AP

Lesson: Implasyon
Konsepto ng Implasyon
Implasyon - ang pangkalahatang pagtaas ng presyo ng mga produkto.
Ang pagtaas ng presyo ng mga produkto ay mayroong positibo at negatibong epekto sa ating
ekonomiya.

Maaaring maging palatandaan ng implasyon ang antas ng pagtaas ng kita ng mga manggagawa batay sa
pagtaas ng presyo ng mga bilihin.
- Maaari ding maging palatandaan ng implasyon ang pagbabago ng kalakaran ng pagkonsumo ng mga
mamimili.
- Naaapektuhan ng implasyon ang demand at suplay ng mga produkto.

Sa Pilipinas, ang implasyon ay itinuturing na realidad ng lahat ng mga mamamayan.

- Ang realidad na ito ay nagpapakita ng katatagan ng mga Pilipino sa pagharap sa mga hamong pang-
ekonomiya ng bansa.
- Dulot ng pagtaas ng presyo ng mga produkto, nahihirapan ang mga mamimili na bilhin ang mga
karaniwang produkto.
- Nalilimitahan ang kanilang kakayahan sapagkat hindi nagbabago ang kita sa kabila ng pagtaas ng
presyo ng mga bilihin.
- Natututuhan ng mga mamimili na pagkasyahin ang badyet para sa pagkonsumo ng pamilya.

Mahalaga na masuri ang antas ng implasyon ayon sa kakayahan ng bansa at mga mamamayan na
tugunan ang pagbabago ng presyo ng mga produkto.
- Sinusukat ng antas ng implasyon kung gaano ang pagtaas ng presyo ng mga produkto.

Iba’t ibang Antas ng Implasyon

Creeping Inflation - mayroong mababang antas ng implasyon na mula 1% hanggang 3% ng presyo.
- Hindi lahat ng implasyon ay nakasasama sa ekonomiya. Ayon sa U.S. Federal Reserve, ang pagtaas ng
presyo na hindi bababa sa 2 porsiyento nito ay nakabubuti sa ekonomiya.
- Ang ganitong pagtaas ng presyo ay mag-eenganyo sa mga mamimili na bumili agad dahil inaasahan na
tataas ang halaga ng mga produkto. Ito ay magdudulot ng pagtaas ng demand ng mga mamimili.
- Ayon naman sa BSP, ang Pilipinas ay nakararanas ng creeping inflation dahil sa antas ng implasyon.

Walking Inflation - pagtaas na mula 3% hanggang 10%.

- Tanda na maaari nang makasama sa ekonomiya ang pagtaas ng presyo.
- Kinakailangan na mapigilan ng pamahalaan ang pagtaas ng presyo upang hindi lumala ang sitwasyon.
- Naranasan ng Pilipinas ang walking inflation noong 2008 sa antas na 8.6 porsiyento.
- Ito ang pinakamataas na antas ng implasyon na naranasan ng Pilipinas sa loob ng 10 taon.

Running Inflation - pagtaas mula 10% hanggang 20% bawat taon.

- Ito ay nakasasama sa ekonomiya ay kinakailangan tugunan ng pamahalaan sa pamamagitan ng
pagbabago sa mga polisiyang pang-ekonomiya nito.
- Kung hindi masosolusyonan agad ang running inflation, maaaring magsara ang mga negosyo, at
maraming mamimili ang mahihirapan na tugunan ang mga pangangailangan ng kanilang pamilya.
Hyperinflation o Galloping Inflation - ang ekonomiya ay nakararanas ng 20% hanggang 100% ng pagtaas
ng presyo.
- pinakamalalang antas ng implasyon.
- Nagdudulot ng pagbagsak ng buong ekonomiya ng bansa.
- Hindi na rin matutugunan ng anumang pagbabago ng polisiyang pang-ekonomiya ang pagtaas ng
presyo; kung kaya’t mawawalan ng kakayahan ang salapi ng bansa na bumili ng mga produkto.
Zimbabwe - ay isang halimbawa ng bansa na nakaranas ng hyperinflation.
- Noong 2008, umabot ang hyperinflation nito sa 231,000,000%, kung saan tinatayang kada oras ang
naging pagbabago ng presyo ng mga produkto.
- Ang kawalang halaga ng salapi ng Zimbabwe ay makikita sa pagkakaroon ng imprenta ng Z$100 trillion
noong 2009.
- Bagama’t maraming salapi ang naimprenta, walang halaga ang mga ito.

- Dahil sa sitwasyong ito, nagdesisyon ang pamahalaan ng Zimbabwe noong 2009 na itigil na ang pag-
iimprenta ng kanilang salapi at umasa na lamang sa U.S. dollar.
- Ginamit din ng Zimbabwe ang iba’t ibang salapi tulad ng South African rand at euro.
- Dulot ng desisyong ito, napigilan ng pamahalaan ang patuloy na hyperinflation sa bansa, ngunit
nawalan ng kapasidad ang pamahalaan na kontrolin ang suplay ng salapi.
- Hanggang noong 2016, walang sariling salapi ang Zimbabwe at ginagamit pa rin nito ang U.S. dollar
bilang salapi.

Zimbabwe - ay isang bansa sa kontinenteng Aprika.

- Naging mahalaga ang Zimbabwe upang masuri ang epekto ng hyperinflation.
- Bago ang taong 2000, ang pangunahing ekonomikong gawain sa bansang ito ay agrikultura, ngunit
nagsimula ang suliranin sa pagbabago ng polisiyang pang-agraryo.
- Nang pinalitan ang mga magsasaka at ipinamahagi ang mga lupain sa iba, lalong humina ang supply
chain ng pagkain sa bansa.
- Sa kasalukuyan, nagpapatupad ng mga repormang pang-ekonomiya ang pamahalaan, tulad ng
paggamit ng U.S. dollar bilang pangunahing salapi ng bansa.
- Hindi rin ipinagamit ang sariling salapi ng bansa upang maiwasan ang kawalang tiwala ng mga
mamumuhunan sa ekonomiya ng Zimbabwe.

Sa paggamit ng U.S. dollar ng Zimbabwe, lumiit ang hyperinflation nito sa -1.69% noong 2016.
- bumaba ang antas ng implasyon sa bansa.
- Ang Zimbabwe ay nakararanas naman ngayon ng deflation.
Deflation - ay ang pagbaba ng presyo ng mga produkto sa isang ekonomiya.
- Nararanasan ang deflation kung mababa ang kantidad ng demand sa mga produkto sa bansa, na
nagdudulot ng kawalan ng hanapbuhay at suplay ng mga produkto.
- Hindi rin nakabubuti sa isang bansa ang labis na pagbaba ng presyo ng mga produkto.
- Para sa ilang ekonomista, mas mahirap makontrol ang deflation kompara sa implasyon.

Stagflation - isang uri naman ng implasyon kung saan tumataas ang presyo ng produkto ngunit ang
economic growth ay hindi nagbabago.
- Sa normal na sitwasyon, ang creeping inflation ay tanda na bumubuti ang ekonomiya ng isang bansa.
- Ngunit sa stagflation, ang ekonomiya ay nananatili lamang sa parehong antas (stagnant).
- Nararanasan ng bansa ang pagbagal ng ekonomiya na nagdudulot ng pagtaas ng bilang ng mga taong
walang hanapbuhay.
Uri at Dahilan ng Implasyon
Demand-pull Inflation - ay dulot ng pagtaas o pagbaba ng kita ng mga manggagawa.
- Kung tumaas ang kita ng mga manggagawa, tataas din ang demand para sa mga produkto.
- Matatandaan na sa konsepto ng MPC at consumption function, ang pagtaas ng kita at pagkonsumo ay
magkasabay ngunit hindi magkapantay.
- Ang implasyon ay dulot ng malakas na demand ng mga mamimili sa mga produkto.
- Ipinaliliwanag naman ng batas ng demand na kung mataas ang kantidad ng demand ng mga produkto,
hihilahin nito ang presyo ng mga produkto pataas.
- Ayon sa batas ng suplay, kung ang kantidad ng suplay ay tumaas, nahihila rin nito ang presyo ng mga
produkto pataas.
Cost-push Inflation - ay dulot ng pagtaas ng halaga ng mga salik sa produksiyon.
- Ang lahat ng mga pinal na produkto ay gumagamit ng mga hilaw na materyales na mula sa mga likas na
yaman.
- Sa pagtaas ng mga halaga ng hilaw na materyales, tumataas din ang halaga ng produksiyon.
- Tinutulak ng mga salik na ito ang presyo pataas at nagbubunga ng cost-push inflation.
Structural Inflation - ay ang pagtaas ng presyo ng mga produkto dulot ng mahinang estruktura ng
ekonomiya ng bansa.
Halimbawa: ang sektor ng agrikultura ay mayroong pinupunteryang dami ng produksiyon ng mga palay.
Ngunit kung hindi ito natutugunan ng naturang sektor, magkakaroon ng kakulangan sa suplay ng palay
at bigas.
- Ang kahinaan ng sektor ng agrikultura ay nagdudulot ng pagtaas ng presyo ng bigas sa pamilihan.

Mga Paraan ng Pagpigil sa Implasyon

 Pagpapanatili ng antas ng interes sa bansa
 Maiayon ang mga polisiyang pang-ekonomiya sa inaasahan at opinion ng publiko
 Kontroladong pagtaas ng sweldo
 Pagbabawas ng dami ng salapi sa pamilihan

Mahalaga ang gampanin ng pamahalaan upang mapigilan ang implasyon.

- Isa sa mga paraan na maaaring gawin ng pamahalaan ay ang pagpapanatili ng antas ng interes sa bansa
upang mapanatili rin ang palitan ng presyo ng mga kalakal.
Interes - ay ang bayad sa paggamit ng pera o kapital.
- Ito ay kadalasang pinapahayag bilang antas o porsiyento ng halaga ng pera o kapital.
- Ang pagtatakda ng mga polisiyang pang-ekonomiya na naaayon sa antas ng implasyon ay maaaring
makatulong upang mapababa ang antas ng pagtaas nito.

Mahalaga rin na maiayon ang mga polisiyang pang-ekonomiya sa inaasahan at opinyon ng publiko.
- Ang demand-pull inflation ay dulot ng pagbabago sa inaasahan ng publiko na presyo ng mga produkto.
- Kung ang pagkonsumo ng publiko ay tataas dahil sa inaasahan na implasyon, hihilain ng presyo pataas
ang demand sa produkto.

Upang maiwasan ang masyadong mataas na antas ng implasyon, kinakailangan ng kontroladong

pagtataas ng suweldo.
- Sa kabila ng nararapat na pagtaas ng suweldo, ang mabilisang pagtaas ng suweldo ay isang suliranin na
nagdudulot ng implasyon.
- Kinakailangang unti-unti at bai-baitang ang pagtaas ng suweldo ng mga manggagawa upang hindi
mabigla ang pamilihan sa pagtaas ng demand ng mga mamimili.
Isa ring paraan ay ang pagbabawas ng dami ng salapi sa pamilihan.
- Kung marami ang salapi sa pamilihan, marami din ang salapi na maaaring gamitin sa pagkonsumo.
- Ang pagbabawas ng dami ng salapi ay maaaring gawin ng pamahalaan sa pamamagitan ng pagkolekta
mula sa mga bangko.
- Maaari din itong maging paraan upang mabawasan ang paggastos ng mga mamimili.
- Ang pagbabawas sa paggastos at pagkonsumo ng publiko ay magpapahina sa antas ng implasyon.

Sa cost-push inflation, ang pagpapababa sa halaga ng mga salik ng produksiyon ay magpapababa rin sa
gastusin ng produksiyon.
- Maaari itong gawin sa pamamagitan ng pagsasapribado ng mga pangunahing kompanya tulad ng
kompanya ng kuryente, tubig, at langis.
- Inaasahan na makatutulong sa pagpapababa ng gastusin ng produksiyon ang deregulasyon ng mga
kompanya.
- Ngunit ang mga polisiyang ito ay makaaapekto sa pangmatagalang ekonomiya.

Sa suliranin na dulot ng structural inflation, nangangailangan ng malawakang pagbabago sa estruktura

ng ekonomiya.
- Ang pagpapaunlad ng rural na sektor ng bansa, tulad ng pagpapalago ng agrikultura, pagpapagawa ng
mga kalsada, at desentralisasyon ng urbanidad, ay kinakailangang pagtuunan ng pansin ng pamahalaan.
- Kinakailangang pababain ang antas ng buwis sa mga inaangkat na produkto, habang dapat namang
pataasin ang insentibo para sa mga prodyuser upang mapababa ang implasyon.

Lesson: Panukat na Kita ng Bansa

Kahulugan ng Pambansang Kita
 Pambansang kita o national income - ay ang kabuuang halaga ng mga produkto o serbisyo na nayari
sa bansa sa loob ng isang taon.
 Ito ang kabuuang kinita ng mga bahay-kalakal at ng mga sambahayan mula sa kanilang pagbebenta
ng mga salik sa produksyon at produkto o serbisyo.
 Sukatan ng pag-unlad ng isang pambansang ekonomiya at nagagamit ito para sa pagtataya at
pagpapatuloy ng produksyon ng mga produkto o serbisyo.

Konsepto ng Pambansang Kita

GNI at GDP - ay dalawang panukat at palatandaan ng pagsasakatuparan ng mga polisiya ng pamahalaan
para sa ikauunlad ng ekonomiya ng bansa.
- Ginagamit din ang mga datos na ito ng mga negosyante, mamumuhunan, at iba pang may kinalaman sa
ekonomiya bilang batayan ng mga desisyon na maari nilang gawin at kung paano makaapekto sa bansa
ang mga desisyong ito.

Ang mga Ahensiya ng NEDA, National Statistical Coordination Board o NSCB (Pambansang Lupon sa
Pakikipag-ugnayang Pang-estadistika), at Philippine Statistics Authority (PSA) ang siyang sumusukat at
sumusuri sa mahahalagang datos na ito at naglalabas ng ulat ukol sa mga ito taon-taon.

National Economic Development (NEDA) - Ito ang ahensiya ng pamahalaan na nagpapayo sa Pangulo ng
bansa at nagmumungkahi ng mga tugon o hakbang sa pagpapaunlad ng ekonomiya ng bansa.
- Ay ang pangunahing sangay ng pamahalaan na nagsusulong at nagsasagawa ng mga plano upang
maisakatuparan ang mga layuning pang-ekonomiko ng bansa.
- Isa sa mga gawain ng NEDA ay ang pagsusuri ng mga datos pang-ekonomiya na inilalabas ng iba’t ibang
ahensiya ng pamahalaan, tulad ng NSCB at PSA.
- Ang lahat ng datos pang-ekonomiya, tulad ng GDP at GNI, at ginagamit ng NEDA upang makagawa ng
planong pang-ekonomiko, mabago ang mga umiiral na plano, at maisakatuparan ang pag-unlad ng
bansa.

Pagkakaiba ng Gross at Net

Gross - ito ang kabuuan ng isang buo na walang anumang uri ng paggastos o pagkalatas mula rito.
Net - kabuuang ng isang buo na may paggastos o pagkaltas mula rito na siyang tinatanggap nang buo.

Kahulugan ng Gross National Income at Gross Domestic Product

Gross National Income (GNI) - Ang kabuuang halaga ng mga produkto at serbisyong nagawa ng lahat ng
mamamayan ng isang bansa sa loob ng isang taon.
- Ito ay nagmula sa kita ng mga bahay-kalakal at sambahayan na ginagamit sa paggawa at pagkonsumo
ng mga produkto at serbisyong ito.
- Kabilang din dito ang kinikita ng isang pamilya sa isang araw at sa mga negosyo.
- Kasama din ang mga produkto o serbisyong nagawa ng mamamayang naninirahan sa labas ng bansa.
- Remittance - pinapadalang dayuhang salapi.
- ay dating tinatawag na Gross National Product (GNP).
- Sinusukat nito ang kabuuang kita ng isang bansa, kasama ang kita ng mga mamamayan sa ibang bansa,
ngunit hindi kabilang ang kita ng mga dayuhan sa loob ng bansa.
- Madaling matatandaan ang GNP pamamagitan ng kasabihang “Gawa Ng Pilipino.”
- Ang GNI o GNP ay ang kabuuang kita ng lahat ng Pilipino, sa loob at labas ng bansa.
- Kaya kasama na rin sa GNI o GNP ang kita ng mga Pilipino na may hanapbuhay sa ibang bansa.
- Isinasama ito dahil ipinagpapalagay na ang kita nila ay naipadadala sa bansa upang magastos ng mga
kamag-anak.
- Ngunit kung ang isang Pilipino ay naging permanenting residente ng isang dayuhang bansa, ang
kaniyang kita ay hindi na mabibilang sa GNI o GDP ng Pilipinas.

Gross Domestic Product (GDP) - Ito ang kabuuang halaga ng mga produkto at serbisyo na nayari sa loob
ng bansa sa isang taon, kasama ang gastusin ng mga bahay-kalakal at ang buwis mula sa pamahalaan.
- Nagmumula sa mga sektor ng agrikultura, industriya at pinansiya ang mga produkto o serbisyong ito ng
mga bahay-kalakal.
- Ay sukatan ng lahat ng produkto at serbisyong nagawa sa loob ng bansa sa loob ng isang taon.
- Kabilang sa sinusukat nito ang mga kita ng mga Pilipino at mga dayuhan.
- Masasabi rin na ang GDP ang sumasalamin sa kasabihan na “Gawa Dito sa Pilipinas”.
- Ang lahat ng kabuuang halaga ng produkto at serbisyo na nagagawa sa loob ng Pilipinas ay binibilang.
- Isang mahalagang pagsukat ng GDP ang mga produkto na nagawa at nabili sa loob ng isang taon.
- Kung ang isang produkto ay nagawa noong taong 2017 at naibenta rin sa parehong taon, ito ay
mapapabilang sa GDP.
- Kung ang isang produkto naman ay nagawa at nabili na noong taong 2015, ngunit ibinenta muli sa
sumunod na taon, hindi ito kabilang sa GDP.
- Ang mga bagong produkto na naibenta lamang ang ibibilang sa GDP.

Mga Paraan sa Pagsusukat ng Pambansang Kita

- Sa pagtutuos ng pambansang kita, maaaring gumamit ng tatlong paraan.
- Ang bawat paraan ay may iba’t ibang salik na maaaring sumukat sa kabuuang kitang GDP o GNI ng
isang bansa.
- Isang mahalagang konsepto ng pagsukat sa pambansang kita ay ang pagpapalagay sa konsepto na “Ang
salaping ginastos ng isang tao ay ang salaping kinita ng isang tao.”
- Ang pagsukat ng pambansang kita ay nakabatay sa pamamaraang gastos at pamamaraang kita.

- Sa pagtutuos ng pamahalaan sa pambansang kita, binibilang lang nito ang mga pinal na produkto (final
products).
Halimbawa: binibilang lamang sa pagsukat ng produksiyon ng isang kompanya na gumagawa ng
sasakyan ang isang sasakyan kapag natapos na itong gawin.
- Hindi binibilang ang produksiyon sa mga hilaw na materyales nito o iba’t ibang bahagi ng sasakyan
dahil madodoble ang bilang sa produksiyon.
- Ang lahat ng produkto at serbisyo na nagawa ng isang bansa ay nanggagaling lamang sa tatlong sektor:
 Mga bahay-kalakal na gumagawa ng produkto na nais magbenta sa iba’t ibang pamilihan, at
tinutudla ang iba’t ibang uri ng mamimili.
 Ang pamahalaan na nagbibigay ng serbisyo sa mga mamamayan tulad ng edukasyon, seguridad,
kalusugan, at iba pa.
 Mga sambahayan na gumagawa ng mga produkto at serbisyo na kanilang ring gagamitin at hindi
kinakailangang ibenta.
- Sa paraan ng pagsukat ng pambansang kita, hindi isinasama ang ikatlong sektor o ang sambahayan
dahil walang paraan para masukat ang mga ito.
- Dahil ito ay nangyayari lamang sa loob ng bahay, walang bagong kita o bagong hanapbuhay na
nagagawa; kung gayon, walang susukating kita ang pamahalaan.

Pamamaraang Gastos (Expenditure Approach) - Sinusukat ang kabuuang gastusin ng iba’t ibang sektor
na gumagastos sa bansa.
- Ipinagpapalagay ng pamaraang ito na ang lahat ng bagay na nagawa sa produksiyon ay nabibili, at ang
lahat ng nabibili ay pinagkakagastusan.
- Kung kaya, ang katumbas na halaga ng lahat ng produkto at serbisyong nagawa ay nagastusan.
Ginagamit ang pormula:
GDP = C + G + I + (X-M)
GNI = C + G + I + (X-M) + NFIA
Kung saan:
C = gastos ng sambahayan sa personal na pangangailangan o personal consumption.
G = gastos ng pamahalaan sa pagpapatupad ng mga proyekto at programa o government spending.
I = gastos sa negosyo o investments.
X = gastos sa paggawa ng mga produktong iluluwas o export.
M = gastos sa pagbili ng mga inangkat na produkto o import.
NFIA = Net Factor Income from Abroad o kita mula sa mga Pilipino sa ibang bansa.

Pamamaraang Kita (Income Approach) - ay sumusukat sa lahat ng kinikita ng mga mamamayan at ng

pamahalaan.
- Ipinagpapalagay ng pamaraang ito na ang katumbas na halaga ng lahat ng produkto at serbsiyo sa
bansa ay ang kita ng mga mamamayan at ng pamahalaan.
- Ito ay katumbas din ng halaga ng pamamaraang gastos, dahil ipinagpapalagay na ang lahat ng kinikita
ay ginagastos.
- Dapat na magkatumbas lamang ang halaga ng produksiyon, gastos ng bansa, at kita ng bansa.

Apat na uri ng kita na kumakatawan sa kabuuang kita (Y) ng ekonomiya:

Sahod (S)– para sa manggagawa.
Renta (U)– para sa upa ng lupa.
Interes (I)– para sa mga capital.
Tubo (T)– para sa mga ibinebentang produkto.

Ang kabuuang kita ay maaaring tuusin gamit ang:

Y=S+U+I+T
Maaaring matuos ang pamamaraang kita gamit ang sumusunod na pormula:
GDP = Y + IBT + NFIA + Depresasyon
Kung saan:
Y = katumbas ng pinagsamang sahod, renta, interes, at tubo.
IBT = nakolektang hindi tuwirang buwis mula sa mga negosyo o Indirect Business Tax.
NFIA = kita mula sa mga Pilipino sa ibang bansa.

Kahalagahan ng Pagsukat ng Pambansang Kita

- Ang pagsukat ng GDP at GNI ay mahalagang proseso ng pambansang ekonomiya dahil naipapakita nito
ang paglago ng ekonomiya ng bansa.
- Para sa pamahalaan, mas madaling maipaliliwanag sa mga mamamayan na lumalago ang ekonomiya
kung makikita na mataas ang GDP at GNI ng bansa.

- Ginagamit din ng pamahalaan ang mga datos na ito upang makagawa ng pambansang badyet at
matukoy ang tunguhin ng pampublikong gastusin.
- Mahalaga ang mga datos na ito upang mapaunlad pa ang kabuhayan ng bawat mamamayan, at ang
ekonomiya ng bansa.
- Sa pagsukat ng GDP at GNI ng bansa sa kasalukuyang taon, isa ring sukatan ng paglago ang pagtaas ng
porsiyento ng GDP at GNI mula sa nakaraang taon.
- Upang matuos ang pagbabago, ginagamit ang GDP at GNI growth rate.
Pormula sa pagtutuos antas nito:
GDP/GNI ng taon−GDP /GNI ng nakaraang taon
GDP/GNI Growth Rate = x 100%
GDP/GNI ng nakaraang taon

Para sa mga makabagong ekonomista, mas mahalaga na suriin ang per capita income (PCI) ng bawat
bansa upang masabi na mayroong paglago ng ekonomiya.
Per capita income - ay isang sukatan ng pambansang kita na sumusuri sa halaga ng kita ng bawat
mamamayan batay sa populasyon ng bansa.
- Sa paraang per capita income, ipinagpapalagay na ang bawat mamamayan ay kumikita nang pantay-
pantay batay sa kabuuang datos na mayroon ang isang bansa.
- Matutuos ang PCI ng isang bansa sa pamamagitan ng paghahati sa GDP at GNI sa kabuuang populasyon
ng bansa.
Pormula sa pagtutuos ng PCI:
GDP /GNI ng taon
GDP/GNI per Capita Income =
Populasyon ng bansa
- Isang katangian ng per capita income ay ang pamamahagi nito ng GDP at GNI sa lahat ng mga
mamamayan ng isang bansa.
- Dahil mahalaga ang dami ng tao sa pagtatatag at paglago ng ekonomiya, naaapektuhan nito ang
pagsukat ng GDP at GNI.
Summary:
 Naipapakita nito ang pagbabago ng ekonomiya ng bansa.
 Ginagamit din upang makagawa ng pambansang badyet.
 GDP/GNI Growth Rate
 GDP/GNI per capita Income
 Per capita income - ay isang sukatan ng pambansang kita na sumusuri sa halaga ng kita ng bawat
mamamayan batay sa populasyon ng bansa.

Limitasyon ng GDP at GNI bilang mga Panukat ng Pag-unlad

- Kahit na komprehensibo ang pagsukat ng GDP at GNI sa isang bansa, mayroon pa rin itong limitasyon.
- May mga bahagi ng ekonomiya na hindi nasusukat dahil sa kawalang paraan ng pamahalaan na
masukat ang mga ito.
- Kahit na hindi nabibilang ang mga ito, maituturing pa rin itong mahalagang gawaing pang-ekonomiya
ang mga ito.
- May mga sitwasyon kung saan maaaring madoble ang nauna nang pagsukat na ginawa, kaya hindi na
ito kailangan pang bilangin muli.

- Ilang produksiyon at serbisyo ang hindi bahagi ng pagsusukat ng pambansang kita.

- Ang mga produksiyon na kadalasan ay nasa bahay lamang ay hindi nasusukat ng pambansang kita.
- Kung ang isang mananahi ay gumawa ng damit na kaniya ring susuotin, hindi ito masusukat ng
pamahalaan.
- Ang paghahanda o pagluluto ng pagkain para sa sariling pagkonsumo ng pamilya ay hindi bahagi ang
pambansang kita.

- Hindi lahat ng kita ay naisasama sa pagsukat ng pambansang kita.

- Mayroong mga gawain na hindi nababayaran, ngunit mahalaga pa rin sa pambansang ekonomiya.
Halimbawa: ang kita ng isang sari-sari store na hindi rehistrado sa pamahalaan ay hindi nasusukat dahil
walang paraan upang masukat ito ng pamahalaan.
- Isang halimbawa rin ang mga boluntaryong trabaho tulad ng pagsama sa isang organisasyon na
tumutulong sa mga nasalanta ng bagyo.

- Kapag nagkaroon naman ng kalamidad, tulad ng bagyo o lindol, maaaring maapektuhan ang pagsukat
ng GDP at GNI.
- Ang pagtatayo muli ng mga impraestruktura ay magdudulot ng abnormal na pagtaas ng GDP at GNI.
- Ang masyadong mataas na demand para sa mga materyales, tulad ng semento, kahoy, at bakal, ay
magdudulot ng pagdami ng suplay na kakailanganin.
- Sa ganitong sitwasyon, ang halaga ng produkto ay tataas.

- Nalilimitahan din ng teknolohiya ang pagsukat ng GDP at GNI.

- Dahil sa pagsulong ng teknolohiya, ang trabaho ay napadadali at ang produksiyon ay napabibilis.
- Dulot nito, ang mga manggagawa ay nagkakaroon ng mas maraming oras sa paglilibang o iba pang
gawain.
- Dahil sa mabilis na pagbabago ng teknolohiya at produksyon, hindi agad nakasusunod ang pamahalaan
sa mga pagbabago ng demand at paggastos ng mga konsyumer.
- Sa kabila ng limistasyon ng GDP at GNI, mahalaga pa rin na gamitin ang mga ito sapagkat naipakikita
nila ang larawan ng pag-unlad ng ekonomiya ng bansa.

Lesson: Patakarang Piskal

- Ang salitang fisscal, na nanggaling sa Latin na salitang fiscus o fiscalis at unang ginamit noong 1563, ay
nangangahulugan ng “purse” o “pitaka”. Kung kaya’t, ang patakarang piskal ay nangangahulugang
patakaran ng pitaka, o paggamit sa ponding nakalaan.

Upang maisulong ang pag-unlad ng bansa, kinakailangang masiguro ang katatagan ng ekonomiya.
- Ang pamahalaan ay gumagawa ng mga patakaran upang masiguro ang layuning ito - mabigyan ng
maayos na pamumuhay ang mga mamamayan.
- May dalawang Patakarang pang-ekonomiya ang pamahalaan - ang patakarang piskal at ang patakarang
pananalapi.

Layunin ng Patakarang Piskal

Patakarang Piskal - ay isang patakaran na may kaugnayan sa pagbubuwis at pagbabadyet ng pamahalaan
sa pondo nito.
- ang polisiyang ito ay tumutukoy rin sa sadyang paggamit ng pondo upang makamit ang tunguhin ng
pamahalaan.
- ang layunin na ito ay ang maisaayos ang antas ng GDP o antas ng implasyon ng bansa.
- Kinakailangang maningil ng buwis ang pamahalaan upang makagastos sa mga programa at proyekto
nito.

Dalawang Pangunahing Konsepto ng Patakarang Piskal

1. Pagbubuwis
2. Pagbabadyet
- Mahalaga ang dalawang konsepto na ito sa polisiyang makroekonomiks ng bansa.
- Nakabatay sa dami ng nakolektang buwis ang halaga ng pambansang badyet.
- Kung mababa ang nakolektang buwis ng pamahalaan, hindi makakagastos ang pamahalaan nang
maayos upang maihatid ang kinakailangang proyekto sa bansa.
- Kung gayon, kinakailangang gumawa ng desisyon kung mangungutang ba o hindi ang pamahalaan.

Mahalaga ang patakarang piskal sa pagsukat ng paglago ng ekonomiya ng bansa.

- Magagamit ang mga datos ng kalagayang piskal upang masiguro ang matatag na ekonomiya ng bansa -
upang masiguro na hindi masyadong mabilis o masyadong mabagal ang pag-unlad ng ekonomiya.

Dalawang uri ng patakarang piskal

1. Expansionary Fiscal Policy - ay polisiyang ipinapatupad ng pamahalaan kung ang bansa ay nasa
resesyon.

Resesyon - ay tumutukoy sa panahon kung kailan ang ekonomiya ng isang bansa ay hindi lumalago at
tuluyang humihina.
- Madalas, sa panahong ito, marami ang natatanggal sa kanilang trabaho.
- Upang maiwasan ang patuloy na paghina ng ekonomiya, kinakailangang damihan ang pagkonsumo at
paggastos ng mga mamamayan.
- Ito ay magagawa kung babawasan ang buwis na ipinapataw sa mga produktong kinukonsumo ng mga
mamamayan.
- Kung mababa ang buwis, mas malaki ang maiuuwing kita ng mga manggagawa.
- Ipinagpapalagay na sa paglaki ng kita ng mga mamamayan, tataas ang kanilang paggastos at
pagkonsumo.

- Sinasabayan ng pamahalaan ang paggastos at pagkonsumo ng mga mamimili.

- Kinakailangang gumastos ang pamahalaan upang mapalago ang aggregate demand sa mga produkto.
- Magagawa ito ng pamahalaan sa pamamagitan ng pagpapatayo ng mga impraestruktura at
pagsasagawa ng iba’t ibang programang susuporta sa paggastos ng mga mamamayan, tulad ng
subsidiya.
- Dahil sa paglaki ng aggregate demand ng mga mamamayan at pamahalaan, inaasahan na tataas ang
antas ng ekonomiya at maaaring madagdagan ang mga trabaho.

2. Contractionary Fiscal Policy - Isang patakaran ng pagpapaliit ng aggregate demand.

- Ginagamit ang polisiyang ito tuwing mataas ang aggregate demand sa mga produkto at serbisyo dahil
sa sobrang paggastos ng mga mamamayan.
- Upang mabawasan ang paggastos, kinakailangang taasan ang buwis ng mga mamamayan.
- Kung mataas ang buwis, liliit ang kita ng mga mamamayan kung kaya’t ipinagpapalagay na hindi
masyadong gagastos ang publiko.
- Ngunit kasabay ng pagbaba ng aggregate demand ang pagbaba rin ng GDP ng bansa, kaya ang
pamahalaan naman ay kinakailangang magkaroon ng balanse sa paggastos.
- Ang balanseng paggastos ng pamahalaan ay magbibigay ng suporta upang makapagbawas ng gastos
ang publiko.

Mga Pondo ng Pamahalaan

Upang mapatupad ang mga layunin, programa, at proyekto ng pamahalaan, kinakailangan nito ng
maayos na koleksiyon ng kita.
- May iba’t ibang pinanggagalingan ng kita ang pamahalaan.
- Kabilang dito ang buwis, pangungutang, seigniorage, at remittance ng government-owned and-
controlled corporations.
- Ang pamahalaan ay nagtatakda ng koleksiyon mula sa mga mamamayan na tinatawag na buwis.
 Buwis - ay nanggagaling sa anumang ekonomikong gawain ng mga mamamayan sa bansa, tulad ng
paghahanapbuhay, pagbili ng mga produkto, at pagbebenta.
- Ito ang pinakamalaking pinanggagalingan ng pambansang kita ng pamahalaan.
- Maaaring kolektahin ng pamahalaan ang buwis mula sa mga mamamayan sa iba’t ibang paraan.

Uri ng Buwis:
 Community Tax - mas kilala sa tawag na sedula.
 Professional Tax - lahat ng propesyonal na may sariling pinagkakakitaan ang nagbabayad ng buwis
na ito.
 Buwis sa ari-arian - gaya ng bahay at lupa.
 Excise Tax:
Ad Valorem Tax - ibinabatay sa presyo ng produkto.
Specific Tax - inaayon sa volume ng produktong ginawa o binili.
 Tariff o Import Duty - ipinapataw sa mga bilihing imported.
 Buwis sa Kita - tinuturing direktang buwis.
 Sales Tax - pangkalahatang buwis na ipinapataw sa biniling produkto.
 Value Added Tax - ipinapataw sa halaga ng produkto at serbisyo na kinokonsumo ng mga tao.
 Percentage Tax - buwis sa negosyo na ang kita ay di hihigit sa P500,000 sa loob ng isang taon.
 Pangungutang - Ang pangungutang ng Pilipinas sa ibang bansa ay isang mahalagang gawaing piskal
ng pamahalaan.
- Kung mas malaki ang inaasahang paggastos ng pamahalaan kompara sa badyet na mayroon ito,
kinakailangang mangutang sa ibang bansa o sa mga panlabas na organisasyon upang matugunan ang
pangangailangan ng bansa.
- Kadalasan, ang pamahalaan ng Pilipinas ay nangungutang sa mga bansang kaalyado nito, tulad ng
Estados Unidos, Hapon, at United Kingdom.
- Nangungutang ang bansa sa World Bank (WB) at International Monetary Fund (IMF).
- Bureau of Treasury o BTr (Kawanihan ng Ingatang-yaman)
- Ayon sa BTr, Habang tumataas ang GDP ng Pilipinas, bumababa naman ang halagang inuutang ng
pamahalaan.
- Ang pamahalaan ay maaari ding umutang sa mga mamamayan sa pamamagitan ng direktang
pangungutang sa mga bangko at pagbebenta ng government bonds and securities.
Government Bonds and Securities - ay isang kasunduan sa pagitan ng pamahalaan at mga mamamayan
nito.
- Ang kasunduan ay nagsasaad na maaaring magpautang ang mga mamamayan sa pamahalaan kapalit
ng seguridad ng kita.
Domestic Debt o Internal Debt - Ang utang ng pamahalaan sa mga mamamayan.
- Kadalasan, ang utang ng pamahalaan sa mga mamamayan ay pangmatagalan na maaaring tumagal ng
lima hanggang sampung taon.
- Kapalit nito ang kasiguraduhang maibabalik ang inutang na halaga na may mataas na interes.
- Ayon sa ulat ng BTr, ang pamahalaan ay may domestic debt.

 Seigniorage - ay ang halaga ng kita ng pamahalaan mula sa pagpapalabas ng salapi, lalo na ng mga
barya.
- Ang kita ay nagmumula sa pagkakaiba ng halaga sa paggawa ng salapi at halagang nakaimprenta sa
salapi.
RA No. 7653 (The New Central Bank Act) - ang BSP lamang ang may karapatan at awtoridad na gumawa
ng salapi, kaya sa BSP din nagmumula ang kitang seigniorage ng pamahalaan.

 Remittance ng Government Owned and Controlled Corporations (GOCCS) - ay mahalagang

pinagkukunan ng kita ng pamahalaan.
- Ang mga kompanyang ito ay pagmamay-ari ng pamahalaan at may obligasyong magbigay ng kita sa
pamahalaan taon-taon.
- Isa sa korporasyon ng pamahalaan na may pinakamalaking remittance ay ang Philippine Amusement
and Gaming Corporation o PAGCOR (Korporasyon sa Libangan at Palaro ng Pilipinas).

Pagbubuwis
- Ginagamit ng pamahalaan ang buwis na nakokolekta bilang pondo sa mga programa at proyekto na
magpapaunlad sa pamumuhay ng mga mamamayan sa loob ng bansa.
- Sa Pilipinas, ang mga buwis ay kinokolekta ng Bureau of Internal Revenue o BIR (Kawanihan ng Rentas
Internas).
- Mayroon ding ilang ahensiya na kumokolekta ng buwis tulad ng Bureau of Customs o BOC (Kawanihan
ng Adwana) at mga lokal na pamahalaan, tulad ng pamahalaang panlalawigan at panglungsod.
- Mayroong iba’t ibang uri ng buwis, ngunit ang dalawang pinakamahalagang buwis na kinokolekta ng
pamahalaan ay ang value added tax (VAT) at income tax.

 VAT - ay isang uri ng buwis na idinadagdag sa mga binibiling produkto at serbisyo ng mga mamimili.
RA No. 9337 (Reformed VAT Law of 2005) - ang serbisyo ng mga abogado, doktor, at iba pang
propesyonal na nagbibigay ng serbisyo sa publiko sa pagbabayad ng VAT.
- Pinalawak ng batas na ito ang sakop na mga produkto at serbisyong pinapatawan ng buwis.
- Sa kasalukuyan, ayon sa batas na ito, ang VAT rate sa Pilipinas ay 12%.
- Idadagdag ang 12% na VAT sa orihinal na halaga ng mga produkto.
- Ang buwis na ito ay naipapasa sa mga mamimili sa pamamagitan ng pagtaas ng presyo ng mga
produkto at serbisyo.
- ang VAT ay nakabatay sa proportional taxation principle.
Proportional Taxation Principle - ay nagsasaad na ang lahat ng produkto at serbisyo ay papatawan ng 12
porsiyentong buwis anuman ang presyo ng produkto at serbisyo, at gaano man kalaki ang kita ng
mamimili.
RA No. 9994 (Expanded Senior Citizens Act of 2010) - ang mga rehistradong senior citizen na hindi na
magbayad ng VAT.
RA No. 10754 (Expanded Magna Carta for PWDs) - may exemption ang persons with disabilities (PWDs)
sa pagbabayad ng VAT

 Income Tax - ay ang buwis na ipinapataw sa lahat ng kumikita sa bansa––manggagawa man o

korporasyon.
- Ang lahat ng uri ng kita ay maaaring patawan ng buwis na ito, ngunit nakadepende sa kita ng isang
manggagawa ang laki ng buwis na babayaran.
- Sumusunod sa prinsipyo ng progessive taxation ang paraan ng pagbubuwis sa kita sa Pilipinas.
Progressive Taxation Principle - ay isang paraan ng pagbubuwis kung saan habang lumalaki ang kita ng
isang indibidwal, lumalaki rin ang buwis na kaniyang binabayaran.
- mas mataas ang buwis na binabayaran ng mga taong may mas mababang kita.
- upang makita ang pagkakaiba ng singil sa buwis na naaayon sa progressive taxation principle,
sinusunod ng pamahalaan ang tax table.

Mga Epekto ng Patakarang Piskal at Buwis

- Ang maayos at tamang pagpapatupad ng patakarang piskal ng pamahalaan ay nakatutulong sa
pagpapalago ng ekonomiya ng bansa.
- Kung maayos ang pangongolekta ng buwis ng iba’t ibang ahensiya, tulad ng BIR, BOC, at mga lokal na
pamahalaan, makapagbibigay sila ng maayos na ulat tungkol sa kalagayang pang-ekonomiya ng bansa.
- Maayos na mapaplano ng pamahalaan ang mga proyekto at programa na nais nitong ipatupad.

- Ang pagbabago ng patakarang piskal ay nakaaapekto naman sa mga mamamayan dulot ng pagbabago
sa buwis na sinisingil ng pamahalaan
- Kinakailangang maipaalam sa mga mamamayan ang layunin kung bakit magtataas o magbababa ng
buwis, upang masigurado na tama ang ibabayad na buwis.
- Karapatan ng mga mamamayan na malaman kung saan napupunta ang buwis na nakokolekta ng
pamahalaan.
- Maaaring malaman ang alokasyon ng badyet ng bansa o kung saan napupunta ang nakokolektang
buwis na pamahalaan sa pamamagitan ng General Appropriations Act (GAA)
- Ang taunang GAA ay inilalathala sa Web site ng Department of Budget and Management o DBM
(Kagawaran ng Badyet at Pamamahala).

- Kinakailangang maayos na nailalahad ang layunin ng badyet ng pamahalaan sa mga mamamayan.

- Ang paggastos ng pamahalaan sa mga pampublikong serbisyo (tulad ng edukasyon, kalusugan, at
pabahay) at impraestruktura (tulad ng gusali, tulay, at kalsada) ay may direktang epekto sa kabuhayan
ng mga mamamayan.
- Maaaring magdulot ito ng pagtaas ng aggregate demand o aggregate supply, na maaaring maging
palatandaan ng paglago ng ekonomiya.
- Ang pag-unlad ng ekonomiya ay hindi responsabilidad ng pamahalaan lamang. Sa halip, mangyayari ito
kung nagtutulungan ang pamahalaan at mga mamamayan.

Lesson: Patakarang Pananalapi

Layunin ng Patakarang Pananalapi
Patakarang Pananalapi - ay ang patakaran ng pamahalaan na tumutukoy sa sirkulasyon ng salapi sa
bansa.
- Ang salaping nasa sirkulasyon ay ang lahat ng salapi na maaaring gamitin ng pamahalaan, mga
mamamayan, at mga negosyo sa pakikipagkalakalan ng mga produkto at serbisyo.
- Kabilang sa mga salaping ito ay ang mga salapi na nasa bangko, halaga ng lahat ng mga deposito at
credit cards, government bonds and securities, at iba pang katumbas ng salapi.

Bangko Sentral ng Pilipinas - Ang BSP lamang ang may karapatan at kapangyarihan na gumawa ng salapi
sa bansa.
RA No. 7653 (The BSP Charter) - ay nagbibigay ng karapatan sa BSP sa lahat ng patakarang pananalapi ng
bansa, kabilang na ang produksiyon, sirkulasyon, at pagpapatatag ng salapi ng Pilipinas.

- Bilang tagapamahala ng patakarang pananalapi, isa sa mga layunin ng BSP ang mapanatili ang matatag
ang pananalapi ng Pilipinas.
- Isinasagawa ang patakarang pananalapi upang masigurado ang dami ng salapi na nasa sirkulasyon ng
pamilihan.
- Kaakibat ng patakarang ito ang pagpapanatili ng presyo ng mga bilihin at ang pagkontrol ng implasyon,
pagsasaayos ng sistema ng pagbabayad, pagsiguro na balance ang pagbabayad, at patuloy na
pagpapatatag ng ekonomiya ng bansa.

Konsepto ng Salapi
 Daluyan ng pagpapalitan (medium of exchange)
- Ang salapi ay ang daluyan ng pagpapalitan (medium of exchange) na ginagamit sa isang bansa.
- Isang daluyan ng pagpapalitan lamang ang ginagamit at tinatanggap na pambayad sa lahat ng
kalakalan sa loob ng bansa.
- Hindi maaaring tanggapin ng pamilihan ang ibang salapi na hindi isinasaalang-alang na legal tender
ng bansa.
Legal tender - ay ang tanging salapi na pinananagutan ng pamahalaan batay sa palitang tinatanggap
nito.

 Pamantayan ng halaga ng mga produkto (unit of account)

- Ang salapi ay ang pamantayan ng halaga ng mga produkto (unit of account).
 - Ang halaga ng bawat produkto ay nakabatay sa halaga ng kakayahan ng salapi sa bansa.
- Ang kakayahan ng salapi ay batay sa GDP ng bansa, antas ng implasyon, at sa purchasing power
nito.

 Storage of value
- Ang salapi rin ay may kakayahan bilang storage of value.
- Ang halaga nito ay hindi mawawala habang ito ay itinuturing ng legal tender.
- Maaaring gamitin ang salapi kahit kailan at kahit saan sa loob ng bansa.
- Kung gagamitin naman ito sa ibang bansa, kinakailangang palitan ito sa halaga na katumbas ng
salaping gamit sa bansang pupuntahan sa pamamagitan ng mga foreign exchange facilities.

Pamantayan ng Salapi
- Ang salapi, bilang pamantayan ng pamimili sa isang bansa, ay kinakailangan na mayroong katatagan
upang magkaroon ng halaga.

2 Pangunahing pamantayan ng salapi:

1. Commodity Standard - ay ang pamantayan ng salapi na mayroong katumbas na yaman tulad ng ginto
o pilak.
- Sa commodity standard, ang halaga ng salaping nakaimprenta sa papel ay katumbas ng halaga ng ginto
o pilak na nakatago sa mga bangko.
- Ang tunay na ipinagpapalit ay ang ginto o pilak. Ngunit dahil masyadong mabigat ang mga ito, ang
salaping papel ang kumakatawan sa mga ito.
- Ang commodity standard ay naging batayan kung gaano karaming ginto o pilak mayroon ang isang
bansa.
- Ang halaga naman ng kayamanan ng isang bansa ay nakabatay sa dami ng ginto o pilak nito.

Bago ang 1971, ang salapi ng Estados Unidos at gayundin ng buong mundo ay umaasa sa ginto bilang
pamalit o commodity ng salapi.
- Ang polisiyang ito ay nagmula sa kasunduang tinatawag na Bretton Woods Agreement.
Bretton Woods Agreement - Sa kasunduang ito, ang lahat ng halaga ng pera ay nakabase sa presyo ng
ginto at ang dolyar ay tinaguriang reserved currency na nakabase rin sa presyo ng ginto.
- Ngunit sa pagdami ng naiimprentang salapi ng Estados Unidos, bumaba ang halaga ng dolyar.
- Noong 1971, nagkaroon ng krisis sa Estados Unidos, kaya nagdesisyon na ihinto ang palitan ng dolyar
sa ginto.
- Ipinakilala ng Estados Unidos ang bagong pamantayan ng pananalapi na tinawag na fiat standard.

2. Fiat Standard - Ang fiat standard o fiat money ay ang pamantayan ng salapi na itinakdang legal tender
ng isang bansa.
- Walang ginto o pilak na katumbas ang salapi, bagkus ang katumbas nito ay ang pangako ng
pamahalaan na mababayaran ang may hawak.
- “Ang salaping ito ay bayarin ng Bangko Sentral at pinananagutan ng Republika ng Pilipinas”
- Sa mga katagang ito, ang pamahalaan ng Republika ng Pilipinas ay nangangakong pananagutan ang
anumang produkto na katumbas ng salapi.

- Ang fiat money ay isang tanda ng pangungutang ng pamahalaan sa mga may hawak nito.
- Ang halaga ng fiat money ay katumbas ng halaga ng suplay at demand sa mga produkto.
- Kung mawalan ng kontrol ang pamilihan sa demand at suplay, mawawala rin ang katatagan ng fiat
money.
- Magkakaroon ng implasyon o pagtaas ng mga presyo, na siya namang dahilan ng pagbaba ng halaga ng
salapi.
- Naging pangunahing layunin ng BSP ang pagpapababa sa implasyon upang masigurado ang katatagan
ng salapi at patuloy na paglago ng ekonomiya ng bansa.

- Ang fiat money ay nakabatay sa kumpidensiya ng tao sa pamahalaan.

- Ang kumpidensiyang ito ay nagmumula sa pangako ng pamahalaan na pananagutan ang lahat ng
pagkakautang.
- Kung hindi ito matutugunan ng pamahalaan, mawawala ang kumpidensiya ng tao sa kakayahan ng
pamahalaan at maaaring bumagsak ang salapi ng bansa.

Mga Patakaran ng BSP

- Bilang tagapamahala ng patakarang panananalapi sa bansa, ang BSP ay nagpapatupad ng iba’t ibang
patakaran upang mapanatiling matatag ang pagdaloy ng salapi sa pamilihan at mapalago ang ekonomiya
ng bansa.
 Open Market Operations
- Ito ay pagbili at pagbenta ng BSP ng government bonds at securities.
- Ginagamit ang open market operations upang mabawasan o madagdagan ang pagkontrol ng
suplay ng salapi sa pamilihan.
- Naiimpluwensiyahan ng open market operations ang reserbang pera ng mga bangko at antas ng
pondo ng pamahalaan.
open market purchase - bumibili ang BSP ng securities, kung kaya tumataas ang suplay ng salapi sa
pamilihan.
Open market sale - ibinebenta ng BSP ang government securities kapalit ng salapi kung kaya
mababawasan ang salaping dumadaloy sa ekonomiya.
 Interest Rate at Discount Rate
Interest Rate - ay tumutukoy sa bahagi o proporsiyon na idinaragdag sa utang bilang singilin ng
pamahalaan.
Discount Rate - ay ang pinakamababang interes na sinisingil ng pamahalaan.
- Kabilang sa patakarang ito ang mga depositing salapi, credit interest rate, at government bonds
rate - dahil ang lahat ng ito ay kabilang sa ginagamit na salapi ng mga bangko.
- Tanging BSP lamang ang may kakayahan na magbago ng discount rate at interest rate dahil ito
lamang ang may kakayahan na kumontrol sa salapi ng bansa.

Upang makontrol ang dami ng salapi, maaaring taasan o babaan ng BSP ang antas ng interes.
- Kung nais bawasan ng BSP and suplay ng salapi, maaari nitong taasan ang antas ng interes.
- Mas maraming salapi ang papasok dahil mas mataas ang interes sa lahat ng utang, at ito ay
magdudulot sa pagbabawas ng suplay ng salapi.
- Kung nais namang dagdagan ng BSP ang suplay ng salapi, maaari nitong bawasan ang antas ng
interes.
- Kapag mas mababa ang antas ng interes na babayaran ng publiko, mahihimok ang mga
mamamayan na kumonsumo at mamuhunan, kung kaya darami ang suplay ng salapi sa pamilihan.

- Kung ang isang bangko o negosyo ay mangungutang, bababa ang kumpidensiya ng mga tao sa
kakayahan nito na mamuhunan sa bansa.
 - Tandaan na ang salapi ng Pilipinas ay nakabatay sa kumpidensiya ng mga tao sa pamahalaan na
panagutan ang salapi dahil ito ay fiat money.
- Kung mawala ang kumpidensiya ng mga tao, tataas ang implasyon at mawawalan ng trabaho ang
mga tao.
- Ito ay magdudulot sa pagbagsak ng ekonomiya.

 Reserve Requirements
- Ang reserve requirements ay ang halaga ng salapi na dapat mayroon ang isang bangko bilang
“reserve” o salaping itinabi base sa porsiyento ng mga deposito sa bangko.
- Ang reserve requirements ay maaari lamang itakda ng BSP at hindi maaaring gamitin ng mga
bangko sa pamumuhunan at pagpapahiram sa kanilang mga kliyente.
- Kinakailangan muna ng pagsang-ayon ng BSP bago ito magamit ng mga bangko sa withdrawals ng
kanilang mga kliyente.
- Isa sa mga dahilan kung bakit ganito ang patakaran ng BSP ay upang himukin ang mga bangko na
kusang tustusan ang posibleng withdrawals ng kanilang mga kliyente.
- Ang reserve requirements ay mahalagang palatandaan ng kasiglahan ng ekonomiya.
- Ginagamit ng BSP ang reserve requirements upang makontrol ang suplay ng salapi sa pamilihan.
- Kung itataas ng BSP ang reserve requirements ng mga bangko, mababawasan ang salapi na
maaaring gamitin ng mga bangko dahil hindi maaaring gamitin ang mga reserve requirements.
- Kung ibababa naman ng BSP ang reserve requirements, mas maraming salapi ang magagamit ng
mga bangko.
- Magagamit ang sobrang salapi sa pagpapautang sa mga negosyo, pagtataas ng interes ng mga
deposito, at iba pa.

Sa kasalukuyan, ang reserve requirements ng mga bangkong komersyal at unibersal ay 20

porsiyento ng lahat ng mga asset ng bangko; 8% para sa mga thrift o savings bank, at 5% para sa
mga bangkong rural.

Kampanya Laban sa Money Laundering

Money Laundering - ito ay isang krimen na may kaugnayan sa mga salaping nakuha mula sa mga ilegal
na paraan.
- Ipinapalabas ng money laundering na ang mga salaping nakuha ay mula sa lehitimo at legal na paraan,
at walang krimen na naganap.
- Ngunit ito ay maaaring nakuha mula sa pagbebenta ng droga, kidnapping, pagnanakaw, extortion,
carnapping, at iba pang krimen na may kinalaman sa salapi.
RA No. 10167 (Anti-Money Laundering Act of 2001) - ay nagtatakda ng sakop na gawain ng money
laundering, at mga kaparusahan na maaaring ipataw sa mga gumagawa nito.
- Binuo ng batas na ito ang Anti-Money Laundering Council (AMLC) upang masiyasat ng mga gawain na
maaaring humantong sa money laundering.
- Kasama sa maaaring imbestigahan ng AMLC ang mga opisyal ng pamahalaan, mga negosyante, at mga
transaksiyon sa bangko na lagpas sa P500,000

Easy Money Policy at Tight Money Policy

Easy Money Policy - pinapayagan ng BSP ang mabilisan at mataas na pagdaloy ng suplay ng pera sa
pamilihan.
- Sa ganitong pagkakataon, ginagamit ng BSP ang mga patakarang ng open market operations, discount
o antas ng interes, at reserve requirements upang mapalago ang suplay ng salapi.
- Hinahayaan ng BSP na makakuha ng maraming salapi ang mga mamamayan upang mayroon silang
kakayahan na palaguin ang ekonomiya sa pamamagitan ng pagbili ng mga produkto at serbisyo sa loob
ng pamilihan.
- Ngunit ang matagalang easy money policy ay magdudulot ng mataas na antas ng implasyon.

Tight Money Policy - kinokontrol ng BSP ang kakayahan ng mga mamimili na magkaroon ng sobrang
salapi.
- Ginagawa ito sa pamamagitan ng paghihigpit ng mga patakarang ng open market operations, discount
o antas ng interes, at reserve requirements.
- Kung walang sobrang salaping hawak ang mga mamimili, mababawasan ang demand sa mga produkto.
- Kung walang demand, hindi tataas ang implasyon ng mga produkto.
- Ngunit ang matagalang tight money policy ay magdudulot sa pagbagsak ng ekonomiya.

-Upang masigurado ang matatag na ekonomiya, kinakailangang mayroong maayos na koordinasyon ang
patakarang piskal at patakarang pananalapi.
- Kadalasang binabago ng BSP ang patakarang pananalapi upang makasabay sa pagbabago ng
kalagayang pang-ekonomiko ng bansa, na naaayon din sa pagbabago ng patakarang piskal nito.

Lesson: Ang Badyet

Konsepto at Kahalagahan ng Pagbabadyet
- Ang pagbabadyet ay isang plano ng paglalaan ng salapi upang mapagkasiya ang salapi sa pagtugon sa
mga pangangailangan at kagustuhan.
- Maaari itong gawin para sa mga personal na gastusin sa loob ng isang araw, kasama ang pagkain at
pamasahe.
- Para naman sa mga gastusin ng pamilya, ang badyet ay maaaring ipambayad sa mga bayarin tulad ng
koryente, tubig, at telephono.
- Kasama rin sa ibinabadyet ng pamilya ang pagkain, pambayad sa matrikula ng mga anak, at iba pang
gastusin sa bahay.
- Kinakailangang maayos ang pagbabadyet ng pamilya lalo na kung limitado lamang ang salapi o
pinagkakakitaan.

- Para sa pamahalaan, ang badyet ay tumutukoy sa plano ng pamahalaan upang matustusan ang mga
programa at proyekto nito.
- Mahalaga ang maayos at karampatang pagbabadyet ng pamahalaan upang matugunan ang mga
pangunahing pangangailangan ng bansa.
- Mahalagang tandaan na ang pamahalaan ay hindi isang negosyo o bangko kaya hindi nito layunin na
kumita at mag-impok ng salaping nakokolekta mula sa mga buwis at iba pang pinagkukuhanan ng kita
nito.
- Ang lahat ng salapi ay dapat na naipanggagastos sa mga proyekto at programa para sa mga
mamamayan.

DBM - ang pangunahing ahensiya ng pamahalaan na nagsasagawa at namamahala sa badyet ng

pamahalaan.
- Layunin ng ahensiya na ito na maipamahagi nang maayos ang badyet upang masigurado ang
mabilisang pagtapos ng mga programa.
- Layunin ng DBM na masigurado na napupunta sa tamang ahensiya o kawani ng pamahalaan ang lahat
ng salapi, at na nababayaran ang mga kontrata ng pamahalaan.
- Sinisigurado ng DBM na lahat ng ahensiya ng pamahalaan ay makatatanggap ng naaayong badyet mula
sa kaban ng bayan.
- Kinakailangang maihanda ang badyet ng pamahalaan upang masigurado na mayroong sapat na salapi
na tutugon sa iba’t ibang proyekto at gastusin ng pamahalaan.

Balanseng badyet - nangangahulugang tama at sapat ang paggastos ng pamahalaan batay sa salaping
nakokolekta nito.
Budget deficit - kung mas malaki ang gastusin ng pamahalaan kompara sa nakolektang buwis.
- Upang mapunan ang kakulangan sa pondo, maaaring mangutang ang pamahalaan.
- Kung kabaligtaran naman ang sitwasyon, magkakaroon ng budget surplus
Budget surplus - mas mataas ang nakolektang pondo ng pamahalaan kompara sa gastusin nito.

Dalawang Pangunahing Gastusin ng Pamahalaan

1. Current Operating Expenses - ito ang mga gastusin ng pamahalaan upang masigurado na maayos na
napaglilingkuran ang mga mamamayan.
2 bahagi:
Personnel services (PS) - tumutukoy sa sweldo ng mga kawani at opisyal ng pamahalaan.
Maintenance and other operating expenses (MOOE) - pambayad sa mga utility bills ng opisina, pambili
ng mga office supplies at iba pa.

2. Capital outlays expense - Ito ang gastusin ng pamahalaan upang mapatatag ang impraestruktura ng
bansa, tulad ng pagpapagawa ng kalsada, pagpapatayo ng ospital at paaralan, mga opisina, at paliparan
at daungan.

Porsiyento ng Gastos ng Pamahalaan sa Pagpapaunlad ng Impraestruktura

- Ang badyet ng pamahalaan ay maaari ding mauri batay sa kung saang ahensiya o sangay ng
pamahalaan mapupunta ito.
- Ang mga ahensiyang ito ay ang pangunahing tumutugon sa mga pangangailangan ng mga mamamayan,
kaya kinakailangang mapaglaanan ng sapat na salapi ang mga ito.
 Social Services - Ang mga gastusin sa aspektong ito ay kinabibilangan ng edukasyon, kalusugan,
social welfare, at iba pang pangunahing ahensiyang nagbibigay ng katulad na serbisyo.
- Ayon sa Konstitusyon ng Pilipinas ng 1986, ang edukasyon ay dapat na mayroong pinakamalaking
badyet taon-taon.
- Sa mga nakaraang taon, kung pagsasama-samahin ang badyet ng DepED, CHED, TESDA, at State
Colleges and Universities o SCU (Mga Pampamahalaang Unibersidad at Kolehiyo), may
makabuluhang pagtaas ng badyet na naaayon sa konstitusyon ng bansa.
 Economic Services - Ang mga gastusin sa aspektong ito ay kinabibilangan ng mga ahensiyang may
kinalaman sa pagpapaunlad ng ekonomiya, tulad ng agrikultura, repormang pang-agraryo, kalakalan
at industriya, kalikasan at enerhiya, pabahay, at turismo.
 Defense and Security Services - Ang mga gastusin sa aspektong ito ay kinabibilangan ng mga
ahensiya na may kinalaman sa pagbibigay ng proteksiyon tulad ng Philippine National Police o PNP
(Pambansang Pulisya ng Pilipinas) at Armed Forces of the Philippines o AFP.
- Sinisigurado ng badyet na may sapat na kakayahan ang mga pulis at military ng bansa na
mapanatili ang kapayapaan at maipagtanggol ang bansa sa banta ng terorismo, pananakop, pag-
aaklas, at iba pang uri ng krimen at karahasan.
 General Public Services - Ang mga gastusin na ito ay kinabibilangan ng mga pampublikong serbisyo
tulad ng pagbibigay ng katarungan sa mga biktima ng krimen at panlabas na pakikipag-ugnayan ng
bansa.
 Debt Service and International obligations - Ang mga gastusing ito ay ginagamit ng pamahalaan
upang mabayaran ang mga utang at kaakitbat na interes.
- Ang mga pagkakautang na ito ay maaaring sa loob at labas ng bansa kabilang na ang utang sa mga
internasyonal na organisasyon tulad ng WB at IMF.

Patakaran ng Pagbabadyet
- Taon- taon, pinagpaplanuhan ng lahat sangay ng pamahalaan - ehekutibo, lehislatibo, at hudikatura -
ang badyet para sa mga programa at proyekto ng bansa.
- Ang lahat ng ahensiya, mula sa tanggapan ng pangulo hanggang sa kawani ng barangay, ay kabilang sa
pagpaplano ng pambansang badyet.

- Ayon sa Kontitusyon ng 1986, tanging Kongreso lamang ang maaaring magplano at mag-aproba ng
badyet ng pamahalaan.
- Ibinigay naman ng konstitusyon ng bansa ang “power of the purse” sa Kongreso upang magsagawa ng
hakbang ng pagbabadyet.
- Ang prosesong ito ay natatapos sa pagpapasa ng GAA.
- Ang batas na ito ay nagbibigay ng kapangyarihan sa DBM at iba pang ahensiya na gastusin ang salaping
badyet ng pamahalaan sa loob ng isang taon.
- Kung walang GAA, mahihirapan ang mga ahensiya at kawani ng pamahalaan na magtakda ng mga
plano na ikauunlad ng bansa.

Pambansang Badyet at Paggastos ng Pamahalaan

- Ang pambansang badyet ay ang kabuuang planong maaaring pagkagastusan ng pamahalaan sa loob ng
isang taon.
Patakaran ng pamahalaan sa paggastos ng badyet:
Priority Development Assistance Fund (PDAF) o mas kilala sa tawag na “pork barrel” ay isang lumpon ng
badyet na isinasama sa pambansang badyet taon-taon.
- Ang salaping ito ay ibinibigay sa opisina ng mga senador at mga kongresista at gagastusin ayon sa
kanilang pagpapasya.
- Ang badyet ng bawat senador ay P200 milyon habang ang mga kongresista ay mayroong P70 milyon.
- Layunin ng programa na ito na makapagbigay ng karagdagang badyet sa mga distrikto ng bawat
kongresista para sa mga proyekto at programa nito.
- Dahil sa PDAF, nakapagpapagawa ng maliliit na impraestruktura at proyektong pangkomunidad.
- Nagsimula ang PDAF noong 1990 sa panahon ng panunungkulan ni Pangulong Corazon Aquino.
- Tinawag itong Countryside Development Fund (CDF) noon.
- Noong 2014, ang PDAF ay pinawalang bisa ng Korte Suprema dahil sa mga alegasyon ng korupsyon at
pagiging unconstitutional nito.
- Ang pambansang badyet ng 2015 ay ang unang badyet na walang kasamang PDAF para sa mga senador
at kongresista alinsunod sa utos ng Korte Suprema.

Conditional Cash Transfer (CCTs) - ay sinimulang ipatupad sa bansa ng administrasyon ni Pangulong

Macapagal-Arroyo.
- Bilang bahagi ng programang pangkahirapan ni Pangulong Aquino III, itinuloy niya ang programang ito
at tinawag na Pantawid Pamilyang Pilipino Program (4ps) na inulunsad noong 2011.
- Ang layunin ng programang ito ay mabigyan ng tulong pinansiyal ang pinakamahihirap na mamamayan
ng bansa.
- Ito ay isang panandaliang solusyon upang maiangat ang mga mamamayan sa kahirapan.
- Noong 2016, ang badyet ng programa ay P62.7 bilyon para sa kabuuang 4.4 milyong mahihirap na
pamilya sa bansa.

GOCC - ay mga kompanya na pagmamay-ari o kontrolado ng pamahalaan.

- Ang mga kompanyang ito ay may sariling paraan upang kumita, ngunit nakapagbibigay pa rin ng
serbisyo sa mga mamamayan.
- Upang mas lalong mapamahalaan ang mga GOCC, itinatag ang RA No. 10149 (Governance Commission
for GOCCs o GCG).
- Ayon sa ahensiya, mayroong 158 na GOCCs ang pamahalaan noong Pebrero 2014.
- Ang mga GOCC ay mahalagang pinagkukunan ng kita ng pamahalaan.
- Noong 2016, nakapagbigay ng P40.2 bilyon ang mga GOCC sa pamahalaan.
- Ang PAGCOR at Landbank ay ang dalawang pinakamalaking GOCC na nakapagbigay ng remittances sa
pamahalaan.
- Ang PAGCOR ay nakapagbigay ng P8.869 bilyon, habang ang Landbank naman ay nakapagbigay ng
P6.85 bilyon.
- Noong 2015 ang kabuuang subsidiya na binigay ng pamahalaan sa mga GOCC ay umabot sa P78 bilyon.
- Isa sa pinakamataas na subsidiya ay naibigay sa PhilHealth sa halagang P34.87 bilyon.
- Ilan sa iba pang nakatanggap ng subsidiya ay ang National Irrigation Administration o NIA: P11.68
bilyon, National Housing Authority o NHA (Pambansang Pangasiwaan sa Pagbahay): P11.21 bilyon,
National Food Authority o NFA (Pambansang Pangasiwaan sa Pagkain): P4.25 bilyon, at National
Electrification Administration o NEA (Pambansang Pangasiwaan sa Elektripikasyon): P4.18 bilyon.

- Ang suliranin ng malaking subsidiya ng pamahalaan ay binigyan-pansin ni Pangulong Aquino III.

- Bilang sagot, maraming GOCC ang isinara o isinama sa iba pang kompanya.
- Ayon kay Pangulong Aquino III, kinakailangang ayusin ang estruktura ng mga GOCC o maaaring
isapribado ang mga ito.
- Ang pagsasapribado ay isang paraan upang maiwasan ang tuluyang pagkalugi ng GOCC.
- Layunin ng pagsasapribado na maiwasan ang mas lalong pagkalugi ng kompanya.
- Maliban dito, layunin ng pagsasapribado ng mga GOCC ang makapagbigay ng mga maayos na serbisyo
sa publiko.

Paghahanda ng Pambansang Badyet

- Nagpapalabas ng budget call ang Department of Budget and Management (DBM) sa lahat ng ahensiya
pamahalaang Pambansa.
- Hinihikayat ang partisipasyon ng mga civil society organization at iba pang stakeholder sa pagbuo ng
badyet ng mga ahensiya ng pambansang pamahalaan.
- Ipagtatanggol ng bawat ahensiya ang kanilang panukalang badyet sa DBM.
- Ang rekomendasyon ng DBM ay pag-aaralan ng isang executive review board na binubuo ng kalihim ng
DBM at mga nakatataas na opisyal ng pamahalaan.
- Bubuuin ng DBM ang National Expenditure Program bilang panukalang pambansang badyet ayon sa
napagkasunduan ng executive review board.
- Ihaharap sa pangulo ng bansa ng NEP upang linangin.
- Titipunin ang DBP ang mga dokumentong bubuo sa President’s Budget, kabilang na rito ang NEP, at ito
ay isusumite sa Kongreso bilang General Appropriations Bill (GAB) upang aprubahan bilang isang ganap
na batas.

Lesson: Pambansang Kaunlaran

- Sinusukat ng mga tao ang kaunlaran batay sa pagkakaroon ng mga bagay na nabanggit.
- Ang kaunlaran ay hindi lamang nasusukat sa mga gusali, sasakyan, o damit at sapatos.

Kaunlarang pang-ekonomiya o economic development - ito ay tumutukoy sa pangkalahatang pagtaas ng

antas ng pamumuhay ng mga tao sa isang bansa.
- ito ay maaari ding tumukoy sa pagpapaunlad ng kabuhayan sa pamamagitan ng pagpapatupad ng mga
polisiyang maaaring mag-alis ng kahirapan, kawalan ng hanapbuhay, kamangmangan, kawalan ng
oportunidad, at hindi pagkapantay-pantay ng mga tao sa lipunan.
- Ang lahat ng polisiya na ito ay patungo sa isang lipunang mayroong kalayaan sa pagpili, pagkapantay-
pantay, at pagpapanatili ng dignidad ng mga tao.

- Madalas na napagbabaligtad ang mga terminong economic development at economic growth.

Economic Growth - ito ay ang paglaki ng ekonomiya dahil sa pagtaas ng kapasidad nito na
makapagprodyus ng mga produkto at serbisyo kompara sa nakaraang yugto o mga taon.
- Ito ay batay sa GDP, GNP, at GNI ng ekonomiya.
- Habang lumalaki ang growth rate ng pambansang kita, maaaring magkaroon ng economic growth.
- Ngunit hindi agad na masasabing nagkakaroon ng economic development ang isang bansa kung ang
palatandaan lamang ay ang pagbabago ng GNI, GNP, O GDP.
- Kinakailangan din na nagbabago ang kalagayan ng kabuhayan ng mga tao at nararamdaman ng mga tao
ang pagbabagong ito upang masabi na mayroon ngang tunay na pag-unlad o economic development.
Halimbawa: kung nakapagpatayo ng mga pampublikong paaralan ang pamahalaan upang mayroong mga
silid-aralan ang mga mag-aaral, masasabi na may economic growth ang bansa dahil nagkaroon ito ng
sapat na kita upang madagdagan ang mga gusali at silid-aralan.
- Ngunit kung ang mga mag-aaral naman ay palaging lumiliban sa klase dahil sa sakit, o nahuhuli dahil sa
mabigat na trapiko, mayroon bang masasabing pag-unlad?
- Mahihirapan na masukat ang tunay na pag-unlad ng bansa dahil ang kabuhayan ng mga mamamayan
ay hindi umuunlad.

Michael Todaro - isang development economist, hindi lamang imprastraktura ang batayan ng maunlad
na ekonomiya, bagkus ito ay isang proseso ng pagpapaunlad ng kabuhayan ng mga tao sa isang bansa.
- Ito ay isang multidimensional na pagbabago ng buong ekonomiya at panlipunang sistema ng bansa.
- Bukod sa pagbabago sa ekonomiya, dapat din na magkaroon ng pagbabago sa paraan ng pamumuhay
ng lahat ng mga mamamayan.
- Layunin ng economic development ang pag-angat ng mga tao na nasa laylayan ng lipunan.

Simon Kuznets - ipinaliwanag niya na ang kaunlaran ay batay lamang sa paglaki ng ekonomiya at sa mga
aspektong pang-ekonomiya gaya ng produksyon, pag-empleo, at dami ng produktong nagagawa.
- Taliwas ng kay Todaro, hindi napagtutuunan ng pansin ang pagbabago sa kabuhayan ng mga tao sa
paniniwala ni Kuznets ukol sa kaunlaran.

Konsepto ng Sustainability
Sustainable development - ay isang hangarin kung saan kaakibat ng pag-unlad ng pamumuhay ang
tamang pag-aalaga sa kalikasan.
- Kahit na pinapakinabangan ng kasalukuyang henerasyon ang kalikasan at mga likas na yaman ng bansa
upang matugunan ang mga pangangailangan nito, dapat na mapanatili ang maayos na kalagayan ng mga
ito upang matiyak na mapapakinabangan pa rin ito ng mga susunod na henerasyon para naman sa
pagtugon sa kanilang mga pangangailangan.
Distributive justice - ang kaunlaran ng isang bansa ay hindi lamang nakatuon sa pagtugon sa mga
pangangailangan ng ilang bahagi ng lipunan, bagkus ay ibinabahagi nang pantay-pantay ang lahat ng
yaman sa bansa.
- Isang prinsipyo nito ay ang pagpasan sa gastusin at pagsasakripisyo ng mga mamamayan tungo sa
kaunlaran na masasalamin sa pagbibigay nila ng serbisyong pampubliko at buwis.

Trickle down economy - sinasabi nito na dapat mayroong tuwirang epekto ang pagbabago at pag-unlad
ng ekonomiya sa mga aspekto ng pang-araw-araw na pamumuhay ng mga karaniwang mamamayan.
Halimbawa: ang balanseng pagbaba ng presyo ng mga bilihin, ang pagtaas ng suweldo, at pagbaba ng
buwis ay mga konkretong bagay na nararamdaman ng mga mamamayan sa kanilang pamumuhay.
- Kinikilala ng teoryang ito na imbis na mapunta sa pamahalaan ang salapi, mas mabuti na sa mga
mamamayan ito mapunta upang sila ay makapagtayo ng negosyo, makakapagkonsumo, at makakapag-
impok.
- Sa pamamagitan ng mga personal na gastusing ito, mapauunlad ang ekonomiya ng bansa.

- Kahit na walang isang tiyak na kahulugan ang economic development, nagkakasundo naman ang mga
ekonomista na kinakailangang may pataas o positibong pagbabago (upward change) na nangyayari sa
isang bansa upang masabing mayroon itong economic development.

Kaunlaran ng mga Bansa

- Upang masukat ang kaunlaran ng mga bansa, naglunsad ang United Nations ng dalawang pangkat ng
mga tunguhin na dapat na maisagawa ng mga bansa.
1. Millennium Development Goals (MDG) - sinimulan noong taong 2000 at natapos noong 2015.
2. Sustainable Development Goals (SDG) - nagsimula noong 2016 at matatapos sa 2030.
- layunin ng dalawang tunguhin na ito na hikayatin ang mga bansa na magpatupad ng mga hakbangin
tungo sa pag-unlad ng kanilang bansa.

UN Sustainable Development Goals

- Sustainable Development Goals (SDG) - ay isang plano ng kaunlaran na ipinatutupad ng UN.
- Ito ay mayroong mas malawak na mga tunguhin kaysa sa MDG at binubuo ng 17 na puntos na dapat na
maisagawa hanggang sumapit ang taong 2030.
 SDG 1 No Poverty - Kailangang mawala ang anumang uri ng kahirapan sa buong mundo sa
pamamagitan ng pagsisiguro na ang mahihirap na mamamayan ay makatatanggap ng higit pa sa
US$1.25 bawat araw, at magkakaroong ng social security nets na susuporta sa kanila.
 SDG 2 Zero Hunger - Kailangang mawala ang gutom, magkaroon ng seguridad sa pagkain at
nutrisyon, at magkaroon ng sustainable na paraan ng agrikultura sa bansang mahihirap upang
masigurado ang pagkakaroon ng pagkain.
 SDG 3 Good Health and Well-being - Kailangang masigurado ang kaligtasan at kalusugan ng lahat ng
mga mamamayan.
 SDG 4 Quality Education - Kailangang masigurado ang pagkakaroon ng ingklusibo, pantay, at patas
na kalidad ng edukasyon, gayundin ang pagkakaroon ng sapat na oportunidad na matuto para sa
lahat.
 SDG 5 Gender Equality - Kailangang magkaroon ng pagkapantay-pantay sa pagitan ng mga kasarian,
at magkaroon ng sapat ng oportunidad para sa mga kababaihan.
 SDG 6 Clean Water and Sanitation - Kailangang masigurado na mayroong maayos, malinis, at sapat
na tubig, at maayos na sanitasyon para sa lahat.
 SDG 7 Affordable and Clean Energy - Kailangang masigurado na mayroong kakayahang makakuha ng
mura at renewable na enerhiya.
 SDG 8 Decent Work and Economic Growth - Kailangang magkaroon ng ingklusibong paglaki ng
ekonomiya sa pamamagitan ng pagkakaroon ng hanapbuhay at pagkakakitaan ng mga mamamayan
sa bansa.
 SDG 9 Industry, Innovation, and Infrastructure - Kailangang makabuo ng impraestrukturang
susuporta sa industriyalisasyon ng bansa, na hindi masisira ng kalamidad at makapagpapatuloy ng
inobasyon sa bansa.
 SDG 10 Reduced Inequalities - Kailangang mabawasan ang hindi pagkakapantay-pantay ng mga tao
sa loob ng bansa, at hindi pagkakapantay-pantay sa pagitan ng mga bansa.
 SDG 11 Sustainable Cities and Communities - Kailangang makabuo ng mga lungsod na ingklusibo,
ligtas, hindi masisira ng kalamidad, at sustainable na tirahan ng mga mamamayan.
 SDG 12 Responsible Consumption and Production - Kailangang masigurado na maayos at sustainable
ang paraan ng pagkonsumo ng mga konsyumer at produksiyon ng mga pabrika.
 SDG 13 Climate Action - Kailangang makagawa ng hakbang upang malabanan ang climate change at
mapigilan ang masasamang epekto nito.
 SDG 14 Life Below Water - Kailangan na maayos ang paggamit ng karagatan, na mapanatili ang
mayabong na buhay sa ilalim ng dagat, at na masigurado na mayroon pang mapagkukunan ng
yaman sa hinaharap.
 SDG 15 Life on Land - Kailangan na mabigyan ng proteksiyon, mapanatili, at masigurado ang maayos
na paggamit ng ecosystem sa kalupaan at kagubatan; malabanan ang pagiging disyerto ng mga
kalupaan; mapigilan ang pagkasira ng mga lupain at sa halip ay mapagyaman ang mga ito; at
mapigilan ang pagkawala ng biodiversity.
 SDG 16 Peace, Justice, and Strong Institutions - Kailangang masigurado ang kapayapaan at pagiging
ingklusibo ng mga lipunan upang magkaroon ng sustainable development, at mabigyan ng
pagkakataon na makamit ang katarungan para sa lahat.
 SDG 17 Partnerships for the Goals - Kailangang mapatatag ang mga institusyon na nagbibigay ng
suporta sa mga nabanggit na tunguhin upang makamit ang mga ito.

Klasipikasyon ng mga Bansa Batay sa Kaunlaran

- Nakagawa ang iba’t ibang eksperto ng development studies at development economics ng
pagtatangkang liwanagin ang pagsukat sa kaunlaran, ngunit wala pang malinaw na batayan upang
magkaroon ng pandaigdigang klasipikasyon sa pagsukat ng kaunlaran.
- Isa sa mga batayang klasipikasyon ng mga bansa ayon sa kaunlaran ay nagawa ng UN.
- Nakagawa ang United Nations Development Program (UNDP) ng sistema ng klasipikasyon batay sa
sukatan ng pambansang kita (GNI at GDP), per capita income sa loob ng isang taon, antas ng
industriyalisasyon ng bansa, antas ng Human Development Index, at antas ng pagkakautang sa World
Bank.

Sa klasipikasyon na ito, kinikilala ng UNDP ang mga bansa batay sa apat na uri:
 Developed economies
 Economies in transition
 Developing economies
 Least developed economies
- Batay ang mga ito sa inilabas na World Economic Situation and Prospect (WESP) Report ng UNDP
noong 2015.
- Ayon sa listahan ng mga bansa, ang Pilipinas ay nabibilang sa mga developing economies.
Iba pang Halimbawa ng Sukatan ng Kaunlaran ng mga Bansa
- Maliban sa klasipikasyon ng UNDP, mayroon pang iba sukatan ng kaunlaran ng mga bansa.
- Nabuo ang iba’t ibang batayan at sukatan dahil sa kalawakan ng kahulugan ng kaunlaran.
- Ang mga sukatan na ito ay may iba’t ibang batayan kung kaya’t iba-iba rin ang sinusukat na aspekto ng
kaunlaran.
- Gayundin, magkakaiba ang resulta ng listahan patungkol sa mga bansa na maituturing na maunlad.

Human Development Index

- Binuo ang Human Development Index (HDI) upang mabigyan-diin ang kakayahan ng mga tao bilang
panguhing batayan ng pagsukat ng pag-unlad ng mga bansa, sa halip na ang paglaki ng ekonomiya.
- Ang HDI ay isang sukatan ng ibat-ibang mahahalagang aspekto ng pag-unlad ng mga mamayan sa isang
bansa tulad ng inaasahang tagal ng buhay (life expectancy), bilang ng mga nag-aaral na estudyante
(mean education), inaasahang tagal ng mga mag-aaral sa paaralan (expected education), at sukatan ng
kita ng mga mamamayan (per capita income).
- Unang nailathala ni Mahbub ul Haq at Amartya Sen ang HDI at inilimbag ito ng UN noong 1990.

Physical Quality of Life Index

Physical Quality of Life Index (PQLI) - ay isa ring sukatan at klasipikasyon ng mga bansa na nagtatangkang
alamin ang antas ng kasaganahan ng buhay ng mga tao.
- Sinusukat nito ang antas ng edukasyon at karunungan ng mga tao na magbasa at magsulat, ang antas
ng mga ipinapanganak na sanggol ngunit namamatay agad (infant mortality rate), at ang antas ng
inaasahang haba ng buhay ng tao (life expectancy rate).
- Maraming kritisismo ang natatanggap ng PQLI dahil limitado ang mga salik na sinusukat nito.
- Hindi nito sinusukat ang antas ng GNI at GDP ng bansa.

Economic Freedom Index

- Sinusukat nito ang kalayaan at karapatang ekonomiko ng mga tao sa kanilang bansa.
- Ang mga bansa ay inuuri batay sa kalayaan ng kanilang ekonomiya.
- Inuuri ng EFI ang mga bansa sa 5 antas: free economies, mostly free economies, moderately free
economies, mostly unfree economies, at repressed economies.
- Ang mga bansang kabilang sa malayang ekonomiya (free economies) ay maunlad at nakakapagbigay ng
kaunlaran sa kanilang mga mamamayan, habang ang mga bansang kabilang sa repressed economies ay
mayroon lamang limitadong kakayahan at kalayaan.

10 palatandaan upang masukat ang kaunlaran batay sa EFI:

 Kalayaan ng mga negosyo na magsagawa ng kanilang plano (business freedom)
 Kalayaan ng mga dayuhan na magtayo ng negosyo sa bansa (investment freedom)
 Kalayaan sa pakikipagkalakalan sa loob at labas ng bansa (trade freedom)
 Kalayaan sa paggamit ng pananalapi ng mga mamamayan at mga negosyo (fiscal freedom)
 Kalayaan sa mahigpit na polisiyang pananalapi ng pamahalaan (monetary freedom)
 Kalayaan ng mga mamamayan sa utang o pagkaubos ng salapi (financial freedom)
 Kalayaan ng pamahalaan sa paggastos sa mga impraestruktura (government spending)
 Kalayaan mula sa mapang-abusong sistema ng paggawa (labor freedom)
 Karapatang magmay-ari ng mga mamamayan (property rights)
 Kalayaan mula sa korupsiyon sa pamahalaan (freedom from corruption)
Konsepto ng Konsumo
Pagkonsumo - Ito ay paggamit ng mga produkto o serbisyo bilang pagtugon ng isang tao sa kanyang mga
pangangailangan at kagustuhan para sa kanyang pang-araw-araw na pamumuhay.
-Tumutukoy din ito sa proseso ng pagbili ng mga produkto at serbisyo sa isang takdang presyo

Mga Paraan ng Pagkonsumo

1.Direct o Final Consumption(Tuwirang pagkonsumo) – Ito ang agarang paggamit ng produkto o serbisyo
upang matugunan ang pangangailangan at makamit ang kasiyahan.
2.Productive o indirect consumption(Hindi tuwirang pagkonsumo/produktibo) – Ito ang pagbili ng isang
produkto o serbisyo upang muling lumikha ng isang panibagong produkto o serbisyo.
3.Risky Consumption(Mapanganib na pagkonsumo) – Ito ay ang pamimili ng mga produkto o serbisyo na
mapanganib sa kalusugan ng tao o pagkonsumo ng mga produktong ito sa mapanganib na paraan.
4.Maaksayang Pagkonsumo – Ito ang pagbili o pagkunsumo ng isang produkto o serbisyo na hindi
gaaanong ginagamit, kaya naaaksaya ito kapag may natirang labis mula dito.
5.Routine Consumption – Mga produkto na laging binibili dahil lagi itong ginagamit.
6.Occasional Consumption – Karaniwang binibili at kinokonsumo ang mga ganitong produkto kung kailan
lamang kailangan.

Mga Salik Na Nakaaapekto sa Pagkonsumo

1.Presyo – Naiimpluwensyahan nito ang pagkonsumo dahil habang tumataas ang halaga ng bilihin ay
kumakaunti naman ang bumibili nito
2.Kita at Trabaho – Ang antas ng pagkonsumo ay nakadepende sa liit o laki ng kita.
3.Uri ng Pamumuhay – Ang pagkakaiba sa kita ng mga mamimili ay nagbibigay-daan sa pagkakaiba ng uri
ng kanilang pamumuhay, at kalaunan ay maging sa pagkonsumo.
4.Pag-iimpok o Pagiipon – Ito ang pagtatabi ng salapi upang magamit sa ibang araw. Ito ay
nangangahulugan na ipinagpapaliban muna ang pagkonsumo ng produkto sa kasalukuyan para sa
hinaharap. 20% ng kita ay dapat mapunta sa savings natin
5. Okasyon – Maraming binibili ang mga tao kung mayroong pagdiriwang
6. Edad – Iba ang karanasan ng pagkonsumo ng mga bata kumpara sa mga bata kumpara sa matatanda.
7.Kasarian – Iba ang karanasan ng pagkonsumo depende sa pagkakaiba ng kasarian.
8.Panahon – Nakabantay rin sa panahon ang pagkonsumo ng tao.
9.Pag-aanunsiyo – Nakaiimpluwensya rin sa pagpili ng mga mamimili ang mga anunsiyo o patalastas.

Uri ng Pag-aanunsiyo
Bandwagon – Nahihikayat ang taong bumili ng isang produkto kung makikita niyang maraming tao ang
tumatangkilik at bumibili nito.
Testimonial – Nahihikayat naman ang mga taong bumili ng isang produkto kung patototohanan ng isang
sikat o pinagkakatiwalaang personalidad.
Brand Recall – Ang isang brand o tatak ay ang pangalan ng produktong kumakatawan sa isang negosyo.

Pagkonsumo - ay isang mahalagang gawaing pang-ekonomiya.

-Sa pamamagitan nito natutugunan ng mga tao ang kanilang mga pangangailangan.
-Ang pagkonsumo ng mga produkto at serbisyo ay nagpapaunlad din ng kabuhayan at ekonomiya ng
isang bansa.
-Kung hindi matutugunan ang pangangailangan ng mga tao, mahihirapang umunlad ang isang bansa.

-Lahat ng gawaing pang-ekonomiya ay nakatuon sa pagkonsumo ng mga tao.

-Ang pamamahagi o alokasyon ng mga yaman sa isang bansa ay ginagawa upang mabigyan ng
pagkakataon ang mga mamamayan na makapagkonsumo nang sapat ayon sa kanilang mga
pangangailangan.
-Ang paggamit at paglinang sa mga yaman, paglikha ng mga produkto, at paggawa ng mga desisyong
pang-ekonomiya ay nagpapaigting sa pagkonsumo.

Pagkonsumo at Daloy ng Ekonomiya

-Ang pagkonsumo ay mahalaga rin upang mapaunlad ang mga bansa.
-Ang pagkonsumo ay katumbas ng paggastos.
-Sa pamamagitan ng pagkonsumo, ang salaping ginagamit upang makabili ng produkto ay napupunta sa
prodyuser ng mga produkto.
Book 82

Pabrika - ay bumibili ng mga materyales at nagbabayad ng mga manggagawa upang makalikha ng mga
produkto.
-Ang mga produktong ito ay bibilhin naman ng mga mamimili--mamamayan at sambahayan--gamit ang
salapi na kanilang kinita mula sa paghahanapbuhay o pagbibigay-serbisyo.
-Ang kita mula sa pagbebenta ng mga produkto sa mga mamimili ay gagamitin ng mga prodyuser upang
makalikha muli ng mga produkto na maaaring mas marami o mas pinahusay.
-Ang mga mamamayan naman ay patuloy na magbibigay-serbisyo upang kumita at magkaroon ng
pambili ng kanilang mga pangangailangan.
-Kung walang pagkonsumo, hindi dadaloy ang salapi sa bansa na siyang madudulot ng kahirapan.

-Ang paggawa ng mga produkto ng pabrika, pagbebenta sa pamilihan, at pagkonsumo o pagbili ng mga
mamimili gamit ang salaping kanilang kinita ay ang mga proseso na tumutulong sa pagpatutuloy ng
daloy ng ekonomiya.
-Ang mataas na antas ng pagkonsumo ay palatandaan ng isang mayabong na ekonomiya.
-pinaniniwalaan na ang pagkonsumo ng mga tao ay maaaring magdulot ng pag-unlad ng sektor ng
produksiyon at distribusyon ng mga yaman at produkto.
-Ang paniniwalang ito ay nakabatay sa konsepto ng konsumerismo na nagsasabing kung mataas ang
pagkonsumo, tataas din ang ibang sektor ng ekonomiya.

Pagkonsumo at Pamumuhunan
-Ang pagkonsumo ay nakakaaapekto rin sa pamumuhunan sa loob ng bansa.
Pamumuhunan - ay tumutukoy sa paglalagak ng salapi bilang puhunan o kapital sa isang ekonomiya
upang mapalago ito at mapataas ang kita sa pamamagitan ng paglikha ng produkto, pagpaparami, o
pagpapahusay sa uri sa produktong nililikha.
-Maaari din itong tumukoy sa mga bagay na binili at hindi agad mapakikinabangan, ngunit inaasahang
magpapaunlad sa panghinaharap na sitwasyon.

-Mahalaga ang pamumuhunan ng mga kompanya sa bansa.

-Halimbawa, sa sistema ng transportasyon, ang paggamit ng mga mamamayan sa tren tulad ng LRT,
MRT, at PNR ay nakapagpapabilis sa paglalakbay at nakatutulong lalo na sa mga manggagawa.
-Ang pagpapagawa ng mga daan ay nagpabibilis din sa pamamahagi ng mga produkto na magagamit at
makokonsumo ng mga mamamayan.
-Ngunit, kung walang pamumuhunan ng mga pribadong kompanya, mahihirapan ang pamahalaan na
makagawa ng malalaking proyektong tulad ng sa transportasyon.
-Ang pamumuhunan naman sa ibang sektor tulad ng agrikultura ay isinasagawa sa pamamagitan ng
pagpapagawa ng mga irigasyon at ng maayos na daan mula sa mga pook rural patungo sa lungsog o
pamilihan ay nagpadadali sa trabaho at nagpabubuti sa kalagayan ng mga magsasaka.
-Naihahatid din ang mga produkto sa takdang oras nang hindi nagagastusan nang malaki ang mga
magsasaka.

Uri ng Pagkonsumo
-Mahalaga ang pagkonsumo ng mga tao upang matugunan ang kanilang mga pangangailangan at
kagustuhan.
-Halimbawa nito ay ang pagkain. Mahalagang Gawain ang pagkain upang mabuhay.
-Ang pagkonsumong ito ay tinatawag na direct o final consumption dahil natutugunan agad nito ang
pangangailangan tulad ng gutom at uhaw.
-Maging ang pag-upo, paghiga, at panonood ng telebisyon ay itinuturing na direct consumption.

Productive o indirect consumption - Ang pagkonsumo na hindi tumutugon sa mga pangunahing

pangangailangan, ngunit ginagamit upang makagawa ng iba pang produkto.
Halimbawa: ang isang magsasaka ay gumagamit ng abona para sa kaniyang mga pananim.
Abono - ang paggamit nito ay nakatutulong upang makapag-ani ng mga palay at iba pang gulay, na
siyang produkto ng magsasaka.

Ang pagbili at pagkonsumo ng mga produkto ay isang gawain na pang-araw-araw.

-Mayroong mga produkto na laging binibili dahil lagi ito kinokonsumo ng isang indibidwal o pamilya.
-Sa ganitong pagkakataon, ang pagkonsumo ay tinatawag na Routine consumption.
-Halimbawa nito ay ang pagbili at pagkonsumo ng bigas, prutas, karne, gulay, at tubig na kinakain o
ginagamit araw-araw
-Maaaring ang pagbili ng mga produktong ito ay nakatakda na ng lingguhan o buwanan.

Maaari din naman na ang pagkonsumo ay paminsan-minsan lamang.

-Ang mga produktong tulad ng damit at gamot sa pananakit ng ngipin ay mga pangunahing
pangangailangan, ngunit hindi kailangan na mabili o makonsumo nang agaran o palagian.
-Bagkus karaniwang binibili at kinokonsumo ang mga ganitong produkto kung kalian lamang kailangan.
-Ang pagkonsumo sa ganitong paraan ay tinatawag na Occasional consumption.

Mayroon namang mga produkto na kailangang pag-isipang mabuti bago bilhin o gamitin dahil
masyadong mahal ang presyo o di kaya ay maaaring ikapahamak ng buhay ng tao.
-Ang ganitong pagkonsumo ay tinatawag na Risky consumption.
-Halimbawa, dapat na masusi munang pag-aralan kung kinakailangan ba talagang bumili ng kotse, o
bahay at lupa bago makipag-transaksiyon sa nagbebenta ng mga ito.

Makabubuti na ang pagkonsumo ay nakaplano at pinag-aaralan.

-Madalas na nagkakaroon din ng biglaang pagkonsumo at hindi nasuring pagbili na tinatawag na
impulsive consumption.
-Halimbawa nito ay kung ikaw ay napadaan sa mall na nagdaraos ng sale at bumili ng damit kahit wala sa
iyong plano, o di kaya’y nahimok ng salesperson na bumili ng isang bagong produkto.

Mga Salik ng Pagkonsumo

Iba-iba ang pagkonsumo ng mga tao dahil mayroong mga salik na nakaaapekto sa pagpili at paggamit ng
mga pangangailangan.
-Ang mga salik na ito ay Kita at trabaho, uri ng pamumuhay, at pansiriling konsepto ng pag-iimpok.
Kita at Trabaho
-Ang pagkonsumo ay nakabatay sa kita at uri ng hanapbuhay ng mga mamimili.
-Ang pagkonsumo ay direktang naaapektuhan ng kita ng isang tao, kaya ang antas ng kaniyang
pagkonsumo ay nakadepende sa liit o laki ng kita.
-Ang laki ng kita ay naaapektuhan naman ng uri ng trabaho.
-Ang trabaho ay nakaaapekto rin sa pagkonsumo ng mamimili, ngunit sa hindi tuwirang paraan.
-Kinakailangan ang pansariling badyet upang malaman kung gaano kalaki ang maaaring gastusin sa
pagtugon sa mga pangangailangan.

-Ang isang tao na mayroong sapat ng kita at badyet lamang upang matugunan ang kaniyang pang-araw-
araw na pangangailangan ay limitado sa kayang bilihin.
-Ang limitasyon na ito ay tinatawag na budget constraint o limistasyon ng pansariling badyet.
-Ang isang tao na mayroong sobrang kita ay mayroong mas malaking kakayahang bumili.
-Maliban sa mga pangunahing pangangailangan, kaya rin nyang bumili ng iba pang bagay tulad ng cell
phone, kompyuter, at kotse.

-Maliban sa pagtugon sa pangangailangan, kailangan din ng pagkonsumo upang maisagawa at

masuportahan ang hanapbuhay ng mga tao.
-ang personal na pangangailangan ay nagkakaparehas, may ilan namang nagkakaiba pagdating sa
propesyonal na pangangailangan.
-Halimbawa, ang pagkonsumo ng isang guro ay may pagkakaiba sa pagkonsumo ng isang doktor.
-Ilan sa mga pangangailangan ng isang guro para sa kaniyang propesyon ay tisa, kartulina, at marker
-Ang doctor naman ay nangangailangan ng estetoskopyo (stethoscope), heringgilya( syringe), at
guwantes (gloves).

Uri ng Pamumuhay
-Ang pagkakaiba sa kita ng mga mamimili ay nagbibigay-daan sa pagkakaiba ng uri ng kanilang
pamumuhay, at kalaunan ay maging sa pagkonsumo.
Halimbawa, Ayon sa ulat ng PSA na “Average Family Income in 2015 is Estimated at 22k Pesos Monthly
(Results from the 2015 Family Income and Expenditure Survey)” na inilathala noong Oktubre 2016.
-Ang mga manggagawa na tumatanggap ng 30% pinakamababang kita ay inilalaan ang halos 60% ng
kanilang kita para sa pagkain.
-Ang mga manggagawa na tumatanggap ng 70% pinakamataas na kita ay naglalaan lamang ng halos 40%
ng kanilang kita para sa pagkain.
-Mas pinagkagagastusan ng mga manggagawang mayroong mataas na kita ang kalusugan at edukasyon.
-Ang pagkakaibang ito sa pagkonsumo ay nagbibigay ng pagkaibang oportunidad, kaalaman, at
karanasan sa mga mamamayan na kalaunan ay nakaaapekto sa kanilang kita, uri ng pamumuhay, at
muli, pagkonsumo.
Pag-iimpok (Pag-iipon)
-Mahalaga ang konsepto ng pag-iimpok sa pagkonsumo ng mga mamamayan.
-Pag-iimpok - ay ang pagtatabi ng salapi upang magamit sa ibang araw.
-ito ay mahalagang salik sa pagkonsumo ng mga mamamayan.
-Ito ay nangangahulugan na ipinagpapaliban muna ang pagkonsumo ng produkto sa kasalukuyan para sa
hinaharap.
-Ayon sa pag-aaral ng World Bank na “World Bank’s Global Findex Database for 2014” halos 69% ng mga
Pilipino ang walang ipon sa bangko sa naturang taon.
-Para sa iba, kailangang matugunan muna ang mga pangangailangan kaysa mag-impok ng salapi sa
bangko. Kung mayroong mang sobrang salapi, ito ay binibili nila ng ilang gamit tulad ng damit, sapatos, o
bag.
-Maaari din nilang magamit ang sobrang salapi sa ilang kagustuhan, tulad ng panonood ng sine, pagkain
sa restoran, o pagbabakasyon.
-Ang pag-iimpok ay isang mahalagang gawi. Tanda ito ng maingat at planadong paggastos.

Iba Pang Salik na Makaapekto sa pagkonsumo

 Okasyon - Mas maraming binibili ang mga tao kung mayroong pagdiriwang.
-iilang produkto lamang ang karaniwang binibili tulad ng paputok kung Bagong Taon, Bulaklak at
tsokolate kung Araw ng mga puso, at panregalong kagamitan kung Pasko.
 Edad - Iba ang karanasan ng pagkonsumo ng mga bata kompara sa matatanda.
-Mahilig ang mga bata sa kendi at laruan, samantalang mahalagang bilihin naman sa matatanda ang
gamot.
 Kasarian - Iba rin ang karanasan ng pagkonsumo depende sa pagkakaiba ng kasarian.
-Ang mga pangangailangan ng mga lalaki ay iba sa mga babae.
 Panahon - Nakabatay rin sa panahon ang pagkonsumo ng tao.
 Pag-aanunsiyo - Nakaiimpluwensya rin sa pagpili ng mga mamimili ang mga anunsiyo o patalastas.
Kadalasan, ang kalagayan sa lipunan ay nagiging batayan ng pagkonsumo.
-Ang indibidwal na mayroong kakayahang bumili ng mas mahal at mas maraming produkto ay
kadalasang may mas mataas na antas ng kabuhayan, habang kabaligtaran nito ang sa mahirap na may
limitadong kakayahan lamang na tugunan ang mga pangangailangan.
Kita - ay pangunahing sukatan kung paano gagaston ang isang mamamayan.

Marginal Propensity to Consume (MPC) - ay isang pormula na sumusuri sa kakayahan ng isang tao na
magdagdag ng pagkonsumo tuwing nadadagdagan ang kaniyang suweldo o kita.

ΔC
MPC =
ΔY
C = pagbabago ng halaga ng pagkonsumo.
Y = pagbabago sa kita o suweldo.

Halimbawa: noong 2015, ikaw ay kumite ng P10000 kada buwan at gumagastos ng P9000. Ngunit noong
2016, tumaas ang iyong suweldo sa halagana P10500, at ang gastusin ay naging P9300.
Taon Kita Pagkonsumo
2015 P10000.00 P9000.00
2016 P10500.00 P9300.00
Pagbabago P500.00 P300.00

ΔC
MPC =
ΔY
9300−9000
=
10500−10000

300
=
500
=0.6
Gamit ang pormula, ang MPC ay 0.6. Ito ay nangangahulugan na sa bawat karagdagang piso ng iyong
suweldo, 60 sentimo nito ay ginagamit sa pagkonsumo.
Tandaan na ang MPC ay isang proporsiyon at ito ay nakabase sa pagtaas ng antas ng kita, kaya ang sagot
sa MPC ay laging sa pagitan ng 0 hanggang 1 lamang.

Marginal - Ito ay tumutukoy sa karagdagang halaga na maaaring makuha mula sa pagbabago ng isang
produkto, serbisyo, o konsepto.

Aralin:Konsepto ng Produksyon
Konsepto ng Produksyon
Produksyon – ay ang proseso ng paggawa ng mga produkto o serbisyo gamit ang mga likas na yaman at
kakayahan,katalinuhan kasanayan at pagkamalikhain ng tao.
-Ito ay mahalagang paraan upang mapunan ang mga pangangailangan at kagustuhan ng mga tao sa
araw-araw.

Mga Salik ng Produksyon

1.Lupa at Likas na Yaman – Dito nakukuha ang mga hilaw na sangkap ng produksiyon.
Napapalitan (Renewable) – ito ay yaong mga likas na yamang hindi agad naaapektuhan ng kakapusan at
yaong napapalitan pagkaraang gamitin ito.
Hindi Napapalitan (Non-renewable) – ito naman ay mga likas na yamang naaapektuhan ng kakapusan at
hindi napapalitan pagkaraang gamitin ito.
2.Manggagawa – ito ang pinakamahalagang salik ng produksyon dahil ginagamit ang pisikal at mental na
kakayahan ng tao upang makagawa ng mga produkto o serbisyo.
3.Kapital – ito ay tumutukoy sa mga kagamitan na nagpapadali sa proseso ng produksiyon, tulad ng
makina, appliance, at teknolohiya gaya ng kompyuter at software application.
4. Entreprenyur – ito ay itinuturing na utak sa likod ng produksiyon na nagmamay-ari ng isang Negosyo.
-Siya ang may kakayahan na mag-isip bumuo, magpa-unlad, at magpatakbo ng isang negosyo.
Katangian ng isang entreprenyur:
1.Malikhain at inobatibo – Kailangang malikhain at makabago ang mga idea, produkto, o serbisyo, upang
bumenta sa mga mamimili.
-Hindi magiging matagumpay ang negosyo kung ang iaalok na produkto o serbisyo ay eksaktong katulad
ng sa iba.
2.Risk Taker –Hindi masasabi agad kung magtatagumpay ang isang negosyo o hindi. Kailangan niyang
hamunin ang kanyang sarili upang magtagumpay.
3.Mapamaraan – Dapat mapamaraan ang isang entreprenyur upang makuha ang mga dapat na
kagamitan o makahanap ng mapamalit dito at maipagpatuloy ang produksiyon at negosyo.
4.Disiplinado at matiyaga – Kailangang disiplinado at matiyaga ang isang entreprenyur sa paglutas ng
mga balakid na kaniyang haharapin.
5.Magaling magdesisyon – Dapat na natitimbang niya ang mga kalamangan at kahinaan ng mga
pagpipiliang desisyon.
-Mahalaga rin na mabilis niyang nagagawa ang mga desisyon sa oras na kailangan.
-kailangang mapapanindigan ng isang entreprenyur ang kaniyang desisyon sa kahit na ano pa mang
sitwasyon.

Capital Goods – anumang input na magagamit upang makalikha ng consumer goods at mapataas ang
produksiyon ng mga ito.
Consumer Goods(Final Goods) – mga produkto o serbisyo na direktang magagamit ng mga tao na
tutugon sa kanilang mga pangangailangan at kagustuhan.

4 Pangunahing katanungang pang-ekonomiya:

1.Ano ang gagawing produkto?
2.Gaano karami ang gagawing produkto?
3.Paano gagawin ang produkto?
4.Para kanino ang produktong gagawin?
Book
Ang lahat ng naprosesong produkto ay dumadaan sa sistemang tinatawag na produksiyon.
Produksiyon - ay isang proseso ng pagbabago sa anyo at gamit ng mga likas na yaman sa pamamagitan
ng paggawa (labor) at kapital upang makalikha ng produkto na naaayon sa pagkonsumo ng mga tao.
Ang mga yaman ay maaaring dumaan sa prosesong pisikal at molekyular upang magkaroon ng
pagbabago.
Dahil sa proseso ng produksiyon, mas madaling magagamit at makokonsumo ng mga tao ang mga
yaman ayon sa kanilang mga pangangailangan.
Kahalagahan ng Produksiyon
-Nakasalalay sa produksiyon ang pagkonsumo ng mga produkto at serbisyo na kakailanganin, gagamitin,
at bibilhin ng mga tao.
Produkto o Production Output - ang dami ng mga ito ay isang sukatan ng kaunlaran ng isang bansa.
-Maaari ring masukat ang kakayahan ng isang bansa sa halaga ng mga likas na yaman at produkto bago
ito gawin (pre-production) at matapos itong gawin (post-production).
-Nabibigay rin ng malaking ambag ang produksiyon sa mga manggagawa.

Mga Salik ng Produksiyon

Salik ng Produksiyon - ay tumutukoy sa mga input na kinakailangan upang malikha ang produktong
ibebenta.

4 Salik ng Produksiyon:
1.Lupa at mga Likas na Yaman - nakukuha ang hilaw na sangkap ng produksiyon.
-limitado lamang ang lupa at mga likas na yaman, gayundin ang kakayahan ng mga negosyante at
prodyuser na makakuha ng mga ito.
-Dapat alamin kung gaano karami ang makukuhang likas na yaman batay sa kanilang kakayahang
mamuhunan, at kung sapat ba ang makukuhang yaman upang gumulong ang produksiyon.
-Mahalaga ring isaalang-alang na anumang masasayang na yaman sa proseso ng produksiyon ay babalik
sa kalikasan bilang nasayang yaman (waste product) at hindi na muling mapakikinabangan.
-Posibleng magdulot ito ng negatibong epekto sa mga likas na yaman, gayundin sa mga mamamayan.
2.Manggagawa - walang magagawang produkto kung walang manggagawa.
-kailangan ang kakayahan at kasanayan ng mga manggagawa upang maproseso ang mga hilaw na
materyales at makagawa ng mga produkto.
-labor-intensive production -ang produksiyon na mas nakadepende sa mga manggagawa keysa sa ibang
salik.
-upang mapaunlad ang produksiyon at negosyo, mahalagang mapaunlad din ang mga kakayahan at
kasanayan ng mga manggagawa.
-mahalaga ring bigyan-pansin ang kalusugan, kalagayan ng pagtatrabaho, tamang pasahod, at iba pang
mahahalagang aspekto na ikauunlad ng mga manggagawa.
RA No. 9481 o Labor Code of the Philippines - pinoprotektahan ng pamahalaan ang mga manggagawa sa
pamamagitan nito.
-nakalahad sa batas na ito ang mga karapatan at mga tungkulin ng bawat manggagawa.
-binibigyan din nito ang mga manggagawa ng proteksiyon laban sa pang-aabuso ng mga kompanya.
-ilang probisyon ng batas ay nagsasaad ng oportunidad sa pagpapaunlad sa katayuan at kalusugan ng
mga manggagawa,tiyak na oras ng pagtatrabaho, at wastong pasahod at kita na dapat tanggapin ng mga
manggagawa.
-kasama rito ang probisyon na sumasaklaw sa overtime work, night differential, undertime,
panlingguhang pahinga, holiday work, at holiday pay.

3.Kapital - ay tumutukoy sa mga kagamitan na nagpadadali sa proseso ng produksiyon, tulad ng makina,

appliance, at teknolohiya gaya ng kompyuter at software applications.
-capital-intensive production - ang produksiyon na mas nakadepende sa paggamit ng kapital kaysa sa
ibang salik.
4.Entreprenyur - may kakayahan na mag-isip, bumuo, magpaunlad, at magpatakbo ng isang negosyo.
-ilang ekonomista ang nagsasabi na ang entreprenyur ay bahagi ng lakas-paggawa.
-may ilan naman na naniniwalang mayroong kakaibang katangian ang entreprenyur na kinakailangan
upang maging matagumpay sa isang negosyo.
Katangian ng isang entreprenyur:
1.Malikhain at inobatibo – Kailangang malikhain at makabago ang mga idea, produkto, o serbisyo, upang
bumenta sa mga mamimili.
-Hindi magiging matagumpay ang negosyo kung ang iaalok na produkto o serbisyo ay eksaktong katulad
ng sa iba.
2.Risk Taker –Hindi masasabi agad kung magtatagumpay ang isang negosyo o hindi. Kailangan niyang
hamunin ang kanyang sarili upang magtagumpay.
3.Mapamaraan – Dapat mapamaraan ang isang entreprenyur upang makuha ang mga dapat na
kagamitan o makahanap ng mapamalit dito at maipagpatuloy ang produksiyon at negosyo.
4.Disiplinado at matiyaga – Kailangang disiplinado at matiyaga ang isang entreprenyur sa paglutas ng
mga balakid na kaniyang haharapin.
5.Magaling magdesisyon – Dapat na natitimbang niya ang mga kalamangan at kahinaan ng mga
pagpipiliang desisyon.
-Mahalaga rin n amabilis niyang nagagawa ang mga desisyon sa oras na kailangan.
-kailangang mapapanindigan ng isang entreprenyur ang kaniyang desisyon sa kahit na ano pa mang
sitwasyon.

Ang planta, ari-arian, at mga kagamitan na nabibilang sa halimbawa ng mga salik ng produksiyon ay
itinuturing na capital goods.
Capital Goods - ay anumang input na magagamit upang makalikha ng consumer goods at mapataas ang
produksiyon ng mga ito.
Consumer Goods - ay ang mga produkto o serbisyo na direktang magagamit ng mga tao at tutugon sa
kanilang mga pangangailangan at kagustuhan.
-Ito din ay tinatawag na Final Goods.

Mga Pang-ekonomiyang Pagsasaalang-alang

4 Pangunahing Katanungang Pang-ekonomiya:
1.Ano ang gagawing produkto? - Mahalagang masuri muna ang pangangailangan at kagustuhan ng mga
tao bago magplano at lumikha ng isang produkto.
-kailangang masigurado na ang produktong lilikhain ay akma sa pagkonsumo ng lipunan upang hindi
masayang ang mga likas na yamang gagawin sa produksiyon.
2.Gaano karami ang gagawing produkto? - Dapat mapagpasiyahan kung gaano karami ang produktong
lilikhain.
-Maaaring ibatay ang dami sa antas ng pangangailangan at pagpapahalaga ng lipunan sa produktong
naipiling likhain.
3.Paano gagawin ang produkto? - Kailangan malaman at maplano ng isang prodyuser kung paano
gagawin ang produktong nais ibenta.
-Maaaring maging labor-intensive o capital-intensive ang modelo ng produksiyon. Depende ito sa uri at
dami ng produktong lilikhain, at kakayahan at desisyon ng prodyuser. Sa pamamagitan nito, masusuri ng
isang prodyuser kung anong salik ng produksiyon ang kaniyang gagamitin.
4.Para kanino ang produktong gagawin? - Kapag nagawa na ang mga produkto, kailangang mayroong
gumamit at kumonsumo sa mga ito.
-Hindi lahat ng mamimili ay makakukuha ng mga produkto na nagawa na, kung kaya’t mahalaga ang
wastong pamamahagi ng mga produkto.
-Ibenebenta sa pamilihan ang mga nayaring produkto upang mabili at makonsumo ng mga target na
mamimili.

Modelo at Antas ng Produksiyon

-Mahalagang sagutin ng isang prodyuser ang mga katanungang nabanggit sa ekonomiyang
pagsasaalang-alang upang maging mahusay (efficient) ang produksiyon ng kaniyang negosyo.
-mahalagang pagsasaalang-alang ang mga ito sa isang bansa upang masuri kung maingat bang
nagagamit at napapangalagaan ang mga likas na yaman.

2 Modelo ng Produksiyon:
1.Labor-intensive production - ay ang modelo kung saan ang produksiyon ay higit na nakasalalay sa mga
manggagawa kaysa sa halaga o dami ng kapital na kinakailangan upang magawa ang mga produkto.
-Sa modelong ito, mahalaga ang bilang ng mga manggagawa, gayundin ang dami at kalidad ng produkto
na magagawa ng bawat isa.
-Kinakailangan ang maraming manggagawa kaya higit na mataas ang gastos sa paggawa.
-ang mga industriya ng patahian, pagmimina, at produktong elektroniko ay ilan lamang sa mga
gumagamit ng ganitong uri ng produksiyon.
2.Capital-intensive production - ay ang modelo ng produksiyon kung saan mas mataas ang halaga ng
kapital at teknolohiya kaysa sa gastuhin sa paggawa.
-sa sistemang ito, karamihan sa trabaho ay ginagawa sa tulong ng teknolohiya, tulad ng makina,
kompyuter, at software applications.
-Sa ganitong uri ng produksiyon, ang gampanin ng mga manggagawa ay karaniwang limitado lamang sa
obserbasyon, superbisyon, at pag-aayos ng mga makina.
-ang ganitong Sistema sa malakihang produksiyon at sa iba pang larangan na nangangailangan ng
malaking kapital at mamahaling makinarya tulad ng transportasyon, paggawa ng sasakyan, at
ekstraksiyon at pagrepina ng langis.
3 Pangunahing Antas ng Produksiyon:
1.Unang antas ng produksiyon - nagaganap ang simpleng pagkuha (extraction) ng mga likas na yaman
mula sa kalikasan.
-ang nakukuhang yaman sa antas na ito ay maaaring magamit at makonsumo agad.
Halimbawa: Agrikultura, Pangingisda, at paghahayupan.
2.Ikalawang antas ng produksiyon - mayroong mga yaman na kailangan pang dumaan sa ikalawang antas
ng produksiyon bago makonsumo.
Halimbawa: ang ginto na nakukuha mula sa pagmimina ay kailangang dumaan sa proseso ng pagtunaw
upang mahubog sa nais na laki at anyo. Kinakailangan ding dumaan sa proseso ng produksiyon ang mga
processed food upang makonsumo ang mga ito ng mga mamimili. Gayundin, kailangang dumaan sa
proseso ng paghurno (baking) ang harina upang maging tinapay.
3.Ikatlong antas ng produksiyon - ang mga produktong nagawa sa ikalawang antas ay ginagamit pa
upang makagawa ng iba pang produkto o makapagbigay ng serbisyo.
Halimbawa: transpostasyon at komunikasyon.

Mahalagang matukoy ng mga entreprenyur ang akmang modelo at antas ng produksiyon na

kinakailangan sa kanilang negosyo upang maging epektibo ang produksiyon.

Aralin:Ang Karapatan at Tungkulin ng Isang Mamimili

Pamantayan ng Matalinong Mamimili - Ang mga mamimili ay dapat maging mapanuri sa mga
produktong bibilhin.
-Upang maging matalino sa pagkonsumo at masiguradong may kalidad ang produktong
bibilhin,maaaring sundin ang mga sumusunod na pamantayan:
1.Maghanap ng mapagkukunan ng mapagkakatiwalaang impormasyon ukol sa produkto upang
makasigurado sa mga produkto.
2.Huwag agad maniwala sa mga patalastas o sa nababasa sa diyaryo o poster.
3.Panatilihin ang malusog na pamumuhay sa pamamagitan ng hindi pagkonsumo ng mga produktong
nakasisira sa kalusugan, tulad ng alak, sigarilyo, at illegal na droga.
4.Pumili ng mga dalubhasa at propesyonal kung nangangailangan ng serbisyo.
5.Maging mausisa at suriing Mabuti ang mga produkto na kakailanganin, maging ang mga pahayag
tungkol sa mga ito.
6.Makipag-ugnayan sa mga itinalagang ahensiya ng pamahalaan kung may paglabag sa mga Karapatan
ng mamimili, maling proseso ng produksiyon, pekeng produkto, o anumang hinaing patungkol sa
pagkonsumo.

Karapatan ng Mamimili - Alam ng isang matalinong mamimili ang kanyang mga karapatan.
RA No.7394 o Consumer Act of the Philippines - ang proteksiyong ibinibigay ng pamahalaan sa mga
mamimili.
-Isinasaad din sa batas na ito ang mga sumusunod na Karapatan ng mga mamimili.
1.Karapatan na magkaroon o matugunan ang mga pangunahing pangangailangan.
2.Karapatan sa pagbili at pagkonsumo ng mga produkto na ligtas gamitin.
3.Karapatang malaman ang mga tamang impormasyon tungkol sa mga produkto na kanilang binibili.
4.Karapatang makapili ng mga produktong may kalidad sa abot-kayang presyo nang walang pamimilit.
5.Karapatang magkaroon ng kinatawan sa pamahalaan para sa usapin ng pagkonsumo at pagbili.
6.Karapatang maiparating sa mga prodyuser at sa pamahalaan ang hinaing ukol sa mga produkto na
depektibo, hindi naaayon sa batas, o hindi natutumbasan ang presyong binayaran.
7.Karapatan na mabigyan ng wasto at sapat na edukasyon sa pamimili at pagiging mamimili.
8.Karapatan sa isang malusog na kalikasan at kapaligaran.
9.Karapatang makukuha ng resibo ng pinamili mula sa mga pinagbilhan.
10.Karapatang makuha o matumbasan ang produkto na binili nang naaayon sa presyong binayaran.

Inaatasan ng batas ang ilang piling ahensiya ng pamahalaan upang pangunahan ang pagbabantay at
pagbibigay-proteksiyon sa mga mamimili.
DTI o Department of Trade and Industry (Kagawaran ng Kalakalan at Industriya) - sinisiguradong hindi
nalalabag ang Karapatan ng mga mamimili.

Bukod sa DTI, inatasan din ang mga sumusunod na ahensiya ng pamahalaan:

 Department of Agriculture o DA (Kagawaran ng Agrikultura)
 Department of Education o DepEd (Kagawaran ng Edukasyon)
 Department of Health o DOH (Kagawaran ng Kalusugan)
 Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP)
 Securities and Exchange Commission o SEC (Komisyon sa mga Panagot at Palitan)
 Food and Drug Administration o FDA (Pangasiwaan ng Pagkain at Gamot)
 Lokal na pamahalaan

DTI - Ang nangangasiwa sa mga gawaing pangkalakalan at pamumuhunan sa bansa.

Ang mga ahensiya ng pamahalaan na nangangalaga sa mga Karapatan ng mga mamimili sa ilalim ng DTI:
 Consumer Welfare and Business Regulation Group (Lupon sa Kagalingan ng Mamimili at Regulasyon
sa Negosyo)
 Bureau of Trade Regulation and Consumer Protection (Kawanihan ng Regulasyon sa Kalakalan at
Proteksiyon ng Mamimili)
 National Consumers Affairs Council (Pambansang Sanggunian sa Ugnayang Pangmamimili)

Tungkulin ng mga Mamimili - Ang mga Karapatan ng mamimili ay may katumbas na mga tungkulin sa
pagkonsumo at pagbili ng mga produkto.
1.Siguraduhing alam ang mga Karapatan ayon sa batas upang hindi maloko ng mga mapagsamantala.
2.Ipaglaban ang mga Karapatan ayon sa batas kung sa palagay ay nalalabag ang mga ito.
3.Magsuri at magkumpara ng mga produkto bago bumili upang masigurado na makukuha ang wastong
impormasyon tungkol sa produktong nais bilhin at upang mataya kung katumbas ng produkto ang
presyo nito.
4.Siguraduhin na maaasahan at mapagkakatiwalaan ang kompanya o tao sa pinagmulan ng produkto.
5.Basahin at sundan nang mabuti ang mga panuto sa manwal upang masigurado na maayos ang
paggamit ng biniling produkto.
6.Alamin ang epekto ng iyong pagkonsumo.
7.Suriin kung wasto ang impormasyong nababasa, napanonood, o napakikinggan mula sa mga anunsiyo
at palatalastas ng produkto.
8.Tingnan at suriin ang presyo ng mga produkto kung wasto at naaayon sa inilathalang presyo ng
pamahalaan.
9.Ikonsidera ang pagbili at pagkonsumo ng mga lokal na produkto upang makatulong sa industriya ng
Pilipinas.

“No return, no exchange” - Ang patakarang ito ay ipinagbabawal ng batas ayon sa Department
Administrative Order no.2, series of 1993.
Department Administrative Order no.2,series of 1993 - sa kautusang ito, hindi maaaring maglagay ng
katagang “No return, no exchange” sa kahit anumang bahagi ng tindahan o resibo.
-Maaaring palitan ang produkto kung ito ay depektibo, sira, o hindi naaayon sa presyong binayaran o sa
gamit nito.
-Maaaring palitan ang produkto kung nagkamali ang mamimili sa pagpili ng kulay, sukat, o iba pang
katulad na katangian.
-Hindi maaaring palitan o ibalik ang produkto kung nagbago lamang ng isip ang isang mamimili.
-Prinoprotektahan ng kautusang ito ang kapuwa mamimili at nagbebenta mula sa mga mapang-abusong
gawi.

Patalastas
Patalastas o Advertisement - isang paraan upang maipakilala ang isang produkto, serbisyo, idea, o
konsepto na maaaring maibenta o magamit ng publiko.
-ang advertisement ay nanggaling sa Latin na ad vertere na nangangahulugang “to turn toward”.
-ang pangunahing layunin ng isang patalastas o advertisement ay mahimok ang ang mga mamimili na
tangkilikin ang isang produkto.
-ang paggamit ng patalastas o advertisement sa radio, telebisyon, pahayagan o social media platform ay
mahalaga upang maisulong ang konsumerismo.

Epekto ng Patalastas
-Malaki ang impluwensiya ng pagtalastas sa pagdedesisyon ng mga mamimili kung anong produkto ang
bibilhin at kung saan o kanino sila bibili.
-Mayroong dulot na bentahan at desbentaha ang patalastas sa mga mamimili.
-Mas nabibigyan din ng pagkakataon ang mga mamimili na makilatis kung ang produkto ay
makatutulong sa kaniya o sa pamilya.
-ang patalastas ay nagiging desbentaha sa mga mamimili kung ipinapakita lamang nito ang
magagandang aspekto ng produkto.
-ang nagiging batayan na lamang ng mga mamimili sa pagpili ng produkto ay ang popularidad nito dulot
ng patalastas.
-kailangan pa ring suriin nang mabuti ng mga mamimili ang produkto o serbisyo at hindi lamang umasa
sa mga impormasyong sinasabi sa patalastas.

-Sa patalastas, naipababatid din sa publiko na mayroong bagong produktong naimbento o hindi kaya’y
nagawan ng inobasyon ang dating produkto.
-Sa tulong ng mga patalastas, maaaring makumbinsi ang mga mamimili na palitan ang mga lumang
kagamitan ng mga bagong produkto, bagama’t mas mahal ang presyo ng huli.
-Nabibigyan-diin ng patalastas ang mga bentaha ng bagong produkto.
-Napupukaw nito ang pagnanais ng mga mamimili na magmay-ari at masubukan ang bagong produkto
kahit na walang laan na salapi para rito. Sa ganitong pagkakataon maaaring mabuyo ang mamimili na
gumastos kahit wala sa plano.

Aralin:Mga Yaman at Pangangailangan

Lupang Magagamit - ay mga lupang magagamit bilang pantirahan o residensiyal, sakahan o pang-
agrikultura, komersiyal, at industriyal.
Lupang Residensiyal - ay mga lupang maaaring tayuan ng pribadong bahay.
-Ang mga lupang ito ay maaaring gawing pabahay, subdisbisyon, kondominyum, town house, at iba pang
uri ng tirahan.
Lupang Pang-Agrikultura - ay mga lupang nakalaan sa pagsasaka, paghahalaman, at paghahayupan.
-Ginagamit ito upang makakuha ng mga produktong pagkain na mula sa bukirin, taniman, bakahan,
babuyan, manukan, at iba pang tulad ng mga nabanggit.
Lupang Komersiyal - ay mga lupang magagamit para sa negosyo at komersiyo tula ng mall, hotel,
sinehan, palengke, at iba pa.
Lupang Industriyal - Ay mga lupang pinagtatayuan ng mga pabrika, pagawaan, bodega (Warehouse), at
iba pang tulad ng mga nabanggit.
-Ginagamit ang lupang industriyal bilang imbakan at pagawaan ng mga produktong nangangailangan ng
malakihang produksiyon.

Enerhiyang Solar - enerhiyang nanggagaling sa sinag ng araw; kinokolekta ng mga sola panel farm, tulad
ng sa planting San Carlos Solar Energy sa Negros Occidental.
Enerhiyang Hydroelectric - enerhiyang dulat ng malakas na agos ng tubig na maaaring mula sa ilog,
talon, o dam.
Halimbawa: ay ang Angat Dam sa Bulacan, Agus VI Hydroelectric Plant (Talon ng Maria Christina) sa
Lanao del Norte, at San Roque Dam sa Pangasinan.
Enerhiyang Geothermal - enerhiyang galing sa init mula sa ilalim ng lupa at maaaring malapit sa bulkan.
Halimbawa: Tiwi Geothermal Power Plant sa Albay, Leyte Geothermal Power Plant sa Leyte, at Makiling-
Banahaw Geothermal Power Plant sa Laguna at Batangas.
Enerhiyang Hangin - enerhiyang nanggagaling sa lakas ng bugso ng hangin na nakokolekta ng mga
molino (windmill)
Halimbawa: Bangui Wind Farm at Burgos Wind Farm kapuwa sa Ilocos Norte, at Pililia Wind Farm sa Rizal
Enerhiyang Nuclear - enerhiyang galing sa lakas at init ng mga nuclear plant.
Halimbawa: Bataan Nuclear Power Plant, ngunit hindi ito naging operasyonal.

Aralin:Ang Yamang Tao

Employed - mga mamamayan ay mga may edad 15 pataas at may hanapbuhay sa kasalukuyan.
-Maaari lamang maituring na employed ang mga manggagawang naghahanapbuhay nang 40 oras pataas
bawat lingo, o mga full-time na manggagawa, at ang hanapbuhay at kita ay akma sa kanilang kakayahan.
Underemployed - ay kinabibilangan ng mga mamamayan na nais magkaroon ng dagdag oras sa
pagtatrabaho o isa pang trabaho; mga mamamayan na may bagong trabaho na may mas mahabang oras
sa pagtatrabaho o isa pang trabaho; mga mamamayan na may bagong trabaho na may mas mahabang
oras; o mga mamamayan na hindi akma ang hanapbuhay at kita sa kanilang kakayahan.
Unemployed - ay mga mamamayan ng may edad 15 pataas na walang hanapbuhay ngunit maaaring
maghanapbuhay, gayunman ay hindi nagtatrabaho dahil sa mga sumusunod na dahilan:
a.Pagod o naniniwalang wala siyang mahahanap na trabaho
b.Naghihintay sa resulta ng trabahong gusting pasukan
c.Panandaliang may sakit o may kapansanan
d.Nakaranas ng kalamidad sa kasalukuyang kinaroroonan
e.Naghihintay na makuha muli sa trabaho (rehire)

Brain Drain - ay isang sitwasyon kung saan nagkakaroon ng matinding pagbaba sa bilang ng mga
propesyonal, tulad ng doktor, nars, guro, inhinyero, at iba pang manggagawa, sa isang lugar dahil sa
paglipat ng mga ito sa ibang lugar kung saan ang kanilang propesyon ay may katumbas na mas malaking
kita o mas mainam na pamumuhay.
Brawn Drain - ay tumutukoy sa matinding pagbaba ng bilang ng mga manggagawang bokasyonal o
teknikal, tulad ng karpintero, tubero, construction worker, at iba pa, dahil sa parehong dahilang
nabanggit.
-Hindi man sila propesyonal, malakas ang pangangailangan sa mga skilled workers sa ibang bansa.
Brain Drain at Brawn Drain - ay magdudulot ng malaking suliranin ng pagkaunti ng lakas-paggawa sa
bansa.

Aralin: Pangangailangan at Kagustuhan

Teorya ng mga pangangailangan ni Abraham Maslow
Abraham Maslow - ay isang Amerikanong sikologo. Siya ay pinanganak noong ika-1 ng Abril 1908 sa
Brooklyn, New York. Siya ang tinaguriang Father of the Humanistic Movement.
-kilala rin siya sa kaniyang teorya ng herarkiya ng pangangailangan.
Upang masuri ang mga pangangailangan na dapat matugunan agad, maaaring gamitin ang herarkiya ng
pangangailangan ni Abraham Maslow.
Herarkiya ng pangangailangan - ay nag-aantas sa mga pangangailangan ng tao mula sa pangunahing
pangangailangan ng katawan hanggang sa self-actualization.
-Ayon sa teoryang ito, kailangan munang matugunan ng tao ang pangangailangan na nasa mababang
antas bago mapunan ang mga pangangailangan sa susunod na antas
5 Antas sa Herarkiya ng Pangangailangan
1.Pangangailangang Pisyolohiko (unang antas) - tumutukoy sa mga pangangailangan ng katawan ng tao.
-Ito ang mga pangunahing pangangailangan na dapat matugunan bago gumawa ng mga hakbang upang
matugunan ang ibang antas ng mga pangangailangan.
-Pagkain, Tubig, Damit, at Bahay ay kabilang sa antas na ito.
2.Pangangailangang Pangkaligtasan (ikalawang antas)- ay ang pangangailangan na magkaroon ng
seguridad sa iba’t ibang aspekto, tulad ng kalusugan, kabuhayan, at kaligtasan.
Halimbawa: mahalagang maramdaman ng mga mamamayan na sila ay may proteksiyon laban sa krimen,
gayundin sa epidemya.
3.Pangangailangan sa Pakikipagkapuwa-tao (ikatlong antas) - Lahat ng tao ay nagnanais na mapabilang
sa isang lipunang mapagmahal.
-Iba’t iba ang uri ng pagmamahal at maaari itong magmula sa pamilya, mga kaibigan, kasintahan, o
asawa.
-Ang isang lipunang mapagmahal at kumakalinga sa isang tao ay nagsisilbi niyang suporta upang
makamit ang iba pang pangangailangan at umunlad.
4.Self-esteem (ikaapat na antas) - ito ay tumutukoy sa pagpapahalaga ng kapuwa tao bilang tanda ng
pagrespeto at pagbibigay-galang.
-Maaari ding mapabilang sa pangangailangan na ito ang pagkakaroon ng pagpapahalaga sa sarili.
-Kailangang magmula muna ang pagpapahalaga sa ating sarili bago tayo pahalagahan ng ibang tao.
5.Self-actualization (ikalimang antas) - ang pagiging self-actualized ng isang tao ay maaaring magkaroon
ng ibang pagpapakahulugan depende sa pansariling pananaw.
-Maaari itong maging katuparan ng mga pangarap, pagkakaroon ng anak at pamilya, o pagkakaroon ng
mga bagay na ikasasaya.
-Maaari din maging self-actualized kung mayroong pagkukulang sa buhay na nakamit na.
-Malawak ang konsepto ng self-actualization kaya maaaring magkaroon ng pagkakaiba sa pagtugon sa
pangangailangan ito.
Ayon kay Maslow, mahirap makamit ang lahat ng pangangailangan dahil hindi lamang pisikal na
pangangailangan ang mayroon ang tao. Ang mga pangangailangan, lalo na sa ikaapat at ikalimang antas,
ay mahirap matugunan.

Aralin: Kakapusan at Alokasyon

Kakapusan - ay isang likas na sitwasyon kung saan hindi sapat ang mga yaman ng daigdig upang
matugunan ang mga pangangailangan ng mga tao.
Halimbawa: ang kawalan ng tubig na makukuha sa paligid ay tumutukoy sa kakapusan. Wala nang ibang
mapagkukunan ng tubig, kaya ang sitwasyon ay likas na pagkawala.
Kakulangan - isang sitwasyon kung saan may natitira pang yaman ngunit hindi ito magamit ng mga tao
dahil sa limitadong kakayahan.
-ang kakulangan ay maaaring sitwasyon ng gawa ng tao.
Halimbawa: ang pagkaubos ng bote ng tubig ay maituturing na kakulangan.

Aralin: Alokasyon ng mga Yaman

Alokasyon - ay ang pamamahagi ng limitadong yaman upang matugunan ang mga kagustuhan at mga
pangangailangan ng mga mamamayan.
Iba’t ibang paraan ng pagpaplano ng alokasyon o sistemang pang-ekonomiya:
1.Tradisyonal na Ekonomiya (Traditional Economy) - Ang paraan ng pamamahagi ng mga yaman ay
nakabatay sa kasalukuyang pangangailangan.
-Tradisyonal na paraan ang pagtugon ng pangangailangan.
-Hindi gumagamit ng mga makabagong teknolohiya at sapat lamang ang mga nakukuha o nagagawang
yaman.
2.Ekonomiya ng Malayang Pamilihan (Market Economy) - Nakabatay sa malaking kalakalan ng mga
yaman at produkto.
-Ang sentro ng ekonomiyang ito ang pakikipagkalakalan.
Kapitalista - ay may kakayahan na makagawa ng maraming produkto na maaari nilang ibenta sa sariling
paraan.
Inobasyon - ay ang pagbabago ng produkto upang maging mas kagamit-gamit.
3.Sentralisadong Ekonomiya (Command Economy) - Ito ay nakokontrol ng pamahalaan.
-Malawak ang kakayahan ng pamahalaan na pamahalaan ang buong ekonomiya.
-Tinatawag din itong planadong ekonomiya, dahil sa pangmatagalang plano ng pamahalaan sa
pagpapaunlad ng ekonomiya ng bansa.
4.Magkahalong Ekonomiya (Mixed Economy) - Isang sistemang pang-ekonomiya kung saan parehong
may gampanin ang mga pribadong kompanya at ang pamahalaan sa regulasyon ng ekonomiya ng buong
bansa.

Saligan ng Ekonomiks
-Sa makabagong panahon, mahalagang mapag-aralan ang ekonomiks. Sa tulong nito, masusuri ang
epekto ng pangkabuhayang estado sa mga aspektong pampamahalaan, panlipunan, at pansarili.
-Nabuo ang pag-aaral ng ekonomiks sa tulong ng mga teorya at konsepto ng ilang mahahalagang
ekonomista.
Adam Smith
- Itinuturing na Ama ng Makabagong Ekonomiks.
- Noong 1776, isinulat niya ang librong An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations.
Sa librong ito, ipinaliwag niya ang konsepto ng laissez-faire (let alone sa Ingles) na nagsasabing hindi
dapat manghimasok ang pamahalaan sa daloy ng ekonomiya.
-Naniniwala siya na ang malayang daloy ng mga produkto at serbisyo ang magbibigay ng kayamanan sa
mga bansa.

-Sa kaniyang teorya, sinabi niya na mayroong “invisible hand” na siyang nagmamanipula ng ekonomiya,
kaya nagpapatuloy ang paggalaw ng ekonomiya kahit na walang gampanin ang pamahalaan.
-Sa kaniyang paliwanag, ang invisible hand and siyang nagtatakda ng dami at presyo ng mga produkto.
-Sa kasalukuyan, ang konsepto ng invisible hand ay mag kilala bilang ekilibriyong presyo

Francois Quesnay
-Siya ay isang ekonomistang Pranses na nagtaguyod ng kaisipang physiocrat.
Physiocracy - ay isang kaisipang nagbibigay-diin sa kahalagahan ng lupa bilang batayan ng kayamanan ng
mga bansa.
-Isinusulong nito na mabigyan ng mataas na presyo ang mga produktong agricultural.
-ito ay itinuturing na siyang unang siyentipikong pag-aaral ng ekonomiya.

-isinulat niya ang Tableau Economique noong 1758 na nagbibigay ng mayabong na sanggunian para sa
mga physiocrat.
-binigyan-diin niya na ang mga produktong agricultural ay dapat na maipamahagi sa iba’t ibang sektor ng
lipunan, tulad ng mga magsasaka at ng mga manggagawa sa mga pabrika.
-Sa kaniyang mga sulatin, nanindigan din siya na ang malayang kalakalan at mababang buwis ay
nagbibigay-daan sa pagkakaroon ng pagkapantay-pantay ng mga uri ng tao.

David Ricardo
-Ipinanganak siya sa London ika-18 Abril 1772.
-panahon kung kailan namayagpag ang sistemang merkantilismo (ika-16 hanggang ika-18 siglo).
-Sa merkantilismo, pinaniniwalaan na mahalaga ang papel ng pamahalaan sa pang-ekonomiyang pag-
unlad ng bansa siya namang sinusukat base sa dami ng ginto at pilak ng bansa mula sa pangangalakal.
-Sa sistemang merkantilismo, isinulong ang eksportasyon ng mga produkto habang nililimitahan naman
ang pag-angkat.
-Naniniwala siya na ang pakikipagkalakan ay magbibigay ng kayamanan sa isang bansa, ngunit
naniniwala rin siya sa konsepto ng espesyalisasyon ng mga bansa.
-Isa sa pinakamahahalagang ambag niya sa ekonomiks ay ang teorya ng comparative advantage.
-Teorya ng comparative advantage - ay isang kaisipan kung saan ikakalakal lamang ng isang bansa ang
mga produktong nakaaangat ito sa produksiyon dahil mayroong itong espesyalisasyon na maproseso
ang mga naturang produkto, habang aangkatin naman mula sa ibang bansa ang ibang produkto.
-Ang teoryang ito ay binanggit niya sa kanyang akdang On the Principles of Political Economy and
Taxation (1817).
-Maliban sa teoryang nabanggit, isinulong din ni Ricardo ang teorya sa upa o theory of rent.
-Ayon sa kaniya, ang kita mula sa lupa ay katumbas ng kita ng bansa. Dahil hindi nagbabago ang halaga,
ang kita nito ay dumadagdag sa kakayahan ng bansa na makagawa ng produkto at hindi sa gastos ng
isang prodyuser.
-Kung mas mababa na ang kakayahan ng lupa na makagawa ng produkto, maaari na lamang lumipat ang
isang prodyuser sa bagong puwesto.
-Sa teorya sa upa, pinaniniwalaang ang kakayahan ng prodyuser na magdagdag ng bagong makinarya o
manggagawa, at hindi lupa, ang salik na makaaapekto sa kikitain ng isang prodyuser.

Alfred Marshall
-siya ay isa sa mga pangunahing ekonomista noong ika-18 siglo.
-isa siya sa mga nangungunang tagapagsulong ng neoclassical economics, na isang pamamaraan ng
pagtingin sa ekonomiks na nakasentro sa demand at suplay upang matukoy ang presyo, produkto, at
kita.

-Isinulat niya ang aklat na Principles of Economics noong 1890, kung saan ipinakilala niya ang konsepto
ng elastisidad.
-pinagtibay ng kaniyang aklat ang konsepto ni Adam Smith sa sangay ng maykroekonomiks.
-Ayon sa kaniya, maliban sa dami ng demand at suplay sa mga produkto, mayroon pang ibang mga salik
kung paano naitatakda ang ekilibriyong presyo.
-Ang mga salik na ito ay maaaring makaapekto sa pagbabago ng presyo, demand, at suplay ng mga
produkto.

-Naipakilala rin niya ang konsepto ng Marshallian Industry sa iba’t ibang aklat at sulatin.
-Sa kaniyang konsepto, napakinabangan nang husto ang heograpiya sa pagpapaunlad ng mga pagawaan
at pabrika.
-Upang makamit ang pinakamalaking bentaha batay sa heograpiya, pinagkumpol-kumpol ang pagtatayo
sa mga pagawaan sa lugar kung saan pinakaangkop para rito.
-siya ay kinalala sa kaniyang kahusayan sa larangan ng ekonomiks maging ng mga naunang ekonomista,
tulad nina Adam Smith at David Ricardo.

Karl Marx
-siya ay isa pinakamaimpluwensiyang tao sa larangan ng politika at ekonomiya noong ika-19 na siglo.
-Ipinanganak sa Alemanya noong ika-5 ng Mayo 1818.
-ipinakilala niya ang kaniyang teorya ng paggawa (theory of labor) sa kaniyang aklat na Manifest der
Kommunistischen Partei (The Communist Manifesto) noong 1848.
-Sa kaniyang teorya, tinalakay ni Marx ang konsepto ng burgesya (bourgeoisie) at proletaryador
(proletariat).
-Ang mga burgesya ay mga kapitalista na mayroong control sa yaman ng isang bansa, habanag ang mga
proletaryador ay mga ordinaryong manggagawa na umaasa sa mga kapitalista.

-Pinaniniwalaan niya na ang mga manggagawa ay laging umaasa sa mayayamang kapitalista, na siya
namang umaabuso sa mga manggagawa na may hindi pagkakasundo (conflict) sa anumang aspekto
tulad ng politika, ekonomiya, at usaping panlipunan.
-Ayon sa kaniyang sulatin, ang hindi pagkakasundo sa pagitan ng mga kapitalista at manggagawa ay
magdudulot ng sagupaan, na siya namang magiging dahilan ng pagbagsak ng kapitalismo.

-Sa pagbagsak ng kapitalismo, aangat ang mga manggagawa at magkakaroon ng bagong uri ng lipunan at
ekonomiya , na tinawag ni Marx na Komunismo.
-Ipinaliwanag niya sa Das Kapital: Kritik der Politischen Okonomie (Capital: Critique of Political Economy)
(1867) ang pagbabagong mangyayari kung saan nawawala ang pag-uuri o herarkiya ng tao sa lipunan o
ang tinatawag na classless society.
-Dahil dito, magkakaroon ng pagkapantay-pantay ng distribusyon ng mga yaman sa lipunan na
mapakikinabangan ng lahat ng mamamayan.

John Maynard Keynes

-siya ay isa sa pinakakilalang ekonomista na nabuhay noong ika-20 siglo.
-Ang kaniyang aklat na The General Theory of Employment, Interest, and Money (1936) ay isa
pinakamaimpluwensiyang aklat sa larangan ng ekonomiks dahil sa mga makabagong pananaw nito sa
pagtalakay ng ekonomiya ng isang bansa.
-Ayon sa kaniya, ang kabuuang kita ng ekonomiya ay naiimpluwensiyahan ng pinagsama-samang
paggastos sa ekonomiya, tulad ng demand ng mga tao, pamumuhunan ng mga negosyante, at paggastos
ng pamahalaan.

-Pinaniwalaan niya na malaki ang gampanin ng pamahalaan sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa, sa

pagkakaroon ng mataas na antas ng kawalan ng trabaho (unemployment), at sa pagpapanatili ng antas
ng suweldo ng mga manggagawa.
-Ayon sa kaniya, ang labis na pag-iimpok ng isang pamahalaan ay magiging dahilan ng pagbagsak ng
ekonomiya, lalo na kung mababa ang antas ng pamumuhunan sa bansa.
-Kung gayon, mahalaga ang paggastos ng pamahalaan upang hindi bumagsak ang ekonomiya.
-Dahil sa kaniyang teorya, ang kaisipan ng malawak na paggalaw ng pamahalaan ay tinatawag na
kaisipang Keynesian o Keynesian economics.
-Siya ay itinuturing na Ama ng Makroekonomiks.

Lesson: Ekilibriyo sa Pamilihan

Ekilibriyo sa Pamilihan
- Ginagamit ng mga ekonomista ang salitang ekilibriyo sa pagtukoy sa katatagan ng presyo.
- Isang kaganapan sa pamilihan kung saan nagkakapareho ang dami ng gusto at kayang bilhin ng mga
mamimili at dami ng gusto at kayang ipagbili ng mga prodyuser.
- Ito ang sitwasyon kung hindi nagbabago ang antas ng presyo, hangga’t hindi nagbabago ang mga salik
ng demand o suplay.
- Dito nagkakasundo ang mga mamimili at prodyuser sa naitakdang presyo ng produkto sa isang
pamilihan.

Pagtutuos ng Ekilibriyo
QD = QS
Kung saan:
(Demand) QD = x - yP
(Suplay) QS = -x + yP
Kung kaya, ang pormula ay masasabi na
x - yP = -x + yP

QD = QS
x - yP = -x + yP
Kung saan:
x - ay bilang ng produktong nais bilhin ng mga mamimili
-x - ang bilang ng produkto na maaaring ibenta ng mga prodyuser
y - ay ang yunit kung saan nagkakaroon ng pagbabago
P - ay ang ekilibriyo ng presyo

Punto ng Ekilibriyo - kung saan nagkakasunod ang mga mamimili at prodyuser sa isang tukoy na presyo
para sa tuloy din na dami ng produkto.

Halimbawa: Ang mga mamimili ay nais bumili ng 60 na piraso ng lapis, habang ang mga prodyuser ay
maari lamang magbenta ng 20 piraso ng lapis. Ngunit, maaaring magbago ang dami ng yunit na 5 bawat
pagbabago. Magkano ang presyo ng bawat lapis na mapagkakasunduan ng mamimili at prodyuser?

x - yP = -x + yP
60 - 5P = -(20) + 5P
80 = 10P
8=P

Dagdag kaalaman:
Shortage - Mas marami ang bilang ng gusto at kayang bilhin ng mamimili kaysa sa suplay sa pamilihan.
- May kakulangan sa suplay ng produkto o serbisyo sa pamilihan
- QD > QS
Surplus - Mas marami ang suplay kaysa sa demand ng mga mamimili.
- Labis-labis ang suplay ng mga produkto sa pamilihan
- QS > QD

Ang Batas ng Demand

Demand - isang konsepto ng maykroekonomiks na nangangahulugan ng dami ng mga produktong nais at
kayang bilhin ng mga mamimili batay sa presyo nito.
-Ito ay tumutukoy sa dami ng produkto o serbisyo na nais, handa, at kayang bilhin ng mga mamamili
batay sa nakatakdang presyo sa takdang panahon

Mga limitasyon sa pagkakaroon ng demand ng mga tao

1.Dapat handa ang mamimili na magbayad para rito.
2.Dahil sa limitado ang salapi ng mga mamimili, ang demand ay nagiging isang pagpili.
3.Ang demand ay maaaring hypothetical lamang at hindi aktuwal na pangyayari

Batas ng Demand
Ayon sa batas na ito, mayroong magkasalungat (inverse) na ugnayan ang presyo sa quantity demanded
ng isang produkto.
Ceteris Paribus
Ipinagpapalagay na ang presyo lamang ang salik na nakakaapekto sa pagbabago ng quantity demanded,
habang ang ibang salik ay hindi nagbabago o nakakaapekto rito.

Demand Function
Ito ang matematikang pagpapakita sa ugnayan ng presyo at quantity demanded (Qd).
Demand Equation: QD = x- Yp
QD - ay ang kantidad ng demand (quality demand)
X - ay kantidad ng demand kung ang presyo ay zero
Y - ay ang yunit ng dami ng produkto sa pagbabago ng bawat presyo
P- ay ang presyo ng produkto

“Halimbawa, sa palagay ng isang prodyuser, mayroong demand para sa 1000 na piraso ng lapis na
nagkakahalaga ng 8 piso bawat piraso ng lapis, ngunit kung hindi magbabago ang presyo ng lapis,
maaaring hindi bumili ang mga konsyumer ng 10 piraso. Ilan sa demand na 1000 na lapis ang
maibebenta kung ang presyo nito ay mananatili sa 8 piso bawat piraso.”

QD = 1000 - 10(8)
1000 - 80 = 920

Mga Salik na Nakaka-apekto ng Demand

1.Sweldo o Kita - Ang pagtaas ng sweldo o kita ng mga mamamayan ay nagiging sanhi ng pagtaas ng
kanilang kakayahan na kumonsumo.
Normal Goods - dumadami ang demand kasabay sa pagtaas ng kita.
Inferior Goods - bumababa ang demand para sa produkto kasabay ng pagtaas ng kita.
2.Presyo ng Kapalit na Produkto at Kaugnay na Produkto - ang mga produkto na maaaring ihalili sa isang
produkto o mga produktong maaaring ikonsumo kasabay ng isa pang produkto ay nakaaapekto rin sa
pagbabago ng demand.
3.Populasyon at Dami ng Mamimili - Dumarami ang mga mamimili kung tumataas ang populasyon, o ang
dami ng taong naninirahan sa isang lugar.
4.Inaasahang Presyo - Kung sa palagay ng mga mamimili ay tataas ang presyo ng isang produkto maaari
silang magmadali bumili ng naturang produkto.
5.Personal na Panlasa - Tumutukoy sa pansariling nais o kagustuhan ng mamimili sa isang produkto o
serbisyo, kaya maaari niya itong bilhin nang paulit-ulit o nang maramihan.
6.Okasyon - ang demand ng mga mamimili ay maaaring tumaas o bumaba sa ilang produkto.
7.Klima - Ito ang nagdidikta ng panahon kung kalian maaaring ibenta ang isang produkto o serbisyo
BOOK
Konsepto ng Demand
-pagkonsumo ay mayroong kaugnayan sa konsepto ng demand.
-ang demand ay isang konsepto ng pagkakagusto. Sa pagkonsumo, hindi kailangan na magustuhan ng
mamimili ang produkto.
-Maaaring ang nagtutulak lamang sa pagkonsumo ay ang pangangailangan para sa isang produkto. Sa
kabilang dako, kailangang mayroong kagustuhan sa isang produkto ang mga mamimili upang masabi na
mayroon itong demand.

Ilang limistasyon sa pagkakaroon ng demand ng mga tao.

1. Dapat handa ang mga mamimili na magbayad para rito.
Halimbawa: maaari kang magtanim ng puno ng manga, pitasin at kainin ang prutas na iyong itinanim.
-mayroong pagkonsumo sa sitwasyon na ito ngunit walang demand. Samantala, kung gusto mo ng
mango tart, ngunit hindi ka marunong gumawa nito, kailangan mong magbayad upang makakain nito.
2. Dahil limitado ang salapi ng mga mamimili, ang demand ay nagiging isang pagpili.
-Ang pagpili sa isang produkto ay hindi nangangahulugan kaagad na ito ang iyong gusto.
-Ang iyong pagpili ay maaaring indikasyon lamang ng kakapusan sa salapi.
Halimbawa: maaari mong piliin na uminom na lamang ng tubig sa halip na bumili ng soft drink, na iyong
talagang gusto.
-Ito ay nagpapakita na ang demand ay nasa soft drink, ngunit ang aktuwal na pagkonsumo ay nasa tubig.
3. Ang demand ay maaaring hypothetical lamang at hindi aktuwal na pangyayari.
-Sa pag-aaral ng demand, tinatangkang sukatin ang dami ng maaaring bumili o handang bumili sa isang
produkto.
-Hindi lahat ng may gusto ng isang produkto ay bibili nito dahil sa kakapusan ng salapi.
-Hindi tulad ng pagkonsumo na aktuwal o totoong ginagamit, ang demang ay maaaring isang
pagtatangka lamang sa pagsukat ng pagkonsumo.

Demand - ay ang dami ng produkto o serbisyo na nais, handa, at kayang bilhin ng mga mamimili batay sa
nakatakdang presyo sa takdang panahon.
Ang mga salitang nais, handa, at kayang bilhin, na mga pangunahing salita ay naglalarawan sa demand.
-Maaaring nakatakda ang presyo ng isang produkto, ngunit hindi ito kayang bilhin ng konsyumer -
walang demand sa produkto
-Maaari namang nais bilhin ng isang tao ang produkto, ngunit wala siyang salaping pambili nito - wala na
maituturing na demand dito.
-Maaaring nais bilhin ang produkto at mayroong salaping pambili, ngunit dahil mayroong pinaglalaanan
o pinag-iipunang ibang produkto, hindi handa ang mamimili na bilhin ang naunang produkto - wala
paring demand.
-Kinakailangan na naroon ang 3 elemento upang maituring na mayroong demand sa isang produkto.
1. Nais bilhin.
2. Handang bilhin.
3. Kayang bilhin.

Para sa karaniwang pamilyang Pilipino, ang demand ay tumutukoy sa pagtugon sa mga pang-araw-araw
na pangangailangan tulad ng bigas, malinis na tubig, at iba pang pagkain.
-Ang “demand” na ito ang mahalaga para sa mga karaniwang pamilyang Pilipino.
-Ang pagkakaroon ng mga bagay na ito ay mahalaga upang masigurado ng mga miyembro ng pamilya na
sila ay makararaos sa pang-araw-araw na pamumuhay.
-Ito rin ay nagbibigay ng seguridad at kumpidensiya sa sarili na malalampasan nila ang kahirapan na
dulot ng katiwalian, kakulangan sa edukasyon, kawalan ng hanapbuhay, at iba pang suliranin na kanilang
kinakaharap araw-araw.

Batas ng Demand
Konsepto ng Demand - ay nakaangkla sa natural na kaisipan ng tao na nagnanais ng mga produkto na
mayroong mababang presyo.
-Dahil ang demand ay nakatutok sa kaisipan ng mga konsyumer, pinapaboran nito ang mababang presyo
sa madaming produkto.
-Kapag tumataas ang presyo, bumababa ang demand. Kapag bumaba ang presyo, tumataas ang demand
-Magkasalungat ang relasyon ng demand at presyo. Ipinapahayag ito ng batas ng demand.

Laging magkaugnay ang konsepto ng ceteris paribus, o sa Ingles “All other things being unchanged or
constant,” sa kahulugan ng demand.
-Ipinagpapalagay ng ceteris paribus na hindi nagbabago ang anumang salik na nakaaapekto sa demand.
-Tulad ng Pagpapakahulugan sa demand, and ceteris paribus ay isa ring hypothetical na sitwasyon dahil
imposibleng hindi magbago ang mga salik ng demand.
-Upang mas madaling maintindihan ang konsepto ng demand, ipinagpapalagay na ang mga salik ay
constant o hindi nagbabago.

Matutuos ang demand gamit ang pormula:

QD = x- yP
Kung saan:
QD - ay kantidad ng demand (quantity demand)
x - ay kantidad ng demand kung ang presyo ay zero
y - ay ang yunit ng dami ng produkto sa pagbabago ng bawat presyo
P - ay ang presyo ng produkto.

(Problem solving 1st page)

Sa iskedyul ng demand na habang tumataas ang presyo ng labis, bumababa naman ang demand sa lapis.
Kung gayon, napatutunayan nito ang batas ng demand.
-Kung susuriin, pinairal ang konsepto ng ceteris paribus sa sitwasyong ito dahil ang presyo lamang ang
nagbago, ay umakma naman sa pagbabagong naganap ang demand para sa lapis.
- Maaaring maipakita ang konsepto ng demand sa pamamagitan ng isang kurba o grap.
Kung susuriin(pg.125), ang kurba ng demand ay pababang dahilig o downward slope. Ito ay nagpapakita
ng inverse na relasyon ng demand at presyo ng produkto.
-Ang pagbabagong nagaganap mula sa punto A hanggang punto B ay tinatawag na pagbabago sa
kantidad ng demand (QD)
-Maari ding alamin ang presyo ng produkto kung QD ay nabigay na sa iskedyul.
Ang pormula sa presyo gamit ang demand function ay:
X−QD
P=
y
Kung ito ay gagamitn sa unang halimbawa, lalabas na:
1000−920
P=
10
80
=
10
 =8

Mga Salik na Nakaka-apekto ng Demand

-Kung pagbabatayan ang konsepto ng ceteris paribus, ang presyo lamang ang nakaaapekto sa
pagbabago ng demand. Ngunit sa realidad, mayroon pang ibang salik na nakaaapekto sa demand.
-Ito ay ang Suweldo o kita, presyo na kaugnay na produkto at kapalit na produkto, populasyon at dami
ng mamimili, inaasahang presyo, personal na panlasa, at okasyon.

1.Suweldo o Kita
-Ang pagtaas ng sweldo o kita ng mamamayan at nagiging sanhi ng pagtaas ng kanilang kakayahan na
kumomsumo.
-Ang mga produkto na naaapektuhan ng pagtaas ng suweldo o kita ay maaaring mabilang sa dalawang
uri: ang normal goods at ang inferior goods.
-Ang demand para sa normal goods ay tumataas tuwing tumataas ang suweldo o kita ng mga mamimili.
-Kabaligtaran naman ang epekto ng pagtaas ng kita sa mga produktong tinatawag na inferior goods.
Halimbawa: mas pipiliin ng mamimiling mataas ang kita ang karneng sirloin na mas mataas ang presyo
kompara sa ordinaryong liempo na dati niyang binibili.
-Sa halimbawa, ang karneng sirloin ay maituturing na normal good, habang ang liempo ay maituturing
na inferior good.

2.Presyo ng Kapalit na Produkto at Kaugnay ng Produkto

-Ang mga produkto na maaaring ihalili sa isang produkto (substitute goods) o mga produktong maaaring
ikonsumo kasabay ng isa pang produkto (complementary goods) ay nakaaapekto rin sa pagbabago ng
demand.
Halimbawa: sa pagbili ng cellphone, maaaring isabay na rin ng mga mamimili ang pagbili ng cellphone
case at sim card.
-Sa kasong ito, maituturing na produktong kaugnay ng cellphone and case at sim card.

Halimbawa 2: maaaring gawing pamalit ng produkto ang powdered juice kung nagmahal ang presyo ng
softdrink.
-Samakatuwid, sa pangalawang halimbawa, maaaring mahikayat ang mga mamimili na humanap ng
kapalit na produkto kung tumaas ang presyo ng naunang produkto na nais bilhin.

3.Populasyon at Dami ng Mamimili

-Dumarami ang mga mamimili kung tumataas ang populasyon, o ang dami ng taong naninirahan sa isang
lugar.
-Dahil sa pagtaas na ito, ang demand sa mga produkto ay natural na tataas.
Halimbawa: ang pagtaas ng populasyon ng Pilipinas mula taong 2000 hanggang 2017 ay nagdulot ng
pagtaas ng demand sa enerhiya.
-Kung nananatiling pareho ang bilang ng mga power plant sa bansa noon at ngayon, magkakaroon ng
kakapusan sa demand ng enerhiya, at ang kurba ng demand ay magiging pataas at pakanan.

4.Inaasahang Presyo
- Ang presyo ng mga produkto ay malaking salik sa dami ng maaaring maging demand ng mga mamimili.
-Dahil dito, maaari ding makaapekto ang inaasahang presyo ng mga mamimili sa demand sa produkto.
-Kung sa palagay ng mga mamimili ay tataas ang presyo ng isang produkto, maaari silang magmadaling
bumili ng nataurang produkto bago pa maganap ang inaasahang pagtaas ng presyo nila.
Halimbawa: bago pa man ang napipintong pagtaas ng presyo ng langis, maaari nang magpa-full tank ang
mga may-ari ng sasakyan.
-Ang inaasahang pagbabago sa presyo ay maaaring maging dahilan ng pagbili o hindi pagbili ng mga
mamimili.

5.Personal na Panlasa
-Ang personal na panlasa - ay tumutukoy sa pansariling nais o kagustuhan ng mamimili sa isang produkto
o serbisyo, kaya maaari niya itong bilhin nang paulit-ulit o nang maramihan.
-Ang personal na panlasa ng mga mamimili sa isang produkto ay nagpapataas sa demand nito.
Halimbawa: kung paborito ng isang mamimili ang isang tatak o brand ng damit, maaring bumili siya ng
maraming klase nito.

6.Okasyon
-Sa tuwing mayroong okasyon, ang demand ng mga mamimili ay maaaring tumaas o bumaba sa ilang
produkto.
Halimbawa: tumataas ang demand sa mga bulaklak tuwing Araw ng mga Puso o tuwing Undas.
-Bumababa naman o bumabalik sa ordinaryong antas ang demand sa mga ito sa ibang araw.
-Mataas naman ang demand sa mga gamit pangpaaralan sa simula ng panahon ng pasukan sa paaralan,
habang mababa naman ito tuwing nakabakasyon ang mga mag-aaral.

Paglipat ng Kurba ng Demand

-Kung ang pagbabago ng demand ay maaapektuhan ng iba pang salik maliban sa presyo, magkakaroon
ng tinatawag na paglipat ng kurba ng demand.
-Ang relasyon ng demand at presyo, gayundin ang iba pang salik na nabanggit, ay nakaapekto sa buong
kurba ng demand, kaya nagkakaroon ng paglipat.

-Balikan ang halimbawa ng demand sa lapis. Kung ang kita ng mga mamimili ay tumaas ng 20%,
maaaring magkaroon ng pagtaas ng demand sa lapis.
-Ngunit, kung napanatili ang dating presyo ng lapis sa P8.00 at 1000 na piraso na demand, maaaring
magkaroon ng pagbabago sa mismong demand ng lapis.
-Samantala, kung bumaba naman nang 40% ang kita ng mga mamimili, maaaring magkaroon ng paglipat
ng kurba ng demand. Tunghayan ang bagong iskedyul ng demand.

Orihinal na Kantidad ng Kantidad ng

Sitwasyon Presyo (P) Kantidad ng Demand sa 20% Demand sa 40%
Demand (QD1) na Pagtaas ng kita na Pagbaba ng
(QD2) Kita (QD3)
A 8.00 920 1104 552
B 9.00 910 1092 546
C 10.00 900 1080 540
D 11.00 890 1068 534
E 12.00 880 1056 528
F 13.00 870 1044 522
G 14.00 860 1032 516

Tunghayan ang kurba ng demand (pg.128) na nagpapakita sa paglipat ng demand.

-Ang QD1 ay nagpapakita ng orihinal na kurba ng demand.
-Ang paglipat ng kurba ng demand ay makikita naman sa Q D2 (20% na pagtaas)
-QD3 (40% na pagbaba) ng demand sa lapis.

-Ang paglipat ng kurba sa kaliwa (QD3) ay nagpahihiwatig ng pagbaba ng dami ng demand.

-Sa paglipat ng kurba sa kanan (Q D2) ay nagpahihiwatig ng pagtaas ng dami ng demand.
-Sa grap, mapapansin ang pagbabago mula sa grap ng Q D1 papunta sa QD2 kung saan makikita ang
pagtaas ng demand mula 920 papunta sa 1104 sa prehong presyo na P8.00.
-ang demand ng QD1 papunta sa QD3 ay nagpapakita ng pagbaba ng demand mula 920 papunta sa 552 sa
parehong presyo na P8.00.

Elastisidad
Elastisidad - ay ang pagsukat sa pagtugon ng isang indibidwal sa pagbabago ng presyo ng produkto.
-Sinusukat ng elastisidad ang pagbabagong ito sa interaksiyon ng demand.
-Gayundin, ito ay paraan upang masukat kung ano ang magiging reaksiyon ng bawat indibidwal sa
pagbabago ng presyo.
-Maaari ang indibidwal ay mamimili o prodyuser, na parehong mayroong reaksiyon sa pagbabago ng
presyo.
-sinusukat din ng elastisidad ang ratio o ugnayan ng pagbabago o reaksiyon ng mga idibidwal

Elastisidad ng Demand
Elastisidad ng demand (ED) - ay sumusukat sa reaksiyon ng mamimili sa pagbabago ng presyo batay sa
demand ng isang indibidwal sa produkto.
-Napatutunayan din ng reaksiyon o elastidad ang konsepto ng batas ng demand - na sa pagtaas ng
presyo, bumababa ang demand sa produkto.

Maaaring matuos ang elastisidad ng demand gamit ang pormula:

pagbabago sa demand
ED =
pagbabago sa presyo
Kung saan:
bagong demand−lumang demand
Pagbabago sa demand = lumang demand+bagong demand
( )
2
bagong presyo−lumang presyo
Pagbabago sa presyo = lumang presyo+ bagong presyo
( )
2

Halimbawa: noong 2015, ang presyo ng pamasahe ng eroplano papuntang Legaspi City ay P9500.00,
habang noong 2016, tumaas ito sa halagang P10700.00. Mayroong tinatayang 5500 na pasahero noong
2015, habang bumababa naman sa 4850 ang pasahero noong 2016.
Kung gayon, maaari nating ipakita na:
2015 2016
Presyo (P) 9500 10700
Demand 5500 4850

Pagbabago sa Demand Pagbabago sa Presyo Elastisidad ng Demand (ED)

pagbabago ng demand −0.1256
=
pagbabago ng presyo 0.1188
 4850−5500 10700−9500 =|-1.0572|
−650 1200
= 5500+4850 = = 9500+10700 = Kunin ang absolute value
( ) 5175 ( ) 10100
2 2 =1.0572
= -0.1256 = 0.1188

Sa elastisidad ng demand, hindi pinapansin ng mga ekonomista ang negatibong bantas dahil sa
katangian ng demand na nagpapakita ng negatibong relasyon ng presyo at dami ng demand.
-Ngunit ano ng aba ang kahulugan ng elastisidad ng demand na 1.0572?
Mga Uri at Kahulugan ng Elastisidad ng Demand [check graph in pg. 130-132]

Uri Palatandaan Kahulugan

Ang pagbabago ng presyo,
bagama’t malaki, ay hindi
Perfectly inelastic demand ED = 0 nakaaapekto sa kantidad ng
demand sa produkto, kung kaya
ang pagbabago ay katumbas ng 0
Ang pagbabago sa presyo,
bagama’t malaki, ay magdudulot
lamang ng maliit na pagbabago sa
demand sa produkto. Ang mga
mamimili sa inelastic demand ay
maituturing na hindi sensitibo sa
Inelastic demand ED < 1 pagbabago ng presyo, kaya maaari
pa rin silang bumili ng mga
produkto sa halos parehas na dami
tulad ng dating nakasanayan.
Ang halimbawa ng mga inelastic na
produkto ay mga pangunahing
pangangailangan tulad ng bigas,
karne, at isda
Magkapantay ang pagbabago ng
Unitary demand ED = 1 demand at presyo, kaya parehas o
naaayon ang reaksiyon ng mga
mamimili sa ganitong siwasyon.
Ang pagbabago sa presyo,
bagama’t maliit lamang, ay
mayroong malaking epekto sa
dami ng demand sa produkto. Ang
mga mamimili sa elastic demand
ay sensitibo sa maliit na
Elastic demand ED > 1 pagbabago, kaya maaaring malaki
ang porsiyento na hindi bumili ang
mga mamimili ng kasing dami ng
dating binibiling produkto. Ang
halimbawa ng mga elastikong
produkto ay mga produktong may
 produktong may kapalit tulad ng
soft drink, cell phone, o damit.
Ang pagbabago ng presyo,
bagama’t maliit lamang, ay
Perfectly elastic demand ED = ∞ maaaring makaapekto sa demand
sa produkto, na maaaring maging
zero.
Sa elastisidad ng demand na 1.0572, ang elastisidad ay mas malaki sa 1, kung kaya’t masasabi na elastiko
ang demand sa halaga ng pamasahe sa eroplano. Dahil tumataas ang halaga ng pamasahe, maaaring
hindi na sumakay ng eroplano ang mga pasahero papuntang Legaspi City, Sa halip maari silang humanap
ng alternatibong paraan, tulad ng pagsakay na lamang sa barko o bus patungong Legaspi.

Aralin: Batas ng Suplay

Suplay - ito ay tumutukoy sa pagkakaroon ng produktong maaaring ibenta.
-Ito ay nakatuon sa pag-iisip ng prodyuser.
-Ito ang dami ng mga produktong na nais, handa, at kayang ibenta ng mga prodyuser sa isang
nakatakdang presyo, sa isang takdang panahon.
-ay tumutukoy rin sa kakayahan ng mga prodyuser na makagawa at makapagbenta ng mga produkto.
-Tulad sa demand, kailangang maihanda ng mga prodyuser ang suplay ng produkto na maaaring ibenta
sa nais nilang presyo at dami.
-Maaari din namang hindi handa ang prodyuser na maibenta ang produkto sa naitakdang presyo.
-Kung hindi man katanggap-tanggap sa mga mamimili ang naitakdang presyo para sa produkto, dapat na
handa at kayang balikatin ng prodyuser ang mas mababang kita o tubo kung nais pa rin niyang maibenta
ang mga produkto.
-kinakailangan na naroon ang tatlong elemento (nais ibenta, handing ibenta, at kayang ibenta) upang
masabing mayroong suplay.

-Para sa ordinaryong Pilipino, hindi mahalaga ang hypothetical na sitwasyon. Para sakanila ang suplay ay
tumutukoy sa aktuwal na pagkakaroon ng bigas na maisasaing, pagkain sa hapag, at malinis na tubig na
maiinom.
-Ang suplay para sa pangkaraniwang Pilipino ay higit pa sa dami ng maibebentang produkto. Bagkus, ito
ay tumutukoy sa pagkakaroon ng kakayahan ng bawat miyembro ng pamilya na makapagbigay para sa
kanilang pamilya.
-kailangang matugunan ng suplay ang kanilang pang-araw-araw na pamumuhay.
-Ang pagkakaroon ng suplay sa hapag ay pinasimpleng paraan upang masigurado ng bawat pamilya na
makakaya nilang makaagapay sa lipunan- kahirapan na dulot ng korupsiyon, kawalan ng tiwala sa
pamahalaan, kawalan ng hanapbuhay, at iba pang suliranin na kanilang kinakaharap sa pang-araw-araw
na pamumuhay.

Tulad sa konsepto ng produksiyon, ang pangunahing layunin ng mga prodyuser sa suplay ay kumita nang
pinakamalaki sa pinakamaliit na pamumuhunan o pagbebenta. Ngunit tulad ng demand, mayroong mga
salik na maaaring humadlang sa kakayahan ng mga prodyuser na makamit ang naturang layunin.

Salik na maaaring humadlang sa kakayahan ng mga prodyuser

1. Kinakailangang gumastos muna ang mga prodyuser upang makagawa ng produktong maibebenta.
-Ang mga salik ng produksiyon (Lupa at mga likas na yaman, manggagawa, kapital, at entreprenyur) ay
kailangang matumbasan ng tamang kabayaran upang mapakinabangan o magamit
2. Ang suplay ay resulta ng pagdedesisyon.
-Dahil sa layunin ng mga prodyuser na kumita nang malaki, kailangan nilang itakda ang presyo ng bawat
produkto ayon dito.
-Sa pagdedesisyon, isinasaalang-alang nila ang pinakamataas na presyo na tatanggapin ng mga mamimili
para sa produkto.

3. Ang konsepto ng suplay ay hypothetical at maaaring hindi aktuwal na pangyayari.

-Ipinagpapalagay ng mga prodyuser na sa presyong naitakda ay maibebenta ang lahat ng produkto.
-Ngunit, dahil sa mga limitasyon at ibang salik, maaaring hindi ito mangyari. Samakatuwid, hindi
ipinagpapalagay na maibebenta ang aktuwal na dami ng mga produkto.
-Sa ganitong sitwasyon, ang suplay ay maaaring isang pagtatangka lamang sa paglikha ng mga produkto.
Batas ng Suplay - Ang presyo at suplay ay mayroong direktang relasyon.
-Pinapaboran ng suplay ang mataas na presyo ng mga produkto.
-Nakaugnay pa rin ang konsepto ng ceteris paribus sa kahulugan ng suplay kung saan ipinagpapalagay na
hindi nagbabago ang ibang salik na nakaaapekto sa suplay.

- Sinasabi sa batas ng suplay na habang tumataas ang presyo ng isang produkto, tumataas din ang suplay
nito; ngunit habang bumababa ang presyo ng isang produkto, bumababa rin ang suplay nito, ceteris
paribus.

Ceteris Paribus - ay isang hypothetical na sitwasyon dahil imposibleng hindi magbago ang mga salik ng
suplay.
-Naipahahayag ng batas ng suplay ang ganitong kaisipan

Suplay Function - Ito ang matematikang pagpapakita sa ugnayan ng presyo at quantity supplied (Qs)

Supply Equation
Qs = -x + yP [Note: can be Qs = yP - x]
Kung saan:
Qs - ay kantidad demand (quantity supplied)
x - ay ang kantidad ng suplay na handing ipagbili ng prodyuser sa isang nakatatakdang presyo
y - ay ang kantidad ng suplay na hindi kayang ipagbili ng prodyuser sa isang nakatakdang presyo
P - ay ang presyo ng produkto

Halimbawa:
Handang ipagbili ng prodyuser sa halagang 8 piso bawat isa ang 1000 piraso ng lapis. Ngunit kung 250
piraso lamang ng lapis ang kaniyang maibebenta, hindi niya ito ipagbibili sa parehong nakatakdang
presyo.
Solution: [ Both formulas solution ]
Qs = -x + yP | Qs = yP - x
Qs = -1000 + 250(8) | Qs = 250(8) - 1000
Qs = -1000 + 2000 | Qs = 2000 - 1000
Qs = 1000 | Qs = 1000
Sa madaling salita, maaaring magkaroon ng 1000 na suplay sa lapis kung ang halaga ay 8 piso
Iskedyul ng suplay
Sitwasyon Presyo Kantidad ng Suplay
A 8 1000
 B 9 1250
C 10 1500
D 11 1750
E 12 2000
F 13 2250
G 14 2500
-Mapapansin na habang tumataas ang presyo ng lapis tumataas din ang suplay nito. Tulad sa demand,
mapapatunayan ang batas ng suplay gamit ang iskedyul na ito.
-Ipinagpapalagay na ang konsepto ng ceteris paribus ay nakaaapekto sa sitwasyon na ito.

Maaari ding maipakita ang konsepto ng suplay sa pamamagitan ng isang kurba o grap [Check pg.137]
-Kabaligtaran ng demand, ang kurba ng suplay ay mayroong pataas na dahilig o upward slope.
-Naipapakita nito ang direktang relasyon ng suplay at presyo ng produkto.
-Ang pagbabago sa pagitan ng dalawang punto ay tinatawag na pagbabago sa kantidad ng suplay.

Price Equation (Pormula ng pagtuos sa presyo, na makukuha sa pormula ng supply function)

−X−Qs
P= y
Example:
−1000−1000
P=
250
−2000
=
250
= | -8 | (convert to a positive number)
=8
Mga Salik na Nakaka-apekto ng Suplay
 Presyo ng mga Salik ng Produksiyon - Kung mataas ang presyo ng mga salik ng produksyon, tataas
ang kabuuang gastos ng prodyuser.
-Kung hindi niya tataasan ang presyo ng mga produkto, bababa ang kaniyang kita kaysa sa inaasahan
o hindi naman kaya ay maaari siyang malugi.
-Kung mataas ang gastos sa produksiyon, mataas din ang presyo ng produkto.
 Teknolohiya - Kung gumagamit ng makabagong teknolohiya, maaaring mapadali ang produksiyon.
-Naaapektuhan nito ang paggawa ng produkto.
-Mapararami ang mga nagawang produkto nang mabilisan.
-Ang pagdami at pagpapabilis ng produksiyon ay nakaaapekto sa pagdami ng suplay ng mga
produkto.
 Bilang ng Nagbebenta - Mas maraming bilang ng nagbebenta ng produkto, mas maraming suplay ng
produkto.
 Pagbabago ng Klima - Isa ring salik na nakaaapekto sa suplay ay ang pagbabago ng klima.
 Buwis at Subsidiya - Kung tumaas ang buwis, kailangan ding itaas ng mga prodyuser ang halaga ng
produkto upang hindi sila malugi. Ang subsidiya ay nakakatulong upang mapababa ang presyo ng
produkto.
-Ang buwis na ipinapataw ng pamahalaan sa capital goods ay nakadaragdag sa presyo ng paggawa
ng produkto, kung kaya’t tumataas mismong presyo ng produkto.
 Subsidiya - tulong ng pamahalaan sa mga prodyuser, tulad ng ayusa sa mga mga magsasaka, ay
nakababawas naman sa halaga ng produksiyon.
-Ito ay nakatutulong upang mapababa ng presyo ng produkto.

Paglipat ng Kurba ng Suplay

-Tulad pa rin sa demand, nakaaapekto rin ang iba’t ibang salik ng suplay sa paglipat ng kurba ng suplay.
-Ang relasyon ng suplay at presyo ay nakaaapekto sa buong kurba ng suplay, kung kaya’t nagkakaroon
ng paglipat.
Halimbawa: Ang isang prodyuser ng lapis ay handing ipagbili ang 1000 piraso ng lapis sa halagang P8
bawat isa. Ngunit, kung ang halaga ng kahoy na ginagamit sa paggawa ng lapis ay tumaas ng 20
porsiyento, maaapektuhan nito ang desisyon ng prodyuser na magdudulot ng pagbabago sa suplay ng
lapis.

Iskedyul ng Suplay para sa Lapis sa Pagtaas at Pagbaba ng Presyo ng Kahoy

Kantidad ng Kantidad ng
Orihinal na Suplay sa 20% na Suplay sa 30% na
Sitwasyon Presyo Kantidad ng pagtaas ng Presyo Pagbaba ng
Suplay (Qs1) ng Kahoy (Qs2) Presyo ng Kahoy
(Qs3)
A 8 1000 1200 700
B 9 1250 1500 875
C 10 1500 1800 1050
D 11 1750 2100 1225
E 12 2000 2400 1400
F 13 2250 2700 1575
G 14 2500 3000 1750

Nagkaroon ng pagbabago sa suplay batay sa pagbabago ng salik na nakaaapekto sa sitwasyon na ito.

-Makikita na ang pagtaas ng suplay ay dahil sa positibong pagbabago ng salik, habang ang pagbaba ng
suplay ay dahil naman sa negatibong pagbabago ng salik.
-Ang paglipat ng kurba ng suplay ay matutunghayan sa Qs 3 kung saan lumipat ito pakaliwa, at sa Qs 2
kung saan lumipat ito pakanan. [Check book pg.139]

-Ang paglipat ng kurba sa kaliwa (Qs3) ay nagpapahiwatig ng pagbaba ng suplay ng mga produkto,
habang ang paglipat ng kurba sa kanan (Qs 2) ay nagpapahiwatig ng pagtaas ng suplay ng mga produkto.
-Sa grap mapapansin ang pagbabago mula sa ng Qs 1 papunta sa Qs2.
Halimbawa: Sa punto A, makikita ang pagtaas ng suplay mula 1000 papuntang 1200, habang ang presyo
ay nananatili sa P8.00. Samantala, ang suplay sa Qs 1 papunta sa Qs3 ay nagpapakita naman ng pagbaba
ng suplay mula 1000 papuntang 700 sa parehong presyo na P8.00.

Elastisidad ng Suplay
Elastisidad ng suplay (Es) - ay tumutukoy sa pagbabago ng reaksiyon ng mga prodyuser sa tuwing
magkakaroon ng pagbabago sa presyo ng kanilang produkto.
-Tulad sa demand, napatutunayan ng elastisidad ng suplay ang batas ng suplay - na sa pagtaas ng
presyo, tumataas din ang suplay ng mga produkto.
Maaaring matuos ang elastisidad ng suplay gamit ang pormula sa ibaba.
Pagbabago sa suplay
Es = Pagbabago sa presyo
Kung saan:
bagong suplay−lumang suplay
Pagbabago sa suplay = ( lumang suplay+ bagong suplay )
2
bagong presyo−lumang presyo
Pagbabago sa presyo = ( lumang presyo+ bagong presyo )
2

Halimbawa: noong 2015, ang presyo ng isang pirasong gamot para sa diyabetes ay P6.50 kung
maglalabas ng suplay ng gamot na 10,500 piraso. Noong 2016, tumaas ang halaga nito.

2015 2016
Presyo 6.50 8.25
Suplay 10,500 11,250

Pagbabago sa Suplay Pagbabago sa Presyo Elastisidad ng Suplay

11250−10500 750 8.25−6.50 1.75 0.0689
= = ¿
10500+11250 10875 6.50+8.25 7.375 0.2372
( ) ( )
2 2 = | 0.2904 |
=0.0689 =0.2372 =0.2904
-Ang sagot sa pagtuos ng elastisdad ng suplay ay 0.2904
Mga Uri at Kahulugan ng Elastisidad ng Suplay [check pg.141-142]
Uri Palatandaan Kahulugan
Ang pagbabago ng presyo,
bagama’t malaki, ay hindi
Perfectly inelastic supply Es = 0 nakaaapekto sa kantidad ng suplay
ng produkto, kung kaya’t ang
pagbabago ay katumbas ng zero.
Ang pagbabago sa presyo,
bagama’t malaki, ay magdudulot
lamang ng maliit na pagbabago sa
suplay ng mga produkto. Ang mga
prodyuser sa inelastic supply ay
maituturing na hindi sensitibo sa
Inelastic supply Es < 1 pagbabago ng presyo, kung kaya’t
maaari pa rin silang magbenta ng
mga produkto na halos pareho ang
dami sa dating nakasanayan.
Halimbawa ng mga inelastic na
 produkto ay mga pangunahing
pangangailangan, tulad ng bigas,
karne, at isda.
Unitary supply Es = 1 Magkapantay ang pagbabago ng
suplay at presyo, kung kaya’t
pareho o naaayon ang reaksiyon
ng mga prodyuser sa ganitong
sitwasyon.

Ang pagbabago sa presyo, kahit

maliit lamang, ay mayroong
malaking epekto sa dami ng
suplay ng produkto. Ang mga
prodyuser sa elastic supply ay
sensitibo sa maliit na
pagbabago, kung kaya’t
Elastic supply Es > 1 maaaring malaki ang porsiyento
na hindi magbenta ang mga
negosyante ng kasingdami ng
dating binebentang produkto.
Halimbawa ng mga elastikong
produkto ay mga produktong
mayroong kapalit tulad ng soft
drink, cellphone, o damit.
Ang pagbabago ng presyo,
bagama’t maliit lamang, ay
Perfectly elastic supply Es = ∞ maaaring makaapekto sa suplay
ng produkto, na maaaring
maging zero.

Ang elastisidad ay katumbas ng 0.2904 (mas maliit kompara sa 1), kung kaya’t masasabi na inelastic ang
suplay sa halaga ng gamot para sa diyabetes. Ibig sabihin, kahit na malaki ang pagbabago ng presyo ng
gamot, maliit lamang ang epekto nito sa suplay. Maaaring hindi nila alintana ang pagtaas ng presyo dahil
alam nil ana mahalaga ang gamot sa diyabetes para sa mga mamimili nito.

Lesson: Ang Pamahalaan at Pamilihan

Konsepto ng Kalabisan at Kakulangan
Kalabisan o surplus - tumutukoy sa mga ibang produktong hindi maibenta o marami ang bilang ng
suplay.
Kakulangan o shortage - tumutukoy sa mga produktong may kakulangan o kakaunti ang suplay.
Gampanin ng Pamahalaan sa Pagtatakda ng Presyo
RA No. 7581/RA No. 10623 Price act of the Philippines - ayon sa batas na ito, maaari lamang baguhin ang
presyo ng mga produkto kung mayroong kinakaharap na kagipitan, sakuna o kalamidad.
Price Freeze - ang paraan ng panatilihan ang kasalukuyang presyo ng mga produkto at serbisyo sa
pamilihan o pigilan ang pagtaas nito.
Price Manipulation
1. Price ceiling - ang limitasyon na itinakda ng pamahalaan sa pinakamataas na presyong maaaring
gamitin upang maibenta ang isang produkto.
2. Price floor - pinakamababang presyong itinakda ng pamahalaan upang maibenta ang isang produkto.

Ilegal na pagkontrol ng presyo

Hoarding - sobrang pagtago o pagbili ng mga produkto na hindi normal sa isang tao at may layuning
ipagbili muli ang mga produkto sa panahon na may kakulangan sa mga ito.
Profiteering - pagbebenta ng isang produkto na sobra sa presyong itinakda ng prodyuser o lumampas sa
itinakdang price ceiling ng pamahalaan.
Cartel - Isang kasunduan sa pagitan ng mga prodyuser upang maitakda ang presyong nais nila para sa
isang produkto at mapalitan ang presyong nauna nang naitakda sa pamilihan.

Black Market - isang pamilihan kung saan illegal na ibenebenta ang mga produkto sa mas mataas na
halaga kaysa sa itinakda ng pamahalaan.

Sangay ng pamahalaan upang pangasiwaan ang sistema ng pamilihan

Department of Trade and Industry - nangangasiwa sa kalakalan, industriya at pamumuhunan ng mga
negosyo sa bansa.
Department of Labor and Employment - namamahala sa kabuuang sektor ng mga manggagawa at iba
pang nagtratrabaho sa loob ng bansa.
Securities and Exchange Commission - nangangasiwa sa pagrerehistro ng iba-ibang negosyo sa loob ng
bansa.
Department of Finance - namamahala sa pagpapatupad ng mga patakaran ukol sa paglikha ng kita ng
pamahalaan.

Lesson: Ang Pamahalaan at Pamilihan (Book)

Konsepto ng Kalabisan at Kakulangan
Ekilibriyo - ay isang ipotetiko na sitwasyon kung saan itinatakda ang pinakamainam na presyong
napagkasunduan ng mga mamimili at ng mga prodyuser.

Dalawang layunin sa pagtatakda ng ekilibriyong presyo:

1. upang matugunan ang demand ng amimili
2. upang maibenta ang lahat ng mga produkto ng mga prodyuser.

Kalabisan o Surplus - dahil hindi perpekto ang pamilihan, maaaring hindi maibenta ang lahat ng mga
produkto.
Kakulangan o Shortage - maaari magkulang ang mga produktong binebenta at tuluyang hindi matugunan
ang demand ng mga mamimili.

Grap 6.8 (Pg. 156)

- Ipinapakita ng grap 6.8 ang sitwasyon ng kakulangan at ng kalabisan.
- Ang grap sa kaliwa ay nagpapakita ng kakulangan kung saan mas mataas ang kantidad ng demand
kompara sa kantidad ng suplay, kung kaya hindi natutugunan ng suplay ang dami ng demand na
kailangan ng mga mamimili.
- Ang kakulangan at may sagot na negatibo ang halaga.
- Ang bahagi ng grap na nagpapakita ng kakulangan ay nasa ibaba ng presyong ekilibriyo.
- Ang grap sa kanan ay nagpapakita naman ng kalabisan kung saan mas malaki ang kantidad ng suplay
kompara sa kantidad ng demand.
- Sa sitwasyon ng kalabisan, sobra ang suplay ng mga produkto, kaya’t may mga produktong hindi
naibebenta.
- Ang kalabisan ay may sagot na positibo ang halaga.

Pormula para sa kakulangan at kalabisan:

QS - QD = Kakulangan kung negatibo ang halaga/ Kalabisan kung positibo ang halaga

- Ang sitwasyon ng kakulangan at kalabisan ay parehong suliraning pang- ekonomiya at panlipunan.

- Kung magkakaroon ng kakulangan, hindi matutugunan ang demand para sa mga pangangailangan ng
mga mamimili.
- Kung magkakaroon naman ng kalabisan, masasayang ang mga yaman na ginamit upang makagawa ng
mga produktong hindi maibebenta at magagamit.
- Kung kaya, mahalaga na mapanatili ang ekilibriyo ng suplay at demand.

Gampanin ng Pamahalaan sa Pagtatakda ng Presyo

- Mailalarawan ang konsepto ng invisible hand sa pagsusuri ng ekilibriyong presyo. Tulad ng paliwanag ni
Smith, ang malayang ekonomiya sa pamamagitan ng batas ng suplay ng demand ang siyang magtatakda
ng presyo sa pamilihan.
- Ang realidad ng pamilihan ay ang pagkakaroon ng kalabisan at kakulangan.
- May mga pagkakataon na hindi maibebenta o hindi mabibili ang lahat ng mga produkto.
- Mayroong mga salik ang suplay at demand na nakaaapekto sa paglipat ng kurba ng mga ito, at sa
papapalit ng presyo kinalaunan.
- Dahil sa mga realidad na ito, maaaring masyadong mataas o masyadong mababa ang maitatakdang
presyo.
- Kung kaya, gumagawa ang pamahlaan ng mga paraan upang makontrol o mapangasiwaan ang presyo
na hindi ekilibriyo.

RA No. 7581, na inamendahan ng RA No. 10623 (Price Act of the Philippines) - ang batayan ng
pamahalaan kung kailan maaaring gumawa ng hakbang upang patatagin ang presyo ng mga produkto.
- Ayon sa batas na ito, maaari lamang baguhin ang presyo ng mga produkto ng mga produkto kung
mayroong kinakaharap na kagipitan, sakuna, o kalamidad.

Dalawang paraan upang makontrol ng pamahalaan ang presyo:

1. Price Freeze - paraan upang panatilihin ang kasalukuyang presyo ng mga produkto at serbisyo sa
pamilihan o pigilan ang pagtaas nito.
- Sa Pilipinas, mas madalas na nagagamit ang price freeze kompara sa ibang paraan ng pagkontrol ng
presyo dahil mas madali itong naipatutupad ng pamahalaan.
2. Price Manipulation - ikalawang paraan ng pagkontrol ng presyo, ay nahahati sa dalawang paraan: ang
pagtatakda ng price ceiling at ng price floor.
 Price ceiling - ang limistasyon na itinakda ng pamahalaan sa pinakamataas na presyong maaaring
gamitin upang maibenta ang isang produkto.
 - Tinitiyak ng price ceiling na makakayanang tumbasan ng mga mamimili ang presyo ng bawat
produkto. Sa ganitong sitwasyon, mapipilitan ang mga prodyuser na magbenta sa mas
mababang presyo.
 Price floor - ang pinakamababang presyong itinakda ng pamahalaan upang maibenta ang isang
produkto.
- Layunin ng price floor ng tulungan ang mga prodyuser na makapagbenta sa presyong
katanggap-tanggap upang maiwasan ang pagkalugi.
- Kung minsan, ang price floor na itinakda ng pamahalaan ay mataas pa rin para sa ilang
mamimili. Sa ganitong sitwasyon, mapipilitan sila na hindi bumili ng produkto.

- May mga pagkakataon na ang pagbabago ng presyo ay hindi dulot ng pagkontrol ng pamahalaan.
- May mga pangyayari kung saan ang prodyuser o mamimili ay nagsasagawa ng mga ilegal na paraan
upang magbago ang presyo ng isang produkto.

Tatlong uri ng ilegal na pagkontrol sa presyo:

1. Hoarding - Sobrang pagtatago o pagbili ng mga produkto na hindi normal sa isang tao at may layuning
ipagbiling muli ang mga produkto sa mas mataas na halaga sa panahon na may kakulangan sa mga ito.
2. Profiteering - Pagbebenta ng isang produkto na sobra sa presyong itinakda ng prodyuser, o lumampas
sa itinakdang price ceiling ng pamahalaan.
3. Cartel - Isang kasunduan sa pagitan ng mga prodyuser upang maitakda ang presyong nais nila para sa
isang produkto at mapalitan ang presyong nauna nang naitakda sa pamilihan.

Epekto ng Kakulangan at Kalabisan sa Pamilihan

- Bagama’t mabuti ang motibo sa pagtulong ng pamahalaan na maitakda ang presyo sa pamilihan,
maaari pa rin itong magkaroon ng hindi magandang epekto sa pamilihan.
- Maaaring magkaroon ng kalabisan ng mga produkto kung itatakda ang price floor dahil may mga
mamimili na hindi pa rin kaya ang taas ng presyong naitakda.
- Maaari namang magkaroon ng kakulangan sa mga produkto kung ipapatupad ang price ceiling dahil
may mga prodyuser na hindi makapagbebenta sa baba ng presyong naitakda.
- Nagkaroon ng negatibong epekto ang kakulangan at kalabisan sa pamilihan.

Halimbawa: Ang presyo ng asukal ay nagkakahalaga ng P50.00 bawat kilo. Ang halagang ito ay
masyadong mataas para sa mga mamimili, kung kaya’t magpapatupad ang pamahalaan ng price ceiling.
Sa price ceiling, mapipilitan ang mga prodyuser na magtinda sa mas mababang presyo na P35.00 bawat
kilo. Magkakaroon ng kakulangan sa asukal dahil hindi kaya ng mga magtutubo na magbenta sa halagang
P35.00 bawat kilo, kundi ay magdudulot ito ng pagkalugi sa kanila. Sa ganitong pagkakataon, napipilitan
ang ilang prodyuser na magbenta sa black market.

Black market - isang pamilihan kung saan ilegal na ibinebenta ang mga produkto sa mas mataas na
halaga kaysa sa itinakda ng pamahalaan
- Hindi kontrolado ng pamahalaan ang black market. Dahil walang binabayarang buwis ang mga
mamimili at prodyuser sa ganitong uri ng pamilihan, kadalasang mas malaki ang kita ng mga prodyuser
sa naibebentang produkto, habang mas mura naman itong nabibili ng mga mamimili kompara kung ito
ay nasa lihitimong pamilihan.

- Kung mayroong produkto na ibinebenta sa mas mababang halaga, siguradong pipilahan ito ng mga
mamimili.
- Ilan din sa epekto ng kakulangan sa mga produkto ay ang pagkakaroon ng mahaba at matagal na
pagpila, agawan sa mga produkto, o kaguluhan sa mga tindahan.
- Kung inaasahan ang pagtaas ng presyo ng mga bilihin, pipiliin ng mga mamimili na mag-imbak ng mga
produktong kailangan bago maganap ang nakatakdang pagtaas ng presyo upang maiwasan ang agawan,
mahabang pagpila, at pagbabayad nang mas mahal.

- Kadalasan, hindi ipinatutupad ang price ceiling at price floor sa isang bansa o lipunan dahil sa mga
negatibong epekto ng mga ito. Bagkus, hinahayaan na lamang ng pamahalaan ang pamilihan na
magtakda ng presyong ekilibriyo upang mapanatili ang malayang galaw nito.
- Ngunit iba pagdating sa sitwasyon ng pagpapa-upa sa bahay o lupa.
RA No. 9653 o Rent Control Act of 2009 - naglilimita sa biglaang pagtaas ng bayad sa renta o upa ng mga
bahay o lupa.
- Imbis na hayaan na lamang ang mga nagpapaupa na magtaas ng renta, kinakailangang magkaroon ng
kasunduan na hindi maaari ang biglaang pagtaas ng renta.
- Ang batas na ito ay isang paraan ng pagkontrol sa presyo.

Lesson: Pamilihan
Pamilihan - Ito ay kadalasang tumutukoy sa mga paraan ng palitan sa pagitan ng isang mamimili at
mangangalakal o negosyante.
- Ito rin ay sumasaklaw sa ugnayan ng dalawa o higit pang mga tao sa palitan ng mga produkto at
serbisyo.

Iba’t ibang katangian na mayroon ang isang pamilihan:

 Sistema ng palitan sa pagitan ng isa o higit pang tao.
 Nagtatalaga ng isang proseso ng palitan ng produksyon o serbisyo.
 Nagsasaayos ng alokasyon ng mga produkto o serbisyo sa isang lipunan.
 Nagkakaiba ang bawat pamilihan batay sa mga ibinebenta nito.
 Isa itong uri ng estruktura na pisikal o hindi pisikal na may kakayahang magtalaga ng mga paraan sa
palitan ng mga produkto o serbisyo.
 Tatlong mahalagang elemento sa pamilihan:
 Mamimili
 Negosyo
 Produkto o serbisyo na kinakalakal
 Tatlong uri ng pamilihan ayon sa sakop nito:
 Lokal na pamilihan
 Pambansang pamilihan
 Pandaigdigang pamilihan

Konsepto ng Kompetisyon
Kompetisyon - isang uri ng pamilihan kung saan ang mga presyo ng bawat produkto ay itinatakda ng
ekilibriyo.
- Ito ang pagtutunggalian ng isa o higit pang tao para sa kita mula sa pagbebenta o pamimili ng mga
produkto.
Tatlong pangunahing katangian ng kompetisyon:
 Marami ang nagtitinda at ang mamimili
 Magkakauri ang mga produkto
 Malaya ang pagpasok at paglabas ng prodyuser sa pamilihan
Ibat-ibang Uri ng Pamilihan
Monopolyo - uri ng pamilihan na may iisang uri ng negosyong kumukontrol dito at gumagawa ng iisang
uri ng produkto at mga kaugnayan na produkto nito.
a. May hadlang sa pagpasok ng mga produkto mula sa ibang prodyuser sa pamilihan
 Economies of scale - adbentaha ng isang kompanya na mapaliit ang gastos nito sa pamamagitan
ng malakihan at pang matagalang produksiyon ng mga produkto.
 Legal barriers
a. Walang ibang prodyuser na nagbebenta ng kapalit o kahawig na produkto
b. May kakayahan ang prodyuser na magtakda ng presyo
 Price discrimination - isang paraan ng pagtakda ng iba’t ibang presyo para sa parehong produkto
o serbisyo
 Price freeze - kapag pinagutos ng pamahalaan na magtaas ng presyo

Oligopolyo - uri ng pamilihan kung saan pinatatakbo ng ilang malalaking negosyong kumokontrol sa
kabuuang kalakalan sa loob ng pamilihan.
 Kaunti lamang ang nagbebenta
 Mayroong magkakaparehong produkto
 Nangingibabaw ang malalaking kompanya sa pamilihan
 Cut throat competition
 May sabwatan o kolusyon ng mga kompanya
Monopolistikong Kompetisyon - Uri ng pamilihan, malayanag nakapagbebenta ang mga prodyuser ng
kanilang produkto, ngunit mayroong mahigpit na kompetisyon sa katulad na produkto.
 Marami ang mamimili at nagbebenta
 Iba-iba ngunit may pagkakapareho ang mga produkto
 Malaya ang pagpasok at paglabas ng mga prodyuser sa pamilihan

Interbensyon ng Pamahalaan sa Pamilihan

Bagama’t sinasabing malaya ang pamilihan mula sa pamahalaan, mayroon pa ring mga pagkakataon na
kinakailangan ang interbensiyon ng pamahalaan upang mapanatili ang maayos na kalakalan sa
pamilihan. Sa pamamagitan ng mga batas, kautusan, o regulasyon, naipatutupad ng pamahalaan ang
gampanin nito upang masigurado na patas ang pamilihan para sa iba’t ibang sektor ng ekonomiya.
- Ang RA No. 7581, na inamendahan ng R.A. No. 10623 o Price Act of the Philippines - nagbibigay
karapatan sa pamahalaan na mamagitan sa prodyuser at mamimili sa pagtakda ng presyo ng mga
produkto.
- Ang batas na ito ay naipapatupad lamang sa mga kondisyon tulad ng panahon ng kalamidad, sakuna, at
state of emergency.
R.A. No. 8293 o Intellectual Property Code of the Philippines - nagbibigay proteksiyon sa intellectual
property ng indibidwal at mga kompanya.
- Nabibigyan-proteksiyon ng batas na ito ang mga monopolyo o monopolistikong kompetisyon ng mga
kompanya.
R.A. No. 9653 o Rent Control Act of 2009 - naglilimita sa biglaang pagtaas ng renta o upa sa mga bahay o
lupa.
-Layunin ng batas na ito na protektahan ang mga umuupa laban sa magpagsamantalang nagmamay-ari.
R.A. No. 10667 o Philippine Competition Act 2015 - isinusulong ng pamahalaan ang pagtatayo ng mga
pamilihan sa may masiglang kompetisyon upang mabigyan ng mas maraming pagpipiliang produkto at
serbisyo ang mga mamimili.
-Binubuwag ng batas na ito ang pagpapatayo ng kartel lalo na sa mga pang- agrikultural na produkto
tulad ng bawang at sibuyas.
- Sa pamamagitan ng batas na ito, sinusuri din ng pamahalaan ang merger o pagsasanib ng mga
kompanya na nagbibigay ng parehong serbisyo o gumagawa ng parehong produkto.
- Binubuwag nito ang hindi patas na merger na maaaring maging dahilan ng monopolyo.

Ang mga batas na nabanggit at iba pang batas at patakan ng pamahalaan ay nakatuon sa pagpapaunlad
ng kompetisyon sa pamilihan upang magkaroon ng patas na alokasyon ng mga likas na yaman,
mapanatili ang katatagan ng mga pamilihan o maisalba ang mga ito mula sa pagbagsak, mapaunlad ang
ekonomiya ng bansa, at maiangat ang mga mamamayang nasa laylayan ng lipunan.
Extra Information:
Barter - palitan produkto sa produkto.
Import - nagaangkat ang isang bansa.
Export - nagluluwas ng produkto.

Lesson: Pamilihan
Kompetisyon - ay isang uri ng pamilihan kung saan ang mga presyo ng bawat produkto ay itinatakda ng
ekilibriyo.
- Ang personal na desisyon ng prodyuser at mamimili ay hindi nakaaapekto sa pagtatakda ng presyo.
Tatlong pangunahing katangian ng Kompetisyon:
1. Marami ang nagtitinda at ang mamimili - Ang pagkakaroon ng maraming nagtitinda at mamimili ay
nagiging batayan ng pagtatakda ng presyo.
- Kung marami ang kasama sa paggawa ng desisyon patungkol sa presyo ng mga produkto sa pamilihan,
magiging mahirap ang pagtatakda ng presyo.
- Mahalaga na maitakda ang presyo sa ekilibriyo upang hindi magkaroon ng pagkakaiba ng presyo sa
parehong produkto sa isang pamilihan.

- Dahil marami ang mamimili, nahahati ang dami ng produkto sa bawat kasapi ng pamilihan.
- Maliit na porsiyento lamang ng mga produkto ang napupunta sa bawat indibidwal na namimili ng mga
produkto.
- Kung magbabawas ang isang mamimili ng kaniyang binibiling produkto, hinti ito makaaapekto sa
pamilihan.

- Ang bawat prodyuser ay nakapagpo-prodyus lamang nang maliit na porsiyento ng mga produkto sa
buong pamilihan.
- Kung ang isang prodyuser ay magbabawas o magdadagdag ng dami ng kaniyang ibebenta, hindi rin ito
makaaapekto sa pamilihan. Mananatili sa naitakda ang presyo ng bawat produkto.

2. Magkakauri ang mga produkto (Homogeneous and standardized products) - Sa isang pamilihang
pinangingibabawan ng kompetisyon, hindi napapansin ang pagkakaiba-iba ng mga produkto.
- Ang mga ibang produkto ay magkaka-uri.
- Hindi mahalaga ang tatak ng bawat produkto.
Halimbawa: para sa mga mamimili, ang harina na itinitinda sa loob ng isang pamilihan ay pare-pareho
lamang. Gayundin ang kalidad at katangian nito. Kung kaya, hindi maaaring magtakda ng sariling presyo
ang isang prodyuser ng harina sa pamilihan. Kailangan niyang umayon sa presyo ng iba pang prodyuser.
3. Malaya ang pagpasok at paglabas ng prodyuser sa pamilihan - Sa pagtatayo ng isang tindahan,
karaniwan ang mga gastusin tulad ng pagkuha ng pahintuloy upang makapagnegosyo, pagpapagawa ng
gusali o tindahan, at pagbili ng mga materyales.
- Ang mga ganitong gastusin ay kadalasang nagiging dahilan ng hindi pagnenegosyo o ng negatibong
konotasyon sa pagpapatayo ng negosyo.
- Sa isang kompetisyon, ang mga gastusin na ito ay hindi nakaaapekto sa pagpasok o paglabas ng isang
prodyuser o nagtitinda sa isang pamilihan.

- Ang kalayaan ng pagbebenta sa ganitong uri ng pamilihan ay hindi nalilimitahan ng salaping kapital o
pamumuhunan sa isang negosyo.
- Ang kalayaan sa pagpasok sa negosyo ay ang kawalan ng mga hadlang tulad ng mga batas na pumipigil
sa pagpasok ng bagong negosyo na may parehong produkto sa naunang negosyo, o sa kakulangan ng
impormasyong kakailanganin upang makapagsimula ng produksiyon o sariling negosyo.
- Wala ring hadlang na makapipigil sa isang negosyante na magsara, tumigil, o magpalit ng kaniyang
negosyo.

Monopolyo - Isa lamang ang kompanya na maaaring magbenta o mag-suplay sa isang komunidad.
- Ang salitang monopolyo ay nanggaling sa salitang Griyego na monos (isa), at polein (pagbebenta)
- ito ay ang estruktura ng pamilihan kung saan may iisa lamang na nagbebenta o nagsusuplay ng isang
particular na produkto o serbisyo.
- Walang kompetisyon o katunggali ang prodyuser ng produkto.
Katangian ng pamilihang Monopolyo:
1. May hadlang sa pagpasok ng produkto mula sa ibang prodyuser sa pamilihan - Nabubuo ang
monopolyo dahil sa mga hadlang na makapasok ang ibang prodyuser o negosyante sa parehong
pamilihan.
Economies of scale - ay ang adbentaha ng isang kompanya na mapaliit ang gastos nito sa pamamagitan
ng malakihan at pangmatagalang produksiyon ng mga produkto.
- Nahihirapan ang ibang prodyuser na may mas maliit na produksiyon na makipagsabayan.

- Ang hadlang na dulot ng pamahalaan o legal barriers ay isa ring dahilan kung bakit nabubuo ang
monopolyo.
- May mga pagkakataon na isa o limitado lamang ang prangkisang ibinibigay ng pamahalaan upang
makapagbenta ng isang produkto o serbisyo.
Halimbawa: Ang National Waterworks and Sewerage System (NAWASA) ang dating may hawak ng
prangkisa ng tubig sa Kalakhang Maynila. Ngunit nang lumaon, ibinigay ang prangkisa sa dalawang
kompanya - Ang Manila Water Company, Inc. at ang Maynilad Water Services, Inc.
- Sa pamamagitan ng mga hadlang na nabanggit, nabibigyan-proteksiyon ng pamahalaan ang lisensiya at
intellectual property tulad ng karapatang-ari at patente ng isang produkto.

2. Walang ibang prodyuser na nagbebenta ng kapalit o kahawig na produkto - nahihirapan ang ibang
prodyuser, lalo na ang malilit na negosyante, na makapasok sa pamilihan na monopolyo.
- Wala ring pahimok para sa alternatibong produkto.
- Mas nabibigyan ng pagkakataon ang malalaking kompanya na makapagbenta ng kanilang produkto.
- Masasabi na may purong monopolyo sa isang produkto kung walang kapalit o kahawig na produkto na
maaaring pagpilian ng mga mamimili.
Halimbawa: Sa isang bayan, maaaring isa lamang ang nag-i-imprenta at namamahagi ng diyaryo. Kung
gayon, may monopolyong naitatag sa diyaryo. Ngunit kung may ibang paraan ang mga mamamayan
upang makakalap ng balita, tulad ng panonood sa telebisyon, paggamit ng Internet, at pakikinig sa
radyo, ang sitwasyon at tinatawag na hindi purong monopolyo.

3. May kakayahan ang prodyuser na magtakda ng presyo - Kontrolado ng monopolyong kompanya ang
suplay ng produkto.
- Walang magagawa ang mga mamimili kundi bumili sa kompanyang may hawak ng monopolyo, dahil
walang mabibilhan ng kapalit o kahawig na produkto.
- May kakayahan ang kompanya na magtakda ng presyo.
- Handang magbayad ang mga mamimili para sa produkto sa naitakdang presyo nito.
Price discrimination - ay isang paraan ng pagtatakda ng iba’t ibang presyo para sa parehong produkto o
serbisyo.
- Ilan sa mga konsiderasyon na tinitingnan ng mga prodyuser sa pagpapatupad ng price discrimination:
 Panahon ng pagbili
 Dami ng biniling produkto
 Paggamit ng kupon o loyalty card
 Edad ng mamimili
 Kita ng mamimili
Halimbawa: magkaiba ang presyo ng tiket sa eroplano mula sa parehong lugar at patungo sa parehong
destinasyon ngunit sa magkaibang araw.

Oligopolyo - ay isang estruktura ng pamilihan kung saan limitado ang kompetisyon at iilan lamang ang
mga prodyuser na maaaring magbenta ng produkto o serbisyo.
- Nagmula ang salitang oligopolyo sa wikang Griyego na oligo (kaunti) at polein (pagbebenta)
Katangian ng Oligopolyo:
1. Kaunti lamang ang nagbebenta ng produkto - Isa sa hadlang upang makapasok ang ibang prodyuser sa
pamilihan ay ang mataas na kapital ng mga negosyante.
- iilan lamang ang may kakayahan na makapagbenta ng produkto.
- Hadlang din ang pagkakaroon ng lisensiya at intellectual property right tulad ng karapatang-ari at
patente ng mga produkto.

2. Mayroong magkakaparehong produkto - Kadalasan sa pamilihang oligopolyo, magkakapareho ang

mga produkto na ibinebenta.
- Hindi maaaring magtakda ng presyo ang isang kompanya nang walang batayan mula sa ibang
kompanya.
- Maaaring malugi ang kompanya na nagtaas ng presyo.

3. Nangingibabaw ang malalaking kompanya sa pamilihan - Kapag pinagsama-sama ang mga ari-arian at
hatian sa pamilihan (market share) ng mga kompanyang oligopolyo, nangingibabaw ang kakayahan ng
mga ito kompara sa mas maliliit na kompanya na nagbebenta ng parehong produkto.
Cut throat competition - ang malalaking kompanya sa oligopolyo ay maaaring magkaisa upang
mapabagsak ang maliliit na kompanya at maangkin ang kanilang bahagi sa kabuuang pamilihan.

4. May sabwatan o kolusyon ng mga kompanya - Dahil iilan lamang ang kompanya sa oligopolyo, ang
mga ito ay sensitibo sa desisyon ng isa’t isa. Sa ganitong sitwasyon, Nagkakaroon ng interdependence sa
pamilihan.
- Binabantayan ng bawat kompanya ang galaw ng kompetisyon sa pamilihan upang makasabay sa ibang
prodyuser at makagawa ng matalinong pagpaplano.
- May mga pagkakataon din na ang ilang kompanya ay nakikipagsabwatan sa isa’t isa upang magkaroon
ng kontrol sa presyo at dami ng produkto. Ang sabwatan na ito ay tinatawag na kolusyon.
Kolusyon - ay isang ilegal na Gawain dahil minamanipula nito ang pagtatakda ng presyo at dami ng
produkto sa pamilihan.
- Naihahalintulad din ito sa monopolyo dahil inaalis nito ang kompetisyon sa mga produkto at presyo.
- Nakasasama ang kolusyon sa pamilihan dahil maaari itong magbunsod ng hindi makatarungang pagtaas
ng presyo ng produkto.
Halimbawa: Noong 2014 nagkaroon ng malawakang pagtaas sa presyo at kakulangan sa suplay ng
bawang at sibuyas sa mga pamilihan dahil sa sabwatan ng mga prodyuser nito.
- Ito ay ayon sa opisyal na ulat ng Office of Competition sa ilalim ng Department of Justice o DOJ
(Kagawaran ng Katarungan).

- Karamihan ng mga kompanya sa pamilihang oligopolyo ay may interes sa mga likas na yaman at
serbisyong pampubliko.
- Ito ay nililimitahan ng pamahalaan upang hindi maabuso ang yaman ng bansa at mabigyan nang mas
maayos na serbisyo ang publiko.
-Ilan sa halimbawa ng kompanyang ito ay ang mga kompanyang nagbebenta ng gasolinang pansasakyan
na nangingibabaw sa pamilihan ng petrolyo at mga kompanyang telekomunikasyon na nagbibigay ng
serbisyong pampubliko sa larangan ng komunikasyon.

Monopolistikong Kompetisyon - ay ang pamilihan na mayroong katangian ng parehong kompetisyon at

monopolyo.
- Malayang nakapagbebenta ang mga prodyuser ng kanilang produkto, ngunit mayroong mahigpit na
kompetisyon sa katulad na produkto.
- Bagamat magkakahawig ang mga produkto, nagkakaiba naman ang mga ito sa paningin ng mga
mamimili dahil sa tatak, kulay, lasa, at iba pang katangian na maaaring magbigay sa kanila ng monopolyo
- Dahil walang limistasyon sa produktong maaaring ibenta ng mga prodyuser, hindi nadidiktahan ng
kompetisyon ang presyo sa pamilihan.
Tatlong pangunahing katangian ng Monopolistikong Kompetisyon:
1. Marami ang mamimili at nagbebenta - tulad sa pamilihang may estrukturang kompetisyon, layunin ng
maraming nagbebenta at mamimili ang masigurado na may ekilibriyo sa pamilihan.
- Tulad din sa monopolyo, ang indibidwal na prodyuser ay nagiging price setter sa kaniyang sariling
produkto na hindi malayo sa ekilibriyong presyo sa pamilihan.
2. Iba-iba ngunit may pagkakapareho ang mga produkto - May monopolyo sa isang partikular na
produkto, ngunit ang ibang prodyuser ay maaaring magbenta ng produkto na kahawig nito.
Halimbawa: Kung ang restoran ay naglagay ng pinya sa kaniyang burger, ang isa namang restoran ay
maaaring maglagay ng letsugas.
-Parehong burger ang produkto, ngunit magkaiba ang katangian na nagiging tanda ng monopolyo sa
produkto.
3. Malaya ang pagpasok at paglabas ng mga prodyuser sa pamilihan - Tulad sa pamilihang may
estrukturang kompetisyon, ang kalayaan sa pagpasok at paglabas sa pamilihan ay tumutukoy sa
kakayahan ng isang prodyuser na tapatan ang parehong gastusin sa pagtatayo ng negosyo ng ibang
prodyuser.
- Ito rin ay tumutukoy sa kakayahan ng isang bagong prodyuser na makagawa ng mas pinagbuting
bersiyon ng produkto ng naunang prodyuser.
- Mahalaga ang malikhaing pag-iisip at inobasyon sa monopolistikong kompetisyon.

Lesson: Ekilibriyo sa Pamilihan

Ano ang mangyayari kung pinagsama ang kagustuhan ng mga mamimili at kagustuhan ng mga
prodyuser?
- Kung ang mamimili ang masusunod, mas gugustuhin nila ang produkto na mayroong mababang presyo,
habang mas gugustuhin naman ng mga prodyuser na mayroong mataas na presyo ang mga produkto.
- Samakatuwid, magkaiba ang kagustuhan ng mamimili at ng prodyuser at ang pagkakaibang ito ay
nakakaapekto sa presyo ng isang produkto.

Konsepto ng Ekilibriyo
- Sa pamilihan, mahalagang maitakda ang presyo ng mga produkto sa halagang katanggap-tanggap sa
parehong mamimili at prodyuser.
- Hindi maaaring maitakda ang presyo sa mababang halaga upang matugunan lamang ang kagustuhan
ng mga mamimili.
- Hindi maaaring maitakda ang presyo sa mataas na halaga batay lamang sa kagustuhan ng mga
prodyuser.

- Dahil sa pagiging ipotetiko ng konsepto ng demand at suplay, maaaring matukoy ang presyo ng isang
produkto sa pamamagitan ng pagpapalagay sa dami ng produkto na maaaring maibenta o mabili sa
pamilihan.
- Sa aktuwal na sitwasyon sa loob ng pamilihan, hindi matatantiya ng mga mamimili o prodyuser ang
pagtatakda ng presyo dahil lamang sa pagpapalagay ng dami ng piraso ng produkto na nasa pamilihan.

- Ang pagtatakda ng presyo ng isang produkto ay nakabatay sa interaksiyon ng demand at suplay.

- Dahil maaaring magbago kaagad ang mga salik ng demand at suplay, maaari ding magbago ang presyo
ng mga produkto na hindi agad nagbabago.
- Ang pamilihan ay nakasalalay sa katatagan ng presyo ng mga produkto.

- Ginagamit ng mga ekonomista ang salitang ekilibriyo sa pagtukoy ng katatagan ng presyo ng mga
produkto sa pamilihan.
- Kapag ang pamilihan ay nasa ekilibriyo, nangangahulugan ito na mayroong katatagan ang parehong
presyo ng mga produkto at ang dami ng produktong naibenta o nabili

- Naipaliliwanag din ng ekilibriyo ang konsepto ng invisible hand ni Smith.

- Ang presyo ng bawat produkto ay naiimpluwensiyahan ng invisible hand ng demand o ng suplay.
- Nangyayari ang bawat paggalaw ng presyo dahil sa pagbaba o pagtaas ng bilang ng dami ng produkto.
- Kung bumaba ang suplay ng produkto habang walang karampatang galaw sa antas ng demand,
maitutulak paitaas ang presyong ekilibriyo at bababa naman ang dami ng produktong ekilibriyo.

Ekilibriyo - ay ang sitwasyon kung saan hindi nagbabago ang antas ng presyo, hangga’t hindi nagbabago
ang mga salik ng demand o suplay.
- Sa punto ng ekilibriyo, nagkakasundo ang mamimili at prodyuser sa naitakdang presyo ng produkto sa
isang pamilihan.

Pagtutuos ng Ekilibriyo
Matutuos ang ekilibriyo ng mga presyo gamit ang sumusunod na pormula
QD = QS
Kung saan:
(Demand) QD = x - yP
(Suplay) QS = -x + yP
Kung kaya, ang pormula ay masasabi rin na
x - yP = -x + yP
kung saan:
x - ay ang bilang ng produktong nais bilhin ng mga mamimili
-x - ay ang bilang ng produkto na maaring ibenta ng mga prodyuser
y - ay ang yunit kung saan nagkakaroon ng pagbabago
P - ay ang ekilibriyo ng presyo

Halimbawa: ang mga mamimili ay nais bumili ng 60 piraso ng lapis, habang ang mga prodyuser ay maaari
lamang magbenta ng 20 piraso ng lapis. Ngunit maaaring magbago ang dami sa yunit na 5 bawat
pagbabago. Magkano ang presyo ng bawat lapis na mapagkakasunduan ng mamimili at prodyuser?
Maaaring matuos ang ekilibriyo sa pamamagitan ng:
QD = x - yP QS = -x + yP
= 60 - 5P = -20 + 5P
QD = QS
60 - 5P = -20 + 5P
60 + 20 = 5P + 5P
80 = 10P
P=8
Kung kaya
Sa madaling salita, sa ekilibriyo, ang bawat piraso ng lapis ay nagkakahalaga ng P8.00. Maaaring
maipakita ang pagbabago sa presyo gamit ang iskedyul ng ekilibriyo.

Iskedyul ng Demand at Suplay para sa Produktong Lapis

Sitwasyon Demand Presyo (P) Suplay
A 35 5.00 5
B 30 6.00 10
C 25 7.00 15
D 20 8.00 20
E 15 9.00 25
F 10 10.00 30
G 5 11.00 35

- Mapapansin na sa halagang P8.00, pareho na 20 piraso ang dami ng produktong lapis sa suplay at
demand.
- Ang sitwasyon D ang ekilibriyo sa industriya ng lapis. Sa puntong ito, nagkaroon ng kasunduan ang mga
mamimili at prodyuser sa dami at presyo ng lapis.
- Mayroong katatagan ang pamilihan ng lapis sa sitwasyon D. Kung papansinin ang ibang sitwasyon (A-C
at E-G), walang kasunduang nangyayari dahil magkaiba ang dami ng produktong mabibili (demand), at
ang dami ng produktong maibebenta (suplay).
- Maaari ding maipakita ang konsepto ng ekilibriyo sa isang kurba o grap (Pg. 148)
Makikita sa grap 6.1 na nagtagpo ang kurba ng demand at kurba ng suplay para sa produktong lapis sa
punto D.
- Ang pagtatagpong ito ay tinatawag na punto ng ekilibriyo, kung saan nagkasundo ang mga mamimili at
prodyuser sa isang tukoy na presyo para sa tukoy din na dami ng produkto.
- Sa sitwasyon ng ekilibriyo, makikita na mayroong sariling kurba ang demand na malayang gumagalaw
at hindi naiimpluwensiyahan ng suplay.
- ang kurba ng suplay ay malayang gumagalaw at hindi naaapektuhan ng demand.
- may kani-kaniyang salik na nakaaapekto sa paggalaw ng mga punto sa kurba ng demand at sa kurba ng
suplay.
- kung ang mga salik na ito ay makaaapekto sa isa’t isa, magkakaroon ng pagbabago at paggalaw ng
kurba ng ekilibriyo tulad ng makikita sa iskedyul.

Halimbawa: Tumaas nang 40 porsiyento ang kita ng mga mamimili kaya naapektuhan nito ang demand
sa lapis na maaaring bilhin sa pamilihan. Ipagpalagay na ang suplay ay hindi nagbago at nanatili sa
orihinal na antas.

Sitwasyon Demand Demand (Tumaas Presyo (P) Suplay

(Orihinal, QD) ng 40%, QD2) (Orihinal, Qs1)
A 35 49 5.00 5
B 30 42 6.00 10
C 25 35 7.00 15
D 20 28 8.00 20
E 15 21 9.00 25
F 10 14 10.00 30
G 5 7 11.00 35

(Check Graph Pg.149)

- Kung papansinin sa grap 6.2, ang kurba ng suplay ay nanatili lamang sa orihinal na puwesto nito,
habang ang kurba ng demand ay lumipat sa kanan dahil sa pagtaas ng salik na kita o suweldo ng mga
mamimili.
- Tumaas din ang punto ng ekilibriyo. Mula sa dating P8.00 (punto D 1) ay naging P8.75 (punto P) ito dahil
sa epekto ng pagbabago ng salik ng demand.

Epekto ng Pagbabago ng Demand sa Kurba nito at sa Ekilibriyong Presyo

Sitwasyon Epekto ng Kurba ng Demand Epekto sa Punto ng Ekilibriyong presyo
Tumaas ang demand Paglipat sa kanan Tataas ang presyo
Walang pagbabago sa demand Walang pagbabago Walang pagbabago
Bumaba ang demand Paglipat sa kaliwa Bababa ang presyo

-Samantala kung dumami naman nang 40 porsiyento ang suplay ng kahoy na ginagamit sa paggawa ng
lapis, at ang demand ay hindi nagbago, maaaring ang kalabasan na iskedyul ay magpakita ng pagbabago
sa suplay.

Epekto ng Pagtaas ng Suplay ng Kahoy sa Ekilibriyo para sa Produktong Lapis

Sitwasyon Demand Presyo (P) Suplay Suplay (Tumaas
(Orihinal, QD1) (Orihinal, Qs1) nang 40%, Qs2)
A 35 5.00 5 7
B 30 6.00 10 14
C 25 7.00 15 21
D 20 8.00 20 28
E 15 9.00 25 35
 F 10 10.00 30 42
G 5 11.00 35 49

(Check Graph Pg.150)

- Mapapansin sa grap 6.3 na ang kurba ng demand ay nanatili lamang sa orihinal na puwesto nito,
habang ang kurba ng demand ay lumipat sa kanan dahil sa naranasang pagtaas sa salik na
nakaiimpluwensiyo sa suplay.
- Bumaba naman ang punto ng ekilibriyo. Mula sa dating P8.00 (punto D 1) ay naging P7.25 (punto P) ito
dahil sa interaksiyon ng mga salik na nakaiimpluwensiya sa demand.

Epekto ng Pagbabago ng Suplay sa Kurba nito at sa Ekilibriyong Presyo

Sitwasyon Epekto sa Kurba ng Suplay Epekto sa Punto ng Ekilibriyong Presyo
Tumaas ang suplay Paglipat sa kanan Bababa ang presyo
Walang pagbabago sa suplay Walang pagbabago Walang pagbabago
Bumaba ang suplay Paglipat sa kaliwa Tataas ang presyo

- Kung pareho namang mag paggalaw sa kurba ng suplay at sa kurba ng demand sa isang sitwasyon dahil
sa mga salik na nakaaapekto sa mga ito, magkakaroon ng mas malaking pagbabago sa punto ng
ekilibriyo.

Epekto ng Pagbabago ng Demand at Suplay sa mga Kurba Nito at sa Ekilibriyong Presyo

Sitwasyon Demand Demand Presyo(P) Suplay Suplay
(Orihinal, QD1) (Tumaas nang (Orihinal, QS1) (Tumaas nang
40%, QD1) 40%, QS2)
A 35 49 5.00 5 7
B 30 42 6.00 10 14
C 25 35 7.00 15 21
D 20 28 8.00 20 28
E 15 21 9.00 25 35
F 10 14 10.00 30 42
G 5 7 11.00 35 49

Lesson: Daloy ng Ekonomiya

Makroekonomiks - isang sangay ng ekonomiks na nakatuon sa kabuuang kalagayan ng ekonomiya.

John Maynard Keynes - naniniwalang malaki ang gampanin ng pamahalaan sa pag-unlad ng ekonomiya,
ito ay pinagsama-samang kalagayan ng ibat-ibang salik na nakaaapekto sa galaw ng isang ekonomiya.
- Itinuturing na Ama ng Makroekonomiks.
- Siya ay may-akda ng ilang librong pang-ekonomiks tulad ng Indian Currency and Finance, The Economic
Consequences of the Peace, at A Track on Monetary Reform.
- Ang kaniyang pinakapamosong aklat na The General Theory of Employment, Interest, and Money ay
nagdulot ng pagbabago sa kaisipang pang-ekonomiko ng mga tao dahil sa mga kontrobersiyal na
isinasaad nito.
- Inilarawan niya ang konsepto ng aggregrate demand bilang kabuuan ng lahat ng paggastos ng mga
mamimili, pamumuhunan, at paggastos ng pamahalaan.
- Hanggang sa kasalakuyan, marami pa ring ekonomista ang nagdedebate kung tama ba si Keynes sa ilan
sa kaniyang mga teorya.
Aggregate Output - pinagsama-samang kabuuang bahagi ng ekonomiya tulad ng demand at suplay,
trabaho at kita, pag-iimpok at pamumuhunan, buwis at paggastos, salapi at presyo, at iba pang panukat
sa kalagayan ng isang bansa.
4 Bahagi ng Aggregate Output:
1. Pagkonsumo ng mga mamimili
2. Pamumuhunan ng mga negosyante
3. Paggastos ng pamahalaan
4. Kalakalang panlabas

Kompara sa maykroekonomiks, hindi tinututukan ng makroekonomiks ang presyo ng isang espesipikong

produkto sa palengke.
Makroekonomiks - ay nakatutok sa halaga ng lahat ng bahay na ginawa, ibinenta, ibinili, at kinonsumo
ng lahat ng tao sa isang bansa, dayuhan man o mamamayan nito.

Keynesian Analysis
- Ang makroekonomiks, bilang isang sangay ng pag-aaral ng ekonomiks, ay nabuo dahil sa Great
Depression sa Estados Unidos noong dekada 1930.
Great Depression - ay isang kalagayang pang-ekonomiya kung saan bumagsak ang lahat ng negosyo,
nagkaroon ng pagtaas ng presyo ng mgaprodukto, at bumaba ang halaga ng salapi.
- Dahil sa mga pangyayaring ito, nahirapan ang mga bansa na matugunan ang pangangailangan ng mga
mamamayan.
- Naghanap ang mga ekonomista ng paraan upang mabigyan ng solusyon ang mga suliraning pang-
ekonomiya.
- Sinubok ng Keynes na unawain ang suliranin ng Great Depression.
- Sa kaniyang aklat na The General Theory of Employment, Interest, and Money (1936), inilahad ni
Keynes ang kaniyang teory patungkol dito.

- Isinaad niya na ang suliranin ay nag-ugat sa pagkakaroon ng hindi pantay na halaga ng iniimpok at
halaga ng ipinupuhunan.
2 Pangunahing konsepto ni Keynes sa suliranin:
1. Kapag mas mataas ang impok ng salapi ng pamahalaan kompara sa pamumuhunan na pumapasok sa
bansa, tataas ang presyo ng mga produkto. Mapipilitan ang mga tao na bumili ng produkto kaya tataas
ang demand at suplay. Ngunit, ang ekilibriyong presyo ay susunod sa paggalaw suplay, kung kaya’t
tataas din ang presyo ng mga produkto. Magkakaroon ng implasyon ng presyo.
2. Kung mas mataas ang pamumuhunan na pumapasok kompara sa naiimpok na salapi ng pamahalaan,
magkakaroon ng depresasyon ang ekonomiya. Dahil kulang o walang salapi ang pamahaan, hindi nito
maibibigay ang mga pangunahing serbisyo para sa mga mamamayan. Bababa ang demand dahil hindi
gumagastos ang mga mamamayan dulot ng espekulasyon na mahina ang suplay ng produkto.

- Kung gayon, isinasaad ni Keynes na mahalaga ang gampanin ng pamahalaan sa pagpapaunlad ng

ekonomiya.
- Para sa kaniya, ang pamahalaan lamang ang may kakayahan na gumawa ng paraan upang hindi humina
ang ekonomiya ng bansa.
- Gayundin, kung masyado namang masigla ang ekonomiya ng bansa o nagkakaroon ng overheated
economy, maaari ding makontrol ito ng pamahalaan.

Konsepto ng Paikot na Daloy ng Ekonomiya

- Ang daloy ng ekonomiya ay pangunahing nakaangkla sa dalawang proseso - produksiyon at
pagkonsumo.
- Kapag naprodyus ang isang produkto, ito ay dapat na makonsumo. Kung hindi, masasayang lamang ang
yaman na ginamit sa paggawa ng produkto.
- Maaaring sa uulitin, hindi na gumawa ang isang prodyuser ng produkto kung alam naman niya na hindi
na ito makokonsumo.
- Gayundin naman, ang mga mamimili ay wala nang mabibilang produkto mula sa mga prodyuser.
- Hindi na nila mapapakinabangan ang kanilang salapi at kakayahang bumili.
- Sa madaling salita, ito ay palitan din ng demand at suplay.
- Kung may demand sa produkto, magkakaroon ng suplay.
- Kung may suplay sa produkto, magkakaroon ng demand para rito.
- Upang magkaroon ng sapat na produksiyon at pagkonsumo, kinakailangan din ng ekilibriyong
pamilihan.

Mga Modelo ng Paikot na Daloy ng Ekonomiya

Bahay-kalakal - ay ang ganap na prodyuser ng mga produktong maaaring ibenta at ikonsumo ng mga
tao.
- Nagmumula sa bahay-kalakal ang lahat ng mga produkto na gumagamit ng mga salik ng produksiyon.
- Ang ng produkto ng bahay-kalakal ay bibilihin, gagamitin, at ikokonsumo ng sambahayan.
Sambahayan - ay ang nagsasagawa ng pagkonsumo sa mga produkto upang matugunan ang mga
pangangailangan at kagustuhan nito.

- Ang ekonomiya ay binubuo rin ng mga pamilihan kung saan nagaganap ang pagbebenta at
pagpapalitan ng salapi at produkto.
- Nagmumula sa pamilihan ng mga salik ng produksiyon ang lahat ng gamit upang makagawa ang bahay-
kalakal ng mga produkto at serbisyo.
- Dito nagmumula ang mga likas na yaman, manggagawa, kapital, at entreprenyur na kakailanganin ng
bahay-kalakal.
- Lahat ng mga produktong nagawa ay dinadala sa pamilihan ng mga natapos na produkto, na siya
namang nagbebenta ng mga ito sa sambahayan.

Unang Modelo (Simpleng Modelo)

- Ang unang modelo ay nagpapakita ng simpleng pagdaloy ng produkto at serbisyo.
- Ipinagpapalagay sa unang modelo na ang palitan ng mga produkto at serbisyo ay isang pagdaloy
lamang na wala munang kapalit na salapi o halaga ng bawat produktong umiikot.
- Makikita sa modelo ang pag-ikot ng mga produkto na nagpapakita ng demand at suplay.

2 Pangunahing pamilihan sa loob ng ekonomiya:

1. Pamilihan ng mga salik ng produksiyon
2. Pamilihan ng mga natapos na produkto.
- Ang dalawang pamilihan na ito ay ang pinagmumulan ng mga pangangailangan ng ekonomiya ng
bansa.
2 Pangunahing aktor sa loob ng ekonomiya:
1. Sambayahan
2. Bahay-kalakal
- Ang mga aktor na ito ay mahalaga upang maipagpatuloy ang pag-ikot at pagdaloy ng produkto at
serbisyo sa bansa.

Ikalawang Modelo (Modelo ng Salapi)

- Ipinapakita ng ikalawang modelo ang pag-ikot ng produkto na may katumbas na salapi o halaga sa
bawat pag-ikot ng daloy.

- Makikita na mayroong katumbas na salapi o halaga ang bawat gawain ng pamilihan at ng mga aktor.
- Ang demand ng bahay-kalakal ay mag katumbas na paggastos sa produksiyon dahil kailangan nitong
bayaran ang pamilihan ng mga salik ng produksiyon sa mga salik na kaniyang ginamit sa paggawa.
- Ang pagsusuplay naman ng bahay-kalakal sa pamilhan ng mga natapos na produkto ay nagbibigay ng
kita sa bahay-kalakal.
- Ang bawat produktong ginawa ng bahay-kalakal ay may katumbas na halaga o presyo na lalagyan ng
interes ng pamilihan ng mga natapos na produkto.

- Ang bawat suplay na ibibigay ng sambahayan sa pamilhan ng mga salik ng produksiyon ay may
katumbas na kita ng sambahayan.
- Ang kita ay maaaring magmula sa suweldo ng mga manggagawa, interes sa mga produkto, upa sa lupa,
o tubo ng entreprenyur.
- Kapag ang sambahayan naman ang may demand sa produkto o serbisyo na mula sa pamilihan ng mga
natapos na produkto, kailangan naman niya itong bayaran upang mabili ang mga produktong ito.

Ikatlong Modelo (Modelo ng Bangko)

- Sa ikatlong modelo, mayroong nadagdag na pamilihan - ang pamilihan ng pananalapi.
Pamilihan ng pananalapi - ang pamilihang ito ay tumutukoy sa mga institusyong pananalapi tulad ng
bangko, sanglaan, insurance companies, pre-need companies, foreign exchange facilities, money
remittance companies, loan companies, at iba pang sektor na may kaugnayan sa pagpapalitan at
pagpapalawak ng daloy ng salapi sa bansa.

- Sa ikatlong modelo, ang daloy ng mga produkto at serbisyo sa dalawang pamilihan at dalawang aktor
ay pareho lamang.
- Sa pagkakaron ng ikatlong pamilihan, nadagdagan ang paggalaw at nabago ang pag-ikot ng ekonomiya.
- Ang sambahayan ay maaaring mag-impok sa pamilihan ng pananalapi, habang ang bahay-kalakal ay
maaaring mangutang sa pamilihan ng pananalapi.
- Ang bahay-kalakal ay maaaring mamuhunan sa iba’t ibang pamilihan ng pananalapi upang mapaunlad
ang ekonomiya ng bansa.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Dahil sa idea ni Keynes, kung saan nagkaroon ng malaking gampanin ang pamahalaan sa pagpapatakbo
ng ekonomiya, umusbong ang ikaapat at ikalimang modelo ng ekonomiya.
- Nakasentro ang mga modelong ito sa ikatlong aktor ng ekonomiya - ang pamahalaan - bilang aktor na
nakaaapekto sa lahat ng gawain ng ekonomiya.
- Sa ikaapat na modelo, ipinagpapalagay na ang ekonomiya ay nasa loob lamang ng bansa, kaya lahat ng
bahagi nito ay maaaring maimpluwensiyahan ng pamahalaan.
- Ngunit sa ikalimang modelo, lumitaw ang ikaapat ng pamilihan - pamilihan ng panlabas na kalakalan -
na hindi naiimpluwensiyahan ng pamahalaan.

Ikaapat na Modelo (Modelo ng Pamahalaan)

- Ang pamahalaan ay nasa gitna ng daloy at mayroong interaksiyon sa lahat ng bahagi ng modelo.
- Ang pamahalaan ay mayroong malaking gampanin sa pagpapaunlad ng ekonomiya.
- Dahil ang pamahalaan ang nagpapatupad ng mga batas at regulasyon na maaaring kumontrol sa
pamilihan, mahalaga na magkaroon ng kasunduan ang pamahalaan at ang pamilihan upang maayos na
mapakinabangan ang mga yaman ng bansa.
- Dahil dito, ang lahat ng sektor ay nagbabayad ng buwis sa pamahalaan.
Buwis - ay ang salaping obligadong bayaran ng lahat ng mamamayan at negosyo sa pamahalaan.
- Ginagamit ng pamahalaan ang buwis sa pagbibigay ng mga serbisyong kinakailangan ng mga
mamamayan at upang maayos na mapamahalaan ang bansa.

- Kapalit ng buwis na ibinabayad ay ang serbisyong natatanggap ng sambahayan, tulad ng pagsasaayos

ng mga kalsada, proteksiyon ng pulisya at military, libreng edukasyon, at libreng pagpapagamot.
- Para naman sa bahay-kalakal at mga pamilihan, kapalit ng buwis ang mga proyekto, serbisyo, at
kagamitan na nakatutulong sa mabilis at maayos na kalakalan.

- Dahil limitado lamang ang pangongolekta ng buwis at hindi sapat ang salaping hawak ng pamahalaan,
maaari itong mangutang sa pribadong sektor tulad ng pamilihan ng pananalapi.
Pangungutang - ay ginagawa sa pamamagitan ng pagbebenta ng treasury bonds, treasury bills, at
treasury notes.
- Ang mga ito ay uri ng pangungutang ng pamahalaan sa mga pribadong indibidwal, bangko, o
kompanya.
- Maaari ding mangutang ang pamahalaan sa ibang bansa o mga organisasyong panlabas tulad ng World
Bank at International Monetary Fund (IMF)

- Maaaring magsagawa ang pamahalaan ng public-private partnership.

Public-private partnership - ay isang proyekto ng pamahalaan ng suportado ng pribadong sektor.
- Ang lahat ng bahagi ng proyekto mula sa pagpaplano, konstruksiyon at pamamahala sa isang
pampublikong impraestrukture ay gagawin ng isang pribadong kompanya. Sasagutin din nito ang lahat
ng gastusin sa plano.
- Kapalit nito, maaaring maningil ng bayad ang pribadong kompanya sa mga gagamit ng pampublikong
impaestruktura.
Halimbawa: ang toll para sa mga motorista upang makadaan sa isang hayway o skyway, o ang tiket sa
pagsakay ng LRT o MRT.
- Maaari din namang magbayad ang pamahalaan ng hulugan para sa mga proyekto tulad ng paaralan,
ospital at gusaling panggobyerno.

Ikalimang Modelo (Modelo ng Kalakalan)

- Ipinagpapalagay sa unang apat na modelo na ang ekonomiya ay nasa loob lamang ng isang bansa,
habang sa ikalimang modelo naman ay kinikilala ang kalakalang panlabas bilang bahagi ng daloy ng
ekonomiya ng isang bansa.
Pamilihan ng panlabas na kalakalan - ay ang ikaapat na pamilihan sa isang daloy ng ekonomiya.

- Ang gampanin ng pamilihan ng panlabas na kalakalan ay parehong nakabubuti at nakasasama sa

ekonomiya ng isang bansa.
- Sa pamilihan na ito, nabibigyan ng pagkakataon ang mga lokal na negosyo upang magkaroon ng mas
malawak na kalipunan ng mga kliyente sa pamamagitan ng pagluluwas ng mga produkto sa ibang bansa,
o ang tinatawag na export.
- Kung mataas ang export ng isang bansa, mataas din dapat ang inflow money, o ang salaping
pumapasok sa bansa.
- Sa ganitong paraan, mapauunlad ng mga negosyo ang ekonomiya ng isang bansa dahil may dagdag na
salapi na magpapalaki sa kitang dumadaloy rito.

- Isa pang aspekto ng kalakalang panlabas ay ang import, o ang pagpasok ng mga produkto mula sa ibang
bansa.
- Ang bawat imported product na pumapasok sa bansa ay may katumbas na outflow money, o ang
salaping lumalabas sa bansa.
- Ang salaping ito ay hindi na maibabalik sa bansa, kung gayon, nababawasan ang salaping dumadaloy
paikot sa ekonomiya ng bansa.

- Sa Pilipinas, mas mataas ang import rate kompara sa export rate ng mga nagdaang taon.
- Mas malaki ang outflow money kompara sa inflow money, kaya nagkakaroon ng negative trade ang
kalakalang panlabas ng Pilipinas.
- Ayon sa PSA, ang export rate ng Pilipinas noong Abril 2016 ay umabot sa US$4254.22 milyon habang
ang import rate naman ay US$6528.96 milyon.
- Sa kabuuan, mayroon US$2274.75 milyong negatibong trade balance ang ating bansa.
- Ibig sabihin nito, lumiit ng US$2274.75 ang ekonomiya ng bansa kung ang pagbabatayan lamang ay ang
import-export rate na datos ng bansa.

Maliban sa kalakalang panlabas, isa rin sa mahalagang pinagkukunan ng kitang panlabas ng bansa ay ang
mga overseas Filipino worker (OFW).
- Ayon sa ilang ekonomista, ang salaping ipinapadala ng mga OFW ay hindi pa nabibilang sa tradisyonal
na limang modelo ng paikot na daloy ng ekonomiya.
- Dahil sa malaking ambag ng mga OFW sa pagpapaunlad ng ekonomiya, kinakailangang ihiwalay ang
OFW bilang ikaapat na aktor sa paikot na daloy.
- Ayon sa Bangko Sentral ng Pilipinas Econic Newsletter, 3.5 porsiyento lamang ng perang padala ng mga
OFW ang dumaan sa mga bangko noong 2009.
- Sa pinakahuling tala noong Pebrero 2016, ang perang ipinapadala ng mga OFW ay umabot na sa
US$4.1 bilyon para sa pagbubukas pa lamang ng taong 2016.
- Tumaas ito ng 6.2 porsiyento kompara noong 2015.
- Tumaas din ng 9.1 porsiyento, o katumbas ng US$2.1 bilyon, ang perang dumaan sa pormal na proseso
ng pagpapadala sa mga bangko.
 Export - pagluluwas ng mga produkto sa ibang bansa.
 Inflow Money - salaping pumapasok sa bansa
 Import - pagpasok ng mga produkto mula sa ibang bansa
 Outflow Money - salaping lumalabas sa bansa

Mga Pangunahing Tagaganap sa Pambansang Ekonomiya

Sambahayan - ito ang nagmamay-ari ng lahat ng salik ng produksiyon (lupa, paggawa, kapital, at
mamumuhunan)
Bahay-kalakal - ito ang nagpapasiya kung gaano karaming produkto at serbisyo ang ibebenta, laban sa
dami ng mga mangagawang kailangang bayaran upang mabuo ang mga ito.
Pamahalaan - Ito ang nagpapatupad ng mga polisiyang magpapanatili sa balanseng ugnayan ng mga
bahay-kalakal at mga sambahayan.
Pamilihang Pamprodukto (Product Market) - tumutukoy ang mga pamilihang pamprodukto sa mga
supplier na distributor ng mga produkto o serbisyong maaaring mabili ng mga miyembro ng
sambahayan.
Pamilihan ng Salik sa Produksiyon (Resource Market) - ito ay tumutukoy sa mga artipisyal na pamilihang
pinatatakbo ng mga supplier na kabilang sa mga manufacturer ng mga produkto.
Pamilihang pinansyal (Financial Market) - isang ekonomiya ay kinatatampukan din ng pag-ikot o
sirkulasyon ng salapi.

Mga Kagamitan sa Paikot na Daloy ng Ekonomiya

Kita - ang salapi o perang tinatanggap ng mga manggagawa ng mga manggagawa para sa mga serbisyong
kanilang ginawa.
Sahod - kita ng mga manggagawa.
Kita o revenue - kita ng mga negosyo.
Gastusin - salapi o perang ginagamit upang tustusan ang mga pangangailangan ng mga bahay-kalakal at
ng mga sambahayan.
Pagkonsumo - ito ang resulta ng sahod na tinatanggap ng mga sambahayan upang matustusan ang
kanilang mga pangangailangan sa araw-araw.
Buwis - ay singilin na ipinapataw ng pamahalaan sa mga sambahayan at bahay-kalakal kapakit ang mga
serbisyo para sa mga mamamayan.
Serbisyo - tumutukoy sa mga tulong na ibinibigay ng pamahalaan para sa mga kalahok sa pambansang
ekonomiya.

Gampanin ng Pamahalaan sa Ekonomiya

- Ayon sa Keynesian analysis, mahalaga ang gampanin ng pamahalaan sa pagpapalago ng ekonomiya.
- Ang pamahalaan ay nagsisilbing regulatory agency ng ekonomiya dahil ito lamang ang maaaring
gumawa ng mga polisiya at direksiyong pang-ekonomiya na tatahakin ng bansa.
1. Pangongolekta ng buwis - Ang unang gampanin ng pamahalaan sa ekonomiya.
- Mahalaga ang buwis dahil dito nagmumula ang malaking bahagi ng salapi na ginagamit ng pamahalaan
sa mga pampublikong gastusin nito.
- Ang buwis na ibinabayad ng mga mamamayan at negosyo ay ibinabalik ng pamahalaan sa
pamamagitan ng mga serbisyo at proyekto.
- Kung walang buwis, hindi maayos na maisasagawa ng pamahalaan ang nais na tahakin nito, hindi
lamang sa pang-ekonomiyang aspekto kundi pati na rin sa serbisyong political, kultural, at panlipunan.
2. Pamumuhunan ng Pamahalaan - Mahalaga ang pamumuhunan (investment) sa isang ekonomiya.
Pamumuhunan - ay ang paglalaan ng salapi sa isang gawain na inaasahang magdaragdag ng kita paglaon.
- Ang pamumuhunan ng mga pribadong kompanya at mamamayan ay nagbibigay ng dagdag na puhunan
sa ekonomiya ng bansa - sa pamamagitan ng pagtatayo ng bagong negosyo, o pagdadagdag ng puhunan
sa isang kompanya.
- Mahalaga ang pamumuhunan se sektor ng pampublikong emprastruktura upang makapagpatayo ang
pamahalaan ng dagdag na kalsa, tulay, paliparan, at iba pang emprastrukturang nagbibigay ng
serbisyong pampubliko.
- Pinapaunlad ng pamumuhunan sa mga emprastruktura ang daloy ng negosyo at ekonomiya sa bansa
na maaari namang magdagdag ng kabuhayan at hanapbuhay sa mga ordinaryong mamamayang Pilipino.
3. Pampubling Gastusin - Maliban sa pamumuhanan, ang pamahalaan ay maaari ding direktang
gumastos upang maibigay ang ilan sa mga pangunahing pangangailangan ng mga mamamayan.
- Ang paggastos ng pamahalaan sa mga simpleng bagay, tulad ng papel, upuan, at kompyuter, hanggang
sa mga komplikadong kagamitan at makinarya, tulad ng bagon at riles ng tren, weather detection
system, at underwater telecommunication lines ay bahagi ng pampublikong gastusin.
RA No. 9284 (Government Procurement Reform Act) - Mayroong proseso na dapat sundin ang mga
opisina ng pamahalaan upang makabili at makakuha ng mga pangangailangan nito.
- Isinasaayos ng batas ang paraan upang maiwasan ang pagnanakaw, katiwalian, at pandarambong ng
mga opisyal na pamahalaan.

Pag-iimpok bilang Palabas ng Daloy (Outflow)

- Ang salaping hindi nagastos ay tinatawag na impok na salapi (savings).
- Ang impok na salapi ay maaaring magmula sa sobrang kita, sinadyang hindi gastusin na salapi, salaping
hindi nagastos o salaping itinabi.
- Ang impok na salapi ay maaaring ilagak sa pamilihan ng pananalapi, o itago lamang sa pansariling
paraan.
- Bagama’t mabuti para sa isang indibidwal o institusyon na magkaroon ng impok na salapi, ito naman ay
nagdudulot ng palabas na daloy sa paikot na daloy ng ekonomiya.

- Kung ang salaping iniimpok ay hindi magagamit, liliit ang kakayahan ng susunod na pamilihan o aktor
na makapagkonsumo dahil liliit ang inaasahang salaping papasok sa daloy (inflow) nito.
- Magkakaroon ng di-balanseng daloy ang mga pamilihan at aktor dahil hindi dumadaloy paikot ng
ekonomiya ang ilang salapi. Samakatuwid, bumababa ang ekonomiya ng bansa.

- Sa aspekto naman ng pamahalaan, ang impok na salapi ay maaaring magdulot ng kakulangan sa

serbisyong naibibigay ng pamahalaan sa mga mamamayan nito.
- Ang pagdaloy ng ekonomiya ay hindi rin sapat, dahil ang salaping dapat sana ay naililipat sa pribadong
sektor ay napananatili sa pampublikong sektor.

- Ang mataas na pag-iimpok ng pamahalaan at pribadong sektor, tulad ng paliwanag ni Keynes, ay

magdudulot ng pagtaas ng presyo sa mga produkto ay serbisyo.
- Ang sunod-sunod naman na pagtaas ng presyo ay magreresulta sa implasyon.
- Ang patuloy na pag-iimpok ay magreresulta sa pagtaas ng bilang ng mga walang trabaho dahil natitigil
ang paggasta at pamumuhunan ng mga negosyo.
- Ang mataas na implasyon at bilang ng mga mamamayan na walang trabaho ay makapagpapabagal
naman sa takbo ng ekonomiya.
- Kinakailangang balance ang antas ng pamumuhunan at pag-iimpok ng pamahalaan at pribadong sektor
upang mapanatili ang masiglang daloy ng ekonomiya.

AP Quiz
1. Great Depression - ay naganap sa Estados Unidos kung saan bumagsak lahat ng negosyo,
nagkaroon ng pagtaas ng presyo ng mga produkto, at bumababa ang halaga ng salapi.
2. John Maynard Keynes - ang Ama ng Makroekonomiks.
3. Overheated Economy - ang tawag sa masyadong pagsigla ng ekonomiya.
4. Makroekonomiks - ay nakatuon sa kabuuang kalagayan ng ekonomiya.
5. Inflow Money - ang tawag sa salaping pumapasok sa bansa.
6. Sambahayan - ang nagmamay-ari ng lahat ng salik ng produksiyon.
7. Buwis - ang singilin na ipinapataw ng pamahalaan sa mga sambahayan at bahay-kalakal kapalit
ang mga serbisyo para sa mga mamamayan.
8. Revenue - ang tawag sa kita ng mga negosyo.
9. Pamahalaan - ang nagpapatupad ng mga polisiyang magpapanatili sa balanseng ugnayan ng mga
bahay-kalakal at mga sambahayan.
10. Import - ang tawag sa pagpasok ng mga produkto mula sa ibang bansa

Ekonomiks - Ito ay pagaaral ng wastong paggamit at pamamahagi ng mga yaman upang matugunan ang
mga pangangailangan o kagustuhan.
- Mahalaga ang Ekonomiks dahil ito ay nakatutulong sa pagpapaunlad ng buhay,pamumuhay, at
kabuhayan
- Ang salitang Ekonomiks ay mula sa salitang Griyego na Oikonomos, na hango sa mga salitang
oikos(pamamahala) at nomos(tahanan).Ang Oikonomos naman ay nangangahulugang “pamamahala sa
sambayanan”
-Ang sinaunang konsepto ng ekonomiks ay tumutukoy sa simpleng pamamahala ng bahay o pansariling
pamumuhay.
Apat na Elemento ng pakahulugan sa ekonomiks
1. Pangangailangan at Kagustuhan - Ang lahat ng tao ay mayroong kani-kaniyang pangangailangan at
kagustuhan. Sa proseso ng pagkamit sa personal na pangangailangan, natutugunan din ang
pangangailangan ng lipunan.
2. Yaman – Ito ay tumutukoy sa lahat ng ginagamit upang makagawa ng isang produkto.
 2.1. Likas na Yaman - Maaaring ito ay yaman na nakukuha mula sa kalikasan.
2.2. Lakas-paggawa - Mga tao na gumagawa ng produkto.
2.3. Capital Goods - Kagamitan na mahalaga sa paggawa, tulad ng makinarya at gusali ng pagawaan.
-Lahat ng yaman na ito ay ginagamit upang matugunan ang pangangailangan at kagustuhan ng mga tao.
3. Paggamit at Pamamahagi - Ito ay tumutukoy sa proseso ng produksiyon,distribusyon at pagkonsumo
3.1. Produksiyon - ay ang paraan ng paggawa ng mga produkto gamit ang iba’t ibang salik.
3.2. Pagkonsumo - Lahat ng bagay na dumadaan sa proseso ng produksiyon ay ginagamit at
pinapakinabangan ng tao.
3.3. Distribusyon - Upang makaabot o maipamahagi naman ang mga produkto sa mga tao.
Dapat matugunan ang mga pangangailangan at kagustuhan ng tao dahil ito ay likas sa tao ang maghanap
ng mga bagay na magbibigay sa kaniya ng kasiyahan o kasapatan. Likas din sa tao ang kawalan ng
pagkakuntento.
Opportunity Cost - Isasakripisyo ng tao ang ibang bagay upang makuha ang kaniyang mga naisin. Ito ay
nagpapahayag na lahat ng bagay ay may kapalit. Kaugnay rin ng kaisipang ito ang ikaapat ng elemento
4. Ang Pagtugon sa mga Pangangailangan at Kagustuhan – Dahil likas na sa mga tao ang gumawa ng iba’t
ibang pamamaraan upang matugunan ang kanilang mga pangangailangan at kagustuhan, mahalagang
matutuhan ang wastong paggamit at pangangalaga sa kalikasan na siyang pinagkukunan ng likas na
yaman upang malikha ang mga produkto.

Ekonomiks bilang isang Agham at Agham Panlipunan

Ekonomiks- Bilang isang pag-aaral, ito ay parehong agham at agham panlipunan.
-Bilang Agham, ito ay gumagamit ng tiyak na hakbang upang matugunan ang bawat suliranin.
Scientific Method-Ito ay mahalaga upang masagot ang mga suliraning pang-ekonomiya.
-Ito ang kadalasang gamit ng mga siyentipiko,matematiko, at ekonomista upang matugunan ang mga
suliraning may kinalaman sa ekonomiya.
-sa pag-aaral ng ekonomiks, kailangang mailahad nang maayos ang mga prinsipyo,batas,modelo, at
teorya gamit ang mga matematikal at siyentipikong pamamaraan upang makabuo ng mga kaisipan at
patakarang pang-ekonomiya.
-Matematika ang nagiging batayan upang makabuo ng espekulasyon patungkol sa posibleng reaksiyon
sa pamilihan o ng lipunan sa mga usaping pang-ekonomiya.
-ang ekonomiks ay isang agham dahil sinusukat nito ang eksaktong epekto ng isang pangyayari sa
lipunan. Ang ganitong metodo o pagtingin sa pag-aaral ng ekonomiks ay tinatawag ng positive
economics.
Positive Economics- Ito ay gumagamit ng mga eksaktong modelo na may obhetibong pananaw upang
mataya ang epekto ng ekonomiya sa tiyak ng paraan.
-ang metodong ito ang nagbibigay-kasiguraduhan na ang mga pagtaya ay hindi bunga ng haka-haka o
pagbabaka-sakali lamang.
Agham Panlipunan - Pag-aaral na may kinalaman sa pagkilos ng isang tao sa kaniyang lipunan at kung
paano siya nakaaapekto sa lipunan sa kabuuan.
-binibigyan-diin ng agham panlipunan ang pagkakaroon ng iba’t ibang epekto ng paggalaw ng ekonomiks
sa bawat tao.
-Bilang Agham Panlipunan, inaaral sa ekonomiks ang pabago-bagong reaksiyon ng tao at ng pamilihan sa
isang lipunan.
-Maaaring maipahayag ng tao ang kaniyang pansariling opinion tuwing magkakaroon ng pagbabago sa
presyo ng bigas o langis.
-Ang reaksiyon ng mamimili sa pagtaas ng presyo ay maaring maging subhetibo batay sa kaniyang
kakayahang bumili.
-Nasusukat ang posibleng reaksiyon sa pamilihan o ng lipunan sa mga pagbabagong pang-ekonomiya,
pero hindi nasusukat ng mga modelo ng agham o matematika ang indibidwal na desisyon o reaksiyon ng
mga mamimili.
-ang mga Modelo ay magiging kagamit-gamit lamang sa pagsukat ng posibleng reaksiyon sa pamilihan sa
sandaling nakapagdesisyon na ang mamimili, kinakailangan munang magkaroon ng pagdedesisyon ang
mga mamimili bago magamit ang modelo ito ang itinuturing na pasubali ng ekonomiks.
Ang kalagayan kung saan hindi nasusukat ang subhetibong reaksiyon ng mga tao ay napapaloob sa
normative economics.
Normative Economics - Ito ay paraan ng pag-aaral ng mga ekonomista na nakabatay sa personal na
reaksiyon o opinyon ng mga tao o ng lipunan.
-Ang mga pagtataya sa normative ay maaaring haka-haka o pagbabaka-sakali.

Bilang isang disiplina sa ilalim ng agham panlipunan, ang ang ekonomiks ay kaugnay ng pag-aaral sa iba
pang aspekto ng lipunan,tulad ng heograpiya, sosyolohiya, at agham pampolitika.
Maiiugnay ang ekonomiks sa heograpiya dahil ang likas na yaman, na isang mahalagang bahagi ng pag-
aaral sa ekonomiks, ay nailalarawan sa tulong ng pag-aaral ng heograpiya.
-naapektohan din ng heograpiya ang uri ng pamumuhay ng mga tao.
Nakatutulong naman ang kaalaman ng sa sosyolohiya upang maunawaan ang mga desisyong
pangkabuhayan ng mga tao.
Sosyolohiya-Ang mga tanong na katulad ng Bakit mas mataas ang gastos tuwing disyembre kesa sa ibang
buwan?, Bakit nahuhumaling ang mga tao pag may lumalabas na bagong modelo ng phone. Ang gantong
uri ng mga tanong ay nasasagot sa tulong ng sosyolohiya.
Sa Agham Pampolitika ,ang Ekonomiks ay mahalagang aspekto ng pagdedesisyon ng mga politiko ukol sa
paggamit ng likas na yaman, pagbuo ng mga plano upang mapaunlad ang bansa, at pagpili sa uri ng
ekonomiya na angkop sa isang bansa.
-binibigyan ng kapasidad ang mga politiko at ang pamahalaan na ayusin at palawakin ang ekonomiya ng
bansa upang matugunan ang pangangailangan ng mga mamamayan nito.
-Maiiugnay din ang ekonomiks sa kasaysayan, arkeolohiya, at antropolohiya.
-Maaaring masuri ang pamumuhay ng mga tao batay sa kung paano nila natutugunan ang kanilang mga
pangangailangan gamit ang perspektiba ng ekonomiks.
-Sa pagsusuri sa kaysaysayan,makikita ang dating kalagayang pang-ekonomiya ng isang bansa at
mauunawaan ang mga penomeno na nararanasan sa kasalukuyan.
-Sa arkeolohiya , mahuhukay ang mga ebidensiya kung paano namuhay ang mga tao, tulad ng fossil,
bato, at patalim na ginamit nila.
-Antropolohiya - pinapaliwanag nito ang nangyayari sa lipunan at dahilan nito,at paano naaapektuhan
ng mga pangyayaring ito ang pamumuhay ng tao.
Maaari ding maiugnay ang ekonomiks sa sikolohiya.
-Sikolohiya - Ang pag-aaral ng asal at kaisipan ng tao.
-Maaaring nakaaapekto ang paraan ng pag-iisip ng tao sa paggawa ng desisyong pang-ekonomiko na
nakaaapekto.

Pangunahing Sangay ng Ekonomiks

-Malawak ang nasasakupang aspekto ng ekonomiks sa pang araw-araw na pamumuhay ng tao.
2 Sangay ng Ekonomiks:
1.Maykroekonomiks – ang sangay ng ekonomiks na sumusuri sa pamilihan at sa galaw ng presyo ng mga
produkto.
-sinusuri ang kahalagahan ng pagtatakda ng ekilibriyong presyo sa mga produkto at serbisyo na
ginagamit sa araw-araw.
-natutukoy ang epekto sa presyo ng dami ng binibiling produkto at ng dami ng produktong maaaring
ibenta.
Demand - Ang pagkagusto o pagbili sa isang produkto
-mababa ang presyo kung marami ang demand.
-mataas ang presyo kung kaunti ang demand.
Suplay - Tumutukoy sa dami ng produkto o serbisyo na maaaring ibenta.
-kung kaunti lang ang produktong maaari ibenta, mababa ang presyo.
-mataas ang presyo kung marami ang suplay.
Ang interaksiyon ng demand at supply ang nagtatakda ng presyo ng mga produkto.
-ang pagaaral dito ay nakakatulong upang masuri at matukoy ang wastong presyo ng mga bilihin.
2.Makroekonomiks – Ang pag-aaral tungkol sa ekonomiya ng buong bansa at kung paano ito
pamamahalaan ng pamahalaan sa pamamagitan ng iba’t ibang polisiya at patakaran.
-inaasahan na ang mga polisiya at patakaran ng isang bansa at makatutulong sa pagpapaunlad ng
kabuhayan ng lahat ng tao.
2 Polisiyang Pang-Ekonomiya:
1.Patakarang piskal – tumutukoy sa paraan ng pamahalaan sa paggastos.
-kasama sa patakarang ito ang paraan ng paniningil ng buwis sa mga mamamayan na ginagamit ng
pamahalaan sa gastusin nila.
-ang mga priyoridad ng pamahalaan sa paggastos ay repleksiyon ng mga pagpapahalaga nito para sa
pambansang kaunlaran.
2.Patakarang pananalapi – tumutukoy sa paraan ng pamamahala sa pananalapi at presyo, at
pagpapanatili ng matatag na bangko.
-kung mayroong maayos na pamamahala sa pananalapi, mapipigilan ang pagtaas ng presyo ng mga
produkto.
-kasama rin sa polisiya na ito ang kalakalang panlabas na maaaring walang papel ang pamahalaan dahil
maaaring malayang gumalaw ang pamilihan kahit walang partisipasyon ang pamahalaan
-ang papel ng pamahalaan sa makroekonomiks ay mahalaga dahil ito ang nagbibigay ng direksiyon sa
patutunguhan ng ekonomiya ng bansa.
Sa Maykroenomiks maaaring walang papel ang pamahalaan dahil maaaring malayang gumalaw ang
pamilihan kahit walang partisipasyon ang pamahalaan.

Pagkakahati ng Ekonomiks sa Iba’t Ibang Larangan

-Maari pang mahati ang ekonomiks sa iba’t ibang larangan ng interes o espesyalisasyon.
-Ang bawat larangan o espesyalisasyon na ito ay nakatuon sa isang tiyak na interes na bibigyan-tuon at
pag-aaralan ng mga ekonomista.
Urban Economics – Isang larangan kung saan pinag-aaralan ang sitwasyon ng pamumuhay sa mga
lungsod.
-sakop dito ang wastong paggamit ng lupa sa mga lungsod,paggamit ng mga likas na yaman, at pagtuon
sa mga suliraning pang-ekonomiyang kaugnay ng mga nabanggit.
Rural Economics – Nakatuon sa pagpapaunlad ng mga lalawigan o mga lugar na nasa labas ng urban
zones.
-mahalagang mabigyan pansin ang rural area ng isang bansa upang mapaunlad ang mga ito at maiwasan
ang maramihang paglipat ng mga tao sa urban area.
Labor Economics – Sumasaklaw sa parehong urban at rural area.
-binibigyang pansin nito ang mga Karapatan ng mga manggagawa, tulad ng wastong pasahod, takdang
oras ng trabaho, at iba pang benepisyo ng mga ordinaryong manggagawa.
Maliban sa pagtugon sa mga hamon sa loob ng bansa, mayroon din naming larangan na nakatuon sa
pakikipag-ugnayang pang-ekonomiya ng isang bansa sa iba pang bansa.
International Economics – Nakatuon sa kalakalan ng iba’t ibang bansa at kung paano ito naaapektuhan
ng mga pagbabago at krisis pang ekonomiya ng isang bansa.
Development Economics – Nakatuon sa pagpapaunlad ng mga bansa sa pamamagitan ng pagkompara
ng mga kalagayan at polisiya ng iba’t ibang bansa.
Tinutulungang tugunan ng iba pang larangan ng ekonomiks ang mga suliraning panlipunan na
nararanasan ng daigdig.
War Economics – Nakatuon sa dahilan at epekto ng digmaan o kaguluhan sa mga bansa.
-sinisiyasat din ng larangang ito kung paano ginagamit ng mga bansang sangkot sa digmaan ang mga
yaman sa pagsisimula,pagpapanatili,at pagtatapos ng digmaan.
Gender Economics – Naaanalisa ang pagkakaiba ng kasarian ng mga tao sa pagpapatakbo ng isang
ekonomiya.
-sinusuri sa larangang ito ang pagkakaiba ng kakayahan, kita, at iba pang aspektong may kinalaman sa
ekonomiya sa bawat kasarian.
Health Economics – Epekto ng pagkakaroon ng sakit at pagbibigay-ayuda sa buong populasyon upang
matiyak ang kalusugan ng mga mamayanan.
-bahagi rin ng larangang ito ang pakakaroon ng malawak na insurance at pre-need coverage para sa mga
mamamayan ng bansa.