MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI

PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Odvajanje Spajanje Deformisanje

(oduzimanje) (sastavljanje) (premještanje)

“-” “+” “0”

 MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Nove tehnologije izrade proizvoda

Čitav niz novih tehnologija koje se obično javljaju pod zajedničkim nazivom
Rapid prototyping ili Layered manufacturing ili Generic manufacturing.

Još uvijek se pretežito koriste za izradu prototipova, ali postepeno počinje

primjena za manje serije. Nedostatak im je visoka cijena opreme, ograničen
broj materijala koji se mogu uspješno koristiti, mehanička svojstva, ...
MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Značaj proizvodnje i tehnologije obrade

odvajanjem čestica

 Značajan udio proizvoda uključuje površine dobivene

obradom odvajanjem čestica(60-80%)
 U USA je godišnja vrijednost obrade odvajanjem 70 -
100 milijardi USD
 U razvijenim zemljama čini  20% bruto proizvoda
 15-20% radnih mjesta je u tom sektoru
 Na svako radno mjesto mjesto u proizvodnji dolaze
jo 2-2.5 radna mjesta u ostalim djelatnostima
 MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Prednosti obrade odvajanjem čestica su:

 Omogućava postizanje točnosti, uskih tolerancija i dobrog kvaliteta obrađene površine,
često bez potrebe za naknadnim završnim obradama.
 Najbolji (jedini) način da se formiraju oštri rubovi, ravne površine, te unutarašnji i
vanjski profili.
 Može se primjeniti kod gotovo svih poznatih materijala.
 Najbolji (jedini) način oblikovanja otvrdnutih (kaljenih) i krtih materijala.
 Moguće je obrađivati i najsloženije oblike površina.
 Moguće su obrade u širokom rasponu dimenzija (od turbina i aviona do micro obrada).
 Uzrokuje vrlo male promjene u materijalu obratka (samo tanki sloj).
 “Jednostavno” se može automatizovati.
 Ekonomičnost i produktivnost (jeftinija i brža) kod maloserijske i pojedinačne
proizvodnje.
MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Obrada tvrdih materijala

MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Obrada složenih površina

MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Obrada velikih pozicija

MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Obrada “micro” dijelova

 MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Nedostatci obrade odvajanjem čestica su:

 Generisanje odvojene čestice (strugotine).

 Ponekad je za formiranje jednog elementa obradka (tolerisani otvoti,
utori, ...) potrebno primjeniti više postupaka obrade i više alatnih mašina.
 Neki dijelovi zahtijevaju primjenu CNC mašina i složenog programiranja.
 Alatne mašine i potreba za rukovanjem alatima i obradcima zahtijevaju
velik prostor.
 Mikroklima je pod jakim utjecajem obradnih procesa (toplota, buka,
rashladna sredstva, ulja, ...).
 Veliki udio pomoćnih i pripremnih vremena (vrijeme zahvata alata i
obratka je često manje od 2% ukupnog vremena protoka pozicije).
MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

5% na mašini 95% transport i čekanje

70% postavljanje, stezanje,

30% u zahvatu otpuštanje, mjerenje, ...
MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Obrada odvajanjem čestica kao sistem:

Nacrti, CAD model, tolerancije, kvalitet površine, program
Proces rezanja definisan je
kontaktom alata i obradka
SHIP
Pripremak Proizvod
(Polazni komad) ALAT (Obrađeni dio)
OBRADAK

ALATNA MAŠINA
MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Postupci obrade odvajanjem čestica

(DIN8580)

RUČNI MAŠINSKI

-ručnim alatima,
-turpijanje, Rezni alat s Rezni alat bez
-bušenje,
oštricom oštrice
-piljenje,
-glodanje
 MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

MAŠINSKI

Rezni alat s Rezni alat bez

oštricom oštrice

Geometrijski Geometrijski
definisana oštrica nedefinisana oštrica

 Struganje  Brušenje
 Glodanje  Superfiniš
 Bušenje, upuštanje,  Honovanje
razvrtavanje  Lepovanje
 Blanjanje, dubljenje
 Testerisanje
 Provlačenje
MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Alat bez oštrice – Nekonvencionalni postupci ooč

 Hemijski postupci
 Hemijska obrada
 Termohemijska obrada
 Elektrohemijski postupci
 Elektrohemijska obrada
 Elektrohemijsko brušenje
 Mehanički postupci
 Ultrazvučna obrada
 Obrada vodenim mlazom
 Toplinski postupci
 Elektroeroziona obrada – EDM
 Obrada elektronskim mlazom
 Obrada laserom
MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Osnove postupaka s reznim alatom s oštricom

Osnovni princip konvencionalnih postupaka ooč

REZNI KLIN
MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Alat je sredstvo za obradu odvajanjem čestica,

tj. sredstvo za preoblikovanje polaznog komada
(obradka).
Osnovni oblik svih reznih alata s oštricom je
klin.
Obzirom na smjer kretanja klina u odnosu na
obradak razlikujemo: razdvajanje (sječenje) i
odvajanje (rezanje).
MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Razdvajanje Odvajanje
(sječenje) (rezanje)
 MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Kretanja – uopšteno (način kretanja)

KRETANJA

TRANSLATORNA ROTACIONA
(PRAVOLINIJSKA) (KRUŽNA)

Kontinuirana Kontinuirana

Diskontinuirana Diskontinuirana
 MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Kretanja kod obrade odvajanjem čestica,

odnosno kod alatnih mašina za ooč

KRETANJA

GLAVNA
• vc– brzina rezanja
• stvara se odvojena
čestica
• najveći dio snage se troši
za to kretanje
POMOĆNA
Aksijalna Radijalna
• vf– pomoćna brzina • ap– dubina rezanja
• stalnost (kontinuitet) • kretanja izvan obrade
procesa obrade primicanje i odmicanje,
odvajanjem čestica zauzimanje dubine
rezanja
MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Kretanja kod obrade odvajanjem čestica

MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA
Struganje
MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Rendisanje
MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Glodanje
 MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Bušenje Provlačenje
MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Brušenje
 MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Osnovni elementi alata - prikaz na nožu

- drška
Pomoćna
- rezni dio
oštrica, S’

Grudna
Rezni površina, A
dio Glavna
oštrica, S
Pomoćna leđna Leđna
površina, A’ Vrh alata površina, A
MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Rezni dio alata definisan je sa tri površine:

A - grudna površina; površina koja je u kontaktu s odlazećom

česticom (površina po kojoj klizi odvojena čestica)
A - leđna (slobodna) površina; površina koja je u nepoželjnom
kontaktu s površinom obrade
A’- pomoćna leđna površina
Glavna oštrica, S, je presjecište površina A i A.
Pomoćna oštrica, S’, je presjecište površina A i A’.
Vrha alata je spoj glavne i pomoćne oštrice, S i S’.
 MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Mjesto spajanja glavne i pomoćne oštrice, S i S’, je

vrh alata, a može biti: zaobljen, skošen i oštar.

S’ S’ S S’
S S

r r r

a) zaobljen vrh b) skošen vrh c) oštar vrh

 MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Geometrija reznog dijela alata

Opisana je standardima ISO 3002/1 i DIN6581.
Za definisanje uglova alata uvode se referentni sistemi ravnina:
Tehnološki (geometrijski) referentni sistem ravnina
određuje statičku geometriju reznoga dijela alata, tj. definiše
geometriju alata važnu za izradu i mjerenje (ALAT U IZRADI)
Radni (kinematski) referentni sistem ravnina
određuje geometriju reznoga dijela alata u kretanju, tj. definiše
geometriju alata tokom obrade (ALAT U OBRADI)
Mašinski referentni sistem ravnina
Potreban za orjentaciju alata obzirom na alatnu mašinu.
Definisan je posebnim standardom ISO841.
MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Važniji uglovi alata

Ugao mjeri se u ravnini
između
glavni napadni P s i Pf Pr
ugao r
ugao vrha alata r Ps i Ps ’ Pr

ugao nagiba Pr i s Ps
oštrice s
grudni ugao 0 A i Pr P0

ugao klina 0 A i A P0

leđni ugao 0 Ps i A P0
MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Pravac rezultirajućeg kretanja Pravac glavnog kretanja

vc
ve  Pfe


vf

Pravac pomoćnog
kretanja

Alat i obradak u kretanju –

strugarski nož
MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA

Površina
obrade

Obrađivana
površina

Obrađena
površina

Alat i obradak u kretanju – strugarski nož

MAŠINSKI FAKULTET U TUZLI
PROIZVODNE TEHNOLOGIJE I
OBRADA ODVAJANJEM ČESTICA