Professional Documents
Culture Documents
Yaqanchikpa ayllunchik
Nuestra familia
Yaqa José María Arguedasmi kaa.
Yaqa hillkakuqmi kaa.
Yaqa yaćhachiqmi kaa.
Yaqa 45 watayuqmi kaa
Yaqa takikuqmi kaa.
Yaqa Andahuaylaspiqtam kaa.
¿Imam śhutiyki?
………………………………………………………………………….
¿Imaktam lulanki?
….………………………………………………………………………
¿Hayka watayuqmi kanki?
………………………………………………………………………….
¿Maypiqtam kanki?
………………………………………………………………………….
Yarita Lizeth Yanarico Quispe (31) Puno
Pim? ¿Imam śhutin?
¿
NAKU = mutuamente
NAKU = mutuamente, entre ambos, entre tod@s...
(Sufijo)
Waylluy - Wayllunakuy Shawsha kuyanakuy
Munay - Munanakuy
Kuyay - Kuyanakuy
Likay - Likanakuy
Muchay - Muchanakuy
Makallay - Makallanakuy
Yanapay - Yanapanakuy
Ćhiqniy - Ćhiqninakuy
Llakiy - Llakinakuy
Waqachiy - waqachinakuy
Ñakachiy - ñakachinakuy
Limay - limanakuy
5
Yaqa qamwan kuyanakunchik.
Yo tu con nos amamos mutuamente
6
Chalay = Chalanakuy
Yaqanchik chalanakulkanchik tod@s nosotr@s nos sostenemos mutuamente
Yaqakuna chalanakulkaa nosotr@s nos sostenemos mutuamente
Qamkuna chalanakulkanki ustedes se sostienen mutuamente
Paykuna chalanakulkan ell@s se sostienen mutuamente
7
Uyalinakuy
Ñaqchanakuy
Maqanakuy
Yanunakuy
Paqanakuy
Tuśhunakuy
Tanwanakuy
Chankunakuy
Kuchunakuy
8
CHI = hacer (sufijo auxiliar hacer)
Talpuy - Talpuchiy
Waqay - Waqachiy - waqachinakuy
Ñakay - Ñakachiy - ñakachinakuy
Yaćhay - Yaćhachiy - Yaćhachinakuy
Mikuy - Mikuchiy - Mikuchinakuy
Puñuy - Puñuchiy -
Linkay /Rinkay - Linkachiy
Hamapay - hamapachiy
9
Paćhkachiy
Waqachiy Yaqa muskichii yo hago oler
Qam muskichinki tu haces oler
Kaćhuchiy
Pay muskichin él/ella hace oler
Yanuchiy Yaqanchik muskichipaakunchik tod@s nosotr@s hacemos oler
Linkachiy Yaqakuna muskichipaakuu nosotr@s hacemos oler
Qamkuna muskichipaakunki ustedes hacen oler
Kuchuchiy Paykuna muskichipaakun ell@s hacen oler
Upyachiy
Awsachiy
Likachiy Pay aswaktam muskichin
Él/Ella chicha a sin duda hace oler
Muskichiy (el, la, los, las)
Tuśhuchiy
10
Y
Ar
Er
Ir
11
Taytacha
Mamacha
CHA = it@
Ayllu = Tribu / Ayllu malka = comunidad campesina
Mamacha
Taytacha
CHA = ito/ita
Tiyu
Tiya
Mama – Suyra
Tayta – Suyru
MASI = amig@
Ayllu – tribu / familia. Lulaymasi
Ayllu malka – Awsaymasi
Comunidad campesina. Wiñaymasi
Masiikuna
Limaymasi Allqumasi
Ayllumasi Lumimasi
Malkamasi
Uru / Akapa / llullu / uña = niño /niña
Yaqa Ulpaymi kaa.
YAQA LUMIM KAA
Yaqapa Ulpaymi śhutii.
Yaqa Ulpay śhutiyuqmi kaa.
Taytaa Waskarmi.
Mamaa Kuśhim.
Taytaa Waskarmi.
Paniikuna Killawan Ulpaymi.
Mamaa Kushim.
Hatun wawqii Mayum.
Ñañaa Killam.
Śhullka tulichaa Lumim.
Hatun tulii Mayum.
Kuna = S (pluralizador)
Wan = con, junto a, en compañía de, y, e
Śhullka = menor, pequeño
Hatun = grande, mayor, primero,
Ñuñupawaśh = El último
importante...
Wayna = Amante
Limaymasi = Enamorad@
Mishiipaq
PAQ = para (el, la, los, las)
WAN
P/PA
PIS
Quechua Wanka: Sufijante, Aglutinante, Agraria.
PA = de
MI/M = En ausencia del verbo: es, son, hay.
En presencia del verbo: validador (ciertamente, sin duda, en
verdad, realmente, claro pues, etc.)
I = mío