Formuleboekje bij Kennisbasistoetsen Natuurkunde

Editie september 2013

Bron http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Newtons_cradle_animation_book.gif

Meer informatie over kennisbases en kennistoetsen en een proeftoets is te

vinden op: http://10voordeleraar.nl/
2

Waarden van enige constanten en grootheden (Bron Binas 6e druk)

symbool naam waarde
G gravitatieconstante 6,673 84 · 10–11 N m2 kg–2
g valversnelling (gemiddeld in Nederland) 9,81 ms–2
p0 standaarddruk 1,013 25 · 105 Pa
Vm molair volume
• (ideaal gas bij T = 273,15 K en p = p0) 2,241 396 8 · 10–2 m3 mol–1
• (gasvormige stof bij T = 298 K en p = p0) 2,45·10–2 m3 mol–1
0°C smeltpunt van ijs (p = p0) 273,15 K
NA constante van Avogadro 6,022 141 29 · 1023 mol–1
R gasconstante 8,314 462 1 J mol–1 K–1
k constante van Boltzmann 1,380 648 8 · 10–23 J K–1
σ constante van Stefan–Boltzmann 5,670 373 · 10–8 W m–2 K–4
kW constante van Wien 2,897 772 1 · 10–3 m K
h constante van Planck 6,626 07 · 10–34 J s
2,997 924 58 · 108 m s–1
c lichtsnelheid
(per definitie)
elektrische constante
ε0 8,854 187 817 · 10–12 F m–1
(permittiviteit van het vacuüm)
1
f  constante in de wet van Coulomb 8,987 551 787 · 109 N m2 C–2
4 0
1,256 64 · 10-6 H m–1
µ0 magnetische permeabiliteit van vacuüm μ0 = 4π · 10–7 H m-1 (per
definitie)
e elementair ladingskwantum 1,602 176 565 · 10–19 C
F = e NA constante van Faraday 9,648 533 65 · 104 C mol–1
a0 atoomstraal H–atoom (volgens Bohrmodel) 5,291 772 109 2 · 10–11 m
RH rydbergconstante voor waterstof 1,096 775 834 · 107 m–1

symbool naam massa

u kg MeV/c2
u atomaire massa–eenheid 1 1,660 538 921 ∙ 10-27 931,494 061
mp massa proton 1,007 276 466 812 1,672 621 777 ∙ 10-27 938,272 046
mn massa neutron 1,008 664 916 00 1,674 927 351 ∙ 10-27 939,565 379
me massa elektron 5,485 799 094 6 ∙ 10-4 9,109 382 91 ∙ 10-31 0,510 998 928

Enkele meetkundige formules

omtrek cirkel 2πr
oppervlak cirkel πr2
oppervlak bol 4πr2
4  r3
inhoud bol
3
 3

INHOUD

BASISMECHANICA ....................................... 4
ROTATIEMECHANICA ................................ 5
TRILLINGEN ................................................... 8
VLOEISTOFFEN ............................................. 9
WARMTE EN GASSEN ................................ 9
GOLVEN EN GELUID ................................ 11
ELEKTRICITEIT EN MAGNETISME .... 13
OPTICA........................................................... 17
FYSISCHE OPTICA ..................................... 18
RELATIVITEITSTHEORIE ...................... 19
QUANTUMFYSICA ..................................... 20
ATOOMFYSICA ........................................... 20
KERNFYSICA ............................................... 21
ELEMENTAIRE DEELTJES…………… 23

De formules in dit tabellen boekje zijn gebaseerd op Physics van

Cutnell&Johson. De getallen uit de tabellen en de formules in de grijze vakken
zijn gebaseerd op BINAS, 6e druk.

De stof voor de toetsen is vastgesteld in de kennisbasis natuurkunde, die te

vinden is op http://10voordeleraar.nl/
4

BASISMECHANICA

x  v0t  12 at 2
eenparig versnelde v  v0  at
beweging x  12 (v0  v)t
v 2  v02  2ax
Newton 2e wet F  ma Fres  ma
Newton 3e wet FA B  FB A
→

→
m1m2
Newton’s gravitatiewet Fg  G 2
r
fsMAX  s FN Fs,max  s FN
wrijving
f k  k FN Fk   k FN
Fx  0
krachtenevenwicht
Fy  0
2 r
eenparige cirkelbeweging v
T
v2 v2
ac  ampz 
cirkelbeweging
r r
mv 2 mv 2
Fc  Fmpz 
r r
arbeid van constante
kracht
W  ( F cos ) s

kinetische energie KE= 12 mv 2 Ek = 12 mv 2

 5

arbeid-energiestelling 1e
vorm
W  KE f  KE 0 W  12 mv22  12 mv12
potentiële energie van
constant gravitatieveld
PE  mgh Ep  mgh
arbeid-energiestelling 2e
vorm
Wnc  KE  PE Wnc  Ek  Ep

W
P
vermogen t
P  Fv
Stoot J =Ft
impuls p  mv p  mv
stoot-impulsstelling Ft  mv f  mv 0 F t  (mv )
pfx  p0 x
impulsbehoud (2D)
pfy  p0 y
ROTATIEMECHANICA


gemiddelde hoeksnelheid 
t

gemiddelde 
hoekversnelling t
  0t  12  t 2
  0   t
eenparige draaibeweging   12 (0   )t
 2  02  2
6

vT  r vtan  r
tangentiele grootheden
aT  r atan  r
centripetale versnelling ac  r 2 arad  r 2
v  r
rollen
a  r
krachtmoment   Fl M  Fr sin 
Fx  0 Fx  0
evenwichtsvoorwaarden
voor vast lichaam
Fy  0 Fy  0
  0 M  0
W1 X 1  W2 X 2  ...
zwaartepunt X cg 
W1  W2  ...
mi ri
massamiddelpunt rM 
m
traagheidsmoment I  mi ri 2
Newton’s 2e wet voor
draaiing om vaste as
  I M  I

I van holle cilinder of ring

I  MR 2

I van massieve cilinder of

schijf
I  12 MR 2
 7

I van staaf, loodrecht op

as, door middelpunt
I  121 ML2

I van staaf, loodrecht op

as, door eindpunt
I  13 ML2

I van massieve bol door

middelpunt
I  52 MR 2

I van massieve bol, draai-

as raakt aan oppervlak
I  75 MR 2

I van holle bol, as door

middelpunt
I  23 MR 2

I van rechthoek, as in
vlak, door middelpunt

I  121 ML2

I van rechthoek, as langs

een zijde

I  13 ML2
8

arbeid bij constant

krachtmoment
WR   W  M 

kinetische rotatie energie KE R  12 I 2 Erot  12 I  2

impulsmoment L  I
TRILLINGEN

ideale veer F  kx Fveer  Cu

frequentie-periode, 1
hoekfrequentie
f    2 f
T
x  A cos( t ) ut  r sin(t )
harmonische trilling v   A sin( t ) vt   r cos(t )
a   A 2 cos( t ) at   2 r sin(t )

eigenfrequentie massa- k 1 C
veersysteem  f 
m 2 m
veerenergie PE veer  12 kx 2 Eveer  12 Cu 2

eigenfrequentie fysische mgL 1 mgl

slinger (bij kleine uitwijking)  f 
I 2 I
eigenfrequentie
g 1 g
mathematische slinger  f 
(bij kleine uitwijking) L 2 l
 L  F l
elastische vervorming F Y A E
 L0  A l0

 X 
afschuiven F  S A
 L0 
 9

 V 
volume vervorming P   B  
 0 
V
VLOEISTOFFEN

m
dichtheid 
V
F
druk P
A
statische vloeistof: druk
en diepte
P2  P1   gh

wet van Archimedes Fopw  Wvloeistof Fopw   gV

stroming:
continuïteitsvergelijking
1 A1v1  2 A2v2
debiet Q  Av
vergelijking van Bernoulli P1  12  v12   gy1  P2  12  v22   gy2
 Av
Viscositeit (η) F
y
wet van Stokes FW  6 Rv
wet van Poisseuille
 R 4 ( P2  P1 )
Q
8 L
WARMTE EN GASSEN

lineaire uitzetting L   L0 T lt  l0 (1   t )
volume uitzetting V   V0 T Vt  V0 (1   t )
soortelijke warmte (c) Q  cmT
10

warmte capaciteit (C) Q  C T

latente warmte
(warmte bij faseverandering)
Q  mL

warmtegeleiding Q
 kAT  t dQ

AT
L dt d
wet van Stefan-Boltzmann Q  e T 4 At
Netto stralingsvermogen Pnet  e A T 4  To4 
toestandsvergelijking
ideaal gas PV  nRT

kinetische gastheorie KE  12 mvrms

2
 23 kT Ek  12 mv 2  32 kT
inwendige energie ideaal 3
monoatomair gas
U  nRT
2

diffusiewet van Fick m

 DAC  t
L
thermodynamica 1e
hoofdwet
U  Q  W Q  Ek  Ep  Wu

isobaar proces W  PV

ideaal gas: isotherme  Vf 

expansie/compressie
W  nRT ln  
 Vi 
monoatomair ideaal gas:
adiabatische exp./comp.
W  32 nR(Ti  Tf )
ideaal gas : adiabatische  
expansie/compressie i i  PV
PV f f

molaire soortelijke
warmte
Q  CnT
 11

CP
monoatomair ideaal gas CP  52 R CV  23 R  
CV
ideaal gas CP  CV  R
W Q
rendement warmtemotor e  1 C
QH QH
TC
rendement Carnotmotor e  1
TH
prestatiecoëfficiënt QC
koelmachine (COP)
e
W
prestatiecoëfficiënt QH
warmtepomp (COP)
e
W
Q
entropie S   
 T R
thermodynamica 2e
hoofdwet
Suniversum  0
GOLVEN EN GELUID


golven v f
T
voortplantingssnelheid in F Fsl
een snaar v v
m/L m
 2 x 
golffunctie y  A sin  2 ft  
  
12

voortplantingssnelheid  kT cp RT
geluid in ideaal gas v v
m cv M

voortplantingssnelheid Bad K
v v
geluid in vloeistof
 

voortplantingssnelheid Y E
v v
geluid in vaste stof  
P
geluidsintensiteit I
A
 I 
geluidsniveau   (10dB)log  
 I0 
 vo 
 1 v   v  vw 
Doppler effect f o  fs   fw  fb  
1 s
v
  v  vb 
 v 
buiging aan spleet 1e 
minimum
sin  
D
buiging aan cirkelvormige 
opening 1e minimum
sin   1,22
D
staande golven op een  v 
snaar
fn  n   n = 1, 2, 3, ….
 2L 
staande geluidsgolven in  v 
buis (2 open)
fn  n   n = 1, 2, 3, ….
 2L 
 13

staande geluidsgolven in  v 
buis (1 open)
fn  n   n = 1, 3, 5, ….
 4L 
ELEKTRICITEIT EN MAGNETISME

q q 1 Q1Q2
wet van Coulomb F k 1 2 2 F
r 4 0 r 2
F F
elektrisch veld E E
q0 q
kq Q 1
elektrisch veld puntlading E 2 E
r 4 0 r 2
elektrisch veld vlakke q Q
E E
plaat condensator 0 A 0 A
q
wet van Gauss  E   ( E cos  )A 
0
EPE Up
elektrische potentiaal V Vp 
q0 q
kq 1 Q
potentiaal van puntlading V V
r 4 0 r
veldsterke en V
potentiaalverschil
E
s
condensator q  CV
E 
diëlectrische constante  0 r 
E 0
14

capaciteit  0 A A
vlakke- plaatcondensator
C C
d d
energie condensator EPE  12 CV 2 E  12 CU 2
energiedichtheid
elektrisch veld
energiedichtheid  12  0 E 2
q
elektrische stroom I
t
V
wet van Ohm  constant  R of V  IR
I
L
soortelijke weerstand R
A
temperatuurcoëfficiënt vd
soortelijke weerstand
  0 [1   (T  T0 )]

V2
elektrisch vermogen P  IV  I R 2

R
wisselstroom I  I 0 sin 2 ft
 I  V 
wisselstroomvermogen P   0  0   I rmsVrms
 2  2 
weerstanden in serie RS  R1  R2 
1 1 1
weerstanden parallel   
RP R1 R2
condensatoren parallel CP  C1  C2 
1 1 1
condensatoren in serie   
CS C1 C2
 15

condensator opladen q  q0 [1  et / RC ]

condensator ontladen q  q0et / RC
F
magnetisch veld B
q0 v sin( )
bewegende lading in mv
r
magnetisch veld qB
magnetische kracht op
draad
F  ILB sin 
krachtmoment op spoel in
magnetisch veld
  NIAB sin 

magnetisch veld van lang 0 I

rechte draad
B
2 r
magnetisch veld in het
0 I
midden van draadlus of BN
korte spoel 2R
magnetisch veld in een 0 I
lange spoel
B   0 nI BN
L
wet van Ampère voor een
statisch B-veld
B l  0 I
inductiespanning in een
bewegende geleider
Vind  vBL
magnetische flux   BA cos

wet van Faraday Vind   N
t
inductiespanning in
draaiende spoel
Vind  NAB sin  t
16

tegenspanning bij V  Vind

elektromotor
I
R
Ns s
wederzijdse inductie M
Ip

inductiespanning t.g.v. I p
wederzijdse inductie Vind,s   M
t
N
zelfinductie L
I
inductiespanning t.g.v. I
zelfinductie
Vind   L
t
energie in een spoel energie  12 LI 2 E  12 LI 2
energiedichtheid van het 1
energiedichtheid  B2
magnetisch veld 20

Transformator- I s Vp N p
 
vergelijking I p Vs N s
weerstand bij
wisselstroom: reactantie
Vrms  I rms X

1
capacitieve reactantie XC 
2 fC
inductieve reactantie X L  2 fL
RCL-serieschakeling
2
Vrms  VR2  (VL  VC )2
impedantie Vrms  I rms Z U eff  I eff Z
 17

impedantie van RCL-serie Z  R 2  ( X L  X C )2

fasehoek tussen V en I bij XL  XC
RCL-serie
tan  
R
vermogensdissipatie in
wisselstroomcircuit
P  I rmsVrms cos  P  I eff U eff cos 

1
resonantie in LC-circuit f0 
2 LC
1
EM-golven: c
voorplantingssnelheid  0 0
E- en B-velden in EM-golf E  cB
c
intensiteit van EM-golf S  c 0 E 2  B2
0
Dopplereffect bij EM-
 vrel   vrad
golven (niet f 0  f s 1   
relativistisch)  c   c
polarisatie: wet van Malus S  S0 cos 2 
OPTICA

Reflectiewet  r  i i  t
holle spiegel f  12 R
bolle spiegel f   12 R
1 1 1 1 1 1
spiegelvergelijking    
d o di f v b f
di
vergroting m
do
18

c
brekingsindex n
v
sin i n2
wet van Snel n1 sin 1  n2 sin  2 
sin r n1

n2
kritische hoek sin  c 
n1
n2
wet van Brewster tan  B 
n1
1 1 1 1 1 1
lenzenvergelijking    
d o di f v b f
di b
lineaire vergroting m N
do v
hoekvergroting van een N n
vergrootglas: M N ang 
ongeaccommodeerd oog f f
hoekvergroting van een N n
vergrootglas: maximaal M 1 N ang  1
geaccommodeerd oog f f

hoekvergroting van een ( L  fe ) N

M 
microscoop fo fe

hoekvergroting van een fo f obj

M  N ang 
sterrenkijker fe f oc
FYSISCHE OPTICA


dubbele spleet (maxima) sin   m m = 0, 1, 2, ….
d
 m = 0, 1, 2, ….
dubbele spleet (minima) sin   (m  12 )
d
 19

vacuum
dun laagje film 
nfilm
buiging bij enkele spleet 
sin   m
(minima) W
scheidend vermogen 
cirkelvormige opening
 min  1,22
D

tralie (maxima) sin   m m = 0, 1, 2, ….
d
RELATIVITEITSTHEORIE

t0
t 
tijdrek v2
1 2
c

v2
lengtekrimp L  L0 1  2
c
mv
p
relativistische impuls v2
1 2
c
mc 2
E
totale energie v2
1 2
c

rustenergie E0  mc 2
 
 
2 1
kinetische energie KE  E  E0  mc  1
 v 2 
 1 2 
 c 
20

vAC  vCB
snelheden relativistisch vAB 
optellen
v v
1+ AC 2 CB
c
QUANTUMFYSICA

fotonenergie E  hf
foto-elektrisch effect hf  KE max  W0 Ek  hf  Wu
h
fotonimpuls p

h
Comptonverstrooiing  '   (1  cos )
mc
h
De Broglie-golflengte 
p
h
(py )(y ) 
4
onzekerheidsrelaties
h
(E )(t ) 
4
ATOOMFYSICA

1 1 1
Lyman reeks  RH  2  2  n = 2, 3, 4, ….
 1 n 
1  1 1
Balmer reeks  RH  2  2  n = 3, 4, 5, ….
 2 n 
1 1 1
Paschen reeks  RH  2  2  n = 4, 5, 6, ….
 3 n 
 21

Ei  Ef  hf
kZe 2
E  mv 
1
2
2

Bohr-model r
uitgangspunten Fcentripetaal  FCoulomb
h
Ln  n
2
n2 11
rn  (5, 29 10 m)
Z
Z2
Bohr-model resultaten En  (13,6eV) 2
n
1  1 1 
 (1,097 107 m -1 )( Z 2 )  2  2 
  nf ni 
grootte van h
L (  1)
baanimpulsmoment 2
component h
Lz  m
baanimpulsmoment 2
röntgenstraling hc
grensgolflengte
0 
eV
KERNFYSICA

r  (1,2 1015 m)A 3

1
kernstraal

bindingsenergie Eb  (m)c 2
radioactief verval, N
  N N  N 0 e  t
vervalconstante (λ) t
0,693
halfwaardetijd T1/2 

N A  A0e t
activiteit A= (in becquerel Bq)
t
22

 1 q
exposie  2,58 10-4  m in röntgen (R)
 
geabsorbeerde energie
energiedosis in gray (Gy)
absorberende massa
dosisequivalent energiedosis  RBE in sievert (Sv)
 23

ELEMENTAIRE DEELTJES
hadronen
baryonen quarksamenstelling massa
p proton uud 938,3 MeV/c2
n neutron udd 939,6 MeV/c2
Λ0 lambda uds 1116 MeV/c2
Σ+ sigma uus 1189 MeV/c2
Ξ- xi dss 1321 MeV/c2
Ω- omega sss 1672 MeV/c2
mesonen
π+ pion ud 139,6 MeV/c2
π0 pion uu of dd 135,0 MeV/c2
K- kaon su 493,7 MeV/c2
K0 kaon ds 497,7 MeV/c2
leptonen
e- elektron 0,511 MeV/c2
μ- muon 105,7 MeV/c2
τ- tauon 1777 MeV/c2
νe e-neutrino <2,2 eV/c2
νμ μ-neutrino <170 keV/c2
ντ τ-neutrino <15,5 MeV/c2
quarks lading (e)
d down  13
u up  23
s strange  13
c charm  23
b bottom  13
t top  23
wisselwerkingsdeeltjes
elektromagnetische
γ foton 0
wisselwerking
W+,W- vectorboson zwakke wisselwerking 80,4 GeV/c2
Z0 vectorboson zwakke wisselwerking 91,2 GeV/c2
g gluon sterke wisselwerking 0

H0 Higgsboson 125 GeV/c2

Alle hadronen, leptonen en quarks in deze tabel hebben een antideeltje.