Fakultet politehničkih nauka

Odsjek: Proizvodno mašinstvo

SEMINARSKI RAD
Predmet: MONTAŽNI SISTEMI
TEMA: „Tačnost postupaka rada u montaži“

Mentor: Vanr.prof. Zdravko Božičković Student: Mirnes Fejzić

Broj indeksa: PT-23/20

Travnik, juni 2021.god.

 Tačnost postupaka rada u montaži

SADRŽAJ

1. Uvodne napomene.................................................................................................... 3

2. Pojam tačnosti montaže............................................................................................ 4

3. Metode rješavanja mjernih lanaca............................................................................ 5

3.1 Metoda potpune zamjenljivosti............................................................................... 5

3.2 Metoda nepotpune zamjenljivosti........................................................................... 8

3.3 Metoda zamjenljivosti u okviru grupe..................................................................... 9

3.4 Metoda podešavanja.............................................................................................. 11

3.5 Metoda regulisanja................................................................................................. 12

4. Literatura.................................................................................................................. 13

2
 Tačnost postupaka rada u montaži

1. UVOD
Predviđeni konstrukcioni položaj bilo kog elementa u proizvodu se pri montaži obezbjeđuje
zahvaljujući njegovim odgovarajućim površinama, osama i tačkama. Površina ili skup površina,
osa, tačka, koje pripadaju proizvodu i koriste se za izvršenje te funkcije nazivaju se baza.
Po svojoj namjeni baze dijelimo u tri grupe:
I. konstruktivne,
II. tehnološke i
III. mjerne.

Na karakter montažnih spojeva utiču konstruktivne baze koje mogu da budu osnovne i
pomoćne. Na primjer, površine A tijela kutije mjenjača brzine (slika 1.a) i pogonskog vratila
(slika 1.b), pri sprezanju sa drugim površinama obezbjeđuju određeni muđusobni položaj tijela
i vratila. Takve površine zovemo osnovnim bazama. Za razliku od njih, pomoćne bazne
površine su postolja (slika 1.a) na koje naliježe tijelo kutije mjenjača brzine i površina klizanja
lezžaja (slika.1.b).

Slika 1. Vrste površina elemenata

Površina B, rupa kajišnika je bazna za taj element, a površina vratila, koja se u ovom slučaju
spreže sa njom ima ulogu pomoćne baze. Kako vidimo pri montaži spojeva, osnovne baze
jednog elementa se oslanjaju na pomoćne baze drugog elementa. Elementi sa baznim
površinama koje u montažnoj jedinici imaju ulogu vezne karike i pri montaži obezbjeđuju
odgovarajuće relativne položaje drugih elemenata nazivaju se baznim elementima. Površina
spajanja C- površina kajišnika, koja se spaja sa pogonskim kajišem ima svoju osnovnu namjenu-
izvršenje radne funkcije. Kod zupčanika ove površine se nazivaju funkcionalnim.

3
 Tačnost postupaka rada u montaži

2. POJAM TAČNOSTI MONTAŽE

Pod tačnošću montaže se podrazumijeva stepen podudaranja stvarnih osa, kontaktnih

površina ili drugih dijelova spregnutih elemenata sa položajem njihovih prototipova,
određenim odgovarajućim razmjerama na crtežu ili tehničkim zahtjevima.Tačnost je jedan
od najvažnijih tehničko-ekonomskih pokazatelja osobine (kvaliteta) tehnološkog sistema.
Parametri, koji karakterišu tačnost, kako tehnoloških sistema u cjelini, tako njihovih
konstruktivnih i montažnih elemenata, izvode se iz namjene sistema. Opravdanom se javlja
tačnost, koja je optimalna za svaki konkretni sklop. Njeno bespotrebno povećavanje može
biti razlog znatnog porasta cijene koštanja obrade.U toku procesa montaže vrši se
povezivanje dijelova, koji u opštem slučaju imaju veći broj tolerisanih mjera. Zbog „slaganja"
dijelova tokom montaže, dolazi do sabiranja pojedinačnih tolerancija u sume tolerancija.
Razvijena je posebna teorija za rješavanje pitanja mjernih lanaca. Odlučivanjem za određenu
metodu za rješavanje mjernih lanaca, konstruktor ima mogućnost da u velikoj mjeri utiče
na produktivnost procesa proizvodnje, a pre svega procesa montaže.Mjerni lanac se sastoji
od nadovezanih pojedinačnih mjera(pojedinačnih elemenata) Ai i završnog elementa A᠀, koji
čine zatvoren sistem mjera. Pri tome nema uticaja da li pojedinačne mjere pripadaju
određenim dijelovima ili određenim sklopovima.Na slici 2. su prikazani različiti dijelovi u
montiranom stanju kao i šeme mjernih lanaca, koji u datim slučajevima igraju određenu ulogu.
Kao i mjere samih dijelova, posmatrani su i navedeni zazori (procijepi) kao nezavisni elementi
mjernog lanca.

Slika 2. Primjeri mjernih lanaca.

a. tročlani lanac,
b. šestočlani lanac

Završni elemenat mjernog lanca je element koji se dobije na kraju mjernog lanca u zavisnosti
od svih pojedinih elemenata lanca. To je element lanca na koji utiču tolerancije svih pojedinih
elemenata mjernog lanca.

4
 Tačnost postupaka rada u montaži

Da bi se obezbijedila funkcionalnost, odnosno sklopivost sastavnih dijelova, moraju postojati

određene zavisnosti između pojedninh elemenata mjernog lanca i završnog elementa. U
opštem slučaju se ta zavisnost može formulisati na sljedeći način:
𝐴∆ = 𝑓(𝐴1 ; 𝐴2 ; … 𝐴𝑙 ; … 𝐴𝑚−1 ;) (1.1)
m-broj elemenata, koji čine mjerni lanac, uključujući i završni element
U relativno čestom slučaju linearnih mjera završnog elementa kao algebarska suma nazivnih
mjera svih ostalih članova, pri čemu treba pojedinog člana. Radi formulisanja konačnog izraza
u konkretnom slučaju, potrebno je na proizvoljnom mjestu veze fiksirati nulu i odrediti
pozitivni i negativni smjer. Potrebno je izvršiti obilaženje cijelog lanca i pri tome svaki element
dobija pozitivni ili negativni predznak. Pošto obilaženje počinje od usvojene nulte tačke i
završava se na njoj, na jednoj strani jednakosti se nalazi obavezno nula. Sa primjer b) sa slike
2. polazna jednačina glasi:
𝐴1 − 𝐴2 − 𝐴3 − 𝐴4 − 𝐴5 − 𝐴∆ = 0 (1.2)
Nazivna mjera završnog elementa lanca iznosi:
𝐴∆ = 𝐴1 + 𝐴2 + 𝐴3 + 𝐴4 + 𝐴5 (1.3)

3. METODE RJEŠAVANJA MJERNIH LANACA

Kako nije moguće izraditi dijelove koji ulaze u mjerni lanac sa tačnim vrijednostima nazivnih
mjera, dolazi pri montaži do superponiranja odstupanja pojedinih mjera, tako da se dobija
suma tolerancija, odnosno sumarna tolerancija Ts. Pošto završni član lanca mora da ima mjeru
u određenim granicama tolerancije, da bi uređaj mogao da funkcioniše, dobijaju se za pojedine
elemente mjernog lanca na bazi tolerancije završnog elementa T∆, tačno određene vrijednosti
tolerancija Ti. Tek na ovaj način se može obezbijediti da se dijelovi sklapaju, odnosno uparuju
bez potrebe da se vrši dorađivanje.
Radi ostvarivanja zahtijevane tolerancije završnog elementa, mogu se primijeniti slijedeće
metode za rješavanje mjernih lanaca:
• metoda potpune zamijenjivosti,
• metoda nepotpune zamijenjivosti,
• metoda zamijenjivosti u okviru grupe,
• metoda podešavanja (dorade),
• metoda regulisanja.

3.1 METODA POTPUNE ZAMJENJIVOSTI

Metoda apsolutne ili potpune zamijenjivosti se karakteriše time da se tolerancija završnog

elementa T∆ dobija pri proizvoljnoj kombinaciji elemenata lanca, znači bez ikakvih
dodatnih radova kao što su grupisanje elemenata, podešavanje ili dodavanje
kompenzacionih elemenata.

Prednosti ove metode su:

• jednostavna i ekonomična montaža,
• jednostavna tehnološka priprema montaže (moguće je lakounapred odrediti vrijeme
potrebno za montažu),
 moguća je podjela rada na nivou pogona i na višim nivoima,

5
 Tačnost postupaka rada u montaži

• jednostavna je i ekonomična popravka oštećenih proizvoda jer se svaki dio može

zamjeniti proizvoljnim dijelom istog tipa.

Zbog nabrojanih prednosti ova metoda je najpogodnija za proces montaže i treba težiti
tome da se ona primjeni.Kada se opšta zavisnost završnog i sastavnih članova diferencira,
dobija se totalni diferencijal dA∆ , a zamenjujući pojedine diferencijale dAim konačnim
priraštajima, kao što su veličine polja rasipanja ωi;pojedinih mjera lanca, odnosno njihove
tolerancije, dobijamo konačno:
𝜕𝐴∆
𝑇∆ = ∑𝑚−1
𝑖=1 | | ∙ 𝑇𝑖 (1.4)
𝜕𝐴𝑖
gdje je: Ti- tolerancija i-tog člana mjernog lanca.
𝜕𝐴
Veličine| 𝜕𝐴∆ | predstavljaju prenosne odnose sastavnih članova.
𝑖
Prenosni odnosi znači definišu stepen i pravac uticaja pojedinih sastavnih članova na
završni član mjernog lanca. Po međusobnom položaju članova, mjerne lance dijelimo na:
linijske, ravnske i prostorne.O linijskom mjernom lancu govorimo ako su svi članovi
međusobno nominalno paralelni (mogu se projektovati na dva ili više paralelnih pravaca
bez promene njihove veličine). Kod ravnih mjernih lanaca,članovi su raspoređeni u jednoj
ili više paralelnih ravni ili nisu međusobno paralelni, dok kod prostornog mjernog lanca svi
članovi ili jedan broj članova leže u neparalelnim ravnima.
𝜕𝐴
Za slučaj linijskih mjernih lanaca dobija se zbog | ∆ |=1.
𝜕𝐴𝑖
𝑇𝑆 = 𝑇∆ = ∑𝑛−1𝑖=1 𝑇𝑖 (1.5)
Pošto je tolerancija elementa Ai razlika gornje i donje graničnevrijednosti tog člana važe
jednačine:
𝑇𝑖 = 𝐴𝑔𝑖 − 𝐴𝑑𝑖 (1.6)
𝑇∆ = 𝐴∆𝑔 − 𝐴∆𝑑 (1.7)
𝐴∆𝑔 = (𝐴𝑔1 + 𝐴𝑔2 + ⋯ 𝐴𝑔𝑛 ) − (𝐴𝑑𝑛+1 + 𝐴𝑑𝑛+2 + ⋯ + 𝐴𝑑𝑚−1 ) (1.8)
𝐴∆𝑑 = (𝐴𝑑1 + 𝐴𝑑2 + ⋯ 𝐴𝑑𝑛 ) − (𝐴𝑔𝑛+1 + 𝐴𝑔𝑛+2 + ⋯ + 𝐴𝑔𝑚−1 ) (1.9)
Ovo znači da je najveća mjera završnog člana jednaka razlici sume najvećih mjera rastućih
članova i sume najmanjih mjera opadajućih članova i obrnuto za najmanju mjeru.Sastavni
članovi mjernog lanca dijele se na rastuće i opadajuće članove. Porastom vrijednosti
rastućih članova raste i vrijednost završnog člana, dok se pri porastu vrijednosti
opadajućih članova smanjuje veličina završnog člana.Pošto ovdje računamo samo sa
veličinom tolerancija mora se dodatno voditi računa o položaju. Ukoliko sve pojedinačne
tolerancije imaju isti položaj u odnosu na nultu liniju onda isti položaj ima i tolerancija
završnog člana. Ukoliko je raspored tolerancija pojedinih članova proizvoljan,
najpovoljnije je preračunati položaj nulte linije, tako da se dobije simetričan raspored.
Pošto se T∆ dobija različitim kombinacijama Ti postavlja se problem raspodjele ukupne
tolerancije na tolerancije pojedinih članova.
Postoje tri varijante određivanja nepoznatih tolerancija sastavnih članova:
• varijanta jednakosti tolerancija svih sastavnih članova lanca
• varijanta jednakosti kvaliteta svih sastavnih članova lanca,
• varijanta prethodno izabranih tolerancija za sve članove ili jednog člana.

6
 Tačnost postupaka rada u montaži

Razmatranje svih varijanti nije predmet razmatranja, pa ćemo dati samo neke napomene.
Prva varijanta se preporučuje ako se veličine mjera dijelova međusobno malo razlikuju
(pripadaju istom ili susjednom intervalu mjera) i ako se mogu postići istim ili sličnim
tehnološkim postupkom obrade. Ukoliko se mjere sastavnih članova mogu postići istom
ili približno istom tačnošću obrade, preporučuje se korišćenje druge varijante, a u ostalim
slučajevima treba koristiti treću varijantu. Uopšte važi da pri podjeli tolerancija završnog
člana udio određenog člana lanca treba da bude utoliko veći, ukoliko je dati dio vrijedniji i
ukoliko je njegova izrada složenija.Pri ovom treba imati u vidu da sužene tolerancije
postavljaju poviše nezahtjeve u vezi obrade i kontrole i povećavaju količinu škarta, a time it
roškove proizvodnje. Snižavanjem tolerancija, troškovi proizvodnje u opštem slučaju rastu
po hiperboličkoj zakonitosti. Sa druge strane,povećanje tolerancija dovodi do toga da se
moraju koristiti druge metode za rješavanje mjernih lanaca, što dovodi do porasta
troškova montaže po eksponencijalnoj zakonitosti (Slika 3.). Odluku u vezi sa tim da li je
ekonomičnije proizvoditi dijelove sa uskim tolerancijama i pri tom ih montirati uz minimum
utrošenog rada sa ispunjenim uslovima apsolutne zamijenjivosti, ili uz korišćenje grubljih
tolerancija rasteretiti proces proizvodnje na račun složenije montaže, treba donijeti u svakom
pojedinačnom slučaju nakon poređenja raznih varijanti. U mnogim slučajevima je moguće
pogodnom konstrukcijom spriječiti pojavu previše uske tolerancije završnog člana, čime se
dobijaju grublje tolerancije za pojedine članove mjernog lanca, a time je omogućeno da se
dobije racionalan proces montaže. Ekonomično područje primjene metode potpune
zamjenjljivosti dijelova je ograničena na mjerne lance sa malim brojem članova i na mjerne
lance sa velikim brojem članova koji imaju široku toleranciju završnog člana.

Slika 3. Troškovi u funkciji veličine tolerancije

7
 Tačnost postupaka rada u montaži

3.2 METODA NEPOTPUNE ZAMJENJIVOSTI

Kod metode nepotpune odnosno djelimične zamjenjivosti polazi se od toga da se prije svega
kod lanca sa većim brojem članova u praksi rijetko javljaju nepovoljne ekstremne vrijednosti
mjera. Uz primjenu zakonitosti teorije vjerovatnoće vrši se proširivanje tolerancija određenih
po jednačinama (1.7) (1.8) čime se stvaraju znatne olakšice u procesu proizvodnje .Naravno
mora se računati sa tim, da će se dobiti određeni, ne tako veliki broj neupotrebljivih mjernih
lanaca pri montaži, čija će stvarna vrijednost završnog elementa izlaziti iz zone tolerancije.
Može se očekivati u vezi sa ovim da će se pojaviti određeni dodatni troškovi zbog
potrebe dorade dijelova. Treba naglasiti da se dijelovi neupotrebljivih lanaca ne moraju
bacati, već se mogu sa drugim dijelovima sklopiti u upotrebljive proizvode.Vjerovatnoća
pojave kombinacije nepovoljnih ekstremnih mjera opada sa porastom broja članova u
mjernom lancu. Odatle slijedi, da iznos, za koji se smije povećati suma pojedinačnih
tolerancija, ima utoliko veću vrijednost, ukoliko je veći broj članova mjernog lanca.

Orijentacione vrijednosti dozvoljenog procentualnog povećanja date su u tabeli.

Za proračun vjerovatne veličine zbirne tolerancije po metodi nepotpune zamijenjivosti,

potrebno je poznavati zakone raspodjele stvarnih vrijednosti svih članova mjernog lanca.U
opštem slučaju stvarne vrijednosti pojedinih elemenata nisu normalno raspoređene po širini
tolerancijskog polja. Uz korišćenje određenih zakonitosti računa vjerovatnoće, može se uz
prisustvo najmanje četiri elementa mjernog lanca za slučaj normalne raspodjele, pet elementa
kod trougaone raspodjele ili kod pravougaone raspodjele, vjerovatna veličina sumarne
tolerancije odrediti približno po jednačini:
𝑇∆ = 𝑡 ∙ √∑𝑚−1
𝑖=1 (𝐾𝑖 𝑇𝑖 ) (1.10)
Faktor rizika t se određuje na bazi prihvatljive veličine škarta (tabela ispod).Vrijednosti
koeficijenta disperzije Ki najčešćih zakona raspodjele daju se prema slici 4.
Zona ekonomične primjene metode nepotpune zamijenjivosti je zona relativno velikog broja
proizvedenih proizvoda, a uglavnom se koristi kod mjernih lanaca sa velikim brojem elemenata
i uskom tolerancijom završnog elementa.

8
 Tačnost postupaka rada u montaži

Slika 4. Koeficijent disperzije za određene zakone raspodjele

Kod korišćenja ove metode moraju se dijelovi koje treba montirati uzimati na potpuno
slučajan način iz ukupne količine istovijetnih dijelova, što znači da se mora na odgovarajući
način isključiti biranje dijelova od strane učesnika u procesu montaže (biranje dijelova „kojiće
se dobro upariti"). Ukoliko se ovo ne uradi, može se očekivati da sepoveća potreba za
dorađivanjem i škart.

3.3 METODA ZAMJENJIVOSTI U OKVIRU GRUPE (METODA BIRANJA)

Pri primjeni metode zamijenjivosti u okviru grupe vrši se proizvodnja dijelova uz relativno
široke tolerancije, koje su ekonomski veoma pogodne i biće označene kao ukupne
tolerancije Ti. Nakon izrade se vrši sortiranje dijelova u okviru n tolerancijskih polja veličine Tti
time se omogućava proizvoljno sparivanje dijelova iz iste tolerancijske grupe.

Preduslovi za primjenu ove metode su:

I. Ukupne tolerancije T1, T2, .... T elemenata koji ulaze u sastav mjernog lanca,
moraju biti iste veličine i moraju se podijeliti na isti broj polja parcijalnih tolerancija
Tt iste širine. U suprotnom bi se mjenjao dobijeni sklop od grupe do grupe (Slika 6).
II. Karakter i kvalitet spoja ne zavise od ukupne tolerancije, već od puta uže parcijalne
tolerancije. Stoga odstupanja oblika i položaja, uključujući i kvalitet obrade
površine, moraju biti usaglašeni sa relativno uskom tolerancijom Tt.

9
 Tačnost postupaka rada u montaži

Ukoliko kvalitet obrade površine nije u skladu sa širinom polja parcijalne

tolerancije, može doći do toga, da se pri sklapanju dijelova presovanjem ne ostvari
očekivani čvrst sklop.
III. Uslov za racionalnu primjenu metode zamijenjivosti u okviru grupe je da stvarne
mjere sastavnih elemenata mjernog lanca imaju isti zakon raspodjele. U suprotnom
se dobijaju različiti brojevi dijelova u okviru istog polja parcijalne tolerancije što
onemogućava korišćenje određenog broja dijelova i stvara potrebu za naknadnom
obradom tih dijelova u skladu sa nekim drugim parcijalnim tolerancijskim poljem.
Ovo je, naravno,povezano sa porastom troškova proizvodnje. Da bi se sprečila
pogrešna montaža i slični nesporazumi, moraju na crtežima biti date napomene
koje upućuju na to da je primjenjena metoda biranja (sortiranja). Zbog potrebe
sortiranja i označavanja dijelova koji spadaju u istu grupu, te zbog prisustva
posebnih problema pri isporuci rezervnih dijelova, primjena metode zamijenjivosti
u okviru grupe je opravdana samo onda, kada su ulaganja i napori u vezi sa
navedenim znatno manji od pozitivnog efekta dobijenog proširivanjem
tolerancijskih polja.Polje ekonomične primjene ove metode je ograničeno prije
svega na mjerne lance sa malim brojem elemenata i uskom tolerancijom završnog
člana. Primjer primjene je kod proizvodnje valjčastih ležaja.

Slika 5. Princip metode biranja prikazan na primjeru provrta i vratila

10
 Tačnost postupaka rada u montaži

Slika 6. Šematski prikaz promjene karaktera sklopa u slučaju T o≠ T r , za slučaj T o > T r

3.4 METODA PODEŠAVANJA

Kod metode podešavanja usvajaju se za sve elemente mjernog lanca ekonomski prihvatljive
tolerancije i unaprijed se računa da će sumarna tolerancija biti veća od funkcionalno potrebne
tolerancije završnog elementa. Zbog ovoga se pri montaži mora izvršiti izmjena određenih
mjera u sastavu mjernog lanca da bi se dobila potrebna tolerancija. Osnovna prednost metode
podešavanja sastoji se u tome što svi sastavni dijelovi mogu da imaju ekonomski prihvatljive
tolerancije. Nedostaci su: povećan utrošak rada pri montaži i povećani troškovi montaže usljed
potrebe da se vrši mjerenje i podešavanje. Kod ove metode se iz funkcionalnih razloga
potrebna veličina tolerancije završnog elementa mjernog lanca obezbjeđuje na taj način što
se pri montaži mijenjaju mjere ili oblik elementa mjernog lanca koji je obično unaprijed
utvrđen. Uz pretpostavku da tolerancijska polja svih elemenata mjernog lanca imaju
simetričan položaj u odnosu na nazivnu mjeru može se odrediti nazivna mjera
kompenzacionog člana po jednačini:
𝛿
𝐴𝑖 = 𝐴𝑖 + 2𝑘 (1.11)
Pri čemu se maximalna veličina računa:
𝛿𝑘 = 𝑇𝑆𝐴 − 𝑇𝑆∆ = ∑𝑚−1 𝑖=1 𝑇𝐴𝑖 − 𝑇𝐴∆ (1.12)
U vezi sa izborom, položajem i oblikom kompenzacionog člana treba imati u vidu slijedeće:
1. Za kompenzacione elemente se ne smiju birati oni elementi koji pripadaju različitim,
paralelno postavljenim mjernim lancima, jer će se korekcija kompenzacionog elementa
odraziti i na ostale mjerne lance.
2. Da bi se spriječila pojava demontaže, poželjno je da se kompenzacioni element bude
posljednji element koji se montira.
3. Poželjno je da površine koje je potrebno obrađivati na kompenzacionom elementu
budu što manje.
Nedostaci:
1. Mjerenje stvarnih mjera radi utvrđivanja kompenzacione veličine ili radi konstatovanja
prisustva greške u mjernom lancu.
2. Obrada kompenzacionog elementa pri čemu mu se mijenjaju mjere ili oblik

11
 Tačnost postupaka rada u montaži

3.5 METODA REGULISANJA

Za razliku od metode podešavanja ova metoda se razlikuje po načinu kompenzacije

nedozvoljeno velikih sumarnih tolerancija.
Tolerancija završnog člana se održava u dozvoljenim granicama tako što se:
• Koriste posebni dijelovi sa potrebnim dimenzijama
• Koriste podesivi elementi

Obje forme date su na slici.

Slika 7. Mjerni lanaca sa korištenjem metode regulacije

a. Regulisanje pomoću distantnog prstena koji se izrađuje u više raspoloživih debljina
a) Regulisanje pomoću pomjerljive čahure

Da bi se spriječilo skladištenje velikog broja dijelova različitih mjera u prostoru za montažu

izrađuju se kompenzatori od više slojnog tankog lima. Paket limova željene debljine se dobija
veoma jednostavnim skidanjem nepotrebnih limova. Osnovna prednost metode regulisanja
u odnosu na metodu podešavanja je da više nije potrebno dorađivati kompenzacioni
elemenat (mašinski ili ručno), što je bilo vezano sa utroškom velike količine
vremena.Nedostatak je da se u određenim slučajevima povećava broj dijelova potrebnih za
formiranje mjernog lanca.
Metoda regulacije je posebno pogodna tamo, gdje se od mjernog lanca sa velikim brojem
elemenata traži visoka tačnost, a uslijed habanja ili temperaturnih promjena je često
potrebno ponovno podešavanje.

12
 Tačnost postupaka rada u montaži

4. LITERATURA

[1] Mija Matošević, Tehnologija obrade i montaže; 2007,

[2] Antun Babić, Tehnologija obrade i montaže; Bihać 2007,

13