1

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

1η εργασία στη θεματική ενότητα

ΓΡΑΜΜΑΤΑ Ι: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ

Η Ασπίδα του Αχιλλέα και η αμφισβήτηση του ηρωικού ιδεώδους

ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ

ΖΑΒΑΛΙΑΝΗΣ ΑΡΓΥΡΙΟΣ

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ – ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ

Δρ. XATΖΗΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

Πολυκάρπη Καστοριάς

20 Νοεμβρίου 2017
 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………………………………………………....3

Α΄ΜΕΡΟΣ……………………………………………………………………………….4

Α΄ΚΕΦΑΛΑΙΟ-ΙΛΙΑΔΑ Σ΄: «ΟΠΛΟΠΟΙΙΑ»-Η ΑΣΠΙΔΑ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ…………4

Β΄ΚΕΦΑΛΑΙΟ-«ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ ΣΕ ΚΙΝΗΣΗ»……………………………………..7

Β΄ΜΕΡΟΣ………………………………………………………………………………..8
ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ:ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 5 WEST, «ΡΙΨΑΣΠΙΣ»-Η ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΤΟΥ
ΗΡΩΙΚΟΥ ΙΔΕΩΔΟΥΣ

ΠΗΓΕΣ(ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ,ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ)……………………………………. ….10
 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η αρχαία ελληνική λογοτεχνία διακρίνεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: την

ποίηση (έμμετρος λόγος) και τον πεζό λόγο. Στα ποιητικά είδη ανήκουν το έπος
(ηρωικό ή διδακτικό), η λυρική ποίηση1 (ελεγειακή, ιαμβική και κυρίως λυρική, χορική
και λεσβιακή μονωδία) και το δράμα, ενώ στα είδη του πεζού λόγου ανήκουν η
ιστοριογραφία, η ρητορική και το μυθιστόρημα. Η επική και η λυρική ποίηση
αποτελούν την κύρια λογοτεχνική παραγωγή της αρχαϊκής περιόδου (περ.8ος αι-479 π.
Χ.). Το έπος με εκπρόσωπο τον «μέγιστο» Όμηρο, δημιουργό της Ιλιάδας και της
Οδύσσειας (και όχι μόνο) δεσπόζει τον 8ο και τον 7ο αιώνα ενώ η λυρική ποίηση κατά
τον ύστερο 7ο και 6ο αι π. Χ. Το ηρωικό έπος ως αφηγηματικό ποίημα εξυμνεί
κατορθώματα ηρώων και θεών αξιοποιώντας μια μακρά προφορική παράδοση που
ανάγεται στην ακμή του μυκηναϊκού κόσμου ενώ η λυρική ποίηση (με τη μουσική
συνοδεία της λύρας) 2……

1
αδόμενη
2
Ι. Γιαννόπουλος, Γ. Κατσιαμπούρα, Α. Κουκουζέλη, Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό, τ. Β’:
Σημαντικοί Σταθμοί του Ελληνικού Πολιτισμού, Πάτρα: Ε.Α.Π., 2000, σελ. 218-224
 4

Α΄ ΜΕΡΟΣ

Α΄ ΚΕΦΑΛΑΙΟ – ΙΛΙΑΔΑ Σ΄: «ΟΠΛΟΠΟΙΙΑ» - Η ΑΣΠΙΔΑ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

Στα επιλεγμένα αποσπάσματα του ομηρικού έπους της Ιλιάδας, στη ραψωδία
Σ΄(18η ), που οι γραμματικοί (φιλόλογοι) της ελληνιστικής Αλεξάνδρειας έδωσαν τον
τίτλο: «Οπλοποιία», ο ποιητής χρησιμοποιεί τα μέσα της μεταγενέστερης τεχνικής της
«έκφρασης3» και μέσω της νοερής απεικόνισης παρουσιάζει στους ακροατές-
αναγνώστες την κατασκευή και κυρίως τη διακόσμηση της καινούργιας ασπίδας του
Αχιλλέα. Η κατασκευή της «θεϊκής» ασπίδας, που αποτελεί το βασικό αμυντικό όπλο
του κύριου πρωταγωνιστή του Ιλιαδικού έπους από τον τεχνίτη θεό Ήφαιστο-κατόπιν
παρακλήσεως της Θέτιδας καθώς και η μεγάλη σε έκταση περιγραφή των εικόνων που
βρίσκονται πάνω της (στ. 478-608)-σε σύγκριση με την αναφορά στον υπόλοιπο
πολεμικό εξοπλισμό (στ. 610-613), προικονομεί την εθελούσια επιστροφή του ήρωα
στο πεδίο της μάχης και τον επερχόμενο όλεθρο στους Τρώες. Η ασπίδα σύμφωνα με
την ομηρική περιγραφή είναι κυκλοτερής4(στ. 479), κατασκευασμένη από πέντε
επάλληλες μεταλλικές πλάκες (πέντε πτύχες) και φαίνεται να φέρει στην εξωτερική της
επιφάνεια ομόκεντρες ζώνες με διακοσμητικές παραστάσεις (στ. 481-482) που
ακολουθούν αυτήν την πεντάπτυχη διαίρεση. Οι παραστάσεις όμως αυτές δεν
απεικονίζουν τις συνήθεις μαγικές αποτροπιαστικές μορφές μυθικών τεράτων και
συμβόλων που κοσμούν αντίστοιχες ασπίδες πολεμιστών αλλά σκηνές από την
καθημερινή ζωή.5

Ο ποιητής δεν περιγράφει την ασπίδα με τις παραστάσεις της ως έτοιμη αλλά
με τη σειρά που τις κατασκευάζει ο τεχνίτης θεός. Η διάταξη των παραστάσεων σε
ομόκεντρους κύκλους φαίνεται να ακολουθεί μια σταθερή εξελικτική αρχή. Η αφήγηση
αρχίζει από το κέντρο (ομφαλό) της ασπίδας και προχωρεί προς την περιφέρεια. Στην
πρώτη ζώνη, στον κεντρικό κύκλο της ασπίδας (στ. 483-489) απεικονίζεται πρώτα «το
άπαν σύμπαν», ολόκληρος ο κόσμος, ο έναστρος ουρανός με τους γνωστούς
αστερισμούς (: Πλειάδες, Υάδες, Ωρίων, Μεγάλη Άρκτος), ο ήλιος, η σελήνη, η γη και
η θάλασσα. Τα ουράνια σώματα τα οποία συνιστούν το σύμπαν είναι για τον άνθρωπο

3
Ι. Παρίσης, Ν. Παρίσης, Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων, ΟΕΔΒ, ΥΠ. ΠΑΙΔΕΙΑΣ-ΙΤΥΕ ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ σελ. 58-59.
Προσβάσιμο στη διεύθυνση: http://ebooks.edu.gr/courses/DSGYM-
A107/document/4bdaedb5lgm9/4e7097436w8d/4e709743r1ga.pdf (7/11/2017)
4
Που έχει σχήμα κύκλου
5
Όμηρος, Ιλιάδα Σ 478-508, 541-549, 561-572, 590-608 (Κείμενα από την 3τομη «Ανθολογία Αρχαίας
Ελληνικής Γραμματείας», Πάτρα: ΟΕΔΒ - Ε.Α.Π., 2017, αρ. 5)
 5

της αρχαίας εποχής σημεία αναφοράς προσδιορισμού του χρόνου. Αποτελούν τα

απαραίτητα μέσα για να ρυθμίσει και να οργανώσει τη ζωή του. Οι προχωρημένες
γνώσεις αστρονομίας κατά την ομηρική εποχή σχετικά με την εμφάνιση και τη δύση
στον ουρανό αστερισμών όπως των Πλειάδων, των Υάδων και του Ωρίωνα φαίνεται ότι
καθορίζουν την έναρξη και το τέλος διάφορων γεωργικών δραστηριοτήτων (θερισμός,
τρύγος, όργωμα) ενώ η Μεγάλη Άρκτος χρησιμοποιείται ως σημείο αναφοράς για τον
εντοπισμό του βόρειου πολικού αστέρα χρήσιμου στη ναυσιπλοΐα.6

Στη δεύτερη κυκλική ζώνη παριστάνονται δύο πόλεις σε ειρηνικές και

πολεμικές (:πολιορκία, ενέδρα, μάχες) στιγμές αντίστοιχα (στ. 490-540). Στην πρώτη
πόλη που βρίσκεται σε περίοδο ειρήνης (στ. 491-508) απεικονίζονται δύο σκηνές.
Στους στίχους 491-496 παρακολουθούμε να εκτυλίσσεται μια σκηνή του ιδιωτικού
βίου, μια εκδήλωση της καθημερινής ζωής. Οι εικόνες που παρουσιάζονται
αναφέρονται στον θεσμό του γάμου και στα ήθη και έθιμα που τον συνοδεύουν
(γαμήλια πομπή, τραγούδια, χορευτές, μουσικά όργανα, σκηνική παρουσία γυναικών).
Ο γάμος και η οικογένεια εξασφαλίζουν στην πόλη τη συνέχεια της ζωής και
διασφαλίζουν την ομαλότητα (τάξη). Στους στίχους 497-508 βλέπουμε να
διαδραματίζεται μια σκηνή του δημόσιου βίου: η διαδικασία μιας δημόσιας δίκης. Οι
εικόνες που περιγράφει ο ποιητής, αναφέρονται στον τρόπο απόδοσης της δικαιοσύνης
στον ομηρικό κόσμο, με τη συνάθροιση όλων των ανδρών7στην αγορά8για τη
διευθέτηση μιας διαφωνίας σχετικά με τον φόνο ενός άνδρα, για το αν πληρώθηκε ή όχι
η αποζημίωση9 που πρέπει να είχε συμφωνηθεί για τον σκοτωμένο. Στους στίχους 507-
508 τέλος γίνεται αναφορά και στην αμοιβή (δυο τάλαντα χρυσάφι) που θα έπαιρνε
όποιος από τους γέροντες-κριτές έβγαζε την πιο δίκαιη κρίση. Ο θεσμός της
δικαιοσύνης διασφαλίζει την ενότητα και την ειρήνη στην πόλη.10

Στην τρίτη ζώνη ο ποιητής παρουσιάζει (στους στ. 541-572) τρεις σκηνές από
τον αγροτικό βίο κατά την άνοιξη, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο, δηλαδή το όργωμα

6
W. Schadewaldt, Από τον κόσμο και το έργο του Ομήρου, τ. Β΄ Ομηρικές σκηνές, Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ., 1989,
σελ. 194-195
7
Οι άνδρες: ο ένας, ο άλλος (οι διάδικοι),το πλήθος, οι γέροντες (κριτές, δικαστές) και οι κήρυκες (με τα
σκήπτρα) που τηρούσαν την τάξη
8
Το δικαστήριο βρισκόταν στην αγορά
9
Η εξαγορά του φόνου (αίματος), σύμφωνα με τους κανόνες του εθιμικού δικαίου της ομηρικής
κοινωνίας
10
Η διαδικασία της δίκης-Η εξαγορά του αίματος. Προσβάσιμο στη διεύθυνση: http://www.e-
istoria.com/om24.html (14/11/2017), W. Schadewaldt, Από τον κόσμο και το έργο του Ομήρου, τ. Β΄
Ομηρικές σκηνές, στο ίδιο, σελ. 196
 6

(στ. 541-549), τον θερισμό-συγκομιδή των δημητριακών (στ. 550-560) και τον τρύγο
(στ. 561-572). Μας δίνει πληροφορίες με αφηγηματικό τρόπο για την διαδικασία και τις
καλλιεργητικές τεχνικές που ακολουθούνται11, τα μέσα που χρησιμοποιούνται12 καθώς
και τα ήθη και έθιμα που συνοδεύουν τις γεωργικές εργασίες (την καλλιέργεια
δημητριακών-όργωμα και την καλλιέργεια της αμπέλου με παρεπόμενο το κρασί). Η
οικονομία κατά την ομηρική εποχή είναι μικτή. Στηρίζεται κατά βάση στη γεωργία και
την κτηνοτροφία.13

Στην τέταρτη ζώνη (στ. 573-606) παριστάνονται εικόνες από τον ποιμενικό
βίο14: μια αγέλη βοδιών που δέχεται επίθεση λιονταριών (στ. 573-576), ένας
βοσκότοπος με ένα κοπάδι προβάτων (587-589) και εικόνες χορού: νέων και παρθένων
(στ. 590-606). Στην τελευταία σκηνή ο τεχνίτης θεός Ήφαιστος απεικονίζει ένα χορό. Ο
ποιητής αφού συγκρίνει την παράσταση του χορού με το έργο τέχνης του
Δαίδαλου15περιγράφει έναν περίτεχνο κρητικό (κυκλικό και αντικριστό16) χορό όπου
γίνεται έμμεση αναφορά στο πολιτισμικό υπόβαθρο17της ομηρικής εποχής.

Στην πέμπτη και τελευταία, στην μεγαλύτερη σε διάμετρο κυκλική ζώνη της
ασπίδας (στ. 607-608), ο Ήφαιστος τοποθετεί τον ποταμό Ωκεανό τα κυκλικά νερά του
οποίου περιβάλλουν τη γη, τον ουρανό και την θάλασσα. Πρόκειται για μια εικόνα που
απηχεί τις «κοσμολογικές» αντιλήψεις της εποχής του Ομήρου.

Από τις παραπάνω εικόνες, με θέματα σχετικά με τις βασικές ασχολίες και
δραστηριότητες από τη ζωή των ανθρώπων μιας πολιτισμένης κοινωνίας, παραλείπεται
η ναυσιπλοΐα και τα επαγγέλματα με εξαίρεση το επάγγελμα του αγγειοπλάστη που
παρουσιάζεται σε μια παρομοίωση. Παρότι η γνώση της θάλασσας, το ναυτικό εμπόριο
και η επιθυμία για εξερεύνηση και κατακτήσεις είχαν αρχίσει να εξάπτουν το

11
Στ. 542: «οργωμένη τρεις φορές», στ. 564-565: «έβαλε αυλάκι εβένινο… φράχτη από κασσίτερο»
12
Στ. 543: «ζευγάδες», «ζευγάρια», στ. 563: «ασημένιες βέργες»
13
W. Schadewaldt, Από τον κόσμο και το έργο του Ομήρου, τ. Β΄ Ομηρικές σκηνές, στο ίδιο, σελ. 197-
198

14
Σκηνές από τη ζωή των κτηνοτρόφων
15
Στ. 591-592: «όμοιο μ’ εκείνον…». Γίνεται παραβολή προς το έργο τέχνης που κατασκεύασε ο
Δαίδαλος στην Κνωσό για την Αριάδνη
16
Στ. 602: «άλλοτε… αντικρυστά.». Χορός κατά στίχο
17
Όπως αναφορά στην τέχνη της υφαντικής (στ. 595-596: «αραχνοΰφαντα φορέματα», «χιτώνες με
τέλεια ύφανση…»), στην τέχνη της μεταλλοτεχνίας (στ. 597-598: «στεφάνια» [<στεφάνη= διάδημα],
«χρυσά μαχαίρια», «αλυσίδες ασημένιες»), στην τέχνη της αγγειοπλαστικής (στ. 599-601: ο ποιητής
παρομοιάζει τον κυκλικό χορό με τον τροχό του κεραμοποιού)
 7

ενδιαφέρον των ανθρώπων της εποχής, δεν συμπεριλαμβάνονται στα ενδιαφέροντα του
ποιητή και κατ’ επέκταση στις βασικές ενασχολήσεις των ηρώων της Ιλιάδας.18

Β΄ ΚΕΦΑΛΑΙΟ – «ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ ΣΕ ΚΙΝΗΣΗ»

Η ασπίδα του Αχιλλέα, ένα άψυχο αντικείμενο που χρησιμεύει για τον πόλεμο,
μεταμορφώνεται με τη δύναμη του ποιητικού λόγου και τις απαράμιλλες αφηγηματικές
τεχνικές19του Ομήρου από ένα εργαλείο πολέμου σε ένα έργο τέχνης. Ο Όμηρος ως
αφηγητής περιγράφει με την ποιητική του φαντασία μια εικόνα του Σύμπαντος, έναν
ολόκληρο κόσμο οργανωμένο με τάξη και αρμονία, με εικόνες και σκηνές από τον
ανθρώπινο βίο που είναι όμως ολότελα ρεαλιστικές. Σκηνές που μέσα από το πλήθος
των ισορροπημένων αντιθέσεων και των εκδηλώσεων που αναπτύσσονται με έντεχνο
τρόπο δίνουν με την πληρότητα τους έμφαση στην ομορφιά και τις αξίες της ζωής20 και
προσφέρουν σε αυτό το σημείο του έπους (μέσω της τεχνικής της επιβράδυνσης) μια
διέξοδο ηρεμίας από την αγωνία και μια στιγμή ανάπαυλας από τις πολύνεκρες μάχες
πριν από την έναρξη της δράσης που έπεται και την εκδικητική μανία του Αχιλλέα που
κορυφώνεται με τον θάνατο του Έκτορα στη ραψωδία Χ΄. Η ασπίδα του Αχιλλέα δεν
παρουσιάζεται στατικά. Ο ποιητής στην προσπάθεια του να ερμηνεύσει την ανθρώπινη
ζωή τη μεταφράζει σε ιστορίες, σε γεγονότα που εξελίσσονται μέσα στο χρόνο
(παρελθόν και παρόν) με ρεαλισμό, φυσικότητα, ένταση, ζωντάνια, πλούτο, ακρίβεια,
πλαστικότητα και λιτότητα αφήνοντας τη φαντασία του καθενός να συμπληρώσει τα
υπόλοιπα.21 Η αναπαράσταση εικόνων-σκηνών από την ανθρώπινη ζωή ανάμεσα σε
κοσμικά θέματα ( Σύμπαν, Ωκεανός) γίνεται μέσω της δράσης και της κίνησης. Με τη
χρήση εικόνων που απευθύνονται στις αισθήσεις: κυρίως οπτικών, κινητικών,
ακουστικών, ακόμα και εικόνων που αιχμαλωτίζουν και μεταδίδουν την ένταση των
συναισθημάτων ο ποιητής πετυχαίνει να γίνει ο λόγος του πιο εκφραστικός και
παραστατικός, πιο ζωντανός και εντυπωσιακός με αποτέλεσμα να γίνει το μέσο για να
κατανοήσει κανείς την πραγματικότητα. Πιο συγκεκριμένα στο κείμενο: Στην αρχή
κάθε σκηνής έχουμε ρήματα που εισάγουν δράση22: Στ. 483: «έτευξ’», στ. 490:

18
W. Schadewaldt, Από τον κόσμο και το έργο του Ομήρου, τ. Β΄ Ομηρικές σκηνές, στο ίδιο, σελ. 198-
199
19
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS%20ODYSSEIA/Odysseia/Afigimatikes_t
exnikes.htm (18/11/2017), Γ. Αναστασίου, «Έπος» στο Ε. Αλεξίου κ. ά., Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και
Βυζαντινή Φιλολογία, τ. Α΄: Αρχαϊκή και Κλασική Περίοδος, Πάτρα: Ε.Α.Π., 2001, σελ. 95-96
20
Αξία της ειρηνικής ζωής
21
W. Schadewaldt, Από τον κόσμο και το έργο του Ομήρου, τ. Β΄ Ομηρικές σκηνές, στο ίδιο, σελ. 190-
191, 194-203
22
Τα ρήματα εκφράζουν κατ’ επανάληψη ενέργεια του Ήφαιστου
 8

«ποίησε», στ. 541: «ετίθει», στ. 561: «τίθει», στ. 590: «ποίκιλλε», στ. 607: «τίθει». Στη
σκηνή των ουράνιων σωμάτων: Στ. 488: «στρέφεται και τε δοκεύει» έχουμε κίνηση.
Στους στ. 491-496 (σκηνή γάμου) έχουμε κίνηση, ηχητικές εικόνες αλλά και
συναίσθημα (ευχαρίστηση- απόλαυση στ. 496). Στους στ. 497-498 (σκηνή δίκης):
Σκηνή με συναισθηματική φόρτιση-έχουμε κίνηση, ηχητικές εικόνες και συναίσθημα
(αμοιβή, τονίζει την απόλαυση: στ. 507). Στους στ. 541-549 (σκηνή με το
όργωμα):κινητικές εικόνες (στ. 542-544, στ. 546-547) και συναίσθημα (τονίζει την
απόλαυση που νιώθουν: στ. 545), (θαυμασμός από τον ποιητή: 548-549). Στους στ.
561-572 (σκηνή με τον τρύγο): κινητική εικόνα (στ. 566-568) και ηχητική εικόνα (στ.
569-572). Στους στ. 590-506 (σκηνή με τον χορό):κινητικές εικόνες (στ. 593-594, στ.
599, στ. 602), παρομοίωση (οπτική εικόνα: στ. 600-601), συναίσθημα (απόλαυση που
νιώθουν οι συμμετέχοντες: στ. 604-605), και τέλος κινητική και ηχητική εικόνα (στ.
605-606).

B΄ ΜΕΡΟΣ

ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ: ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 5 WEST, «ΡΙΨΑΣΠΙΣ» - Η ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ

ΤΟΥ ΗΡΩΙΚΟΥ ΙΔΕΩΔΟΥΣ

Ο Αρχίλοχος από την Πάρο, λυρικός και ελεγειακός ποιητής που άκμασε γύρω
στα μέσα του 7ου αιώνα π. Χ., υπήρξε ο σπουδαιότερος εκπρόσωπος της ιαμβικής
ποίησης23στην αρχαϊκή εποχή. Συνέθεσε ποιήματα με μεγάλη ποικιλία μορφών στο
μέτρο24,όπου εξέφραζε τους στοχασμούς του για τη ζωή και τον άνθρωπο έχοντας ως
βάση προσωπικές του εμπειρίες και συναισθήματα. Στο ποίημα για την ασπίδα
(ελεγειακό τετράστιχο), ομολογεί ότι κατά τη διάρκεια μιας μάχης με τους Σάϊους,
εγκατέλειψε την ασπίδα του κοντά σ’ έναν θάμνο - χωρίς να το θέλει, και έφυγε για να
σώσει τη ζωή του αδιαφορώντας για την ασπίδα, αφού ξέρει ότι μπορεί να αποκτήσει
πάλι κάποια καλύτερη.25Για τους αρχαίους η εγκατάλειψη ενός «αψεγάδιαστου όπλου»
αποτελούσε επονείδιστη πράξη. Ο άνδρας (ρίψασπις) στιγματιζόταν ως άτιμος. Είναι
γνωστό επίσης το αρχαίο δωρικό ρητό που έλεγαν οι Σπαρτιάτισσες στους άνδρες πριν
από κάθε μάχη «ή ταν ή επί τας». Ο Αρχίλοχος περιγράφοντας τη δική του σύγχρονη

23
Είδος της λυρικής ποίησης με σατυρικό και συχνά ιδιαίτερα χλευαστικό χαρακτήρα
24
Πρόκειται για ελεγειακά δίστιχα, ιαμβικά τρίμετρα, τροχαϊκά τετράμετρα, επωδούς και ασυνάρτητα (
συνδυασμός διαφορετικών μέτρων)
25
Δ. Λυπουρλής, «Παλαιότερη Αρχαία Ελληνική Λυρική Ποίηση» στο Ε. Αλεξίου κ.ά., Γράμματα Ι:
Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, τ. Α΄: Αρχαϊκή και Κλασική Περίοδος, Πάτρα: Ε.Α.Π., 2001,
σελ. 123, 127-128
 9

πραγματικότητα, όπως ακριβώς τη βιώνει (σε πρώτο πρόσωπο), υιοθετεί μια στάση που
έρχεται σε πλήρη αντίφαση με τα παραδοσιακά ιδεώδη του αριστοκρατικού κόσμου της
ομηρικής ποίησης. Μεταξύ ενός ηρωικού θανάτου στο πεδίο της μάχης επιλέγει τη
σωτηρία της ζωής του αδιαφορώντας για την τιμή των όπλων. Ο πόλεμος, ως μέσο για
«κλέος άφθιτον» που παρακινεί τους μεγάλους Ιλιαδικούς ήρωες όπως τον Αχιλλέα και
τον Έκτορα, η τιμή, «η αιδώς» και η γνωστή ομηρική επιταγή του «αιέν αριστεύειν»
του είναι παντελώς αδιάφορα.26Ο αιώνας που ζει ο Αρχίλοχος είναι η εποχή των
μεγάλων αποικισμών, της καθημερινής πάλης του απλού ανθρώπου για την επιβίωση
και της έντονης αμφισβήτησης των αριστοκρατικών αξιών και προτύπων.27 Στην εποχή
αυτή η έννοια του πολίτη (οπλίτη) είναι στενά συνδεδεμένη με το γενικό συμφέρον για
την υπεράσπιση της πόλης σε αντίθεση με τα επικά ποιήματα της προφορικής
παράδοσης όπου προτάσσεται το ατομικό συμφέρον ( μονομαχίες μεταξύ των ηρώων -
ατομική ανδρεία για την επιδίωξη επιτυχίας-τιμής και υστεροφημίας).28Επίσης σ’ ένα
άλλο απόσπασμα (114 West – σε τροχαϊκό τετράμετρο) ο Αρχίλοχος αποδομεί
συνειδητά την άποψη περί σχέσης μεταξύ των εξωτερικών και εσωτερικών
χαρακτηριστικών όπως αυτή εμφανίζεται στους ευγενείς ομηρικούς ήρωες όπου η
όμορφη εμφάνιση συνάδει με τα εσωτερικά χαρίσματα: γενναιότητα, δικαιοσύνη,
σύνεση, ευγένεια που χαρακτηρίζουν τους «αγαθούς» άνδρες. Δεν τον ενδιαφέρει η
όμορφη εμφάνιση. Προτιμά έναν άσχημα εξωτερικά στρατηγό που να είναι όμως
ψυχωμένος.29

26
Ι. Γιαννόπουλος, Γ. Κατσιαμπούρα, Α. Κουκουζέλη, Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό, τ. Β’:
Σημαντικοί Σταθμοί του Ελληνικού Πολιτισμού, Πάτρα: Ε.Α.Π., 2000, σελ. 52,56 , http://www.greek-
language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/epos/page_084.html (20/11/2017)
27
Α. Lesky, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, Θεσσαλονίκη: Δ. Κυριακίδη, 2014, 2015, σελ.
177
28
Ι. Γιαννόπουλος, Γ. Κατσιαμπούρα, Α. Κουκουζέλη, Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό, τ. Β’:
Σημαντικοί Σταθμοί του Ελληνικού Πολιτισμού, στο ίδιο, σελ. 52-56
29
Δ. Λυπουρλής, «Παλαιότερη Αρχαία Ελληνική Λυρική Ποίηση» στο Ε. Αλεξίου κ.ά., Γράμματα Ι:
Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, τ. Α΄: Αρχαϊκή και Κλασική Περίοδος, στο ίδιο, σελ. 128 , Α.
Lesky, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, στο ίδιο, σελ. 178
 10

ΠΗΓΕΣ:

1. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 Lesky A., Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, μτφ. Τσοπανάκης Α.,
Θεσσαλονίκη: Κυριακίδη Δ., 2015
 Schadewaldt W., Από τον κόσμο και το έργο του Ομήρου, τ. Β΄ Ομηρικές σκηνές,
μτφ. Κακριδής Ι. Φ., Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ., 1989
 Κείμενα από την 3τομη «Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας», Πάτρα:
ΟΕΔΒ - Ε.Α.Π., 2017
 Αλεξίου Ε., Αναστασίου Ι., Βερτουδάκης Β., Γιόση Ι. Μ., Λυπουρλής Δ.,
Στεφανόπουλος Κ. Θ., Τσακμάκης Α., Χριστόπουλος Μ., Γράμματα Ι: Αρχαία
Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, τ. Α΄: Αρχαϊκή και Κλασική Περίοδος,
Πάτρα: Ε.Α.Π., 2001
 Γιαννόπουλος Ι., Κατσιαμπούρα Γ., Κουκουζέλη Α., Εισαγωγή στον Ελληνικό
Πολιτισμό, τ. Β’: Σημαντικοί Σταθμοί του Ελληνικού Πολιτισμού, Πάτρα: Ε.Α.Π.,
2000

2. ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

 Παρίσης Ι., Παρίσης Ν., Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων, ΟΕΔΒ, ΥΠ. ΠΑΙΔΕΙΑΣ-
ΙΤΥΕ ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ. Προσβάσιμο στη διεύθυνση:
http://ebooks.edu.gr/courses/DSGYM-
A107/document/4bdaedb5lgm9/4e7097436w8d/4e709743r1ga.pdf (7/11/2017)
 ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – Αφηγηματικές τεχνικές στα ομηρικά έπη.
Προσβάσιμο στη διεύθυνση:
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS%20ODYSSEI
A/Odysseia/Afigimatikes_texnikes.htm (18/11/2017)
 Η διαδικασία της δίκης-Η εξαγορά του αίματος. Προσβάσιμο στη διεύθυνση:
http://www.e-istoria.com/om24.html (14/11/2017)

 Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα. Προσβάσιμο στη διεύθυνση:

http://www.greek-
language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/epos/page_084.html
(20/11/2017)