2.3. ThiÕt kÕ m¹ch ®iÒu khiÓn ®iÒu ¸p mét chiÒu.

2.3.1. Nguyªn lÝ ®iÒu khiÓn.

M¹ch ®iÒu khiÓn b¨m ¸p mét chiÒu cã nhiÖm vô x¸c ®Þnh thêi ®iÓm
më vµ kho¸ van b¸n dÉn trong mét chu k× chuyÓn m¹ch. Nh ®· biÐt ë trªn,
chu k× ®ãng c¾t van nªn thiÕt kÕ cè ®Þnh. §iÖn ¸p t¶i khi ®iÒu khiÓn ®-
îc tÝnh
UT¶i = .U1
Trong ®ã:
td t
  d
t d  t k TCK

td, tk, Tck: Thêi gian dÉn, kho¸ van b¸n dÉn, chu k× ®ãng c¾t.
U1: ®iÖn ¸p nguån mét chiÒu.

URC
U®k

t
t1 t2 t3 t4 t5
UT¶i


t

H×nh 2.15. Nguyªn lÝ ®iÒu khiÓn ®iÒu ¸p mét chiÒu

M¹ch ®iÒu khiÓn cÇn ®¸p øng yªu cÇu ®iÒu khiÓn  b»ng c¸c lÖnh
theo mét nguyªn t¾c nµo ®ã.
§Ó ®iÒu khiÓn  víi chu k× ®ãng c¾t Tck kh«ng ®æi cÇn ph¶i ®iÒu
khiÓn kho¶ng thêi gian dÉn cña van b¸n dÉn trong chu k× ®ãng c¾t.
Nguyªn lÝ ®iÒu khiÓn thêi gian dÉn cña c¸c van b¸n dÉn trong ®iÒu
¸p mét chiÒu cã thÓ thùc hiÖn nh sau.
T¹o mét ®iÖn ¸p tùa d¹ng ®iÖn ¸p r¨ng ca (hay ®iÖn ¸p tam gi¸c) víi
mét tÇn sè f x¸c ®Þnh kh¸ cao. Dïng mét ®iÖn ¸p mét chiÒu (lµm ®iÖn ¸p
®iÒu khiÓn) so s¸nh víi ®iÖn ¸p tùa. T¹i thêi ®iÓm ®iÖn ¸p tùa b»ng ®iÖn
¸p ®iÒu khiÓn th× ph¸t lÖnh më hoÆc kho¸ van b¸n dÉn.
H×nh 2.15 tr×nh bµy nguyªn lÝ ®iÒu khiÓn bé ®iÒu ¸p mét chiÒu.
§iÖn ¸p tùa Urc so s¸nh víi ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn U®k. T¹i c¸c thêi ®iÓm 0, t1,

145
t2.... Urc = U®k sÏ ph¸t lÖnh më hay kho¸ van b¸n dÉn. T¹i c¸c sên lªn cña
®iÖn ¸p tùa Urc ph¸t lÖnh më van b¸n dÉn, t¹i sên xuèng cña Urc sÏ ph¸t lÖnh
kho¸ van. Theo c¸ch ®ã c¸c van b¸n dÉn sÏ më t¹i 0, t 2, t4..., vµ kho¸ t¹i t1, t3
t5...
§é réng xung ®iÖn ¸p t¶i ®îc ®iÒu khiÓn khi ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p
®iÒu khiÓn U®k. Trªn h×nh 2.15 t¨ng U®k sÏ gi¶m  vµ gi¶m ®iÖn ¸p ra.
NghÜa lµ trong trêng hîp nµy U®k vµ Ut¶i nghÞch biÕn.
2.3.2. S¬ ®å khèi m¹ch ®iÒu khiÓn.

T¹o tÇn So s¸nh T¹o xung Van

sè khuÕch ®¹i ®éng lùc

H×nh 2.16 S¬ ®å khèi m¹ch ®iÒu khiÓn ®iÒu ¸p mét chiÒu.

M¹ch ®iÒu khiÓn ®iÒu ¸p mét chiÒu gåm 3 kh©u c¬ b¶n:

Kh©u t¹o tÇn sè cã nhiÖm vô tao ®iÖn ¸p tùa r¨ng ca Urc víi tÇn sè
theo ý muèn ngêi thiÕt kÕ. TÇn sè cña c¸c bé ®iÒu ¸p mét chiÒu thêng
chän kh¸ lín (hµng chôc KHz). TÇn sè nµy lín hay bÐ lµ do kh¶ n¨ng chÞu
tÇn sè cña van b¸n dÉn. NÕu van ®éng lùc lµ Tiristor tÇn sè cña kh©u t¹o
tÇn sè kho¶ng 1-5 KHz. NÕu van ®éng lùc lµ Tranzitor lìng cùc, trêng,
IGBT tÇn sè cã thÓ hµng chôc KHz.
Kh©u so s¸nh cã nhiÖm vô x¸c ®Þnh thêi ®iÓm ®iÖn ¸p tùa b»ng
®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn. T¹i c¸c thêi ®iÓm ®iÖn ¸p tùa b»ng ®iÖn ¸p ®iÒu
khiÓn th× ph¸t lÖnh më hoÆc kho¸ van b¸n dÉn. §iÖn ¸p tùa d¹ng tam gi¸c
cã hai sên lªn vµ xuèng, lÖnh më van ®éng lùc ë giao ®iÓm sên lªn, th× ë
giao ®iÓm sên xuèng sÏ ph¸t lÖnh kho¸ van vµ ngîc l¹i.
Kh©u t¹o xung, khuÕch ®¹i cã nhiÖm vô t¹o xung phï hîp ®Ó më van
b¸n dÉn. Mét xung ®îc coi lµ phï hîp ®Ó më van lµ xung cã ®ñ c«ng suÊt
(®ñ dßng ®iÖn vµ ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn), c¸ch ly gi÷a m¹ch ®iÒu khiÓn
víi m¹ch ®éng lùc khi nguån ®éng lùc hµng chôc v«n trë lªn. H×nh d¹ng
xung ®iÒu khiÓn phô thuéc lo¹i van ®éng lùc ®îc sö dông.
Van ®éng lùc lµ Tiristor, xung ®iÒu khiÓn cÇn cã lµ xung kim víi sên
tríc dèc th¼ng ®øng nh ®· giíi thiÖu ë ch¬ng 1.
Van ®éng lùc lµ Tranzitor, xung ®iÒu khiÓn cã d¹ng xung ch÷ nhËt
®é réng cña c¸c xung nµy b»ng ®é réng xung ®iÖn ¸p t¶i.

146
 2.3.3. C¸c kh©u c¬ b¶n
1. Kh©u t¹o tÇn sè.
Cã nhiÒu c¸ch t¹o ®iÖn ¸p tùa cã tÇn sè theo ý ®å cña ngêi thiÕt kÕ.
Nh÷ng s¬ ®å t¹o ®iÖn ¸p tùa ®iÓn h×nh cã thÓ t¹o ra ba d¹ng ®iÖn ¸p nh
h×nh 2.17.
U U U

U®k
t t t

  
Tck Tck Tck
c
a b
H×nh 2.17 C¸c d¹ng ®iÖn ¸p tùa cña m¹ch ®iÒu khiÓn ®iÒu ¸p mét
chiÒu

§iÖn ¸p tùa d¹ng tam gi¸c c©n nh h×nh 2.17a ®îc t¹o ra khi tÇn sè
f=1/Tck cè ®Þnh. §é réng xung ®iÖn ¸p  cã thÓ ®îc ®iÒu chØnh b»ng
viÖc thay ®æi c¶ thêi ®iÓm më van b¸n dÉn ë sên lªn ®iÖn ¸p tùa vµ c¶
thêi ®iÓm kho¸ van b¸n dÉn t¹i sên xuèng ®iÖn ¸p tùa. S¬ ®å m¹ch t¹o
®iÖn ¸p tam gi¸c c©n nh thÕ nµy ®îc thùc hiÖn t¬ng ®èi ®¬n gi¶n. Tuy
nhiªn viÖc t¹o ®iÖn ¸p cã c¶ hai c¹nh lªn vµ xuèng cïng biÕn thiªn nh h×nh
2.17a thêng ®îc thùc hiÖn b»ng m¹ch RC, h×nh d¹ng c¸c c¹nh ®ã phô thuéc
vµo viÖc n¹p vµ x¶ tô. C¸c ®êng n¹p vµ x¶ tô nhiÒu khi kh«ng hoµn toµn lµ
®êng th¼ng tuyÕn tÝnh. C¸c ®êng cong Êy cã thÓ lµm cho quan hÖ gi÷a
®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn víi kho¶ng dÉn  kh«ng tuyÕn tÝnh. MÆc dï vËy,
®iÖn ¸p tùa d¹ng tam gi¸c c©n thêng hay ®îc dïng h¬n trong thùc tÕ v× lÝ
do dÔ thùc hiÖn.
§iÖn ¸p tùa d¹ng tam gi¸c vu«ng h×nh 2.17b, c còng ®îc t¹o víi tÇn sè
cè ®Þnh. Khi thay ®æi ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn, cã mét c¹nh cña tam gi¸c lµ
c¹nh gãc vu«ng, nªn thêi ®iÓm më (hay kho¸) theo c¹nh ®ã sÏ cè ®Þnh trong
mét chu k×. Van b¸n dÉn chØ ®îc më (hay kho¸) theo c¹nh huyÒn cña tam
gi¸c. S¬ ®å m¹ch ®iÖn tö t¹o ®iÖn ¸p vu«ng nh thÕ nµy thêng khã thùc
hiÖn h¬n, v× trªn thùc tÕ t¹o c¹nh gãc vu«ng 90 0 kh«ng hoµn toµn chÝnh
x¸c.
Chóng ta xÐt mét sè s¬ ®å t¹o ®iÖn ¸p tùa cña kh©u t¹o tÇn sè.
T¹o ®iÖn ¸p tam gi¸c b»ng dao ®éng da hµi.

147
 §iÖn ¸p tam gi¸c c©n cã thÓ ®îc t¹o bëi mét dao ®éng ®a hµi b»ng
khuÕch ®¹i thuËt to¸n (K§TT) nh h×nh 2.18a
S¬ ®å dao ®éng ®a hµi b»ng K§TT A 1 cã hai ®êng håi tiÕp. Håi tiÕp
©m vÒ V- b»ng m¹ch RC, håi tiÕp d¬ng vÒ V+ b»ng m¹ch chia ¸p R1, R2.
Ho¹t ®éng cña s¬ ®å h×nh 2.18a cã thÓ gi¶i thÝch nh sau:
Gi¶ sö ®iÖn ¸p ra cña A 1 ®ang d¬ng nhê håi tiÕp d¬ng mµ ®iÖn ¸p ra
b»ng Ucc vµ kh«ng ®æi, lóc ®ã ®iÖn ¸p vµo cæng "+" cã trÞ sè:
R2
U V  U CC
 (2.21)
R1  R 2

R
R3 V+ V-
+
V- A A2
+ 1
V+ t
R1
C
R2

a b
H×nh 2.18 Dao ®éng ®a hµi b»ng K§TT
§iÖn ¸p vµo cæng "-" lµ ®iÖn ¸p n¹p tô, ®iÖn ¸p n¹p tô t¨ng dÇn ®Õn
khi V+ = V-, t¹i t1 ®Çu ra lËt tr¹ng th¸i tõ d¬ng xuèng ©m, ®iÖn ¸p V+ ®æi
dÊu tõ d¬ng xuèng ©m, ®iÖn ¸p trªn tô ®æi chiÒu n¹p tô.
Chu k× dao ®éng cña m¹ch ®îc x¸c ®Þnh:
 2.R1 
T  2.R.C. ln 1   (2.22)
 R2 
TÇn sè xung:
1 (2.23)
f 
T
Trêng hîp ®Æc biÖt R1 = 2R2 = R ta cã:
T = 2.R.C.ln 2 = 2.R.C.0,69
R1 = R2 = R T = 2.R.C.ln 3 = 2.R.C.1,1 = 2,2. R.C
§Ó phèi hîp trë kh¸ng gi÷a ®iÖn ¸p trªn tô víi t¶i bªn ngoµi cÇn dïng
thªm khuÕch ®¹i A2.
T¹o ®iÖn ¸p tam gi¸c b»ng tÝch ph©n sãng vu«ng.
M¹ch t¹o ®iÖn ¸p tam gi¸c còng cã thÓ nhËn ®îc tõ bé tÝch ph©n
xung vu«ng nh h×nh 2.19. Xung vu«ng cã thÓ t¹o b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c

148
nhau. TÝch ph©n xung nµy chÝnh lµ qu¸ tr×nh n¹p, x¶ tô. NÕu ®iÖn ¸p
vµo kh©u tÝch ph©n kh«ng ®èi xøng cã thÓ xuÊt hiÖn sai sè ®¸ng kÓ.
§iÖn ¸p tùa trªn h×nh 2.18b mang tÝnh phi tuyÕn cao. §iÖn ¸p tùa cã
thÓ nhËn ®îc tuyÕn tÝnh h¬n nÕu sö dông s¬ ®å h×nh 2.19a. KhuÕch ®¹i
A1 cã håi tiÕp d¬ng b»ng ®iÖn trë R1, ®Çu ra cã trÞ sè ®iÖn ¸p nguån vµ
dÊu phô thuéc hiÖu ®iÖn ¸p hai cæng V+, V-.
R2
UA1 UA2
R1 C

V+ + R3 -A t
_ A
- 1 + 2
V

a b
H×nh 2.19 Bé t¹o sãng ®iÖn ¸p vu«ng vµ tam gi¸c b»ng K§TT
§Çu vµo V+ cã hai tÝn hiÖu, mét tÝn hiÖu kh«ng ®æi lÊy tõ ®Çu ra
cña A1, mét tÝn hiÖu biÕn thiªn lÊy tõ ®Çu ra cña A 2. §iÖn ¸p chuÈn so
s¸nh ®Ó quyÕt ®Þnh ®æi dÊu ®iÖn ¸p ra cña A 1 lµ trung tÝnh vµo V-. Gi¶
sö ®Çu ra cña A1 d¬ng UA1 > 0, khuÕch ®¹i A2 tÝch ph©n ®¶o dÊu cho
®iÖn ¸p cã sên ®i xuèng cña ®iÖn ¸p tùa. §iÖn ¸p vµo V + lÊy tõ R1 vµ R2,
hai ®iÖn ¸p nµy tr¸i dÊu nhau. §iÖn ¸p vµo qua R 2 biÕn thiªn theo ®êng n¹p
tô, cßn ®iÖn ¸p vµo qua R1 kh«ng ®æi, tíi khi nµo UV+ = 0 ®Çu ra cña A1
®æi dÊu thµnh ©m. Chu k× ®iÖn ¸p ra cña A1 cø lu©n phiªn ®æi dÊu nh
vËy cho ta ®iÖn ¸p ra nh h×nh 2.19b.
TÇn sè cña ®iÖn ¸p tùa ®îc tÝnh:
1
f  (2.24)
R2
4.R3 .C.
R1
B»ng c¸ch chän c¸c trÞ sè cña ®iÖn trë vµ tô ®iÖn ta cã ®îc ®iÖn ¸p
tùa cã tÇn sè nh mong muèn.
T¹o ®iÖn ¸p tam gi¸c b»ng dao ®éng tÝch tho¸t.
+U U U
M¹ch dao ®éng
cc tÝch tho¸t b»ng
R2 UJT (tranzitor
E
®¬n nèi) còng cã thÓ
P
Rt
cho Rchóng
t
ta mét
R2 ®iÖn ¸p tam gi¸c. +Ucc
B2 t
B2 RB2
E UB2
B
B1 E
C RB1 t
R1
C B1 UB1
t
0 R1
a
0 c
b
149
H×nh 2.20 M¹ch dao ®éng tÝch tho¸t
a. s¬ ®å nguyªn lÝ, b. s¬ ®å thay thÕ, c c¸c ®­êng cong.
 M¹ch ®iÖn h×nh 2.20 lµ mét m¹ch tÝch tho¸t c¬ b¶n, trong ®ã R 1, R2
nhËn c¸c tÝn hiÖu xung. Tô C vµ ®iÖn trë R t lµ m¹ch n¹p ®Ó t¹o ®iÖn ¸p
tam gi¸c kh«ng tuyÕn tÝnh trªn tô C.
Ho¹t ®éng cña s¬ ®å h×nh 2.20 nh sau:
Khi míi ®ãng ®iÖn, tô C ®¼ng thÕ, coi UE = 0, tranzitor ë tr¹ng th¸i
kho¸. Tô C n¹p qua ®iÖn trë Rt lµm UE t¨ng ®Õn ®iÖn ¸p ®Ønh víi trÞ sè:
R B!
U P  U B  U EB  U CC  0,6V (2.25)
R B!  R B 2
lóc ®ã ®ièt EB dÉn. Tô C x¶ nhanh qua ®ièt EB - R B1 - R1. Khi tô C x¶ tõ
UP ®Õn ngìng díi Umin ®ièt EB ngng dÉn, tô n¹p trë l¹i b¾t ®Çu mét chu k×
míi.
TÇn sè dao ®éng cña m¹ch:
1
f 
1
RT C ln (2.26)
R B1
1
R B1  R B 2

GÇn ®óng coi

R B!
 0,5 (2.27)
R B!  R B 2

lóc ®ã
1 1
f  
R RT C ln 2 0,69 RT C (2.28)
6 8
M¹ch t¹o ®iÖn ¸p tam gi¸c dïng IC566.
M¹ch VCO (Voltage ControlSchmitt
Osilator - m¹ch dao 3®éng ®iÒu khiÓn
Trigger
Current Sources
b»ng ®iÖn ¸p) dïng IC 566 cã h×nh d¸ng cÊu tróc trªn h×nh 2.22.
5

C 7 1
150
H×nh 2.22 S¬ ®å cÊu tróc cña IC566
 C¸c ch©n:
1. GND: Nèi ®Êt.
2. NC: Kh«ng dïng.
3. Square Ware Output: §Çu ra sãng vu«ng.
4. Triangle Ware Output: §Çu ra sãng tam gi¸c.
5. Modulation Input: §µu vµo ®iÒu chÕ>
6. R: Ch©n vµo nèi ®iÖn trë.
7. C: Ch©n vµo nèi tô.
8. +Ucc: Nguån nu«i d¬ng.
M¹ch nguån dßng ®iÖn (current sources) cã t¸c dông gi÷ cho dßng
®iÖn n¹p tô C qua ®iÖn trë R cã trÞ sè æn ®Þnh. Dßng ®iÖn n¹p tô cã thÓ
®iÒu chØnh b»ng ®iÖn ¸p tùa vµo ch©n 5. §iÖn ¸p trªn tô khuÕch ®¹i
®Öm da ra ch©n 4 t¨ng theo hµm bËc nhÊt.
M¹ch Trigger Schmitt cho ra d¹ng sãng ®iÖn ¸p h×nh vu«ng khuÕch
®ai ®Öm ®a ra ch©n 3.
M¹ch khuÕch ®¹i ®Öm trong IC ®Ó khuÕch ®¹i sãng vu«ng vµ tam
gi¸c, ®ång thêi phèi hîp trë kh¸ng ®Ó ®a tíi c¸c tÇng sau.
+Ucc = 12 V

100 10 K 2  12  9 
fmax  3 6    5000Hz
10.10 .0,01.10  12 
6 8
3
5K 5
4
7 1
0,01MF 2  12  11,9 
15 K fmax  3 6    170Hz
10.10 .0,01.10  12 
0

151
 H×nh 2.23 M¹ch vÝ dô t¹o sãng tam gi¸c b»ng IC566
Thay ®æi ®iÖn ¸p ®a vµo ch©n 5 lµm thay ®æi dßng ®iÖn n¹p tô C
dÉn tíi thay ®æi tèc ®é n¹p tô. KÕt qu¶ lµ thay ®æi tÇn sè sãng vu«ng vµ
tam gi¸c ra.
Trong ®ã:
R - ®iÖn trë vµo ch©n 6.
C - tô ®iÖn nèi vµo ch©n 7
U5 - ®iÖn ¸p ch©n 5 - ch©n ®iÒu chØnh. TrÞ sè ®îc phÐp
3/4.Ucc < U5 < Ucc
TrÞ sè ®iÖn trë R giíi h¹n: 2 k < R < 20 k.
Trªn h×nh 2.23 vÏ mét m¹ch øng dông t¹o ®iÖn ¸p tam gi¸c.
S¬ ®å t¹o ®iÖn ¸p tùa b»ng VCO IC 566, IC 4046, dîc dïng nhiÒu khi
cÇn ®iÒu chØnh tÇn sè xung ®iÒu khiÓn b»ng ®iÖn ¸p.
M¹ch dao ®éng dïng IC 567.
IC 567 lµ lo¹i IC vßng kho¸ pha cã khèi dao ®éng CCO (Current
Control Oscilator – dao ®éng t¹o xung ®îc ®iÒu khiÓn b»ng dßng ®iÖn).
H×nh d¸ng cÊu tróc cña IC nµy ®îc m« t¶ trªn h×nh 2.24.
+Ucc
4
R1
2
3 Input C2
detector
1MF
5

R1 VCO A1
Rt¶i
6 R2 8
+
Quadrature
phase detector - A2
Uref

C1 7 1
C3 2.2MF

Chøc n¨ng c¸c ch©n:

152
 1 - Output Filter C3 – ch©n nèi läc tô ®Çu ra.
2- Low Rass Filter C2 – ch©n nèi tô C2 xuèng mass ®Ó läc tÝn hiÖu
tÇn sè thÊp.
3 - Input – ch©n nhËn tÝn hiÖu ®Çu vµo.
4 - +Ucc – ch©n d¬ng nguån nu«i 4,75 – 10 V.
5 - Timing R1 – ch©n nèi ®iÖn trë gi÷a ch©n 5 vµ 6 ®Ó ®Þnh tÇn sè
CCO.
6 - Timing R1, C1 – ch©n nèi tô läc xuèng mass, nh m¹ch läc ®Ó ch¹y
æn ®Þnh tÇn sè cho m¹ch CCO. TÇn sè dao ®éng cã trÞ sè thay ®æi nh
sau:
1,1
f Hz (2.29)
R.C

7 - Ground – nèi ®Êt (mass) ®Ó lÊy nguån nu«i cho IC.

8 - Output - ®Çu ra víi colector hë.
Nguyªn lÝ t¹o xung cña IC nh sau:
§iÖn trë R ë ch©n 5 vµ tô C ë ch©n 6 x¸c ®Þnh tÇn sè dao ®«ng cña
m¹ch.
1,1
f0  Hz
R.C (2.30)

TÝn hiÖu fo ®ång thêi ®a vµo hai khèi so pha vµ so ¸p vu«ng pha,
chóng cïng nhËn tÝn hiÖu ë ®Çu vµo ch©n 3 ®Ó so víi tÝn hiÖu f 0 do
m¹ch dao ®éng trong IC t¹o nªn.
Hai tô ®iÖn C1, C2 ë c¸c ch©n 1 vµ 2 cã t¸c dông läc xoay chiÒu tÇn sè
thÊp ë ®Çu ra cña m¹ch so pha vµ so ¸p vu«ng pha. §iÖn trë R 1, R2 trong IC
®îc xem lµ ®iÖn trë t¶i cho hai m¹ch nµy.
Khi tÇn sè ®Çu vµo fv vµ tÇn sè dao ®éng f0 kh¸c nhau th× kh«ng cã
dßng ®iÖn qua ®iÖn trë R2 trong IC. Lóc ®ã, kh«ng cã dßng qua R2 trong
IC, ®iÖn ¸p vµo V+ cña OP-AMP so s¸nh sÏ cao h¬n ®iÖn ¸p chuÈnVref ë
®Çu vµo V-. M¹ch so s¸nh sÏ cho ra ®iÖn ¸p cao ë ch©n 8
Khi tÇn sè ®Çu vµo fv vµ tÇn sè dao ®éng f0 b»ng nhau th× cã dßng
®iÖn qua ®iÖn trë R2 trong IC t¹o sôt ¸p trªn nã. Lóc ®ã, ®iÖn ¸p vµo V +
cña OP-AMP so s¸nhU5 sÏ thÊp h¬n ®iÖn ¸p chuÈnVref ë ®Çu vµo V-. M¹ch so
s¸nh sÏ cho ra ®iÖn ¸p møc thÊp ë ch©n 8
M¹ch dao ®éng cã d¹ng xung vu«ng ë ch©n 5 vµ xungt tam gi¸c ë ch©n
6. Khi ch©n 5 cã ®iÖn ¸p møc cao, tô C n¹p, ch©n 6 cã ®iÖn ¸p t¨ng. Khi
U6

t
153
H×nh 2.25 §­êng cong ®iÖn ¸p c¸c ch©n 5,6 IC 567
ch©n 5 cã ®iÖn ¸p møc thÊp, tô C x¶, ch©n 6 cã ®iÖn ¸p gi¶m, nh m« t¶
trªn h×nh 2.25.

Mét s¬ ®å vÝ dô t¹o xung tam gi¸c+Ucc

giíi thiÖu trªn h×nh 2.26.

4
8
X 3 IC 567
1
2 7 6 5

H×nh 2.26 S¬ ®å t¹o ®iÖn ¸p tam gi¸c b»ng IC

567.
T¹o ®iÖn ¸p tam gi¸c vu«ng.
M¹ch t¹o ®iÖn ¸p tam gi¸c vu«ng cã thÓ t¹o ®îc tõ dao ®éng ®a hµi
kh«ng ®èi xøng h×nh 2.27
H»ng sè thêi gian n¹p tô phô thuéc phÇn ®iÖn trë trªn VR. B»ng c¸ch
thay ®æi vÞ trÝ con ch¹y cña biÕn trë, hai chiÒu n¹p tô cã hai trÞ sè ®iÖn
trë kh¸c nhau. Tõ ®ã cã ®é dèc cña hai chiÒu n¹p tô kh¸c nhau. Hai c¹nh tam
gi¸c cã ®é nghiªng kh¸c nhau. Khi vÞ trÝ con ch¹y n»m s¸t mÐp trªn cña
h×nh vÏ n¹p tô theo chiÒu
D2 ®i lªn dµi h¬n, n¹p theo chiÒu ®i xuèng nhanh
h¬n vµ ngîc l¹i.
VR
D1
V+

V- A V-
V+ + t
R1
C

R2

a 154
b
H×nh 2.27 S¬ ®å m¹ch t¹o sãng tam gi¸c vu«ng
 M¹ch t¹o sãng vu«ng vµ tam gi¸c b»ng IC555 ®îc giíi thiÖu trong
nhiÒu tµi liÖu còng cã thÓ sö dông tèt trong trêng hîp nµy.
2. Kh©u so s¸nh.
Trong ba kh©u ®iÒu khiÓn trªn, kh©u so s¸nh t¬ng tù nh c¸c kh©u t-
¬ng øng trong chØnh lu ë ®©y kh«ng giíi thiÖu chi tiÕt.
T¬ng tù nh c¸c m¹ch so s¸nh thêng gÆp. Kh©u so s¸nh cña ®iÒu ¸p
mét chiÒu sÏ x¸c ®Þnh thêi ®iÓm më vµ kho¸ van b¸n dÉn. §Çu vµo cña
kh©u nµy gåm cã hai tÝn hiÖu, ®iÖn ¸p tùa (®iÖn ¸p tam gi¸c) vµ ®iÖn ¸p
mét chiÒu lµm ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn. Mét trong nh÷ng s¬ ®å vÝ dô ®iÓn
h×nh giíi thiÖu trªn h×nh 2.28a. vµ d¹ng ®iÖn ¸p vµo, ra trªn h×nh 2.28b.
Tõ h×nh 2.28b, thÊy r»ng trong mçi chu k× ®iÖn ¸p tùa cã hai thêi
®iÓm ®iÖn ¸p tùa b»ng ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn. T¹i c¸c thêi ®iÓm ®ã, ®Çu
ra cña kh©u so s¸nh ®æi dÊu ®iÖn ¸p. T¬ng øng víi c¸c thêi ®iÓm ®ét
biÕn ®iÖn ¸p ®Çu ra cña kh©u so s¸nh cÇn cã lÖnh më hoÆc kho¸ van b¸n
dÉn.

U Urc U®k

_
+ Uss
t
a.

b.
H×nh 2.28 M¹ch so s¸nh hai cæng b»ng K§TT
3. Kh©u khuÕch ®¹i.
M¹ch ®éng lùc nh ®· giíi thiÖu ë trªn cã thÓ thùc hiÖn b»ng hai lo¹i
linh kiÖn kh¸c nhau. Do ®ã, viÖc thiÕt kÕ m¹ch ®iÒu khiÓn cho hai lo¹i

155
linh kiÖn ®ã cã nh÷ng ®Æc ®iÓm h¬i kh¸c. Chóng ta thiÕt kÕ m¹ch
khuÕch ®¹i cho hai lo¹i linh kiÖn ®ã.
a. M¹ch khuÕch ®¹i cho ®iÒu ¸p mét chiÒu b»ng Tiristor.
Trong c¸c s¬ ®å m¹ch kinh ®iÓn, ®iÒu ¸p mét chiÒu b»ng Tiristor
cÇn cã hai lÖnh më vµ kho¸ van b¸n dÉn t¬ng øng víi c¸c thêi ®iÓm ®ét
biÕn ®iÖn ¸p ra trªn h×nh 2.28b.
T
M¹ch khuÕch ®¹i cho Tiristor
1
trong bé ®iÒu ¸p mét chiÒu h×nh 2.29a
+
giíi thiÖu trªn h×nh 2.29b,
C c. C¸c xung ®iÒu khiÓn cho hai thêi ®iÓm më
vµ kho¸ van b¸n dÉn ®éng lùc TcÇn2
hai m¹ch khuÕch ®¹i. NÕu sö dông s¬
®å khuÕch ®¹i cã hai m¹ch khuÕch ®¹i gièng nhauZd nh h×nh 2.29b, th× cÇn
U1 L D
cã bé ®¶o dÊu A2 sau kh©u so s¸nh. ¦u ®iÓm cña s¬ ®å m¹ch nµy lµ ®¬n
gi¶n trong viÖc thiÕt kÕ nguån nu«i cho m¹ch, hai m¹ch khuÕch ®¹i cã linh
kiÖn gièng nhau nªn ®¬n gi¶n khi chän linh kiÖn, do ®ã m¹ch nµy thêng
hay chän h¬n.
M¹ch khuÕch ®¹i h×nh 2.29c cã thÓ +15Vgi¶iBAX1
thÝch
D2dÔ dµng vÒ nguyªn
T1
lÝ, theo ho¹t ®éng cña hai lo¹i tranzitor NPN, PNP ë sên lªn cña ®iÖn ¸p so
D1 lÖnh më T2. Tuy nhiªn viÖc thiÕt kÕ
s¸nh ph¸t lÖnh më T1, ë sên xuèng ph¸t
U
nguån nu«irc®èi xøng lµm phøcRt¹p Tr thªm m¹ch nguån vµ hai tranzitor kh¸c
Uss 1
lo¹i còng cã thÓ ®îc coi
A1 lµ nhîc ®iÓm. 1
Víi nh÷ng lÝ do ®ã mµ m¹ch nµy
+
Ýt ®îcU chän khi thiÕt kÕ.
®k Tr 2

Tr3 Tr4
R2
R3 A
+2 BAX2
R4
D3 D4

T2
+15V

+15V BAX1 D2 T1
D1
Urc
Uss R1 Tr1
U®k Tr2

R2 Tr3 Tr4
BAX2 D4 T2

D3

-15V 156
H×nh 2.29. Mét sè s¬ ®å m¹ch vÝ dô b¨m ¸p dïng Tiristor
 b. M¹ch khuÕch ®¹i cho van ®éng lùc lµ Tranzitor.
Gièng nh m¹ch khuÕch ®¹i cña tiristor, m¹ch khuÕch ®¹i cho van ®éng
lùc lµ tranzitor cã nhiÖm vô t¹o xung phï hîp ®Ó më tranzitor. Sù phï hîp ë
®©y lµ phï hîp vÒ c«ng suÊt vµ c¸ch li gi÷a m¹ch ®iÒu khiÓn víi m¹ch
®éng lùc (khi m¹ch ®éng lùc cã ®iÖn ¸p cao).
Trªn h×nh 2.30 giíi thiÖu mét sè m¹ch khuÕch ®¹i ghÐp nèi gi÷a tÇng
so s¸nh víi tÇng ®éng lùc. H×nh 2.30a dïng cho nh÷ng m¹ch cã ®iÖn ¸p
nguån ®éng lùc U1 thÊp. H×nh 2.30b dïng cho nh÷ng m¹ch ®éng lùc cã
®iÖn ¸p nguån U1 cao, nhng m¹ch ®iÒu khiÓn cã ®iÖn ¸p cÊp nguån ®iÒu
khiÓn (U®k) c¸ch li. H×nh 2.30c dïng cho nh÷ng m¹ch ®éng lùc cã ®iÖn ¸p
nguån U1 cao, nhng m¹ch ®iÒu khiÓn kh«ng cÇn ®iÖn ¸p cÊp nguån ®iÒu
khiÓn c¸ch li, mµ sö dông trùc tiÕp ®iÖn ¸p nguån cÊp U 1, trêng hîp nµy
®Ó b¶o vÖ bé ghÐp quang cÇn cã ®ièt æn ¸p Dz

157
 +U1 +U1 +U1
U®k
Ld Un Un Ld
D0 Ld D0
D0
Rd Rd Rd
Dq Dq
Tq Tq
R6 Tr1 R6 R6
Tr1
Tr2 Tr1 Tr2 Tr2
Dz
a. b. c.
H×nh 2.30 S¬ ®å tÇng khuÕch ®¹i cho b¨m ¸p tranzitor
a. khuÕch ®¹i trùc tiÕp; b. c¸ch li b»ng ghÐp quang; c. ®iÒu khiÓn van ®éng lùc b»ng
mét nguån

158