1

Aralin Mga Kaugaliang Makatutulong sa

Pagpapayaman ng Kulturang Asyano
6
Mga Inaasahan

Sa araling ito, babasahin mo ang ilan pang kabanata sa nobelang Noli Me Tangere.
Malalaman mo ang kaugalian ng mga tauhan na maaaring makatulong sa pagpapaunlad
ng Kulturang Asyano.
Inaasahan na sa pagtatapos ng aralin ay malilinang sa iyo ang sumusunod na
kasanayan:

1. Natitiyak ang pagkamakatotohanan ng akdang napakinggan sa pamamagitan

ng pag-uugnay sa ilang pangyayari sa kasalukuyan (F9PN-IVe-f-59)
2. Naipaliliwanag ang mga kaugaliang binanggit sa kabanata na nakatutulong sa
pagpapayaman ng kulturang Asyano (F9PB-IVe-f-59)
3. Naipaliliwanag ang iba’t ibang paraan ng pagbibigay-pahiwatig sa kahulugan
(F9PT-IVe-f-59)

Sasagutan mo ang mga pagsasanay sa nakalaang sagutang papel.

Bago tayo tuluyang dumako sa ating aralin ay subukan muna nating sagutan ang
paunang gawain sa ibaba.

Paunang Pagsubok

Ibigay ang kahulugan ng salitang may salungguhit sa tulong ng mga pahiwatig.

1. Sa pamamagitang ng kasingkahulugan ng salita na nakapaloob din sa pangungusap

Si Elias ay may matipunong pangangatawan, may nakakaakit na mukha at bisig na
malalakas.

2. Sa pamamagitan ng kasalungat na kahulugan ng salita

Nais ni Elias na mabuhay sila ng matanda nang payapa upang malayo sa magulong
kapaligiran.

3. Sa pamamagitan ng sariling karanasan

Sadyang malupit ang mga Guwardiya Sibil. Sa katunayan hinuhuli nila ang mga kaawa-
awang mamamayan na walang lakas.

4. Sa pamamagitan ng paglalarawan
Si Crisostomo ay galling sa mabuting angkan. Siya ay mayaman, matapat, may pinag-
aralan at nag-iisang anak.

5. Sa pamamagitan ng tono o damdamin

“Iniibig ko ang aking bayan pagkat utang ko sa kaniya ang aking kaligayahan,” ani ni
Crisostomo.
 2

Balik-tanaw

Kompletuhin ang (3) pangungusap na nagpapahayag ng matibay na paninindigan

tungkol sa mga pangyayaring naganap o nagaganap sa iyo bilang mag-aaral sa
ikasiyam na baitang. Gamitin ang sumusunod na eskpresyon:

1. Sa totoo lang ________________________________________________________________

2. Bilang patunay ______________________________________________________________
3. Sadyang _____________________________________________________________________

Pagpapakilala ng Aralin

Sa aralin ding ito’y iyong mababasa ang mga piling kabanata sa nobelang Noli Me
Tangere na nagpapakita ng mga mahahalagang pangyayari sa buhay ng tauhan na si
Elias. Handa ka na bang malaman kung sino siya at kung anu-ano ang mga katangian
na mayroon siya na maari nating tularan?

Basahin ang paglalarawan ni Rizal sa tauhang si Elias. Ano ang mahihinuha mo

sa kaniyang pagkatao? Ipaliwanag.
Tanging isang tao – ang nagpapalakad ng bangka – ang noo‟y hindi umiimik at
di pansin ang gayong kasayahan. Isa siyang binatang may matipunong pangangatawan
at nakaaakit na pagmumukha gawa ng kaniyang mapapanglaw at malalaking mata at
saka mga labing may anyong kapita-pitagan. Ang maitim, mahaba at gusot niyang
buhok ay halos nakalugay sa kaniyang bilugang liig. Nakasuot siya ng isang barong ang
kayo‟y magaspang at ang bisig na malalakas. Kung ikampay niya ang malapad at
malaking sagwang siya ring ipinang-uugit, ay para lamang isang patpat na nilalaro sa
tubig upang mapalakad ang dalawang bangka.

ELIAS

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Kabanata XLV: Ang Mga Pinag-uusig

Nagpunta sa kagubatan si Elias at hinanap si Kapitan Pablo. Nang makita ni

Elias ang matandang Pablo, may tali ang ulo nito ng isang bigkis na kayong may bahid
ng dugo. Kaya, nagkakilala silang dalawa. May anim na buwan na nang huli silang
magkita. Noon, ayon kay Tandang Pablo, siya ay naaawa kay Elias. Subalit ngayon
nagkapalit sila ng puwesto. Si Elias ay malakas samantalang ang matanda ay sugatan
at lugami sa hirap ng katawan at kalooban.
Ipinaliwanag ni Elias sa Kapitan na nais niya itong isama sa lupain ng mga di-
binyagan upang doon na manirahan nang payapa kahit na malayo sa sibilisasyon,
yaman din lamang na walang nangyari sa kaniyang paghahanap sa angkang
 3

nagpahamak sa kaniyang pamilya. Binigyang-diin ni Elias na magturingan na lamang

silang dalawa bilang mag-ama yamang pareho na lang silang nag-iisa sa buhay. Umiling
lamang ang matanda sa kahilingan ni Elias at sinabing wala siyang dahilan para
magpanibagong buhay sa ibang lupain. Kailangan niyang maipaghiganti ang kalupitang
sinapit o ang pagkamatay ng kaniyang dalawang anak na lalaki na nagmula nang
ipaghiganti nito ang kapatid na babae na pinagsamantalahan ng kura.
Ngayon wala nang nalalabi sa kaniya kundi ang bumaba ng bayan upang
maghimagsik at makapaghiganti. Hindi naman siya nag-iisa, marami siyang kaanib na
kapwa rin pinag-uusig ng awtoridad.
Ipinahayag ni Elias sa matanda na siya ay nagkapalad na makilala at
makatulong ang isang binatang mayaman, matapat, may pinag-aralan at nag-iisang
anak ng isang taong marangal na hinamak din ng isang pari, maraming kaibigan sa
Madrid, kabilang na ang Kapitan Heneral. Tiniyak ni Elias sa matanda na makatutulong
ang binatang ito sa kanilang pagnanasang maipaabot sa heneral ang mga hinaing ng
bayan. Tumango ang matanda. Dahil dito, ipinangako ni Elias na malalaman ni Kapitan
Pablo ang resulta ng kaniyang lakad sa binata sa loob ng apat na araw. Kapag pumayag
ang binata, may maaasahan sila at makapagtatamo sila ng katarungan. Kung hindi
naman, si Elias ang unang kasama niyang maghahandog ng buhay.

Kabanata XLV: Ang Tinig ng Mga Pinag-uusig

Nakipagtipan nga si Ibarra kay Elias sa baybay-lawa sumakay sila sa isang

bangka upang walang sinumang makarinig sa kanilang mga maselang pinag-uusapan.
Hiniling ni Elias kay Ibarra na bawasan ang kapangyarihan ng mga prayle at mga sibil.
Tulad ng sinabi niya kay Kapitan Pablo ipinaabot niya ang mga suliranin at mga
kahilingan ng mga pinag-uusig kay Ibarra. Hindi naman napapayag ni Elias si Ibarra
sa mga nais niyang mangyari. Sinabi ni Ibarra na kung babawasan ang kapangyarihan
ng mga sibil, paano pa nila mahuhuli ang mga salarin? Itinulad ni Ibarra ang mga sibil
sa mapait na gamot na siyang lunas sa isang maysakit upang gumaling. Tinugon naman
ni Elias si Ibarra na dapat daw ay suriin muna ang pinagmumulan ng sakit at bawasan
ang tapang ng gamot upang matiyak ang tamang lunas. Ayon pa kay Elias, walang
naidudulot na kabutihan sa bayan ang mga sibil sapagkat kanilang pinipigil at
pinahihirapan ang isang tao kahit na marangal dahil lamang sa nakalimutan ang
sedula, at kapag kailangang malinis ang kanilang mga kuwartel, nanghuhuli sila ng
mga kaawa-awang mamamayan na walang lakas tumutol. Tumugon naman si Ibarra
nabago pa itinatag ang guwardiya sibil, nunulisan na ang mga tao dahil sa matinding
pagkagutom. Binigyan diin naman ni Elias na hinihingi ng mga sawimpalad ang
pagbabago sa mga palakad ng mga prayle. Pero sinagot naman ni Ibarra na “ang mga
prayle naman ang nagbigay sa atin ng pananalig at humango sa ating sa kamalian.”
Hindi naman naniniwala si Elias dito para sa kaniya ang sinabing pananalig ay pakitang
tao lamang at napakamahal.
Sa kanilang pagpapalitan ng kuru-kuro, humanga si Ibarra kay Elias,
samantalang ang piloto‟y hindi rin makapaniwala sa mga ideya ni Ibarra.
Nang banggitin ni Ibarra na ang utang niya sa kaniyang bayan ang kaniyang
kaligayahan, sinagot din siya ni Elias na utang din niya sa bayang ang kaniyang mga
kasawian. Medyo nag-isip si Ibarra at hiniling na isalaysay kahit bahagi lamang ng
kaniyang buhay upang kahit paano’y maunawaan niya ang mga pangangatwiran ng
piloto.

Kabanata LXI: Ang Barilan sa Lawa

Habang sakay ng bangka ay nagpalitan ng kuru-kuro sina Ibarra at Elias tungkol

sa kung paano makatatakas. Balak ni Elias na dalhin si Ibarra sa kaibigan sa
Mandaluyong upang pansamantalang itago. Dadalhin niya roon ang kayamananni
 4

Ibarra na magagamit niya upang mangibang bansa. Iminungkahi ni Ibarra na sumama

si Elias sa kaniya at magturingan silang magkapatid. Dito‟y tumutol si Elias dahil baka
kailanganin daw siya ng kaniyang bayan. Hindi na rin mangingibang bansa si Ibarra at
maging pibustero at maghimagsik nang totoo.
May napuna silang pagkakagulo sa bahay ng Kapitan Heneral na Malacanang na
ngayon. Tila nalaman na ang kanilang pagtakas. Pinahiga ni Elias si Ibarra at
tinabunan ng damo. Nakaraan sila sa tanod at muling nag-usap. Tutol si Elias sa
paghihimagsik ni Ibarra dahil hindi pa raw nakahanda ang bayan at tiyak ang
mabibiktima ay mahihirap lamang.
Nakalabas sila ng lawa ng Laguna ngunit hinabol sila ng palwa. Napansin ni
Elias na isa pang bangka ng sibil mula sa Pasig ang dumating. Upang mailayo sa mga
humahabol ay tumalon si Elias at sumisid. Hinabol si Elias ng mga palwa ng sibil. Sisid
at litaw ang ginawa ni Elias. Tumagal ang habulan at pagpapaulan ng putok. Pagkaraan
ng ilang sandaling tumahimik ang lawa.

Kabanata LXIII: Noche Buena

Mula sa malayong San Diego nakarating si Basilio na halos wala nang ulirat sa
isang gubat salibis ng bundok. Doon ay may isang mag-anak na ang ikinabubuha ay
pangangaso at pangangahoy. Maraming halamang gulay sa paligid ng kubo. Ang
pamilyang nakatira rito ay isang matanda, isang dalaga at dalawang bata. Sila ang
kumupkop kay Basilio mga dalawang buwan na marahil ang nakararaan. Nagpaalam
si Basilio sa matanda. Nais niyang makita ang ina at kapatid sa mahalagang araw
na ito. Ibig niyang mahandugan ng pamasko ang kaniyang ina, ang kaniyang sarili,
isang anak na magpapasaya sa isang ina.
Ayaw pa sanang payagan ni Tandang Selo ang nagpupumilit na si Basilio dahil
mahina pa ito ngunit naantig ang kaniyang kalooban sa kaniyang narinig. Ipinahatid
sa apong si Lucia. Nalungkot ang dalawang bata sina Huli at Tano.
Pinuntahan ni Basilio ang kanilang kubo ngunit wala itong tao. Nagtanung-
tanong at nalamang palabuy-laboy ang ina at si Crispin ay walang balita. Hanggang sa
marinig niya ang awit ng ina. Sinundan niya ang tinig. Hindi makalapit si Basilio dahil
nasa tapat ng bahay ng alperes ang ina. Bago na ang alperes at mabait ang asawa nito.
Iniutos ng babae sa kawal na papasukin si Sisa ngunit nang makita ni Sisa ang kawal
ay nagtatakbo. Hinabol ni Basilio ang ina. Nakarating sila sa gubat. Nakita ni Basilio
na pumasok ang ina sa libingan ng mga nuno ni Ibarra. Hindi siya makapasok dahil
isinara ng baliw ang pinto. Nakakita si Basilio ng puno at kaniyang inakyat at
pagkatapos ay nagpatihulog sa kaniyang ina. Niyapos at pinaghahagkan niya ang ina
hanggang mawalan ng ulirat. Nakita ni Sisa na may bahid ng dugo ang sugat ni basilio
sa noo at bigla itong nagbalik sa katinuan ng isip. Niyapos din at pinaghahagkan nang
makilala ang kaniyang anak at nawalan din ng malay. Nagkamalay si Basilio na yakap-
yakap ng ina. Nang maramdaman niyang wala nang buhay ang ina siya‟y nanaghoy.
Isang lalaking duguan ang dumating. Siya si Elias. Sinabi ni Elias na malapit na siyang
mamatay. Iminungkahi niya na kumuha ng mga kahoy at pagsama-samahin.
Pagkatapos ay sunugin ang kanilang bangkay ni Sisa hanggang sa maging abo.
Ipinagbilin ni Elias na kung walang taong darating ay humukay sa paanan ng punong
baliti at ang kayamanang makukuha ay gamitin sa pag-aaral. Nang umalis si Basilio
upang kumuha ng mga kahoy ay bumangong paluhod si Elias at humarap sa Silangan
at nagsabi: Mamamatay ako na di nakikita ang pagbubukang-liwayway sa aking bayan!
Kayong makamamalas sa kaniya, batiin ninyo siya at huwag ninyong kalimutan ang
nangabulid sa dilim ng gabi.”
Modyul ng Pag-aaral ng Nobela – Noli Me Tangere – Sheila C. Molina

Malinaw ba sa iyo ang mga nabasang kabanata sa nobela? Ngayon naman ay

iyong sasagutan ang mga gawain sa ibaba upang lubos natin masubok ang iyong
kaalaman patungkol sa aralin na ito.
 5

Mga Gawain

Gawain 1.1 Pagpapalawak ng Talasalitaan

Ang palatandaan o pahiwatig ay makikita sa pamamagitan ng pagsusuri at
pag-uugnay ng mga salitang sinusundan o sumusunod sa di-kilalang salita. Nasa
ibaba ang iba’t ibang paraan ng pagpapakahulugan ng mga salita sa tulong ng mga
pahiwatig. Pag-aralan ito at pagkatapos ay ibigay ang kahulugan ng salitang may
salungguhit.

1. Sa pamamagitan ng kasingkahulugan ng salita na nakapaloob din sa

pangungusap.
Nakipagtipan si Ibarra kay Elias noong huling araw ng Oktubre. Sila ay nagkita sa
may pampang.
Kahulugan: _______________________________________________________________

2. Sa pamamagitan ng kasalungat ng mga salita.

Isiniwalat lahat ni Elias ang mga pangyayari sa kaniyang buhay samantalang pilit
naming itinatago ni Ibarra ang kuwento ng kaniyang angkan.
Kahulugan: _______________________________________________________________

3. Sa pamamagitan pag-uugnay sa sariling karanasan

Nakaramdam ako ng hilo matapos kong inumin ang gamot. Hindi ko
namamalayan na nawalan na ako ng ulirat.
Kahulugan: _______________________________________________________________

4. Sa pamamagitan ng paglalarawan
Makikita sa kaniyang luma at kupas na kasuotan, sa kaniyang kunot na noo at
mabagal na pagkilos na siya ay lugami sa hirap.
Kahulugan: _______________________________________________________________
5. Sa pamamagitan ng pahiwatig na tono o damdamin
Nagitla ang lahat nang marinig ang sunod-sunod na putok ng baril.
Kahulugan: _______________________________________________________________

Gawain 1.2. Gabay na Tanong

Sagutin nang mabuti ang mga tanong:
1. Ipakilala si Elias batay sa sumusunod:

pisikal na anyo: gawain:

_____________________________ _____________________________

ELIAS
pag-uugali: mga paniniwala:

_____________________________ _____________________________

2. Batay sa mga kapasyahan na ginawa ni Elias sa mga pangyayaring kaniyang

kinasangkutan, ano kaya ang uri ng pagkataong pinalulutang dito. Ipaliwanag.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
3. Isa-isahin ang paninindigan ni Elias batay sa mga kabanatang iyong binasa.
 6

Paninindigan
ni Elias

Rubrik sa Pagwawasto Puntos:

Mga katangian ng sagot:
a. Naibigay ang mga hinihinging 10 – kung taglay ang 3 katangian ng sagot
punto ng sagot. 7 – kung dalawang katangian
b. Kumpleto at malinaw ang 4 – kung isang katangian lamang
pagpapaliwanag.
c. Maayos ang pagkakabuo ng mga
pangungusap.

Tandaan

• Ang palatandaan o pahiwatig ay makikita sa pamamagitan ng pagsusuri at pag-

uugnay ng mga salitang sinusundan o sumusunod sa di-kilalang salita.
• May mga pangyayari sa isang kuwento na maaaring maging salamin sa mga
isyung kinakaharap ng ating lipunan.
• May mga kaugalian ang mga tao noon na tinutulan ni Dr. Rizal at mayroon din
naman mga kaugalian na maaari nating tularan at ipagpatuloy hanggang sa
panahon ngayon upang higit na mapaunlad ang sariling kultura.

Ilang gawain pa ang inilaan ko para sa iyo upang mailapat mo ang iyong mga
natutuhan.

Pag-alam sa Natutuhan

A. Nakatala sa ibaba ang kaugaliang ipinakita ng mga tauhan sa mga piling

kabanata. Basahin ito at pagkatapos ay sagutin ang mga tanong. Mangyaring
panoorin mo muna ang usapan nina Elias at Ibarra tungkol sa mga hinaing ng mga
tulisan sa YouTube “Gerry De Leon: Noli Me Tangere (1961) Film Clip 2” upang
mas madagdagan ang iyong ideya.
https://www.youtube.com/watch?v=iXCQSLbfm5s

Kabanata Kaugalian Paano ito Paano ito makatutulong

ipinakita ng mga sa pagpapaunlad ng
tauhan? Kulturang Asyano?

Kab.XLV: Pagtulong sa mga

Ang Mga Pinag-uusig nangangailangan
Kab. XLV: Pagiging boses ng
sawimpalad upang
 7

Ang Tinig ng Mga iparating sa kinauukulan

Pinag-uusig ang kanilang hinaing
Kab. LXI: Pagtanaw ng utang na
Ang Barilan sa Lawa loob
Kab. LXIII: Noche Paghahangad ng
Buena magandang bukas para
sa kabataan

B. Suriin ang bahaging nagsasaad ng pagkamakatotohanan batay sa nangyari

sa panahon ng Kastila at pagkatapos ay iugnay ito sa kasalukuyan.

Makatotohanang Pangyayari:
1. Hinuhuli ng awtoridad ang mga Indyo na nakalimot magdala
Kabanata XLV: ng sedula at pagkatapos ay pinapahirapan ito.
Ang Mga Pinag- Pag-uugnay sa Kasalukuyan:
uusig hinuhuli ng mga pulis ang mga nagmamaneho ng sasakyan na
walang lisensiya at ito may kaukulang bayad bilang
kaparusahan.

Makatotohanang Pangyayari:
2.
Pag-uugnay sa Kasalukuyan:

Makatotohanang Pangyayari:
3.
Pag-uugnay sa Kasalukuyan:

Makatotohanang Pangyayari:
4.
Pag-uugnay sa Kasalukuyan:

Makatotohanang Pangyayari:
5.
Pag-uugnay sa Kasalukuyan:

Rubrik sa Pagwawasto Puntos:

Mga katangian ng sagot:
a. Naibigay ang mga hinihinging punto 10 – kung taglay ang 3 katangian ng sagot
ng sagot. 7 – kung dalawang katangian
b. Kumpleto at malinaw ang 4 – kung isang katangian lamang
pagpapaliwanag.
c. Maayos ang pagkakabuo ng mga
pangungusap.

Pangwakas na Pagsusulit

A. Tukuyin ang kahulugan ng mga salitang may salungguhit sa tulong ng

ibinigay na kontekstwal na pahiwatig sa loob ng pangungusap.
 8

_____ 1. Pawang masalimuot at walang kapayapaan ang buhay noong panahong

ng kastila.
A. nakalilito B. magulo C. maingay D. nakaiinis
_____ 2. Kapurit nga ang natirang pagkain nina Crispin at Basilio ngunit
pinaghatian pa rin nila ito upang maibsan ang kanilang gutom.
A. mapait B. kaunti C. malansa D. marami
_____ 3. Ang pag-aalsa ng mga Pilipino laban sa Kastila ay nagbigay-daan upang
makuha ng mga mamamayan ang ganap na Kalayaan.
A. pagkagalit B. paghihimagsik C. pakikipagsapalaran D.
pagtutol
_____ 4. Isang huwad na paglilitis ang naganap sapagkat ang mga hinarap na
testigo ay binayaran upang idiin ang tatlong alipin.
A. dalisay B. patas C. masalimuot D. peke
_____ 5. Hindi makayanan ang hilahil ng kalooban dahil sa sobrang kahirapan.
A. kaginhawaan B. kasakiman C. kabigatan D.
kaalwan

B. Basahing mabuti ang bawat pahayag at isulat ang letrang T kung tama,
at M naman kung mali.

_____ 6. Upang mapaunlad ang Kulturang Asyano kinakailangan muna natin

itong tangkilikin at ipagmalaki.
_____ 7. Ang mga pangyayari sa ating kasaysayan na hindi na maaring maulit
pa sa kasalukuyan o hinaharap.
_____ 8. Ang palatandaan o pahiwatig ay makikita sa pamamagitan ng pagsusuri
at pag-uugnay ng mga salitang sinusundan o sumusunod sa dikilalang salita.
_____ 9. Si Elias ang nagsilbing boses ng sawimpalad upang iparating sa
kinauukulan ang kanilang hinaing
_____ 10. Isa si Elias sa makakapagpatunay na ang pekeng kaibigay ay mahirap
lapitan sa oras ng kagipitan ngunit nariyan agad sa oras ng kasiyahan.

Pagninilay

Isalaysay ang iyong naging karanasan patungkol sa mga problema ng ating

lipunan. Ano ang iyong naging asal sa pagharap ng karanasan na ito na maaari
mong ipagmalaki sa iba para na rin sa ikauunlad ng Kulturang Asyano.
 9

Rubriks sa Pagwawasto: Bibigyan ka ng sumusunod na

Mga katangian ng binuong sanaysay:
a. Naisalaysay ang sariling karanasan
b. Kumpleto at malinaw ang pagpapaliwanag
c. Maayos ang pagkakabuo ng mga
pangungusap.
puntos:
5 – taglay ang 3 pamantayan
3 – dalawang pamantayan lamang
1 – isang pamantayan lamang

Binabati kita sa ipinakita mong galing, tiyaga, at kahusayan upang maluwalhati

mong matapos ang iyong Aralin. Kung mayroong bahagi sa modyul na ito na hindi mo
naunawaan maaari kang magtanong sa iyong guro.

FILIPINO 9
SAGUTANG PAPEL
Ikaapat na Markahan- Ikaanim na Linggo

Pangalan: _______________________________________ Guro: ___________________________

Baitang at Seksyon: _____________________________ Iskor: ___________________________

Paunang Pagsubok:

1.
2.
3.
4.
5.
Balik Tanaw: Gawain 1.1 – Talasalitaan:

1. Sa totoo lang __________________________ 1. ___________________________________

2. ___________________________________
2. Bilang Patunay ________________________ 3. ___________________________________
4. ___________________________________
3. Sadyang _______________________________ 5. ___________________________________

Gawain 1.2. Gabay na tanong:

1.
 10

2. ____________________________________________________________________________

3.

Pag-alam sa Natutunan:
A.

B.
1.

2.

3.

4.

5.

Pangwakas na Pagsusulit:

1. _________ 6. _________
2. _________ 7. _________
3. _________ 8. _________
4. _________ 9. _________
5. _________ 10. _________

Pagninilay:
11