông cô ®o phæ biÕn.
BiÕt lùa chän dông cô ®o cho phï hîp víi ®èi tîng ®o.
7.1/ thíc kh«ng cã du xÝch.
Thíc kh«ng cã du xÝch dïng ®Ó ®o çc kÝch thíc kh«ng cÇn chÝnh x¸c, gåm cã: th-
íc cøng, thíc l¸, thíc l¸ cuén vµ thíc d©y.
Thíc cøng: dïng nhiÒu trong c«ng viÖc lÊy dÊu.
Thíc l¸: dïng trong viÖc v¹ch dÊu, ca c¾t ph«i, dïng khi gia c«ng th«, kiÓm tra
ph«i...
Thíc l¸ cuén vµ thíc d©y Ýt dïng trong s¶n xuÊt c¬ khÝ.
7.2/ dông cô ®o kiÓu thíc cÆp.
7.2.1. C«ng dông.
1. Thíc cÆp cã du xÝch 3. §o kÝch thíc bªn trong

2. §o kÝch thíc bªn ngoµi 4. §o chiÒu s©u
H×nh 7.1. Çch dïng thíc cÆp cã du xÝch

Dông cô ®o kiÓu thíc cÆp gåm çc lo¹i thíc cÆp th«ng thêng ®Ó
®o trong, ®o ngoµi, ®o chiÒu s©u vµ thíc cÆp ®o chiÒu cao ®Ó ®o
kÝch thíc chiÒu cao cña chi tiÕt, ®Ó v¹ch dÊu.
Cã nhiÒu lo¹i thíc cÆp víi ®é chÝnh x¸c kh¸c nhau:
- Thíc cÆp 1/10 ®o chÝnh x¸c 0,1mm
- Thíc cÆp 1/20 ®o chÝnh x¸c 0.05mm
- Thíc cÆp 1/50 ®o chÝnh x¸c 0,02mm
73
- Thíc cÆp cã ®ång hå vµ thíc cÆp hiÖn sè kiÓu ®iÖn tö cã ®é
chÝnh x¸c 0,01mm.
7.2.2. CÊu t¹o.
H×nh 7.2
Dông cô ®o kiÓu thíc cÆp gåm 2 phÇn c¬ b¶n:
- Th©n thíc mang thíc chÝnh g¾n víi ®Çu ®o cè ®Þnh.
- Thíc ®éng mang thíc phô cßn gäi lµ du xÝch g¾n víi ®Çu ®o
®éng.
H×nh 7.2 m« t¶ cÊu t¹o çc kiÓu thíc, kho¶ng çch gi÷a 2 ®Çu ®o lµ
kÝch thíc ®o ®îc.
H×nh 7.3
7.2.3. Çch ®äc kÕt qu¶.

NÕu v¹ch “0” cña du xÝch trïng víi v¹ch nµo ®ã trªn trôc thíc chÝnh th× v¹ch nµy
chØ kÝch thíc cña vËt cÇn ®o theo sè nguyªn cña mm.
NÕu v¹ch “0” trïng víi v¹ch nµo ®ã trªn trôc thíc chÝnh th× v¹ch chia trªn thíc chÝnh
ë phÝa bªn tr¸i gÇn nhÊt víi v¹ch kh«ng cña du xÝch sÏ chØ sè nguyªn cña mm, cßn phÇn
ph©n sè cña mm sÏ ®îc ®äc theo du xÝch. V¹ch cã sè hiÖu (trõ v¹ch 0) trïng víi mét trong
çc v¹ch chia cña thang ®o chÝnh sÏ cho phÇn ph©n sè tng øng cña mm vµ nã ®îc céng
víi phÇn sè nguyªn cña mm.
74
H×nh 7.4
Nãi chung thíc chÝnh cã gi¸ trÞ chia ®é lµ 1mm.

Trªn thíc phô sè v¹ch chia phô thuéc thuéc ®é chÝnh x¸c cña thíc.
+ Thíc 1/10 trªn du xÝch cã 10 v¹ch gi¸ trÞ chia ®é lµ 0,1mm.
+ Thíc cÆp ®ång hå: kim chØ thÞ cña ®ång hå trªn b¶ng chia cã gi¸ trÞ chia ®Õn
0,01mm.
H×nh 7.5
+ Thíc cÆp hiÖn sè kiÓu ®iÖn tö : lo¹i thíc nµy cã g¾n víi çc bé xö lý ®iÖn tö ®Ó
cho ngay kÕt qu¶ chÝnh x¸c tíi 0,01mm.
H×nh 7.6
C©u hái vµ Bµi tËp
1. Nªu çch ®äc trÞ sè ®o trªn thíc cÆp 1/10, 1/20, 1/50.
2. Tr×nh bµy ph¬ng ph¸p sö dông vµ b¶o qu¶n thíc cÆp.
75
3. H·y chän lo¹i thíc cÆp ®Ó kiÓm tra çc kÝch thíc: 39,90 ; 40,025 ;
29,92 ; 60,42 ; 52,034 ;
4. Tr×nh bµy çc sè ®äc sau ®©y trªn h×nh 1:
H×nh 1. §o víi thíc cÆp cã du xÝch trong ph¹m vi 0,1mm

5. §o ®êng kÝnh cña 5 vßng ®Öm nhá cã kÝch thíc kh¸c nhau víi ®é
chÝnh x¸c lµ 0,1 mm.
6. TÝnh to¸n trÞ sè trung b×nh cña 5 sè ®o cña cïng mét chi tiÕt gia c«ng,
thÝ dô: ®êng kÝnh cña mét bu l«ng nhá hoÆc mét trôc ®· mµi, do 5 häc
viªn kh¸c nhau thùc hiÖn ®o víi thíc cÆp du xÝch hÖ mÐt.
76
7.3/ dông cô ®o kiÓm pan me.
7.3.1. Panme ®o ngoµi
H×nh 7.7
a. C«ng dông
Dïng ®o çc kÝch thíc: chiÒu dµi, chiÒu réng, ®é dµy, ®êng kÝnh ngoµi cña chi
tiÕt.
Panme ®o ngoµi cã nhiÒu cì, giíi h¹n ®o cña tõng cì lµ: 0 - 25; 25 - 50; 50 - 75; 75 -
100; 100 - 125; 125 - 150; ... ; 275 - 300; 300 - 400; 400 - 500; 500 - 600.
b. CÊu t¹o
H×nh 7.8
1. Th©n (gi¸) 5. §ai èc

2. §Çu ®o cè ®Þnh 6. èng di ®éng (thíc ®éng)
3. èng cè ®Þnh 7. N¾p
4. §Çu ®o di ®éng 8. Nóm ®iÒu chØnh ¸p lùc ®o
Trªn èng 3 kh¾c mét ®êng n»m ngang cßn gäi lµ ®êng chuÈn. Trªn ®êng chuÈn
kh¾c v¹ch 1mm. Díi ®êng chuÈn gi÷a hai v¹ch 1mm cã mét v¹ch ng¾n. Trªn mÆt c«n
èng 6 chia ®Òu thµnh 50 v¹ch, khi èng 6 quay mét vßng th× ®Çu 4 tiÕn ®îc 0,5mm (®©y
lµ bíc ren cña vÝt vi cÊp). VËy khi èng 6 quay ®îc mét v¹ch trªn mÆt v¸t th× ®Çu 4 tiÕn
®îc mét ®o¹n 1mm, ®ã chÝnh lµ ®é chÝnh x¸c cña thíc.
Trªn Panme cßn cã nóm 8 ¨n khíp víi mét chèt ®Ó giíi h¹n ¸p lùc ®o. Khi ®Çu ®o 4
tiÕp xóc víi vËt ®o ®ñ ¸p lùc cÇn thiÕt, vÆn nóm 8 çc r¨ng sÏ trît lªn nhau lµm cho ®Çu
4 kh«ng tiÕn lªn n÷a. §ai èc 5 ®Ó cè ®Þnh kÝch thíc ®o.
c. Çch sö dông
Çch ®o:
77
Tríc khi ®o ph¶i kiÓm tra panme cã chÝnh x¸c kh«ng. Khi hai má ®o tiÕp xóc ®Òu
vµ khÝt th× v¹ch “0” trªn mÆt c«n èng 6 trïng víi v¹ch chuÈn trªn èng 3. V¹ch “0” trªn èng
3 trïng víi mÐp èng 6 (®èi víi lo¹i 0-25) cã nghÜa panme ®¶m b¶o chÝnh x¸c.
Khi ®o tay tr¸i cÇm c©n panme, tay ph¶i vÆn cho ®Òu tiÕn s¸t ®Õn vËt ®o cho
®Ðn khi gÇn tiÕp xóc th× vÆn nóm 8 cho ®Çu ®o tiÕp xóc víi vËt ®óng ¸p lùc ®o.
VÝ dô vÒ sö dông panme chuÈn ®o ngoµi nh trªn h×nh 7.5: h×nh 7.5a kiÓm tra ®-
êng kÝnh cña mét chi tiÕt gia c«ng trªn m¸y tiÖn (m¸y tiÖn ®ang ngõng ho¹t ®éng), h×nh
7.5b ®o ®êng kÝnh cña nh÷ng chi tiÕt nhá.
H×nh 7.9
* CÇn chó ý:
Ph¶i gi÷ cho ®êng t©m cña 2 má ®o trïng víi kÝch thíc cÇn ®o.
Trêng hîp ph¶i lÊy kÝch thíc ra míi ®äc ®îc kÕt qu¶ ph¶i vÆn ®ai èc 5 ®Ó cè ®Þnh
kÝch thíc ®o.
Çch ®äc kÕt qu¶:
Dùa vµo mÐp èng 6 ®äc ®îc sè mm vµ nöa mm ë èng cè ®Þnh 3.
Dùa vµo v¹ch chuÈn èng 3 ®äc ®îc sè %mm ë trªn mÆt v¸t cña èng 6.
H×nh 7.10
d. Çch b¶o qu¶n
Kh«ng ®o vËt ®ang quay, bÒ mÆt th«, bÈn.
H¹n chÕ lÊy thíc ra khái vËt ®o ®Ó ®äc thö kÕt qu¶
MÆt ®o cña thíc ph¶i gi÷ g×n cÈn thËn
Khi dïng xong ph¶i lau chïi panme b»ng giÎ s¹ch vµ b«i dÇu mì, nªn vÆn chÆt ®ai èc
5 ®Ó cè ®Þnh má ®éng vµ ®Æt panme vµo ®óng vÞ trÝ trong hép.
7.3.2. Panme ®o trong
a. C«ng dông
Panme ®o trong dïng ®Ó ®o ®êng kÝnh lç, chiÒu réng r·nh tõ 50m trë lªn.
78
b. CÊu t¹o
H×nh 7.11 - 1. Panme ®o trong

2. Sö dông panme ®o trong
Gåm th©n trªn cã n¾p ®Çu ®o cè ®Þnh , n¾p , vÝt h·m . PhÝa ph¶i cña th©n cã ren
trong ®Ó l¾p vÝt vi cÊp . VÝt vi cÊp nµy ®îc gi÷ cè ®Þnh víi èng cè ®Þnh b»ng n¾p
trªn cã ®Çu ®o ®éng. §Æc ®iÓm cña panme ®o trong lµ kh«ng cã bé phËn khèng chÕ ¸p
lùc ®o.
§Ó më réng ph¹m vi ®o mçi panme ®o trong bao giê còng kÌm theo nh÷ng trôc nèi cã
chiÒu dµi kh¸c nhau, nh vËy chØ dïng mét panme ®o trong cã thÓ ®o ®îc nhiÒu kÝch
thíc kh¸c nhau nh: 75 –175; 75 – 600; 150 – 1250mm.
c. Çch sö dông
Khi ®o cÇn chó ý gi÷ panme ë vÞ trÝ c©n b»ng, nÕu ®Æt lÖch kÕt qu¶ ®o sÏ kÐm
chÝnh x¸c. V× kh«ng cã bé phËn giíi h¹n ¸p lùc ®o nªn khi cÇn vÆn ®Ó t¹o ¸p lùc ®o võa
ph¶i, tr¸nh vÆn qu¸ m¹nh.
Çch ®äc trÞ sè trªn panme: ®o trong còng nh ®o ngoµi nhng cÇn chó ý, khi panme
cã n¾p trôc nèi th× kÕt qu¶ ®o b»ng trÞ sè ®äc trªn panme céng thªm chiÒu dµi trôc n«Ý.
7.3.3. Panme ®o s©u
a. C«ng dông
Dïng ®Ó ®o chÝnh x¸c chiÒu s©u çc r·nh lç bËc vµ bËc thang.
b. CÊu t¹o
H×nh 7.12
VÒ c¬ b¶n panme ®o s©u cã cÊu t¹o gièng panme ®o ngoµi chØ kh¸c th©n 1 thay
b»ng cÇn ngang cã ®¸y ph¼ng ®Ó ®o. Panme ®o s©u cóng cã çc ®Çu ®o thay ®æi ®Ó
®o çc ®é s©u kh¸c nhau 0 - 25; 25 - 50; 50 - 75; 75 - 100.
79
c. Çch sö dông
§Æt thanh ngang lªn mÆt r·nh hoÆc bËc, vÆn nóm cho ®Çu ®o tiÕp xóc víi ®¸y
r·nh.
Çch ®äc trÞ sè ®o gièng nh ®äc trªn panme ®o ngoµi nhng cÇn chó ý lµ sè ghi trªn
èng trong vµ èng ngoµi ®Òu ngîc chiÒu so víi sè ghi trªn panme ®o ngoµi.
Mét sè panme thêng gÆp:
H×nh 7.13: Panme hiÖn sè - ®äc sè
H×nh 7.14: Panme hiÖn sè
1. Tr×nh bµy c«ng dông, cÊu t¹o vµ çch sö dông panme ®o ngoµi, panme
®o trong vµ panme ®o s©u.
2. Nªu çch ®äc trÞ sè trªn panme, cho vÝ dô.
3. TÝnh trÞ sè trung b×nh cña 10 sè ®o trªn cïng mét chi tiÕt gia c«ng, do
10 häc viªn thùc hiÖn b»ng panme hÖ mÐt.
4. §äc çc panme hÖ mÐt trong h×nh 1:
H×nh 1
5. §äc çc panme hÖ mÐt trong h×nh 2:

80
H×nh 2
81
7.4/ c¨n mÉu
7.4.1. C«ng dông vµ cÊu t¹o
a. C«ng dông
C¨n mÉu dïng ®Ó kiÓm tra chiÒu dµi víi ®é chÝnh x¸c cao ,dïng ®Ó truyÒn kÝch
thíc tõ ®é dµi tiªu chuÈn tíi vËt gia c«ng vµ dïng ®Ó kiÓm tra çc dông ®o kh¸c.
b. CÊu t¹o
C¨n mÉu lµ khèi h×nh hép ch÷ nhËt cã 2 mÆt ®o ph¼ng, song song víi nhau vµ ®îc
mµi rµ chÝnh x¸c. ChiÒu dµi vu«ng gãc h¹ tõ 1 ®iÓm bÊt kú cña bÒ mÆt ®o cña c¨n
mÉu xuèng bÒ mÆt ®o ®èi diÖn víi nã gäi lµ kÝch thíc lµm viÖc c¨n mÉu.
H×nh 7.16
C¨n mÉu thêng ®îc cÊu t¹o thµnh bé. Cã 19 miÕng; 38 miÕng; 83 miÕng Bé 83
miÕng ®îc dïng th«ng dông nhÊt.
Bé 83 miÕng bao gåm
1 miÕng 1,005 mm
49 miÕng 1,01; 1,02; 1,02; 1,03;...................... ; 1,49
20 miÕng 0,5; 1; 1,5; ......................................... ; 10
4 miÕng 1,6; 1,7; 1,8; 1,9
9 miÕng 10; 20; 30 ......................................... 100
KÝnh thíc ®o  10 mm th× kÝch thíc mÆt ®o 9  30 mm
KÝnh thíc ®o  10 mm th× kÝch thíc mÆt ®o 9  35 mm
KÝch thíc danh nghÜa cña c¨n mÉu dµy tíi 5,5 mm th× ghi ë mÆt ®o, dµy  5,5 mm
ghi ë mÆt bªn.
7.4.2. Çch chän vµ ghÐp c¨n mÉu
a. Nguyªn t¾c chän ghÐp c¨n mÉu
C¨n mÉu cã ®Æc ®iÓm çc bÒ mÆt ®o ®îc gia c«ng tinh cÈn thËn vµ cã sù b¸m
dÝnh víi nhau. NÕu ®Èy miÕng c¨n nä theo miÕng c¨n kia lùc b¸m dÝnh cña 2 miÕng lµ
t¬ng ®èi lín vµ chØ cã thÓ t¸ch chóng ra b»ng çch ®Èy chóng ra b»ng çch ®Èy miÕng
nä theo miÕng kia nhng tèi ®a chØ ®îc 4 miÕng vµ chän miÕng cã phÇn thËp ph©n nhá
nhÊt trë ®i.
b. Çch ghÐp
82
Tríc khi ghÐp c¨n mÉu ph¶i röa s¹ch líp mì trªn c¨n b»ng x¨ng (x¨ng tr¾ng) sau ®ã
lau s¹ch. Khi ghÐp dïng tay Ên cho hai mÆt ®o cña hai miÕng c¨n dÝnh vµo nhau råi
®Èy cho mÆt nµy miÕt lªn mÆt kia, çc miÕng c¨n sÏ dÝnh víi nhau thµnh mét khèi. Khi
muèn t¸ch rêi çc miªng c¨n ta ®Èy cho 2 mÆt ®o trît ra khái nhau kh«ng t¸ch chóng theo
ph¬ng vu«ng gãc víi mÆt ghÐp v× nh vËy ph¶i dïng mét lùc lín vµ dÔ tuét tay lµm v¨ng
nh÷ng miÕng c¨n ra.
c. VÝ dô
Chän c¨n mÉu ®Ó kiÓm tra kÝch thíc17,105mm
Miªng c¨n thø nhÊt chän cã trÞ sè phï hîp víi trÞ sè cuèi cïng cña kÝch thíc ®· cho.
Cô thÓ lµ miÕng 1,005mm
17,105
MiÕng 1 1,005
KÝch thíc cßn l¹i 16,1
MiÕng 2 1,1
KÝch thíc cßn l¹i 15
MiÕng 3 5
KÝch thíc cßn l¹i 10
MiÕng 4 10
10
7.4.3. B¶o qu¶n c¨n mÉu
C¨n mÉu lµ dông cô ®o cã ®é chÝnh x¸c cao nªn viÖc sö dông vµ b¶o qu¶n ph¶i chu
®¸o:
Kh«ng sê tay vµo çc mÆt ®o cña c¨n.
Kh«ng trît mÆt ®o cña c¨n mÇu lªn mÆt bªn cña miÕng c¨n kh¸c
Khi ghÐp nªn cÇm c¨n gÇn víi miÕng v¶i lãt trªn bµn ®Ò phßng c¨n bÞ r¬i xuèng
®Êt hoÆc mÆt bµn
Çc miÕng c¨n ghÐp kh«ng ®îc ®Ó l©u v× nh vËy çc mÆt ®o mau han gØ
Khi sö dông xong ph¶i th¸o c¨n ra vµ dïng x¨ng röa s¹ch, lau kh«, b«i tr¬n, dÆt vµo
hép ®óng vÞ trÝ. Chó ý khi thao t¸c kh«ng dïng tay vµ dïng panh g¾p
Hép c¨n mÉu ph¶i ®Ó ë nh÷ng n¬i nhiÖt ®é Ýt thay ®æi, kh«ng ®Ó n¾ng räi vµo,
tr¸nh ®Ó nh÷ng n¬i Èm hoÆc cã ho¸ chÊt.
83
C©u hái vµ Bµi TËp
1. Nªu c«ng dông, cÊu t¹o vµ ®Æc ®iÓm cña c¨n mÉu.
2. Tr×nh bµy çch sö dông vµ b¶o qu¶n c¨n mÉu.
3. NÕu ta cã mét bé c¨n mÉu 83 miÕng h·y t¹o mét tËp hîp c¨n mÉu ®Ó ®o:
a) 129,0 mm b) 53,78 mm c) 99,995 mm d) 104,335
4. Dïng bé c¨n mÉu 83 miÕng ®Ó kiÓm tra çc kÝch thíc:
a) 100,08 mm b) 5,750 mm c) 8,935 mm d) 10,054 mm
84
7.5/ Thíc ®o cã mÆt sè - ®ång hå so
7.5.1. C«ng dông
KiÓm tra sai lÖch h×nh d¸ng h×nh häc cña chi tiÕt gia c«ng nh: ®é c«n, ®é « van,
®é trßn, ®é trô...
KiÓm tra vÞ trÝ t¬ng ®èi gi÷a çc bÒ mÆt chi tiÕt nh: ®é song song, ®é vu«ng gãc,
®é ®¶o...
KiÓm tra vÞ trÝ t¬ng ®èi gi÷a çc chi tiÕt l¾p ghÐp víi nhau.
KiÓm tra kÝch thíc chi tiÕt b»ng ph¬ng ph¸p so s¸nh.
7.5.2. CÊu t¹o
H×nh 7.17
1. §Çu ®o 4. Kim lín 7. èng dÉn híng
2. Thanh r¨ng 5. Kim nhá 8. Th©n
3. MÆt sè lín 6. MÆt sè nhá 9. N¾p
H×nh 7.18
§ång hå so ®îc cÊu t¹o theo nguyªn t¾c chuyÓn ®éng cña thanh r¨ng vµ b¸nh r¨ng
trong ®ã chuyÓn ®éng lªn xuèng cña thanh ®o ®îc truyÒn qua hÖ thèng b¸nh r¨ng lµm
quay kim ®ång hå trªn mÆt sè.
HÖ thèng truyÒn ®éng cña ®ång hå so ®îc ®Æt trong th©n 8, n¾p 9 cã thÓ quay
cïng víi mÆt sè lín ®Ó ®iÒu chØnh vÞ trÝ mÆt sè khi cÇn thiÕt.
MÆt sè ®ång hå chia ra 100 khÊc. Víi çc ®ång hå ®o thêng gi¸ trÞ mçi kh¸c b»ng
0,01mm nghÜa lµ khi thanh ®o di chuyÓn mét ®o¹n b»ng 0,01  100 = 1mm, Lóc ®ã kim
nhá trªn mÆt sè nhá quay ®i mét khÊc. VËy gi¸ trÞ mçi khÊc trªn mÆt sè nhá lµ 1mm.
85
7.5.3. Çch sö dông
Khi sö dông tríc hÕt g¸ ®ång hå lªn gi¸ ®ì v¹n n¨ng hoÆc phô tïng riªng, sau ®ã tuú
theo tõng trêng hîp sö dông mµ ®iÒu chØnh cho ®Çu ®o tiÕp xóc víi vËt cÇn kiÓm tra.
§iÒu chØnh mÆt sè lín cho kim trë vÒ v¹ch sè “0”, di chuyÓn ®ång hå so cho ®Çu ®o
cña ®ång hå tiÕp xóc suèt trªn bÒ mÆt vËt cÇn kiÓm tra, võa di chuyÓn ®ång hå, võa
theo dâi chuyÓn ®éng cña kim. Kim ®ång hå quay bao nhiªu v¹ch tøc lµ thanh ®o ®· di
chuyÓn bÊy nhiªu phÇn tr¨m mm. Tõ ®ã suy ra ®é sai cña vËt cÇn kiÓm tra.
7.5.4. Çch b¶o qu¶n
§ång hå so lµ lo¹i dông cô ®o cã ®é chÝnh x¸c cao v× vËy trong qu¸ tr×nh sö dông
cÇn hÕt søc nhÑ nhµng, tr¸nh va ®Ëp, gi÷ kh«ng ®Ó xíc, vì mÆt ®ång hå.
Kh«ng nªn Ên tay vµo ®Çu ®o lµm thanh ®o di chuyÓn m¹nh
§ång hå so ph¶i lu«n g¸ trªn gi¸, khi sö dông song ph¶i ®Æt ®ång hå ®óng vÞ trÝ
trong hép.
Kh«ng ®Ó ®ång hå so ë chç Èm, kh«ng cã nhiÖm vô tuyÖt ®èi kh«ng th¸o l¾p
®ång hå ra.
H×nh 7.19: §ång hå so hiÖn sè

7.6/ Ca lÝp
Trong s¶n xuÊt hµng khèi, khi trong nhµ m¸y cÇn kiÓm tra hµng ngµy çc chi tiÕt
theo cïng mét kÝch thíc, ngêi ta sö dông réng r·i çc dông cô cã kÕt cÊu cøng v÷ng. §ã lµ
çc ca lÝp giíi h¹n. Çc ca lÝp kh«ng cã c¬ cÊu ®Ó x¸c ®Þnh kÝch thíc, víi ca lÝp ngêi ta
chØ cã thÓ x¸c ®Þnh kÝch thíc thùc cña chi tiÕt cã n»m trong giíi h¹n dung sai hay
kh«ng. Sö dông ca lÝp giíi h¹n viÖc ®o kiÓm sÏ ®¬n gi¶n h¬n nhiÒu, võ gi¶m ®îc thêi
gian, võa t¨ng ®îc chÊt lîng ®o kiÓm.
Tæng qu¸t ngêi ta chia ra:
- Ca lÝp c«ng t¸c: ®Ó kiÓm tra chi tiÕt trong khi gia c«ng
- Ca lÝp nghiÖm thu: ®Ó kiÓm tra thµnh phÈm
- Ca lÝp hiÖu ®èi: ®Ó kiÓm tra l¹i ®é chÝnh x¸c cña hai lo¹i ca lÝp trªn.
86
Theo ph¹m vi sö dông ngêi ta chia thµnh: ca lÝp tr¬n, ca lÝp c«n, ca lÝp ren, ca lÝp
then hoa … trong mçi lo¹i, khi kiÓm tra mÆt trong dïng ca lÝp trôc, khi kiÓm tra mÆt
ngoµi dïng ca lÝp hµm.
7.5.1. Ca lÝp trôc (cßn gäi lµ ca lÝp nót)
a. C«ng dông
Ca lÝp trôc dïng ®Ó kiÓm tra kÝch thíc giíi h¹n cña lç, cña r·nh khi s¶n xuÊt hµng
lo¹t vµ hµng khèi.
b. CÊu t¹o
Ca lÝp trôc gåm th©n 1 vµ hai ®Çu ®o 2,3.
§Çu dµi 2 lµ ®Çu Q cã kÝch thíc danh nghÜa ®îc chÕ t¹o theo kÝch thíc giíi h¹n nhá
nhÊt cña lç cÇn kiÓm tra.
§Çu ng¾n 3 lµ ®Çu KQ cã kÝch thíc danh nghÜa ®îc chÕ t¹o theo kÝch thíc giíi h¹n
lín nhÊt cña lç cÇn kiÓm tra.
a) CalÝp nót h×nh trô b) CalÝp d¹ng thanh

c) CalÝp nót cã chèt '' kh«ng qua ®îc'' ®Çu trßn
H×nh 7.20
- VÝ dô: CÇn kiÓm tra lç cã kÝch thíc 30H7
Tra b¶ng dung sai vµ l¾p ghÐp ta cã 30H7 = 30+ 0.021
 Chän ca lÝp kiÓm tra cã kÝch thíc danh nghÜa ®Çu nhá (lät qua) lµ dQ = 30mm
vµ kÝch thíc danh nghÜa ®Çu to (kh«ng lät) lµ dKQ = 30,021mm.
Qua thÝ dô trªn ta thÊy mçi ca lÝp chØ dïng ®Ó kiÓm tra mét kÝch thíc nhÊt ®Þnh
cña mét lo¹t chi tiÕt, çc chi tiÕt kh¸c cã cïng kÝch thíc danh nghÜa còng kh«ng dïng ®îc.
- VÝ dô: Ca lÝp dïng kiÓm tra lç 30H7 kh«ng dïng ®Ó kiÓm tra lç 30H6 hoÆc lç
30H8 ®îc.
7.5.2. Ca lÝp hµm
a. C«ng dông
Ca lÝp hµm dïng ®Ó kiÓm tra kÝch thíc giíi h¹n cña chi tiÕt trôc trong s¶n xuÊt
hµng lo¹t.
b. CÊu t¹o
87
Còng gièng nh ca lÝp trôc ca lÝp hµm còng cã th©n vµ hai hµm ®o, trong ®ã cã mét
hµm qua (ký hiÖu lµ Q) vµ mét hµm kh«ng qua (ký hiÖu lµ KQ).
H×nh 7.21
Ngîc víi ca lÝp trôc, kÝch thíc danh nghÜa cña hµm qua ®îc chÕ t¹o theo kÝch thíc
giíi h¹n lín nhÊt cña trôc cÇn kiÓm tra, kÝch thíc danh nghÜa cña hµm kh«ng qua ®îc
chÕ t¹o theo kÝch thíc giíi h¹n nhá nhÊt cña trôc cÇn kiÓm tra.
- VÝ dô: cÇn kiÓm tra trôc 30h6
Tra b¶ng dung sai vµ l¾p ghÐp ta cã 30h6 = 30- 0.013
 Chän ca lÝp hµm kiÓm tra cã kÝch thíc danh nghÜa ®Çu qua lµ DQ = 30mm vµ
kÝch thíc danh nghÜa ®Çu kh«ng qua lµ DKQ = 29,987mm.
H×nh 7.22
Ca lÝp hµm dïng ®Ó kiÓm tra trôc thêng lµ lo¹i ca lÝp hµm giíi h¹n hai ®Çu b»ng
thÐp l¸ (h×nh 7.21). §Ó kiÓm tra trôc cã kÝch thíc tõ 100  360mm ngêi ta dïng ca lÝp
giíi h¹n mét ®Çu cã çc hµm ghÐp (h×nh 7.20) do ®ã ta cã thÓ thay ®æi ®Ó kiÓm tra ®-
îc çc kÝch thíc kh¸c nhau.
7.5.3. Çch sö dông vµ b¶o qu¶n
a. Çch sö dông:
Khi kiÓm tra ta ®a nhÑ nhµng çc ®Çu ®o cña ca lÝp vµo chi tiÕt. NÕu chi tiÕt
qua ®Çu Q cña chi tiÕt vµ kh«ng qua ®Çu KQ cña ca lÝp th× chi tiÕt ®¹t yªu cÇu. NÕu
mét trong hai ®iÒu kiÖn trªn kh«ng tho¶ m·n th× chi tiÕt kh«ng ®¹t yªu cÇu.
Qu¸ tr×nh kiÓm tra chi tiÕt lµ ph©n lo¹i ®¬n gi¶n chóng thµnh 3 nhãm b»ng ca lÝp
giíi h¹n nh sau:
88
- Chi tiÕt thµnh phÈm cã kÝch thíc n»m trong giíi h¹n cho phÐp
(®Çu Q qua, ®Çu KQ kh«ng qua)
- Chi tiÕt phÕ phÈm söa ch÷a ®îc, khi kÝch thíc trôc lín h¬n kÝch thíc lín nhÊt cho
phÐp, cßn kÝch thíc cña lç nhá h¬n kÝch thíc nhá nhÊt cho phÐp
- Chi tiÕt phÕ phÈm kh«ng söa ch÷a ®îc, khi kÝch thíc trôc nhá h¬n kÝch thíc nhá
nhÊt cho phÐp, cßn kÝch thíc cña lç lín h¬n kÝch thíc lín nhÊt cho phÐp
b. B¶o qu¶n:
Tríc khi kiÓm tra lau s¹ch ca lÝp vµ chi tiÕt cÇn kiÓm tra
Khi ®a ca lÝp vµo chi tiÕt ®Ó kiÓm tra cÇn gi÷ cho t©m cña ca lÝp trïng víi t©m
cña chi tiÕt kiÓm tra
Nghiªm cÊm dïng lùc ®Èy ca lÝp hµm vµo trôc vµ ca lÝp nót vµo lç
CÊm kiÓm tra chi tiÕt ®ang quay trªn m¸y v× nh vËy sÏ lµm ca lÝp mßn nhanh ®ång
thêi vi ph¹m çc ®iÒu kiÖn cña kü thuËt an toµn.
Sö dông nhÑ nhµng, tr¸nh va ch¹m lµm x©y xíc biÕn d¹ng çc ®Çu ®o
Sau khi dïng lau chïi ca lÝp b»ng giÎ s¹ch vµ b«i dÇu vµo çc mÆt ®o.
89
1. Tr×nh bµy c«ng dông, cÊu t¹o cña calÝp trôc vµ calÝp hµm, c¨n cø vµo
®©u ®Ó x¸c ®Þnh kÝch thíc danh nghÜa çc ®Çu ®o cña calÝp.
2. T¹i sao ca lÝp ®îc dïng trong s¶n xuÊt hµng lo¹t, trong s¶n xuÊt ®¬n
chiÕc nÕu sö dông calÝp ®Ó kiÓm tra th× cã u nhîc ®iÓm g× ?
3. Cho ®êng kÝnh cña çc thanh trôc víi ®é dung sai lµ:
a)  35 0, 62 b)  25 0, 03
0 , 02
c)  50  0,1
0
H·y tÝnh to¸n kÝch thíc çc hµm ®o cña calÝp hµm ®Ó kiÓm tra ®êng
kÝnh cña çc trôc ®ã.
90

Dung Sai Lao Ghep Va Do Luong Ky Thuat

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dung Sai Lao Ghep Va Do Luong Ky Thuat

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ CÔNG NGHIỆP HÀ NỘI

GI¸O TR×NH NéI Bé

Dung sai l¾p ghÐp & ®o lêng kü thuËt

Hà Nội năm 2012

1.4.3. Dung sai kÝch thíc.

H×nh 1.3: 1- Lç H×nh 1.4: 1- R·nh trît

H×nh 1.5 - Nhãm l¾p ghÐp láng

H×nh 1.8 - S¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai.

trong c¸c trêng hîp sau:

KÝch thíc danh nghÜa DN = dN = 60 mm

H×nh 2.7 - Ghi sai lÖch giíi h¹n trªn b¶n vÏ

2.4.1. Chän kiÓu l¾p láng tiªu chuÈn

TT dN,m Smax yc Smax yc TT dN,m Smax yc Smax yc TT dN,m Smax yc Smax yc

Sai lÖch ®é trô

Sai lÖch ®é trßn

Sai lÖch ®é ®ång trôc

Sai lÖch ®é ®èi xøng

Sai lÖch ®é ®¶o mÆt ®Çu

Sai lÖch ®é ®¶o híng t©m

-Dung sai ®é ph¼ng cña bÒ mÆt lµ

- Dung sai ®é trô bÒ mÆt lµ 0,01

- Dung sai ®é song song cña bÒ mÆt

- Dung sai ®é ®¶o mÆt B so víi ®-

- Dung sai ®é ®¶o híng kÝnh cña bÒ

a, Ký hiÖu nh¸m kh«ng chØ râ ph¬ng ph¸p gia c«ng

- VÞ trÝ 2: Nguyªn c«ng gia c«ng lÇn cuèi

H×nh 4.1- MÆt c¾t däc theo trôc ren

d2th, D2th lµ ®êng kÝnh trung b×nh thùc.

H×nh 4.3 – CÊu t¹o æ l¨n

H×nh 4.4 - L¾p ghÐp æ l¨n

B×ng thêng Xy lanh sÊy cña

- Ghi kÝ hiÖu l¾p ghÐp trªn b¶n vÏ:

4.3.1. KÝch thíc l¾p ghÐp.

Ph­ ¬ng ¸ n A Ph­ ¬ng ¸ n B Ph­ ¬ng ¸ n C

KÝch thíc KÝch thíc

H×nh 4.10- MÆt c¾t ngang ®¶m b¶o ®é ®ång t©m

CÊp chÝnh Sai lÖch c¬ b¶n

B¶ng 4-7. MiÒn dung sai c¸c kÝch thíc

CÊp chÝnh Sai lÖch c¬ b¶n

Trêng hîp b¹c then hoa di truyÓn däc trôc:

H×nh 4.11 H×nh 4.12

m – m« ®un cña r¨ng df - ®êng kÝnh vßng ch©n r¨ng

H×nh 4.14. Møc chÝnh x¸c khe hë c¹nh r¨ng

 Lîng dÞch chuyÓn profin gèc EH

Sai sè tÝch luü bíc r¨ng cña b¸nh r¨ng

F kpr max F kpr max

§é ®¶o híng t©m cña vµnh r¨ng

§é dao ®éng lín nhÊt cña

r·nh r¨ng) ®Õn t©m

§é dao ®éng kho¶ng ph¸p tuyÕn chung

HiÖu kho¶ng c¸ch trôc

Sai sè ®éng häc côc bé cña b¸nh r¨ng

®éng häc côc bé lín nhÊt

Sai lÖch cña bíc ¨n khíp

Sai lÖch bíc r¨ng

bÊt kú ®o trªn cïng mét

Sai sè profin r¨ng

Kho¶ng c¸ch ph¸p tuyÕn

VÕt tiÕp xóc tæng PhÇn bÒ mÆt bªn cña

Sai sè tæng cña ®êng tiÕp xóc

Kho¶ng c¸ch ph¸p tuyÕn

Sai sè híng r¨ng

trªn mÆt ph¼ng vu«ng

Lîng dÞch chuyÓn cña profin

Ph ¬ng ¸ n A Ph ¬ng ¸ n B Ph ¬ng ¸ n C