FEN BİLİMLERİ

ÜNİTE 3
BASINÇ

NCELiK yayınları
www.oncelikyayinlari.com

https://www.instagram.com/oncelikyayinlari https://www.facebook.com/oncelikyayinlari
 BASINÇ üNiTE 3
BASINÇ
BASINÇ
Birim yüzeye uygulanan dik kuvvete basınç denir.
Uygular Uygular Uygular ► Basınç “P” ile gösterilir.
► Birimi Pascal’dır. Kısaca “Pa” ile gösterilir.
Katılar Sıvılar Gazlar ► 1 N’luk kuvvetin 1m2’ye uyguladığı basınç 1 Pa’dır.
(1Pa=N/m2)
KATI BASINCININ BAĞLI OLDUĞU
FAKTÖRLER
✓ Katı, sıvı ve gazlar bulundukları ortamlarda
ağırlıklarından ve hareketlerinden dolayı basınç
uygularlar.
Basınç =
Ağırlık(Kuvvet) P= F ✓ Kuvvet ve basınç birbirinden farklı kavramlardır.
Yüzey Alanı A Basınç uygulanan kuvvetin etkisiyle oluşur.

KATI BASINCI

Abdulkadir ORAKCI - Burhan BOZTAŞ - Mehmet ALİ ŞENAY - Süleyman ALTINTAŞ

Özdeş tuğlalar ve süngerlerle yapılan deneyleri
inceleyelim. Katı cisimler ağırlıklarından dolayı bulundukları yüzeye
(zemine) kuvvet uygular.

✓ Katı cisimler üzerilerine uygulanan kuvveti aynı

büyüklükte ve doğrultuda iletir.
I II ✓ Katı cisimlerin uyguladığı basınç cismin ağırlığına
(zemine uygulanan kuvvet) ve cismin bulunduğu
I. ve II. durumda tuğlaların süngere temas eden yüzey
zemine temas eden yüzey alanına bağlıdır.
alanları eşit iken ağırlıkları farklıdır.
Bağımsız değişken : Ağırlık Katı cisimlerin uyguladığı basınç,
Bağımlı değişken : Basınç
► Cismin ağırlığı ile doğru orantılıdır. Yani yüzeyin
Kontrol değişkeni : Yüzey alanı genişliği sabit tutulup kuvvet (ağırlık) artırıldığında
basınç artar.
Sonuç : PII > PI
► Cismin zemine temas eden yüzey alanı ile ters
orantılıdır. Yani cismin ağırlığı sabit tutulup yüzey alanı
azaltıldığında basınç artar.

Temelinde Katı Basıncının Azaltılmasına

Yönelik Örnekler
✓ Trenlerin tekerlek sayısının çok olması basıncı
I II düşürdüğünden rayların şekil bozukluğuna uğraması
önlenir.
I. ve II. durumda tuğlaların süngere temas eden yüzey ✓ Traktörlerin arka tekerlekleri geniş yapılarak toprağa
alanları farklı iken ağırlıkları aynıdır. batması önlenir.
Bağımsız değişken : Yüzey alanı ✓ Yüzey alanının büyütülmesi basıncı azalttığı için iş
makinelerinin tekerlekleri veya paletleri geniş yapılarak
Bağımlı değişken : Basınç
arazi şartlarında toprağa batmaları önlenir.
Kontrol değişkeni : Ağırlık ✓ Fil, gergedan, ayı ve deve gibi hayvanların ayak
Sonuç : PI > PII taban alanlarının büyük olması da onların yere
uygulayacakları basıncı küçültür. Böylece hayvanlar
toprak veya kum zeminde rahatça yürür.
✓ Kar paletleri kara batmamak için geniş yapılır.

Temelinde Katı Basıncının Artırılmasına

Yönelik Örnekler
✓ İğne, raptiye ve çivilerin uçlarının sivri olması
batmalarını kolaylaştırır.
✓ Kesici aletlerin sivri uçlu yapılması basıncı büyütür.
Çekiçle çiviye vurduğumuzda uyguladığımız kuvvet,
yönünü ve şiddetini değiştirmeden çivinin başına
✓ Makas ne kadar keskinse uygulanan sabit kuvvetten
o kadar büyük basınç elde edilir.
oradan da ucuna aktarılır. Buna karşılık çivinin ucunun
yüzey alanının küçük olması buradaki basıncın daha ✓ Kramponların çivili yapılması futbolcuların zemine
büyük olmasını sağlar. daha iyi basmalarını sağlar.

NCELiK yayınları 1 www.oncelikyayinlari.com

 BASINÇ üNiTE 3
A) Öğretmen katı basıncı ile ilgili özdeş sünger ve kitaplarla sınıfta aşağıdaki deneyi yapıyor. Bu deneyle
ilgili aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

2. kitap

1. kitap

Sünger Sünger

Deneyin Sonuçları: 1. kitabın sünger içinde çökme miktarı yaklaşık 1 cm’ dir.
2. kitabın sünger içinde çökme miktarı yaklaşık 4 cm’ dir.

a) Süngerin az veya çok çökmesi hangi bilimsel kavram ile ilişkilendirilmiştir?

b) Deneyde belirlenen bağımsız değişkeni yazınız.

c) Yere temas eden yüzey alanı ile süngerin çökmesi arasında nasıl bir ilişki vardır? Açıklayınız.

d) 2. kitabın yaptığı basıncın 1.kitabın yaptığı basınca oranı kaçtır?

e) 2. kitabı 1. kitabın üzerine koyduğumuzda sünger yaklaşık olarak kaç cm çöker?

f) 1. kitabı 2. kitabın üzerine koyduğumuzda sünger yaklaşık olarak kaç cm çöker?

g) Öğretmen, basıncın cismin ağırlığına bağlı olduğu göstermek isteseydi, deneyde nasıl bir değişiklik ya da ekleme
yapmalıydı?

h) Deneyde belirlenen kontrol edilen değişkeni yazınız.

i) Yapılan deneye göre grafiklerdeki boşluklara gelmesi uygun kavramları belirleyiniz.

Basınç Basınç

..................................... .....................................

NCELiK yayınları 2 www.oncelikyayinlari.com

 BASINÇ üNiTE 3
SIVI BASINCININ BAĞLI OLDUĞU SIVI BASINCI
FAKTÖRLER Sıvı içerisindeki bir cisim üzerinde, o cismin yukarısında
kalan sıvı sütununun ağırlığından kaynaklanan bir basınç
P=hxdxg oluşur. Buna sıvı basıncı denir.
✓ Tüm sıvılar, içinde bulunan cisimlere bir basınç
Sıvı basıncı ile ilgili aşağıda yapılan deneyleri uygular. Ayrıca akışkan olduklarından bulunduğu
inceleyelim. kabın, çarptığı her noktasına da basınç uygular.
✓ Sıvı basıncı, sıvının derinliğine, sıvının cinsine
Sıvı basıncı kabın şekline ve kapta ne kadar sıvı (yoğunluğuna) ve sıvının bulunduğu yerin yer çekimi
olduğuna bağlı değildir. kuvvetine bağlıdır.
► Derinlik arttıkça sıvı basıncı artar.
► Sıvının yoğunluğu arttıkça sıvı basıncı artar.
► Yer çekimi kuvveti arttıkça sıvı basıncı artar.

Abdulkadir ORAKCI - Burhan BOZTAŞ - Mehmet ALİ ŞENAY - Süleyman ALTINTAŞ

Şekilde aynı ortamda ve aynı yükseklikte farklı kaplar
NCELiK’Lİ BİLGİ
içinde farklı miktarda sular bulunmaktadır. Kapların Sıvı basıncı kabın şekline ve kapta ne kadar sıvı
tabanına etki eden sıvı basınçları birbirine eşittir. olduğuna bağlı değildir.

Sıvının derinliği arttıkça kabın tabanına uygulanan

sıvı basıncı artar. PASCAL PRENSİBİ (İLKESİ)
Sıvılar çok çok az sıkıştırılabilir. O nedenle sıvılar
sıkıştırılamaz kabul edilir. Ayrıca sıvılar kendilerine
uygulanan basıncı aynen(değiştirmeden) iletme özelliğine
Su
PB > P sahiptir.
Su A
A B Katılar, kendilerine uygulanan basıncı değil, kuvveti
değiştirmeksizin iletirler.
I II Sıvıların özelliklerini inceleyen Fransız fizikçi Pascal,
sıvıların kuvvetleri değil, basınçları aynen ilettiklerini
Şekildeki II numaralı kapta bulunan suyun yüksekliği ifade ederek bu sonucu kendi adıyla anılan pascal ilkesi
daha fazla olduğundan B noktasına uygulanan sıvı ile açıklamıştır. Pascal ilkesine göre;
basıncı daha büyüktür.
► Sıvılar sıkıştırılamaz.
Sıvının yoğunluğu arttıkça kabın tabanına ► Kapalı bir kap içinde bulunan bir sıvıya dışardan
uygulanan basınç artar. uygulunan bir basınç, kap ile sıvının temas ettiği tüm
noktalara aynen ve dik olarak sıvı tarafından iletilir.

Pascal İlkesine Göre Yapılan Araç Gereçler.

d 2d PB > P A
✓ Hidrolik frenler
A B ✓ Bileşik kaplar
I II ✓ Su cendereleri
Yükseklikleri aynı olan I ve II numaralı kaplardan ✓ Sıvılı manometre ve barometreler
yoğunluğu 2d olan sıvının B noktasına yaptığı basınç ✓ Vinçler
daha büyüktür. (d: yoğunluk)
✓ Balya sıkıştıran makineler
Sıvılar sıkıştırılamaz. ✓ Hidrolik asansörler
✓ İtfaiye merdivenleri
✓ Otomobil kaldırıcı pompalar

Ağzına kadar su ile dolu şişenin ağzını tıpa ile

kapatmaya çalıştığımızda içindeki sıvının bir kısmı
dışarı taşar.

NCELiK yayınları 3 www.oncelikyayinlari.com

 BASINÇ üNiTE 3
B) Sıvı basıncı ile ilgili aşağıdaki soruları yanıtlayınız.
a) Su dolu bir şişeden A, B ve C delikleri açılıyor. Bu deliklerden fışkıran suyun mesafeleri şekildeki gibi oluyor.
-Bu deliklere uygulanan sıvı basınçlarını sıralayınız.
-Bu deneyde sıvı basıncının hangi niceliğe bağlı olduğu gösterilmiştir?
..............................................................................
..............................................................................
A ..............................................................................
B ..............................................................................
C ..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
b) Aşağıda verilen su dolu kapta verilen noktalara uygulanan basınçları sıralayınız.

A F
B ..............................................................................
C E
D

c) Şekildeki kapların tabanlarına uyguladıkları basınçları sıralayınız.

3h d 2d
h 2h ..............................................................................
3d

A B C

d) Aşağıda verilen su dolu K, L ve M kapalı kapları ters çevrilirse tabanlarına etki eden basınç nasıl değişir?

h K: .....................................................................
2h
2h
L: ......................................................................
3h
K 2h L M h M: .....................................................................

e) Aşağıdaki balıkların hangisine etki eden sıvı basıncı en büyüktür? Nedeni ile birlikte açıklayınız.

O
..............................................................................
M ..............................................................................
N ..............................................................................
L
K ..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................

NCELiK yayınları 4 www.oncelikyayinlari.com

 www.oncelikyayinlari.com

BASINÇ üNiTE 3
AÇIK HAVA BASINCININ VARLIĞI İLE İLGİLİ GAZ BASINCI
DENEYLER Katı ve sıvılar gibi gazlarda ağırlıklarından dolayı üzerinde
bulunduğu cisimlere ve içerisinde bulunduğu kaplara
Magdeburg Deneyi: Hava pompasının mucidi olan basınç uygular. Dünyayı saran atmosfer tabakasının
Ottovon Gueriche, 1657 de metalden yapılmış ve adına yeryüzünde bulunan cisimlere uyguladığı kuvvete açık
Magdeburg yarım küreleri denilen iki yarım küreyi hava basıncı ( atmosfer basıncı) denir.
birleştirerek içindeki havayı boşalttı. Her biri sekiz attan ► “Po“ şeklinde gösterilir.
oluşan iki takım at bu yarım küreleri güçlükle birbirinden
ayırabildi. ► Açık hava basıncı barometre ile ölçülür.
► 0°C’de deniz seviyesinde ölçülen açık hava basıncı
76cm-Hg’dir. Bu değer 1 atmosfer basıncına (1 Atm)
eşittir.
► Açık hava basıncını ilk olarak ölçen bilim insanı
Toricelli’dir
Toricelli 0°C’de kaba aşağıdaki gibi 1 metre uzunluğunda

Abdulkadir ORAKCI - Burhan BOZTAŞ - Mehmet ALİ ŞENAY - Süleyman ALTINTAŞ

içi cıva dolu bir kaba deniz seviyesinde içi cıva dolu cam
boruyu ters çevirip batırmıştır.

Ters Çevrilmiş Bardak Deneyi: Bir bardağın içine belirli

miktar su koyulup ağzı kağıtla kapatılıyor. Daha sonra
dikkatli şekilde tutulup ters çevirildiğinde bardaktaki su
açık hava basıncının etkisi ile dökülmez.

Cam borudaki cıvanın 76 cm’de dengede kaldığını fark

etmiştir. Bu deneyi farklı şekilde ve boydaki borularla da
denediğinde aynı sonucu aldığını görmüştür. Böylece elde
ettiği verilerle açık hava basıncının 76 cm cıvanın yaptığı
basınca eşit olduğunu keşfetmiştir.
Isıtılmış Teneke veya Damacana Deneyi: Ağzı açık
Açık hava basıncı;
damacanayı bir süre ısıtıp daha sonra damacanın ağzı
kapatılırsa damaca açık hava basıncının etkisi ile içe ► Rakım (Deniz seviyesinden yükseklik) arttıkça azalır.
çöker. ► Havanın(gazın) yoğunluğu arttıkça artar.
► Açık havanın sıcaklığı arttıkça azalır.
Soğuk su ► Havadaki su buharının miktarı arttıkça artar.
Toricelli’nin deneyi,
✓ Daha yüksekte yapılsaydı cıva seviyesi 76cm’den daha
Atmosfer az olurdu.
basıncı ✓ Sıcaklığı 0°C’den yüksek yerde yapılsaydı cıva seviyesi
76 cm’den daha az olurdu.
✓ Deneyde cıva yerine yoğunluğu az bir sıvı kullansaydı
yükseklik azalırdı. (Cıva yerine su kullanılsaydı açık
hava basıncını dengelemek için 10,5 m uzunluğunda
Verilen örnekler dışında açık hava basıncından boru kullanmak zorunda kalırdı.)
yararlanılarak,
Kapalı Kaplarda Gaz Basıncı
Cam vantuzları, Elektrikli süpürgeler, Pipetler, Emme
basma tulumbalar, Enjektörler(Şırıngalar) vb. araç Kapalı kaplarda bulunan gazlarda sıvılar gibi kabın her
gereçler üretilmiştir. yüzeyine bir basınç uygular. Kapalı kaplarda basınç
manometre ile ölçülür. Bu basınç her noktada aynıdır.
Şisirilen bir balon ve ya bir futbol topuna dokunulduğunda
her tarafında aynı sertlik hissedilir. Kapalı kaplardaki
Kapalı kaplardaki gazların basıncından yararlanarak,
basınç;
Tekerlekler, Yangın tüpleri, Oksijen tüpleri, Deodorantlar,
Spreyler, Mutfak tüpleri, LPG, Futbol topu gibi bir çok
✓ Kabın hacmi arttıkça azalır.
ürün elde edilmiştir. ✓ Kabın sıcaklığı arttıkça artar.
✓ Kabın içindeki gazın yoğunluğu arttıkça artar.

NCELiK yayınları 5 www.oncelikyayinlari.com

 BASINÇ üNiTE 3
C) Gaz basıncı ile ilgili aşağıdaki soruları yanıtlayınız.
a) Verilen noktalarda aynı anda ve aynı sıcaklıkta ölçülen açık hava basınçlarının büyüklüklerini sıralayınız.

D ..............................................................................
C ..............................................................................
B ..............................................................................
A ..............................................................................
..............................................................................

b) Barometredeki sıvı seviyelerini A, B, C ve D konumlarına göre çiziniz.

A B C D

c) Şekildeki kaba içerisinde aynı sıvı dolu olan cam borular ters çevrilip daldırılıyor. Son durumda sıvı seviyeleri
arasındaki ilişki nasıl olur? Açıklayınız.

K L M N
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................

d) Aşağıdaki durumların hangisinde doğrudan açık hava basıncının etkisi bulunmaktadır? (Başına ✓ işaret koyunuz.)

Pipetle ayran içmek.

Pompa ile bisikleti şişirmek

Çay bardağının bazı durumlarda çay tabağına yapışması.

Şırınga içine su çekmek.

Damacana pompasına basarak bardağa su doldurmak.

Yükseklere çıkıldıkça veya yükseklerden deniz seviyesine inildikçe kulaklarımızda ağrı hissetmek.

Ocakta unutulan düdüklü tencerenin patlaması.

Patlayan topun içindeki havanın boşalması.

Nefes alıp vermemiz.

NCELiK yayınları 6 www.oncelikyayinlari.com

 LGS’de
SİZ DE NCELİKLİ OLUN!

Öncel
klSet
nz 3'ü B
r Arada

Denemelerimizin örnek PDF’leri, bayi listesi ve satın alma işlemleri için;

www.oncelikyayinlari.com
Sosyal medya hesaplarımız

https://www.instagram.com/oncelikyayinlari https://www.facebook.com/oncelikyayinlari

NCELiK yayınları