జ హ హ

రత య , జ య త మ యు
రచ త, ద ప న మం

జ హ హ ,( ం : जवाहरलाल नेह )
(నవంబ 14, 1889 – 27, 1964) రత శ
ప , రత తంత ట
యకుడు. పం చుర ము ం న
ఈయన రచ త, పం తుడు , చ త రుడు
కూ . రత జ యల శ వంత న హ -
ం కుటుం ఈయ మూల రుషుడు.
పం జ హ హ

రత శ ద ప నమం

పద లము
ఆగషు 15 1947 –  27 1964

ష ప ంద ప
మ యూ స ప
 కృష

ముందు (ఎవరూ రు)

తరు త గు నం
(ఆపధర ం)

రత శ ద ంగ మం

పద లము
ఆగషు 15 1947 –  27 1964

ముందు (ఎవరూ రు)

తరు త గు నం

రత శ ఆ కమం
 పద లము
అ బ 8 1958 – నవంబ 17 1959
ముందు . . కృష

తరు త

వ గత వ లు

జననం 14 నవంబరు
అల , ఉతరప ,
ఇం

మరణం 1964 27
(వయసు  74)
త , రత శం

త గ కమ హ

సం నం ఇం ం
 వృ సరు

మతం తు [1] or
కుడు[2]

సంతకం

జననం, కుటుంబ పథ ం

జ హ హ ఇం
యు ను అల దు (పసుతం
ఉతర ప షం గం) నగరం 1889
నవంబరు 14న 11.30 గంటలకు
పం కుటుంబం జ ం డు. అత తం
హ సంపను న స ,త
 లం ద మం ండు రు
రత య ం కు అధ ు ప డు.
త స రూప తుసు రపడ
పం కుటుం ం న .
ద ర డను పస సూ, డ స
చ స రూప ం
సుకు డు. హ , స రూప
దంపతులకు జ హ సం నం.[3]

1894 త దండులు హ , స రూప ల

హ హ
జ హ హ

జ హ హ కులు కు
ం న త ల తం అన
కుడు వ రప డు. హ
వంశసులు ఘ లకుల
ఆద లకు తు ఉన త ,
ఆ వృ ం రు. అన అసలు వంశం
రుకు డు హ అన మ క వంశ మం
కూ - హ టుకు రు. క
అన హ రప ం .[ 1]

హ తం అతను జ ంచ
లల ముం మర ం , అప ర య
సం ఉన గు న అన లు అత
చ ం రు. హ య
మం రు సం ం , సంపద ఆ ం డు.
జ హ జ ంచ మూ ళ ముం
వృ కుటుంబం నూ నుం
అల రుకు రప ం .[4][5]

జ హ హ స కుటుంబం
గ ల తులతూగుతూ ఉం .త
స రూప ప వం ఇం ర య న
సంప లు, పండుగలు ప లు జ . ల
నుం జ హ అప రణ న
ర యులంద ణ థలు, నపద
కథలు డు. గం నం, వదర నం వం
త జ హ ం .జ హ జననం
ం న య ,త లం
స అ న హ
దమ తర వ వహ ం డు. ఇం
సవంత న ఈత లను, రు వం
ఉం .ఇ ంత ర యం, మ ంత
ఆం య న పదతులు క నఈ హణ
కుటుంబం అప అల ందూ అగవర
వనం కలవ దు. అల
త రు వడం, పం టకు సహజం
ంత ఆ రవ వ ప ం తకు వ
వడం[ 2] వం ర లకు
1899 సముద నం వ య తం
సు క వడం డు వడం కుటుం
అల హ ణులు రు.
పం తు కూ స ందసం ఉం
కుటుం లకు హ కుటుంబం దూరం
ఉం . ర ఈ కుటుంబం మ ల
షయం ప ం చూ దు.[4]
 ల ం

15 సంవత ల వయసు ఠ ల జ హ
హ

సుసంపన న కుటుంబం త దండుల

సం నం వడం జ హ ల ం
ముదుము ల నడుమ, అ బం
ం .[4] జ హ ను తం లల టు
 క ంటుకు పం ఆ పయత ం ర ం ,
ఇం టు చ ంచడం ఉతమమ
ర ంచుకు డు. అత మ పం తు న
గం థ సంస త ద , అ ం
సూ ం న ం . బూ అ వ న
స జ యువకుడు ఆంగ ద ం రు.
తం ఆంగ ద న ంఇ డు, అందుకు
అనుగుణం జ హ సంస త ద
ఒంటబట దు.[ 3] బూ అత న సం
పట థ క అవ హన, వ నస జ
కత పట ఆస , ఆంగ క త ం, త ం,
ఉప షతులు, భగవ త వం పలు అం లను
ప చయం డు.[6][7] వ నస జం
ప చయం హ కు ద, ందూ మతగం ల
పట ఆస క ం అధ య ం .
మూడు సంవత ల టు బూ హ కు
టూ ట వ వహ ం డు.[8] అత గు ం
త లం హ డుతూ "
మూ ళ (అతను) ఉ డు. ఎ ల
అతను నను ప ప తం డు"
అ డు.[9]

ఠ ల సం

జ హ టు ద ను
ము ంప , 1905 ల కుటుంబ స తం
ట ప తక ఠ ల
కు రు ప శం సం ం డు.
ప ట లు చూ రు చు కు ,[7]
క ఠ ల తం అత
సు ం ం .[10] ఠ ల లం
తం దఅ రుల ణ తం అత
ఆకటుకు , ఉ హభ తం ం .
మ 1905 రత శం నూ,
పపంచ పం నూ జరుగుతున జ య
ప లు అత ఆస క ంచడం
రం ం . 1905 జ న ం భజన,
అ ం ద బల నప
చర ఆం ళనలు రుగుతూండడం, ఆ
ఆం ళనలు ం అ దులు,
త దుల భజన సృ ంచడం వం
ప లను జ హ ఆస
ప ంచ డు. తం ఉత లు
ఎప క డు ప కలు ంచుకుంటూ
ఉం డు. ఆ దశ అత అ దుల ద
నుభూ ఏర ం .[11] మ షు వద
యుదం ర జ ఘన జయం
ం ందన ర అత
సం షప ం .ఆ లు ఐ
వలస లన మగుతూ ఉన ఆ దశ
ఆ శ నజ పద ం న క
టవం, శ మ లు అత ఉ హం
క ం .[10] ఠ ల అత
షయ న ప భకు బహ మ
చ త రుడు . ఎం. ఇట
య , ధ ుడు అ న
గు ం న స లు ల ం .[12] ఇ
జ హ ను ప తం . తన
మనసు రత శ చ సం అదు త న
లు నటు దృ లు
తళ కు మ వ , ఆ స లు చ డు
ఆ చన అతను వ ం ఇట , తన
తృభూ రత శం ప
కలగ వ జ హ డు.[9]
 ం సం

ం ఉండ కుటుంబం జ హ
హ

జ హ 1907 ం ప శప
ఉ రు , ఆ సంవత రం అ బరు ల
క ల డు. ప శప కు, ప
మధ స లం ల టు
ఐ ండును సంద ం డు. స యం లన సం
 టం సున ఐ ండు అత ఆస
చూర ం . లం ఆం ళనలు సున
ఐ అ ద ఆం ళనలు అ న .ఈ
దశ అతను తం ఉత య ద
ఉద లు, ప ం అ దం పట
తనకు ఏర డుతున అ
ల ం డు.[13][10] ం అతను
ర యన సం, భూ న సం, క లను
అధ య ం లు క ం ళ
క వృ సం క ం డు.
ం జ హ అంత శ ం
చదవ దు. యువకులకు ఉ హభ తం ఉం
ం వరణం అత సకతను
ర క ం . ఆ దశ జ హ
ఆట, గుర , పం పడవల జటు
ఆడడం వం ప లు ఉం ఆ
 ప లు నూ అ శం ,
మం ఉ హం చూ ంచ దు. న
ప య ఉ రుడ డు,
య ఉ రు న నూ అత రు
ం వరుస వ ం .[14] అ 1910
ఆన పటభదుడ డు. ఈ దశ
అతను జ సం, ఆ క సం, చ త,
త ం చదు కు డు. ,
. . , .ఎం. , ం ర ,
లూ క , ం వం
రచనలు అత జ య, ఆ క ంతన ప వం
చూ .[9]

య సం
 ం న ప కు ముం ఇన
ం డు. ఇన ం అన
య ద అభ ం స వ
అవసర న లుగు ఇ ల ఒక . క సం
య ద తన కు రు ఆస చూర ంద ,
ఇక ఉ హం చదు డ
న డు. తన ఇషం ప యం కుం
గుతున తన తం పట ఆ స ఉన
జ హ య సం నూ ద
చురుకుదనం, ఉ హం పద ంచ దు..[15] ఇన
ం ం ళ లం జ హ
ప ద న హస లు డు,
త తులను క డు, షను
అనుస ం డు, అ లు డు. ఇ లండ
తం సంద చ చూ డు. అం తప
సం మం పటుదల కనబరచ దు.
ఫ తం 1912 ల లు, బహ లు
వం ఏ ంచకుం ఎ ప
రణం ఉ రుడ డు. అప
ఇం ండు ఏ ళ సం సుకు
రత వ డు. రత శం
వ అత మనసు , బు ఒక వృ
సం క, భ ష తు లు ను
అందు వ సం దం త ం .[16] హ
తచ త రుడు స ప ప రం
జ హ ద సం ము ంచుకు
రత వ చక ణ
ం న మనసు , మం వ శ టు
ంతం శ తం అం టుకున మ
ండు చు కు డు: అ ట పట
లు, లువలు.[17]
 య ద వృ

హ - ం కుటుంబం, 1927

ఉ రు ఇన ం సరు
న దు య ద వృ
అవలం ంచ 1912 ఆగసు రత
వ డు. జ హ అల ఉన త
య నం య రు
న దు సుకు , తం సు సహ
య వృ రం ం డు. తం వ
కజ హ య ద వృ ద ఆస
కనబరచ దు. తత తం అతను య
ద ం ం దు, య దుల
ంగత ం ఇమడనూ క డు.
య సు న ల గు ం
జ హ తం దఆ వరణం
పరం ఉ తం ఉం ద , తనకు
తం పట ప త న సకత
ంద డు. తం
జ హ కు క రులను సుకువ డు.
జ హ కమ ణ సులను న డు.
హం ం . ట ఉన లం
అతను య దం ,అ దం
చూ న ఆస రూపం దు. ఈ దశ
సంపన త ప త న ర య
వనం ఇ వ అ అడు దు.
జ హ ఈ దశ ంత రకు క వ
కూ డు. ద
ర యుల ఉద మదతు ధుల
కరణ ఒక . ద ర యుల
ఉద లకు సూత యం ఇం
పభుత నుభూ ఉం బ ఇ పభుత
వ క చర దు. జ హ ఈ కమం
ముందుకు లట ,
ర య యువకులను ఆ దళం ర
అవసర న పయ లు డు. అప
అంతరంగం య ద లు, అ ద
ఉద ల పట ఆ ధ వం ఉ ఈ దశ
అత ల జ య అవ హన
ద ళ న రు ర యుల
య న లు రు రన వ ఉం .

స య కర ద మం నుం
 ర తంత ం వరకు (1919 -
1930)

జ ప శం: ండవ
పపంచయుదం, ంరూ

అల ఉన త య నం తం టు
య ప సున జ హ తం
టు 1912 జ న రత
య ం కస లకు
జర డు.[18] త లం టు అనుబంధం
ంచుకున ఆ సంస అప దశ సున
జ లు జ హ కు క స ఆస
క ంచ దు. అత ఆస లు - "ఇం షు
 న ఉన త వ ల వ వ రం త "
అ ం .[19] ఆ దశ ం
త ద జ య యకుల ం
ఉం .[18] ద పపంచయుదం వ నఆ
దశ తనకు ఒక స ష న ఖ ద జ హ
త దశ అం క ం డు. హ
తచ త రు ఒక న ం
న ప రం "అత (జ హ )
నుభూ ఏ శం అ ఉందం అ
. ం సంస పట అత ఎంత
రవం ఉం ."[20] యుదసమయం జ హ
" ం అంబు "కు స చ ంద
వకు ఉ డు. అల దు ం
అంబు స సు ం య
ర దరు అతను ఒకడు.[18] పభుత ం
న లులను
వ ం డు.[21] 1917 ం య న ం
నమూ త రు న ర య
ర ణదళం ర తన సమ
య డు. తనవం యువకులను అందు
త ం ర క న
సం దు డు.[22]

ం సంస అ దులకు ప శం ఇ ం
పయ లు త దులు జయం
ంచడం లగం ధర ల ,అ ం
ంరూ గులు ం రు. స యం లన
ఆవశ కతను ప రం ఉ శం ఈ సంసలు
ం రు. పభుత ం అ ం ం ,
ంట ను ల నుం బ ష ం ం .[22]
శ పం ఎంద వంతులు,
అ ం అనుచరులు ఆం ళన వ కం రు.
అ పభుత చర లను ర ం న
జ హ ఒకడు. ప స ందన ను
ర య ర ణదళం ర న దర సు
ఉపసంహ ంచుకు , దళం ఇతరులను
త ం ందుకు ర ంచ న సభ
రదు డు. అధ తన జ హ
ఒ క ర ద యు ను ల
ంరూ ఏ టు రు. అ ంరూ
ం ందుకు ప న చరణ
షయం జ హ స షత దు.
ంరూ యకు న అ ం ఆం - క
పద , ల వ నఅ దం అత
ఆక ంచ దు. అ గ స ంతం త చరణ
ఏరు రుచు గల స షత కూ దు.[23]
సంపదల వల శపజలకు వ యగల
ఉం కూ తం ం న ఇం ం ం ప క
 ర హణ సహ రం తప మ
య క తున ందుకు అసంతు
గ డు.[24]

స య కర ద మం

1919 ల చటం అమలు వడం,

జ య దురంతం జరగడం
జ హ ద ప వర
రణమ .జ య
దురం గు ం ంచ ఏర న
ం క జ హ సహక ం ందుకు
అమృ స సంద ం డు. ప ం జ య
దురంతం పట ఇంగండు వ క న
అ యం అత కలత ం .[25] స ప
ఈ దశ వ న రు గు ం -"
(అంతవరకు) ద సముదు న
లకులవల ఉప రం లు జరుగు య
(జ హ ) ఆ సూ ఉ డు.
తంత మ ఒకరు ఆదర వం ఇ న
ద ,ప ఘ ం టం స నందువల ద
ఫ తమ శం సర రణం
మం కను క ం .
పర వ న జవహ వ న ద ప వరనం."
అ డు.[26] 1920 పలు రు ర య
ద మ యకులు, ర కరల వ
జ హ కూ ం లు, చరణ
ప తం ఆక ం . ం లు ను
అనుస ం స య కర ద మం తన కృ
రం ం డు. జ హ యు
ను స య కర ద
ర ం ధ త క ం డు. యు
పముఖు న ం యకు అ
లం రు సం ం డు.[27]

1920 నుం అల కు ఉత న
ఉన ప గ జ ం రు తం
వ నటు ళ , జ లు, నజ లు
సూండడం రగబడ[28] నుకబడ కు
కు ం న తుల జ హ
యకత ం వ ం డు. తుల లకు
యబద నస ష న రూపం ఇ ,
అ ంస మ ం సమస లను
ల ం ందుకు సభలను ఏ టు డు.
మ తులను అకమం అ సు న
అ రుల సంప ం లు జ డు.[29][30]
తు కమ ణ, జ హ యకత ం
పట రవం అత క ం .ప గ
 ంతం ఒక ట సభ ను పసం సూండ
జనం న కలకలం క ం ం , డకు
సు వడం, తుల
డుచు వడం క ం ం . ఆగ ం అ మ
ప - అక క ము ఉంద , ణభయం
ఓ ఉ కూ కమ ణ తప కుం అ
నం ఒక కరు చ ంచుకుంటు ర
ం . మూడున ర ద లత త
గురు సుకు ంత జ హ ద ఈ సంఘటన
ముద ం .[31] జ ం ర లకు డు
పభుత ధ త ం వల 1921
సంవత రం ం తక న ంగ ఆం ళన
అవ అంత ం ం .[32] జనవ , బవ
ల ండు రు సంఘటన సుల
డులు, యకుల అ సుల వల తున
గుం ల ఎదుట జ హ
 హ తం అ ంస ం ంతప డు.
పభుత ం ఒకపక స య కరణ ఉద మ
యకు న ం , హ వం పట
అను న దృకు ల చూసూ , ఉద మ
యకత ం ళ ంచమ సూ ం
జ హ , ం వం
ఉం ల ,[33] ఏ ంచవద ఆ ం
ధు ల ఉండ ద ఆ ం రు.
పను లు, ళ ం క ంచమ
యకులను క పభుత ం అ సు , తు
ఉద మ యక ం లు
ం .జ హ స ం రు తు
సమస ల ద తకు వ వ వ ణం, ధుల
వసూళ ఎకు వ ం క ంచడం
పభు లు ం .[34] త దశ
ంగం మ జ య ఆం ళన అ నఏ
ఉద మం రం ం ం . జ హ ప
ము , ఈ ఉద మం నకుం
ఉం డు. అంత ఆ తు ఉద మం
జ హ అనుబంధం ము ం .[35]

1921 హ ఒకపక అ ల రత ం
వ వ నూ, ఇటుపక స ంత షం
చరణ నూ ఆస న డు.
అల క సం 50 ల మం ం
సభు లు ం ల ,ప ం లను
చు సంఖ ల ల ం
ర ంచుకు డు. స య కరణ, ఫ
ఉద లను బలపరచ యు
ను లంత పర టనలు
రం ం డు. అ క ర క లు, సభలు
ర ంచుకు రం ప లు
 డు. ఒకదశ ను రు న సభ సం
ండు ఊళ మధ పరుగులు కూ డు.[36]
మ సందర ం త న లును
అందుకు ందుకు పక షనుకు
ప ం డు. 1920, 21 స జం
ంచ స వసు లు, దుసులు
ంచడ ఏ క రమన అ యం
ఉం డు. వస బ ష రణ,[37] స జ
ల కరణ మం ఉ హం
సూం డు. పభు జలను
క య మన దు. సభల షయం
జలు ం డు.[38] అ పభుత ం
ంసను ం రచనలు యన ఇమ
ర , పభు పణ ,
ఇవ న క ం డు. [39] 1921 ంబరు 5న
యు ను స చ ంద వకుల వ వసను
చట రుదమ పక ం , ర ద
జ హర ను, ఈ ర క ల సంబంధం
ఉన తం ను అ సు రు.
జ హ కు ఆరు లల రణ లు ,
రూ.100 జ ,అ ంచకుం మ ల
ం రు. జ హ అ రులు
అణ సు , ను ర ంధం ఉ లు
నుం యు ం ప న ం డు. ఏ
ం క ర ల సగం అనుభ ంచ
1952 జ హ డుదల రు.
సంఘటన వం ం త క ఘటనలు
ఎకు వ అ తు యన రణం మ
ం స య కరణ ఉద
యడం జ హ వం పలు రు
ం యకులకు ఆ భంగం అ ం .[40]
 ండు లు లు, లకల
మధ వ త ం (1922-1923)

మహ వం న యతమ యకు ( ం )
ం నత త లు కు స ర ం .
ప త న సల ం .... అదృ
అబు రపడుతు ను.

— య నం జ హ హ పకటన
గం[41]

స య కర ద మం ఆ ల మ
ం హ తు సుకున రయం వ న ,
ఆ భంగం క ం అ జ హ
ం ర కటుబ డు. ఆ రయం
బ న ం ర కరల ఆత
ల టడం జ హ కష ం .[40]
యు ను టం ప డం, వసు
బ ష రణ వం తక ర క నూ,
ం స జ ర క లను ప రం
యడం నూ గ డు. అప మ
ం అ సు , లు ం న పభుత ం
వ న అణ త చర లకు లడ ం .ఈ
రం ల మధ తక ర క లు కూ
గడం కషమ . 1922 12న ం
జరు తూ, ప రం సు డన రణం
జ హ అ సు రు.[42]
స య కరణ ఉద మ చరణ గం
య లు డ లన సూతం అనుస ం
జ హ తన తర న ంచ ,
ప య అం క ంచ దు. రు
యమూ అవ శం ఇ న డు
సు ర న పకటన ఒక డు. తన
దృక వ సూ, పభుత దమన ండను
ర ం డు. వసబ ష రణకు ఈ ధం
చుర ం క ం నందుకు పభు
కృతజతలు డు. మ ం వం
యకు ంద శ వ యడం గ మ
ర యులకు ప సూ ము ం డు.[41]
పభుత ం ఆ ంచ ధం వంతు న
ర య యువతను జ హ రు పకటన
ప తం ం .

ఈ 18 లల క న ర , వంద
రూ యల జ ం రు. జ
కటక మ మూడు లల లు
అనుభ ం ఉంటుం . అత లు
అనుభ ం ందుకు ల లుకు తర ం రు. ఆ
లు సందర కులను రన డ రు
ఉండడం తులు, బంధు లను చూ
అవ శం వదులుకు డు. లు తం
ట బలవం నల ం కను జ హ
స గం సుకు డు.[43] రక
మం, నూలు వడకడం, చ త,
వ లకు సంబం ం న స లు చదవడం,
ఉత లు యడం వం పను
మగ మ డు. లు తం లూకు క లు,
ఇబ ందులు అత సంతృ క ం .
శం సం కషపడుతున ందుకు ఒక ధ న
సంతృ ం డు. లు నుం డుదల
రు వ ద ఒక ఖ జ హ డు.
అందుకు నం యు ను ల సన
మండ అమలు సూ
కుం 1923 జనవ 31న ర క
 గం జ హ లం
ము ం .[44]

డుదల ం సనసభ
ప ం ల రు, ప ంచ ద మధ
ఉం . ప ం ల త దప ం
తన తం స తనకు స తులు
ఉ రు. స జ హ స య
కరణను రగ సనసభ రడం
పటడం ఇషం దు. ఈ కల షయం
సంస బ ంటుంద కలతప డు. స య
కరణ స రమన తన
నరు ం సనసభల ప శం
షయం అప ఏఅ యం వ కం
య దు. ఇరుప లూ తమ ప లు ండు
లల టు ఆ 1923 బవ
 ంతం జ న అల సభ
అబు క ఆ క ఇరుప లనూ
జ హ ఒ ం డు.[45] ల ండు
ప ల రూ కల సం దుల స
ం క ంచ జ హ ఓ
సూ ప ం డు. ప రం
సనసభ ప ంచ ద 1922 ంబరు
జ న ర యరు, అ గ
ప రమూ ఇవ రు. అం సూతం అ
ఉండ సనసభ ప ంచవచ ంశం.
ఇ సనసభ ప ఆ సున
అనుకూలం ఉం . ఈ నం ం
జ నఅ ల రత ం క తం
ఆ ం ం . సనస ప శం ఇషం
ఆరుగురు సభు లూ ,
ఆ ం ల పటుబ రు.[46] ఆ దశ వరకు
క ఏప గకుం ఉన
జ హ వం రు ఉం ల ఇరుప లూ
అం వ .అ అ ల
ఈ పలు ష క లు
రస ం .ఆక ల కమ చర లు
సు ల అ ల రత ం క
స శం జ హ న నం
వడం పద ల
డు.[47]

అ ష న కల ల నుం
ము ం నజ హ చరణ
దృ డు. గ రు య ం
ఊ ం ను అనుమ ం ందుకు టు
క ంచడం ం స గహం
రంభ ం . వ వ క ం ,
ఎప క డు క ర కరలకు డు ధ
ం ల నుం స చ ంద ర కరల బృం లు
ఊ ం ం ను సుకు తూ అ సు
అ తూం పం తూ వ రు. వరకు
పభుత ం వ య ం ను
ఎగుర సుకు ందుకు అనుమ ఇ ఇ
న ం .ఆత తఅ ఉద మం ఆస
కనబ ,క ఆ ఉద మం
మ కమ డు. పం షం కులకు
గురు ల ర హణ సంస రణలు అమలు
ల రం ం న అ ల ఉద మం
ం భదతల సమస సుంద పం
పభుత ం పయ లు ప ఘ ం ం . అ
మతసంస రణల ఉద మం జ య ఉద మ ,
మ ం ప ం నఅ ం ంతం
క ం పభు ఎ ంచ రు. 1923
 , సభ నడం
రం ం క ంబరు క అ ల
క అ డ పద చు తు , సం నం
న కు సం శ రు ంతం-
సం నం డు. అ రులు అప
సం నం ప ం నజ హ
సం నం ప ంచవదన ఉతరు చూ ం ,
ఉలం ం డంటూ అ సు రు.
జ హ , అత తుల ఒ
లుసులకు క , జనం న మూ
తరగ లు పటణం సుకు
రుణ న గతులు ఉన లు
రం ం రు. అత పణలు
అసంబందం ఉండడం కుల ల
ఉ డ , రం రన ం ర అకమ సు
బ ం రు. సు నతనడకన గుతూండ
 ఇం పభుత ం కలగ సుకు
సూచనలు ం . తదనుగుణం ం తులకు
30 లల క న ర ం , ను ంట
, సం
వద రు.[48]

వ గత సమస లు, ము ప ప లన
(1924-1926)

లు నుం వ జ హ
ఉ హ టు డుతున ం
జవ లు సుకు వడం ఎ గన పశ
సతమతమ డు. అప జ హ
మ దం వం రబడ దు,
ం య బదు
ఉం డు.[49] డ జ నఅ ల రత
 య ం స శం పసం సూ -
" ర య స చ ంద వకులకూ, త ల
వలం రకూ మధ ఉభయ న న షం
అంత దు. ర య స చ ంద వక సంసకు
అ ంస థ క సూత ఉం .
రత అ ంసను, కమ ణను ం
కులు అవసర రు" అంటూ అ
లు ం య న ష ల ం డు.
య ం ప న ర దరు లు ముగు
ఒక జ హ ర హ ,
అనుసం న ర క లను వరకూ
భు న సుకు డు.[50] ం దవ
వ వ లు, అ ఉద
ద మం అనుసం నం
ర క ల క కుం
ప య డు.[51]
 ఫ ఉద మ సూ బ ంటూ
శం ందూ-ము ం మత లు
. 1924 బవ రు
ఆ గ ర ల డుదల న ం ంబరు
ఈ మత లు సమ లంటూ 21
ల ఉప స సుకు డు.
జ హ ను ఆ ర ం ం .అ
మతకల లు త ం ందుకు, సవ
గతులు లుసుకు ందుకు పర టనలు
సు డు. ందూ-ము ముల నడుమ ఐక త
ం షణకు యు ప పటణం ,
ప మం స లు ర ం ల
లు డు, స యం ఐక
మ సభ డు.[51] అల
నగరం జ న మత ఘరణల వ లను
క ం , ం క పం డు. మత ఘరణలు
జ హ మనసు ను యప .
1925 జనవ ఈ అంశం జ నఅ లప
మ సభ ఫల ం . ఈ సభ జ న చర
వడ అత ఎం కరం
ప ణ ం ం . అత ఉ శం ఇ
అ స క న, ఊ తక న అం ల చుటూ
అలుకు తూం సమస , కనుక ఈ సమస
శ వంత న చర లు సు క డు.[52]

ఈప తులకు డు జ హ ం క
తం కూ న కు రుడు ట
చ వడం, ర కు య పటు వడం,
ను ఆ కం ఆ రప ఉన తన తం
జ యం లు వడం వం సమస లు
చుటుము .[52] తం ఆ కం
ఆ రపడకూడద ర ంచు వడం ం
అత ప ఖ ,క ల
స ప ఏ టు ల
పయ ం చూ డు. ఆ న ం ప న
ర ద తనం క ం ల ం
అభ ం జ హ అం క ంచ దు. తన
పలుకుబ ం సంస జరు
పద ఇ ం ల ం పయ ంచ ,
రు దప జ హ కు అందుకు
మనస ంచ దు. వరకు ర కమల ఆ గ ం
సం ఐ పర టన య తప స
తన తం ఇషం య వృ
ఒక రు ప వ ం . తం క రును
సుకు వ డు. అత య
ము ం రూ.ప లు ఆవ నక రు
కూ జ హ వల కుం
అ సు గ ంచక డ వ డు.[53]
 యతమ యకుడు ( ం ) లు పల
మగుతూ ఉండ సమయం అ క ఏ
పద నూ వ యపరచదలుచు దు. కు
త న డ యుదం ను. కు న డ
డు ను, బలం బ ను, స జ ం
వ అ ముఖ న ప . త నదం ణ,
త .

— యు ష ం క ర ద
జ హ హ 1923 ఏ 5న ం
క లకు, ష ం క సభు లకు పం న
సరు ల గం.[41]

స య కర ద మ రమణ త తఐ
ప ణం సం ు త సంవత జ హ
తం దగ షం - అల
ర లక సంఘ అధ ు న కృ . 1923
ఏ నుం 1925 ఏ వరకూ ఈ పద ఉన
జ హ ప లన అనుభ ఇక
గ ం డు.[53] స ప ఉ శం త
లం ప నమం హ కనబ న
"సహచరుల తన బల ం చూపడం,
మ అ ల ంచడం, సమరు న తన ం
అ ర పట డవ సం చూపడం, త
ఆ చనల అ కు ముందుకు
ందుకు గ పయ ంచడం వం
ల లు" జ యం అల ర లక
సంఘం నప చూడవచు .[54] పద
ప నందుకు శ వంచన కుం ప
అతను ఏ డూ స జం సం
టం క ఎకు వ న త ఇవ దు.
దలు న డు అ ష న ప ల
వ వ లు క అత ఆస
చూర .[55] ర లక సంఘ సభు ల
అలసత ం, కమ త ం పద వ న
ళ బ రంగ మర ల ల ం ,
కమ ణ ల డు. న న అం లకు
స జ నం ము పటుప రు
స ంత సభు అ అం క ం డు
దు.[56] ఆం యుల రణం ప రం
చూ లనూ సమ ంచ దు.
అవసర న డు, త నంత ఉన
ల ం ల దృ
నడుచుకు డు.[57] వసు ల బ ష రణ,
ఠ ల నూలు వడకడం, ం యకులకు
స నం, ల వరం , ం న
ప రం ం త వం ల లు ఇవ డం
వం చర లు ష పభుత ం వ ం
తరు యకుం ర ం డు. పజలకు
 లు కూ పలు ర లు, కమం తప కుం
పజలకు కల రదర కత ంచడం
వం అ క చర లు ప డు. పత ం క ం
యబు , , ల ర లక
సంఘ వ వ అ ప ల నూ
పలుకుబ , భవం సం ం డు.[58] క షన
కూ ము ప వ వ లు రుగు వడం
నుక జ హ కృ ప ం న
సుకువ డు. అ ర లక వ వ లు
వలం గృహవస , శుధ ం వం అం ల
ప త ల న అరం ం క
సం తమ ప ఎం లు క వడం, ఆ
రంగం కృ య క వడం అత సంతృ
క ంచ దు.[59] 1925 ఏ
ర క ల దృ రు పనులు చూడ
లు క డం దంటూ ము ప రు ర
పద , రు సభ కూ
డు.[60]

ఐ పర టన, నూతన జ య
ల అంకురం (1926-1927)

జ హ 1926 1న ర కమల,
కు ఇం రల బయలు ఐ
రుకు డు. ఒక క బస
రప డు. య ధపడుతున ర
లుకు ందుకు ప నం ఈఐ సం.
అ అ ఆ దప వం ఏ
చూ ంచక జ హ జ య, ఆ క
ల ప త కం అనదగ ప మం
సుకువ ం .మ రత శం
య ద జ లప రుణం
త ం . మత మరస ం ం
మతక లు ందుతూ ఉన రలు
జ హ కు అందుతూం .ఈ రలు ఆయనను
కుంగ .మ అదు చు కు ,
జ లను క తత ం మ ంచడ
ప రమ ం డు. ఈ దశ
అతను క న పనులు క న ర కు
వ, కు ను ఠ లకు సు ,
సుకు వడం. అం అత
చరణయుత న తం అధ య
డంత నటు. ం ష
రు వడం, బహ గంథ పఠనం, ధ రు లకు,
ఉప లకు జరు వడం వం పనుల ఆ
అవ స గం సుకు డు.
ర న అధ యనం వల ఆయన మనసు ,
బు నూతన ంత లకు దం ఉం . ఆ
ఏ ము కమల ఆ గ ం ఐ
సం రుగదల ఏ చూ ంచడం ద
ం . కూ ఐ
పర టనకు వసూండడం ఇక జ హ కుటుంబం
ఐ ఖం సంద ం ం . ఈ సందర న
జ హ అధ య ,ఐ
జ య తల ప చ లు, ఉద ల
పట అవ హన క ం ,త ల జ హ
ఆ చన నూత న ఢ క ం ం .

1927 బవ బ వలస డన,

జ లకు వ కం జ న
అంత యమ సభ రత య ం
ప జ హ అధ మండ సభు
డు. స వక ,
ఇ సభు , ఒక స అధ ు ,
 ల ము రచ త పలు
చురుకు డు. స శం పలు రు
జ య తల ంగత ం అత ప తం
ం .ఈస డుతూ జ హ
పపంచ పం జరుగుతున జ ద
వ క ఉద ర ంశం వ ం డు.
ర యు లు వతరం యడం,
డ స ం న సం శులను,
ర య భూ ములను డడం వం
జ ద పబల న దృ ం లను
రత శం ఎ చూ డు. జ హ
ఆ చన జ య-ఆ క అం ల పరస ర
సంబంధం పట స షత వ ం .అ వలం
జ ఖం ం య
నుం జ ద ఉ లు, రు ను లు,
అ ప రును అవ హన సు వ
తన జ య తం
పయ ం డు.

- రత శ య ద జ ల మధ
సంబం లు ఏర ల ఆ ం డు. ఆ త త 30
సంవత ల టు , రత
ఉండవల న సత ంబం ల షయ రకుం
లబ న జ హ దృక
మ సభ ప ం . పపంచ జ లను
కూ సదవ హన అంచ డు.
అప య దు న
కూ ంగులు, కమూ సులు క
జ దం, ప వం ఉన
చకవరులకు వ కం ప సూ ఉండ -
యులకు జయం ఆ య
మ ప తంత జ ంఏ న న , -
 య ర క ఆ ,ఐ ఖం ల
బల ం చూ య , ంగ ఒ
వల శుద కమూ జం నుం రకు య
కమూ జం లగుతుంద ం డు.
మ ట పపంచం తన
ంద , కుం అ
ఉపగహం అ క టుబ ప న
డవచ గ ంచగ డు. ట
ఐ ల మదతూ సుకు ఒక
మ ఖండం ఉండ -ర ప
ఎదు వడం సులభ ధ ం ద ఊ ం డు.
1927 ట గ ం , ం
ర వ రహస క పం డు. క
ద ల లం ఈ అం ల సవరూపం
లుసూ ఉండ అత తచ త రుడు
స ప సూ ఇవ
"జ హ ... పపంచ వ వ దూరదృ
కల జ య పవక " య డు.

ఈమ సభ ఫ తం ఏర డ జ ద
వ క కు రవ అధ ు , ర హక
మండ సభు జ హ ఎ క డు.
ద, మ సభ ద య ర ప వం
క ంచకుం ఉం . గ ం
ఉ ంచగ డు. త తుల య
ర తన ప జనం సం స తం
వ వహ ంద , ఇ మ త
జ సుదూర భ ష తు
యవచు న అంచ డు. 1927
య ర అ బ పవం దశమ
త ల సందర ం య పభుత ం
పం న ఆ అనుస ం జ హ ,
 య ర ను సంద ం రు.
య యూ య చ త సుఖ ంతుల
కూ న ద దశ ఆఖరు
సంద ం డు. య యూ య పభుత
ఆ నం రకు, రు చూ ంచద న
ష లు త చూసు మ
వ వ యం, ళ సంస రణ, ల పట పవరన,
అల సం కుల సమస ల ప రం,
ర స రూ లన వం అం అ వృ
త తగ న ం ందన అ
వ డు. వ వ య ప న శం వడం,
రం ర స త ళ ను ఉండడం
వం కల వల రత
ష య యూ య ంచదగ
అం లు అ కం ఉం య న డు. ఇ ర
అత సందర న ఢ న ము ం .
 న ం షు ,
ం య ద మూస ఆ ం యువకు
1926 ల ఐ బయలు న హ
కమూ సు , అంత య
తత ం రత శ సమస లు ము టగ
ఆ చ నం ప తక న రు
1927 తు రత వ డు.

ర తంత దం, ఇం ం ఫ
ఇం

ం యకత ం రత య ం
అప వరకూ ఉప సూ వ నస జ మ
ప అ శప ప రడం అ ం క
అరం డుతూ వ రు. అ శప ప
అన జం గం ఉంటూ
అంతరతం ంత స తం ం ఒక
ఏ టు. ం వం సంస అ శప ప
సం కు డడం ఐ నుం వ
జ హ రరకమ ం . ం
నంత త ర సం ర తంత ం తమ
ల ం అ అం క ంప యడం క సం ద
టు ం .అ శప ప
హకు ఉంటుంద యు అతను
అం క ం డు దు. అసలు అ శప ప
అం క ంచడ రత శ న క భష
దర నమ ం డు. ఇ ఐ అత
క న నూతన జ య, ఆ క త స
స చరణ అ ం .

జ హ మ సు ం మ సభ ర
తంత ం రుతూ ఒక
ఆ ంప యగ డు. ర తం
ర ణ, దవ , ఆ క ష లు, ంగ నం
అదు అ నం అరం డు.
అ ఈ వలం జ హ
సం షప , సంతృ య ం
ప నం ఉ ం డు. కనుక ం
య వ ర అరం స జ ం అన
పద క సుం . అందు
గ ం లు సు వ ఇషపడ రు కూ
ం న గ రు. ఈ ర ల
దృ జ హ ం న నం
ప స దం అ ం .మ ం ,
అప హ రు సున
ర తంత ం అ ల ంఆ ద గ ం
దు.[61]
 ం ఉంటూ తంత ం సం ఒ
సుకువ ప ం ఇం ం ఫ ఇం
ల డు. జ హ ఉ శం ఈ
వలం జ య తంత ం సం త క
తం నంతరం రత శం టుబ ,
భూ మ ప కలు ,
సహ ర ప క వ వ క ం ందుకు
ప . అం రత తంత ం టు
మ ద, ప ధ పభుత దం వం
ఇందు ఇ ఉ . అంత య
ము డుతూ ఒక ద పపంచ సహ ర
మ లుకు ఈ ప లు ల
కూ ఆ ం డు. తన ఉ లను ం
యకత ం మం ఆ ంచ ద
నజ హ తన ప న ర ద పద
డు. జ హ సున ఈ
 చరణకు ం వరూ ద ముఖ ం
ఇవ క వడం అత
అం క ంచ దు. ఆ ట వ ఈ తంత ం
అన ం అ శప ప
ంచుకు ందుకు మం ఎతుగడ రు
ం రు.

ఇం ం ఫ ఇం ఆ ం నల లు
రు క ం . అందు న రు
ప నం - ం ఖ పట ఆగహం ఉన రు
ందరు, జ హ వసున రుప తులను
తమ జ య భ
డుకుం మనుకు రు మ ందరు. వరకు
1929 రం ం సం ర తం
ల ం ఆ ంచడం అప
 ర తం ఉన అ కూ
రణం ం .

మ క ష బ ష రణ

మ ంగ సంస రణలు య
రత శ సం దత ప ం లంటూ ట
పభుత ం ఏ టు న మ క ష
ర యులు ఎవరూ క వ ం
రత అవ ంచడ న ం ం .
మ క ష ను బ ష ంచడం, మ
క ష ఎదుట రసన పదర నలు పటడం,
హ ళ ,ఊ ం లు ర ంచడం వం
ర క లు ర ంచుకుం .[62] జ హ
ం ప న ర ద శ ప
ఆం ళనలను సమన యం , ర ం డు.
 శ పం పలు జ య ప లను
సమన యప ం ర ం నహ
జ హ ఆ ం న క
జయవంత ం . మ క ష పర ం న
ప ంతం నూ ఊ ం లు, రసనలు
ఎదుర . పభుత ం లు, లు లు
రు. రు పం ం త
లజప ను లకు ము వ
చం రు.

ఆ ంట 1928 నవంబరు 30న క ష ల

ఈ పథ ం నుండడం నవంబరు 23, 24
సుల అనుమ ఊ ం లు
ర ం రు.[63] నవంబరు 28 నమ
ఊ ం య ముందసు అనుమ ఇ న
సులు న రణం వంక చూ రదు రు.
 సుల జలు ఉలం ం ం రు
ఊ ం ర ంచ రు.
ముందసు అనుమతులు ఉ బ
ప ంతం ఆం ళన జరుగుతుంద ప
ల నుం బయలు నజ హ హ హ న
వ డు. ముందు సులు న
ప ప రం ల టకుం 30 న
జ హ , ంద వల పం యక న
12 మం జటు ఊ ం స స
బయలు రు. సుల ల ఆ జటును
దర ట కమం జ హ బ లు
త .ఏ జటు ంగక వడం
సులు న ం స స
రుకు రు.[64] 30న మ క ష ల కు
వ సందర ం జ హ యక న
రసన లప దఊ ం ం .
 సులు వ న రు. గు ల
ంచడం, ల టడం య
జ హ , ఇతర సహచరులకు
ల .ఏ రు ప రం
యకుం , న తగకుం ం యుతం
అక ఉం రు. ఈ సమయం ఒక
షం సు ఏ ంటు అక వ
జ హ ండు ల రు ఇవ ప అతను
మ ద క ం డు. గడ న ండు
సులను జయవంతం ఆం ళన రులు
ప ఘ ంచడం యకు న జ హ
దక అత మ ంత ప దకర న,
ం కల లకు రుద న సు
ఇ ం ందుకు న కుట అ .[65]
ఈ సంఘటన జ హ ను సులు
యప రన షయం శమం ం .
పజ లన పట, ఆగ లు
జ హ ద మ లు .ఈ
సంఘటన శ పం జ హ ఉన
జన యత ం ధప ం .[66]

ం అధ పద , ర తంత
పకటన

హ త రు న హ రును
1928 జ న కలక ం స
ప శ రు. ఇందు ప ం నటు
అ శప ప సంతృ పడడం జ హ కు
స పడ సంగ . అ ం ను ఆ
ప కన ల డం ఇటు జ హ కు,[66] అటు
 ం కూ ఇషం దు. జ హ , సు
చంద , త తరులు ం ను ల కుం
చూ ందుకు - ండు సంవత పభుత ం
హ రును అం క ం అ శప ప
ఇవ క ం ర తం రవచ
ం అ డు. జ హ ఇం ంత
చ ం ఆ వ ఏ త ం రు. [67]
ఏ టు అ శప ప అంశం
క అం క ం న
జ హ , సు చంద బ రంగ
స శం వ ంచడం చు కున ం
" రు ట లవక ఇక తంత ం
ప ఏ ?" అ ఆ ం డు.[68] అ
జ హ మన ప తలవం ,
ం కం కూ అ శప ప
ఇవ డం ఇషం దు. అందు జ హ
ఏ రకు అ షం అం క ం , క సం
తం కూ అ శప ప తనకు సమ తం
దన ష ప నం
ఆ ం న ఆఖరు స జరు
దు.[67]

పభుత ం ఎ గూ హ రును ఆ ం ,
అ శప ప ఇవ దన నమ కం ఉండబ
జ హ 1929 సంవత
ఉద , సం దం
త సంవత రం ం ల
పయ ం డు. ష ం ల ల
త , రు న ప రు సం రు లు, ం
స చ ంద ద న ందు ద ,
యువజన సం లు, సం ల పట ప క
శద వం పనులు ప డు.[69] 1929
పలు రు యూ య యకులను, ందరు
అ యకులను కమూ సులు అన ట అ సు
, న ర కుట సు షయం
స యం ంచ , ఆ సు న ం ందుకు
ధులు వసూలు య ప డు.[70] ఈ
దశ జ హ సు ల
పయ ం పత ం నందున,
ద మం నుం కమూ సులను
రుపర లన వన ఉన ందున అత
పభుత ం సు ట దు.[71]

1929 ం అధ
స గ జయవంతం
ం న వల ప ను ఐదు క
ం క లు ప ం ,జ హ ను
మూడు క ప ం .[71] అ
 నున స లంఘనకు ర తం ,
యువకు అధ నం ఉం మం ద
వృద యకత ం ం ం .ప ం
మ ం అధ జ హ
ఉం ల పటుబ డు.[72] సు చంద ,
జ హ హ వం మప లు,
స తంతం గు ం అ లు
ఉండడం జ హ అధ ుడు అ సంస
ఐకమ ంచడ క అత కూ
అదు ఉంచవచ ం ం డు.[73]
ం అధ ప ం డు.
అ ఆ పద జ హ ఉం ను
ఉన న కూ పక ం డు. అ
జ హ కు ఈ పద క ంచడం ఇషం దు.
కు రుడు అధ పద ప ల పల
ఎంత ,జ హ ముఖత చూ
 ం నచ ప డు. అ వర
జ హ తన పటు వదులుకు
అం క ంచ , 1929 ంబరు అ ల రత
ం క జ హ ను ం అధ ు
సంశ సూ ఎను కుం .[72]

ప దనలకు ం దృఢ ఖ
అవలం ంచక వడం పద ప న
లల జ హ అధ పద
య డు.[74] అ ం - ల
నడుమ జ న సంప ం లు ఫలం
వడం జ హ ఖ స నద రణ
అ అం అత ఖ
అవలం ం రు.[75] అగత ం
త ం .జ హ రు ం
అధ త వ ం అత ఖ పట ఉన
అడంకులు అ ల ర తం
ం ల ం అం క ంచడం అ ర
అ ం .[76] అధ ప సం జ హ
ను మ ,ప మ అ
సుస షం డు. తం
ంచ వ వ కృత న ంసకు గ
ం కు ధన సంప , ణ వ ,
వ గత న ం త క చర లు
స హలను ల ంచడం తప మ ం య వ ,
బ పను ల ం కరణ, ర క
స ల రూపం స లంఘన, స య
కరణ ప ల డు.[77]

రత తంత పకటన
జ హ హ రత తంత పకటన
తుప త రు డు.
ం ఆ ం ం . ఇందు ఒక గం ఇ
ంటూం :

చ , శమకు తగ ఫ
అనుభ ంచగలగడం, వస లు
సం ంచుకు ఎదగ అవ లు
ందడం పపంచం అ ల
పజ రత పజల ర
హకు . ఈ హకు లను ఏ పభుత ం
అ క ం అణ సూం
ర , ఆ పభు
రదు య పజలకు హకు
ఉంటుంద ం నము తు ం.
 రత శం పభుత ం వలం
రత పజలకు చ ను
క ంచడ దు, శం
పజలను , రత
ఆ కం , జ యం ,
ంస కం , ఆ కం శనం
సున . ం ంన ంటం :
రత శం సంబం లు
ం సుకు , రస
తంత ం సం ం .[78]

1929 ంబరు 31 అర డు జ హ
నగరం న ఒడున 3 ల ల మం
చూసూండ మువ ల ం ఎగుర డు.[79]
జ హ , ం న పను ల కరణకు తం
 దం ఉండడం క న తంత
ప అందరూ చ ప లు రు.
172 మం ంద, ం య సన సభు లు ఈ
పకటనకు అనుగుణం రు.
ం 1930 జనవ ఆఖ ఆ రం
(అ జనవ 26 అ ం ) ర తంత
ఆ ం ను వ కం సూ తంత
జరు లన రయం సుకు రు. తన
యచ త జ హ ఆ ను ఇ
వ ం డు - "1930 జనవ 26న తంత నం
వ ం , ఒక రు శ పటుదల,
కుతూహల తవృ కు యవ ం .
ప దస లు జ ,
ఆకరవంత ం ఉం . అక డ ఉప లు
,ఉ ధలు . ప ంతం , గం రం
తంత ప లు క ంచటం జ ం ."
కలక , ం ద దస లు
జ . న ప లస లకు కూ
జనం అ క సంఖ జర రు.[80]

ర తంత నం నుం
ండవ పపంచ యుదం ము ం
వరకు (1930-1945)

ఉ స గహం, ం -ఇ
ఒప ందం

ర తంత ఆ ం
స లంఘన ఉద ను
శ ం న డు రం ంచవచ న
అ ం ర హకవరం మ
ం ఇ ం .ఉ పను చ
ఉలం ం ల ,ఉ స గహం ల
ం ర ం దం వరకు ద త
ఏ 6న జ య దురంత రక
న దం ఉ త రు డు. దట
జ హ ం రయం అరర తమ
ం ,[81] క అరం సుకు
ఉ హం సుకు డు. జ హ
గుజ దం త ఒక మ వరకు
ం టు న డు.[82] శ పం
స లంఘన ఉద జ హ
లు డు. అల ఉ
స గహం ర ంచ స పం
సముద రం క వడం ఏ 9న
చట రుదం త రు నఉ లు
అమ డం వం పనుల స
ఉలం ం రు. బ ళ ం
 నుకుంటూ లు తుల స గహం
రం ం డు. ఈ చర పభుత ం
ఆం ళనప జ హ ను ఏ 14న అ సు
ం .[83]

ం ఆరు లల రణ లు
ం ం . అత ంత ప దకర న, కరడుక
రసులను ఉం టజ హ ను బం ం రు.
లు కమబ క ంచుకు ందుకు పరుగు,
నడక, మం, నూలు వడకడం, స లు
చ టు సు వడం వం డు.[84]
లు అత ఏ ంత స అ
ందరు లు జ హ కు వలు సూ,
లు కూ లు న న నుకలు సమ సూ
ఉం రు. ండున ర లలకు హ ,
సయ మహమూ లు అ లుకు వడం
తం వలు, జ య సంప ం లు యడం
రం ం డు.[85] స గహం
అవ లను ప ంచమంటూ యర డ
లు ం త దు న బహదూ
స , జయక కలవ , ం అధ ు న
జ హ హ రయం సుకు
అ రమ ం పం డు. జ హ ,
ఉద న ంచడ తమ
అ మతమ ం గ
ద ం క ందుకు యర డ
సుకు రు. అ చర లు ఫలపదం
దు.[86] అ బరు 11న ఆరు లల లం
జ హ డుదల అ భూ సు
ళ ,ఆ య పను లు ఉద మం
రం మ పక ంచడం ప మ
అ సు రు. ఈ ం ళ క న
 ం రు. ఈ ప ం ందుకు స లు
వన ర పక న తన కు
ఇం రకు పపంచ చ త ఖలు యడం
న ం డు. [87] 1931 బవ 6న
మర ం డు. తం అంత యల సందర ం
జ ల సమయం ంచ
జ హ తర న తనకు స ంత
ధ త ం నడుమ ం -ఇ సం
కుదురు కు స లంఘ డు,
ర ణ, వ వ లు, అల సం కవ ల
వం అం ల ం బు స శం
జ చర లకు ం జర తుంద
అం క ం డు. అందుకు బదులు
ం తక నఅ లు డుదల,
ఉ త అనుమ , ం యుత న
ంగుకు అవ శం ఇసుం . జ హ కు ఈ
సం ఆ ద గ ం దు.[88] ఇ
తం క క సం పను ల
ం కరణ న త తర
ం ల తుల జ అ న ఆసులు ,ఉ
త , కరణకు హకు లు పభుత ం
ఇవ డం కూ ంచ క ం .[89] అ
ం జ హ ఊ సున క ఎకు వ
ఉద మం వల శం ర ం శ ,ఉ లు
ంద అంచ డు.[88]

తనకు నచ క ం స ంత కతు
ద సుకు వ న ఒప ం
ఆ ం న రుతూ క ం
మ సభ జ హ స యం
ప శ డు. భ ష తు ం
ఆ ంచ ఏ ంగం థ క
హకు లు, వ జన ఓ ంగు హకు , ఉ త
థ క ద ద న హకు ల టు
సవ నఆ క తం కూ
ం ఆ ంప సుకు డు.[89] ఆ క
తం ం ఆ ం ంగ
హకు నందుకు జ యం ం
హ ఇ న అ ందరు
సూం రు. అ ం రణం ద ,
ము ర ంచుకున తంత ల లకు
తం క వలం సమరం యుద
రమణ వం బ హ స నప డ
స ప ం డు.[90]

భూ సమస టం, లు తం
యు ను 1930 న గుతున
దు ం వల లు తులు ధలు ప రు.
సులు, ళ ంచ క అలమ సున ప
భూ ములకు, లు రకు జరుగుతున
సంప ం తహ ం సంసలు
లు ర ఏ ంటు ప రు. ఈ వ వ
జ హ పర ం డు.[91] ం
వ వ ర పభు అభ ంతరకరం
క ఈ మధ వ త ం ను
య రు ణ ం బలపడ ర
పభుత ం భయప ం . పభు రులు
జ హ వర
సుకు తు డ అస ల ం ,
జ హ ంత రకు లు
సృ ంచగ రు. పభు , పజలకూ ం
మధ వ త ం రపవచ న దన ం
ఉపసంహ ంచుకు డు. అం కజ హ
అ గ ం వల ం రు యు తుల
సమస ను ం తర నుం
చూ వ న డు లు రప తులకు,
యు జ యమ సభ న లను
ల టకుం ధ నంతవరకూ పను
ం లంటూ, యు ం రసు
న ం ఒక గ ష సూ ం
ఆ రకు పను ం ల డు.[92]

తుల పట ం ఖ ఏమంత అనుకూలం

ద అరం సుకున యు పభుత ం ం ,
లు ర ఉన సంబం లు నం య
దమన ండ రం ం ం . ళ వసూలు జ
ము ం , అప 60 నుం 80 తం
ం లు తులు రు బ ఇప
వసూళ ఆ లన ం య న జ
కూ ం య పభుత ం అం క ంచ దు. ఆ న
ఇం పభుత ం క ం
ర కరల సంప ం న ద సు వసూలు,
లు రయం లన ం సూచనను
ప ంచ సుముఖం ఉ యు
పభుత ం తం ం .[93] క ంద
పభుత ం కూ క నం వ వహ ంచ ం .
అప ం బు స శం ఉన ం
తనకు ఉ తమన అవసర ఎటువం
చర అ సు మ జ హ అ రం
ఇ ,జ హ ం ఇరుకున టడం ఇషం
క సు ం కర ద మం సూ
వ డు. మ యు పభుత ం, ం
సంప ం లు జ ఫల ం .[94] ఈ దశ
జ హ అ ర న సు ం
 కర ద అల , యబ ,
ఎ , నూ ,ఉ
రం ం డు. ఈ సు ం
వడ క ఇతర లూ అటువం
ఉద దమ తు . ఈ దశ
పభుత ం జ హ , ం తు గ పటు
రుకు ంద గమ ం , తులకు రు
త ం ,ఋ ల వం ఉపశమన
చర లు ప ం . జలు ఉలం సూ
ఈ ఆ జ హ పర ం
అ సు యకుం ఉ ం ం .[95] ఒక
ము అనుకున ఉపశమన చర లు ,
అల వ నజ హ పటణం
ళ ద ం ం . 1931 ంబరు 26న
ం గతం ందుకు ం
ళ ండ ఆ స పం ఇ నగ
 ష అ సు , రం లత త
ం ళ లు ం రు.[96]

ఈ సు ర లం జ హ గ డు.
లు తం అత ఆ ంప ం .
తన కు కు పపంచ చ త గు ం సున
ఉత లు న ం డు. దట
రం ం , లకు బ లుకు
తర ం రు. బ ప తులు, మనుషులూ
రుణం ఉం రు. ల జ హ
చూడ వ న ర ,త
అవ ంచడం ,[97] ఆ అవ శం ఇవ ద
లల తరబ సందర కులను చూడ
అం క ంచ దు. 1932 జ హ ను
డూ లుకు రు. ఆ దకర న
వరణం, అను న లు భవ లకు డు
ఐ య ల షు న
సూప ం ం ం జ హ కు
క లు కలుగ డు. ఉద మ రులకు
క లు తనకు ఉండడం గు టు
ం జ హ ఇతరుల స నం
చూడమ డు. తన కుటుంబసభు లను
తలచుకు ధప డు. జ హ ఉండ
ండు రు ం న ర లు అత
కల .[98] 1933 ఉప స
రం ంచ ం పభుత ం లు నుం
డుదల యడం, అతను స లంఘ
యడం జ . స లంఘ ద
యడం ల హ ంత
ం మర నన ఆతృత
జ ం ం .జ హ ఆ చర ను
ఆ ం డు.[99] 1933 ఆగసు జ హ ను
 లుకు ,అ ల 30వ న గడు
క 12 ల ముందు డుదల రు.[100]

లుకు, ర మృ

ం ఆ చన, ఆచరణలకు, ల లకు జ హ

ఆ చనలకు, ల లకు దమున టు ఆ
దశ జ హ అవ హన సుకుంటూ
ఉ డు.[99][100][101] 1933 ంబరు ఆరంబం
జ హ న పలు పకటనలు జ హ ం
నుం , తంత ప నల న
ల లు డన ఊ లకు
అవ శ .[100] మ దం
అవలం ంచకుం వ న తంత ం
తంత ద అ యపడుతూ ఉ
జ దం తంత ం
సము ం వరకు ఆ ం ల టం వృ
అన అ వ డు. జ య
తం ంచ ం ,
న ంచ ం లకమ గ ం , రు
ం క ము ము న చర లు కలగ
ం యక ను ఆ సున టు న
పకటన రూపం లువ . ఈ దశ
జ హ తన ఖ ల సూ ం లకు
తనకు అనుకూల న వ సూ
న అం లను ం ద చర కుం
ఆ ం డు.[102]

అ ం యక , ం సంసను
జ హ ఆ ం దరణ,
హ జ ద మం వం ఉపపదర నలు
పక న డు. ను లకమ సున ,
ఇ ళ బు ర కం ఉ ం న అ న
మతతత ం దృ ం డు.[103] ప నం
ందూమ సభ తన మర లు ఎకు ,
ం స ఎవరు చ వమ
అంచ న ష దుయ బ డు.[104]
పపంచ పం ఉన ఆ క దు రత
కూ ప తం సున ఆ తరుణం
జ హ ఏ ప తక న చరణ
ప పజలు అందుకుం రన భయం
పభు ఉం . ణ ంతం అతను
పడుతున ర క లు, అత రచనలు,
పసం లు మధ తరగ చూ తున ప వం
చూ పభుత ం ం .ఈ కలక
అతను 1934 జనవ న పసం
రణం చూ ం లు పభుత ం ంటు
ం .[105] 1934 బవ 12న
అల దు జ హ అ సు కలక
సుకు లుగు లకు జ హ రం
ండు సంవత ల రణ లు
ం రు.[106]

మూడు లల టు ఆ లు ఉం రు,
ల ద డూ లుకు పం ం రు.
ం 1934 ఏ స య కర ద
, ం రు రు ళ కు
ప ంచవచ రయం ల ం డు.
ఇ హ ను బ ం . ం కం
ఏకత ం ం తంత సం దన ల ం
ఐక ం ఉంద క ప యడం
ర న ం ంచుకు డు.[107] హ
తన హం లకుం ంద డు, వరకు
ం గ ం లు సు వల వ న
తన సుకు డు.[108] అ హ
సున తన దనను, ళ గక డ
తప ప దం ఏ ద ం స
అంచ డు.[109] 1930క రత శం
మ ద త హ ప ప క
డు.[110] 1934 ం మ ద
ఆశ లను ముందుకు సుకు వ ,
య దం మ కలప
ఏర న మ దప ంబ రంగం
ము జ హ ప ధ సు మ
పక ం ం . అ జ హ
సమ ంచ దు.[109]

1934 ఆగసు జ హ ర కమల

ఆ గ ప ష ంచడం పభుత ం
నవ దృ డుదల ం . పభుత ం
చూ న స ర సూ జ హ ఈ
లం ఏ జ య ర క పం నూ
పత ం నకుం ఉం డు..[109]
పద ండు లవ వ ఆ ఆ గ ం స
కుదుటపడడం లుకు సుకు రు.
ఈ లు ఉం ఒక
కమలను చూ ందుకు బయటకు
అనుమ ం రు..[111] ఆ ను త సం
ం తర , పభుత ం జ హ ను అక
దగర ఆ లుకు రు. ఆ
ఆ గ ంఏ కుదుటపడక వడం ఐ
సుకు ల పయ ం రు. ఆ అ గ ం
జ హ న క రు బ ం .
అత ఆ చన మ కుం కులత
ం . [112] ఆ వ దన నుం మనసును
బయటప ందుకు జ హ రచ
 సం ఆశ ం డు. మనసు ను
మ ంచు వ , ఆ లు డల మధ యడం
రం ం న యచ త అత
పపంచ పం ఠకులను, మర కుల
పశంసలను సం ం ం . కమల
ఆ గ ఐ ప ం వ ం .
పభుత ం కమల ప ష ం ంద
లుసుకు ంబరు 2న జ హ
ం . జ య సంబంధ న పసం లు
యవద , అ ఐ అత కద కల ఏ
ర ంధం ఉండద పభుత ం ం .[113]
ప ,ఐ అ
ద భ ంచ ఇబ ందులు
ఎదుర ం యకు ంద
ఇ న ద తం ఎల ను ఇ న
క త ముందుకువ హ
ఇబ ందులు తనకు భ ం స ంత ఖరు ల
1935 వ ప ణమ డు.[114] జర
కమ హ ను ద ల రు. ఆ క
రకు ట ండు మ ద లకు
తర ం రు.[113] ఒక రు ఉన ఆ
ఆ గ ం గు ం ఆశ శ జ హ
టుకు డు. వరకు 1936 బవ 28న
కమ హ మర ం ం .[115]

ం యకత ం, ఎ కలు

జ హ 1936 ఐ ఉండ ం
రయం ఆ సూ ం జ హ
అధ ు ఎను కుం . 1935 రత ంగ
చటం , అనుస ం నున ఎ కల
పద లు క ంచడం పట జ హ వ
వ కత ఉ డు. అత కులు
పద ల సుముఖులు ఉ రు.
ం కూ అ తల ,ఈ
షయం ఏ అ నజ హ
ం ఉ శం క ఎ కలు అ
ర డు.[116] ం సమస
జ ద శకుల ఐక సంఘటన రూ ం ,
క కరక తరగతులను కూ తమ ఉద మం
రు కు య వ సర ం ల రయం
జ ం .[117] జ హ శ పం ం
ప రం ముమ రం సూ వ డు.
సమస శ యుకులు ం ంచ
ర డు. ళ నుం గు ల వరకూ పలు
హ ల రం ప ం డు. ఒక ట
సమయం అ తూండడం స స
టరు దూరం హ , అత ంట
జనం పరుగులు రు. సభ హ ఉన
ప కరణ పసు టం వ కం అ .[118]
ంగ రస రణ, మ ద ర ,
ప త క పవరన వం దృ
జ హ ఏ కఅ గం అ సు
ల పభుత ం ం ం .జ హ ను
అత ంత ముఖ న అంతరత ప దం
ప గ ం , అతను పసం ం న ప టకు
సులను టు స ల పం
సుకు రు. సు ర లం ంచ తగ
అ గం ప త న ఏ అత
పసం ల చూ రు. అ
ప స వృ ంం .[119]

1937 ద ఎ కల ఫ లు లువ
ం కు పలు ను ఆ క తల ం ం .
ముందు అనుకున టు చ ం అ ర కరణ
గు ం రయం సు ఉండ , ఎ కల
ఫ లు ల మం వ ల ఏ టు,
కూరు వం గు ం ం వ లు
చ ంచు వడం హ కు మన పం క ం ం .
జ నఅ ల రత ం ర వర
స శం హ అ ర కరణకు
వ కం నం ప శ డు. అ
ర హక వరం అత కులు అ ర
కరణకు అనుకూలం ఉండడం ం
సమ ం డు. ం రస ం న ం
బదు వ వహ ం న పద లు
క ంచ తు రు కనుక ఆ ఇర
త ం ందుకు మంతులు ం బ
వ వహ ం వ గవర రు క ం
సు ర సనసభ ం యకులకు
నమ కం క అ ర కరణకు అడం ద
ర ం రు. అ త త ఈ
లు గవర రు ఇవ క అ
క ం ల ర ం రు. ఈ ప
దం సూ పద లు క ంచ
ర అ ఎవరూ చూడడం ద ,
పద లు క ం కనుక ర లు
తుకుతు ర డు.[120][121]

ం పభు లు, మ రు ఐ
ప ణం

సుకున ర హ అం క ం ,
అ ర కరణ పట ఉన వ గత ము
చు క డు. అధ నం
న మం వ లను సమన యప ,
 చూ ర ంట రు నూ, ష
పభు లఏ టు వ వ నూ అతను
దు. ఆ ప వల ప వం
ఇతర యకులకు వ డు. ద
ం పభు లఏ టుకు లల త త
అ ం, యువ స హదు ం
పభు లను ఏ టు ం . ఈ పభు ల ద
ం రు న న అం లు వ మ
ధ తక న అధ ు
మర కుల నుం డుతూ వ డు. ఈ
పభు లు లు ం న డు
పశం ం , ఆంతరం కం అ త ద
ర నడుచు వ
మ ం డు.1938 హ ం
సు చంద ం అధ పద
క ం కల ం న ం అప పలు
 ల సం ల పపంచయు
ం సూచకం ఉన ఐ పర ంచ
ర ంచుక డు. ఆ ఫ చదు కుంటూన
కు ఇం యద చూడ
బయలు ఎప వ ఐ పలు
జ యవ వ ల ఢ నప యం
టుకు , ప తుడ డు.

1938 ఓడ బయలు రమధ ం

ఈ అ ం జ య
యకులను క డు. ఇట ఓడ గ
అంతరు దం అత కుతలమ తున
రుకు ప క పభుత ఆ థ ం క ం డు.
పల రు ప క పభు రులను
క డు. తంత ం సం క న ం
సున ముగు అక కు
ఉం మ అనుకు
ప తుడ డు.[122] ఇం ండు న డు
అంతకుముందు పర టనలకు నం ట
జ య యకు పముఖులను
కలుసుకు డు. అక డ నుం , జర
దు , , లండ అక నుం
రత ప ం డు. ఈ పర టన
పలు రు ప కను, మప యులు అ న
జ య ముఖు లను కలుసుకు డు.[123]
అతను ఉన డు సం భం వ
రుకుం , ఆ న లండ రుకున డు
అత క అమ రు. రక
రణం మధ ఆ ప ల దు
రత వ మనుకున డ , క
వ డు.[124]
 సం లు, పపంచ యు రంభం
(1939)

1938 వ రత శ
జ మగు డ డు. ము ం
మం వ రు క వడం ం
అహం రమ , హమ ం న
అప నుం ం రుణ న మర లు
య డు. ం సంస అ , ఇ ం
ప దం ప ంద మర లు
య డు. షయం సూ
ఉ హరణలు ఇవ మ హ స లు ,
అ ప ంచు కుం మ రు
ఆ పణలు సూ వడమ
అమ ట డు.[124] ము ంలను
ఆకటుకు ందుకు ము ం తుల సభలు
ఏ టు ప జనకరం ఉం
ఋ లను, లూ రదు యమ
ల ,త ము ం యకులు
భ ం ళనలు ం లకు రుగుడు
ము ం జన హళ ఆ కప జ ల
ఆక ంచగలమ హ ం డు.
ర లం నఈ లు మతక లు,
ంస, అభద వం మధ
గ దు.[125]

ం అధ ుడు సు చంద ,
ం నడుమ అంతరత దం రంభ ం .
1938 జ హ నుం ం అధ పద
క ం న 1939 మ రు ం
అధ డు. అత
ం ం అను యుల నుం ప
అభ ల రు. అ ప ద సు
డు. ం ఆ ఓట తన ఓట
పక ంచడం, ం ర వరం ముఖు న 12
మం యడం జ . ం , ఇతర
త ద యకులు తనకు సహక ంచర
గ ం న అధ పద డు.
క ం నుం దూరమ డు. ఈ
సం భం హ తటసం , ఎటూ లక
ఉం డు. ం అధ పద ఎ న
ను ఆ పద నుం ం న నం హ కు
నచ దు. మ లను కూ
వ ం డు.[ 4] ండు ప లకు టు
చర కు పయ లు
ఫలమ డు. సు చంద తం ం ,
త తరులు పత ం న క
జ హ హ అ త ఖ వ ఎకు వ
 బ డు. హ ఈ ఖ మ న
ంచ క డు.[126] అ జ హ ఖ ,
ఖ ,ప ం అంత య న అం ,
అప దూరం ం ఉ .[127]

ఈ సమయం జ హ హ అ ల
రత సం ల పజల మ సభకు అధ త
వ ం సం ల సమస న, ప
రంగం యప రచన నూ
ప డు. సం జ ఉద లు,
ఆం ళనలను రత శ పం జరుగుతున
ద మం ప యం క ం ం
ము ల అతను ం డు. మ
ం పలు అం , తన మధ
సం శులను మధ వరులు
అం క సూండడం హ కు ఈ అంశం
సమస లు ఆస
ప సూం డు. ను ంత రకు
స తంతం ప యగల ం పభు లు
ఏర డడం ప రును శం య
ప రచన ప హ దలు డు.[127]
త ణ ం దుల టు స తలు,
ఆ క తలు, జ తలు, క తలను
రు కు క ఏర , సు ర నప వ
ఏర రుచుకు ష న అం ల స వర న
రు లు ందుకు 30 ఉపసం లు
ఏర డు.[128] 1940 ఏ 17
ఉపసం లు క న , తు
కలు సమ ం . 1940 ,
ల ర వరం స శ సమగ క
రూ ం ంచ రు. అ 1940 అ బ
 జ హ రం గు వడం
ప ర కమం ఆ ం .[129]

ండవ పపంచ యుదం, హ ర ంధం

1940 ంబరు పలు రు

యకులను సంద ం డు. నూ,
కమూ సులను కూ కలుసు ల
ఆ సుండ ండవ పపంచ యుదం వ
జ హ రత శం వ ం .
మ ం పపంచయుదం రంభం
వడం ంస జయం క నందుకు
ఏవ ంచుకు , త ణ ప చర ట
స చ ందం మదతు పక ం డు. అ ండవ
పపంచ యుదం అ ల దుశ ర లకు
వ కం ట సున ంత
సమ సూ వ గతం ఉం డు.
వ గత అం లను పక న ం ఖ
జ హ మ డు. ప రం -
సత ం మగుతున రత శం ల
తంత ం సం యుదం న దు,
రు రత తంత ం ఇ
ప కం ంపబ అ డు
ట సమస ంధం సహక సుం .
ట సమస ఉన డు అవ శం
సు ల ం ంచకు తన
ర కరు సు వడం, నం
ఆ ంచడం రత తగదు.[128] ఈ
లకు అనుగుణం ం
ర హకవరం ఆ ం ం .
పభుత ం ఈ కమం గుతున టు సదు
రూ ంచు వ ఏ క చర సు
 ం ం . క సం యు నంతరం తన
భ త రత శం
ర ంచుకుంటుందన పకటన ల
ం రు రు. అటువం
పకటన త త ఏ క యుదమండ తమ
వలను ఉప ంచు వచ జ హ
సూచన డు.[130]

అ పభుత ం ఈ అం ల ప కూలం
స ం ం ం . అందుకు డు యుద ప తులను
సంయుకం ఎదు ం మ కు సూ ం
ం చు ం . పభుత
లకు రసన ను ం
మం వ లు . ట
జ ద లు న ం నంతవరకూ
స య కరణం ం న ం
 ర ం ం . మల న ం ఖ
రణం ట యుద పయ లు
సహక ంచ క వడం, య ర జర
సహక సూ గడం వం వల జ హ
వ గతం కులత ధప డు.[131]
పభుత ం ం యకులను అ సులు యడం
రం ం ం . జ హ నుం
అల ళ ండ 1940 అ బరు అ సు
రు. సు తన తర న ంచు వ
జ హ రస ం సు ర న పకటన
డు. " రు రణ జ ంప చూ
నను దు, రత పజలను" అంటూ
తక న పసంగం డు. అంద చ క
ఉం ందుకు అంటూ జ లు ళ లు
ం డు. ఇ ం గు ం లుసుకు
లండ , ,ల అ రులు,
 యకు ం ం రు. జ హ ను
రణ రసు చూడర , న ం
త ర ఆ సున టు చ లండ
ఇం ఆ ం
పం ం స ందన క ం .[132]

హ లు ఈ రు మ ంత క నం
ం . అత బయట నుం ఏ ఉత లూ
అనుమ ంచ దు. లు తం క నం ం .
ల ం జ య లు అనుభ సున
క లు ఉన స క లను కూ
ఏవ ంచుకు డు, ఆ ప క క లను
ల ంచకుం లు కమ ణ క న
అ రులకు డు. జ య త ను
రత క ష ట య
పం ంచ ర ం రు. ఈ సంప ం ల సం
 న ం యకుల టు
జ హ ను కూ డుదల రు. ఏ
ండు లల టు న ఈ లు 1941
ంబరు ద ము ం .[133][134]

ం రసత ం, య రం

లు బయటకు వ పజ పట
వ క న ఆగ అత ప ఫ ం .
అ యు గు ం అంచ సూ జర
తృత ం అ ల కూట పగ వ క
శకుల ఐక సంఘటన అ అవ హన
సుకు డు. అప యుదం ర కు కూ
స ం ం . ట ,ర , ,అ ల
కూ న అభు దయ శకు జయం య
ఆ వం వ కం రత శం త
వ వస ందన సూచనను అం ం
రత శం తమండ ప న మనసూ
యుదం యడం ధ పడుతుంద డు.
మ ం అంత ఇ ఖ వ కం
దు. చకవరుల జ
జ న ం ర హకవర స శం
ం , హ లను అల ం య
ప క శర ణకు స తంత రత
సహ అం ం ందుకు అనుకూలం
ర హకవ ఒ ం డు. అ
రు తంత ం ఇ మన సూచన కూ
యనందున స తంత రత శం ఏ
లబడుతుంద ఇ డు పక ంచడం వలం
ం కవ వ రమ హ డు.
[135]
యు ఏ
దు.
ప కన సమరన జవహ కు
ఇ లన చర రసుడ డు.
ఉండడం కూ ష తనకు
ఇషం ం అ ల అరం వడం ద , కు

రత ం క అన న క ష
ను డ న
నుం డు. ఆ
జవహ అం డు.
సమయం
ఇ జం వచు ,
జ ల తన క వచు . అ
రస హ హృద లు కలవ
అం సూ లక న ష ఆటంకము దు.
పకటన డు. సంగ లుసు
చకవరుల - ను నత త
ఆయన ష
జ
డు డు.
ం
క నన మ ం , 1942.
 లు నవసూ
ఉండడం సూ ,ప
తనకు రసులు ద కూ
వ ం డు.[136][ 5] హ , తన
మధ అ య లు ఉంటూ వ ,
ద ఆ లు డ య వ డు. అ
హ ం అం ం న రసత ం క
రత శ యక అం ం ం .[137]

ం పపంచ యుదం జ ను గ
రత శ దగర వ న
సంకట టకుం స య కరణ
ర ం రు. యు కలక
స తం ఉన ంతం వడం జ హ
పజలను భయ తులు కుం పయ లు
డు. రంగూ శర రుల షయం
 ర యులకు, ఐ యులకు మధ పభుత ం
దం చూ అప ష మూటకటుకుం . ఈ దశ
బవ 19న పభుత యుద ల
మం మండ డు. ర య
ంగ వ వ లు చ ంచ అ
ప దనలు దం డు. యుదం త త
పద ంగ సభ ఏర డడం, ఏ
త య ంగం ఇషం
కుం అ పసుతం ఉన న ంచడం,
అంతవరకూ యుదం పభుత ం ఇం
ర ణ ధ త వ ంచడం ప ం లు.[138]
ప దనలను సుకు రత శం ధ
ప లను ఒ ం ందుకు బయలు
వ డు.
 య సం పజలకు బదులు
సం శులకు ంగ సభ నం ఉండడం,
శ భజనకు అనుకూలం లు ఉండడం
ఈప దనల పట ం వ కత ఉం .
శ భజనకు ప దన అవ శం ఉండడం
ం వ సూ బ రంగ పకటన డు.[139]
శ ర ణ షయం ం సహ
సు వడం అం ర ం అభ ంత
కూ పక న ముందుకు హ
ఉ డు. అందుకు తగటు హ ను కలుసుకు
ముందు రత శ ర ణ రత పజల
సహ రం ర ంచగలమన షయం
ఆ , అందుకు తగటు అవస బ
లు రగ ందుకు చ ఆ
సుకు డు. అటువం అవ
గం డుతూ సర ధ ు ధుల
ఆకమణ కుం , ఇం పభుత ర ణ
ధ త ఏ ఒక ప ర యు
య మన ధం సంకు తప డు.[140]
షయం చర లు
రంభమ .
తర ఉంటుంద ద ట
ఇ డు.[141] ఈ అంశం ను
త ం రు పభుత ం సంప ంచగల
అ రం సం ం డు. మ
జ హ ,ఆ ల ఇంటరూ
ఫల ం . టన మ
స రూప స లను ర వద ట
యుద ల మం మండ కు
ం ం .[141] అ అధ ుడు రూ
వ గత ప వ న లూ న ఈ
షయం ఏ ప సహక డ
అం ఆ ం రు. అ
కలగ సు వ క ంచడం ఈ
పయత మూ ం .[142] ఈ య రం
అ ఫల న రుకు ,ఏ
ధం సఫలం యమ తన త
తు న జ హ కు జ డు.
అ తరచు రుతూ వసూ, లకడ
ఖ జ హ కు నమ కం క ంచ దు.
" ప తులు ను ం ను అవత
సుకు ను, ం కూ ప తులను
అవత సుకు ల"ద
జ హ కు స షం డు. వరకు
య రం ఫల ం .[143]

ఇం
 య రం ఫల , ధ పభుత
ఏ టు న కూ యుద గతు
ఇర టం ట
న మ పక ం డు. యుద మ
ఉత ఆటంకపరచవద పజలకు ఆ ం
న ముందుకు ఆ
వద సూ ం డు. కలక క
స లు ందుకు ప దమ డు.
అ ల ప న ఉన జ ఆ
సున దండ త ముందు ంగ ,త త
రంగూ పతనమ . యుదం అప బ
నుం రత శ ఈ న స హదు అ ం
వ ం .ఈ న ం
అ లకు న రత కులను
గు రత శ తం యుదం
సం నంటూ జ ప న సు
చంద అ ం కూ
తలపడుతు .

హ ఈప జ రత శం
ప ఘ ం ల , అవసర అ ల
తర న వసున సు నూ, అత
కూ ఎ ం ల న రయం
సుకు డు. ర యులు యుదం,
భూదహన లు అవలం ం జ
గ ం ల హ పక ం డు.[143]
ఈ పకటనను రత కమూ సు కూ
సమ ం ం .[144] ఈ ఖ వల ం
యకత ం నంఅ ప దం ఉంద
చ ం , హ పకటనను న సుకు
బలవంతం ఒ ం డు.[143] రత శం
నుం ఉపసంహరణ త ణం జర ల , ఆ
త తజ రత శం
సం ర నఅ ం యుత నస య
కరణ జ ఎదు ం మ ం
నం త రు డు. ప తం
ం న హ వం ప ఘ ం ,
తప లకు అనుగుణం ఉన తన ఖ
కటుబ ఉ డు. ం హ
అం క సూ అత ఖ ఆ ం ం .[145]
తమండ మదతు ధ పభుత ం
షయ బటుకు ందుకు హ అ ను
నము కు ఉ డు. అ ఈ షయం
అ క ం సు ద రూ స షం
యడం ఇం పభుత ం ం
మ ంత క నం వ వహ ంచ ం .
తమండ అనుకూలం ఉన హ ఖ
ఇ అ బ , ం
ప ల బలం కూ .[146]
రత శం ఉపసంహరణ త త
పపంచయుదం షయ శర ణ సం
తమండ ల రత శం ఉండవచ ,
య పభుత ం ప ట ద చర
తమండ సం కుదురు వడ న ం
తన ఖ సవ ంచుకు హ
మదతు ందుకు డు.[147][148] ం
ప ం న ఇం ఉద 1942
14న ం వ ం క ం ం .
ద ఎతున అ ం యుత నప
రం ం ందుకు ం అ ర ం .
ఆగసు ం ం పజలను ఉ ం
తంత ం న మ పభుత ం నుం
క ం ద , అందరం
లు కుం మ లు డు.
సు ర ర సం

ఉద ప స ందన పభుత ం ను ంట
తమ తమ ం యకులను
అ సు ం . ఆ కమం అ సు అ న
జ హ , ఇతర ముఖ యకుల క
ప క లు ప ం అహ నగ ట
ప క లు బం ల రు.[149] ఈ
జ హ తన తం అత ంత
సు ర లం లు తం అనుభ ం డు.
1942 ఆగసు 9 నుం 1945 15
వరకూ 2 సంవత ల 10 లల టు
గ డు. 12 మం ర వర సభు లనూ
అహ నగ ట 2 సంవత ల7
లల టు బం ం రు. అ సు న
ళ బయట నుం ఏ రక న సంబంధం
 కుం ఉత లు, ఇంటరూ లు, ప కలు
అనుమ ంచకుం కటు న య లు
అమలు రు. పజలకు అసలు అ సు
ఎక డ ఉం కూ య వ దు. క
ఈప ంత సడ ం ప కలను,
ప తం కుటుంబ సభు లకు వ గ ం లను
ందుకు అనుమ ం రు. అ జ హ
కు ఇం ర, ద జయల కూ
ళ మగుతున ందున ఇ అత
ంచ దు.[150] ం ళ గ
అనుమ ం న ఇంటరూ లను జవహ , ఇతర
ర వర సభు లు రస ం రు.

సంవత ల టు ఒ రం బయ
పపంచం సంబంధం కుం ంచడం వల
జ హ , ఆ , వల ప ,
త తరు న 12 మం ర వర సభు లు
ఉ కం లకు గడం, లు
టు వడం రు. తమకు య న రు
మర ం ర లుసూ ఉండడం, కటు న లు
య వ వల పపంచం సంబందం క వడం
వం మధ కల లకు రణమ .[151]
జ హ ఈ సమస ల నుం
ఊరట ం ందుకు ఉమ వ ఏ టు
పయత ం డు. ప వ ధులు
అప ం డు. ఆ ధులు రం రం
రుతూం . హ వంటప చూ డు.
అస సులకు వ డు. ంట ,
వం ఆటలు ఆ రు. న క న మం
క వ భ ందుకు టప శ రం
అల ప సంతు ం డు.[152]
 స లు, ప కలు అనుమ ంచ ను
1941 రం ం న " స వ ఆ ఇం "
సక రచన న: రం ం డు.
రత శ చ తను అవ ం ందుకు ఉ ం ం
ఈ రచన.[153] ండు సంవత ల 9 లల టు
జ హ ను, ఇతర ర వర సభు ల
అహమ నగ ప క లు ఉం న
పభుత ం 1945 ల డ రు
ళ కు పం ం ం . హ ను లుకు, అక డ
నుం , అటునుం అ కు పం రు.
తుదకు 1945 15న డుదల రు.[150]

ండవ పపంచ యుదం ము ం

నుం రత స తంత ం వరకు
(1945-1947)
 సన సభలకు ఎ కలు

ం , ం ర హక వరం ళ
మగుతున లం రు అం ం న
ఇం దం అప యుద లం
పభుత ం అనుస సున రుణ న లకు
న పజలు అందుకు శం
యకులు కు ఉజ ల న టం
రు. ఇం పభుత ం అత ంత
రుణం అణ న ఈ ఉద మం ఇరు
ం తక న ఘటనల , పభుత ఆ నషం,
ఆం ళన రుల ణన ల ం . ం ,
ం రత పజలకు ధ ంవ ం
యకులు లబ రు. మ
ము ం యుద పయ లకు స యం ,
రత పభు రు , ం యకత ం
పత ం ప తం య ఈ దశ
ము ంల తన పటును అప తం
ంచుకుం . ఈ ప ల 1946 ంద,
ష సన సభలకు జ నఎ కల ఫ లు
ప ం ం .

ఎ కలకు ముందు క పభుత ం

ఏ టుకు 1945 జ న
చర లకు ఆ తు క
ఉన జ హ పభుత ఉ ల న
అంచ లకు తగ అ జ . ం నుం
పభుత ం ము ం సభు లు ఉండ దన
ము ం ను మ ం , అందరు
ము ం ప ధు సభు లన తం
ఒ క డు. ప దనలు
ఉపసంహ ంచు తం సంప ం లు
రద , ం సూచనలకు క స లువ కూ
దక దు. 1945 వ జ నఎ క
ము ం ము ంల ను ం న పటు
నుం , పభుత వ సం ం న గు నుం
భం సం ంచుకుం . జనర జకవ
ం అ క తం , ంద సన సభకు
ం న ము ం జకవ
వరకూ సం ం ం . ము ం
ఉన పం , ం , ం ను
పభు ఏ టు యగ ం .అ ఈ
ర నం ము ంలు అత క
ఉన యువ స హదు తం
అబు గ యకత ం ం
జయం ం పభుత ఏ టు ం .[154]
ఫ ము ంల పటు స షం
క సు హ , ం
ం రు. రత శం నుం హకు
ఇ అ భ లు వ ంచు వ
ప వసుం తప ందుకు
ంచు ర హ ం డు.[ 6] ఈ
రకు ం రత శం నుం పభుత ం
ఉపసం రం జర ల , ంగ ప షతు
ఏర ల రుతూ స తటప సూ ఏ
ంతం వ రుకుం అందుకు
హకు ఉం ల ం .[155]

1946 బవ పభుత ం ముగురు

మం మండ సభు ల ఏ టు న బృందం
 రత తం ప క య
వ ం . ష వ వహ రు.
ష పభు ల ధ ం రత
ంగ ప షతు ఏర డుతుంద ,
ందుకు ఇషం లను పసు
యవచు . ను ంట క ంద
పభు ఏ టు . ఇ పసు
యదల ం .[156] భ ష తు ఏ టు
షయం ఒక ప దన బయట రు. ందం,
ందూ బల ం క న ల గూ , ము ం
బల ం క న ల గూ లు
ఏ టు రు. అ లు ందం, గూ లు,
లకు నడుమ భ త ఉం . ందం
ప త న, బల న న
అ లు ఉం . ఈ అంశం
జ న చర ం ఒ కుం , హ
గూ లకు ఆ దం డు. స ఖ
యూ టు శ తం ఉం ము
ర ం ంచమ హ అం క ం డు.[157]
అ యూ య సన సభ
ఉండ దన ప దనకు హ ,
గూ ంగుల షయం లు క
ంచు లన హ ప దన ద
ఒక కరు వ ంచుకు రు. అ
తంత ం సం న యకులు నూ,
హ సమస ంధులమ
మరస ర కం చ ంచుకుం మ
ష అ డు. ఇ ం
సమయం 8న ష ము ం,
ందూ ల నుం
ఉం ంగ సభ లు రుతుంద ,
లు "గూ ంగులు ఏర ఏర డవచు "
అ అంతకుముందు క గూ ంగు
ప దనను బల నం సూ నప దన
ం ను సం షప , గును భగుమ
ం .[158] గూ ంగుల ఐ క న ల ,
ఈ అంశం ంగ స ర ం ల ,
అనుకూ ంచక ం సు మధ ంతర
పభుత ం ఏర ల ం ఖ స షం ం .
సద న అం లను ర యు ,
ఆం యు మధ వరులకు ం లంటూ
జ హ సూ ం డు. ముందు
ఆ ంచుకుం నన ,త త ం
రు మధ వరులు ఉండదగ రను
సూ ంచ అసలు మధ వ
అం క ం ద డు. ం ఇరుప లూ తమ
ర న ఖరులకు .[159]
 ష మ రం ఒక
ప దన ం . ఇందు ం
అనుకూలం ఉం అం లు, న
ధ నమ అం లు రు. ఈ కమం
గూ ంగులు ఐ క నవ ఒక
నప ,మ ర ంధం సున
సంగ ముందు ం కు యదు, అ
మం మండ సభు లు ము ం కు
వ ం రు. ర ంధ గూ ం నం ఉన ందున
ష పథ అం క సు మ 1946 6
న ము ం అం క సున టు పక ం ం .
మ ఆ కు గూ ం ర ంధం ద ,
అసలు గూ ం ఏ టు వ ,అ
ఎందు లన ను ఏర
ంగసభ స శమ ల
ప ధు ర ర ఒ ం డు.
 ం క పభుత ం ర
క సూ, తనకు న బ
ర కప దనలకు అం రం ఉంద ,
ంగ సభ తం ం .[160]
ష పథ ండు ప లూ ఆ ం నందుకు
సం షం వ కం సూ, న సంప ం ల
ప వ 29న ఇంగండు
రు.

1946 ం ఆ ం ం క
స శం హ , ం , వల ప
అ ర జరుగుతున తరుణం ం
అధ ు పభుత ం ఏ టు యమ
ఆ డు. బ 1946 ం అధ
ఎ కలు లక న .అ జ న డు తం
15 ప ం క 12 క ల వల
ప అభ ప ం .
అ ం తం హ అధ త
వ ంచ అనుకూలం ర ం డు.
ం ందరు వ ం క సభు లు హ
రును ప ం రు. అ హ కు
అనుకూలం త మ ప ఒ ం రు.
హ త కు ందుకు ఒక ఉ శం
ప త కుంటున టు సంతకం ముందు
ం "ప రును 12 క లు
ప ం . రును ఒక
ప ంచ ద" హ ను ఉ ం అ డు.
స న వ కుం హ నం వ ం డు.
రయం సుకున ం ఇక ప త సంతకం
ం డు. అ హ మూ రు ం
అధ ుడు ఎ క డు.

1946 7న హ అ ల రత ం
క స శం నూ, ఆ త త ఖరుల
ఇ నూ " ంగ ప షతు ర
ం ర ం ం. అంతకు ం ష
ప దన మ అం క ంచ ద"
పక ంచడం సంచలనం అ ం . ఒక బ రంగ
స శం 10న
నరు ం డు. ప రం ంగ సభ
స నత నఅ రం క ంటుం . [ 7]

ఈ చ పకటన త త
 ష కు ఇ నఆ లవ వ
ఉపసంహ ంచుకు డు.[ 8]

క పభుత ఏ టు,
ష మణ

వ ష పథ
రస ం , పభుత ఖ
అనుస సూ ం అధ ు న జ హ
ను పభుత ం ఏ టు యమ డు.[161]
లండ నుం తమకు ల సున మదతును
ంచుకు జ హ
గ వ వహ ంచ డు. అ దుగురు సవర
ందు లు, అ దుగురు ము ములు, డూ
కులసులు ఒకరు, మ నలుగురు గ
అల సం కవరం రూ అన ద
పభు ఏ టు డు. ఈ ఐదుగురు
ము ంల లుగు లు గుకు వ , ఒక
య ద ము ం ఒక ఇసు రు.[162]
సంప ం ల ప య ను అనుభ సున
అ , కతను న
సంగ , అరం సుకు స తం ం
ముందుకు ళ న హ చర ల ప లను
అరం సుకున ప య ద ంస
ఒ సుకువ హం డు. ఆగసు
16 న పత చరణ నం సం
లు న మం ందూ-
ము ంల లు బ ఉపఖండం ంసను
డు.
1946 ప ణ రం త త క పభుత
సభు లు; కు నుం ం వ జ హ హ

1946 యువ స హదు ను పర సున

జ హ హ అబు గ

ఈ హ ర హకవ
ఉ ధ ు తన పభు ఏ టు డు.
రత , ఆఫ స హదు 97 తం
మం ము ంలు, అత కం పఖూ
యు న జన ము ం ఉన యువ
స హదు ను తం ఉపఖండం
ము ంలంద ఏ కప లవడం
కు, అ ం అత ఇవ డం
, అత పభు అడం ం .
1946 జ నఎ క అర తం
ఓటు సం ం ం న దరులు
పభు న సు రు. ం కు ఈ
ష ం పటు రగ వ కూడద ,
బ ల పయత ం ఉన ష గవర రు
జన ఖను చూసున హ స యం
పభుత ం వరకూ యువ స హదు
ను ను సంద ంచ వద వ మ
నచ డు.[163] ఆ టలు పక న
జ హ తన పర టన ంచ ము ం
వ క పదర నలు , ళ రు. బ
బయటపడడం ప షయం ఎం .
అ ర ం తన సందర న
సుకు డు. ఈ ర క
అవ శం సుకు షం పభు
అ రులు జయవంతం
బల నప రు.[164]

లండ మం వరం మదతు సం ం

పభుత ం ము ం ను సుకు వ
సంప ం లు దలు , అంతవరకూ
ంగ ప షతును స శపరచకుం
డు. ప షంభన, అలరు య
పభుత ం రడం సుందన ఆ చన
హ స యం ను క అత
ఆ ద గ న సూచనలు డు.[165]
అ య అ న ము ంను ం
మం వరం యక ర నన
అంశం పటుబ డు. హ
వ గతం నూ, సం గతం నూ అత ంత
లక న ఈ అంశం న తగ దు. తుదకు
డూ కు ల స ఐదుగురు
వ కులను
అ ఇసూ ను పభుత ం ర
ఒ ం డు. ఇందుకు ప
ష పథ ఆ దం , మత ంసను
జ య ధనం మ న పత చర
డ డ నన , క సం
ము ర పభు సహ రం ఇ నన
ను అ సు దు.
జ హ ఎ రు రసన ,
మ ంత వ ం
ల ట దు.[166]

ఫ తం ంట క ం ం . క
పభు న సభు ఒక
ఖ అ న గ వరూ ఆ
ం న రు రు.[167] క
పభుత ం ఇరుప ల సభు లు సహచరు
కప అంశం నూ ఒక కరు పత రు
చర ంచుకు , ను మధ వ
వ వహ ం ప రు ం . ం
ందు ల ద జరుగుతున హ ండకు
ప ందూ తులు ము ంల
డులు, హ ండ ంచడం
రంభ ం .[168] ,జ హ , లు
ముగురూ ఆ ం న ం
పభు చర సు గల సమరత, సుకున
ఖ ఏ దు. జ హ , మ క ము ం
మం ంట టుకు పర ం , ఈ అంశం
వ గత శద సుకు ం భదతలు
అదు సుకు గ డు. ంగ ప షతు
షయ ర కప కను ఇం
ఆ ంచ దు కనుక స శపరచన
డు.[169] ఆ పభుత ం రు క ం
క ంచుకు లండ ఏ టు న చర ,
అక పభుత ం క ం తతన
,
క ం ల ఒ రు. వరకు అ
ంగ సభ ంబరు 9 లు ం .
కు ంగ సభ రకుం ందుకు రణం
ఉండకూడదన ఉ శం ం తన
ం .అ ంగ సభను ,
పభు ఏ ధం నూ
ప య వ దు.[170] మతకల లు ఉతర
రత శం అంత ంచడం,
చూ ం న ట సం శులు కూ
పయ సూండడం, క పభుత ం ఏ ప వం
చూ క వడం వం మయ న గతుల
మధ ము ం కు ం న ఐదుగురు సభు లు
తప న ర హకవరం అం
1947 బవ 5న రు.[171]
రత శం నరుదరణకు ధ ం
ప లన బ ంద ఇ న కను
ఆ రం సుకు ఆ అత ల ం ,
ం ట ను య ం డు. బవ 20వ
న ర ంటు రత శం అ ర
బ వ గడు 1948 30
ర ం నటు పక ం డు.[172]
 రత భజన, ప నమం త ం

ఆ పకటన అనంతరం "[ రత శ జ య]

తం నుం రు క
కనుమరుగ తు రు, రయం సు న
రం మన ఉం . బ మనం సమస ను
సూ ఎదు ల , ఒక ఒకరు
దూ ను ం డుకు పద
నుకుం మ " ఖ అ కు హ
జ డు. అ రబ పకటన
లువ సవరూపం లు తుంద
మ న డూ నంత నమ కం ఏర డ
ధ నంత అ ంచ
శ ంచుకు డు. ఆ కమం
ం త కమ తున పం ను
స య కరణను రం ం , ం -
అ ద పభుత ం పతనం డు.[172] ఈ దశ
భ ంచకుం ప జ లకు
భంగం అ రబ ందుకు
వ న ం ట అప బ న
పథ వం పయ లు
ం డు. ఒక రయుదం గుతున
మతక లు, ఆ రం తన ం ,
బలపరుచుకుంటూ రం సున
ఖ , మధ బ ంటూన
ఆసకులు క ం ట కు
ఏ టును అ ర మ ం .
ట ఆసకులకు భంగం ఒక అ ర
బ బదులు, ట సఖ ం ఉంటూ
మ న ండు లను సృ ం
ఫ దన అవ హనకు వ డు. ఆ కమం
పలు ర నప దనలు య డు. ఇక ఈ
సంప ం ల ఆట జ హ నకుం
వలం కు చూసూ ఊరుకు డు.[173]
జ హ తన ం ఆస యక న ర రంగం:
ఆ వ వ లమ సభ ర హణ
ప డు. 1946 23 నుం ఏ 2
వరకూ ఈ ను కూ కలు కు ఆ ా ల
అ ల ధ ంవ ం ం
ప ధుల త ఈమ సభ జ ం .
1945 ంబరు నుం అ ం మ సభ
జర లన ఆ చన ఉన జ హ హ
ఇందు సం 1946 ంబరు నుం ప సూ
వ డు.

ఈమ సభ ర కూ ంగ
సంబంధ న చర జ హ లకం
న దు.[174] యువ స హదు ను
అప ం పభుత ం లు ఉండ
(ఇక డ 97 తం మం జను న ము ంలు),
రదు గవర రు లన ఏర రచకుం ,
మ ఎ కలకు ళ కుం రు రత,
ల ఎంచుకుం రన అంశం తన
ర హణ జ య కరణకు మ ,
అందుకు ను ప క ను
ఒ ంచమ ం ట జ హ కు
డు. ఈ అంశం వ ం క రయం
కుం ఏ ల న , అం మ ర లు
సుకు ముందు పజల అ యం
సు వ , అందుకు ష పభుత సమ
ఉం లన త సూత యం
ఆ ం డు.[175] ల వ ం
వ ం క జ న చర సు ర
ఉద మ సహచరుడు, పఖూన యకుడు అ న
 అబు గ ఎ కల ఫ లు,
పభుత అ ప క సుకు
యువ స హదు ను ను రత శం
క ందుకు ప దన పంపమ , అ
య ప ం క సం , స తంత
పఖూ ల మధ జ య కరణ
స అడగమ డు. ఇ ప కలు
తం రత వ ంప సం వ తకు
భయప , హ , ప ఇందుకు
సమ ంచ దు.[176][177][178] వరకు
జ య కర య , దరులు
బ ష ంచడం ర
అనుకూలం ఓటు ప యువ స హదు
ను తుదకు పర ం .

జ య ం లు
"జ హ ఎల డూ కూ యూర య
సంప య వ . వ ద ం తన
వ ంప య చూసూ, తన
శప త నటు అనుకూలం
మలచుకుంటూ వ . ఇ ఆయన
బలమూ, బల న కూ వచు " అ డు
ఎ . .[179]

జ హ నుం క .
లు ల ం నూ, ము ంల రణం
పం టు చూ ఏ వం నూ తు
ఉ . మతసమస ను జ హ ఏ డూ
లువ చ ంచదగ షయం ంచ దు.
అందుకు ప మతకల లు వలం
ఊ తక న ష ల ఆ రపడవ
రస ం డు. ఇందుకు జ హ దృ ఉన
ప రం మతమ దుర లప
అదు టడం, జ క వనలు
యడం. ఈ అ లు ఆయన సు ర
జ య తం మతకల లను ఎదు
వ నప దృఢపడుతూ వ ం .
ఆ లు, సంప లు, మూఢనమ లు అ
మూ పటు నుం రత ముకం
ల అ యప డు. మత ంస
ఇ ం నమ కం ద , గ వం రు వలం
స ఆల ల దప రు తప
ఇ ంప యం ద ం డు.[180]
1933 ందూ మత తత ం వ న
పద లం రుచుకుప న జ హ ఇ ం
మత త తం ంత మృదు న ర
ఖం ం డు. ఆ కం , పరం నుకబ
ఉండడం, లు వడం వల భ లు
అరం సు ల న డు. ష పట న
మతతత ం భయం వల, బూటక మతతత ం
జ యప ప దమ వ క ం డు.[104]
జ హ తచ త రుడు ఎ . ఈ
అం "ఈ సమస ను జ హ గత
ప ంచ ట జ ... ందూ ము ం
మతత ల మధ ఒక మనం మం ద
ఎం క సు వచు న ప డం అ క
ప దకర న సం వ తలకు
అ ంఛ య షయం" అ
ం డు.[105]

ఐ పర టన (1926-1928)కు ముందు
జ హ జ య పర న అం లను
ఆ కపర న ష ల ఏ సంబంధం శుద
జ లు చూ డు. 1929-30
జ హ జ య వ లం
ఆ ం లు డ య అం లు
ము ప . ఈ దశ అత
ష జం వఅ నం ఏర ం .
వ వ య భూములను న న కమ లు
ఏర జ ం రదు ,ఒ తుకు ఒ
కమ ఇ ల , భూములు కమూ సు
క ంచకూడదు ఆ
కమ లను తు అ లు ఉండకూడద ,
వ కఋ లను ంత ం
ల ం డు. లక న ప శమల
కరణ గు ం 1929 ఆ ం డు.

1928 నుం అ ంసను క ంతం క

తంత ం ంచుకు ందుకు పద త
క ం డు. ప నం ష జం ం
కమం ధవ లప జనల వల
ఘరణను అ ం ంతం రు
క ంచ ద , అవసర
ంచు వచ ం డు. వ న
అ ం తకస య కర క ం ం
రత శ ప తుల రన కర న
పదతులు అనుస ంచడం వరకు పవ
ప త నఫ లు ల యన
రణం . ం అధ నం
ఉం రత శం తన ల లను రు వ
ం తక లు అవలం ంచడం స న
అవలం ంచవచ , ం పసుత
వ వ కృత న ంస పట ద , ఆ రణం
అ ం తక స లంఘన ప ల
డు.
 మ దం అన ఆ క ప కజ హ ను
1928 త తఎ డూ ఉ తం సూ
ఉం . 1930ల ళ జ ం లను
న పరుచు వడం, వ వ యం సున
తులను భూ స ంత రులను యడం, ద
దవ వ య లను పభుత ం ర సూ
తులను ప లు యమ
త ంచడం వం ఆ చనలు డు.[181] ఆ
కమం పను లు ఎ ఉం లన వరకు అత
ఆ చనలు . ట సుదూర
భ ష తు అమలు గ న
ం డు. జ య ర ల దృ
ను ంట పయ లు రం ం జ ం రను,
టుబ రను ం శతు లను సు వడం
అ కమ అత వన. ద, మధ తర
తులకూ, జ ం రు, టుబ రకు మధ వర
సంఘరణ ట రూపం సు కుం ం
ప ంద , అ మం న న డు.[182]
1933 పపంచశకుల అ క గం
రత అరం సు వ
పయ ం డు. ర కం ఒక ఊ
క ంద , పపంచం అటు రుష న య
పద మ , ఇటు
-ఏ ఒక ఎం క సు
ఉంటుంద ం డు. జ హ గు
మ దం ఉం .[100] య దులు
జ యం తం ం సూ ఆ కం
జ ం రు, సం శులు, టుబ రులను
తమ ర ఉండ ,అ తంత ం
ద ం డు. పభుత ం నుం
తంత ం ంచకుం ఆ క దు
పయ లు యడమం శ వృ యడం
 బ ఆ క, జ య ం తనకు అంత
సగకు , ం సమరత ద సం ఉం
అత బలపరుసూ వ డు.[102]

జ హ అ సు త హృదయు న
ఆ ఖండ య అ ఎ .
ం డు. అ య దం వల వ
డు ప లను కూ అతను అరం సుకు
ఉ డు. పపంచ శకుల పరస ర య అ న
చ తగ ఏ అం ఏ ఒక వ ,
ము ట మ జ హ శ ం డు. బ
జ ఖం సూ
ంచ దు.[183] అంత యవ వ లు
హ 1926-1928 ఐ న నుం
ప క శద అవ హన సుకుంటూ ఉ డు.
1931-1933 నడుమ లు ఏ నర లం
గ న డు అంత యవ వ లను
లం అధ యనం డు.[100]

వ త ం, స వం

[స వ ] జ లమ ను.
కుం జ లు నను చుటుము ,
తు

—జ హ హ .[184]

ం అనుబంధం

1931 యు ను జ హ తు
సమస లు ప సున డు ం ఆ
ఆం ళనను పలచబ డు. ం పట
తనకున భ ల వల యు తుల
సమస ను అతను బల నపరుసు డ క సం
ప పల కూ హ అను దు.[185]
త న శం త న తనకు
సుప తు న నం వలం ం
ఉ డ జ హ ం డు. ం
ర లకు న డ తన తం
ఉన ముఖ నఆ రం
తల డు. ం కూ జ హ
ఇటువం మన: ఉం డ అరం సుకు
హృద ఊ ం , హతుకు ఖలు
డు.[186] అ 1933క ం , తనకు
ఉన ం క లు అరం సు వడం
రం ం డు. నరుదరణ దం ప నం
ఉన ం ఖ , పవం ందం ఉన తన
ఖ దముం .[99]
రచ త, చ త రుడు

జ హ తన కు ఇం రకు న
ఉత పపంచ చ తను సూ డు. ఒక
ప కను అనుస ం న ఆ ఉత క
" ం ఆ వర స " గంథం
త ర . 1928 ఇం ర
ము నూ, ను దూరం రత
ద మ ర క నూ ఉండ భూ
ఎ ం అన నుం దలు క
1930 వ లఏ టు, వ వ కృత న
మతం ఏ టు, రత ఆరు ల క
వం సం పం డు.[84] త త 1930
ండవ అ సు న డు స యం ఆకర
గం లు క పకశ దఆ రప
హంజ , న సు నుం తన సమ లం
వరకూ పలు అం ల ఉత లు డు. 1931
అ సు ర ర సుల నుక
గడ వ న డు కు కు ఉత లు
యడం మ న ం డు.

ఒ ఉతరం ఒ అంశ , ష
సుకు డు. ఆ అంశం తన లు
ల తం టడం, 14 సంవత ల
కకు అరమ ంత ట ల న
డు. ఖలు న సకం
గంథ షయ న ఏకత, ప ధనకు స లు
కూ కుం య ం ల ఉన పటు
ప లకులను సు .జ హ
జ య ం కత ఈ గంథం
స షం ఉండడం పపంచ చ త ధ
అం ల సంకలనం క ష న ఏకసూతత
సమగం త ం . ం ఆ వర స
పపంచ చ తను ధ వ కుల చ త , ధ
సంఘటనల చ త క పపంచ శకుల చ త
ఒ కథను ం .[187]

స వ ఆ ఇం స హ 1941
లు తం రం ం , అహమ నగ
లు ఉన డు 1943 ంతం న:
రం ం డు. ఈ స గు ం
హ తచ త రుడు ఎ . సూ
" ష లను రు రు న ద
కలగలు వం గంథం." అ డు.[152]
1943 ంతం తన మనసు అనుభ సున
కుల సకరచన ప ం ం ంద
ం డు. ఈ గంథం ముఖ గం
 రు వ ముందు రత
అవ ంచడం ం .[188]

వ గత తం

తన హ ర తం
వ యడం , జ హ హ
తం మధ తరగ హణ
కుటుం ం న కమల శ ం డు.
ఆ ఆ ల గతుల వల
న తనం ఠ ల ద కూ చదవ దు.
వ న త హ కుటుంబసభు లు
కమలను తమకు జ హ కు మధ రబడ
అగంతకు చూ రు. ఆ అణ త,
ప ఘటనకు డు జ హ ,ఆ
న కం , అ రుచుల పరం ఎం దం
ఉండడం ద సంవత ద
ంపత ం సరుకు ర ం .
ద 1917 నవంబరు సం నం
ఇం ర జ ం ం . 1925 ఒక
లలు ండ మగ శు జ ం ,
మర ం డు. త త కమలకు మ గర వం
జ ం .అ ఇం ర ఆ కు ఏ క కు
ం . కమలకు 1919 య ఉన టు
దు లు కను రు. ఎ ల త లు
ం ,ఐ ళ ఉ ఆ జబు
క ఆ ఆ బ సూ ం
రుగుపడ దు.[115] క జ హ ,
కమలలు స తమ రు. కమల భర
అనుస సూ తంత సమరం
ం . 1931 స లంఘన లుకు
ం .మ మకృష ష
 ర క ల అనుబం ంచుకుం .
స ంతం ద ను కూ అభ ం ం .
కమకమం జ హ ర పట అను గం
రుగుతూ వ , తుదకు ఆ కు
అం త న భర అ డు.[189] 1934-35
లం ఆ వఅ గ ం ధపడుతున
లం ,జ హ లు అనుభ సూ ఆ
గు ం కలతప డు. 1935 వ
ఆ కు రుగుపడుతుం నన ఉ శం
ఐ సుకు రు. ఐ ప జనం
క ం . 1936 బవ 28న కమల
మర ం ం . ఆ మర నంతరం లలకు
పచు ం న తన ఆత కథను జ హ కమల
అం తం ఇ డు.[190]
తన 36 ఏట ర ను నజ హ మ
తం మ సు దు. అ
అత ఆక ం న, తనకు ఆక తు న ఇతర
మ ళల తం సంబం లు
క ం డు.[191]

మర లు

జ య మర లు

సు ర జ య తం, అందు నూ 18
సంవత ల టు య అ రం
ం నవ వడం హ జ య
ర లు ర లం ప తం
. లు,
మర లు ఉ . 1937 యు
ను పభుత ం ఏ టు డు ము ం
 సంప ం లు జ .ఏ టు
మం వరం ండు పద లు ఇ ము ం
ం సహక ం ందుకు ద ంద ,
ఒక మం పద ఇ న హ
ంచడం ను కుదురు కు వ న
ఒప ందం శన ంద అబు క
ఆ లం త తఆ ం డు. అ
ము ం 1937 సం ర పభుత ఏ టు
షయ జ న చర ఆఖరు
యకుడు ఖు కజ తనకూ, ఇ
మం పద లు ఇ ట నుం
ఎ ం షరతుల ఆ దం న ఆ
అ రు. ము ం భూ ముల బల ం
ఎకు వ ఉన తు టుకు యు
భూసంస రణలకు అడుగడుగు అడుప లు
ఇవ డం హ కు ఇషం దు. బ ం
 ర క అం క ం , ము ం ర ంట
రును రదు , ము ం సభు ,ఎ డు
ం ర అ డు మం వ
ఈ ఒప ం లుంటుంద
ఆ హ , పం , కృప , న ంద ల
జ న చర ర ం రు. అ
న ంత రస ం డు.[192][193][194]

ఆఖరు ఇం ం
ట ర ం ట హ ఉన
సంబంధం ఎ మర లు ఉ . భజన
పథ అం క ంచడం వం ప జ లు
ము పడ జ య అం ల కూ ఈ సంబంధం
ప వం పస ం ందన ఆ మర
వ న .[195][ 9]
 రత శ ద ప న మం

మూ భవ , ప న మం హ క సము,
పసుతం అయన ప ర మూ యం.

ష అ రబ ప వన
ందుకు వ న డు, హ , ఆయన
సహచరులు డుదల యబ రు.

బద న మతకల లు , గ త న జ లు,
ప క ము ం జ న ఏ టు రకు
ముహమ అ యకత ం
నడుపబడుచున ము ం నుం వ కతల
నడుమ, హ అ ప నున క
పభుత ం బల నప ం . శమ పభుత ం రకు
న పయ లు ఫల న తరు త, హ
1947 3 న ఆం యుల ప ంచబ న
రత శ భజనకు అ షం అం క ం రు.
ఆయన 15ఆగసున రత శ ప న మం
పద రం ఎ :
ప ద న తన ద పసం రు.

సంవత ల తం మనము
తల ప ము, ఇ డు మనం
అ త ధృడం ప జ ర రు
సమయం వ న . అర
సమయం , పపంచమం సున
ళ, రత శం తన స తంత వ
 ం .మనం త నుం త
అడుగు ట డు, ఒక యుగం
అంత న డు, లం అణగ
క బ న ఒక శం తనను ను
బ రత పరచు ఒక ణం, చ త
అరుదు వసుం . రత శం రకు ,
పజల రకు ఇం ముఖ ం
నవ వకు అం త
మ మ ప జకు ఈ ప త ణం
యుక న ." [196]

ఏ నప ,ఈ లం వ న మత ంసకు
ఆన లు ఉం . ఈ ంస పం ంతం,
, ం , రత శం ఇతర ం లకు
ం ం . ం ం ం ం ందుకు,
 కు , కు చక యున శర రులను
ం ంప ందుకు, హ
యకుల క పర టనలు ర ం రు.
హ , ఆ , ఇతర
ము ం యకుల క , ము ంలకు భదత
క ం , రత శం ఉం ందుకు
త ం రు. ఈ లం ంస
హ ను వం కల , లు ల రమణను
ం , రత- యుదం 1947,
ఆప ఐక జ స మధ వ త ం
వ ం ం . మత లకు
భయము ం ద ష
మదతు ఇవ హ సంశ ం రు.

తంత ం వ న తరు త సంవత ల ,

తన గులు చూడ , వ గత వ వ ల
 ర హణకు, హ తరచు తన కు
ఆ రప రు. ఆయన యకత ం , 1952
జ నఎ కల ం అఖండ న
ం ం . ఇం ర, తన తం
సంర ణ ఆయన అ క సం
రు. స ఇం ర హ బం
ముఖు ఉంటూ ఆయన రత శం ,
పపంచ పం న పర టనల రంతరం
డు ఉ రు.

మూ భవ హ అధ యనము
ఆ క లు

రత ఆ క రం అను సవ ం న జ
ప క , యంతణ హ
అధ ు ఉ రు. హ , రత ప
సంఘం ల , 1951 ద పంచ-వర
ప కను ర ం , అందు క,
వ వ య రం ల పభుత టుబడులను
ందుప రు. ర,ఆ య పను
రుగుదల , హ పభుత రంగ సంసల
ఆధ ర ం లక ప శమ న ం , దు ,
ప శమలు, ర వల టు రం
అదు ం శమ ఆ క
ం రు. హ భూ నఃపం
అనుస ంచడం టు రుదలకు లువలు
త ంచడం, ఆనకటలు క ంచడం , వ వ య
ఉత రుగుదలకు ఎరు ల డ
త ంచడం వం ర క లు ప రు.
కమూ అ వృ పధ లకు ల ం
ణ రత మ ఇనుమ ం ధ
కు ర ప శమలను స ంప రు.
ఆనకటలను (' హ రత శ ఆధు క
ల లు' అ రు ) త ంచడం,
రుదల క ల కల న ,జలవ దు
ఉత టు, హ రత శ అణుశ
ర క లను కూ ప శ రు.

హ పద లం అ వృ , ఆ త
రుగుదల జ నప , రత శం వ న
ఆ ర రతను ఎదు ంటూ ఉం . హ
ఆ క లు, ఆ క న పకటన 1956
ందుపరచబ , న ఉ దక ,
ప శమలను [197] త ం నప , శ
ప క, యంతణ , కమబ కరణలు
ఉ దకత, ణ త, భ యకతలను
బల న పర . రతఆ క వ వస ర న
అ వృ ం నప , ర న ద కం,
ర ల రు త అ అంటు ల న
పజలు కు కు రు. హ ప దరణ
కు దరక , ఆయన పభుత ం ర న
రత ణప రు, దు సరఫ ,
ఆ గ ర ణ, రహ రులు , వ వ పన
క లు క ంచడం జయవంతమ ం .
వత , మం , సుమం , సు ,సరన \

ద , సంఘ సంస రణ
 రత శ లలు , యువకులు ద ను
అభ ం ల వమ న కగల హ ,
రత శ భ ష అ వృ అ
అత వసరమ ం రు. ఆ ఇం
ఇ టూ అ క , ఇం య
ఇ టూ అ ల ,ఇం య
ఇ టూ అ ం వం అ క ఉన త
సంసలను ఆయన పభుత ం ల ం .
రత శ లలంద ర ంధ, ఉ త థ క
ద అం ం ల సంక హ తన పంచ-
వర ప కల ప ం రు. సం
హ మూకుమ మభ ర క లను ,
ఠ లల పర ం రు.
అం క లల ష ర ప రణ
ఉ త లు , ఆ ర సరఫ రం ంచ
రవ సుకు రు. వ జనుల రకు,
ప ం ణ ం ల సం, వ జన
ం లు, వృ , ం క ఠ లలు
కూ ర ం రు.

కుల వ ను ర న రం ప గ ంచుటకు ,
ల క య పర న హకు లను , ం క
స తంతతకు, ందూ చటం పలు రు లను
హ ఆధ ర ం రత ర ంటు
ం .[198][199][200][201] డు కు లు , గల
పజలు ఎదు ంటున ం క అస నతలను ,
అననుకూలతలను రూ ప పభుత
ఉ లు , సంసల జ ష వ వసను
ఏ టు రు. హ క , మత
మర , పభుత ం అల సం కవ ల
నుకు రు.
 య భదత , ంగ నం

ఆం యుల నుం తం ం న నూతన

ర హ 1947 నుం 1964
వరకు యకత ం వ ం రు. యు.ఎ . ,
యు.ఎ .ఎ .ఆ .లు పచ న యుద లం
రత తమ త శం సు వ
ప .

1948 ఐక జ స ఆధ ర ం
జ య కరణకు హ
అం క ం నప , తరు లం
ఐక జ స దూర 1953 జ య
కరణకు క ం రు. అంతకుముందు ను
బలపర న అబు , టు ద ఆశ
క ఉ ర అను నం ఆయన అ సుకు
ఆ ం , ఆయన నం బ గు ం
 హమ దు య ం రు. అంత య
రంగం హ ఒక ం ముక యకు
ఉం ఐక జ స మం మదతు రు
రు. ఆయన అ న ప ం ,
యు.ఎ ., యు.ఎ .ఎ .ఆ . ల
యకత ం ఉన వ క కూటముల మధ ,
తటస ఖ అవలం ం ల
అ ద ం , మూలధన
ఏ టుకు సహ రం అం ం రు. ం న
ంట ప అ ను గు ం
(అ క ప మ కూటములు ప అ
సంబం లు న ం ), ఐక జ
స రు ల ం ,
రం వల యులను కలహ
రకులు గు ంచ వ ం రు.[202]
1950 టు ఆక ం నప
సుహృ వ, హ ర క సంబం లను
ల ల ం , కమూ లకు ,
ప మ కూట మధ ఏర న ఒ డులను
ల ం ందుకు మధ వ ఉం ల ఆ ం రు.
ఈ ధ న ం ముక నం
సమ తక న , ంతం
నున , స హదు ఉన అ ను
ఆక ం , రత- యుదం, 1962 కు
న డు ఋ న .

అణు ఆయు ల ం లను , పపంచం ప

వ డులను త ంచ హ కృ పలు
పశంసలు అందుకుం .[203] అణు టనం వల
నవ క ఫ ల అధ య
రం ం , ను' శకర భ నక
యం లు' , రంతరం
దం రు. అణు అ ల వల అ -
కరణ అ వృ ండుతున న, తన
శం వం భ ంచ ంచడం, ఆయన
అణు యు కరణకు వ కం ఉండ
రణం.[204]

1956 సుఎ లువ ఆం య, ం

,ఇ ల ఉమ దండ తను
మ ం రు. అను నం , అపనమ కము
యు.ఎ ., , రత ల మధ సంబం లను
బల నపర , హ త కం య
యూ యను బలపరుసు ర అను
క ం ం .1960 లకు న
ఆయు ంధు న జ ల ఒప ందం
సంతకం యడం ర లం
అప ష తం ఉన పం ంతం న
వనరుల పంపక సమస ధనకు, యు
ంగం , పపంచ ంక మధ వ
అం క ం రు.

ఆఖ సంవత లు

1957 ఎ కల హ యకత ం ం
ప జ ం న , ఆయన పభుత ం
లు తుతున మర లను ఎదు ం .
అంతరతం ఉన అ అంతరత
కుము టల న హ , పద
, వను న ం ల
ం రు.1959 ం అధ ు
ఆయన కు ఇం ం ఎ క బంధు
మర లను ం ం , హ ఆ ఎ కను
ఆ ంచక, వం అప ం ,
 అప కము , అ ంచ యం
ం రు, తన మం వరం
రస ం రు .[205] ఇం ం తన తం
నం ం రు; ఆయనకు ం వ ం
క ఉన వ గత లను
ఉప ంచు , ఆయన అ వ కం
రళ కమూ అ
ఇం పభు రదు ం రు.[205]
హ ఆ దయ లు , ర ంట
ంప యం పట అ ర వం కలత
ం రు, ఆ తం టు డ క,
అ రణం ష చర లు సు నుట ఆయనను
ం ం .[206]

పంచ - ల ( ం యుత సహ వ ఐదు

సూ లు) రత- ఒప ందం
1954కు ఆ రం ఐనప ,తరు
సంవత ల స హదు లు , ద
కు జ య ఆశయం ఇ ల హ
రయం రుగుతున లు హ
ంగ ఇబ ం క ం .అ క
సంవత ల చర లు ఫల న తరు త, హ
1961 రు గ నుం ను న
పరచు వల న ర య
ఆ ం రు. చూడుము ము . క చర
జ ం నందుకు హ ప దరణ
టు మర లను కూ ఎదు రు.

1962 ఎ కల , ఆ క త త నప హ
యకత ం ం జయం ం ం .
ప ప న, ంప య ద లు
ర య జన సం , స తంత ,
 ష సు ,కమూ అ ఇం లు కూ
లు ం .

లల లం ,స హదు లను
బ రంగ యు లు ం . జ ద
తులు ( రత శం ఒక వలస జ ం)మనం
ఐకమత ం ఉం ల ం ," ం -
", ( ర యులు , యులు
దరులు)అ టల హ తన
వ కం రు.అ వృ ందుతున లమధ
దర వం , ఐకమ ఆయన అం తం
అ రు. హ కం ఒక మ ద
శం మ క మ ద శం రుసల ద
ం రు, ఏ సందర ం రత శం
రబడ మంచు డ న ల ల నుక
సుర తమ ం రు. ఉ లు, క
 మ ల ముందు ండూ కూ తప .
ఆక ంచుకున సద ం
ఎదు ల ఆ చనను - "
( యులను )బయటకు యం "-అ జ
ఉంచు ద న పకటన ఆ ం రు-
ముందసు రం ం ం .[207]

దసం:Nehrudeath.jpg
పజల సందర రం హ క యం, 1964

రత యుదం రం ం న ల
న ంఈ న రత శం అ ం వరకు
చు కు వడం రత న బల నతను
బ రత పర ం .భదత అయన పభుత
ర వ మర లు ఎదు ,ర ణ మం
అ న కృష నను ల ం , యు.ఎ .
కస యం అ ంచవల వ ం . కమం
హ ఆ గ ం మంద ంచ ం ,
లు వ అయన 1963 లలు
గడపవల వ ం . ంతమం చ త
రులు ఈ ఆక క ఇబ ం రణం
దండ త వలన అయన ం న అవ నం ,
స తుకం రు [208] నుం
వ న తరు త హ గుం టు
ధప తరు త మర ం రు. 1964 27
కువ సమయం ఆయన మర ం రు.
ందూమత కర ల ననుస ం యము న
ఒడున గల ం వ హ అంత యలు జరుప
బ , వందల ల మం సం పం
పక ంచ ధుల , అంత సలం
వద గు కూ రు.
 రసత ం

అ , లండ హ గహం

రత శ ద ప నమం ,
ంగమం ,జవహ హ నవ రత
పభుత లను, జ య సంస ,
శ వంత న ంగ
రూ ం ంచడం ముఖ తవ ం రు.
ర క థ క పధ రం ం ,
 శం రుమూల ణ లలకు ద
అం ంచ గ నందుకు అయన
పశం ంచబడ రు. పపంచ సంస న
అ ఇం ఇ టూ అ క
,[209] ఇం య ఇ టూ అ
ల ,[210] ,ఇం య ఇ టూ అ
ంటు అ వృ న ఘనత హ
.

రత శ ప క తుల, అల సం క వ ల,
ల, డూ కు ల , డు గలకు స న
అవ లు , హకు లు క ం ందుకు స త న
రూ ం ం ర న చర లను హ
ప రు.[211][212]స న ల ల
హ ఆ ం , ఆయన లు , అణ నవ ల
[213] రకు పభుత పధ లు స తం
రూ ం ం , అమలుకు పయ ం
ం , అ ఆయన త లం
ప తం జయవంతమ .

ఓట ఎరుగ య హ నం
ఆయన, ం య లను గు సూ అణ
యబ న క వ ల రకు లు
అమలు పరచుటకు చూ ం . తంత
-అనంతర లం ఆం యులు ఉపఖండం నుం
ర ంచు న తరు త, ఉపఖండం అంతకు
ముందు ఒ న వ కం
తులు ఉన ం య యకులు ఇక నుం
ఒక కరు సంబంధం కుం లు
డసూ న లం ఇ ముఖ తను
సంత ంచు కుం . ంస క ధ ంప ం
ధ ం శ ఐక తను భంగపర ఉన
సమయం , హ షన బు ట , షన
టర అ డ వం సంసలను ఏర ర ధ
షల మధ అను లను త ం రు ,
షయ ప నబ లను
త ం రు.స క రత శం సం హ
"కల ఉండడం న ంచడం ", అ
న ం రు.[214]

ప రం

జవహ హ ప రం 1989 USSR డుదల న

త ళ

లలకు లు పంచుతున హ

తన త లం హ రత శం ఒక
ఆదర మూ గు ంపబ , పపంచ పం
ఆయన ఆదర దము , జ య ధురనరత
పశం ంచ బ . లల , యువజనుల పట
హ కు గల త , యసు కు,
వృ ఆయన ప న ర క లకు
గురు , ఆయన జన న న 14 నవంబ ,ను
రత శం లల త వం
జరు కుంటున . శ పం లలు
ఆయనను హ ( హ అంకు )అ
ర రు. ం ం నప దరణ
ం న యకు ఆయనను తరచూ రు
గురు సుకుం రు. ం యకులు ,
ర కరలు ఆయన వస రణను, ప ం ం
, అల టను అనుక సుం రు. హ
ఆద లు , లు ం పకటన పతము
(ము )ను , మూల జ యత
రూ ం ంచడం ప న తవ .
ఆయన రసత ప ఇ ం ం
, పభుత యక ప రు.
జ హ హ , ద దు అ దగ గహము

హ తం ఎ కు ంట లు
ంపబ .ఎ క త ల ఆయన
క ంప బ రు. 1982 చ అ బ
తం ం ను, హ ర ంపబ న
స వ అ ఇం గంథం ఆ రప 1988
ం గ క జ య ర
ఏ ను, 2007 అ
అ జ తం ను మూడు రు హ
తను ం న ష ఆ తకు ప రత
 రు.[215] త హ తం స
హ తను ంజ ం రు.

రణను హ వ గతం ఇష పడడం

ఉతర రత శం కూ ప క
సందర వస రణ ం . ఒక రక న
ఆయన రును ఇవ డం టు, ఆయన
న త న టుకు కూ హ టు అ
రు ర సు రు.

శ పం అ క పభుత రంగసంసలు, పక
లు హ స అం తం ఇవ బ .
రత శం శ ల ల
జవహ హ శ లయం అత ంత
ప తక న . ముం నగ దగర నున
జవహ హ సరుకు ర కు,
 క కలకు అను ంచ బ న ఆధు క న
, . హ సము హ
ప ర మూ యం , గం లయం సంర ంచ
బడు ం . హ కుటంబ భవ న ఆనం
భవ , స భవను హ ప రం , కుటుంబ
రసత ం డబడుతు . 1951
ఆయన అ క ం స సు క
(AFSC) ం బహ మ
ప ంచ బ రు.[216]

ఇ కూ చూడం

ఖ ఈ ష సంబం ం న
ఖ లు చూడం .
జ హ హ
రచ త జ హ హ
హ టు
ం
ఇం ం
హ
ం
ం
ప నమం

1. తమ కుల ఇలు ఒక లువ

గటు ద ఉండడం ఉరూ లువను
సూ ం హ ప అనుస ం హ
అన రు వ ంద హ
డు. జ హ హ
 శ ం ఆత కథ చుర ం
సుకువ డు. అ ఇప
హ వంశసులు ఉండడం కథను
హ తచ త రుడు ఎ .
సంశయం క ం డు.
2. య క ర ల
దృ పం లు ము ంల పట రు వం
క ఉం రు దు. కు ల మధ
అంత లు చూ ఆ లు అంత
ఉం . ఇదం క ఆ ర
వ వ ప ం తకు వ ఉం
3. య ఆ వలస స జం
ఉన త ం న
కు రు ధ ప నమ
ం డు. స
 పం ట న కులం సంస తం
వం ఇతర ర య షలక అర ,
ర , ఉరూ వం షల ఎకు వ
ప శం కల రు. ఇ కుటుంబ క
, సంప ను లం
వరణం ఈ ర య ద ల పట
ప నం క వడం కూ
జ హ సంస తం ర క వ
ప తం .
4. హ చ త రుడు స ప
ప రం హ , లు అంత య
సమస లను, అందు గం రత శ
తంత సమస అరం సుకున రు
రు. హ వం వ సూ వ న
జర , జ , ఇట ల అ ల కూట
చర లను ఖం ంచ ం అధ
 ను డు. 1938
ంరు ం జర న ను
కలుసుకు డు. , ల
తంత లను సమ ం నందుకు
హ ను మ ం డు.
5. ం తనను రసు పక సున డు
హ కూరు న ట నుం ఒక
ం , సు కూ డ అక ఉన
జ కు ం న ర కర
య ద గమ ం డు.
. ఈ ఆ చన 1945 ఆగసు లు నుం
డుదల హ కు ఎ ఉం , 1946
ఏ ంద, ల సన సభ
ఎ క ము ం ప వం స షమ
కూ అ ఉం . అ ఆస ం
 ముఖ త ఒక న వల ప
ఏ టు తప క వచు నన
అవ హనకు వసూ ఒక ళ తప క అ
పం , ం భజనల
జర లన కూ
ఆ ం టుకుంటు డు.
7. ఎప ము ం ప
డుతూ లండ ఇం
లయం రు తం
తం నంతరం రత శం
సంబం లు బలం ఉం ల ఆ ం
ం అనుకూల న నం ర సూ
వ ం . ము ం పభుత ం
ఉన పటు సడ ందన అంచ
హ స తం ం ఈ ఖ డు.
 . హ తచ త రుడు ఎ . ఈ
హ ద యడం స దంటూ,
తనకు సమ తం ష
పథకం నుం త కు ందుకు క
కు ంచుకు డ అ డు.
కు డుకు డ
చ త రుడు చంద కూ
డు. అ మం
చ త రులు హ నఈ ఖ
చ ట న దు రు.
9. ద మ సహచరుడు, పఖూన
యకు న అబు గ
1947 యువ స హదు షం
జ య కరణ లన
ం ట ప దనను ం వ ం
క రస ం డు. అ హ ,
 ప తం క ఆప దనకు
మదతు ,జ య కరణ
జరగ ఆ ం రు. మ 21
సంవత లత తజ న ఇంటరూ
హ ఎందుకు ఈ పథకం
ఆ ం డన అ ర
కరణ ందర టు ం ట
దంపతుల ప కూ సూ ం డు.

మూ లు
1. Tharoor, Shashi. "Gandhi & Nehru" (http://
www.time.com/time/asia/2006/heroes/n
b_gandhi_nehru.html) (in ఇం ). TIME.
Archived (https://web.archive.org/web/20
061206023943/http://www.time.com/tim
e/) from the original on 2006-12-06.
Retrieved 2008-04-15.
2. In Jawaharlal Nehru's autobiography, An
Autobiography (1936), and in the Last Will
& Testament of Jawaharlal Nehru, in
Selected Works of Jawaharlal Nehru, 2nd
series, vol. 26, p. 612, ఏ రూపం ఉన
ను నమ న హ బు డు.
3. ర జ (1960). ఎ స ఆ హ (in
ఆంగం). ఆ ఇం . p. 22.
4. స ప 1993, p. 13.
5. స ప 1993, p. 14.
.స ప 1993, p. 15.
7. స ప 1993, p. 16.
. Bal Ram Nanda; The Nehrus. Oxford
University Press. 1962. ISBN 978-
0195693430. p. 65.
 9. Om Prakash Misra; Economic Thought of
Gandhi and Nehru: A Comparative
Analysis. M.D. Publications. 1995. ISBN
978-8185880716. pp. 49–65
10. స ప 1993, p. 18.
11. స ప 1993, p. 17.
12. Moraes 2008, p. 36.
13. ం న త జ హర తం
న ఉత తం త ద ర
మ ంచడం, ం క ళన యడం కూ
క సుం
14. స ప 1993, p. 21.
15. స ప 1993, p. 22.
1 .స ప 1993, p. 23.
17. స ప 1993, p. 24.
1 . Ghose 1993, p. 25.
19. Moraes 2008, p. 49.
20. Moraes 2008, p. 52.
21. Moraes 2008, p. 53.
22. స ప 1993, p. 27.
23. స ప 1993, p. 28.
24. స ప 1993, p. 29.
25. స ప 1993, p. 30.
2 .స ప 1993, p. 31.
27. స ప 1993, p. 33.
2 .స ప 1993, p. 36.
29. స ప 1993, p. 38.
30. స ప 1993, p. 39.
31. స ప 1993, p. 40.
32. స ప 1993, p. 47.
33. స ప 1993, p. 48.
34. స ప 1993, p. 49.
35. స ప 1993, p. 50.
3 .స ప 1993, p. 51.
37. స ప 1993, p. 52.
3 .స ప 1993, p. 53.
39. స ప 1993, p. 54.
40. స ప 1993, p. 55.
41. స ప 1993, p. 57.
42. స ప 1993, p. 56.
43. స ప 1993, p. 58.
44. స ప 1993, p. 59.
45. స ప 1993, p. 60.
4 .స ప 1993, p. 61.
47. స ప 1993, p. 62.
4 .స ప 1993, p. 67.
49. స ప 1993, p. 69.
50. స ప 1993, p. 70.
51. స ప 1993, p. 71.
52. స ప 1993, p. 72.
53. స ప 1993, p. 73.
54. స ప 1993, p. 74.
55. స ప 1993, p. 75.
5 .స ప 1993, p. 76.
57. స ప 1993, p. 78.
5 .స ప 1993, p. 80.
59. స ప 1993, p. 82.
0. స ప 1993, p. 81.
1. టంగుటూ ప శం (1972). "   ం - ఇ
ఒడంబ క, డుదల".   త త-3.
.
 2. స ప & 1993 104.
3. స ప & 1993 105.
4. స ప & 1993 106.
5. స ప & 1993 107.
.స ప & 1993 108.
7. స ప & 1993 109.
. హ ం 1997, p. 132.
9. స ప & 1993 110.
70. స ప & 1993 111.
71. స ప & 1993 112.
72. స ప & 1993 113.
73. హ ం & 1997 139.
74. స ప & 1993 114.
75. స ప & 1993 115.
7 .స ప & 1993 117.
77. స ప & 1993 120.
7 . "Declaration of independence" (https://we
b.archive.org/web/20130517214940/htt
p://cs.nyu.edu/kandathi/swaraj.txt) .
Archived from the original (http://cs.nyu.e
du/kandathi/swaraj.txt) on 17 May 2013.
Retrieved 14 August 2012.
79. హ ం & 1997 140.
0. మచంద గు 2010, p. 4.
1. హ ం & 1997 142.
2. స ప 1993, p. 123.
3. స ప 1993, p. 124.
4. స ప 1993, p. 125.
5. స ప 1993, p. 127.
.స ప 1993, p. 128.
7. స ప 1993, p. 130.
 .స ప 1993, p. 133.
9. స ప 1993, p. 134.
90. స ప 1993, p. 136.
91. స ప 1993, p. 138.
92. స ప 1993, p. 139.
93. స ప 1993, p. 141.
94. స ప 1993, p. 143.
95. స ప 1993, p. 144.
9 .స ప 1993, p. 145.
97. స ప 1993, p. 146.
9 .స ప 1993, p. 147.
99. స ప 1993, p. 152.
100. స ప 1993, p. 153.
101. స ప 1993, p. 154.
102. స ప 1993, p. 155.
103. స ప 1993, p. 156.
104. స ప 1993, p. 157.
105. స ప 1993, p. 158.
10 . స ప 1993, p. 159.
107. స ప 1993, p. 160.
10 . హ ం 1993, p. 189.
109. స ప 1993, p. 161.
110. et al. 1987, p. 298.
111. స ప 1993, p. 162.
112. స ప 1993, p. 163.
113. స ప 1993, p. 165.
114. స ప 1993, p. 164.
115. స ప 1993, p. 166.
11 . స ప 1993, p. 177.
117. స ప 1993, p. 178.
11 . స ప 1993, p. 184.
119. స ప 1993, p. 180.
120. స ప 1993, p. 186.
121. స ప 1993, p. 187.
122. స ప 1993, p. 197.
123. స ప 1993, p. 199.
124. స ప 1993, p. 201.
125. స ప 1993, p. 203.
12 . స ప 1993, p. 204.
127. స ప 1993, p. 205.
12 . స ప 1993, p. 206.
129. స ప 1993, p. 209.
130. స ప 1993, p. 212.
131. స ప 1993, p. 214.
132. స ప 1993, p. 218.
133. స ప 1993, p. 221.
134. ఇం జ హ హ (https://www.j
stor.org/stable/2642611)
135. స ప 1993, p. 224.
13 . హ ం 2006, p. 582.
137. స ప 1993, p. 225.
13 . స ప 1993, p. 227.
139. స ప 1993, p. 228.
140. స ప 1993, p. 229.
141. స ప 1993, p. 230.
142. స ప 1993, p. 231.
143. స ప 1993, p. 233.
144. హ ం 2006, p. 587.
145. స ప 1993, p. 235.
14 . స ప 1993, p. 236.
147. స ప 1993, p. 237.
14 . హ ం 2006, p. 591.
149. స ప 1993, p. 238.
150. స ప 1993, p. 239.
151. స ప 1993, p. 240.
152. స ప 1993, p. 241.
153. స ప 1993, p. 243.
154. స ప 1993, p. 246.
155. స ప 1993, p. 247.
15 . స ప 1993, p. 252.
157. స ప 1993, p. 253.
15 . స ప 1993, p. 254.
159. స ప 1993, p. 255.
1 0. స ప 1993, p. 261.
1 1. స ప 1993, p. 264.
1 2. స ప 1993, p. 265.
1 3. స ప 1993, p. 266.
1 4. స ప 1993, p. 267.
1 5. స ప 1993, p. 268.
1 .స ప 1993, p. 269.
1 7. et al. 1987, p. 494.
1 .స ప 1993, p. 270.
1 9. స ప 1993, p. 271.
170. స ప 1993, p. 272.
171. స ప 1993, p. 273.
172. et al. 1987, p. 495.
173. స ప 1993, p. 274.
174. స ప 1993, p. 275.
175. స ప 1993, p. 276.
17 . హ ం 2004, p. 182.
177. హ ం 2004, p. 183.
17 . హ ం 2004, p. 184.
179. స ప 1993, p. 95.
1 0. స ప 1993, p. 150.
1 1. స ప 1993, p. 131.
1 2. స ప 1993, p. 132.
1 3. స ప 1993, p. 149.
1 4. జ హ హ (25 October 2015).
Madhav Khosla (ed.). Letters for a Nation:
From Jawaharlal Nehru to His Chief
Ministers 1947-1963 (https://books.googl
e.co.in/books?id=NymPBAAAQBAJ) .
Penguin UK.
1 5. స ప 1993, p. 140.
1 .స ప 1993, p. 151.
1 7. స ప 1993, p. 148.
1 .స ప 1993, p. 242.
1 9. స ప 1993, p. 167.
190. స ప 1993, p. 173.
191. స ప 1993, p. 168.
192. స ప 1993, p. 191.
193. స ప 1993, p. 192.
194. స ప 1993, p. 193.
195. హ ం 2004, p. 186.
19 . Nehru, Jawaharlal (2006-08-08).
"Wikisource" (https://en.wikisource.org/wi
ki/A_Tryst_With_Destiny) (PHP).
Retrieved 2006-08-08.
197. Farmer, B. H. (1993). An Introduction to
South Asia (https://archive.org/details/intr
oductiontoso00bhfa) . Routledge. pp. 120
(https://archive.org/details/introductionto
so00bhfa/page/120) .
19 . Som, Reba (1994-02-01). "Jawaharlal
Nehru and the Hindu Code: A Victory of
Symbol over Substance?" (http://www.jsto
r.org/stable/312925) . Modern Asian
Studies. 28 (1): 165–194.
doi:10.1017/S0026749X00011732 (http
s://doi.org/10.1017%2FS0026749X00011
732) . Retrieved 2008-05-29.
199. Basu, Srimati (1999). She Comes to Take
Her Rights: Indian Women, Property, and
Propriety. SUNY Press. p. 3. "The Hindu
Code Bill was visualised by Ambedkar and
Nehru as the flagship of modernisation
and a radical revision of Hindu law...it is
widely regarded as dramatic benchmark
legislation giving Hindu women equitable
if not superior entitlements as legal
subjects."
200. Kulke, Hermann (2004). A History of India
(https://archive.org/details/historyindia0
0kulk) . Routledge. pp. 328 (https://archiv
e.org/details/historyindia00kulk/page/32
8) . "One subject that particularly
interested Nehru was the reform of Hindu
law, particularly with regard to the rights of
Hindu women..." More than one of
|last1= and |last= specified (help);
More than one of |first1= and
|first= specified (help)
201. Forbes, Geraldine; Johnson, Gordon
(1999). Women in Modern India.
Cambridge University Press. p. 115. "It is
our birthright to demand equitable
adjustment of Hindu law...." More than one
of |last1= and |last= specified (help);
More than one of |first1= and
|first= specified (help)
202. Robert Sherrod (19 January 1963).
"Nehru:The Great Awakening journal=The
Saturday Evening Post". 236 (2): 60-67.
Missing pipe in: |title= (help);
203. Bhatia, Vinod (1989). Jawaharlal Nehru, as
Scholars of Socialist Countries See Him.
Panchsheel Publishers. p. 131.
204. Dua, B. D. (1994). Nehru to the Nineties:
The Changing Office of Prime Minister in
India. C. Hurst & Co. Publishers. p. 261.
Unknown parameter |coauthors=
ignored (|author= suggested) (help)
205. Frank, Katherine (2002). Indira: The Life of
Indira Nehru Gandhi (https://archive.org/d
etails/indiralifeofindi0000fran) . Houghton
Mifflin Books. pp. 250 (https://archive.org/
details/indiralifeofindi0000fran/page/25
0) .
20 . Marlay, Ross (1999). Patriots and Tyrants:
Ten Asian Leaders. Rowman & Littlefield.
p. 368. Unknown parameter
|coauthors= ignored (|author=
suggested) (help)
207. "A powder-keg on the border with China" (h
ttp://in.rediff.com/news/2008/feb/26gues
t.htm) . Rediff. 2008-02-26. Retrieved
2008-02-26.
20 . Asia Society (1988). "Jawaharlal Nehru" (h
ttps://archive.org/details/encyclopediaofa
s0000embr/page/98) . In Embree, Ainslie
T. (ed.). Encyclopedia of Asian History. 3.
New York: Charles Scribner's Sons.
pp. 98–100 (https://archive.org/details/en
cyclopediaofas0000embr/page/98) .
ISBN 978-0-684-18899-7.
209. http://www.aiims.ac.in
210. http://www.iitkgp.ac.in/institute/history.ph
p (http://www.iitkgp.ac.in/institute/histor
y.php)
211. Jackson, Thomas William (2007). From
Civil Rights to Human Rights (https://archi
ve.org/details/fromciv_jac_2007_00_087
2) . Philadelphia: University of
Pennsylvania Press. pp. 100 (https://archi
ve.org/details/fromciv_jac_2007_00_087
2/page/100) . ISBN 0-8122-3969-5.
Retrieved 2008-03-09.
212. Manor, J. (1994). Nehru to the Nineties:
The Changing Office of Prime Minister in
India. C. Hurst & Co. Publishers. p. 240.
Unknown parameter |coauthors=
ignored (|author= suggested) (help)
213. Zachariah, Benjamin (2004). Nehru (http
s://archive.org/details/nehruroutledgehi00
zach) . New York: Routledge. pp. 265 (http
s://archive.org/details/nehruroutledgehi00
zach/page/n293) . ISBN 0-415-25016-1.
Retrieved 2008-03-09.
214. Harrison, Selig S. (July 1956). " "The
Challenge to Indian Nationalism" ". Foreign
Affairs. 34 (2): 620-636. Italic or bold
markup not allowed in: |journal= (help)
215. అ (2007) ( ) (https://
www.imdb.com/title/tt0986237/)
21 . AFSC ష (http://www.af
sc.org/about/nobel/past-nominations.ht
m)

ఇ కూ చదవం
 హ : ఇ న అ ఇం శ ధరూ
(నవంబ 2003) ఆ బు ISBN 1-
55970-697-X
Frank Moraes (2008). Jawaharlal Nehru.
Jaico Publishing House. ISBN 978-
8179926956.
జవహ హ (ఎ ఎ .
అం ఉ అయ ం )( 2003)
ఎ య ం అ జవహ హ
ఆక యు ISBN 0195653246
ఆ బ గ :టు డం,ఆక
యు
జవహ హ  : అం వ ఎం.చలప
, షన బు క (1966 జనవ 1)
జవహ హ ఎం. చలప [నూ
]ప ష జ ,స ర,ప ర
మం త ఖ, రత పభుత ము [1973]
ట ఫం ఎ ద టు ట
జవహ హ , ల బు ట (https://
web.archive.org/web/20160208134134/
http://www.childrensbooktrust.com/inde
x.htm)
హ :ఎ క బ గ
(1959). లండ :ఆక యు
ఆఫ హ , హం (1963).
లండ :రు -డ .
హ : ఇయ అ పవ ఒ
స (1966). లండ : .
ఇం అం ఆఫ : ఎ క అ
ఇం రం అ జవహ హ ఫ
ంబ 1946 టు 1949 (1949). :
ప ష జ , గవర ం అ ఇం .
క ం ం . స అం
ఎ ఎ. ఎ .( & సు స , ఇం :
నూ ), 1998.
http://www.pbs.org/wgbh/commanding
heights/shared/pdf/prof_jawaharla.pdf
(http://www.pbs.org/wgbh/commanding
heights/shared/pdf/prof_jawaharla.pd
f)
" ం టు ఇం య షన సం."
.హ స అ . 34, no. 2
(1956): 620-636.
“ హ , జవహ .” ఐ .ఏ , ఎ .,
అం ఆ .ఎ అ
ఆ య స . . 3.
స . నూ . (1988): 98-100.
“ హ : అ ం .” బ .
ట ఈ ం . 236, no. 2
(1963 జనవ 19): 60-67.
స ప (1993). జవహ హ
త చ త. Translated by మ ంగం, ,.
త అ . ISBN 81-7201-212-8.
మచంద గు (2010). ం అనంతర
రత శం. Translated by చక , .
ఎ పచురణలు. ISBN 978-93-80409-
25-2.
 హ ం (1997). త కథ.
Translated by అ , టంక ల. ఎ
పచురణలు. ISBN 978-93-85231-30-
8 లుగు అను దం 2015 పచు తం
, చంద; మృదు , ముఖ ; ఆ త ,
ముఖ ; సు ,మ జ ; .ఎ ., ప క
(1987). India's Struggle for
Independence. Penguin Books.
ISBN 9780140107814.
హ ం (2006). హ :ఒక
మ అత పజలూ ఒక జ య ర
థ. Translated by స రం, కలూ .
ఎ పచురణలు. ISBN 978-93-80409-
82-5 లుగు అను దం 2011 పచు తం

హ ంకులు
Jawaharlal Nehru
గు ం న మ ంత స రము రకు
క
దర కులు
:అ ంచం

ఘంటు న నుం
ఠ స లు స ల నుం
ఉ హరణలు నుం
రు నుం రు నుం
లు, లు, నుం
కథ లు రల నుం

మ
Jawaharlal Nehru
సంబం ం న ఉం .
జవహ హ తచ త (https://we
b.archive.org/web/20100809153659/htt
p://www.indohistory.com/jawahar_lal_n
ehru.html)
జవహర హ శ లయం (http://
www.jnu.ac.in/)
హ తచ త harappa.com (http://ww
w.harappa.com/sounds/nehru.html)
హ దృ ం లు (http://www.quotations
page.com/quotes/Jawaharlal_Nehru/)
ఇం టు హ తము (https://w
eb.archive.org/web/20151103174317/ht
tp://www.india-today.com/itoday/millen
nium/100people/nehru.html)
 హ లు (http://www.kamat.com/ka
lranga/freedom/nehru.htm)
రత హ రసత ము (https://ar
chive.is/20110728032727/http://www.hi
nduonnet.com/fline/fl2120/stories/2004
1008000307600.htm)
కము న జం హ (http://books.googl
e.com/books?id=sI_I-jk8YWsC&dq=nehr
u+communalism&printsec=frontcover&s
ource=bl&ots=c4Y5KJqQo2&sig=YvAcol
PICio-udoJ7BJGtiCPmQI&hl=en&sa=X&
oi=book_result&resnum=6&ct=result#P
PP1,M1)
 ఇంతకు రత తరు త
ముందు ప నమం వ న రు:
ఉన రు: 15/08/1947— గు
- 27/05/1964 నం

"https://te.wikipedia.org/w/index.php?
title=జ హ _ _ హ &oldid=3145532" నుం
రు

Last edit ed 3 mont hs ago by Int ernet ArchiveBot

అదనం సూ ంచ ప ం ఠ ం CC BY-SA 3.0 ంద

లభ ం