του Γ.

Μυρρινούς 
§ Η Ακαδημία Πλάτωνος είναι μια από τις περιοχές της Αττικής που
πρωτοκατοικήθηκαν κατά την νεολιθική εποχή (4.500 π.X - 3.000 π.Χ)

§ Η «Οικία του Ακάδημου», του πρώτου οικιστή της Ακαδημίας, ανήκει στην
πρωτοελλαδική περίοδο (2.300 π.Χ).

§ Η «Ιερά οικία Θυσιών» ανήκει στην γεωμετρική εποχή( 900π.Χ) και ήταν τόπος
θυσιών προς τιμή του Ακάδημου. Ανακαλύφθηκαν τάφοι γεωμετρικής περιόδου σε
όλη την περιοχή.

§ Το 600 π.Χ οικοδομήθηκε το Γυμνάσιο της Ακαδημίας από τον Πεισίστρατο.

Ήταν ένας δημόσιος χώρος όπου γυμνάζονταν και εκπαιδεύονταν οι νέοι της πόλης.
Ο περίβολος της Ακαδημίας , που κατασκευάστηκε την ίδια εποχή, περιέβαλε το
Γυμνάσιο, το Ναό της Αθηνάς με τις 12 ελιές, τους βωμούς του Ερμή, του Ηρακλή
και της Αθηνάς. Στην είσοδο του περιβόλου της Ακαδημίας υπήρχε ο βωμός του
Έρωτα και ο βωμός του Προμηθέα. Από τον βωμό του Έρωτα άναβαν τους πυρσούς
κατά της λαμπαδηδρομίες όπου τις διοργάνωνε ο Πολέμαρχος κάθε χρόνο προς τιμή
των νεκρών πολεμιστών. Από την είσοδο της Ακαδημίας ξεκινούσε η αρχαία οδός
Ακαδημία – Δημόσιο Σήμα, πλάτους 38 μέτρων και κατέληγε στο Δίπυλο- Κεραμικός.
Παράλληλα με την οδό Ακαδημία υπήρχε σε απόσταση 45 μέτρων μια βοηθητική
οδός «αμαξωτή» πλάτους 5 μέτρων.

§ Το 500 π.Χ ο Κίμωνας διακόσμησε και δεντροφύτευσε  με πλατάνια και ελιές το

άλσος. Κατασκεύασε υδραγωγείο αξιοποιώντας τον Κηφισό ποταμό.

§ Το 387 π.Χ ο Πλάτωνας αγόρασε γειτονικό κτήμα από το άλσος της Ακαδημίας και
έκτισε την πλατωνική ακαδημία, το σπίτι του και τον βωμό των μουσών. Στο κτήμα
υπήρχε ο τάφος και ο ανδριάντας του.

Το Περυστίλιο. Φώτο: Βασίλης Μακρής

§ Η πλατωνική ακαδημία ήταν το πρώτο δωρεάν πανεπιστήμιο του κόσμου που
ακτινοβολούσε σε όλο τον υπαρκτό τότε κόσμο. Γνώρισαν μεγάλη άνθηση η
φιλοσοφία, οι πολιτικές επιστήμες, η γεωμετρία, τα μαθηματικά, η αστρονομία κ.λ.π.
§ Το 86 π.Χ ο ρωμαίος στρατηγός Σύλλας υλοτόμησε τα δέντρα του άλσους κατά την
πολιορκία της Αθήνας.

§ Το 529 μ.Χ ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ιουστινιανός δήμευσε και έκλεισε την

Ακαδημία Πλάτωνος. Ερημώθηκε και σκεπάστηκε με χώματα σε βάθος 2-8 μέτρων 
από τις προσχώσεις του Κηφισού ποταμού. Η περιοχή με ονομασία  Ακαδημία του
Πλάτωνα ξεχάστηκε. Το κλείσιμο των φιλοσοφικών σχολών σηματοδότησε το τέλος
του αρχαιοελληνικού πολιτισμού.
Γ. Μυρρινούς
http://akadimia-platonos-istoria.blogspot.com/2012/01/blog-post_26.html

2
https://theancientwebgreece.wordpress.com/2017/11/11/%CE%B7-%CE%B1%CE%BA
%CE%B1%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF
%85-%CF%80%CE%BB%CE%AC%CF%84%CF%89%CE%BD%CE%B1-%CE
%B4%CE%BF%CE%BC%CE%AE-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BF%CF
%81%CE%B3%CE%AC%CE%BD%CF%89/
Η Ακαδημία του Πλάτωνα (δομή και οργάνωση)
Posted on 11 Νοεμβρίου 2017 by Αρχαίων Τόπος
Η Ακαδημία που ίδρυσε ο Πλάτων στην Αθήνα, σύμφωνα με τις λογοτεχνικές πηγές και τα αρχαιολογικά ευρήματα,
αναδεικνύεται ως το πρώτο οργανωμένο πνευματικό κέντρο της ανθρωπότητας σε πανεπιστημιακό επίπεδο.
Η ίδρυση
Η Ακαδημία ιδρύθηκε από τον Πλάτωνα μάλλον το 387 π.Χ., ή τον επόμενο χρόνο, με την επιστροφή του από το
πρώτο του ταξίδι στις Συρακούσες . Ο Πλάτων τέθηκε εξαρχής επικεφαλής της Ακαδημίας, την οποία διηύθυνε έως
ότου αποσύρθηκε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην ιδιόκτητη οικία και τον «κήπο» του, με σκοπό να συντάξει
τους Νόμους . Κατά τα διαστήματα της απουσίας του στις Συρακούσες (το 367 και το 361-360 π.Χ. ) και την
περίοδο που απείχε του διδακτικού του έργου, τον αντικατέστησαν, διαδοχικά, ο Ηρακλείδης ο Ποντικός ,
ο Αριστοτέλης και ο Εύδοξος από την Κνίδο.
Το Κέντρο της Ακαδημίας
Οι εργασίες της Ακαδημίας λάμβαναν χώρα σε μια έκταση δεκαπέντε στρεμμάτων, στην περιοχή που λατρευόταν ο
«ήρωας» Εκάδημος ή Ακάδημος, εξ ου και η ονομασία της σχολής. Στην περιοχή αυτή έφθανε κανείς εξερχόμενος
από το Δίπυλο και διασχίζοντας μια οδό, εκατέρωθεν της οποίας είχε δημιουργηθεί δημόσιο νεκροταφείο. Η περιοχή
της Ακαδημίας μάλιστα, με τον περίφημο ελαιώνα της, είχε περιτοιχιστεί από τη εποχή του Πεισίστρατου. Το
οικοδομικό συγκρότημα της Ακαδημίας χρονολογείται γύρω στα μέσα του 4ου π.Χ. αιώνα και ο αρχιτεκτονικός
σχεδιασμός έγινε σύμφωνα με το λειτουργικό πρόγραμμα της σχολής. Διαφέρει σε σύγκριση με οποιοδήποτε άλλο
εκπαιδευτικό κέντρο ή γυμνάσιο που κτίστηκε στον ελληνικό κόσμο, καθώς χαρακτηρίζεται από συμμετρία και
αναλογίες που παραπέμπουν σε μαθηματικά θεωρήματα. Οι εξωτερικές διαστάσεις του συγκροτήματος, το οποίο
αποτελείται από δύο εφαπτόμενα ορθογώνια κτίσματα είναι 30×60 μέτρα. Η είσοδος στην Ακαδημία γινόταν από
μια θύρα την οποία όριζε πρόπυλο, όπου ήταν χαραγμένη η επιγραφή: Μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω(αν αληθεύει η
μαρτυρία αυτή). Μια ορθογώνια περίοπτη στοά περιβάλλει το αίθριο, στο κέντρο του οποίου υπήρχε δεξαμενή. Οι
μαρμάρινες πλάκες που βρέθηκαν κατά μήκος της στοάς, σε κανονικά διαστήματα, μας οδηγούν στο συμπέρασμα
ότι επρόκειτο για βάσεις εδράνων που χρησίμευαν για μελέτη και αντιγραφή βιβλίων. Στο βόρειο ανατολικό τμήμα
της στοάς είχαν διαμορφωθεί στα άκρα της δύο χώροι, που χρησίμευαν, μάλλον, ως έδρα του «αναγνώστη». Η
πλευρά αυτή της στοάς όριζε, επίσης, και τις αίθουσες, που ήταν διατεταγμένες συμμετρικά εκατέρωθεν της
κεντρικής, που λειτουργούσε ως «ναός της γνώσης», δηλαδή βιβλιοθήκη και χώρος συγκεντρώσεων. Στο κέντρο της
αίθουσας αυτής είχε τοποθετηθεί το άγαλμα τη θεάς Αθηνάς ή του Ερμή (η Hermathena κατά τον Κικέρωνα). Στους
πλευρικούς τοίχους είχαν κατασκευαστεί μαρμάρινες εσοχές, οι οποίες χρησίμευαν ως υποδοχές βιβλιοστασίων.
Κατά μήκος των πλευρικών τοίχων έτρεχε πιθανότατα μία εξέδρα, δύο τουλάχιστον αναβαθμών, που χρησίμευε ως
κάθισμα και πρόσβαση προς τα βιβλιοστάσια. Οι χώροι εκατέρωθεν της κεντρικής αίθουσας χρησίμευαν ως
αποθήκες παπύρινων κυλίνδρων. Ότι λειτουργούσαν χώροι διδασκαλίας στην Ακαδημία μαρτυρείται, με έμμεσο
τρόπο, από τον ίδιο Αριστοτέλη (Αναλυτ. Πρότ. 43α). Στο Αίθριο, τέλος, είχαν τοποθετηθεί σε βάθρο, και πάλι στον
κεντρικό άξονα του κτίσματος, τα αγάλματα των εννέα Μουσών.
Η διδασκαλία της μαθηματικής επιστήμης στην Ακαδημία (της γεωμετρίας και της αστρονομίας κυρίως)
προϋποθέτει την ύπαρξη εξοπλισμένης και φυλασσόμενης αίθουσας. Γεωμετρικά σύμβολα, εποπτικά όργανα και
πίνακες ήταν η απαραίτητη σκευή για την απόδειξη θεωρημάτων.
Το οργανόγραμμα της Σχολής
Γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα για τους κανόνες λειτουργίας της σχολής, τις παραδόσεις του Πλάτωνα και τις
μεθόδους διδασκαλίας. Ο Πλάτων παρέδιδε μαθήματα προφορικά και οι μαθητές του κρατούσαν σημειώσεις, ως
πρώτο βήμα για την περαιτέρω έρευνα και μελέτη του αντικειμένου, καθώς ο ίδιος πίστευε ακράδαντα ότι η γνώση
δεν αποκτάται με μία απλή παράδοση «μαθημάτων». Η μόνη μέθοδος για την κατάκτηση αληθινής γνώσης, με
«επιστημονικά» κριτήρια, είναι η μαθητεία δίπλα σε μια διάνοια που θα σε οδηγήσει προς την αλήθεια.
Αντικειμενικός σκοπός της διδασκαλίας του ήταν να θίξει και να οριοθετήσει με επιστημονικές μεθόδους όλες τις
περιοχές της γνώσης: τόσο των λεγόμενων σήμερα θεωρητικών, όσο και των θετικών επιστημών . Για την
καλλιέργεια και την απόκτηση της αληθινής γνώσης προϋπόθεση ήταν να βαδίζει κάποιος στον δρόμο της αρετής.
Μολονότι ο Πλάτων δεν διακρίνεται για τη συμβολή του στην μαθηματική επιστήμη, ωστόσο από τη διάλυση της
πυθαγόρειας σχολής, γύρω στα μέσα του 5ου αιώνα, ως τους μεγάλους Αλεξανδρινούς μαθηματικούς του 3ου π.Χ.
αιώνα, η πρόοδος της μαθηματικής επιστήμης οφείλεται σε απόφοιτους της Ακαδημίας ή σε άτομα που κινήθηκαν
στο περιβάλλον της. Καθοριστικό ρόλο έπαιξε στο επίπεδο της έρευνας των μαθηματικών η έλευση του διαπρεπούς
Εύδοξου από την Κνίδο, ο οποίος μάλιστα εγκαταστάθηκε στην Ακαδημία, συνοδευόμενος από τους μαθητές του.
Στον τομέα αυτό η Ακαδημία άνοιξε νέους δρόμους κυρίως με τον διαχωρισμό της μελέτης της γεωμετρίας από την
αριθμητική, ενώ έγινε συστηματική έρευνα της μουσικής και της αρμονίας σε συνάρτηση με την αστρονομία. Στον
τομέα αυτό ξεχώρισαν ο Θεαίτητος, ο Λέοντας, ο Νεοκλείδης κ.ά.
Μία άλλη καινοτομία στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Ακαδημίας ήταν ο ρόλος του «αναγνώστη», που φαίνεται
πως ήταν καθοριστικός στη λειτουργία της. Ο ρόλος του αναγνώστη δεν πρέπει να περιοριζόταν στην ανάγνωση
φιλοσοφικών έργων και σοφιστικών διατριβών, που αποτελούσαν και αφετηρία διεξοδικότερης συζήτησης και
κεντρικό θέμα πολλών Διαλόγων, αλλά και στην ανάγνωση των ίδιων των Διαλόγων του Πλάτωνα. Από τότε όμως
που άρχισε να λειτουργεί πιο συστηματικά η Ακαδημία, ο ρόλος του «αναγνώστη» πρέπει να αναβαθμίστηκε και
εκτός από τις απλές αναγνώσεις πρέπει να ασκούσε κριτική, πραγματολογική και φιλολογική. Από τότε μάλιστα που
τον ρόλο αυτό ο Πλάτων τον εμπιστεύθηκε στον Αριστοτέλη, ο «αναγνώστης» μετατράπηκε σε εξεταστή με
εξαιρετικά αυστηρά κριτήρια.
Τη διδασκαλία του Πλάτωνα στην Ακαδημία πρέπει να την εντάξουμε σε δύο κατηγορίες: στις παραδόσεις του στον
στενό κύκλο των μαθητών του και στις διαλέξεις που είχαν ως ακροατήριο το ευρύτερο κοινό. Οι παραδόσεις του
είχαν σκοπό τη διαμόρφωση του σκηνικού με τους πρωταγωνιστές της συζήτησης, που θα οδηγούσε, μέσα από τη
διαλεκτική, σε κοινά αποδεκτές αξίες ή σε αρνητικά και αδιέξοδα συμπεράσματα. Οι διαλέξεις του Πλάτωνα στο
ευρύτερο κοινό απέβλεπαν στην προβολή μεθόδων που πρέπει να ακολουθεί κάθε σκεπτόμενο άτομο, ώστε να μην
πλανάται από την παντογνωσία των σοφιστών. Στο πλαίσιο αυτής της «εξωτερικής» διδασκαλίας πρέπει να
εντάξουμε και τη διάλεξη «Περί τ’ αγαθού», για την οποία διαθέτουμε την παραστατική μαρτυρία του Αριστόξενου
αλλά και τις αντιδράσεις του κοινού.
Η Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας
Εκτός από την περίοπτη στεγασμένη στοά της Ακαδημίας, που λειτουργούσε ως αναγνωστήριο και αντιγραφικό
εργαστήρι, σημαντικό ρόλο έπαιζε η βιβλιοθήκη της, η οποία θησαύριζε όχι μόνο τα βιβλία της προσωπικής
συλλογής του Πλάτωνα και αντίγραφα από τους διαλόγους του, αλλά και έργα που εκδόθηκαν και κυκλοφορούσαν
στην αγορά από μαθητές του Πλάτωνα, όπως οι λεγόμενοι εξωτερικοί λόγοι του Αριστοτέλη. Πολλά από τα
συγγράμματα αυτά είχαν τον χαρακτήρα υπομνήματος σε θεμελιώδεις διαλόγους του Πλάτωνα, όπως
το Συμπόσιον , ο Παρμενίδης , η Πολιτεία και οι Νόμοι αργότερα. Υπήρχαν και εκδόσεις της Ακαδημίας που είχαν
προγραμματικό χαρακτήρα, όπως ο Προτρεπτικός, που συντάχθηκε από τον Αριστοτέληγύρω στα 362 π.Χ. ως
απάντηση της Ακαδημίας στις επικρίσεις του Ισοκράτη και μελών της σχολής του για το επίπεδο διδασκαλίας στην
Ακαδημία.
Αν λάβουμε υπ’ όψη μας την έκταση της βιβλιοθήκης του Σπεύσιππου , διαδόχου του Πλάτωνα στη σχολαρχία της
Ακαδημίας, που εκτείνονταν σε 224.239 στίχους, όπως μαρτυρεί ο Διογένης Λαέρτιος , τότε και μόνο κατανοούμε
τους λόγους που οδήγησαν τους ακαδημαϊκούς να οργανώσουν αυτή τη βιβλιοθήκη, την πρώτη μάλιστα σε ανώτερο
πνευματικό ίδρυμα στον ελληνικό κόσμο και όχι μόνο.
Εσωτερικός κανονισμός δεν φαίνεται να υπήρχε στην Ακαδημία και εκτός από τα άρρενα μέλη της υπήρχαν και
μαθήτριες. Πολλοί μαθητές του Πλάτωνα ήταν οικότροφοι και πρέπει να προσφέρονταν κοινά συσσίτια,
διαμορφώνοντας έτσι μια σχολή εσωτερικού χαρακτήρα, με πρότυπο την Πυθαγόρεια.
Ιδιοκτησιακό καθεστώς
Ο Πλάτων δεν είχε την οικονομική επιφάνεια για να αγοράσει την έκταση όπου ανεγέρθηκε το κτίσμα της
Ακαδημίας, ούτε οι σχέσεις του με την πολιτική ηγεσία της Αθήνας προϋπέθεταν την υποστήριξη της πολιτείας, αν
και δεν αποκλείεται η Ακαδημία να είχε αναγνωριστεί από την πολιτεία και ως επίσημο λατρευτικό κέντρο. Ωστόσο
υπάρχουν μαρτυρίες και στοιχεία από την επιστολογραφία του Πλάτωνα, που επιτρέπουν μια υπόθεση εργασίας.
Κατά τον Πλούταρχο , επιστρέφοντας από τις Συρακούσες, το 387 π.Χ., ο Πλάτων υποχρεώθηκε να αποβιβασθεί
στην Αίγινα, ενόσω οι Αιγινήτες βρίσκονταν σε εμπόλεμη κατάσταση με τους Αθηναίους, με αποτέλεσμα να
αιχμαλωτισθεί για να πουληθεί ως «δούλος». Με την παρέμβαση όμως του Αννίκερι από την Κυρήνη, ή κατ’ άλλους
του Δίωνα, εξαγοράσθηκε έναντι του ποσού των τριάντα μνων. Οι οπαδοί του Πλάτωνα συγκέντρωσαν το ποσόν
αυτό με σκοπό να το επιστρέψουν στο άτομο που πρόσφερε τα λύτρα, εκείνος όμως αρνήθηκε και έτσι, με τα
χρήματα αυτά αγοράσθηκε η έκταση όπου «στεγάστηκε» και αργότερα οικοδομήθηκε η Ακαδημία.
Ο Πλάτων μπορεί να μην είχε μεγάλη περιουσία, αλλά όπως ο ίδιος μαρτυρεί στην Έβδομη Επιστολή του, ο
Διονύσιος Α΄ του είχε εμπιστευθεί ένα μεγάλο χρηματικό ποσόν, που διαχειριζόταν κατά βούληση και το οποίο
φυλασσόταν στην «τράπεζα» του Ανδρομήδη. Ο Σάτυρος μάλιστα μνημονεύει πως τα χρήματα που είχε στη διάθεσή
ανέρχονταν στο υπέρογκο ποσόν των 80 ταλάντων. Ο Πλάτων αποκαλύπτει ότι έδινε τακτικά αναφορά για τα
χρήματα που ξόδευε, αλλά πουθενά δεν γίνεται λόγος για χρήματα που διατέθηκαν στην Ακαδημία.
 
Συγγραφέας: Κωνσταντίνος Σπ. Στάικος

3 http://akadimia-platonos-istoria.blogspot.com/2010/11/369.html

« Νεαροί φρεσκολουσμένοι, αρωματισμένοι, προχωρούσαν μέσα στο κήπο από το γυμνάσιο προς την Ακαδημία του
Πλάτωνα που βρισκόταν έξω από τον περίβολο του κήπου. Κάποιοι στάθηκαν μπροστά στον βωμό του Έρωτα κι
ακούμπησαν ένα μπουκέτο λουλούδια. Οι περισσότεροι ήταν καλοντυμένοι μα χωρίς επιτήδευση και οι υπόλοιποι
ήταν λιτά ντυμένοι αλλά ο αέρας που ανέδυαν δεν άφηνε περιθώρια να διακρίνει κανείς αν το ντύσιμό τους
οφειλόταν στη φτώχεια ή σε προσωπικό τους γούστο».

ΑΚΑΔΗΜΙΑ : χώρος ΝΑ του Κολωνού, έλαβε το όνομά της από τον πρώτο οικιστή, ήρωα Ακάδημο ή Εκάδημο.
Αρχικά ήταν τόπος χωρίς δένδρα, εκτός από 12 ελιές που τις θεωρούσαν ιερές, γιατί η παράδοση έλεγε ότι
προέρχονταν από την ιερή ελιά της Ακρόπολης, που είχε φυτέψει η ίδια η θεά Αθηνά. Οι ιερές ελιές ονομάζονταν
«Μορίας Ελαίας» και η φύλαξή τους είχε ανατεθεί στο Μόριο Δία. Ολόκληρη η περιοχή ήταν αφιερωμένη στη θεά
Αθηνά και το λάδι που προερχόταν από τις ιερές ελιές το λάμβαναν ως έπαθλο οι νικητές των αθλητικών αγώνων,
στα Παναθήναια. Με το πέρασμα του χρόνου οι δώδεκα ελιές έγιναν ο πυρήνας μεγάλου άλσους, το οποίο ο
Ίππαρχος περιέκλεισε μέσα σε ισχυρό και πολυδάπανο τείχος, το οποίο ονομάστηκε «Ιππάρχου τειχίον».
Αυτή την εποχή δημιουργείται και το πρώτο γυμνάσιο μέσα στον κήπο της Ακαδημίας για να αθλούνται οι νέοι της
Αθήνας στη πάλη, στο άλμα, στην πυγμή και σε άλλα αγωνίσματα. Μετά τον Ίππαρχο, ο Κίμωνας βελτίωσε
σημαντικά τον κήπο, φύτεψε καινούρια δέντρα, έφερε νερό και κατασκεύασε ωραίους δρόμους για να περπατούν οι
Αθηναίοι στην σκιά των δέντρων. Ο Θουκυδίδης μας λέει, ότι η Ακαδημία μαζί με το «Δημόσιο σήμα» ήταν το
καλύτερο προάστιο των Αθηνών. Το «Δημόσιο σήμα» είναι ο δρόμος που ενώνει την Αθήνα με την είσοδο της
Ακαδημίας. Είναι ο ιστορικός και μεγαλοπρεπής δρόμος, που στις δύο πλευρές του θάβονταν «δημοσία δαπάνη» οι
επιφανείς άνδρες των Αθηνών και όσοι έπεφταν σε πολέμους, Αθηναίοι και σύμμαχοί τους. Εδώ στον ιερό αυτό
δρόμο με τους καλαίσθητους τάφους στις δύο πλευρές του εκφωνήθηκαν σημαντικοί λόγοι όπως ο «Επιτάφιος» του
Περικλή. Ακόμη γίνονταν οι λαμπαδηδρομίες στους επιτάφιους αγώνες. Οι αθλητές άναβαν τους πυρσούς που
κρατούσαν στα χέρια τους στον βωμό του Προμηθέα στον κήπο της Ακαδημίας, και έτρεχαν προσπαθώντας να μην
τους σβήσουν για 1478 μέτρα μέχρι το Δίπυλο, την είσοδο των Αθηνών. Στην είσοδο της Ακαδημίας υπήρχε βωμός
αφιερωμένος από τον Ιππία στον Έρωτα με την επιγραφή: «Πολυμήχανε Έρωτα για χάρη σου ίδρυσε αυτόν τον
βωμό ο Χάρμος στις σκιερές γωνιές του γυμνασίου». Ακόμη μέσα στον κήπο της Ακαδημίας υπήρχαν οι βωμοί των
Μουσών του Ερμή, της Αθηνάς και του Ηρακλή. Αργότερα ο Σπεύσιπος έστησε αγάλματα των Χαρίτων και ο
Πέρσης Μυθριδάτης ανδριάντα του Πλάτωνα.
Σε αυτό το άλσος με τις ωραίες δενδροστοιχίες, τους σκιερούς δρόμους, τους ιερούς βωμούς και το γυμνάσιο, οι
Αθηναίοι έκαναν τους περιπάτους τους, οι νέοι γυμνάζονταν και οι φιλόσοφοι εύρισκαν ακροατήριο για να
αναπτύξουν τις θεωρίες τους.
Εδώ άρχισε να διδάσκει και ο Πλάτωνας το 387π.χ όταν γύρισε από τη Σικελία μέχρι να ιδρύσει τη δική του σχολή
σε ιδιόκτητο κτήμα έξω από τον περίβολο της Ακαδημίας. Εκτός από την Ακαδημία του Πλάτωνα, έξω από τον
περίβολο δημιουργήθηκαν και άλλες σχολές και ιδρύματα. Το 86π.χ ο Ρωμαίος στρατηγός Σύλλας για να
κατασκευάσει πολιορκητικές μηχανές έκοψε όλα τα δέντρα της Ακαδημίας και κατάστρεψε το άλσος. Οι Αθηναίοι
όμως ξαναφύτεψαν καινούρια και απεκατέστησαν το ιερό τους άλσος. Το άλσος, το γυμνάσιο, οι σχολές και τα άλλα
ιδρύματα γύρω από τον περίβολο έδωσαν στην περιοχή πνευματική και αθλητική διάσταση. Η ακμή τους έφτασε
στο αποκορύφωμά της, την εποχή του Ιουλιανού και την περίοδο της νέο-πλατωνικής φιλοσοφίας. Ο ιερός αυτός
χώρος έγραψε ιστορία 1000 χρόνων. Από εδώ πέρασαν φιλόσοφοι, ρήτορες, πολιτικοί, κυβερνήτες, αυτοκράτορες,
απλοί άνθρωποι που ερχόταν να διαλογιστούν, να συζητήσουν και να πειραματιστούν. Οι νεότεροι διδασκόταν από
τους μεγαλύτερους και όλοι από τους φιλοσόφους. Καθένας είχε δικαίωμα να διαφωνήσει αρκεί να είχε
επιχειρηματολογία για τη στήριξη της άποψής του. Πολλά μέλη της Ακαδημίας έφευγαν και επέστρεφαν στις
πατρίδες τους ή πήγαιναν σε άλλες πόλεις του αρχαίου Ελληνισμού μεταφέροντας και διδάσκοντας το πνεύμα της
Ακαδημίας. Πόσο μεγάλο ήταν το κύρος της φαίνεται και από το γεγονός ότι ο μαθηματικός και αστρονόμος
Εύδοξος από την Κνίδο, ο οποίος είχε ιδρύσει σχολή μαθηματικών και αστρονομίας στην Κύζικο της Προποντίδας
το 366π.χ, έκλεισε τη σχολή του και μαζί με τους μαθητές του εισήλθε στην Ακαδημία. Ακόμα και ένας Χαλδαίος
ήταν μέλος της Ακαδημίας.
Αυτός ο χώρος επηρέασε και επέδρασε στα πολιτικά, τα οικονομικά, τα κοινωνικα, τα φιλοσοφικά πράγματα μέχρι
το 529μ.χ. Τότε με διάταγμα ο Ιουστινιανός έκλεισε όλες τις φιλοσοφικές σχολές συμπεριλαμβανομένης της
Ακαδημίας. Μετά τη διακοπή της λειτουργίας της Ακαδημίας οι φιλόσοφοι και οι μαθητές τους διώχτηκαν, τα
δένδρα άρχισαν να κόβονται και τα ιερά να καταστρέφονται από τους φανατικούς της καινούριας θρησκείας. Τέλος
ο Κηφισός με τη λάσπη του, εξαφάνισε τα ίχνη του χώρου που μετάδωσε στον κόσμο τις πιο λαμπρές φιλοσοφικές
ιδέες.
Το άλσος και τα ιερά εξαφανίστηκαν, οι φιλοσοφικές ιδέες όμως είχαν διαδοθεί στη Δύση που σιγά-σιγά ξυπνούσε
από τον λήθαργο αιώνων. Μετά την Αναγέννηση δεκάδες Ακαδημίες άρχισαν να δημιουργούνται στα πρότυπα της
Ακαδημίας του Πλάτωνα, με πρώτη την Μεδίκειο Ακαδημία στην Φλωρεντία, το πρώτο ίδρυμα στην Ευρώπη.
Σήμερα σε όλες τις πολιτισμένες χώρες υπάρχει ίδρυμα με το όνομα Ακαδημία, προς τιμή της σχολής του Πλάτωνα.
ΗΑθήνα μέσα από τους αιώνες, το Βυζάντιο, τη Φραγκοκρατία, την Τουρκοκρατία είχε καταντήσει ένα λασποχώρι
10.000 κατοίκων.
Στην περιοχή της Ακαδημίας τίποτε δε θύμιζε την παλιά της δόξα. Οι προσχώσεις του Κηφισού δημιούργησαν
εύφορα χωράφια για καλλιέργειες. Λαχανόκηπο, αμπέλια, οπωροφόρα δένδρα και απομεινάρια του απέραντου
ελαιώνα αντικατέστησαν το ιερό άλσος και καλύπτουν τις ανάγκες των εξαθλιωμένων κατοίκων της περιοχής. Το
1182μ.χ ο Μητροπολίτης της Αθήνας Μιχαήλ Ακομινάτος ή Χωνιάτης αναφέρει ότι «βρήκε μια πόλη σε παρακμή
με άθλιους δρόμους, μικρά σπίτια σαν καλύβες και γεμάτη ερείπια».
Οι περιηγητές που άρχισαν να έρχονται στην Ελλάδα στο τέλος του 17ου αιώνα και στις αρχές του 18ου αιώνα δεν
μπορούσαν να εντοπίσουν που ακριβώς βρισκόταν ο χώρος που αποτέλεσε την βάση του φιλοσοφικού στοχασμού
της πολιτιστικής ανάπτυξης της Δύσης. Με οδηγό τις μαρτυρίες των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων οι αρχαιολόγοι
προσπαθούσαν να εντοπίσουν το χώρο της Ακαδημίας. Για πολλές δεκαετίες όμως έψαχναν σε λάθος σημεία. Οι
πολλές εκκλησίες της περιοχής θεωρήθηκαν από τον Κ. Π. Καστριώτη ότι ήταν συνέχεια αρχαίων ναών και τον
οδήγησαν το 1908 σε λάθος θέση, 200 μέτρα ΒΔ του λόφου του Κολωνού. Η ανακάλυψη όμως από τους Γερμανούς
αρχαιολόγους κομματιών του «Δημοσίου Σήματος» και οι μαρτυρίες των αρχαίων συγγραφέων, οδήγησαν το 1929
τον Π. Αριστόφρωνα μαζί με την νεοϊδρυθείσα Ακαδημία Αθηνών και υπό την εποπτεία του Π. Κουρουνιώτη στο
σωστό μέρος. Η προσπάθεια αυτή είχε επιτυχία και έφερε στο φως ένα μέρος του ιερού χώρου της Ακαδημίας. Από
τις ανασκαφές που άρχισαν το 1929 και διεκόπησαν το 1940, αλλά συνεχίστηκαν το 1955, αποδεικνύεται ότι η
περιοχή κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη Νεολιθική εποχή. Το 1955 βρέθηκαν τα υπολείμματα ενός μικρού σπιτιού
με αψίδα, της πρώιμης Ελλαδικής εποχής. Ο αρχαιολόγος Κ. Σταυρόπουλος υποστήριξε ότι ήταν το σπίτι του
Ακάδημου.Το σπίτι αυτό κτίστηκε γύρω στο2300π.χ. Οι διαστάσεις του είναι 8,50 x 4,50 μέτρα και αποτελείται από
δύο δωμάτια και ένα βοηθητικό χώρο. Στη νότια πλευρά του σπιτιού βρέθηκε ένα άλλο σπίτι της γεωμετρικής
εποχής κατασκευασμένο από ηλιοψημένα τούβλα. Οι διαστάσεις του είναι 15,30 x 14,60 μέτρα και αποτελείται από
7 ευρύχωρα ορθογώνια δωμάτια διαστάσεων 5,55 x 5,40 τοποθετημένα στις δύο πλευρές ενός διαδρόμου. Τα
δωμάτια, ο διάδρομος αλλά και ο χώρος μπροστά από αυτό βρέθηκαν γεμάτα από θυσίες και για το λόγο αυτό
ονομάστηκε «ιερά οικία». Από τον ίδιο αρχαιολόγο θεωρήθηκε ότι η ιερά οικία κτίστηκε το 1000π.χ για να γίνονται
εκεί οι από την προηγούμενη χιλιετία τελούμενες θυσίες στον πρώτο οικιστή και ήρωα Ακάδημο. Ίσως οι κάτοικοι
της περιοχής το 1000π.χ ανακάλυψαν τυχαία την πρωτοελλάδικη οικία και την θεώρησαν ως κατοικία του ήρωα
Ακάδημου και μετά έχτισαν δίπλα σε αυτή την ιερά οικία. Και οι δύο οικίες είναι σήμερα περιφραγμένες και
προστατεύονται από στέγαστρο που κατασκευάστηκε το 1961. Ανατολικά του στεγάστρου αποκαλύφτηκαν
απομεινάρια του τείχους της Ακαδημίας σε μήκος 100 μέτρων και το οποίο σχηματίζει τρεις γωνίες. Το τείχος αυτό
ήταν η δυτική πλευρά του περίβολου της Ακαδημίας και στο νότιο μέρος η κατασκευή του δείχνει ότι είναι η
αρχαιότερη και μάλλον ανάγεται στην εποχή του Ιππάρχου. Το πάχος του είναι 60 εκατοστά και κάθε 6 μέτρα έχει
πέτρινα αντιστηρίγματα για να του εξασφαλίσουν μεγαλύτερη αντοχή. Τμήματα του τείχους έχουν ανακαλυφθεί και
στην νότια και στην ανατολική πλευρά. Στη νότια πλευρά κοντά στην εκκλησία του Αγ. Τρύφωνα, είναι όμως
κατασκευής μεταγενέστερης του Ιππάρχου και στην ανατολική πλευρά, γωνία Αίμωνος και Τριπόλεως, έχει
ανακαλυφθεί ένας συνοριακός λίθος με επιγραφή χρονολογούμενη γύρω στο 500π.χ. Η επιγραφή αναφέρει
«ΧΩΡΟΣ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ» και όριζε την βορειοανατολική γωνία του άλσους. Κανένα ίχνος της βόρειας
γραμμής δεν έχει ανακαλυφθεί, πρέπει όμως να ακολουθεί τη σημερινή οδό Αίμωνος. Με αυτά τα τρία σημεία
μπορούμε να ορίσουμε περίπου την έκταση του άλσους.
Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Κ. Τραυλό η είσοδος της Ακαδημίας πρέπει να βρίσκεται στο τρίγωνο που
σχηματίζουν οι οδοί Πλάτωνος – Βασιλικών – Κρατύλου.
Μέσα στο περιφερειακό τείχος και κοντά στην εκκλησία του Αγ. Τρύφωνα βρέθηκα το Γυμνάσιο. Στην αρχή
θεωρήθηκε ότι ήταν το πρώτο γυμνάσιο που ιδρύθηκε πριν ακόμη δημιουργηθεί το άλσος. Στην πραγματικότητα
όμως είναι γυμνάσιο των Ελληνιστικών χρόνων. Το γυμνάσιο αυτό αποτελείται από μια μεγάλη ορθογώνια αυλή με
μία ορθογώνια έκταση στη μέση για την παλαίστρα και μια επιμήκη δεξαμενή για τα μπάνια των αθλητών. Γύρω
από την αυλή στις ανατολικές, νότιες και δυτικές πλευρές υπάρχουν παραλληλόγραμμες ορθογώνιες κλειστές
αίθουσες. Μέσα σε αυτές τις αίθουσες βρέθηκαν θεμέλια από τετράγωνες βάσεις σε κανονικά διαστήματα. Κατά την
άποψη του H. A. Thompson πάνω σε αυτές τις βάσεις στηρίζονταν τραπέζια για μαθητές. Για την κατασκευή του
γυμνασίου έχουν χρησιμοποιηθεί υλικά από κτίρια της κλασσικής εποχής και ίσως και από το αρχικό γυμνάσιο του
6ουπ.χ αιώνα, όταν και άρχισε την διδασκαλία του ο Πλάτωνας.
Στη βορειοδυτική πλευρά βρέθηκε μια μεγάλη τετράγωνη περίστυλη αυλή που χρονολογείται από το β΄ μισό του
4ουπ.χ αιώνα. Μέσα στο κτίριο βρέθηκαν τεμάχια από μετώπες τερακότας με ζωγραφισμένο διάκοσμο και
ακρωτήρια του 6ουπ.χ αιώνα. Ακόμη 70 μικρά τεμάχια από τιμητικά διατάγματα που αρχίζουν τον 4ο αιώνα μέχρι
τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Το κτίριο αυτό μπορεί να σχετισθεί ή με μουσείο ή με το διδασκαλείο του Πλάτωνα. Τα
ψηφίσματα μαρτυρούν ότι ήταν κτίριο μεγάλης σπουδαιότητας.
Κοντά στο «τειχίο του Ιππάρχου» βρέθηκε ένας τοίχος οικοδομής δίπλα στον οποίο υπήρχαν 100 περίπου πλάκες
από σχιστόλιθο ανάλογες με τις πλάκες που χρησιμοποιούν οι σημερινοί μαθητές. Οι πλάκες έχουν ακανόνιστο
σχήμα και μια κυκλική τρύπα που χρησίμευε για να τις κρατούν οι μαθητές. Πάνω σε μερικές από αυτές είναι
χαραγμένα γράμματα, λέξεις, σχήματα όπως ΑΘΙΝΑ – ΑΡΙΣ – ΑΡΤΕΜΙΣ, ένας σκούφος ή μία περικεφαλαία. Από
όλα αυτά προκύπτει ότι οι πλάκες ανήκουν σε μαθητές που διδάσκονταν τα πρώτα τους γράμματα μέσα στο άλσος
της Ακαδημίας. Από το είδος της γραφής και από τα σπασμένα αγγεία που βρέθηκαν μαζί, θεωρείται ότι το σχολείο
αυτό λειτουργούσε στις αρχές του 4ουπ.χ αιώνα, πριν ο Πλάτωνας ιδρύσει την φιλοσοφική του σχολή το 385π.χ.
Σε ολόκληρο το χώρο της Ακαδημίας ανακαλύφτηκαν πολλά πηγάδια του 4ουπ.χ αιώνα. Μερικά από αυτά
διατηρούν σε άριστη κατάσταση την πήλινη επένδυσή τους. Το π.χ πιο αξιόλογο αυτών βρίσκεται μεταξύ του
«τειχίου» και της ιεράς κατοικίας διαμέτρου 2,30 μέτρων και είναι σκεπασμένο σήμερα με λεπτούς κορμούς
δένδρων. Ένα από τα πηγάδια του 4ου αιώνα χρησιμοποιήθηκε μέχρι τα προχριστιανικά χρόνια.
Σπουδαία ανακάλυψη στο χώρο της Ακαδημίας θεωρείται επίσης ένα ανάγλυφο, το οποίο στη μία πλευρά του έχει
την Αθηνά και στην άλλη τον Μαρσύα με έναν νέο.
Νοτιοδυτικά της ιεράς οικίας ο Φ. Σταυρόπουλος αποκάλυψε ότι υπήρχε οικισμός από την Ελληνιστική εποχή και
τους προχριστιανικούς αιώνες. Σε αυτόν τον οικισμό φαίνονται καταστροφές μεταγενέστερες της επιδρομής των
Ερούλων το 267μ.χ οι οποίες μάλλον προήλθαν από τους Βησιγότθους του Αλάριχου το 396μ.χ. Εδώ βρέθηκε ένα
αξιόλογο χρυσό νόμισμα του 4ουμ.χ αιώνα με την Ολυμπιάδα, την μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και είναι
περίπου ίδιο με ένα από τα 600 νομίσματα που ανακαλύφτηκαν το 1902 στο Αβουκίρ της Αιγύπτου. Στον οικισμό
υπήρχαν και μικρά λουτρά με δεξαμενή του 3ου ή 4ουπ.χ αιώνα. Η δεξαμενή είναι χτισμένη με παλαιότερα
οικοδομικά υλικά. Από την περιοχή της Ακαδημίας έχουμε ακόμη αρχαϊκό ανάγλυφο του Ερμή και των Νυμφών και
δύο κεφαλές φιλοσόφων του 3ουμ.χ αιώνα. Επίσης βρέθηκε μία μαρμάρινη παράσταση μάχης Αμαζόνων,
πιθανότατα από μεγάλη σαρκοφάγο του 3ουμ.χ αιώνα.Τέλος στον ναό του Αγ. Γεωργίου και στις οδούς
Μοναστηρίου και Πύλου εντοπίστηκαν μέρη του «Δημοσίου σήματος» (η οδός που ένωνε την είσοδο της
Ακαδημίας με το Δίπυλο).