ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Θ.Ε.: Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) - Κινηματογράφος

(ΕΛΠ 44)

Τμήμα ΠΕΙ-2

Ακαδημαϊκό Έτος: 2016-2017

1η Γραπτή Εργασία

Όλγα Πάλμου

Επιβλέπων ΣΕΠ : Δρ. Κωνστάντζα Γεωργακάκη

Αθήνα, 21-11-2016
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Εισαγωγή …………………………………………………………..….….. Σελ. 2

1. Αποτίμηση-αξιολόγηση της ποιητικής αξίας της «Ερωφίλης» …...…… Σελ. 2

2. Η αναπαράσταση των δύο φύλων στην «Ερωφίλη» ………….…..…… Σελ. 7

Συμπεράσματα ………………………………………….………….….….. Σελ. 9

Βιβλιογραφία ……………………………………………..……...…...…... Σελ. 10

Δικτυογραφία …………………………………………….…………..…… Σελ. 10

1
Εισαγωγή

Η περίοδος της ακμής της κρητικής λογοτεχνίας χρονολογείται στα τέλη του
16ου αιώνα και θα διαρκέσει περίπου έως το 1669, οπότε το νησί καταλήφθηκε από
τους Οθωμανούς Τούρκους. Κατά τη διάρκεια αυτής της λαμπρής περιόδου γνωρίζει
ιδιαίτερη άνθηση το θέατρο. Εξέχουσα θέση κατέχει ο Γεώργιος Χορτάτσης, ο
δημιουργός της «Ερωφίλης», της σημαντικότερης και αρχαιότερης τραγωδίας του
κρητικού θεάτρου1 που γράφτηκε γύρω στα 15952 και συγκαταλέγεται ανάμεσα στις
τρεις σωζόμενες τραγωδίες3 της θεατρικής παραγωγής της Μεγαλονήσου.

Η υπόθεση του έργου πραγματεύεται την οδυνηρή ερωτική ιστορία μεταξύ

της βασιλοπούλας Ερωφίλης και του Πανάρετου, ενός στρατηγού στην υπηρεσία του
πατέρα της Φιλόγονου. Ο κρυφός γάμος που συνάπτουν, αψηφώντας τις κοινωνικές
συμβάσεις και την κυρίαρχη πατριαρχική εξουσία, πυροδοτεί τον αχαλίνωτο θυμό
του βασιλιά, ο οποίος τυφλωμένος από οργή και ορμώμενος από την άσβεστη δίψα
του για εκδίκηση, οδηγείτε εντέλει στη στυγερή δολοφονία του άτυχου νέου. Η άγρια
δολοφονία του Πανάρετου άνοιξε έναν νέο κύκλο αίματος που συμπαρέσυρε στον
τάφο τόσο την όμορφη βασιλοπούλα όσο και τον δήμιο – πατέρα της.

Στόχος της παρούσας εργασίας, η οποία χωρίζεται σε δύο ενότητες, είναι να

προβάλλουμε τη διαχρονικότητα του παντοδύναμου Έρωτα που εξυψώνει τον
άνθρωπο και νοηματοδοτεί την ύπαρξη του. Στην πρώτη ενότητα θα παρουσιάσουμε
τα στοιχεία εκείνα που συγκροτούν την λογοτεχνική αξία του εν λόγω έργου ενώ στη
δεύτερη θα παρουσιάσουμε τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται οι σχέσεις
μεταξύ των δύο φύλων.

1. Αποτίμηση-αξιολόγηση της ποιητικής αξίας της «Ερωφίλης»

Το πρότυπο της «Ερωφίλης» είναι η παλιά ιταλική τραγωδία «Orbecche»

(1549) του Ιταλού δραματουργού Giambattista Giraldi, ενώ μέρος της δεύτερης
πράξης έχει δεχθεί επιδράσεις από την ιταλική τραγωδία «Il Re Torrismondo» του

1
Λίνος Πολίτης, Συνοπτική Ιστορία της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας, Εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 19873,
σσ. 24-25
2
Στυλιανός Αλεξίου – Μάρθα Αποσκίτη, Ερωφίλη τραγωδία Γεωργίου Χορτάτση, Στιγμή, Αθήνα
20144, σσ. 11-12
3
Βάλτερ Πούχνερ, Νεοελληνικό Θέατρο (1600-1940) και Κινηματογράφος, Το Νεότερο Θέατρο μέχρι
τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τ. Α’, ΕΑΠ, Πάτρα 2002 σελ. 94

2
Torquato Tasso.4 Ο Χορτάτσης αναπαράγει σε αυτό το έργο στοιχεία της όψιμης
ιταλικής Αναγέννησης και του μπαρόκ. Σύμφωνα με τον Mario Vitti οι τραγωδίες του
κρητικού θεάτρου της εποχής του δραματουργού, αναπαριστούν τον σκοτεινό κόσμο
του πάθους και της βίας.5

Ως έργο της κλασικίζουσας δραματουργίας συντάχθηκε με βάση τις θέσεις

που διατύπωσε ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του για το δραματικό είδος της
τραγωδίας: η υπόθεση περιστρέφεται γύρω από μια ερωτική ιστορία, τα πρόσωπα που
πλαισιώνουν την τραγωδία είναι λιγοστά,6 η πλοκή διαδραματίζεται στο παλάτι της
Μέμφιδας, πρωτεύουσας της αρχαίας Αιγύπτου,7 ενώ η δράση διαρκεί μόλις μια
ημέρα (στ. 101). Τα συστατικά μέρη που απαρτίζουν τη δομή του έργου είναι: ο
πρόλογος, οι πέντε πράξεις, όπου κάθε πράξη διαιρείται σε επιμέρους σκηνές, και τα
χορικά στο τέλος της κάθε πράξης.8

Την τραγωδία προλογίζει (στ. 1-138) ο ανίκητος Χάρος, που στη λαϊκή
φαντασία αποτελεί την τραγική προσωποποίηση του θανάτου. Εμφανίζεται στην
σκηνή εν μέσω αστραπόβροντων κραδαίνοντας το ακονισμένο δρεπάνι του και
περιφέροντας το άσαρκό του σώμα (στ.1-3). Υπογραμμίζει την ματαιοδοξία και την
ματαιότητα της ανθρώπινης φύσης. Χλευάζει τις αγωνιώδεις προσπάθειες που
καταβάλλει ο άνθρωπος προκειμένου να αποκτήσει δόξα, εξουσία και πλούτη (στ.9-
40). Έρχεται να μας διδάξει με τους λόγους και τα έργα του ότι ουσιαστικά είμαστε
όλοι ταξιδιώτες στο ίδιο καράβι που έχει έναν κοινό και αναπόφευκτο τελικό
προορισμό: τον θάνατο (στ.73-92).9 Στη συνέχεια μας πληροφορεί πως αυτή τη φορά
ήρθε για να πάρει μαζί του τους τρεις βασικούς πρωταγωνιστές της τραγωδίας (στ.99-
105): την Ερωφίλη, τον Πανάρετο και τον βασιλιά Φιλόγονο.

Στην πρώτη πράξη (Α΄β΄,στ.41-514) διεξάγεται ένας εκτενής διάλογος

ανάμεσα στον Πανάρετο (στ.77-80) και στον έμπιστο φίλο του Καρπόφορο. Οι
θεατές πληροφορούνται για την κρυφή βασιλική καταγωγή του Πανάρετου (στ.135-
144) και για τον μυστικό γάμο που έχει κάνει με την Ερωφίλη (στ.395-396). Ο ήρωας
ανησυχεί για το μέλλον του έρωτά του ιδίως στην περίπτωση που ζητήσει ο πατέρας
4
Πούχνερ, ό.π., σελ. 95
5
Αλεξίου –Αποσκίτη, ό.π., σσ. 60-61
6
Πούχνερ, ό.π., σελ. 98
7
Αλεξίου –Αποσκίτη, ό.π., σελ. 21
8
Στο ίδιο, σελ. 94
9
Στο ίδιο., σελ. 21

3
της να την παντρέψει (στ.425-428). Οι φόβοι του επαληθεύονται στο τέλος της
πρώτης πράξης όπου ο Φιλόγονος εκφράζει στον Σύμβουλο του την επιθυμία του να
παντρέψει την μοναχοκόρη του (στ.537-546). Ο Καρπόφορος ορκίζεται ότι θα
βοηθήσει το φίλο του αλλά δεν θα τηρήσει το λόγο του (στ.431-442).

Ο Χορός των κορασίδων που ακολουθεί υμνεί τον παντοδύναμο Έρωτα που
από τα γλυκά του βέλη ούτε ο θεός Δίας ούτε κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να
ξεφύγει (στ.585-605) και του ζητά να αρνηθεί η Ερωφίλη τα προξενιά που της κάνει ο
πατέρα της (στ.639-646). Αυτή η φλογερή αγάπη που τόσο παραστατικά περιγράφει ο
Πανάρετος (στ.487-494) πως καίει την καρδιά του, θα πρέπει να προστατευτεί.

Η Ερωφίλη εμφανίζεται για πρώτη φορά στη σκηνή (Β΄β΄στ. 23-184) στη
δεύτερη πράξη. Συνομιλώντας με την νένα της, που γνωρίζει ήδη για τον κρυφό της
δεσμό, αποκαλύπτει τους φόβους της και αφηγείται τους εφιάλτες που στοιχειώνουν
τα όνειρά της (στ.111-162). Ο αλαζόνας βασιλιάς ζητάει από τον Πανάρετο να πείσει
την κόρη του να δεχθεί να παντρευτεί (Β΄στ΄στ.405-428) διότι αυτός ο γάμος
συμφέροντος θα ενδυναμώσει το βασίλειο του. Στο χορικό που ακολουθεί οι
κορασίδες καταδικάζουν τα δεινά που φέρνει στον άνθρωπο η υπερηφάνεια και η
απληστία, οι οποίες έχουν τυφλώσει τη λογική του Φιλόγονου (στ.467-520).

Στην τρίτη πράξη δεσπόζει η μια και μοναδική συνάντηση που έχουν οι δύο
ερωτευμένοι στο έργο. Οι φόβοι της προδοσίας και του χωρισμού που εκφράζει ο
Πανάρετος κατευνάζονται με τους λυρικούς όρκους αιώνιας πίστης και αγάπης που
του δίνει η Ερωφίλη (Γ΄β΄στ.129-176). Κατόπιν εμφανίζεται στην σκηνή το
φάντασμα (Ασκιά) του δολοφονημένου αδελφού του Φιλόγονου, που προαναγγέλλει
τον επικείμενο θάνατο της βασιλοπούλας και του πατέρα της (στ.311-320). Στο τέλος
της πράξης ο υπερόπτης βασιλιάς καυχιέται για τα πλούτη και τις κατακτήσεις του
(στ.333-360). Στο επόμενο χορικό τα μέλη του Χορού ασκούν αμείλικτη κριτική στην
ανθρώπινη απληστία και φιλαργυρία, οι οποίες καταδυναστεύουν τις ψυχές και
σπέρνουν μίσος και διχόνοια (στ.373-396).

Στην τέταρτη πράξη ο βασιλιάς Φιλόγονος ανακαλύπτει με τα ίδια του τα

μάτια την μυστική σχέση της κόρης του και ξεσπά με ανεξέλεγκτη οργή. Η Ερωφίλη
με περίσσιο θάρρος υπερασπίζεται την επιλογή της να διαλέξει για σύζυγό της τον
άξιο Πανάρετο (στ.301-316). Κανείς, ωστόσο, δεν καταφέρνει να ηρεμήσει τον

4
βασιλιά που απαρνιέται την ίδια του την κόρη (στ.409-410) και ζητά να τους
εκδικηθεί και τους δύο (στ.465-468). Αποφασίζει να σκοτώσει τον Πανάρετο επειδή
έθιξε την τιμή του και να δείξει το διαμελισμένο πτώμα του στην θυγατέρα του
(στ.637-640). Ούτε η απολογία του αλυσοδεμένου Πανάρετου, όταν του αποκαλύπτει
την βασιλική του καταγωγή (στ.675-676), καταφέρνουν να κάμψουν την οργή του
διότι είναι πεπεισμένος πως ο άτυχος νεαρός ψεύδεται (στ.689-690). Τα κορίτσια του
χορού στρέφονται στον θεό Ήλιο ζητώντας του να βοηθήσει το άτυχο ζευγάρι
(στ.756-768).

Στην τελευταία πράξη του δράματος ένας μαντατοφόρος αφηγείται στον Χορό
τα φρικτά βασανιστήρια που υπέστη ο Πανάρετος, ο οποίος ξεψύχησε έχοντας στα
χείλη του το όνομα της καλής του (στ.149, 162). Αφού τον χτύπησαν αλύπητα
(στ.105-120), του έκοψαν τη γλώσσα και του αφαίρεσαν τα μάτια (στ.147-151).
Κατόπιν διαμέλισαν το σώμα του και έβαλαν σε μια χρυσή λεκάνη το κεφάλι, την
καρδιά και τα χέρια του (στ.193-195) με σκοπό να τα προσφέρει ο Φιλόγονος ως
γαμήλιο δώρο στην ανυποψίαστη Ερωφίλη. Όταν συναντιούνται, ο βασιλιάς
υποκρίνεται πως έχει συγχωρήσει την μοναχοκόρη του για το σφάλμα της και της
ζητά να ανοίξει το, εν αγνοία της, μακάβριο δώρο του γάμου της (στ.327-368). Η
Ερωφίλη μένοντας μονάχη ξεσπά σε ένα σπαρακτικό μοιρολόγι για τον φρικτό
θάνατο του αγαπημένου της και αποφασίζει να αυτοκτονήσει για να βρεθεί ξανά μαζί
του στον Κάτω Κόσμο (στ.435-524). Οι υπηρέτριες της αναλαμβάνουν να
αποδώσουν την πολυπόθητη δικαιοσύνη στη μνήμη των αδικοχαμένων ηρώων,
ποδοπατώντας μέχρι θανάτου (στ.641-644) τον αμετανόητο έως το τέλος κύρη της
(στ.612-621).

Ο Χορτάτσης με δεξιοτεχνικό τρόπο διαποτίζει την τραγωδία του «Ερωφίλη»

με στοιχεία που απηχούν τις ιδεολογικές-φιλοσοφικές του απόψεις. Σε ολόκληρο το
έργο κατονομάζει ως ρίζα κάθε ανθρώπινου κακού την υπερηφάνεια και την
απληστία που πηγάζουν από το ανελέητο κυνήγι της δόξας και του πλουτισμού. Όλα
αυτά, διακηρύσσει δια στόματος του Χάρου, είναι μάταια. «Το ευμετάβλητο της
τύχης και του πλούτου» αποτελούν το χαρακτηριστικό λάιτ-μοτίφ που
επαναλαμβάνεται με μεγάλη συχνότητα στο έργο προκειμένου να μας θυμίσει ότι
πάνω από όλα είμαστε θνητοί (memento mori).10 Μπροστά στον Θάνατο (Μοίρα)

10
Πούχνερ, ό.π., σελ. 96

5
είμαστε όλοι ίσοι και απογυμνωμένοι από κάθε πνευματικό ή υλικό αγαθό. Μόνο ο
παντοδύναμος Έρωτας που δεν γνωρίζει όρια και κανόνες, μπορεί να αναμετρηθεί
μαζί του και να νικήσει. Ο υπερόπτης βασιλιάς που εναντιώθηκε στον έρωτα της
Ερωφίλης και του Πανάρετου τιμωρήθηκε για την ασέβεια του.11

Ένα ακόμη στοιχείο που μαρτυρεί τις ιδεολογικές αντιλήψεις του Χορτάτση
αφορά στον τρόπο με τον οποίο οι γυναίκες της τραγωδίας, εκτός από την
Χρυσόνομη, επαναστατούν ενάντια στην δεσποτική εξουσία του βασιλιά Φιλόγονου.
Συμπεραίνουμε στο σημείο αυτό ότι η «Ερωφίλη» δεν συνιστά απλώς μια ερωτική
ιστορία, έναν ύμνο στην ανιδιοτελή και άχρονη αγάπη που προκαλεί ρίγη συγκίνησης
στους θεατές ανεξαρτήτως εποχής, αλλά εγείρει ερωτήματα σχετικά με τη θέση της
γυναίκας την εποχή αυτή. Αναμφίβολα το ενδιαφέρον που έδειξε ο ποιητής για την
αναβάθμιση της θέσης και του ρόλου της γυναίκας θα προκάλεσε αίσθηση «στην
κρητική κοινωνία του τέλους του 16ου αιώνα».12

Μέσα από τη μελέτη της «Ερωφίλης» διαπιστώνουμε ότι ο Χορτάτσης

δημιούργησε έναν νέο και πλούσιο γλωσσικό κώδικα, ο οποίος αποτελεί προϊόν της
γόνιμης σύνθεσης διαφορετικών στοιχείων που προέρχονται από: την προφορική
κρητική διάλεκτο, την γλώσσα των δημοτικών τραγουδιών, την λαϊκή γλώσσα της
προηγούμενης περιόδου καθώς και την ιταλική ποίηση και ρητορεία.13 Η γραφή του
έχει χαρακτηριστεί ως σύνθετη και περίπλοκη. Χρησιμοποιεί μακροσκελείς
προτάσεις και πολλούς τύπους του κρητικού ιδιώματος, η συντακτική σειρά των
λέξεων είναι διαταραγμένη ενώ διανθίζει το λόγο του με πολλές επαναλήψεις,
παρηχήσεις, λογοπαίγνια,14 παρομοιώσεις (Γ΄β΄στ.151-152), μεταφορές (Γ΄β΄στ.153-
156) και προσωποποιήσεις (Γ΄β΄στ.163-164).

Ο τρόπος με τον οποίο οργανώνει και χειρίζεται το μονόλογο που εκφέρει ο

Πανάρετος στην δεύτερη πράξη (Β΄ε΄ στ.305-360) φανερώνει μια εξοικείωση με την
τέχνη της ρητορικής.15 Παράλληλα το έργο καθρεφτίζει την αρχαιομάθεια του
δημιουργού του. Τα ονόματα των ηρώων είτε είναι αντάξια της προσωπικότητας
τους (Ερωφίλη, Πανάρετος), είτε δημιουργούν μια ειρωνική αντίθεση, όπως στην

11
Στο ίδιο, σελ. 103
12
Αλεξίου –Αποσκίτη, ό.π., σελ. 63
13
Στο ίδιο, σελ. 57
14
Στο ίδιο, σσ. 52-53
15
Στο ίδιο, σσ. 55-56

6
περίπτωση του Φιλόγονου («φίλος των παιδιών του») που φέρθηκε τόσο άσπλαχνα
στην κόρη του. Κατά τον ίδιο τρόπο ειρωνική μπορεί να χαρακτηριστεί και η επιλογή
του ονόματος του Καρπόφορου, ο οποίος αν και υπόσχεται να βοηθήσει το φίλο του,
εν τέλει στην κρίσιμη στιγμή μένει «άκαρπος».16

Το έργο είναι γραμμένο σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο με ζευγαρωτή

ομοιοκαταληξία,17 εκτός από τα χορικά που είναι γραμμένα σε τερτσίνες (τρίστιχες
στροφές).18 Σε ολόκληρη την έκταση του διάχυτο είναι τόσο το δραματικό όσο και το
λυρικό στοιχείο. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον διάλογο μεταξύ της Ερωφίλης και του
Πανάρετου καθώς επίσης και το μοιρολόγι της ηρωίδας για τον χαμό του αγαπημένου
της. Παρατηρούμε επίσης, ότι με την αφηγηματική τεχνική της προοικονομίας ο
Χορτάτσης ενημερώνει τους θεατές για τις συμφορές που περιμένουν τους τρεις
τραγικούς ήρωες. Προοικονομία έχουμε στον πρόλογο που κάνει ο Χάρος και στον
μονόλογο που εκφέρει στην τρίτη πράξη το φάντασμα (Ασκιά) του δολοφονημένου
αδελφού του Φιλόγονου. Τέλος, η αθετημένη υπόσχεση του Καρπόφορου και η
υποκρισία και τα δόλια παιχνίδια του Φιλόγονου, κρατούν αδιάπτωτο το ενδιαφέρον
του ακροατή.

2. Η αναπαράσταση των δύο φύλων στην «Ερωφίλη»

Κατά τη διάρκεια που γράφτηκε η τραγωδία «Ερωφίλη» (περ. 1595) η

οικογένεια ήταν κατά κανόνα πατριαρχική. Επικεφαλής και αποκλειστικός υπεύθυνος
για την λήψη των αποφάσεων, που αφορούσαν στο σύνολο της οικογένειας, ήταν ο
πατέρας. Ο βασιλιάς Φιλόγονος, και πατέρας της Ερωφίλης, αποτελεί στην ομώνυμη
τραγωδία, την δεσποτική πατριαρχική φιγούρα και την προσωποποίηση της
απολυταρχικής δύναμης. Μεγαλώνει με αυστηρές ηθικές και συντηρητικές αρχές την
κόρη του και δίχως την συγκατάθεσή της προσπαθεί να την παντρέψει ώστε να
ισχυροποιήσει το βασίλειό του. Όταν εκείνη εναντιώνεται στις βουλές του η τιμωρία
που θα υποστεί θα είναι αμείλικτη.

Αρχικά η Ερωφίλη διατηρούσε μια αρμονική σχέση με τον πατέρα της, η

οποία ωστόσο διαταράχθηκε ανεπανόρθωτα όταν αρνήθηκε να αποδεχθεί τα βασιλικά

16
Αλεξίου –Αποσκίτη, ό.π., σσ. 57-58
17
Πούχνερ, ό.π., σελ. 94
18
Πολίτης, ό.π., σελ. 25

7
προξενιά που της έκανε. Τότε η πατρική αγάπη μετατράπηκε σε οργή και άσβεστο
μίσος με καταστρεπτικά αποτελέσματα. Η επανάσταση της πλούσιας και όμορφης
βασιλοπούλας γίνεται στο όνομα της αγάπης. Ο έρωτας φτερώνει την καρδιά της και
από άβουλο και υποτακτικό πλάσμα μεταμορφώνεται σε μια θαρραλέα γυναίκα που
διεκδικεί με πάθος το δικαίωμα της στην ευτυχία. Στην πραγματικότητα η Ερωφίλη
ξεκινά έναν αγώνα ενάντια στο κατεστημένο της εποχής που δικαιολογούσε απόλυτα
την τυραννική συμπεριφορά του πατέρα της.

Ο δεσποτισμός του Φιλόγονου διαφαίνεται ξεκάθαρα όταν ανακοινώνει στη

μοναχοκόρη του ότι μπορεί να διαλέξει ανάμεσα στους δύο υποψήφιους γαμπρούς
αυτόν που προτιμάει με την προϋπόθεση, ωστόσο, ότι θα επιλέξει τελικά αυτόν που
θα της προταθεί ως ο πλέον κατάλληλος. Η ηρωίδα ουσιαστικά βρίσκεται αντιμέτωπη
με προειλημμένες αποφάσεις και δεν έχει κανένα δικαίωμα ή λόγο για την ζωή της.
Όλα εξαρτώνται από τις βουλές του κύρη της, αυτός διαφεντεύει τόσο τη ζωή τη δική
της όσο και τη ζωή των υπηκόων του.

Ο Φιλόγονος είναι ένας άνθρωπος που δεν γνωρίζει ηθικούς φραγμούς στην
επιδίωξη των σκοπών του κι αυτό απεικονίζεται σε σκηνές όπως εκείνη όπου
προσποιούμενος ότι την έχει συγχωρέσει που παντρεύτηκε κρυφά, την καλεί να
ανοίξει το γαμήλιο δώρο της. Το αποκρουστικό και μακάβριο θέαμα που αντικρίζει
προκαλεί αποτροπιασμό και φρίκη τόσο στην ίδια την ηρωίδα, που γίνεται αποδέκτης
της σκληρής και ανελέητης τιμωρίας του αιμοσταγή πατέρα της, και μάλιστα με
δόλιο και παραπλανητικό τρόπο, όσο και στον θεατή. Ο ψυχικός πόνος και η
συντριβή της Ερωφίλης την οδηγούν μοιραία στην αυτοκτονία.

Η έκβαση της τραγωδίας μας δείχνει ότι το ερωτευμένο ζευγάρι δεν

υποτάχθηκε στις επιθυμίες του Φιλόγονου, κάτι τέτοιο δεν ισχύει, ωστόσο, στην
περίπτωση της Χρυσόνομης και του Καρπόφορου. Και οι δύο συμβουλεύουν και
προειδοποιούν την Ερωφίλη και τον Πανάρετο, αντίστοιχα, για τους κινδύνους που
ελλοχεύουν πίσω από το κρυφό ερωτικό τους πάθος.19 Εντούτοις, η παρουσία τους
στο έργο δείχνει ότι περιορίστηκαν στα λόγια και δεν πέρασαν ποτέ σε ουσιαστικές
πράξεις. Ο Καρπόφορος υποσχέθηκε βοήθεια (Α΄β΄στ.505-507) αλλά δεν την
πρόσφερε ποτέ και η νένα, η οποία υποκαθιστά το ρόλο της μητέρας, προσπάθησε να

19
Αλεξίου –Αποσκίτη, ό.π., σελ. 74

8
συνετίσει την ηρωίδα ώστε να διακόψει αυτόν τον αταίριαστο κοινωνικά δεσμό
(Β΄β΄στ.23-60).

Η δολοφονία του βασιλιά από τις υπηρέτριες της Ερωφίλης, ιδίως σε μια
εποχή που η θέση της γυναίκας ήταν εξαιρετικά δυσμενής, φέρνει στο προσκήνιο την
εικόνα δυναμικών γυναικών που παίρνουν στα χέρια τους το νόμο προκειμένου να
τιμωρήσουν την αδικία που υπέστη η δέσποινά τους. Σε έναν αμιγώς
ανδροκρατούμενο κόσμο τα νεαρά αυτά κορίτσια, χωρίς τη βοήθεια κανενός ανδρός,
υλοποιούν το σχέδιο της εκδίκησής τους βασιζόμενες μόνο στις δικές τους
δυνάμεις.20

Συμπεράσματα

Η τραγική ιστορία των δύο νέων που τιμωρήθηκαν με άμετρη σκληρότητα

επειδή αφέθηκαν στην πυρωμένη αγκαλιά του έρωτα, έχει διδακτικό χαρακτήρα και
προκαλεί ρίγη συγκίνησης στον θεατή ακόμη και σήμερα μετά την πάροδο τόσων
αιώνων. Η αδρή σκιαγράφηση των τραγικών ηρώων και η σταδιακή κλιμάκωση της
δραματικής πλοκής, ιδίως από την τρίτη πράξη και μετά, κρατούν αμείωτο το
ενδιαφέρον μας και μας συμπαρασύρουν στη δίνη των γεγονότων. Η Ερωφίλη και ο
Πανάρετος, παραμένοντας συνεπείς στους όρκους πίστης και αφοσίωσης που τους
έδεναν, πρόσφεραν τη ζωή τους ολοκαύτωμα για το υψηλό ιδανικό της αγάπης. Το
σκοτάδι του θανάτου που απλώθηκε πάνω τους γεννάει χαρά, την χαρά μιας αγάπης
που δεν την σβήνει ούτε ο χρόνος ούτε οι ανίερες ανθρώπινες πράξεις. Το φως της
εξακολουθεί και λάμπει μέσα από τις ρωγμές των σπηλαίων του Άδη.

20
Αλεξίου –Αποσκίτη, ό.π., σσ. 33-34

9
Βιβλιογραφία

• Βάλτερ Πούχνερ, Νεοελληνικό θέατρο (1600-1940) – Κινηματογράφος, τ. Α’,

ΕΑΠ, Πάτρα 2002
• Λίνος Πολίτης, Συνοπτική Ιστορία της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας, Εκδόσεις
Δωδώνη, Αθήνα 19873
• Στυλιανός Αλεξίου – Μάρθα Αποσκίτη, Ερωφίλη τραγωδία Γεωργίου
Χορτάτση, Εκδόσεις Στιγμή, Αθήνα 20144

Δικτυογραφία

• http://www.tanea.gr/news/nsin/article/4577615/?iid=2

10
Σκίτσο του Γιάννη Τσαρούχη για το πρόγραμμα της παράστασης «Ερωφίλη» που παρουσίασε ο Κάρολος Κουν το 1934. 21

21
Η «Ερωφίλη» µιλούσε σε... greekglish, Ημερομηνία πρόσβασης 19/11/2016 από
http://www.tanea.gr/news/nsin/article/4577615/?iid=2

11