Trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa §2,3: Hàm số bậc nhất

§ 2;3: HÀM SỐ BẬC NHẤT

I. LÝ THUYẾT:

➀ Định nghĩa
Hàm số bậc nhất là hàm số được cho bởi công thức .
Trong đó , là các số cho trước và .

2
Ví dụ. a) y = 3x − 2 b) y = − x + 5 c) y = − 3 x − 2 7 là các hàm số bậc nhất.
3
Ví dụ 1. Tìm m để các hàm số sau là các hàm số bậc nhất:
a) y = x − 2mx + 3 ( )
b) y = m − 3 x + 2
2

Ví dụ 2. Biết rằng lương mỗi tháng của một cô trông trẻ nhận được, y (vnđ) và số giờ cô làm việc trong
một tháng, x liên hệ với nhau thông qua một hàm số bậc nhất có dạng y = ax + b (trong đó a , b
là các hằng số). Biết rằng nếu trong một tháng, cô trông trẻ này làm việc 60 giờ, cô sẽ nhận được
4.000.000 vnđ; nếu trong một tháng nào đó, cô làm việc 51 giờ, cô sẽ nhận được 3.505.000 vnđ.
a) Xác định các hệ số a , b .
b) Nếu trong một tháng nào đó cô chỉ làm việc 24 ngày, và cô muốn
nhận số lương trong tháng là 5.320.000 vnđ; vậy trung bình mỗi
ngày làm việc, cô phải trông trẻ trong bao lâu?

Ví dụ 3. (TS10-TP.HCM 20/21) Cước điện thoại y (nghìn đồng) là số tiền mà người

sử dụng điện thoại cần trả hàng tháng, nó phụ thuộc vào lượng thời gian gọi x
(phút) của người đó trong tháng. Mối liên hệ giữa hai đại lượng này là một hàm
bậc nhất y = ax + b . Hãy tìm a , b biết rằng nhà bạn Nam trong tháng 5 đã gọi
100 phút với số tiền là 40 nghìn đồng và trong tháng 6 đã gọi 40 phút với số tiền là 28 nghìn đồng.

L9/2021-2022 ThS. Phạm Việt Hà Page 1

 Trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa §2,3: Hàm số bậc nhất
Ví dụ 4. (TS 10 TP. HCM 19/20) Tại bề mặt đại dương, áp suất nước
( )
bằng áp suất khí quyển và là 1 atm (atmosphere). Bên dưới

( )
mặt nước, áp suất nước tăng thêm 1 atm cho mỗi 10 mét sâu
xuống. Biết rằng mối liên hệ giữa áp suất y (atm) và độ sâu
x (m) dưới mặt nước là một hàm số bậc nhất y = ax + b .
a) Xác định các hệ số a và b .
(
b) Một người thợ lặn đang ở độ sâu bao nhiêu nếu người ấy chịu một áp suất là 2, 85 atm ?)

➁ Tính chất

❖ Tập xác định: Hàm số bậc nhất xác định với mọi .
❖ Đồng biến - nghịch biến: Hàm số bậc nhất
• Nếu hàm số đồng biến trên .
• Nếu hàm số nghịch biến trên .

Ví dụ 5. Cho hàm số y = ( )
m − 2 x − m . Xác định giá trị của m để hàm số:
a) Đồng biến b) Nghịch biến

③ Đồ thị hàm số

❖ Đồ thị hàm số là một đường thẳng:

• Trùng với đường thẳng nếu .
• Song song với đường thẳng nếu .
• Cắt trục tung tại điểm có tung độ bằng .
❖ Cách vẽ đồ thị hàm số :
Vẽ điểm phân biệt của đồ thị rồi vẽ đường thẳng đi qua hai điểm đó.

Chú ý

Đồ thị hàm số còn được gọi là đường thẳng .

L9/2021-2022 ThS. Phạm Việt Hà Page 2

 Trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa §2,3: Hàm số bậc nhất
Ví dụ 6. Xác định hàm số có đồ thị là đường thẳng đi qua các điểm và vẽ đồ thị của hàm số tìm được:
( ) ( )
a) A 2;1 , B 1; 3 ( ) (
b) M 0; 3 , N −2;5 )

Ví dụ 7. (TS 10 TP. HCM 18/19) Nhiệt độ sôi của nước không phải lúc
nào cũng là 100C mà phụ thuộc vào độ cao của nơi đó so với mực
nước biển. Ở độ cao trong khoảng vài km, người ta thấy mối liên
hệ giữa hai đại lượng này là một hàm số bậc nhất y = a x + b có đồ
thị như hình bên:
Trong đó x là đại lượng biểu thị cho độ cao so với mực nước
biển, y là đại lượng biểu thị cho nhiệt độ sôi của nước.
a) Xác định các hệ số a và b .
b) Thành phố Đà Lạt có độ cao 1500 m so với mực nước biển. Hỏi
nhiệt độ sôi của nước ở thành phố này là bao nhiêu?

Ví dụ 8. Tiền vốn và lãi bán hàng của một cửa hàng kinh doanh của
các tháng trong năm 2021 được biểu thị bằng một đoạn thẳng
như hình bên, với vốn ban đầu là: 15 triệu đồng.
a) Hãy viết hàm số có đồ thị như trên, từ đó suy ra tiền vốn và
lãi ở tháng thứ tư là bao nhiêu?
b) Hỏi đến tháng thứ mấy của hàng có vốn và lãi là 31 triệu đồng.

L9/2021-2022 ThS. Phạm Việt Hà Page 3

 Trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa §2,3: Hàm số bậc nhất
II. BÀI TẬP:
Bài 1. Xác định các giá trị của m để các hàm số sau là hàm số bậc nhất:
a) y = 5x − mx + 3 m −2
b) y = x −1
m +2
( ) (
c) y = m − 2 x 2 − 3 m 2 − 4 x − 2 )
Bài 2. Với giá trị nào của m thì hàm số đồng biến, nghịch biến:
 1
a) y =  m −  x + 3 ( )
c) y = m 2 − m + 1 x + 1
 2
m −5
d) y = x +2
(
b) y = m − 9 x + 4
2
) 3−m

() ( )
Bài 3. Cho d : y = m − 2 x + 2m − 1 tìm m để:

a) (d ) đi qua điểm M (2; −3 ) .

b) (d ) đi qua gốc tọa độ.
c) (d ) cắt trục hoành tại điểm có hoành độ −2 .
d) (d ) cắt trục tung tại điểm có tung độ là 4 .
Bài 4. (HK1-Q1 20/21) Để đổi nhiệt độ C (Celsius) sang độ F (Fahrenheit) ta dùng công thức sau:
1
( )
F = 9C + 160 , trong đó C là nhiệt độ tính theo độ C , F là nhiệt độ tính theo độ F
5
a) Xác định F có phải là hàm số bậc nhất đối với biến C hay không? Nếu
F là hàm số bậc nhất đối với biến C , em hãy xác định các hệ số a và b
của hàm số này.
b) Biết nhiệt độ của nước là 100C , hãy tính theo bằng bao nhiêu độ F ?
c) Biết thân nhiệt bình thường của người là 98,6F , em hãy tính xem tương ứng bao nhiêu C ?
Bài 5. Tổng số tiền cước xe taxi y (đồng) cho mỗi chuyến xe dưới 30 km được tính theo công thức của

(
một hàm số bậc nhất y = ax + b , trong đó x là số km khách hàng đi xe taxi 0  x  30 . Hãy xác )
định giá trị của a và b biết rằng hai chuyến xe gần nhất tài xế chạy 12 km khách hàng phải thanh
toán 160.000 đ và một chuyến khác 6, 5 km khách hàng phải thanh toán 91.250 đ.

( )
Bài 6. Mối liên hệ giữa chiều dài y cm của một sợi dây xích và số mắt xích x là
một hàm số bậc nhất y = ax + b. Biết đoạn xích có 5 mắt xích thì dài 22 cm ,
đoạn xích có 8 mắt xích thì dài 34 cm .
a) Hãy xác định hệ số a , b .
b) Hãy tính xem một sợi xích dài 1, 5 m thì gồm bao nhiêu mắt xích.

Bài 7. Ngày hội thiếu nhi 01 / 06 / 2021 công viên giải trí New World có chương trình khuyến mãi cho
tất cả trẻ em như sau: Vé vào cổng mỗi em là b đồng và giá vé mỗi trò chơi đồng giá là a đồng,
tổng số tiền mỗi em phải trả cho cả buổi đi chơi được tính theo công thức y = ax + b . Em An khoe
mình đã chơi được tất cả 11 trò chơi nên đã trả tổng số tiền 315.000 đồng, em Hân khoe mình đã
chơi 8 trong chơi nên đã tiêu hết 240.000 đồng. Hãy xác định a , b để biết giá vào cổng và giá vé
một trò chơi.

L9/2021-2022 ThS. Phạm Việt Hà Page 4

 Trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa §2,3: Hàm số bậc nhất
Bài 8. Hiện tại, ở Việt Nam và nhiều nước khác đang sử dụng thang đo nhiệt độ C (Celsius), tuy nhiên
tại các nước sử dụng tiếng Anh lại đang sử dụng thang nhiệt độ F (Fahrenheit). Tại thời điểm
nhiệt độ nước đóng băng 0C ta có 32F và cứ độ C tăng 10 thì độ F lại tăng 18 . Mối quan
hệ giữa nhiệt độ C và F là một hàm số bậc nhất F = mC + n .
a) Hãy xác định công thức quy đổi giữa C và F .
b) Có thời điểm nào của thời tiết mà nhiệt kế hiển thị C và F cùng một giá trị hay không? Nếu
có hãy xác định giá trị đó.
Bài 9. Một người thuê nhà với giá 3.000.000 đồng/tháng và người đó phải trả tiền dịch vụ giới thiệu là
1.000.000 đồng (Tiền dịch vụ chỉ trả 1 lần). Gọi x (tháng) là khoảng thời gian người đó thuê nhà,
y (đồng) là số tiền người đó phải tốn khi thuê nhà trong x tháng
a) Em hãy tìm một hệ thức liên hệ giữa y và x .
b) Tính số tiền người đó phải tốn sau khi ở 2 tháng, 6 tháng.
Bài 10. Quãng đường giữa hai thành phố A và B là
120 km . Lúc 6 giờ sáng, một ô tô xuất phát từ A đi
về B . Người ta thấy mối liên hệ giữa khoảng cách
của ô tô so với A và thời điểm đi của ô tô là một
hàm số bậc nhất y = ax + b có đồ thị như hình sau:
a) Xác định các hệ số a , b .
b) Lúc 8 h sáng ôtô cách B bao xa?

Bài 11. (HK1-GV 20/21) Dựa trên số liệu về dân số, kinh tế, xã y (tuổi)
hội của  85 nước trên thế giới người ta xây dựng được 10
()
quan hệ giữa tuổi thọ trung bình của phụ nữ y và tỉ

()
lệ phần trăm biết chữ của họ x bởi hàm số bậc nhất 70,
y = ax + b và có đồ thị như hình.
a) Xác định các hệ số a và b của hàm số trên.(Làm tròn hệ
47,
số a đến chữ số thập phân thứ 3 )
b) Cuộc tổng điều tra dân số của Việt Nam tính đến năm
2021 cho thấy tuổi thọ trung bình của phụ nữ Việt Nam
khoảng 76, 3 tuổi. Theo mối quan hệ của x và y nói x (%)
trên, đến năm 2021 , tỉ lệ phụ nữ Việt Nam biết chữ là 0 50 75 10
bao nhiêu phần trăm? (Làm tròn tới số thập phân thứ nhất)
Bài 12. (HK1-TĐN 20/21) Một cửa hàng sách cũ có một chính sách như sau: Nếu khách hàng đăng kí
làm hội viên của cửa hàng sách thì mỗi năm phải đóng 50.000 đồng chi phí hội viên và mướn
sách với giá 5.000 đồng/cuốn sách. Nếu khách hàng không phải hội viên thì sẽ mướn sách với
giá 10.000 đồng/cuốn sách. Gọi y (đồng) là tổng số tiền mỗi khách hàng phải trả trong mỗi năm
và x là số cuốn sách mà khách hàng mướn trong năm đó.
a) Viết công thức biểu diễn y theo x đối với khách hàng là hội viên của cửa hàng sách.
b) Bạn An là một hội viên của cửa hàng sách và năm ngoái An phải trả cho cửa hàng sách tổng cộng
90.000 đồng (gồm chi phí hội viên và tiền mướn sách). Hỏi nếu An không phải hội viên của cửa
hàng sách thì số tiền bạn ấy phải trả là bao nhiêu?

L9/2021-2022 ThS. Phạm Việt Hà Page 5

 Trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa §2,3: Hàm số bậc nhất
Bài 13. Nhiệt độ ở mặt đất đo được khoảng 30 . Biết rằng cứ lên 1 km thì nhiệt độ giảm đi 6C mối

( ) ( )
liên hệ giữa nhiệt độ y C và độ cao x   km là một hàm số bậc nhất có dạng y = ax + b .
a) Xác định các hệ số a và b .
b) Lúc 9 giờ 12 phút 20 s , ngày 20 / 7 tàu vũ trụ New Shepard của

công ty Blue Origin đã thực hiện chuyến bay chở khách đầu tiên
lên rìa không gian. Hành khách của họ, không ai khác, chính là
người đàn ông giàu nhất thế giới Jeff Bezos cùng ba thành viên.
Tàu vũ trụ New Shepard phóng từ mặt đất lên quỹ đạo theo
phương thẳng đứng, quãng đường của tàu vũ trụ trong thời gian t
cho bởi công thức S = 0, 002t 2 trong đó S tính bằng km , t tính
bằng giây. Hỏi sau lúc 9 giờ 13 phút 34 s thì tàu ở độ cao bao nhiêu
và tại đó nhiệt độ là bao nhiêu độ F biết mối liên hệ giữa độ F và
độ C được cho bởi công thức TF = 1, 8.TC + 32 .

()
Bài 14. Cho đường thẳng d : y = m − 2 x − m − 3 ( )
()
a) Vẽ d khi m = 4 . Tìm giao điểm của (d) với trục tung.

()
b) Chứng minh rằng d luôn đi qua một điểm cố định khi m thay đổi.
Bài 15. Cho hàm số y = ax + b
a) Xác định hàm số biết đồ thị hàm số cắt trục hoành tại điểm có hoành độ là −3 , và cắt trục tung
tại điểm có tung độ là 2 .
b) Vẽ đồ thị hàm số với a , b vừa tìm được.

Bài 16. Xác định đồ thì hàm số có đồ thị là đường thẳng đi qua các điểm:
( )
a) A −2; 3 , B 1; −3 ( ) ( ) (
b) C −4; 0 , N −3; −6 )
 −9 −5 
( ) ( )
Bài 17. Cho A 0;5 , B −3; 0 , C 1;1 , D  ;  ( )
 2 2 
a) Chứng minh A , B , D thẳng hàng.
b) Chứng minh A , B , C không thẳng hàng.
c) Tính diện tích ABC .

() ( )
Bài 18. Cho d : y = mx − m + 1 và d ' : y = 2x + 1 . Xác định m biết

a) (d ) cắt (d ' ) tại điểm có hoành độ là −2 .

b) (d ) cắt (d ' ) tại điểm nằm trên trục tung.

Bài 19. Cho ba đường thẳng (d ) : y = x − 3 , (d ) : y = 3x − 2 , (d ) : y = (m − 1) x + 1

1 2 3

a) Vẽ (d ) , (d ) trên cùng một hệ trục tọa độ.

1 2

b) Xác định giao điểm của (d ) , (d ) bằng đồ thị.

1 2

c) Tìm m để (d ) , (d ) , (d ) đồng qui tại một điểm.

1 2 3

Bài 20. Cho hàm số y = f (x ) = ax + b . Biết f (1)  f ( 0 ) , f (2 )  f ( 3 ) , f (2021) = 2022 . Tính f ( 2022 ) .

L9/2021-2022 ThS. Phạm Việt Hà Page 6