„AKTIVNA KONTROLA GUBITAKA U

Decembar 2017
VODOVODU ISTOČNO SARAJEVO –
USPOSTAVA OSNOVNE ZONE
BILANSIRANJA DOBRINJA IV“
- ZAVRŠNI IZVJEŠTAJ -

KP “VODOVOD I KANALIZACIJA” A.D. ISTOČNO SARAJEVO

Naslov: Aktivna kontrola gubitaka u vodovodu Istočno
Sarajevo
Datum početka i završetka: 01/07/2016 – 01/06/2017
(30/09/2017 sa produženjem)
Projekat "Aktivna kontrola gubitaka u vodovodu Istočno Sarajevo" je
sproveden od strane KP "ViK" a.d. Istočno Sarajevo kroz konkurentski grant
Dunavskog vodnog programa (DVP), započeo je sa sprovođenje u julu 2016.
godine. Cilj projekta bio je stvaranje osnovne zone bilansiranja (OZB na engl. DMA)
koja bi doprinijela efikasnom upravljanju i održavanju sistema vodosnabdijevanja,
njegovoj optimizaciji, primjena formiranje vodnog bilansa prema IWA metodologiji
vodovodne mreže, modeliranju i proširenju. Nadalje, uspostava pilot OZB dalje
omogućava sticanja iskustva i trening zaposlenih na poslovima uspostavljanja OZB,
njenom održavanju, te u konačnici i prilagođavanje OZB lokalnim potrebama. Sve
projektne aktivnosti sprovedene su kako je planirano uz produženje ugovora za
period od četiri meseca (jun - septembar 2017) zbog nemogućnosti da se
konferencija/seminar održi tokom avgusta mjeseca.
Tokom prve faze projekta angažovan je stručni konsultant, Amer
Jusufbegović, a zatim je odabrana mjerna oprema za OZB (mjerač protoka, pritiska
i šuma). Mjerna oprema je austrijskog proizvođača Martinek, a sa opremom je
instalisan i softver Aqualys pomoću kojeg se vrši podešavanja mjerača te analiza
dnevne i mjesečne potrošnje, min/max pritiska itd... Nabavljeno je i 50 vodomjera
(radijskih) od 5/4“ (32mm) te 20 vodomjer ¾“ (20mm). Sve nabavke su
sprovedene u skladu sa procedurama Svjetske banke, što je jedan i od glavnih
uslova za sporvođenja projekta jer je SB jedan od glavnih finansijera DVP, uz
asistenciju Tehničkog sekretarijata DVP. Ovdje treba naglasiti veliku pomoć i
odličnu saradnju sa Tehničkim sekretarijatom a posebno sa g. Violetom Wolff koja
je često izlazila u susret kako na ovom tako i na prošlom projektu GIS-a*.
Ispod je dat tabelaran pregled liste nabavki tokom realizacije projekta:

Oprema/Nabavk Troškovi
Dobavljač Broj ugovora
a (€)

Vodomjeri “Ecoinvest” doo Mostar 51.2.18.3.(VIK 3797-8/16) 11.992,00

“Elektroobjekti” doo
Mjerna oprema Zagreb 51.2.18.2.(VIK 3797-7/16) 10.960,00

Konsultant Amer Jusufbegović 51. 2.18.1.(ViK 3979-5/16) 11.000,00

Konferencija KP “ViK” a.d.; “Visia” 4.548,00

1
*Razvoj GIS vodovodne i kanalizacione mreže Istočnog Sarajeva,02/2014 – 05/2015
Budžet projekta je iznosio 55 500,00€, IAWD* je osigurao 38 500,00€ a ostali
troškovi su pokriveni od strane KP “ViK” a.d. u iznosu od 17 000,00€.

OPIS OZB DOBRINJA IV

Naselje Dobrinja IV je odabrano kao pilot zona iz više razloga. Generalno uzevši,
pokušala se pratiti IWA metodologija za uspostavljanje mjerne zone pa s tim u vezi
gledalo se da /3/:

 mjerna zona ne obuhvata transportne cjevovode i rezervoare

 mjerna zona se snabdjeva vodom kroz pojedinačna mjerna mesta
 granice mjerne zone budu izdvojene pomoću graničnih ventila između zona
te izdvojene na osnovu prirodnih granica
 razlike nadmorskih visina u mjernoj zoni budu minimalne
 se poštuje zakonska regulativa u vezi minimalnog pritiska, snabdijevanja
visokih zgrada i propisa protivpožarne zaštite

Prilikom određivanja veličine mjerne zone pokušala se ispoštovati IWA** preporuka

koja navodi da OZB treba da sadrži od 500 do 3,000 servisnih priključaka te od 4
do 30km distributivne mreže (po preporuci DVGW – Nemačke asocijacije za gas i
vodu). Ovo se djelimično ispoštovalo jer se na OZB Dobrinja IV nalazi oko 150
servisnih priključaka na kojima se nalazi oko 600 vodomjera, ali je dužina
distributivne mreže oko 5km sa oko 1,8km priključnih vodova. Naselje Dobrinja IV
se nalazi na rubnom području Istočnog Sarajeva, dio naselja se nalazi u sastavu
opštine Istočna Ilidža (RS), a dio pripada opštini Novi Grad koja se nalazi u sastavu
Kantona Sarajevo (Federacija BiH). Na ovom području je procjenjeno da živi oko
2800 stanovnika.

Snabdijevanje vodom se vrši neprekidno 24 časa, a gotovo svi potrošači su

priključeni na javni kanalizacioni sistem kojim upravlja KP „ViK“ a.d. I. Sarajevo.
Najveći dio distributivne vodovodne mreže je starosti 30 i više godina, izgrađena je
uglavnom od liveno željeznih cijevi (Ø150 i Ø200) dok je ostatak distributivnih
vodova izgrađen od PEHD cijevi čija starost ne prelazi 15-20 godina. Priključni
vodovi su u stambenom naselju sa zgradama izgrađeni od pocinčanih cijevi dok su
u naselju sa kućama uglavnom od PEHD. Mjerenje u starim zgradama (oko 50
ulaza) vrši se glavnim vodomjerima od Ø6/4“(40mm) i Ø2“(50mm) te ne postoji
pojedinačno mjerenje potrošnje po stanovima. Kako je ugradnja pojedinačnih
vodomjera gotovo nemoguća u ovom tipu zgrada odlučeno je da se zamjene svi ovi
stari vodomjeri čija je starost veća 15 godina, sa novim vodomjerima od Ø5/4“ na
daljinsko očitanje.

*IAWD - International Association of Water Supply Companies in the Danube River Catchment Area 2
**IWA - International Water Associatio
AKTIVNOSTI

Na projektu su sprovedene sljedeće aktivnosti:

• Angažovanje stručnog konsultanta za pomoć pri realizaciji uspostave OZB (Amer

Jusufbegović). Izvještaji o radu konsultanta su dati u prilogu br. /1/

• Nabavka opreme "all in one“ za praćenje/mjerenje protoka, pritiska i šuma (WLM

sonda, Martinek)

• Organizovano praćenje i analiziranje parametara pritiska, protoka i šuma u OZB

zoni u okviru odjela Službe projektovanja i razvoja (instalisan Aqualys softver)

• Nadogradnja postojeće GIS baze podataka

• Zamjena starih predimenzionisanih vodomjera sa vodomjerima bolje tačnsoti u

starim zgradama (50 vodomjera Ø32mm, tj. 5/4”)

• Ugradnja 6 vodomjera kod paušalnih potrošača i 14 zamjenjenih vodomjera kod

potrošača kod kojih je procjenjeno da je neophodna zamjena

• Organizacija seminara za vodovodna preduzeća na temu aktivne kontrole

gubitaka

Metodolgija koja je primjenjena na ovom primjeru uspotave OZB bazira se na

metodolgiji IWA a u obzir je uzeto smanjenje stvarnih ali i prividnih gubitaka. Više o
metodologiji u prilogu /2/ (stručni radovi).

Za proračun vodnog bilansa a samim tim i gubitaka po IWA metodologiji korišten je

softver WB_EasyCalc, razvijen od strane Liemberger & Partners, koji je besplatan.
Ovaj softver je korišten na projektu ali je u planu da se stalno primjenjuje od
strane zaposlenih u KP „ViK“. Proračun je rađen principu od „Dna ka Vrhu“.

Konsultant je za potrebe projekta uradio hidraulički model za OZB Dobrinja koristeći

EPANET softver. Pored toga konsultant je sproveo i kratki kurs za rad u ovom
softveru kao i instrukcije na našem jeziku o radu u ovom programu.

Oprema koja je korištena od strane KP „ViK“ na detekciji kvarova:

- Pressure Logger Sebalog DX2 – 1kom

- Seba KMT Correlator C3
- Aquaphone HL 50
- Geophone Fuji DNR-18
- LeakLessSMTech loger podataka pritiska– 1 kom (korišten 7 dana,
obezbjeđen od strane konsultanta

3
Kako bi se obezbjedila efikasna primjena IWA metodologije, korištenjem pristupa
„od Dna ka vrhu“, razvijen je plan smanjenja gubitaka vode za mjernu zonu
Dobrinja IV. Ovaj plan uključuje definisanje podzona i tačaka za mjerenje protoka i
pritiska,kao i tačke za instaliranje sondi za otkrivanje gubitaka. Svi mogući vidljivi
nedostaci otkriveni tokom terenskog rada su evidentirani. Ovdje treba naglasiti da
se većina ovog posla vrši noću te je s tim u vezi potrebno sistemski stvoriti uslove
da se olakša rad noću.
Jedan od prvih koraka je instalisanje mjerne opreme WLM Martinek. Pozicija
opreme je određena uslovima na terenu, pa iako je predviđeno da se izradi novi
šaht dimenzija 1,6x1,6m, odlučeno je da se oprema ugradi u postojećem šahtu
gdje se već nalazi zračni ventil. Ovo je urađeno uz prethodnu konsultaciju sa
proizvođačem opreme i smatramo ipak da za manje protoke greška u mjerenju
(veća od 2%) neće značajno uticati na analizu podatka. Nakon instalisanja opreme
u martu mjesecu od strane g. Ditera Martineka pristupilo se analizi noćnog protoka.
(U međuvremenu se pojavio problem sa sondom za mjerenje ali je kvar do sredine
maja otklonjen od strane proizvođača tako da je mjerač u punom kapacitetu
operativan od kraja maja 2017.godine). Analiza je rađena metodom minimalnog
noćnog protoka (MNF), koja je vrlo korisna jer se uzima u obzir protok kada je
potrošnja na minimumu u noćnim satima (između 02-04 ujutro) a pritisak u mreži
najveći.
U sklopu ove analize djelimično je sporveden i Step test zatvaranjem graničnih i
sekcionih zatvarača kako bi se utvrdile zone sa najvećom potrošnjom tj.gubicima.
Više i detaljnije o step testu provednom u dva navrata u 3. izvještaju konsultanta
(Prilog br. /1/)
Nakon sprovođenja testova locirale su uže zone sa mogućim većim
kvaroivma a zatim se pristupilo mikrolociranju ovih kvarova. Locirana su četiri
kvara od koji su dva bila nevidljiva. Popravka kvarova je izvršena u avgustu
mjesecu a rezultati su:

 Stvarni gubici smanjeni za oko 120m3/dan (sa 193 na 69 m3/dan)

 Fakturaisana je veća količina vode kod zamjenjenih glavnih vodomjera u
zgradama (mada za ovu analizu je potrebno još nekoliko mjeseci očitanja da bi
se mogao izvući konačan zaključak o opravdanosti zamjene glavnih vodomjera)
 Fakturisano je više 70m3/mjesečno kod paušalnih potrošača
 Infrastrukturni indeks gubitaka (ILI) smanjen sa 22 na 7

Tabela 1. - ILI prije i poslije uspostavljanja OZB

4
 Kao završna aktivnost na projektu organizovan je seminar 12.09.2017. u
Istočnom Sarajevu (hotel Espana) pod nazivom „Aktivna kontrola gubitaka u
vodovodnim sistemima“. Na seminaru je učestvovalo 50ak stručnjaka, zaposlenih iz
15ak vodovoda iz BiH i Srbije, koji se bave problematikom smanjenja gubitaka
vode. Kao poseban gost na seminaru bio je i J. Kovač, sekretar IWA specijalističke
grupe za gubitke, koji je održao dva kraća predavanja.

ZAKLJUČAK

Očekivani ciljevi koji su postavljeni prije realizacije projekta su bili smanjenje NRW
u OZB Dobrinja za 30%, sticanje iskustva u formiranju OZB i mogućnost primjene
na kompletan sisitem VDS I.Sarajevo, te uspostvaljanje saradnje sa drugim
vodovodnim preduzećima iz BIH ali i regije po pitanju smanjenja neprihodovane
vode.

Indikatori uspjeha ostvareni na ovom projektu su: OZB uspješno formirana, obuka
zaposlenih KP “VIK" na aktivnoj kontroli gubitaka i razmjena iskustava na ovom
projektu sa drugim preduzećima.

Tabela 2. – Indikatori uspjeha

Indikator Plan Ispunjeno
Smanjenje NRW u OZB (%) 30% 
Obuka zaposlenih na aktivnoj
kontorli gubitaka  
Uspostava OZB
 

Završetak ovog projekta omogućiće realizaciju projekata poput upravljanja

imovinom i benčmarkinga u “VIK”-u. Štaviše, sada je stvorena dobra osnova za rad
na smanjenju ne-prihodovane vode u cjelokupnom vodovodnom sistemu u
Istočnom Sarajevu.

PRILOZI:

/1/ Izvještaji (3) konsultant

5
/2/ “Aktivna kontrola gubitaka u vodovodnom sistemu I.Sarajevo - uspostava OZB
Dobrinja IV”, Dejan Romić, “38. Međunarodni stručno naučni skup "Vodovod i
kanalizacija `17" Jahorina, maj 2017.god.

/3/ “Smanjenje i kontrola neprihodovane vode u ograničenoj mjernoj oblasti

vodovodnog sistema Istočno Sarajevo” Dejan Romić, Goran Orašanin,;
Međunarodni naučno-stručni skup "Vodovod i kanalizacija '17" Kragujevac, oktobar
2017.godina

/4/ DVD sa kompletnom dokumentacijom

Istočno Sarajevo, 04.12.2017. Dejan Romić