You are on page 1of 46

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f

gful/s p8\8og ;'/I ff lgodfjnL, @)&#

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


k|wfg sfof{no M aa/dxn, sf7df8f}+
sflQs @@, @)&# ;fn
-klxnf] ;+zf]wg– @)&^÷%÷!_
k|sfzsM
g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f
k|wfg sfof{no
aa/dxn, sf7df8f}+ .
ljifo ;"rL
kl/R5]b–!
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd /k|f/De M !
@= kl/efiff M !

kl/R5]b – @
;ldltsf]u7g tyf sfd, st{Jo /clwsf/
#= ;ldltsf]u7g M $
$= ;ldltsf]a}7s ;DaGwL sfo{ljlw M $
%= ;ldltsf]sfd, st{Jo /clwsf/M %

kl/R5]b–#
/fli6«o gful/s p8\8og ;'/Iff sfo{qmd ;DaGwL Joj:yf
^= /fli6«o gful/s p8\8og ;'/I ff sfo{qmd agfO{ nfu" ug{]M ^
&= gful/s p8\8og ;'/I ff clwsf/Lsf]¿kdf sfd ug{]M &
*= gful/s p8\8og ;'/Iff clwsf/Lsf]sfd, st{Jo /clwsf/M *

kl/R5]b–$
ljdfg:yn ;'/Iff ;DaGwL Joj:yf
(= ljdfg:yn ;'/Iff sfo{qmd ;DaGwL Joj:yf M !)
!) = ljdfg:yn ;'/Iff ;ldlt M !)
!!= ljdfg:yn ;'/Iff ;ldltsf]a}7s M !@
!@= ljdfg:yn ;'/Iff ;ldltsf]sfd, st{Jo /clwsf/M !#
!#= ljdfg:yn ;'/Iff clwsf/L tf]Sg] M !$
!$= ljdfg:yn ;'/Iff clwsf/Lsf]sfd, st{Jo /clwsf/M !$

kl/R5]b–%
jfo';j] f ;'/Iff sfo{qmd ;DaGwL Joj:yf
!%= jfo';]jf ;'/Iff sfo{qmd agfO{ nfu" ug{' kg{]M !&
!^= jfo';]jf ;~rfng ;'/I ff clwsf/L ;DaGwL Joj:yf M !&
kl/R5]b–^
gful/s p8\8og ;'/Iffsf] u'0f:t/ lgoGq0f ;DaGwL Joj:yf
!&= gful/s p8\8og ;'/I ff u'0f:t/lgoGq0f ;DaGwL Joj:yf M !*
!*= sd{rf/Lsf]rfn rngsf]af/]df hfgsf/L lng' kg{]M !*
!(= tfnLd k|fKt sd{rf/LnfO{ sfddf nufpg]M !(
@)= gful/s p8\8og ;'/I ff u'0f:t/;DaGwL cGo Joj:yf M !(

kl/R5]b–&
JolQm tyf ;fdfgsf];'/Iff hf“r ;DaGwL Joj:yf
@!= cglws[t k|j]z  lgoGq0f ug{]M @)
@@= jfo'ofgsf];'/Iff ;DaGwL Joj:yf M @)
@#= ofq', JolQm jf ;fdfgsf];'/Iff hfFr ug{]M @!
@$= 6«flGh6df /x]sf ofq'sf]nflu 5'§}sIfsf]Joj:yf ug{]M @!
@%= xf]N8 Jofu]hsf]vfgtnf;L lng]M @!
@^= xf]N8 Jofu]h 9'jfgL ;DaGwL Joj:yf M @@
@&= cgcfO8G6LkmfO8 Jofu]h ;DaGwL Joj:yf M @@
@*= cgSn]D8 Jofu]h ;DaGwL Joj:yf M @#
@(= /]u'n]6]8 Ph]G6 dfkm{t sfuf]{ ;fdfg :jLsf/ ug{] Joj:yf ldnfpg] M @#
#)= sfuf]{, x'nfs j:t' tyf cGo ;fdfgsf];'/Iff hfFr ug{]M @$
#!= jfo'ofg Sof6l/ª ;]jf pknAw u/fpg :jLs[lt lng' kg{]M @$
#@= Sof6l/ª ;]jfsf] lg/LIf0f ug{ ;Sg] M @%
##= ljz]if k|s[ltsf ofq' ;DaGwL ;'/I ffTds k|fjwfg M @^
#$= jfo'ofgaf6 xftxltof/n}hfFbf sfod ug{' kg{];'/Iff Joj:yf M @^
#%= jfo'ofgleq zflGt tyf Joj:yf sfod ug{' kg{]M @&
#^= lx/f;tdf lng ;Sg]M @*

kl/R5]b–*
cglws[t x:tIf]ksf] k|lt/f]w tyf ;'/Iff Joj:yf
#&= cglws[t x:tIf]kaf6 ;'/Iffsf] Joj:yf ug{] M @*
#*= ofq' / jfo'ofg sd{rf/Lsf] ;'/Iffsf] Joj:yf ug{] M @(
#*s= cglws[t x:tIf]k M @(
#(= hfgsf/L u/fpg] M #)
$)= ;"rgfsf]cfbfg k|bfg tyf k|ltj]bg M #)
$!= ;Í6sfnLg of]hgf agfpg' kg{]M #)

kl/R5]b–(
gful/s p8\8og ;'/Iff ;DaGwL sfdsf]af“8kmf“6
$@= k|flws/0fsf] lhDd]jf/L M #!
$#= /fli6«o cg';Gwfg ljefu lgu/fgL zfvfsf]lhDd]jf/L M #@
$$= ljdfg:yn ;'/Iff k|x/Lsf] lhDd]jf/L M #@
$%= g]kfnL ;]gfsf] lhDd]jf/L M ##
$^= ;z:q k|x/L an, g]kfnsf] lhDd]jf/L M ##
$&= ljdfg:yn eG;f/ sfof{nosf] lhDd]jf/L M #$
$*= ljdfg:yn cWofudg sfof{nosf]lhDd]jf/L M #$
$(= jfo';]jf ;~rfng ;+:yfsf] lhDd]jf/L M #$
%)= ljdfg:ynleq ;]jf k|bfg ug{] ;+:yfsf] lhDd]jf/L M #%
%!= lhDd]jf/L k"/f gu/]df sf/afxL x'g ;Sg] M #%

kl/R5]b–!)
ljljw
%@= clwsf/k|Tofof]hg M #^
%#= lgb]{zg lbg ;Sg]M #^
%$= vf/]hL /arfp M #^

cg';"rL–! #&
cg';"rL–@ #*
cg';"rL–! $)
g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f
gful/s p8\8og ;'/Iff lgodfjnL, @)&#
klxnf] ;+zf]wg– @)&^÷%÷!

u}/;}lgs xjfO{ p8fg -l;len PlePzg_ P]g, @)!% sf]bkmf # n]lbPsf]clwsf/


k|of]u u/L g]kfn ;/sf/n]b]xfosf lgodx¿ agfPsf]5 .

kl/R5]b–!
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd /k|f/De M -!_ oL lgodx¿sf]gfd ægful/s p8\8og ;'/Iff
-klxnf];+zf]wg_ lgodfjnL, @)&#Æ /x]sf]5 .
-@_ of]lgodfjnL t'?Gt k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiff M ljifo jf k|;Ën]csf]{cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf,–
-s_ æcgcfO8G6LkmfO8 Jofu]h  Æ eGgfn];fdfg wgLsf]klxrfg geO{
a]jfl/;L cj:yfdf 5f]l8Psf] Jofu]h 6\ofu eP jf gePsf] Jofu]h
;Demg' k5{ .
-v_ æcgPsDkgfO8 xf]N8 Jofu]hÆ eGgfn]ofq' r9]s  }jfo'ofgaf6
k7fpg g;sL sfuf]{sf]¿kdf csf]{jfo'ofgaf6 k7fOPsf]Jofu]h 
;Demg' k5{ .
-u_ æcgSn]D 8 Jofu]hÆ eGgfn]xjfO{ dfu{af6 ljdfg:yndf cfOk'u]s  f]/
s;}n]klg cfˆgf]egL bfaL gu/]sf]Jofu]h  ;Demg' k5{ .
♥-3_ æcglws[t x:tIf]k -cgnkm'n OG6/lkmo/]G;_Æ eGgfn]lgod #*
s adf]lhdsf]sfo{ ;Demg' k5{ .
-ª_ æPsDkgfO8 xf] N8 Jofu] hÆ eGgfn]ofq' r9] s}jfo'ofgaf6
cf];fl/g]ofq'sf]Jofu]h ;Demg' k5{ .
♥ klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt  .

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 1


-r_ æP]gÆ eGgfn]u}/ ;}lgs xjfO{ p8fg -l;len PlePzg_ P]g , @)!%
;Demg' k5{ .
-5_ æ6«fG;km/ofq' jf Jofu]h Æ eGgfn]Pp6f jfo'ofgaf6 cf]n L{
ljdfg:ynaf6}csf]{jfo'ofgdf k|:yfg ug]{ofq' jf k7fOg]Jofu]h
;Demg' k5{ .
-h_ æ6«flGh6 ofq'Æ eGgfn]s'g}p8fgaf6 cjt/ 0f u/ L cjt/0f
u/]sf] ljdfg:ynaf6 ;f]xL p8fg x'Fb} k|:yfg ug]{ ofq' ;Demg'
k5{ .
-em_ ægful/s p8\8og -l;len PlePzg_Æ eGgfn]ofq', jfo'ofg,
jfo'ofg sd{rf/L, ljdfg:yn ;~rfngdf ;+nUg ljleGg lgsfosf
sd{rf/L, Sof6l/ª ;]jf pknAw u/fpg] sd{rf/L, ;'/IffsdL{ jf
cfuGt's ;Demg' k5{ /;f]zAbn]ljdfg:yn ;~rfngdf k|of]u
ePsf cfjZos ef} lts k"jf{wf/
, oGq jf pks/ 0fnfO{ ;d]t
hgfpF5 .
-`_ ægful/s p8\8og sfof{noÆ eGgfn] k|flws/0fsf] ljdfg:yn
l:yt sfof{no ;Demg' k5{ .
-6_ ægful/s p8\8og ;'/Iff -l;len PlePzg ;]So'l/6L_Æ eGgfn]
cglws[t x:tIf]kaf6 gful/s p8\8ogsf];+/If0f ug]{sfo{ ;Demg'
k5{ /;f]zAbn];'/Iffsf]nflu ul/g]sfo{, cjnDag ul/g]pkfo
-d]h;{_, dfgj ;+zfwg /ef}lts ;fwgsf];+of]hgnfO{ ;d]t
hgfpF5 .
-7_ ægful/s p8\8og ;'/Iff clwsf/LÆ eGgfn]lgod & adf]lhdsf]
gful/s p8\8og ;'/Iffsf] pko'Qm clwsf/L -Pk|f]lk|o6 cyf]l/6L
km/l;len PlePzg ;]So'l/6L_ sf]¿kdf sfd ug{]clwsf/L
;Demg' k5{ .
-8_ ælgif]lwt ;fdfgÆ eGgfn]gful/s p8\8ogsf];'/Iff k|lts"n x'g]
u/L k|of]u x'g ;Sg]xftxltof/, lj:kmf]6s kbfy{ jf cGo ;fdfg
;Demg' k5{ /;f]zAbn]jfo'ofgaf6 cf];f/k;f/ug{ lgif]w ul/Psf]
cGo s'g};fdfgnfO{ ;d]t hgfpF5 .

2 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


-9_ æk|flws/0fÆ eGgfn]g]kfn gful/s p88\og k|flws/0f P]g, @)%#
adf]lhd :yflkt g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f ;Demg' k5{ .

-0f_ æJofu]hÆ eGgfn] jfo';]jf ;~rfng ;+:yfn] cfˆgf] jfo'ofgdf
n}hfg d~h'/ u/]sf] ofq' jf jfo'ofg sd{rf/Lsf] JolQmut k|of]hgsf]
;fdfg ;Demg' k5{ .
-t_ æljdfg: yn ;'/Iff ;ldltÆ eGgfn]lgod !) adf]lhdsf]
ljdfg:yn ;'/Iff ;ldlt ;Demg' k5{ .
-y_ æ;ldltÆ eGgfn]lgod # adf]lhdsf]/fli6«o gful/s p8\8og
;'/Iff ;ldlt ;Demg' k5{ .
♥-b_ æ;'/Iff vfgtnf;L -l:s|lgª_Æ eGgfn]pks/0f jf cGo ;fwgsf]
k|of]u u/L jf gu/L ofq', jfo'ofg sd{rf/L, ljdfg:ynsf sd{rf/L
tyf cfuGt'ssf] ;fydf /x]sf] jf lghx¿n] n}hfg vf]h]sf]
Jofu]hsf]hfFr ug]{sfo{ ;Demg' k5{ /;f]zAbn]cglws[t
x:tIf]ksf]sfo{ x'g ;Sg]xftxltof/, ljikmf]6s kbfy{ jf cGo
xflgsf/s j:t', kbfy{ kQf nufpg]sfo{nfO{ ;d]t hgfpF5 .
-w_ æ;'/ Iff hfFrÆ eGgfn]ofq', jfo'ofg sd{rf/ L, ljdfg:ynsf
sd{rf/L tyf cfuGt'ssf];fydf /x]sf]jf;fdfgdf n'sfO{ l5kfO{
n}hfg vf]lhPsf] xftxltof/, lj:kmf]6s kbfy{ jf c1fgtfj;
n]hfg vf]lhPsf] cGo lgif]lwt ;fdfg kQf nufpg] k|of]hgsf]
lgldQ ;fdfgsf]hfFr ug]{sfo{ ;Demg' k5{ .
-g_ æxf]N8 Jofu]hÆ eGgfn] jfo'ofgsf] ;fdfg /fVg] :yfg -Po/qmfˆ6
xf]N8_ df /flvg]Jofu]h ;Demg' k5{ .
-k_ æx\of08 Jofu]hÆ eGgfn]ofq' tyf jfo'ofg sd{rf/Ln]nufPsf
n'uf tyf n'ufsf]vNtLdf /x]sf ;fdfg afx]s lghn]jfo'ofgdf
cfkm";Fu}n}h  fg];a};fdfg ;Demg' k5{ .

♥ klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt  .

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 3


kl/R5]b – @
;ldltsf]u7g tyf sfd, st{Jo /clwsf/
#= ;ldltsf]u7g M -!_ gful/s p8\8ognfO{ ;'/lIft agfpg tyf /fli6«o:t/df
xjfO{ ;'/I ff ;dGjo ug{ Ps /fli6«o gful/s p8\8og ;'/Iff ;ldlt /xg]5  .
-@_ ;ldltsf]u7g b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ ;+:s[lt, ko{6g tyf gful/s p8\8og dGqL jf /fHodGqL
–cWoIf
-v_ dxfGofoflwjQmf jf lghn] tf]s]sf] gfoa
dxfGofoflwjQmf – ;b:o
-u_ ;lrj, cy{ dGqfno – ;b:o
-3_ ;lrj, sfg"g, Gofo tyf ;+;bLo dfldnf dGqfno – ;b:o
-ª_ ;lrj, u[x dGqfno – ;b:o
-r_ ;lrj, /Iff dGqfno – ;b:o
-5_ ;lrj, ;+:s  [lt, ko{6g tyf gful/s p8\8og dGqfno –
;b:o
-h_ anflws[t, g]kfnL ;]g f, hËL c8\8f – ;b:o
-em_ k|x/L dxflg/LIfs, g]kfn k|x/L – ;b:o
-`_ ;z:q k|x/L dxflg/LIfs, ;z:q k|x/L an, g]kfn – ;b:o
-6_ d'Vo cg';Gwfg lgb]{zs, /fli6«o cg';Gwfg ljefu – ;b:o
-7_ k|flws/0fsf]dxflgb]{zs – ;b:o–
;lrj
-#_ ;ldltsf];lrjfno k|flws/0fdf /xg]5 .
$= ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw M -!_ ;ldltsf]a}7s jif{sf]Ps
k6sdf g36fO{ cfjZostf cg';f/a:g]5 .
-@_ ;ldltsf] cWoIfn] tf]s]sf] ldlt, ;do / :yfgdf ;ldltsf] ;b:o–
;lrjn] ;ldltsf] a}7s af]nfpg]5  .

4 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


-#_ ;ldltsf]s'n ;b:o ;ª\Vofsf]krf; k|ltzt eGbf a9L ;b:ox¿
pkl:yt ePdf ;ldltsf] a}7ssf] nflu u0fk"/s ;ª\Vof k'us
] f] dflgg]5  .
-$_ ;ldltsf] a}7ssf] cWoIftf ;ldltsf] cWoIfn] ug{]5 / lghsf]
cg'kl:yltdf a}7sdf pkl:yt ;b:ox¿n] cfkm"x¿dWo]af6
5fg]sf] ;b:on] ug{]5  .
-%_ ;ldltsf]a}7sdf ax'dtsf]/fo dfGo x'g]5 /dt a/fa/ePdf
a}7ssf]cWoIftf ug{]JolQmn]lg0ff{os dt lbg]5 .
-^_ ;ldltn]cfjZostf cg';f/gful/s p8\8og ;'/Iff ;DaGwL
ljz]if1nfO{ ;ldltsf]a}7sdf efu lng cfdGq0f ug{ ;Sg]5  .
-&_ ;ldltsf] a}7ssf] lg0f{o ;ldltsf] ;b:o–;lrjn] k|dfl0ft u/L
/fVg]5  .
-*_ ;ldltsf]a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw ;ldlt cfkm}n]lgwf{/0f u/]
adf]lhd x'g]5  .
%= ;ldltsf]sfd, st{Jo /clwsf/M ;ldltsf]sfd, st{Jo /clwsf/
b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ gful/s p8\8og ;'/I ffsf ;DaGwdf cjnDag ug{' kg{]/fli6«o gLlt
tyf sfg"gdf ug{' kg{];'wf/sf]ljifodf g]kfn ;/sf/nfO{ ;'emfj
lbg],
-v_ gful/s p8\8og ;'/Iff lj?4sf vt/f -y]|6_ sf]k|s[lt tyf
If]qsf]cfwf/df /fli6«o gful/s p8\8og ;'/Iff sfo{qmd sfof{Gjog
ug{ gful/s p8\8og ;DaGwL ljleGg lgsfo aLr ;'/Iff ;dGjo
ug]{,
-u_ gful/s p8\8og ;'/Iff lj?4sf ;Defljt vt/fsf];fdgf ug{
cjnDag ug{' kg{];'/ IffTds Joj:yfsf ;DaGwdf gful/ s
p8\8og ;'/Iff clwsf/L tyf ;Da4 cGo lgsfonfO{ lgb]{zg
lbg],
-3_ gful/s p8\8og ;'/Iff k|ljlwsf] :t/f]Gglt ug{ jf cltl/Qm ;'/Iff
ug{ cfjZos b]lvPdf ;DalGwt lgsfonfO{ lgb{]z  g lbg],

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 5


♥-ª_ ljdfg:ynsf]lgdf{0f, ;'wf/tyf lj:tf/ubf{ ckgfpg' kg{];'/IffTds
k|fjwfgx¿sf]sfof{Gjogsf];'lglZrttf ug{ k|flws/0fnfO{ lgb]{zg
lbg],
♥-r_ /fli6«o gful/s p8\8og ;'/Iff sfo{s|d :jLs[t ug]{,
♥-5_ gful/s p8\8og ;'/Iffsf ;DaGwdf cGt/f{li6«o gful/s p8\8og
;Ë7gåf/f nfu" ul/Psf Pg]S;–!& tyf cGo Pg]S;sf ;DalGwt
k|fjwfgx¿ sfof{Gjogsf]nflu cfjZos Joj: yf ldnfpg
k|flws/0fnfO{ lgb]{zg lbg],
-h_ gful/ s p8\8og ;'/Iff ;DaGwL tfnLd k|fKt ;'/ IffsdL{nfO{
vfgtnf;Lsf]sfo{df ;+nUg u/fpg ;DalGwt lgsfonfO{ lgb]{zg
lbg],
-em_ gful/s p8\8og ;'/I ff ;DaGwdf P]g tyf o; lgodfjnLsf]Joj:yf
kfngf eP gePsf];do ;dodf lg/LIf0f /cg'udg ug{]tyf To;/L
lg/LIf0f /cg'udg ubf{ s;}n];f]Joj:yf kfngf ug{df l9nf;':tL
jf x]nr]S|ofOF u/]sf] b]lvPdf cfjZos sf/afxLsf] nflu ;DalGwt
lgsfodf n]v  L k7fpg] .

kl/R5]b–#
/fli6«o gful/s p8\8og
;'/Iff sfo{qmd ;DaGwL Joj:yf
^= /fli6«o gful/s p8\8og ;'/Iff sfo{qmd agfO{ nfu" ug{]M -!_ gful/s
p8\8ognfO{ cglws[t x:tIf]kaf6 ;+/If0f ug{ ;ldltn]/fli6«o gful/s
p8\8og ;'/Iff sfo{qmd agfO{ nfu" ug{]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf]/fli6«o gful/s p8\8og ;'/Iff sfo{qmddf
;dfj]z ug'{ kg]{ljifox¿ cg';"rL–! df pNn]v eP adf]lhd
x'g]5g\  .

♥ klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt  .

6 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


&= gful/s p8\8og ;'/Iff clwsf/Lsf]¿kdf sfd ug{]M k|flws/0fsf]
dxflgb{]zsn] gful/s p8\8og ;'/I ff clwsf/Lsf]¿kdf sfd ug{]5  .
*= gful/s p8\8og ;'/Iff clwsf/Lsf]sfd, st{Jo /clwsf/ M -!_ o;
lgodfjnLdf cGoq n]lvPsf sfd, st{Jo /clwsf/sf]cltl/Qm gful/s
p8\8og ;'/I ff clwsf/Lsf] sfd, st{Jo /clwsf/b]xfo adf]lhd x'g5] M–
♥-s_ /fli6«o gful/s p8\8og ;'/Iff sfo{qmd cGtu{tsf /fli6«o gful/s
p•og ;'/Iff u'0f:t/lgoGq0f sfo{qmd, /fli6«o xjfO{ ;'/I ff tfnLd
sfo{qmd, ljdfg:yn ;'/I ff sfo{qmd nufot gful/s p8\8og ;'/I ff
;DaGwL Dofg'cn tyf gful/s p8\8og ;'/I ff :t/Lo sfo{;~rfng
sfo{ljlw :jLs[t u/L sfof{Gjog u/fpg],
-v_ /fli6«o gful/s p8\8og ;'/Iff sfo{qmdsf] af/]df gful/s
p8\8og ;'/ Iff;Fu ;DalGwt JolQm tyf lgsfonfO{ hfgsf/ L
u/fpg],
-u_ gful/s p8\8og ;'/Iff ;DaGwL ljifodf ljleGg lgsfoaLr ;dGjo
tyf ;xof]u cfbfg k|bfg ug{],
-3_ jfo';]jf ;~rfng ;+:y f tyf cGo lgsfon]agfPsf]gful/s
p8\8og ;'/Iffsf sfo{qmd :jLs[t u/L sfof{Gjog u/fpg],
-ª_ gful/s p8\8og ;'/I ff ;DaGwL sfg"gdf ug{' kg{];'wf/sf];DaGwdf
;ldltnfO{ ;'emfj lbg],
-r_ gful/s p8\8og ;'/Iff ;DaGwL k|rlnt sfg"g, /fli6«o gful/s
p8\8og ;'/Iff sfo{qmd, ljdfg:yn ;'/Iff sfo{qmd, cGt/f{li6«o
gful/s p8\8og ;Ë7gaf6 nfu" ul/Psf dfkb08 tyf jfo';]j f
;~rfng ;+:yfsf];'/Iff sfo{qmdsf]sfof{Gjogsf];'lglZrt ug{
cfjZos lg/LIf0f, hfFr, k/LIf0f tyf ;'/Iff ;j]{ug{], u/fpg],
-5_ gful/s p8\8og ;'/Iff ;DaGwdf ul/Psf lg/LIf0f, hfFr, k/LIf0f
tyf ;'/Iff ;j]{af6 b]lvPsf q'l6x¿ ;Rofpg ;Da4 lgsfonfO{
lgb]{zg lbg],

♥ klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt  .

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 7


-h_ gful/s p8\8og tyf ljdfg:yn ;'/Iffsf]nflu cfjZos kg]{
ejg, ;'/Iff pks/0f, OGwg nufotsf k"jf{wf/tyf ;'ljwfsf]
Joj:yf ug]{, u/fpg],
-em_ gful/s p8\8og ;'/Iff lj?4sf] vt/fsf] cg'kftdf ;'/IffTds
sfo{qmd kof{Kt eP jf gePsf];DaGwdf cg'udg tyf d"NofÍg
ug]{, u/fpg],
-`_ cGo /fi6«sf]gful/s p8\8og ;'/Iff lj?4 vt/fsf]hfgsf/L k|fKt
ePdf ;DalGwt /fi6«nfO{ oyf;Dej l56f]hfgsf/L u/fpg],
-6_ gful/s p8\8og ;'/I ff lj?4 s'g}vt/f b]lvPdf To;sf]hfgsf/L
tTsfn k|flws/ 0f ;~rfns ;ldltsf kbflwsf/ L, ;ldltsf
cWoIf tyf ;b:onfO{ /;DalGwt dGqfnosf];lrjnfO{ u/fpg],
-7_ gful/ s p8\8og ;'/Iff ;DaGwL ;"rgf, vt/ f, ;Gb] z tyf
sfuhftsf] uf]kgLotf sfod /fVg] Joj:yf ldnfpg],
♥-8_ s'g}sd{rf/L jf sfdbf/u}/sfg"gL sfddf ;+nUg /x]sf]kfOPdf
lghnfO{ tTsfn}ljdfg: ynsf]sfdjf6 x6fO{ lglif4 If] q
cg'dltkq hkmt u/ L k|rlnt sfg'g adf]lhd sf/ jfxL ug{
;DjlGwt lgsfonfO{ n]v  L k7fpg],
-9_ jfo';] jf ;~rfng ;+:yf, gful/ s p8\8og sfof{no tyf
ljdfg:yndf /xg]eG;f/, ;'/Iff lgsfo, cWofudg nufot ;a}
lgsfosf] gful/s p8\8og ;'/Iff ;DaGwL lhDd]jf/L tf]Sg] /
tf]lsPsf] lhDd]jf/L kfng u/], gu/]sf] cg'udg ug{], u/fpg],
-0f_ ljdfg:ynsf] lgdf{0f, k'glg{df{0f, lj:tf/ jf ljdfg:yndf s'g}
ejg, ;]jf ;'ljwf yk jf lj:tf/ug{' cl3 ljdfg:yn ;'/Iffsf]k"0f{
k|Tofe"ltsf]lgldQ cfjZos ;'/Iff of]hgf :jLs[t u/L sfof{Gjog
u/fpg],
-t_ cGo d'n's;Fu x'g]xjfO{ ;Demf}tfdf gful/s p8\8og ;'/Iffsf
k|fjwfg ;dfj]z ug{ l;kmfl/; ug{],

♥ klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt  .

8 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


-y_ gful/s p8\8og ;'/I ff ;DaGwL cfjZos tfnLd tyf k|df0fLs/0f
-;l6{lkms]z g_ sf]if{ ;~rfngsf]nflu ;DalGwt lgsfo tyf
;+:yfnfO{ n]vL k7fpg],
-b_ gful/s p8\8og ;'/Iff sfo{qmd k]; gug{]jf sfof{Gjog gug]{
jfo';]jf ;~rfng ;+:y fnfO{ g]k fndf jfo'ofg ;~rfngsf]cg'dlt
k|bfg gug{ jf cg'dlt /f]Ssf ug{ ;DalGwt lgsfonfO{ n]v L
k7fpg],
-w_ gful/s p8\8og ;'/Iff lj?4df cglws[t x:tIf]k ePdf To;
;DaGwdf ul/Psf sfd sf/afxL /k'gM To:tf lqmofsnfk bf]xf]l/g
glbg ul/Psf k|of; ;d]tsf] af/]df cGt/f{li6«o gful/s p8\8og
;Ë7gnfO{ hfgsf/L u/fpg]  .
-g_♦ xjfO{ ;'/ Iff lg/
LIfs kl/rokq tyf jfo'ofg rfns ;b: o
kl/rokq hf/L ug]{,
-@_ gful/s p8\8og ;'/Iff cflwsf/Ln] gful/s p8\8og ;'/Iff
;DaGwdf ;DalGwt lgsfo, jfo';]jf ;~rfng ;+:yf jf
sd{rf/LnfO{ cfjZos lgb{]zg lbg ;Sg]5 / To:tf] lgb{]zgsf]
kfngf ug{' To:tf]lgsfo, jfo';]j f ;~rfng ;+:y f jf sd{rf/Lsf]
st{Jo x'g]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd lbOPsf]lgb{]zg s'g}sd{rf/Ln]kfngf
gu/L gful/s p8\8og ;'/Iffdf afwf k'¥ofPdf jf afwf k'Ug hfg]
b]lvPdf gful/s p8\8og ;'/Iff clwsf/Ln] To:tf] sd{rf/LnfO{
ljdfg:ynsf] lhDd]jf/Laf6 x6fpg ;DalGwt lgsfodf n]vL
k7fpg]5  .

♦klxnf] ;+zf]wgaf6 yk

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 9


kl/R5]b–$
ljdfg:yn ;'/Iff ;DaGwL Joj:yf
(= ljdfg:yn ;'/Iff sfo{qmd ;DaGwL Joj:yf M -!_ /fli6«o gful/s p8\8og
;'/Iff sfo{qmdnfO{ k|efjsf/L ¿kdf sfof{Gjog ug{sf]nflu k|To]s gful/s
p8\8og sfof{non]ljdfg:yn ;'/I ff sfo{qmd tof/u/L :jLs[ltsf]nflu
gful/s p8\8og ;'/I ff clwsf/L ;dIf k]; ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf] lhdsf]ljdfg: yn gful/
s p8\8og ;'/Iff
sfo{qmddf ;dfj]z ug{' kg{]ljifox¿ cg';"rL–@ df pNn]v eP
adf]lhd x'g]5g\ .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd k|fKt sfo{qmd pko'Qm eP gePsf]hfFrL
cfjZostf cg';f/kl/dfh{g ug{ nufO{ gful/s p8\8og ;'/Iff
clwsf/Ln]cfjZos zt{ ;d]t tf]sL To:tf] sfo{qmd :jLs[t
ug{]5  .
!) = ljdfg:yn ;'/Iff ;ldlt M -!_ /fli6«o gful/s p8\8og ;'/Iff sfo{qmd
tyf ;ldltsf]lg0f{o k|efjsf/L ¿kdf sfof{Gjog u/fpg] sfd ;d]tsf]
nflu k|To]s ljdfg:yndf Ps ljdfg:yn ;'/Iff ;ldlt /xg]5  .
-@_ ljdfg:yn ;'/I ff ;ldltsf]u7g b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ gful/s p8\8og sfof{nosf]k|d'v –cWoIf
-v_ ;DalGwt lhNnf k|zf;g sfof{nosf] clws[t:t/sf]
k|ltlglw – ;b:o
-u_ ;DalGwt lhNnf k|x/ L sfof{nosf]sDtLdf k|x/ L
lg/LIfs:t/sf] k|ltlglw – ;b:o
-3_ ;DalGwt lhNnf l: yt g]k fnL ;]gfsf]sDtLdf
clws[t:t/sf] k|ltlglw –;b:o
-ª_ ;DalGwt lhNnf l:yt ;z:q k|x/L an, g]kfnsf]sDtLdf
clws[t:t/sf] k|ltlglw –;b:o
-r_ ;DalGwt lhNnfsf]/ fli6«o cg';Gwfg sfof{nosf]

10 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


clws[t –;b:o
-5_ ljdfg:ynl:yt ;'/Iff k|x/L sfof{nosf] k|d'v –;b:o
-h_ ljdfg:yn ;'/Iffsf] nflu vl6Psf] g]kfnL ;]gf jf ;z:q
k|x/L an, g]kfnsf] k|d'v –;b:o
-em_ ljdfg:yn /x]sf] gu/kflnsf jf ufpF ljsf; ;ldltsf]
k|ltlglw –;b:o
-`_ ;DalGwt ljdfg:yndf jfo';]jf ;~rfng ug]{;a}jfo';]jf
;~rfng ;+:y fsf ljdfg:yn k|d'vx¿ – ;b:o
-6_ ljdfg:yn ;'/Iff ;ldltsf] cWoIfn] tf]s]sf] gful/s
p8\8og sfof{nosf]clws[t –;b:o–;lrj .
♥-#_ pklgod -@_ df h'g;'s}s'/ f n]lvPsf]eP tfklg cGt/f{li6«o
ljdfg:yn ;'/Iff ;ldltdf b]xfosf cWoIf tyf ;b:ox¿ /xg]5g\ M–
-s_ cGt/f{li6«o ljdfg:ynl:yt gful/s p8\8og sfof{nosf]
k|d'v –cWoIf
-v_ cGt/f{li6«o ljdfg:ynl:yt cWofudg sfof{nosf]k|d'v
–;b:o
-u_ cGt/f{li6«o ljdfg:ynl:yt eG;f/sfof{nosf]k|d'v
–;b:o
-3_ cGt/f{li6«o ljdfg:ynl:yt g]kfnL ;]gfsf] OlGhlgol/Ë
lgb]{zgfnosf] k|d'v – ;b:o
-ª_ cGt/f{li6«o ljdfg:ynl:yt ;'/Iff k|x/L sfof{nosf] k|dv '
–;b:o
-r_ cGt/f{li6«o ljdfg:ynl:yt /fli6«o cg';Gwfg ljefu,
lgu/fgL pkzfvfsf] k|d'v –;b:o
-5_ cGt/f{li6«o ljdfg:ynl:yt g]kfn jfo';]jf lgudsf k|d'v
–;b:o

♥ klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt  .


g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 11
-h_ cGt/f{li6«o ljdfg:yn gful/s p8\8og sfof{no, xjfO{
;'/Iff dxfzfvf k|d'v –;b:o ;lrj
!!= ljdfg:yn ;'/I ff ;ldltsf]a}7s M -!_ ljdfg:yn ;'/Iff ;ldltsf] a}7s
jif{df rf/k6sdf g36fO{ cfjZostf cg';f/a:g]5 .
-@_ ljdfg:yn ;'/Iff ;ldltsf] cWoIfn] tf]s]sf]ldlt, ;do /:yfgdf
;f] ;ldltsf] ;b:o– ;lrjn] ljdfg:yn ;'/Iff ;ldltsf] a}7s
af]nfpg]5  .
-#_ ljdfg:yn ;'/Iff ;ldltsf s'n ;b:o ;ª\Vofsf]krf; k|ltzt
eGbf a9L ;b:ox¿ pkl:yt ePdf ;f];ldltsf]a}7ssf] nflu
u0fk"/s ;ª\Vof k'u]sf] dflgg]5  .
-$_ ljdfg:yn ;'/Iff ;ldltsf] a}7ssf] cWoIftf ;f] ;ldltsf]
cWoIfn] ug{]5 / lghsf] cg'kl:yltdf a}7sdf pkl:yt ;b:ox¿n]
cfkm"x¿ dWo]af6 5fg]sf] ;b:on] ug{]5  .
-%_ ljdfg:yn ;'/I ff ;ldltsf]a}7sdf ax'dtsf]/fo dfGo x'g]5 /dt
a/fa/ePdf a}7ssf]cWoIftf ug{]JolQmn]lg0ff{os dt lbg]5 .
-^_ ljdfg:yn ;'/Iff ;ldltn]cfjZostf cg';f/gful/s p8\8og
;'/Iff ;DaGwL ljz]if1nfO{ ;f];ldltsf]a} 7sdf efu lng
cfdGq0f ug{ ;Sg]5 .
♥-&_ ljdfg:yn ;'/I ff ;ldltsf]a}7ssf]lg0f{o ;f];ldltsf]cWoIftf
ug]{ JolQmn] k|dfl0ft ug]{5 .
♦-&s_pklgod -&_ adf]lhd ;'/Iff ;ldltsf] lg0f{osf] k|dfl0ft k|lt
;b:o—;lrjn]/fli6«o gful/s p•og ;'/Iff clwsf/LnfO{ k7fpg'
kg]{5  .
-*_ ljdfg:yn ;'/Iff ;ldltsf]a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw ;f]
;ldlt cfkm}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5  .

♥ klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt


♦ klxnf];+zf]wgaf6 yk

12 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


!@= ljdfg:yn ;'/Iff ;ldltsf]sfd, st{Jo /clwsf/M -!_ ljdfg:yn
;'/Iff ;ldltsf]sfd, st{Jo /clwsf/b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ ljdfg:yn ;'/Iff sfo{qmdsf] sfof{Gjog ug{], u/fpg],
-v_ /fli6«o gful/s p8\8og ;'/Iff sfo{qmd tyf ljdfg:yn ;'/Iff
sfo{qmd sfof{Gjogsf]nflu ljleGg lgsfo aLr ;dGjo ug]{,
-u_ v08 -v_ adf]lhdsf]sfo{qmd sfof{Gjog eP gePsf];DaGwdf
lg/LIf0f tyf cg'udg ug]{,
-3_ /fli6«o gful/s p8\8og ;'/Iff sfo{qmd tyf cGt/f{li6«o gful/s
p8\8og ;Ëu7gsf];'/I ff Dofg'cnsf]cwLgdf ljdfg:yn ;'/Iff
k|s[of tyf To;sf]sfof{Gjogsf]d"NofÍg ug{],
-ª_ ljdfg: yndf ;'/Iffsf]b[li6af6 ;+j] bgzLn b] lvPsf 7fpF jf
lgif]lwt If]qsf] ljj/0f tof/ u/L cBfjlws u/L /fVg] tyf
To:tf] 7fpF / If]qsf] ;'/Iff tyf ;'/Iffsf] nflu k|of]u ul/Psf oGq
pks/0fsf];do ;dodf hfFr u/L rfn' cj:yfdf /fVg],
-r_ ljdfg:yndf nfu" ul/Psf ;'/IffTds k|fjwfg h'g;'s}k|sf/sf
gful/s p8\8og ;'/I ff lj?4sf vt/fnfO{ ;fdgf ug{ ;Ifd ePsf]
;'lglZrt ug]{,
-5_ ljdfg:ynsf] ;'/IffTds Joj:yfsf] k|efjsfl/tf tyf sdL
sdhf]/Lsf]d"NofÍg ug{ ;do ;dodf ;'/Iff ;j]{, k/LIf0f tyf
lg/LIf0f u/L jf ug{ nufO{ ;f]sf]k|ltj]bg lng],
-h_ ljdfg:yn ;'/I ff ;DaGwL cj:yf /eljiodf ug{' kg{]Joj:yfsf]
;DaGwdf sfo{of]hgf ;lxtsf]jflif{s k|ltj]bg tof/u/L k|To]s
jif{ k|flws/0fdf k7fpg],
-em_ ljdfg: ynsf];'/ Iff tyf ljdfg: yn ;~rfng;Fu ;DalGwt
sd{rf/Lsf] nflu cfjZos tfnLdsf] Joj:yf ug]{,
-`_ ljdfg:ynsf]lgdf{0f, k'glg{df{0f jf lj:tf/;DaGwL of]h  gf agfpFbf
ljdfg:yn ;'/Iffsf] k"0f{ k|Tofe"ltsf] nflu ;'/Iffsf] cfjZos
Joj:yf ;d]t ;dfj]z ug{ nufpg] .

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 13


-@_ ljdfg:yn ;'/I ff ;ldltn]rfx]df cfkm\gf]sfo{ ;Dkfbgdf ;xof]u
ug{ ;f];ldltsf ;b:ox¿ dWo]af6 ljdfg:yn ;'/Iff pk;ldlt
u7g ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd ul7t pk;ldltsf]sfd, st{Jo /clwsf/
ljdfg:yn ;'/Iff ;ldltn] To:tf] pk;ldlt u7g ubf{ lgwf{/0f u/]
adf]flhd x'g]5  .
!#= ljdfg:yn ;'/Iff clwsf/L tf]Sg] M ♥-!_ gful/s p88\og sfof{nosf
k|d'vn];DalGwt ljdfg:yndf sfo{/t ljdfg:yn ;'/Iff ;DaGwL 1fg
ePsf] s'g} sd{rf/LnfO{ To:tf] ljdfg:ynsf] ;'/Iff clwsf/L tf]Sg]5  .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s}s'/f n]lvPsf]eP tfklg cGt/f{li6«o
ljdfg:ynsf] xsdf To:tf] ljdfg:ynl:yt gful/s p8\8og
sfof{nosf] xjfO{ ;'/Iff dxfzfvf k|d'vn] ;f] ljdfg:ynsf] ;'/Iff
clwsf/Lsf]¿kdf sfd ug{]5 .
!$= ljdfg:yn ;'/Iff clwsf/Lsf] sfd, st{Jo /clwsf/M -!_ ljdfg:yn
;'/Iff clwsf/Lsf]sfd, st{Jo /clwsf/b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ ljdfg:yn ;'/I ff sfo{qmdsf]sfof{Gjog ug{], u/fpg] .
♥-v_ ljdfg:yn ;'/Iff sfo{qmdsf] sfof{Gjog cj:yfsf] af/]df
cfjZostf cg';f/;'/I ff ;j]{, cl86, lg/LIf0f, cEof; jf k/LIf0f
sfo{ ug{], u/fpg], / ;f]sf] k|ltj]bg /fli6«o gful/s p•og ;'/Iff
clwsf/LnfO{ k7fpg],
-u_ ljdfg:ynsf]sfo{ ;~rfngsf ;DaGwdf sfo{ljlw tof/u/L
ljdfg:yn ;'/I ff ;ldltaf6 :jLs[t u/fO{ nfu" ug]{,
-3_ ljdfg:yn ;'/Iffdf /x]sf jf cfpg;Sg];'/Iff vt/f tyf cGo
;d:of ;dfwfg ug{sf]nflu ljdfg:yn ;'/Iff sfo{qmddf ;'wf/
ug{' kg{]b]lvPdf gful/s p8\8og sfof{nosf k|d'v ;dIf l;kmfl/;
ug{],

♥ klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt

14 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


-ª_ ljdfg:yndf ;'/Iff Joj:yf kof{Kt eP jf gePsf];DaGwdf
;'kl/j]If0f ug]{,
-r_ ljdfg:yn ;'/Iffsf]nflu ljdfg:yn l:yt cGo lgsfo lar
;dGjo sfod ug]{,
-5_ cfktsfnLg cj:yfdf ljdfg:yndf ;'/I ffsdL{, clUg lgoGqs /
hLjgf]4f/sdL{ tTsfn kl/rfng x'g;Sg] k|aGw ldnfpg],
-h_ ljdfg:yndf sfo{/t ;Dk"0f{ lgsfosf sd{rf/LnfO{ ljdfg:ynsf]
;'/I ff ;DaGwdf ;r]t /rgfvf]agfO{ /fVg cfjZos k/fdz{ tyf
cled'vLs/0f ug{],
-em_ ljdfg:yn ;'/Iff sfo{qmddf ;+nUg sd{rf/LnfO{ cfjZos kg]{
tfnLd lbnfpg kxn ug]{,
-`_ ljdfg:ynsf]lgdf{0f, k'glg{df{0f lj:tf/tyf ;'wf/ubf{ cjnDag
ug{' kg{];'/I ffTds k|fjwfgsf];DaGwdf gful/s p8\8og sfof{no
k|d'v ;dIf l;kmfl/; ug]{,
-6_ ljdfg:ynnfO{ c;/ kfg]{ ;'/Iff vt/f, cglws[t x:tIf]k,
vfgtnf;Lsf] qmddf km]nf k/]sf lgif]lwt ;fdfgsf] ljj/0f tyf
ljdfg:yn ;'/I ff ;DaGwL 36gf jf b'3{6gfsf]clen]v /fVg],
-7_ s'g}jfo'ofgsf]cglws[t x:tIf]k ePdf ;f];DaGwL ;a};"rgfx¿
PsLs[t u/L gful/s p8\8og sfof{nosf k|dv ' nfO{ hfgsf/L u/fpg],
-8_ ljdfg:ynleq s'g}lsl;dsf]x'n x'Hht, gf/fafhL jf x8tfn x'g
glbg cfjZos Joj:yf ug{],
-9_ ljdfg:yndf pRr ;'/Iff Joj:yf sfod /fVg of]lgodfjnL,
gful/s p8\8og ;'/Iff sfo{qmd tyf ljdfg:yn ;'/Iff sfo{qmdsf]
k|lts"n gx'g]u/L cfjZos cGo sfo{x¿ ug]{, u/fpg],
-0f_ cfjZostf cg';f/ ljdfg:ynsf] lgif]lwt If]q, jfo';]jfsf XofË/
nufot ljdfg:ynsf] ;a} If]qdf k|j]z ug{] / To;sf] lg/LIf0f ug{],
-t_ ;DalGwt jfo';]jf ;~rfng ;+:yfsf] cg'dlt lnO{ To:tf] ;+:yfsf]
jfo'ofgleq k|j]z ug{],

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 15


-y_ gful/s p8\8og ;'/Iffsf] lhDd]jf/L lgjf{x ug]{ qmddf
ljdfg:ynl:yt s'g}sd{rf/Laf6 q'l6 ePdf To:tf]q'l6 ;Rofpg
/q'l6sf]k|s[lt x]/L q'l6 ug{]nfO{ ;r]t u/fpg sfof{no k|d'vnfO{
n]vL k7fpg],
♥-b_ ljdfg:yndf /x]sf s'g}sd{rf/Laf6 ;'/Iffdf c;/kg]{sfo{ eP
u/]sf] kfO{Pdf lghnfO{ hf/L ul/Psf] ljdfg:yn lglif4 If]q k|j]z
cg'dltkq tTsfn}/2 u/L ljefuLo sf/jfxLsf]nflu ;DalGwt
lgsfodf n]lv k7fpg gful/s p•og sfof{no k|d'v ;dIf
l;kmfl/; ug]{,
-w_ ljdfg:yn l:yt lgsfosf s'g}sd{rf/LnfO{ sfddf nufO{ /fVbf
;'/Iff Joj:yfdf uDeL/cfFr cfpg]b]lvPdf lghnfO{ t'?Gt ;f]
lhDd]j f/Laf6 x6fpg ;DalGwt lgsfonfO{ n]v  L k7fpg gful/s
p8\8og sfof{no k|d'v ;dIf l;kmfl/; ug{],
-g_ ljdfg: yndf k|j]z ug{]JolQm jf NofOPsf ;fdfgsf];'/ Iff
vfgtnf;L -l:qmlgª_ sfo{sf]lgoldt ¿kdf lg/LIf0f /k/LIf0f
ug]{,
♥-k_ xjfO{ ofq' afx]s cGo JolQmnfO{ ljdfg:yndf k|j]z  sf]nflu k|j]z
cg'dltkq hf/L ug{ gful/s p•og sfof{no k|d'v ;dIf k]z ug]{ .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd gful/ s p8\8og sfof{nosf]k|d'vn]
ljdfg:yn ;'/Iff clwsf/Lsf] ¿kdf sfd u/]sf] cj:yfdf lghn]
;f]pklgodsf]v08 -3_, -`_, -7_, -y_ jf -w_ adf]lhd
gful/s p8\8og sfof{no k|d'vnfO{ k]; ug{]l;kmfl/; ljdfg:yn
;'/Iff ;ldltdf k]; ug{' kg{]5 .

♥ klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt

16 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


kl/R5]b–%
jfo';j] f ;'/I ff sfo{qmd ;DaGwL Joj:yf
!%= jfo';]jf ;'/Iff sfo{qmd agfO{ nfu" ug{' kg{]M -!_ jfo';]j f ;~rfng
;+:yf /xjfO{ p8fg ;DaGwL k|lzIf0f ;+:yfn] /fli6«o gful/s p88\og
;'/Iff sfo{qmdnfO{ ;xof]u k'Ug]u/L cf–cfkm\gf] jfo';]jf ;~rfng ;'/Iff
sfo{qmd tyf tfnLd sfo{qmd agfO{ :jLs[ltsf]nflu gful/s p88\og
;'/Iff clwsf/L ;dIf k]; ug{' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf];'/Iff sfo{qmd tyf tfnLd sfo{qmddf
;dfj]z ug{' kg{]ljifox¿ cg';"rL–# df pNn]v eP adf]lhd
x'g]5  .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd k|fKt ePsf]jfo';]jf ;~rfng ;'/Iff
sfo{qmd gful/s p8\8og ;'/Iff clwsf/Ln]pko'Qm eP gePsf]
hfFrL cfjZostf cg';f/kl/dfh{g ug{ nufO{ :jLs[t ug{' kg]{5 .
!^= jfo';]jf ;~rfng ;'/I ff clwsf/L ;DaGwL Joj:yf M -!_ k|To]s jfo';]jf
;~rfng ;+:yf /xjfO{ p8fg ;DaGwL k|lzIf0f ;+:yfn] xjfO{ ;'/Iff
;DaGwL tfnLd k|fKt JolQmnfO{ To:tf] ;+:yfsf] jfo';]jf ;~rfng ;'/Iff
clwsf/Lsf]¿kdf lgo'lQm ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgo'Qm jfo';]jf ;~rfng ;'/Iff clwsf/Lsf]
sfd, st{Jo /clwsf/b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ jfo';]jf ;~rfng ;'/Iff sfo{qmd jf sfof{Gjog ;DaGwL
;'lglZrttfsf] nflu ;'/I ff ;j]{tyf lg/LIf0f ug]{,
-v_ jfo';] jf ;~rfng ;'/ Iffsf]nflu gful/ s p8\8og
sfof{nosf k|d'v, ljdfg:yn ;'/Iff clwsf/L tyf cGo
;Da4 lgsfo;Fu ;dGjo ug]{,
-u_ jfo'ofg lj?4 x'g ;Sg];Defljt vt/fsf]cBfjlws
hfgsf/L /fVg] / To:tf] ljifodf gful/s p8\8og
sfof{nosf] k|d'v, ljdfg:yn ;'/Iff clwsf/L / jfo';]jf
;~rfng ;+:yfsf] k|d'v sfo{sf/LnfO{ hfgsf/L u/fpg],

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 17


-3_ jfo';]jf ;~rfng ;'/Iff sfo{qmdsf]sfof{Gjog l:yltsf]
;DaGwdf cg'udg tyf d"NofÍg ug{],
-ª_ jfo';]jf ;~rfng ;'/Iff sfo{qmdsf]k|efjsf/L sfof{Gjogdf
;+nUg sd{rf/Lsf]nflu cfjZos tfnLdsf]Joj:yf ug]{ .

kl/R5]b–^
gful/s p8\8og ;'/Iffsf]
u'0f:t/ lgoGq0f ;DaGwL Joj:yf
!&= gful/s p8\8og ;'/I ff u'0f:t/lgoGq0f ;DaGwL Joj:yf M -!_ k|flws/0fn]
/fli6«o gful/s p8\8og ;'/Iff sfo{qmddf tf]lsPsf] ;'/Iff u'0f:t/ sfod
/
fVg tyf To: tf]sfo{qmdsf]sfof{Gjogdf ;+nUg sd{rf/ Lsf]sfd
k|efjsf/L agfpg /fli6«o gful/s p8\8og ;'/I ff u'0f:t/lgoGq0f sfo{qmd
agfO{ nfu" ug'{ kg]{5 .
-@_ k|flws/0fn]/fli6«o gful/s p88\ og ;'/I ff sfo{qmdsf]kfngf eP
gePsf]lgoldt ¿kdf lg/LIf0f tyf cg'udg ug'{ kg]{5 .
-#_ k|flws/0fn] gful/s p8\8og ;'/Iff u'0f:t/ sfod eP gePsf]
olsg ug{ /gful/s p8\8ogsf yk ;'/IffTds k|fjwfgx¿sf]
klxrfg ug{ lg/LIfs jf cl86/tf]sL lghx¿af6 lgoldt ¿kdf
;'/Iff ;j]{, k/LIf0f, lg/LIf0f, hfFr tyf cg';Gwfg u/fpg' kg]{5 .
♦-$_pklgod -@_ /-#_ adf]lhdsf]sfo{ ubf{ xjfO{ ;'/Iff lg/LIfsnfO{
ljdfg:yn lgif]lwt If]qdf k|j]z lbg' tyf lghn]dfu u/]sf ;'/Iff
;DjGwL sfuhft ;DalGwt lgsfon]pknAw u/fpg' kg]{5 .
!*= sd{rf/Lsf] rfn rngsf] af/]df hfgsf/L lng' kg{] M -!_ ljdfg:yn
;'/Iff clwsf/Ln]ljdfg:yn ;'/Iff sfo{qmd sfof{Gjogdf ;+nUg JolQm
tyf ljdfg:yndf vl6Psf ljleGg lgsfosf sd{rf/Lx¿sf]rfnrngsf]
af/]df hfgsf/L lng' kg]{5  .

♦ klxnf];+zf]wgaf6 yk

18 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


-@_ ljdfg:yn ;'/Iff clwsf/Ln] pklgod -!_ adf]lhdsf] hfgsf/L
k|To]s b'O{ jif{df cBfjlws ug'{ kg]{5 .
-#_ nfdf]cjlwsf]labfdf a;L jf ljb]z  df uO{ kmls{Psf sd{rf/LnfO{
ljdfg:yn ;'/Iff sfo{qmdsf]lhDd]jf/L lbg' k"j{ pklgod -!_
adf]lhdsf] hfgsf/L lng' kg]{5  .
!(= tfnLd k|fKt sd{rf/LnfO{ sfddf nufpg]M ♥-!_ ljdfg:yn ;'/Iff
clwsf/Ln] /fli6«o xjfO{ ;'/Iff tflnd sfo{s|dåf/f lgwf{/0f eP adf]lhdsf]
tfnLd k|fKt sd{rf/LnfO{ dfq ljdfg:yndf ;'/Iff vfgtnf;L ;DaGwL
sfddf nufpg' kg]{5 .
-@_ gful/s p8\8og ;'/I ffsf]sfo{df ;+nUg k|To]s  sfof{non]cfˆgf
sd{rf/Låf/f pklgod -!_ adf]lhdsf] tfnLd lnP glnPsf] Joxf]/f
cBfjlws u/L /fVg' kg{]5 .
-#_ gful/s p8\8og ;'/Iff Joj:yfsf] k|s[ofsf] ;j{], k/LIf0f, lg/LIf0f,
hfFr tyf cg';Gwfg ug]{jf gful/s p8\8og ;'/Iffdf ;+nUg x'g]
JolQmn] ;ldltn] lgwf{/0f u/] adf]lhdsf] tfnLd k|fKt u/]sf] x'g'
kg]{5  .
@)= gful/s p8\8og ;'/Iff u'0f:t/;DaGwL cGo Joj:yf M -!_ gful/s
p8\8og ;'/Iff clwsf/Ln]gful/s p8\8og ;'/Iffdf cfO{kg]{cglws[t
x:tIf]k x'g glbg /fli6«o gful/s p8\8og ;'/I ff u'0f:t/lgoGq0f sfo{qmdsf]
;do ;dodf d"NofÍg u/L, u/fO{ ;f]adf]lhd cfjZos s'/fx¿ ;'wf/u/L
To;sf]sfof{Gjog ug{ ;DalGwt lgsfo tyf ;+:yf;Fu ;dGjo ug'{ kg{]5  .
-@_ gful/s p8\8og ;'/I ff ;DaGwdf ;j]{, k/LIf0f, lg/LIf0f, hfFr tyf
cg';Gwfg ug]{kbflwsf/Ln]cfjZos kg]{sfuhft, ljj/0f Pjd\
hfgsf/L gful/s p8\8og sfof{no, jfo';]jf ;~rfng ;+:yf,
ljdfg:yn ;'/Iff clwsf/L nufot ljdfg:yn l:yt ;a} lgsfon]
pknAw u/fpg' kg]{5 .
-#_ gful/s p8\8og ;'/Iff ug]{sfo{df o; lgodfjnL adf]lhdsf]

♥ klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 19


lhDd]jf/
L kfPsf lgsfo jf clwsf/ Ln]jfo';]
jf ;~rfng
;+:yfsf sd{rf/L, ofq', ;f]sfdsf nflu v6fOPsf]sd{rf/L jf
cGo ;|f]taf6 k|fKt ;"rgfx¿sf]ljZn]if0f ug{ tyf uf]kgLotf
sfod /fVg uf]Ko k|ltj]bg k4lt nfu" ug'{ kg]{5 .

kl/R5]b–&
JolQm tyf ;fdfgsf];'/Iff hf“r ;DaGwL Joj:yf
@!= cglws[t k|j]z  lgoGq0f ug{]M -!_ ljdfg:ynsf];'/Iffdf vl6Psf]
;'/IffsdL{n] ljdfg:ynsf] lgif]lwt If]qleq cglws[t JolQmsf] k|j]z x'g
g;Sg]Joj:yf ldnfpg' kg{]5 .
-@_ ljdfg:ynsf] ;'/Iffdf vl6Psf] ;'/IffsdL{n] ljdfg:ynsf]
lgif]lwt If]qdf k|j]z  ug{ P]g adf]lhd clwsf/ k|fKt JolQmnfO{
To:tf] If]qdf k|j]z lbg' cl3 k|j]z ug{] JolQmsf]ljj/0f tyf lghn]
;jf/L ;fwgsf] k|of]u u/]sf]df To:tf] ;jf/L ;fwgsf] ljj/0f
;lxtsf] clen]v /fVg] Joj:yf ug{' kg{]5  .
-#_ ljdfg:ynsf] ;'/Iffdf k|lts"n k|efj gkg]{ePdf dfq ;'/IffsdL{n]
ofq' jf ljdfg:yndf vl6Psf] sd{rf/L afx]s cGo JolQmnfO{
ljdfg:ynsf] lgif]lwt If]qdf k|j]z ug{ cg'dlt k|bfg ug'{ kg]{5 .
@@= jfo'ofgsf];'/Iff ;DaGwL Joj:yf M jfo';]jf ;~rfng ;+:yfn] jfo'ofg
;'/Iffsf] ;DaGwdf b]xfosf] Joj:yf ldnfpg' kg{]5 M–
-s_ jfo'ofg p8fg ug{' cl3 lgif]lwt ;fdfg n'sfO{ l5kfO{ gnu]sf]
;'lglZrt ug{ jfo'ofgdf ofq' r9\g' /;fdfg /fVg' k"j{ jfo'ofgsf]
;'/Iff hfFr ug{],
-v_ jfo'ofg cjt/0f eP kl5 jfo'ofgaf6 cf]n{g]ofq'nfO{ jfo'ofgleq
s'g};fdfg 5f8\g glbg],
-u_ jfo'ofgsf]rfns sIf -sslk6_ leq cglws[t JolQm k|jz ] ug{ glbg],
-3_ jfo'ofgleq ;DalGwt ofq' tyf sd{rf/L afx]s cGo cglws[t

20 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


JolQmnfO{ k|j]z ug{ glbg] .
@#= ofq', JolQm jf ;fdfgsf];'/Iff hfFr ug{]M -!_ ;'/IffsdL{n]jfo'ofg jf
ljdfg:ynsf] lgif]lwt If]qleq ofq' jf s'g}JolQmnfO{ k|j]z  ug{ lbg' cl3
ofq' jf To:tf JolQmsf] z/L/ / lghsf] x\of08 Jofu]h tyf Jofu]hsf]
;'/Iff hfFr ug{' kg{]5 .
-@_ ;'/ IffsdL{n]6«fG;km/ofq', jfo'ofgaf6 cf]n {g]cg'dlt k|bfg
ul/Psf 6«flGh6 ofq' /lghx¿sf]x\of08 Jofu]h tyf Jofu]hsf]
;d]t pklgod -!_ adf]lhd ;'/I ff hfFr ug{' kg{]5  .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd ;'/I ff hfFr u/L ;s]sf]ofq' jf s'g}JolQm;Fu
;'/Iff hfFr gePsf]ofq' jf s'g}JolQmsf]e]6 ePdf jf e]6 ePsf]
zÍf nfu]df To:tf]ofq' jf JolQmsf]o; lgod adf]lhd k'gM ;'/I ff
hfFr ug{' kg{]5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhd ;'/I ff hfFr ul/;s]sf]s'g}x\of08 Jofu]h,
Jofu]h jf ;fdfg;Fu ;'/Iff hfFr gu/]sf];fdfg ldl;Pdf jf
ldl;Psf] zÍf nfu]df To:tf] ;fdfgsf];d]t o; lgod adf]lhd
k'gM ;'/Iff hfFr ug{' kg{]5 .
@$= 6«flGh6df /x]sf ofq'sf]nflu 5'§}sIfsf]Joj:yf ug{]M 6«flGh6df /x]sf
ofq'nfO{ jfo'ofgaf6 cf]ln{O{ ljdfg:ynsf]6ld{gn ejgdf cfpg lbg]
Joj:yf ePdf gful/s p88\og sfof{non]To:tf 6«flGh6 ofq'nfO{ ;'/Iff
hfFr glnPsf]s'g}ofq' ;Fu e]6 gx'g]jf ;'/Iff hfFr gu/]sf];fdfg ldl;g
g;Sg]u/L ljdf:yndf 5'§}sIfsf]Joj:yf ug{' kg{]5 .
@%= xf]N8 Jofu]hsf] vfgtnf;L lng] M -!_ ;'/IffsdL{n]jfo'ofgdf nf]8 ug'{
k"j{ k|To]s xf]N8 Jofu]hsf];'/I ff vfgtnf;L lng' kg{]5 .
-@_ ;'/IffsdL{n]pklgod -!_ adf]lhd ;'/I ff vfgtnf;L lnPsf]xf]N8
Jofu]h jfo'ofgdf nf]8 gu/];Dd cglws[t x:tIf]k x'g gkfpg]
Joj:yf ldnfpg' kg{]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd ;'/Iff vfgtnf;L ul/Psf] xf]N8 Jofu]hsf]
;'/Iffdf s'g} cj/f]w ePsf] zÍf nfu]df To:tf] xf]N8 Jofu]h
jfo'ofgdf nf]8 ug'{ k"j{ k'gM ;'/Iff vfgtnf;L ug{' kg{]5 .

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 21


-$_ ;'? k|:yfg ljdfg:yndf ;'/Iff vfgtnf;L eO{ /;'/Iff vfgtnf;L
eP b]lv cglws[t x:tIf]k x'gaf6 lg/Gt/ ;+/If0f ul/Psf] eGg]
;'lglZrt ePsf] cj:yfdf afx]s 6«fG;km/ ofq'sf] xf]N8 Jofu]hsf]
;d]t pklgod -!_ adf]lhd ;'/I ff vfgtnf;L lng' kg{]5 .
@^= xf]N8 Jofu]h 9'jfgL ;DaGwL Joj:yf M -!_ jfo';]jf ;~rfns ;+:yfn]
k|To]s PsDkgfO8 xf]N8 Jofu]h jf cgPsDkgfO8 xf]N8 Jofu]h  sf]
klxrfg u/L To:tf Jofu]hsf] cBfjlws clen]v /fv]/ dfq jfo'ofgaf6
k7fpg' kg{]5 .
-@_ jfo';]jf ;~rfns ;+:y fn]k|:yfg ug]{jfo'ofgdf gr9]s  f ofq'sf
xf]N8 Jofu]h ;f]jfo'ofgdf nf]8 gug{]Joj:yf ldnfpg' kg{]5 .
-#_ pklgod -@_ df h'g;'s}s'/f n]lvPsf]eP tfklg cgPsDkgfO8
xf]N8 Jofu]h  sf]xsdf To:tf Jofu]h  sf]kof{Kt k|df0f ;lxt
klxrfg ePkl5 lgod @% adf]lhd ;'/Iff vfgtnf;L u/]/dfq
To:tf]Jofu]h jfo'ofgdf nf]8 ug{' kg{]5 .
-$_ klxrfg gePsf xf]N8 Jofu]hsf] ;'/IffTds Joj:yfsf] ;DaGwdf
k|flws/0faf6 lgwf{l/t k|lqmof cjnDag ug{' kg{]5 .
@&= cgcfO8G6LkmfO8 Jofu]h  ;DaGwL Joj: yf M -!_ ljdfg: yndf
cgcfO8G6LkmfO8 Jofu]h km]nf k/]df ljdfg:ynsf ;'/IffsdL{n]
To:tf]Jofu]hnfO{ ;'/Iff ;fjwfgLsf ;fy cnUu}/fvL gful/s p8\8og
sfof{nosf k|ltlglwsf]/f]xj/df ;'/Iff hfFr ug{' kg{]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;'/Iff hfFr u/ ]
kl5 cgcfO8G6LkmfO8
Jofu]hdf lgif]lwt ;fdfg jf ;'/Iff vt/f ePsf]jf k|rlnt sfg"g
adf]lhd lgif]lwt cGo j:t' jf ;fdfg /x]sf]kfOPdf ljdfg:yn
;'/IffsdL{n] To:tf] Jofu]h sAhfdf lnO{ cfjZostf cg';f/
gi6 ug{ jf ;DalGwt wgLsf]klxrfg u/L k|rlnt sfg"g adf]lhd
sf/afxLsf]nflu ;DalGwt lgsfosf]lhDdf nufpg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd ;'/Iff hfFr u/ ]
kl5 gful/
s p8\8og
sfof{non];DalGwt wgLsf]klxrfg ug{ tyf To:tf]Jofu]h  n}hfg
nfu]sf]jf ljdfg:yndf NofPsf]jfo'ofg tyf JolQmsf]klxrfgsf]

22 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


nflu ljdfg: yndf cfjZos ;"rgf hf/ L u/ L ljdfg:
ynsf
jfo';]jf ;~rfng ;+:yfnfO{ ;d]t hfgsf/L lbg' kg{]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd ;"rgf hf/L ubf{ /hfgsf/L lbFbf klg
cgcfO8G6LkmfO8 Jofu]h  sf]ljifodf s;}sf]bfaL kg{ gcfPdf
To:tf] Jofu]h gful/s p8\8og sfof{non] cfkm\gf] sAhfdf lnO{
pko'Qm Joj:yfkg ug{]5 .
@*= cgSn]D8 Jofu]h ;DaGwL Joj:yf M -!_ xjfO{ dfu{af6 ljdfg:yndf
cfOk'u]sf] cgSn]D8 Jofu]h ;DalGwt jfo';]jf ;~rfng ;+:yfsf]
lhDdfdf lbO{g]5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s}s'/f n]lvPsf]eP tfklg cgSn]D8
Jofu]h hfFr ubf{ To:tf]Jofu]hdf lgif]lwt ;fdfg jf k|rlnt sfg"g
adf]lhd lgif]lwt cGo j:t' jf ;fdfg /x]sf]kfOPdf ljdfg:yn
;'/IffsdL{n] To:tf] Jofu]h sAhfdf lnO{ cfjZostf cg';f/
gi6 ug{ jf k|rlnt sfg"g adf]lhd sf/afxLsf]nflu ;DalGwt
lgsfosf]lhDdf nufpg]5 .
@(= /]u'n]6]8 Ph]G6 dfkm{t sfuf]{ ;fdfg :jLsf/ ug{] Joj:yf ldnfpg]M -!_
jfo';]jf ;~rfng ;+:y fn]cfˆgf]jfo'ofgaf6 9'jfgL ul/g]sfuf]{;fdfgx¿
/]u'n]6]8 Ph]G6 dfkm{t :jLsf/ ug{] Joj:yf ldnfpg' kg{]5  .
♦ t/ /]u'n]6]8 P]h]G6sf] Joj:yf geP;Dd sfuf]{ ;fdfgsf] ;'/Iff
vfgtnf;Lsf];'lglZrttf u/L k7fpg ;lsg]5 .
:ki6Ls/0f M o; lgodfjnLsf] k|of]hgsf] nflu æ/]u'n]6]8 Ph]G6Æ eGgfn]
xjfO{ sfuf]{;DaGwL sfd ug{ k|flws/0faf6 k|rlnt sfg"g adf]lhd
cg'dlt k|fKt u/]sf]Ph]G6 ;Demg' k5{ .
-@_ jfo';]jf ;~rfng ;+:yfn] /]u'n]6]8 Ph]G6sf] ;'/Iff hfFr, ;'/lIft
e08f/0f tyf 9'jfgL ;DaGwL ;'/Iff lgoGq0fsf]k"0f{ k|Tofe"ltsf]
;'lglZrttf ug{]tyf To:tf]sfo{sf]lgoldt ¿kdf lg/LIf0f tyf
hfFr ug{]Joj:yf ug{' kg{]5 .

♦ klxnf];+zf]wgaf6 yk

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 23


#)= sfuf]{, x'nfs j:t' tyf cGo ;fdfgsf];'/Iff hfFr ug{]M -!_ jfo';]jf
;~rfng ;+:y fn]sfuf]{, x'nfs j:t' tyf cGo ;fdfgx¿ jfo'ofgdf nf]8
ug{' k"j{ ;'/I ff pks/0fsf]k|of]u u/L ;'/Iff hfFr jf vfgtnf;L ug{' kg{]5  .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æx'nfs j:t'Æ eGgfn]
s'/Lo/;fdfg, PS;k|]; kf;{n tyf d]n  nfO{ ;d]t hgfpF5 .
-@_ ;'/I ff pks/0f pknAw gePsf]sf/0f sfuf]{, x'nfs j:t' tyf cGo
;fdfgsf]pklgod -!_ adf]lhd ;'/Iff hfFr jf vfgtnf;L ug{
;Dej gePdf jfo';]jf ;~rfng ;+:yfn]To:tf]sfuf]{, x'nfs j:t'
tyf cGo ;fdfg btf{ ePsf]rf}aL; 306fsf]s'lnª lkl/o8df
/fvL eG;f/hfFr ;Fu;Fu};'/Iff lgsfoåf/f gd"gfsf]¿kdf 58\s]
hfFr u/fpg]Joj:yf ug{' kg{]5 .
-#_ jfo';]jf ;~rfng ;+:yfn]pklgod -!_ jf -@_ adf]lhd ;'/Iff
hfFr jf vfgtnf;L eO{ ;s]sf ;fdfgx¿ k"0f{ ;'/Iff lgoGq0fdf
/xg] Joj:yf ldnfpg' kg{]5  .
#!= jfo'ofg Sof6l/ª ;]jf pknAw u/fpg :jLs[lt lng' kg{]M -!_ jfo';]jf
;~rfng ;+:y fnfO{ Sof6l/ª ;]jf pknAw u/fpg rfxg]Sof6l/ª sDkgL,
xf]6n jf jfo';]jf ;~rfng ;+:yfn] To:tf] ;]jf pknAw u/fpg gful/s
p8\8og ;'/Iff clwsf/Lsf]:jLs[lt lng' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd Sof6l/ª ;]jf pknAw u/fpg] :jLs[ltsf]
nflu gful/s p8\8og ;'/I ff clwsf/L ;dIf b]xfosf ljj/0f tyf
sfuhft ;+nUg u/L lgj]bg lbg' kg{]5 M–
-s_ Sof6l/ªsf] ;'/Iff sfo{qmd,
-v_ Sof6l/ªsf] ;'/Iffsf] nflu sfod ug{] Joj:yf,
-u_ k|flws/0fn]tf]lslbPsf cGo sfuhft tyf ljj/0f .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd k|fKt lgj]bg hfFra'em ubf{ lgj]bsaf6
Sof6l/ªsf]cglws[t x:tIf]k x'gaf6 ;+/If0f ug{ cfjZos ;'/Iff
lgoGq0f, Sof6l/ª vfB kbfy{sf]e08f/0f, Sof6l/ª ;fdu|Lsf]
;'/Iff hfFr, Sof6l/ª Eofgsf]jfo'ofg;Dd :sl6{ª nufotsf

24 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


k|s[ofx¿ ;lxt Sof6l/ª ;fdfgaf6 xjfO{ ;'/Iffdf cglws[t
x:tIf]k x'g glbg]kof{Kt ;'/IffTds Joj:yf x'g ;Sg]b]lvPdf
gful/s p8\8og ;'/Iff clwsf/Ln] To:tf] Sof6l/ª sDkgL, xf]6n
jf jfo';]jf ;~rfng ;+:yfnfO{ jfo'ofg Sof6l/ª ;]jf ;~rfngsf]
:jLs[lt lbg ;Sg]5  .
#@= Sof6l/ª ;]jfsf] lg/LIf0f ug{ ;Sg]M -!_ gful/s p8\8og ;'/Iff clwsf/L
jf lghn] tf]s]sf] clws[tn] lgod #! adf]lhd Sof6l/ª ;]jf ;~rfngsf]
:jLs[lt kfPsf Sof6l/ª sDkgL, xf]6n jf jfo';]j f ;~rfng ;+:y fsf]
Sof6l/ª ;'/Iff k|fjwfgx¿sf]lgoldt ¿kn]lg/LIf0f ug{' kg{]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lg/LIf0f ubf{ Sof6l/ª ;'/Iff k|fjwfgdf s'g}
q'l6 ePsf] b]lvPdf lg/LIf0f ug{] clwsf/Ln] ;DalGwt Sof6l/ª
sDkgL, xf]6n jf jfo';]jf ;~rfng ;+:yfnfO{ cfjZos lgb{]zg
lbg ;Sg]5 /To;/L lbOPsf]lgb]{zgsf]kfngf ug'{ ;DalGwt
Sof6l/ª sDkgL, xf]6n jf jfo';]jf ;~rfng ;+:yfsf]bfloTj
x'g]5  .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd lbPsf]lgb]{zg s'g}Sof6l/ª sDkgL, xf]6n jf
jfo';]jf ;~rfng ;+:yfn] kfngf gu/]df lg/LIf0f ug{] clwsf/Lsf]
l;kmfl/;df gful/s p8\8og ;'/Iff clwsf/Ln] Sof6l/ª ;]jfsf]
:jLs[lt /2 ug{ ;Sg]5 .
-$_ lgod #! adf]lhd Sof6l/ª ;]j f pknAw u/fpg :jLs[lt k|fKt
Sof6l/ª sDkgL, xf]6n jf jfo';]jf ;~rfng ;+:yfn] sfod u/]sf]
Sof6l/ª ;'/Iff sfo{qmdsf ;'/Iff k|fjwfg /ltgsf]sfof{Gjogdf
;Gt'i6 x'g g;Sg]sf/0f ePdf jf ljBdfg ;'/I ff vt/fsf]cg'kftdf
To:tf ;'/IffTds k|fjwfg kof{Kt gx'g]nfu]d f gful/s p8\8og
;'/Iff clwsf/Ln] Sof6l/ª ;]jf ;~rfngdf yk ;'/Iff Joj:yf
nfu" ug{ ;Sg]5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhdsf]yk ;'/Iff Joj:yf cGtu{t Sof6l/ª
kl/;/df ;'/Iff lgsfosf] t}gfyL tyf Sof6l/ª ;fdfgsf] KoflsË,
nf]l8Ë, Sof6l/ª Eofgsf]jfo'ofg;Dd :sl6{ª ug{]nufotsf

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 25


sfddf ;'/I ff lgsfoaf6 ul/g]cGo Joj:yfx¿ ;dfj]z  x'g]5g\ .
##= ljz]if k|s[ltsf ofq' ;DaGwL ;'/IffTds k|fjwfg M -!_ k|rlnt sfg"g
adf]lhd lx/f;t jf y'gfdf /x]sf jf dfgl;s ;Gt'ng 7Ls gePsf
JolQmnfO{ jfo'ofgaf6 ofqf u/fpg' k/]df gful/s p8\8og ;'/I ff clwsf/L
jf lghn]tf]s]sf]clws[tsf]k"j{ :jLs[lt lng' kg{]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd Goflos jf k|zf;lgs lx/f;tdf /x]sf jf
dfgl;s ;Gt'ng 7Ls gePsf s'g}JolQmnfO{ jfo'ofgaf6 ofqf
u/fpg]:jLs[lt k|fKt ePdf ;DalGwt jfo';]j f ;~rfng ;+:yfn]
To:tf]JolQmnfO{ ofqf u/fpg' eGbf kof{Kt ;do cufj}jfo'ofgdf
cfjZos kg] { pko'Qm ;'/IffTds Joj: yf ldnfpgsf]nflu
jfo'ofgsf d'Vo rfnsnfO{ hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
#$= jfo'ofgaf6 xftxltof/n}hfFbf sfod ug{' kg{];'/Iff Joj:yf M -!_ s'g}
JolQmn]jfo'ofgaf6 xftxltof/n}hfg rfx]df u[x dGqfnoaf6 Ohfht
lng' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s}s'/f n]lvPsf]eP tfklg g]k fn ;/sf/n]
tf]s]sf] ljlzi6 JolQmsf] ;'/Iffsf] nflu ljdfgaf6 xftxltof/
n}hfg cfjZos ePdf To:tf] xftxltof/ lng] ;'/IffsdL{n]
ljdfg:yndf vl6Psf ;'/IffsdL{nfO{ cfkm";Fu xftxltof/ /x]sf]
hgfp lbO{ To:tf]xftxltof/n}h  fg ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]l hd Ohfht k|fKt ug{]n  ];f]Ohfht /xftxltof/sf]
ljj/0f ;DalGwt gful/s p8\8og sfof{no, jfo';]jf ;~rfng
;+:yf tyf ljdfg:yn ;'/I ff clwsf/L ;dIf k]; ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -!_ /-@_ adf]lhdsf JolQm jf ;'/I ffsdL{n]jfo'ofgaf6
xftxltof/ n}hfFbf To:tf] xftxltof/ s'g} klg cj:yfdf
jfo'ofgleq k|of]u x'g gkfpg]u/L xftxltof/af6 uf]n  L lgsfnL
jf cGo cfjZos Joj:yf u/L jfo'ofgsf d'Vo rfns jf lghn]
tf]s]sf] jfo'ofg sd{rf/Lsf] lhDdfdf /xg] Joj:yf ug{' kg]{5  .
-%_ g]kfnsf ljdfg:yndf cjt/0f ug]{cGo /fi6«sf jfo';]j f ;~rfng
;+:yfn]jfo'ofgleq xftxltof/;lxtsf JolQm /fVg' kg]{ePdf

26 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


o; lgodfjnL tyf k|rlnt cGo sfg"g adf]lhd u[x dGqfnoaf6
Ohfht k|fKt ug'{ kg]{5 .
-^_ o; lgod adf]lhd jfo'ofgleq xftxltof/n}hfg kfpg]JolQmn]
cfˆgf]gfd, y/, gful/stf jf kf;kf]6{ gDa/, uGtJo, l;6 gDa/
;d]tsf ljj/0f v'nfO{ jfo'ofgsf d'Vo rfnsnfO{ k"j{ hfgsf/L
u/fpg' kg]{5  .
♥-&_ s'g} jfo'ofgleq OgˆNffO{6 ;]So'/]6L clkm;/ /fVg' kg]{ ePdf
;DalGwt jfo';]jf ;~rfng ;+:y fsf] d'n'ssf] gful/s p•og
;'/Iff clwsf/Ln] gful/s p•og ;'/I ff clwsf/LnfO{ lnlvt
cg'/f]w u/L k7fpg' kg]{5  .
♦-*_ pklgod -&_ adf]lhd cg'/f]w eO{ cfPdf gful/s p•og ;'/I ff
clwsf/Ln]l;kmfl/; ;lxt u[x dGqfnosf]:jLs[ltsf nflu
;+:s[lt, ko{6g tyf gful/s p•og dGqfnodf n]vL k7fpg' kg]{5 .
♦-(_ pklgod -*_ adf]lhd n]lv cfPdf ;+:s[lt, ko{6g tyf gful/s
p•og dGqfnon] cfˆgf] /fo ;lxt u[x dGqfnodf :jLs[ltsf]
nflu n]lv k7fPdf cf}lrTo / ;'/Iff ljZn]z0f ;d]tsf] cfwf/df
u[x dGqfnon]:jLs[lt lbg ;Sg]5 .
#%= jfo'ofgleq zflGt tyf Joj:yf sfod ug{' kg{]M -!_ p8fgdf /x]sf]
jfo'ofgleq zflGt tyf Joj:yf sfod /fVg]lhDd]jf/L jfo'ofgsf]d'Vo
rfnssf] x'g]5  .
-@_ p8fgdf /x]sf]jfo'ofgleq zflGt ;'/Iff tyf ;'Joj:yf sfod
/fVg]sfo{df jfo'ofgsf d'Vo rfnsn];xrfns, jfo'ofgsf cGo
sd{rf/L tyf cfjZostf cg';f/ofq'sf];xof]u lng ;Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd jfo'ofgsf]d'Vo rfnsn];xof]u dfu]d f
lghnfO{ ;xof]u k'¥ofpg' ;xrfns, jfo'ofgsf cGo sd{rf/L tyf
ofq'sf]st{Jo x'g]5 .

♥ klxnf] ;+zf]wg4f/f ;+zf]lwt  .


♦ klxnf] ;+zf]wgaf6 yk .

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 27


#^= lx/f;tdf lng ;Sg]M -!_ jfo'ofgleq s;}n  ] P]gsf] bkmf (s= adf]lhd
s;"/x'g]s'g}sfo{ u/]df d'Vo rfnssf]cfb]zdf To:tf]JolQmnfO{ p8fg
cjlwe/lx/f;tdf /fvL jfo'ofg uGtJodf cjt/0f u/]kl5 cjtl/t
ljdfg:ynsf]d'n'snfO{ a'emfO{ lbg' kg]{5 .
-@_ p8fgdf /x]sf] jfo'ofgleq gful/s p8\8og ;'/Iffdf c;/kg{]
s'g}sfo{ gug{ jf s'g}ofq'nfO{ cgfjZos x}/fgL x'g]sfo{ gug{
jfo'ofgsf]d'Vo rfns, ;xrfns jf jfo'ofgsf cGo sd{rf/Ln]
s'g}ofq'nfO{ lbPsf]lgb{]zg lghn]kfngf gu/]df jf c6]/L u/]df
To:tf] JolQmnfO{ gful/s p88\og ;'/Iffdf k|lts"n c;/ kf/]sf]
cleof]udf pklgod -!_ adf]lhd lx/f;tdf lng ;lsg]5 .

kl/R5]b–*
cglws[t x:tIf]ksf] k|lt/f]w tyf ;'/Iff Joj:yf
#&= cglws[t x:tIf]kaf6 ;'/Iffsf] Joj:yf ug{]M -!_ g]k fnsf ljdfg:yndf
cjt/0f x'g]jfo'ofgdf cglws[t x:tIf]k ePdf jf x'g ;Sg]cfzÍf
ePdf gful/s p8\8og ;'/Iff clwsf/Ln] To:tf] jfo'ofg cjt/0f u/] kl5
jfo'ofgsf];d'lrt ;'/I ffsf]Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .
-@_ jfo'ofgdf cglws[t x:tIf]ksf] ;"rgf k|fKt ug]{ JolQmn] To:tf]
jfo'ofg cjt/0f ug'{ k"j{ ljdfg:yn l:yt gful/s p88\ og sfof{no
tyf ;'/Iff lgsfonfO{ tTsfn To;sf]hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
-#_ cglws[t x:tIf]k x'g ;Sg]cfzÍfdf /x]sf jfo'ofgdf k|of]u x'g
;Sg]xftxltof/jf lj:kmf]6s kbfy{ jfo'ofgleq n'sfO{ l5kfO{
/fv]sf] x'g;Sg] cfzÍf ePdf gful/s p8\8og ;'/Iff clwsf/Ln]
jfo'ofgsf];'/Iff hfFr ug]{Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd ;'/I ff hfFr ubf{ s'g}xftxltof/, lj:kmf]6 s
kbfy{ jf zÍf:kb ;fdfg km]n  f k/]df gful/s p88\og ;'/Iff
clwsf/Ln];'/I ff lgsfo;Fu ;dGjo u/L To;nfO{ lgis[o agfpg]
Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .

28 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


#*= ofq' / jfo'ofg sd{rf/Lsf] ;'/Iffsf] Joj:yf ug{]M -!_ gful/s p8\8og
;'/Iff clwsf/Ln] cglws[t x:tIf]k ePsf] jfo'ofgdf /x]sf ofq' /
jfo'ofg sd{rf/Lsf];'/I ffsf]kof{Kt pkfox¿sf]Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .
-@_ s'g} jfo'ofgsf] cglws[t x:tIf]k ePdf ;DalGwt ljdfg:ynn]
jfo'ofgdf /x]sf ofq', jfo'ofg sd{rf/L tyf tTsfnLg kl/l:ylt /
cf}lrTo cg';f/To:tf]jfo'ofgnfO{ xjfO{ oftfoft lgoGq0f ;]jf,
xjfO{ ky k|bz{g ;]jf pknAw u/fpg' kg]{5 .
-#_ cglws[t x:tIf]k ePsf]jfo'ofgnfO{ ;Dej eP;Dd g]kfndf
k|j]z ug{ /ljdfg:yndf cjt/0f ug{ lbOg]5}g .
-$_ pklgod -#_ df h'g;'s}s'/f n]lvPsf]eP tfklg ljdfgdf /x]sf
JolQmsf] ;'/Iffsf] nflu tTsflng kl/l:ylt x]/L To:tf] ljdfgnfO{
g]kfnsf] ljdfg:yndf cjt/0f ug{] cg'dlt lbg ;lsg]5  . To;/L
cjt/0f u/]sf] jfo'ofgnfO{ 5'§} kfls{ª -cfO;f]n]6]8 kfls{ª_ df
/fVg] Joj:yf ug'{ kg]{5  .
-%_ ckxl/t s'g}jfo'ofg g]kfnsf]ljdfg:ynaf6 k|:yfg u/L cGo
d'n'sdf cjt/0f u/]sf]df gful/s p8\8og ;'/Iff clwsf/Ln] ;f]
d'n's;Fu ;Dks{ /;dGjo sfod u/L lg/Gt/;"rgfsf]cfbfg k|bfg
ug{' kg{]5 .
♦#*s= cglws[t x:tIf]k M s;}n] b]xfosf] s'g} sfo{ u/]df jf ug{ pwf]u u/]df
cglws[t x:tIf]k u/]sf] dflgg]5 M—
-s_ u}/sfg'gL ?kdf jfo'ofg sAhf ug]{,
-v_ ;]jfdf /x]sf] jfo'ofg Wj:t ug]{,
-u_ ljdfg:yn jf jfo'ofgdf jGws jgfpg],
-3_ jfo'ofg, ljdfg:yn jf ljdfg:yn ;DjGwL ;'ljwf:yn hjh{:tL
3';k}7 ug]{,
-ª_ cfk/flws p2]Z osf nflu ljdfg jf ljdfg:yndf xftxltof/tyf
vt/gfs pks/0fsf] k|j]z u/fpg],
-r_ Hofg lng], ulDe/3fOt]jgfpg]cyjf ulDe/?kdf ;DklQ jf
♦ klxnf];+zf]wgjf6 yk .
g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 29
jftfj/0f Iflt ug]{ p2]Zon] ;]jfdf /x]sf] jfo'ofgsf] k|of]u ug]{,
-5_ unt ;"rgfsf]k|jfx u/L p8fg jf e"lddf /x]sf]jfo'ofg jf
ljdfg:yn jf ljdfg:ynsf ;'ljwfdf /x]sf ofq', rfnsbn,
e"ld:y sd{rf/L jf ;j{;fwf/0f ;d]tsf];'/Iffdf xfgL k'¥ofpg] .
#(= hfgsf/L u/fpg] M -!_ gful/s p8\8og sfof{nosf]xjfO{ oftfoft lgoGq0f
;]jf -Po/6«flkms sG6«f]n ;le{;_ k|bfg ug]{lgsfon]cglws[t x:tIf]k
ePsf]jfo'ofg ;DaGwL cfjZos ;a};"rgfx¿ ;Íng u/L pQm jfo'ofgnfO{
xjfO{ oftfoft lgoGq0f ;]j f pknAw u/fpg]cGo d'ns ' , jfo'ofg k|:y fg
u/]sf]d'ns
' tyf jfo'ofgsf]uGtJo d'ns ' df pknAw u/fpg' kg]{5 .
-@_ gful/s p8\8og ;'/Iff clwsf/Ln] cglws[t x:tIf]k ePsf]
jfo'ofg tyf ltgdf /x]sf ofq' /sd{rf/L ;d]tsf];"rgf b]x fosf
d'n'sdf l56f];fwgåf/f hfgsf/L u/fpg' kg{]5 M–
-s_ jfo'ofg btf{ ug]{d'n's,
-v_ jfo'ofg cjt/0f ug]{d'n's,
-u_ jfo'ofgdf /x]sf gful/ssf] d'n's,
-3_ ckx/0fsf/Låf/f lgoGq0fdf lnOPsf gful/ssf] d'n's,
-ª_ d[To' ePsf jf 3fOt]ePsf gful/ssf]d'n's,
-r_ cGt/f{li6«o gful/s p8\8og ;Ë7g .
$)= ;"rgfsf]cfbfg k|bfg tyf k|ltj]bg M -!_ gful/s p8\8og ;'/Iff
clwsf/Ln]jfo'ofgsf]cglws[t x:tIf]k cGTo x'gf;fy ;'/Iff k|fjwfg
nufot jfo'ofg ;DaGwL ;a};"rgf oyfzSo l56f];fwgåf/f cGt/f{li6«o
gful/s p8\8og ;Ë7gnfO{ hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
-@_ ;DalGwt gful/s p8\8og sfof{non]cglws[t x:tIf]k ePsf]
jfo'ofg ;DaGwL lj:t[t k|ltj]b g tof/u/L k|flws/0f dfkm{t ;+:s[lt,
ko{6g tyf gful/s p8\8og dGqfno tyf ;ldltdf k7fpg' kg]{5  .
$!= ;Í6sfnLg of]hgf agfpg' kg{]M gful/s p8\8og sfof{non]jfo'ofgsf]
cglws[t x:tIf]ksf]k|lt/f]w ug{, jfo'ofgdf /x]sf ofq' tyf jfo'ofg
sd{rf/Lsf];'/Iffdf s'g}xflg gf]S;fgL x'g glbg /xflg gf]S ;fgL x'g]cj:yf
;[hgf ePdf To;nfO{ ;s];Dd Go"g ug{ ckgfOg]pkfo, ;f]sfdsf nflu

30 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


lhDd]j f/lgsfo /ltgsf]e"ldsf tyf To:tf]sfd sf/afxLsf];dGjo
tyf lgoGq0f ug{]ljifo ;d]t ;dfj]z ubf{ ljdfg:yn ;Í6sfnLg of]hgf
tof/u/L ;ldltaf6 :jLs[t u/fO{ nfu" ug'{ kg]{5 .

kl/R5]b–(
gful/s p8\8og ;'/Iff ;DaGwL sfdsf]af“8kmf“6
$@= k|flws/0fsf] lhDd]jf/L M gful/s p8\8og ;'/I ffsf];DaGwdf k|rlnt sfg"gdf
ePsf] Joj:yfsf] cltl/Qm k|flws/0fsf] lhDd]jf/L b]xfo adf]lhd x'g5] M–
-s_ ljdfg:ynl:yt ;a};'/Iff lgsfo lar ;dGjo ug]{,
-v_ ljdfg: yn lgif] lwt If]qsf]nflu k|j] z kf; hf/ L ug] { tyf
ljdfg:yndf sfo{/t g/x]sf jf lhDd]jf/Laf6 x6fO{Psf sd{rf/L
jf JolQmsf]ljdfg:yn k|j]z kf; lkmtf{ lng]Joj:yf ldnfpg],
-u_ ljdfg:yn ;'/Iffsf] nflu cfjZos kg]{ ;'/Iff pks/0fx¿sf]
klxrfg ug]{, vl/b ug]{, h8fg ug]{, ;~rfng ug{ nufpg], dd{t
;Def/ ug]{ tyf ;'/Iff pks/0fsf] ljZj;lgotfsf] k/LIf0f
-Soflnj/]zg_ ug]{,
-3_ ;'/Iff tf/af/, kvf{n, kf]i6 nufot ljdfg:yn ;'/Iffsf] nflu
cfjZos kg]{ ef}lts k"jf{wf/sf] Joj:yf ug]{,
-ª_ ljdfg:yn ;'/I ff tfnLd tyf ;l6{lkms]z  g sf]if{ ;~rfng ug]{,
-r_ gful/s p8\8og ;'/Iff lj?4sf ;Defljt vt/fsf]ljZn]if0f u/L
;'/Iff sfo{qmd kl/dfh{g ug{ ;ldltdf l;kmfl/; ug{],
-5_ P]gsf]bkmf (s= sf]pkbkmf -!_ sf]v08 -s_ /-v_ ljk/Lt
g]kfnleq cglws[t k|jz ] ug{]jf g]kfnsf]e"efuaf6 p8fg ug{]
jfo'ofg jf g]kfnL ;]gfsf] Pc/ l8km]G; lSno/]G; lagf g]kfndf k|j]z
ug]{ jfo'ofg pk/ sf/afxLsf] nflu g]kfnL ;]gfnfO{ cg'/f]w ug]{,
-h_ gful/ s p8\8og ;'/Iff ;DaGwL ljifodf cfjZostf cg';f/
;+:s[lt, ko{6g tyf gful/s p8\8og dGqfnonfO{ hfgsf/L u/fpg],
-em_ gful/s p8\8og ;'/Iffsf]nflu cfjZos kg]{cGo sfo{ ug]{, u/fpg]  .

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 31


$#= /fli6«o cg';Gwfg ljefu lgu/fgL zfvfsf]lhDd]jf/L M ljdfg:yndf
sfo{/t / fli6«o cg';Gwfg ljefu lgu/ fgL zfvfsf]lhDd]jf/L b]xfo
adf]lhdsf] x'g]5 M–
-s_ ljdfg:yndf ;'/Iff ;+j]bgzLn tyf lgif]lwt If]qdf x'g ;Sg]
zÍf:kb ultljlw af/]lgu/fgL /fVg],
-v_ ;DalGwt ;'/Iff lgsfox¿;Fu ;dGjo u/ L gful/ s p88\og
;'/Iffdf k|lts"n c;/k'¥ofpg ;Sg]ultljlw ;DaGwL hfgsf/L
gful/s p88\og sfof{nonfO{ u/fpg] .
$$= ljdfg:yn ;'/Iff k|x/Lsf] lhDd]jf/L M ljdfg:yn ;'/Iffsf] nflu vl6Psf
g]kfn k|x/Lsf] lhDd]jf/L b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ ljdfg:ynsf] lgif]lwt If]qdf k|j]z  kf; ePsf JolQm afx]s
c?nfO{ cglws[t k|j]z  x'g glbg]tyf k|j]z
 kf; ePsf]JolQm /
lgh;Fu ;DalGwt ;fdfg tyf ;jf/L ;fwgsf];'/Iff hfFr lng],
-v_ gful/s p8\8ogsf] ;'/Iffsf] lj?4 k|of]u x'g ;Sg]lgif]lwt ;fdfg
jfo'ofg tyf ljdfg:ynsf]lgif]lwt If]qdf hfg glbg],
-u_ cglws[t k|jz ] lgoGq0f tyf ;'/Iff hfFr jf vfgtnf;L sfo{df s'g}
afwf Jojwfg cfpg glbO{ ljdfg:yn If]q sf];'/Iff u:tL -Kof6«fn
] _ ug],{
-3_ cfjZostf cg';f/;'/I ff :sl6{ª ug]{,
-ª_ ljdfg:yn If]qsf] ;'/Iff lgu/fgLsf] Joj:yf ldnfpg],
-r_ ;'[/IffhfFr tyf vfgtnf;Lsf]qmddf lgif]lwt ;fdfg jf To:tf]
;fdfg cf];f/k;f/ug{]JolQm km]nf k/]df lgoGq0fdf lnO{ sfg"gL
sf/afxLsf]nflu ;DalGwt k|x/L sfof{nodf jf lgsfodf k7fO{ ;f]
sf]hfgsf/L ;DalGwt gful/s p88\og sfof{nodf u/fpg],
-5_ ljdfg:yn ;'/Iff ;DaGwL ljifodf gful/s p8\8og sfof{no;Fu
cfjZos ;dGjo ug{],
♥-h_ ljdfg:yn ;'/Iff ;ldltn]cf}+NofPsf ljdfg:yn ;'/Iff ;DaGwL
cGo sfo{ ug]{ .

♥ klxnf] ;+zf]wg4f/f ;+zf]lwt  .

32 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


$%= g]kfnL ;]gfsf] lhDd]jf/L M ljdfg:yn ;'/Iffsf]nflu vl6Psf g]kfnL
;]gfsf] lhDd]jf/L b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ gful/s p8\8og ;'/I ff lj?4sf]vt/fdf j[l4 ePdf vt/fsf]k|s[lt
cg'?k ;ldltsf] lg0f{o adf]lhd cltl/Qm ;'/Iffsf] Joj:yf ug{],
-v_ ljdfg:ynsf];'/Iffsf]k|lts"n x'g]ultljlw jf cglws[t k|j]zdf
lgoGq0f ug{],
-u_ ljdfg:ynsf] rf}aL;} 306f kfnf] kx/fsf] Joj:yf ug{],
-3_ ljdfg:ynsf ;~rf/ tyf p8\8og ;xfos pks/0f, /]l8of] l86]S;g
P08 /]l~hª -/f8f/_, lePrPkm cf]lDgl8/]S;gn /]~h -le=cf]=cf/=_,
l8:6]G; d]hl/ª Os'Okd]G6 -l8=Pd=O{=_, xjfO{ OGwg l8kf], sG6«f]n
6fj/ h:tf ;+j]bgzLn If]q jf ljGb'sf] ;'/Iff u:tL ug]{,
-ª_ lj:kmf]6s jf zÍf:kb j:t'nfO{ ;'/lIft tj/n] lgis[o ug{],
-r_ cfktsfnLg cj:yfdf /xs ] f] jf x/fO/xs
] f] jfo'ofgsf] vf]h tyf p4f/ ug{,]
-5_ lj:kmf]6s kbfy{sf] r]tfjgL, lj:kmf]6s kbfy{sf] vt/f jf cGo
cfktsfnLg cj:yfdf jfo'ofg tyf ljdfg:yndf ljz]if1 ;lxtsf]
6f]nLaf6 lj:kmf]6 s kbfy{ jf zÍf:kb ;fdfg vf]h  tnf; ug]{,
-h_ ckxl/t jfo'ofgsf] ;'/Iff / To;df /x]sf JolQmsf] ;'/lIft l/xfO{sf]
nflu cfjZos kg]{;'/Iff sf]8{g, ;z:q x:tIf]k nufot cfjZos
cGo sfo{ ug{],
-em_ ljdfg:yn ;'/Iff ;DaGwL ljifodf gful/s p8\8og sfof{no;Fu
cfjZos ;dGjo ug{],
-`_ ;'/Iff ;DaGwdf ;ldltn]cfjZos 7fg]sf cGo sfo{ ug{] .
$^= ;z:q k|x/L an, g]kfnsf] lhDd]jf/L M ljdfg:yn ;'/Iffsf] nflu vl6Psf]
;z:q k|x/L an, g]kfnsf] lhDd]jf/L b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ gful/s p8\8og ;'/Iff lj?4sf] vt/fdf j[l4 ePdf vt/fsf]
k|s[lt cg'?k ;ldltsf]lg0f{o adf]lhd ;'/Iffsf]Joj:yf ug{],
-v_ lj:kmf]6s jf zÍf:kb j:t'nfO{ ;'/lIftk"j{s lgis[o kfg{ g]kfnL
;]gfnfO{ cfjZos ;xof]u ug{],
-u_ cfktsfnLg cj:yfdf /x]sf] jf x/fO/x]sf] jfo'ofgsf] vf]h tyf

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 33


p4f/df g]kfnL ;]gfnfO{ ;xof]u ug{],
-3_ lj:kmf]6s kbfy{sf] r]tfjgL, lj:kmf]6s kbfy{sf] vt/f jf cGo
cfktsfnLg cj: yfdf jfo'ofg tyf ljdfg: yndf ljz] if1
;lxtsf]6f]nLaf6 lj:kmf]6s kbfy{ jf zÍf:kb ;fdfg vf]h  tnf;
ug{ ;xof]u ug{],
-ª_ ljdfg:yn ;'/I ff ;DaGwL sfo{ ubf{ gful/s p8\8og sfof{no;Fu
cfjZos ;dGjo ug{],
-r_ gful/s p8\8og ;'/Iff ;DaGwdf ;ldltsf]lg0f{o adf]lhd cGo
sfo{ ug{] .
$&= ljdfg:yn eG;f/ sfof{nosf] lhDd]jf/L M ofq'sf]cfjfudg tyf ;fdfgsf]
e08f/0f / eG;f/ hfFrkf;sf] qmddf s;}n] xjfO{ ;'/Iffdf s'g} lsl;dsf]
k|lts"n k|efj kfg{ ;Sg]zÍf nfu]df tTsfn ljdfg:yn ;'/Iffsf]nflu
vl6Psf]k|x/L tyf ;DalGwt gful/s p88\og sfof{nonfO{ hfgsf/L
u/fpg' ljdfg:yn eG;f/ sfof{nosf] lhDd]jf/L x'g]5  .
$*= ljdfg:yn cWofudg sfof{nosf] lhDd]jf/L M ofq' cWofudg k|lqmofsf]
qmddf s;}n] xjfO{ ;'/Iffdf s'g} lsl;dsf]k|lts"n k|efj kfg{ ;Sg]zÍf nfu]df
tTsfn ljdfg:yn ;'/Iff k|x/L tyf ;DalGwt gful/s p8\8og sfof{nonfO{
hfgsf/L u/fpg' ljdfg:yn cWofudg sfof{nosf] lhDd]jf/L x'g5]   .
$(= jfo';]jf ;~rfng ;+:y fsf]lhDd]jf/L M o; lgodfjnLdf cGoq n]lvPsf
sfd, st{Jo /clwsf/sf]cltl/Qm gful/s p8\8og ;'/Iffsf] ;DaGwdf
jfo';]jf ;~rfns ;+:yfsf] lhDd]jf/L b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ jfo'ofgsf];'/Iffsf]lgldQ jfo'ofgleq k|j]z lgoGq0f ug]{tyf
jfo'ofg leq cj}w xftxltof/, lj:kmf]6s jf cGo lgif]lwt ;fdfg
gePsf] ;'lglZrt ug]{,
-v_ ;'? p8fg eg]{jfo'ofg -cf]l/lhg]l6ª Po/qmfkm\6_, 6«flGh6 jfo'ofg /
uGtJo :yfgdf k'uL kms{g] jfo'ofg -6g{ P/fp08_ sf] nflu 5'§f–5'§} ;'/Iff
lg/LIf0f hfFr ;"rL -r]s lni6_ tof/u/L jfo'ofgsf];'/Iff lg/LIf0f ug],{
-u_ jfo'ofgdf r9\g]ofq' tyf jfo'ofgdf nf]8 x'g];a};fdfgsf];'/Iff
hfFr jf vfgtnf;L ePsf];'lglZrt ug]{ .

34 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


♦-3_ ljb]z
 L d'n'ssf] jfo';]jf ;~rfns ;+:yfsf] g]kfn l:yt sfof{no
jf ;fwf/0f ljs|L k|ltlglw -hg/n ;]N; Ph]G6_ sf] sfof{nodf
sfd ug{ s'g}ljb]zL sfdbf/jf sd{rf/Lsf] lgo'lQm ug{' k/]df
lgo'lQm ug{' cl3 k|rlnt sfg"g adf]lhd lghsf];'/Iff k[i7e"ld
hfFr u/fP/dfq lgo'lQm ug{'kg]{ .
%)= ljdfg:ynleq ;]jf k|bfg ug{] ;+:yfsf] lhDd]jf/L M ljdfg:ynleq ;]jf
k|bfg ug{] ;+:yfsf] lhDd]jf/L b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ cf–cfˆgf] sfof{no jf sfo{If]qdf cglws[t k|j]z /f]Sg] / To;/L
cglws[t k|j]z /f]Sg g;Sg] ePdf ljdfg:yn ;'/Iffsf] nflu
vl6Psf] ;'/IffsdL{nfO{ hfgsf/L u/fpg],
-v_ ljdfg:yn ;'/I ffsf]k|lts"n zÍf:kb ultljlw jf JolQm b]lvPdf
To;sf] lgu/fgL /fvL ljdfg:yn ;'/Iffsf] nflu vl6Psf]
;'/IffsdL{nfO{ tTsfn hfgsf/L u/fpg],
-u_ ljdfg:yn ;'/Iff ;DaGwdf tyf ljdfg:yn cfktsfnLg cj:yfdf
;DalGwt gful/s p8\8og sfof{nosf k|dv ' n]dfu]s f];xof]u k'¥ofpg]  .
%!= lhDd]jf/L k"/f gu/d] f sf/afxL x'g ;Sg] M -!_ s'g} jfo';j] f ;~rfng ;+:y f, xjfO{
p8fg ;DaGwL k|lzIf0f ;+:yf, Sof6l/ª ;]jf pknAw u/fpg :jLs[lt k|fKt xf]6n
jf ;+:yf jf ljdfg:yndf cGo ;]j f k|bfg ug{] ;+:y fn]P]g tyf o; lgodfjnL
adf]lhdsf] lhDd]jf/L k"/f gu/d] f ljdfg:yn ;'/Iff clwsf/Lsf] l;kmfl/;df
gful/s p8\8og sfof{nosf]k|dv ' n]b]xfosf]s'g} sf/afxL ug{ ;Sg]5 M–
-s_ jfo'ofg ;~rfng ;+:yfsf] xsdf To:tf] ;+:yfsf] s'g} p8fg jf k"/}
p8fg /2 ug{,
-v_ xjfO{ p8fg ;DaGwL k|lzIf0f ;+:y fsf]xsdf lgh pk/sf/afxL ug{
;DalGwt lgsfodf n]v  L k7fpg,
-u_ Sof6l/ª jf cGo ;]jf pknAw u/fpg] ;+:yfsf] xsdf To:tf] ;]jfdf
/f]s nufpg jf Sof6l/ª ;]jf k|bfg ug{ lbOPsf]:jLs[lt /2 ug{ .
-@_ P]g tyf o; lgodfjnL adf]lhd xjfO{ ;'/Iffsf]lhDd]jf/L kfPsf]
s'g} sd{rf/Ln] cfˆgf] lhDd]jf/L cg'?k sfd gu/]df ljdfg:yn

♦ klxnf] ;+zf]wgaf6 yk

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 35


;'/Iff clwsf/Lsf] l;kmfl/;df gful/s p8\8og sfof{nosf]
k|d'vn] To:tf] sd{rf/LnfO{ ljdfg:yn ;'/Iffsf] lhDd]jf/Laf6 d'Qm
u/L k|rlnt sfg"g adf]lhd ljefuLo sf/afxLsf]nflu ;DalGwt
lgsfodf n]v  L k7fpg]5 .
-#_ pklgod -!_ jf -@_ adf]lhd ePsf]sfd sf/afxLsf]hfgsf/L
gful/s p88\og sfof{nosf]k|d'vn]oyfzL3| gful/s p8\8og
;'/Iff clwsf/LnfO{ u/fpg' kg]{5  .

kl/R5]b–!)
ljljw
%@= clwsf/ k|Tofof]hg M -!_ /fli6«o gful/s p8\8og ;'/Iff ;ldltn]o;
lgodfjnL adf]lhd cfkm"nfO{ k|fKt clwsf/dWo]cfjZostf cg';f/
s]xL clwsf/;ldltsf s'g};b:o, ;b:o–;lrj jf gful/s p8\8og
;'/Iff clwsf/LnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
-@_ ljdfg:yn ;'/I ff ;ldltn]o; lgodfjnL adf]lhd cfkm"nfO{ k|fKt
clwsf/ dWo] cfjZostf cg';f/ s]xL clwsf/ ljdfg:yn ;'/Iff
;ldltsf ;b:o, ;b:o–;lrj jf ljdfg:yn ;'/Iff clwsf/LnfO{
k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
%#= lgb]{zg lbg ;Sg] M -!_ g]kfn ;/sf/n] gful/s p8\8og ;'/Iffsf] ;DaGwdf
;ldlt jf k|flws/0fnfO{ cfjZos lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lbPsf]lgb]{zgsf]kfngf ug'{ ;ldlt jf
k|flws/0fsf] st{Jo x'g]5  .
%$= vf/h
] L /arfp M -!_ xjfO{ ;'/Iff -Joj:yf_ lgodfjnL, @)$^ vf/h
] ul/Psf]5 .
-@_ xjfO{ ;'/Iff -Joj:yf_ lgodfjnL, @)$^ adf]lhd eP u/]sf sfd
sf/afxL o;} lgodfjnL adf]lhd eP u/]sf] dflgg]5  .

36 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


cg';"rL–!
-lgod ^ sf]pklgod -@_ ;“u ;DalGwt_
/fli6«o gful/s p8\8og ;'/Iff sfo{qmddf ;dfj]z ug{' kg]{ljifox¿
!= gful/s p8\8og ;'/I ff sfo{qmdsf]p2]Zo,
@= gful/s p8\8og ;'/I ff sfo{qmddf /x]sf zAbfjnLsf]cfjZostf cg';f/
kl/efiff,
#= gful/s p8\8og ;'/I ff sfo{qmdsf]sfg"gL cfwf/,
$= gful/s p8\8og ;~rfngdf ;+nUg ljleGg lgsfosf]gful/s p8\8og
;'/Iff ;DaGwL lhDd]jf/L afF8kmfF6 -Pnf]s]zg ckm /]:kf]lG;ljlnl6_,
%= ljleGg lgsfo lar ;'/I ff ;dGjo tyf ;~rf/;DaGwL k|fjwfg,
^= ljdfg:yn, jfo'ofg tyf xjfO{ kl/jxg -Po/g]leu]zg_ ;'ljwfsf];+/If0f,
&= xftxltof/, lj:kmf]6s kbfy{ tyf cGo lgif]lwt ;fdfg jfo'ofgdf k'Ug
glbg JolQm, ;fdfg /;jf/L ;fwgsf];'/I ff hfFr jf vfgtnf;L ;DaGwL
Joj:yf tyf k|s[of,
*= ;'/IffTds pks/0fsf]h8fg, dd{t tyf ;Def/;DaGwL Joj:yf,
(= gful/s p8\8og ;'/I ff k|s[ofx¿sf]sfof{Gjogdf vl6g]hgzlQm ;DaGwL
Joj:yf,
!)= ljdfg ckx/0f, nufot cfktsfnLg cj:yfsf]Joj:yfkg,
!!= /fli6«o gful/s p8\8og ;'/Iff sfo{qmdsf]k|efjsfl/tfsf]d"NofÍg ug{
cfjZos kg]{;j]{, lg/LIf0f, cl86, cEof; tyf k/LIf0f -6]:6_ ;DaGwL
Joj:yf,
!@= vt/fsf]cg'kftdf gful/s p8\8og ;'/Iff sfo{qmdsf]lgwf{/0f ;DaGwL
Joj:yf,
!#= gful/s p8\8og ;'/Iffsf]nflu cfjZos kg]{ljQLo Joj:yf .

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 37


cg';"rL–@
-lgod ( sf]pklgod -@_ ;“u ;DalGwt_
ljdfg:yn ;'/Iff sfo{qmddf ;dfj]z ug{' kg]{ljifox¿ M
1. ljdfg:yn ;'/Iff sfo{qmdsf] p2]Zo,
2. ljdfg:yn ;'/Iff sfo{qmdsf] /fli6«o tyf cGt/f{li6«o :t/df dfGotfsf]
lgldQ sfo{qmdsf]sfg"gL x}l;otsf]nflu cfjZos kg]{sfg"gL ;|f]tsf]
pNn]vg,
3. ljdfg:yn ;~rfngdf ;+nUg gful/s p8\8og sfof{no, ;'/Iff k|x/L,
eG;f/, cWofudg, jfo';]jf nufot ljleGg lgsfosf]cf–cfˆgf]sfo{
k|s[lt cg'?ksf] ljdfg:yn ;'/Iff ;DaGwL lhDd]jf/L,
4. gful/s p8\8og ;'/I ff sfo{qmdsf]k|fjwfgx¿sf]sfof{Gjog tyf cglws[t
x:tIf]kaf6 ljdfg:ynsf] ;+/If0f ;lxt ;'/IffTds k|fjwfgx¿sf]
ljdfg:ynl:yt lgsfox¿ larsf];dGjo ;DaGwL Joj:yf,
5. gful/s p8\8og ;'/Iff sfo{qmdsf k|fjwfg, gful/s p8\8og ;'/Iffsf
gLlt, ljdfg:yn ;'/I ffsf ljljw k|s[ofx¿sf]ljleGg lgsfodf hfgsf/L
u/fpg cfjZos ;Dks{ tyf ;~rf/k|s[of,
6. ljdfg: ynl:yt ljljw ;'ljwf, ljdfg: yn ultljlw, ljdfg: ynsf
lgif]lwt tyf ;+j]bgzLn If]q nufot ljdfg:ynsf] lj:t[t ljj/0f,
7. ljdfg:yn ;'/Iff pkfox¿ -Po/kf]6{ ;]So'l/6L d]h;{_ M
-s_ lgif]lwt If]q tyf k|j]z lgoGq0f Joj:yf,
-v_ ofq', jfo'ofg sd{rf/L, ;f]sfdsf nflu v6fOPsf]sd{rf/L,
cfuGt's tyf x\of08 Jofu]hsf ]hfFr tyf vfgtnf;Lsf]Joj:yf,
-u_ xf]N8 Jofu]hsf] ;'/Iff vfgtnf;L ;lxtsf] ;'/Iff Joj:yf,
-3_ sfuf]{;fdfgsf];'/I ff hfFr tyf vfgtnf;L ;lxt ;'/Iff Joj:yf,
-ª_ Sof6l/ªsf] ;'/Iff lgoGq0f,
-r_ jfo'ofgaf6 cf];f/ k;f/ ul/g] xftxltof/ ;DaGwL Joj:yf,

38 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f


-5_ jfo'ofgsf];'/Iff ;DaGwL Joj:yf,
-h_ ;'/Iff pks/0fx¿sf] Joj:yf,
-em_ cglws[t x:tIf]ksf] d'sfljnfsf] lgldQ cfjZos Joj:yf,
-`_ ;'/Iff k|s[ofx¿sf]k|efjsf/L sfof{Gjogsf]lgldQ sfof{Gjogdf
;+nUg hgzlQmsf]tfnLd ;DaGwL Joj:yf,
-6_ ljdfg:yn ;'/Iff sfo{qmdsf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf] lgldQ
cfjZos ;j]{, lg/LIf0f tyf k/LIf0f,
-7_ ;'/Iff pkfo ;DaGwL cGo cfjZos Joj:yf .

g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f 39


cg';"rL–#
-lgod !% sf]pklgod -@_ ;“u ;DalGwt_
jfo';j] f ;~rfng ;'/I ff sfo{qmd tyf tfnLd sfo{qmddf ;dfj]z  ug{' kg]{ljifox¿
1. xf]N8 Jofu]h, sfuf]{, x'nfs j:t' cflbsf] ;'/Iff,
2. jfo'ofgdf cglws[t k|j]z lgoGq0f,
3. jfo'ofgsf]cfGtl/s tyf afXo efusf];'/I ff lg/LIf0f,
4. ;'/ Iff vt/ fsf]cj: yfdf jfo'ofg sd{rf/ L -sslk6 tyf Sofljg
sd{rf/L_ n]cjnDag ug'{ kg]{sfo{ljlw,
5. ofq' tyf x\of08 Jofu]h  sf];'/I ff hfFr tyf vfgtnf;Lsf];'lglZrttf ug]{
;DaGwL sfo{ljlw,
6. jfo'ofgsf] Sofljg tyf xf]N8df xftxltof/ n}hfg kfpg] cj:yfdf o:tf]
xftxltof/n}hfg ckgfpg' kg]{;'/IffTds sfo{ljlw,
7. ljdfg:yndf kfs{ ul/Psf]jfo'ofgsf];'/I ff ;DaGwL sfo{ljlw,
8. jfo'ofg ;~rfns ;'/Iff sfo{qmdsf]sfof{Gjogdf ;+nUg sd{rf/L tyf
cGo sd{rf/Lx¿sf]tfnLd ;DaGwL Joj:yf,
9. jfo'ofgsf]cglws[t x:tIf]k ePsf]cj:yfdf jfo'ofgsf d'Vo rfnsn]
ckgfpg' kg]{sfo{ljlw tyf a'emfpg' kg]{k|ltj]bg ;DaGwL k|s[of,
10. jfo'ofgdf ad y]|6 ePsf]cj:yfdf jfo'ofgsf]vfgtnf;Lsf]lgldQ
jfo'ofgdf h'g;'s}a]nfdf pknJw x'g' kg]{jfo'ofg hfFr r]s lni6sf]
Joj:yf,
11. Goflos jf k|zf;lgs lx/f;tdf /x]sf ofq' ljdfgaf6 ofqf u/fpFbf
cjnDag ul/g] ;'/IffTds Joj:yfx¿,
12. jfo'ofgsf]sslk6sf]9f]sf h'g;'s}a]nf klg aGb ug]{Joj:yf,
13. jfo'ofg ;~rfns ;'/Iff clwsf/Lsf] Joj:yf,
14. ;do ;dodf ;ldltn]lgwf{/0f ul/lbP adf]lhdsf ljifox¿ .
cf1fn],
z+s/k|;fb clwsf/L
g]kfn ;/sf/sf] ;lrj

40 g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f

You might also like