Mga Epekto ng Unang Digmaang Pandaigdig
Ang Asya at ang Dalawang Digmaang Pandigdig
Mahalaga ang naging papel ng dalawang Digmaang
Pandaigdig sa kasayasayan ng mga Asyano.
Tatalakayin sa araling ito ang mga kaganapan sa Asya
sa panahong ito. Tunghayan din Kung anu-ano ang
nagging epkto sa Asyano. Ano sa tingin ninyo ang dulot
ng digmaan sa mg mamamaya?
ANG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG
Sumiklab ang unang Digmaang Pandaigdig
noong Agosto 1914. Kumplikado ang dahilan: ang pag-
aalyansa ng mga bansang Europa at ang pag-uunaha
nila sa teritoryo at iba pang mga interes. Ang Germany
ay kaalyado ng Austria-Hungary at tinawag silang
Central Powers, at ang France, England, at Russia
naman (na tinawag na mga Allies) ay magkakampi.
Noong pinatay si Archduke Francis erdinand sa Serbia,
nag-umpisa ang mobilisasyon sa mga sundalo sa
Europa at sumiklab na ang digmaan. Si Archduke
Francis Ferdinand, ang tagapagman sa trono ng
Austria-Hungary, ay binaril ni Gavrilo Princip,
isang Serb.
Bagamat nakasentro sa Europa ang digmaan,
nagkaroon din ng labanan sa Asya dahil sa spheres of
Influence at interes ng kaunlaran sa China. Dahil
kakampi ng England ang Japan, agad-agad sinakop ng
japan ang mga teritoryo ng Germany sa China at sa
Pacific Ocean. Kinuha niya ang lalawigan ng Shantung
at mga isla ng Carolina at Marianas. Dahil ang tuon ng
mga Kanluranin ay ang digmaan sa Europa, ipinilit ng
Japan ang 21 Demands nila sa China. Kasama sa ang
pagbibigay ng ng mas malawak ng kapangyarihan at
benepisyo sa mga Hapobes sa China. Tumutol ang mga
Tsino at isinumbong ito sa Leaugue of Nation pero
walang ngawa ang ibang kanluran bansa.
Noong una, ayaw sumama sa digmaan ang
China dahil away ito ng mga kinasusuklaman niyang
mga bansang Kanluranin na ngasamantala sa kanya.
Noong 1917, sumali ang United States sa digmaan sa
panig ng mga Allies. Sumunod naman ang mga China
pagkatapos salakayin at magpalubog ng isang
submarine ng Germany ang isa barko ng France na may
nakasakay na mga Tsino. Sumama sa digmaan ang
pamahalaang Tsino na naghangad na kilalanin sila ng
mga Kanluranin at nang mabago o matanggal ang mga
di-pantay na kasunduan.
Sa India, ang mga kilusang naasyonalista at
pangkalayaan, at sumuporta sila sa panig ng mga Allies.
Maraming mga Indian ang dinala sa mga labanan sa
mga ilalim ng mga opisyal ng English. Ksabay nito
nagkaisa pansamantala ang kiluasang pangkalayaan ng
mga Hindu at mga Muslim at lumakas ang hangad nila
mabigyan sila ng karapatang mamahala sa sarili.
Nanguna si Gandhi at sinulong ang pamamaraang
matahimik ayon sa ahimsa I non-violence.
Nais ding sumali ng iba pang Pilipino sa
Unang Digmaang Pandaigdig at itinaguyod ni
Gobernador Heneral Francis Burton Harrison at Manuel
Luis Quezon ang Gurdian Nacional ng Pilipinas. Ang
pagtataguyod ng Guardia Nacional ay upang maipakita
sa United States at sa buong daigdig na handa na ang
Pilipinas sa kasarinlan. Nais ipakita ng Pilipino na
handa na silang ipagtanggol ang sarili at sumali sa mg
kaganapan sa daigdig. Hindi naman sila naipadala sa
Europa dahil sa kakulangan sa pondo at suporta galling
sa United States.
Natalo ang Central Powers sa digmaan at
isinagawa ang pagpulong sa Versailles, France upang
pormal na tapusin ang digmaan at pag-usapan ang
kaparusahan ng mga talunang bansa. Sa kabuuan,
nanghina lahat ng bansang European dahil sa tagal,
hirap, at gastos ng digmaan. Samanta, dahil malayo sa
lugar ng labanan, lumakas naman ang United States at
Japan. Matapos ang digmaan, naiba ang balance ng
kapangyarihan (balanced of power) sa daigdig.
Matatawag na mga super power o
pinakamakapangyarihangbansa noong panahon yaon
ang United States at Japan.
Sa Versailles, nakuha ng Japan ang Shantung
na dati’y nasa kamay ng mga German dahil sa kanyang
partisipasyon sa digmaan. Binigyan din ng
kapangyarihan mamuno ang Japan sa mga isla sa
Pacific Ocean na nasa hilaga ng Ecuador na dating nasa
kamay ng Germanyngunit ang isang hinihingi ng Japan,
ang racial equality o panatay na pagtingin sa lahi, ay
hindi pinansin ng mga Kanluranin.
Sumama rin ang China sa usapan sa Versailles
subalit wala siyang nakuha at nawala pa ang Shantung
sa kanya. Dahil dito, hindi nila nilagdaan ang
kasunduan ng Versailles (Treaty of Versailles). Dahil sa
di0makatwirang pagtrato sa kanila sa Versailles, nag-
umpisa ang isang malawakang kilos-protesta sa China
laban sa mga dayuhan. Ang kilusang ito ay tinawag na
kilusang Mayo 4, 1919 (May Fourth Movement) dahil
nag-umpisa sa araw na ito ang kilusan sa Pamantasan
ng Beijing. Dahil malawak ang kilos-protesta, nayanig
ang pamahalaang Tsino.
Nagsimula rin ang New Culture Movement na
itinakwil ang Conficianism at iba pang makalumang
pag-iisip sa China. Isinulong nito na pag-aralan ang
mga bagong ideya na galing sa Europa at sa
Himagsikang Russo (Russian Revolution) na naganap
noong 1917. Subalit marami ang naniniwala ng
kabihasnan ng Kanluranin ay materyoso, makasarili
lang, at walang kabutihan para sa mga Tsino.
Pagkatapos ng unang digmaang Pandaigdig,
itinatag ang League of Nations upang maiwasan na ang
pagkakaroon ng digmaan sa daigdig. Ang Japan ay
tanging miyembro nito na galling sa Asya. Ang Unites
States naman ay hindi sumama dahil ayaw nitong
sumali sa mga bagay na hindi ukol sa kanya at baka
maisali lang ito sa problema na walang kinalaman sa
kanya.
Isa pang epekto ng unang Digmaang
Pandiagdig ay ang pagpasok ng mga Kanluaranin sa
Kanlurang Asya. Ang Kanlurang bahagin Ottoman
Empire nan a nanghina at dahan-dahang bumagsak.
Noong 1914 nadiskubri ang langis sa ugar na ito at
lumaki ang inters ng mga Kanluranin ditto. Sinakop at
hinati-hati ito sa mga Kanluranin sa panahon ng
digmaan at pagkatapos, nagtatag sila ng mandato. Ang
mandao parin sa Syria at Lebanon ay ibinigay sa mga
French at ang mandato naman sa Palestine ay ng mga
English. Nanatili ang mga local na pamumuno ngunit
hawak ito ng mga dayuhan, lalo na sa aspetonf pang-
ekonomiya. Ang iba pang mga bansa pawing malaya
pero sa katotohanan ay kontroladon ng mga Kanluranin.
Napanatili ng Saudi Arabia ang kalayaan nito sa ilalim
ni Haring Ibn Saud, pero lahat ng mga kompanya
naglinang ng mga langis ay pag-aari ng mga dayuhan.
 Noong 1917, nagpalabas ng Balfour
Declaration ang mga English kun saan sinabi ng mga
Palestine ay bubuksan para sa mga Jew o Israelite
upang maging kanilang tahanan o Homeland. Ditto nag-
ugat ang problema ng mga Jew at mga Musilm, dahil
nagsimulang bumalik ang mga Jew na nasa Europa sa
Kanlurang Asya.
ANG ASYA SA GITNA NG DALAWANG
DIGMAAN
Pkatapos ng unang dDigmaang Pandaigdig,
nag-umpisa ang pag-aarmas ng iba’t ibang bansa.
Naglkaroon ng arm race o pagpaparami ng armas
pandigmaan. Dahil sa hinala na baka mauwi ito sa isa
pang digmaan, tumawag ang United States sa isang
komperensya sa Washindton, D.C. noong 1921. Ditto
nilagayan ng limitasyon ang laki at dami ng
mgabarkong pandigma at hindi at nagkasunod na hindi
magtatag ng mga ibayong pagpapalakas sa mga base
military sa Asya. Sumama sa komperensya ang United
States, England, Japan, France at Italy.
Sumunod ditto ang isang kasunduan kung saan
kinilala ng United States, Japan, Engakd, at France ang
mgateritoryo n bawat isa sa Asya. Nagkasundo rin na
kung sakaling magkroon ng problema tungkol ditto,
mag-uusap at hindi maglalaban kaagad ang apat na
bansa. Nilagdaan din ang isang kasunduan na nirespeto
ang integridad ng China at hindi na ito pag-aagawan o
hahati-hatiin pa. Isinama ang China sa kasunudan na ito
at nilagadaan ng walong iba pang bansa.
Noong dekada 1920, nabuo ang isang malaks
na kilusang nasyonalismo sa China. Naitatag ang
malakas pamahalaang republika sa China sa pamumuno
ni Heneral Chiang Kai Shek. Bagamat may pagkilala
ang mga dayuhan sa pmahalaang Tsino, nanatili parin
ang di-pantay na kasunduan. Dahil sa mabagal na
prseso upang mabago ang mga kasunduan, nagsagawa
ng malakang protesta at mga boykot ang mga Tsino
laban sa mga dayuhan.
Kasabay nito naitatag din ang partidong
Komunista ng china (Chinese Communist Party) na
piamunuan ni Mao Zedong. Kinalaban ito ng
Kuomintang. Tinugis at itinulak sila papuntang
Hilagang China sa napatanyag na Long March.
Dahil sa paglakas ng kilusang nasyonalismo sa
China sa pagpasok ng ika-20 siglo, natakot ang Japan
na maapektphan ang kanyang mga interes. Dahan-
dahang punmasok sa China ang Japan. Kinuha nito ang
isla ng Taiwan noong 1895 at sinakop nito ang korea
noong 1910. Malaki ang interes ng Japan sa Manchuria
at sakabuuan China mismo. Kinabahan ang Japan na
bakaa maapektohan kanayang mga interes ng protesta
ng mga Tsino laban sa kanya.
Noong 1929, bumagsak ang stock market sa
United States at nag-umpisaang Great Depression.
Nahirapan ang maraming bansa lalung-lalo na ang
Japan. Nagkaroon ng pagkawala ng trabaho,
paghihirap, at kakulangan sa pagkain. Dahil dahil
walang magawa ang pamahalaan, dumami ang mga
radikal at ultra-nasyonalismong samahan na naghangad
at lalong mapalakas at manakop ang Japan. Ang
sandathang lakas ng Japan ang tanging sulosyon sa mga
problema na dahan-dahang pumasok militarisasyon ang
bansa.
Samantala, luamakas din sa India kilusang
nasyonalismo at nagkaisa ang mga grupong Hindu at
Muslimpagkatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig. Sa
pamumuno ni Gandhi at ng kanyang di-marahas na
ppamamaraan. Nagkaroon ng malawakang mga welga,
demonstrasyon, boykot, at hindi pagsunod sa utos ng
mga English. Nag-isip ng reporma ang mga English
noong 1935, ipinasa nila ang isang batas na nagbigay
ng higit na awtonomiya sa pamahalaan ng India.
Sa Pilipinas, tuluy-tuloy ang kampanya para sa
kalayaan. Nagpadala ng mga misyon pangkalayaan
(independence mission) sa United States upang ipagatid
sa mga Amerikano ang hinaing ng mga Pilipino na
lumaya. Noong 1935 ay ipinasa ang Batas Tydings-
McDuffie na ngatakda ng sampung taong pamahalaang
Commonwealth at pagkatapos ay kalayaan.
PATUNGO SA IKALAWANG DIGMAANG
PANDAIGDIG
Noong dekada 1930, nagkaroon ng matinding
hidwaan sa pagitan ng China atJapan na nang lumaon
nauwi sa tuluyang digmaan sa pagitan ng dalawa. Nais
ng Japan Protektahan ang mga interes bito sa China at
handa silang lumaban para rito. Natatakot din ang Japan
s mg komunista sa China, na sa tingin nila ay kaaway.
Nilusob ng Japan ang Manchuria noon
Setymbre 1931. Mahalaga ang Manchuria sa mga
Hapones dahil ito ay mayamang rehiyon sa sagana sa
hilaw na materyales na kailngan sa industriya nila.
Malawak din ang Manchuria na maaring tirahan ng mga
migrantng Hapones. Malaki ang populasyon ng Japan,
limitado ang lupa at salat sa likas na yaman. Sa
pagsakop nila sa Manchuria, nagtatag ang Japan ng
isang puppet state o tau-tauhang estado na kontrolado
nito at pinangalanang Manchukuo. Nagprotesta ang
League of at ang Nations United States sa pagsakop ng
Manchuria pero binaliwala ito ng Japan.
Lumalim ang hidwaan ng mga Hapones at
Chino at ng mga Hapoens at Amerikano na
pinoprotektahan din ang inters nila sa China. Noong
1935, tumanggi ang Japan sa kasunduan na naglilimta
ng mga barkong pandigma. Noong Hulyo 1937, biglang
nilusob ng Japan ang China. Dahil dahil ito ay labag sa
mga nilagdaang kasunduan, nagprotesta ang United
States at England, ng Japan. Sa paglusob ng Japan,
nakatuon ang pansin nito sa Nanjing (Nanking), ang
kapitolyo ng pamahalaang Tsino.noong nasakop nila
ito, pinatay nila ang libu-libong Tsino ang nagsagawa
sila ng kaguluhan. Ang insedenting ito ay tinawag na
Rape of Nanking.
Upang palakasin ang kanyang pwersa,
nakipag-alyado ang Japan sa Germany at Italy,
dalawang bansang may pamahalaan militaristiko rin at
kapwa malakas din. Noong Setyembre 1940, nilagdaan
ng Tripartite Pact at tinawag na Axis Powers ang
kanilang alyansa. Sa kabilang panig, ang United States,
England, at France at iba pang bansa ay tinawag na mga
Allied Powers. Nagprotesta sila sa ginawa ng Japan at
China.
Bilang sagot sa mga protesta, nagpalabas ng
deklarasyon ang Japan na nilinaw ang mga layunin nito.
Ito raw ang pagbuo ng Bgong Kaayusan sa Asya (New
Order I Asia). Ang Asya ay para sa mga Asyano, anya
ng Japan. Hangarin niyang bumuo ng Greater East
Asia Co-Presperity Sphere at mapalayas ang mga
dayuhang Kanluranin. Tinuguna ng United State ang
pagiging agresibo ng Japan sa pamamagitan ng
pagpapahinto ng pangangalakal sa Japan, pagluwas ng
langis sa Japan at iba pang estrtehikong materyales, at
pipigil sa mga transaksyon ng japan na may
kinanalaman sa mga pera nitong nakalagk sa United
States at Pilipinas. Dahil mawawalan sila ng langis at
iba pang bagay ng kailangan ng mgaindustriya nila,
binalak ng Japan na lusubin na lusubin ang Timog
Silangang Asya at pakinabngan ang likas na yaman
nito. Kailangan biglaan ang paglusob nang sa ngayon
ay maparalisa nito ang hukbong pandagat ng U.S. na
noon nakabasi sa Pearl Harbor sa Hawaii.
IKALAWANG DIGMAANG PANDAIGDIG
Nag-umpisa sa Europa noong Setyembre 1939
ang ikalawang Digmaang Pandaigdig. Dahil ang India
ay kolonya ng England, binigyan ng suporta ng India
ang England. Ngunit ayaw ni Gandhi sadigmaan at
nagprotesta siya at kanyang mga Kasama. Inaresto sila
ng mga awtoridad, ngunit nagkaroon ng isang
malawakang kaguluhan sa India bilang protesta.
Huling nagsimula ang Ikalawang Digmaang
Pandaigdig sa Asya. Nagsimula itong nilusob ang Japan
ang Pear Harbor noong Disyembre 7, 1941 sa Hawaii
(Disyembre 8, sa Asya), kasabay ang pagsalakay sa
Thailand, Malaya, Hong Kong, Pilipinas, at iba pang
lugar. Binomba ang bagyo at Baguio at Davao dahil sa
pag-atake ng mga Hapones, nabigla ang United States
at iba pang mga bansang kaalayado nito. Bumagsak ang
mga teritoryong sakop England, Netherland, at United
States. Mabilis ang pananakop ng Japan sa Timos
Silangang Asya at sa Pilipinas lang ito bumagal dahil
nahirapan ito ng husto. Sa pagbagsak ng bataan noong
May 6, 1942, ganap na ang pagsakop ng Japan sa
Timog Silangang Asya.
Kinailang ng Japan ang Timog Silangang Asya
dahil sa likas na yaman nito tulad ng langis, goma,
mineral, bigas, bulak, asukal, at iba pang mga
produkong agricultural.kailangan ito sa industriyang
pandigma.ang pamahalaan ng Thailand ay nagsilbing
neutral pinapanigan noong panahong ito ngunit
pinayagan nitong dumaan ang mga Hapones sa
teritoryo nito papunta sa Malaya at Burma. Marami rin
sa mga Indonesian at Malay ang maluwag na
tumanggap sa mga Hapones. Nakuha sila pansamantala
ng propaganda ng Japan na susuportahan nito ang
pagalaya ng dating kolonya ng Kanluranin.
Idineklara ng Japan ang Burma bilang
malayang bansa sa pamumuno ni Ba Maw. Ang
Pilipinas din ay dineklara nilang malaya noong Oktubre
1943 sa pamumuno ni Jose P. Laurel. Tumawag ng
isang komperensya ang Japan para sa Kalakhang
Silangang Asya. Naganap ito noong Nobyembre 1943
at ito ang unang komperensya para sa mga pinuno ng
mga bansang Asyano
Ang kilusang nasyonalismo sa Timog
Silangang Asya ay binigyang suporta ng Japan at nabuo
ang ilang mga hukbo gaya ng Indian Independence
Army. Ngunit dahil panahon ng digmaan at naging
kuhanan ng Japan ng hilaw na materyalis ang Timog
Silangang Asya, nagkaroon ng malaking problema sa
ekonomiya ng rehiyon. Nagkaroong ng ibang klaseng
materyalis at pagakain. Masama rin ang pagtrato ng
ibang mga sundlong Hapones sa kapwa niya Asyano.
Hindi nagtagal, nagkaroon tuloy ng kilusan laban sa
Japan. Sa Pilipinas malaganap ang kilusang ito io gaya
ng United States Army Forces in the Far Easy
(USAFFE) at Hukbong Bayan laban sa Hapon
(HUKBALAHAP). Nagkaroon ng mga pag-aaklas sa
Java, Indonesia, at Iba pang lugar
Nakabangon ang United States sa sinapit
nitong trahedya sa Pearl Harbor. Matapos ng priyoridad
ng digmaan sa Europa, hinarap ng mga Amerikano ang
Hapones. Unti-unting nanalo ang Japan sa labanan sa
Pacific sa Midway at Guadalcanal noong 1942; New
Guinea noong 1943 hanggang 1944; at mga isla sa
gitnang Pacific gaya ng Guam. Nahinto ang pagsugod
ng Japan tungo sa India at Australia. Hindi nagapi ng
mga Hapones ang mga Tsino bagamat labis ang hirap
na dinanas ng China. Dahan-dahan ding napalaya ng
mga allies ang mga sinakop na teritoryo ng Japan sa
Timog Silangana Asya. Noong Agosto 1945; tuluyan
ng natalo ang Japan. Napilitang sumuko ito matapos
bagsakan ng bomba atomika ng United States ang
Hiroshima noong Agosto 6, 1945 at ang Nagasaki
noong Agosto 9, 1945.
Mga Epekto ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig
Dahil maraming mga lungsod ang nasira sa
Asya. Milyun-milyong mamamayan ang namatay.
Hirap at taggutom ang sinapit ng mga pinsala ng
Japan. Dahil natalo ang Japan, ito ay inokupa ng
mga Allies sa pamumuno ng mga Amerikano sa
ilalim ni Heneral Douglas MacArthur. Nagkaroon
ng bagong Saligang Batas ang Japan at binuwag ang
kanyang sandatahang lakas. Binago ang pagkatalo
ng Japan sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig ang
dating pagtingin ng mga Hapones sa kanilang
emperador bilang isang divine being o maladiyos.
Kinikilala na lamang siya bilang isang
pangkaraniwang tao rin bagamat simbolo parin siya
ng japan. Naging demokratiko ang sistema ng
gobyerno ng Japan. Natapos ang tinawag na Allied
Occupaton of Japan noong 1952 matapos lagdaan
ang Peace Treaty sa San Francisco, California.
Matapos matapos ang ikalawang Digmaang
Pandaigdig, hindi katahimikan ang bumalot sa China.
Nagpatuloy ang kaguluhanat nagkaroon ng digmaang
sibil o civil war. Naglabanan ang mga komunista sa
ilalim ni Mao Ze Dong at ang pwersang nasyonalista sa
ilalim ni Chian Kai Shek. Noong 1949, natalo ang
pwersang nasyonalista at tumaks sila sa isla ng Taiwan.
Doon nila ipinagpatuloy ang Republuc of China.
Samantala, ang kabuuan ng mainland China ay ay
napasailalim sa mga komunista at itinatag ni Mao Ze
Dong ang People’s Republic of China.
Sa inidia, ang pagtatapos ng digmaan
aynangahulugan ng mas malakas na kilusang
nasyonalismo at ang laban para sa kasarinlan ay lalong
sumidhhi. Subalit hindi nagkaisa lahat ng Indian at
naghati ang mga grupong Hindu at Muslim.
Pinagkalooban ng kalayaan ng England ang India
noong 1947. Ngunit an gang India na naging malaya ay
hati; ang India para sa mga Hindu at ang mga Muslim
ay nagtatag ng sariling bansa. Ang Pakista.
Pinalakas ng karansan nila ang kilusang
nasyonalismo sa Timog Silangang Asya. Sa pagtatapos
ng digmaan masigasig nilang ipinaglaban ang karapatan
nilang lumaya. Ang Pilipinas ay lumaya noong Hulyo
4, 1946. Ang Vietnam sa Indochina ay nagpahayag ng
proklamasyon ng kanilang kalayaan noong 1945
bagamat hindi ito kinilala ng France na may sakop sa
kanya. Pinagkalooban na kalayaan ng Englad ang
Malaysia at Burma. Sa Indonesia naman, nag-umpisa
ang armadong pakikipaglaban ng mga Indonesian
upang makamtan ang kalayaan laban sa Dutch.
Sa isang banda, napabilis ng Ikalawang
Digmaang Pandaigdig ang paglaya ng Timog Silangang
Asya. Matapos ang digmaan, bumalik ang mga
kanluranin sa kanilang mga kolonya subalit nahirapan
silang mapasunod ang mga mamamayan. Dahil sa
nakita nilang pagpapalayas ng Japan sa mga
Kanluraning bansaat dahil kinailangan nilang labanan
ang mga Hapones,nagbuklod-buklod ang mga
mamamayan sa mga bansa sa Timog Silangang Asya.
Lalong sumidhi ang hangarin nilang lumya. Dahil
naarmasan sila sa pakikipaglaban sa mga Hapones,
nang bumalik ang mga Kanluranin, maramig bansa sa
Timog Silangang Asya ang handa ng makipagdigma
upang makamtan ang kanilang kalayaan.
Ang Mga Punyagi ng kababaihan sa
Asya
Sa ngayon hindi pare-pareho ang kalagayan ng
kababaiha sa Asya. May higit maganda ang kalagayan
at mayroon ding kakaunti lamang ang karapatan. Hindi
basta-basta nararating ng kababaihang Asyano ang
kasalukuyang kalagayan nila. Nagpunyagi ang
kababaihang Asyano upang mapabuti ang kanilang
kalagayan.
Ang pagtatrabaho at pagboto tuwing eleksyon
ay ilan lamang sa karapatan at pagkakataong
ipinaglalaban nang matagal na panahon ng kababaihan
bago nila ito makamtan. Sa pakikipaglaban nila para
rito, marami silang hirap napiangdaanan. Bakit kailangn
ipaglaban ng kababaihan ang dalawang karapatang
karaniwan naman ibinibigay lamang sa mga
kalalakihan?
Ang dalawang anyo ng pakikipaglaban ng
kababaihan para sa kanilang mga karapatan ang paksa
ng araling ito. Nararapat lamang nating bigyan pugay
ang pakikibaka ng mga edukadang babae upang
matamo ang karapatang bumoto. Mahalga ring
malaman ang pagpupunyagi ng karaniwang
kababaihanna makapagtrabaho. Bahagi rin ng aralin itio
ang pagsasalaysay ng kontekstong panlipunan at ang
pagpupunyagi ng mga kababaihan saAsya na
maipagalaban ang karapatan tungo sa pagkakapantay-
pantay. Sa ganitng aspeto, mahalga ring pag-aralan ang
ilang mga kilusang pangkababaihan sa Asya.
NASAAN ANG KABABAIHAN SA
KASAYASAYN
Mapapansin sapangkalahatan, kulng tayo sa
litertura hingil sa papel ng kababaihan sa kasaysayan.
Sa Pilipinas halimbawa, patuloy pa ring binubuo ng
mga historyador at peminista (feminist) ang kasaysayan
ng kababaihan. Ang mgapeminista ay mga
tagapagtaguyod ng panatay na karapatan sa pagitan ng
lalaki at babae. Ito ay dahil karamihan sa akdang
pangkasaysayan ay isinulat ng kalalakihan, kundi man
mula sa pananaw ng lalaki. Kadalasan ding itinuturing
na ang kasaysayan ng kababaihan at kasaysayan ng
kalalakihan ay pareho lamang kung kaya’t hindi na
kailangan bigyan ng hiwalay na pagtalakay.
Bilang mga Asyano, mahalagang malaman
natin amg pakikibakang isinagawa ng kababaihan sa
Asya upang makamtan ang pagkakapantay ng lalaki at
babae sa lipunan. Paano nakuha ng kababaihan sa
Pilipinas at Japan ang karapatang bumoto? Paano
nakamtan ng mga babaing Indian ang karapatang
makibahagi sa buhay ng pang-ekonomiya g India?
KILUSANG SUFFRAGIST
Ang suffragist ay salitang suffrage na
nangangahulugang karapatang bumoto sa eleksyon
o reperendum at mahal sa pamahalaan. Ang
kilusang pangkababaihan, kilala rin bilang isang
Suffragist, ay nabuo sa iba’t ibang bahagi ng Asya
sa unang ika 20-siglo. Maipagmalaki ng mga
Pilipino na ang Pilipinas isa sa mga unang bansa sa
Asya na nagbigay ng karapatang bumoto sa
kababaihan noong 1937. Makkikita sa talahanayan 7.1
na nanguna sa Maldives at Thailand noong 1932.
Pilipinas
Malinaw na may mahalagang papel na
ginmapanan ang kababaihan sa lipunan bago
lumaganap ang kolonyalismo. Kababaihan ang
karaniwang tumatayo bilang babaylanat katalonan ng
mga lider-ispiritwal. Marami ring prebilheyo at
karapatan ang kababaihan na dati-rati ay tinatamasa nila
subalit nawala na sa kanila dahil sa kolonyalismo. Kung
gayon, ang pakikibaka ng kababaihan para sa pantay na
karapatan aymaaaring tingnan bilang pagbawi ng
kanilang dating mataas na katayuan sa lipunan.
Talahanayan 7.1 MGA BANSANG ASYANO
UNANG NAGBIGAY NG KARAPATANG
BUMOTO
Taon Bansa
1932 Malldives, Thailand
1937 Pilipinas
1945 Indonesia
1946 North Korea, Myanmar,
Singapore
1947 Japan, Pakistan,
Singapore
1948 Israel, South Korea
1949 China, Syria
1950 Indai
Mahaba-haba na rin ang pakikibaka ng
kababaihan sa Pilipinas para sa karapatang bumoto
bago ito naipagkaloob sa kanila noong 1937. Itinuturing
ang taong 1905 bilang simula ng feminism sa Pilipinas.
Ito ay sa pagkatatag ng Asociacion Feminista Filipina
na pinanghnahan ni Comcenpcion Felix. Layunin ng
nasabing samahan na maipatupad ang mga reporma
para sa kababaihangya ng reporma sa edukasyonn sa
kulungan, at sa paggawa.
Noong 1906, itinatag ang kilusang unagng
nagtaguyod ng pagbigay sakababaihan ng karapatang
bumoto. Ito ang Associacion Feminista ilonga na
pinangunahan ni Pula Villanueva Kalaw. Simula 1907
nakahanap ng mga kaibigan anh kilusang Sufragist at
nagsimulang magpasa ng mga batas ang ilang
kongresista (halimbawa sina Filemon Sotto ng Cebu,
Melecio Sevreno ng naegros Occidental, at iba pa)
hingil sa pagkakaloob ng kababaihan ng karapatang
bumoto.
Gayunpaman, wala ni isa man sa mga batas na
ipinasa nila ang inaprubahan ng senado. Ito ay dahil
maraming tumutol sa pagbibigay ngnasabing karaptan
sa kababaihan. Ilan sa mga dahilang ibingay sa kanilang
pagtutol ay ang adiumano magiging komplikasyon sa
pamilyaat lipunan kung bibigyan ng karapatang bumoto
ang kababaihan. Palalakihin nila ang populasyon ng
botante, na nangangahulugan ng lalong pagtagal at
pagiging magastos ng eleksyon.
 Sa kabila ng pagtatalo, patuloy ang
pangangampanya para sa pagbibigay sa kaibahan ng
karapatang bumoto. Taong 1933, inaprubahan ng
senado at pinirmahan ni Gobernador Frank Murphy ang
batas na nagkakalob ng kasapatan sa kababaihan
bumoto subalit ang batas na tio ipinasa ni Kongresista
Miguel Cuenco ng Cebo ay naipatuad lamang noong
1937.
Japan
ang tradisyonal na papel ng kababaihan ay
nakasalalay sasa sistema kung saan lalaki ang
namamayani (tinatawag ding sistemang patriyarkal).
Ayon sa tradisyon, tinuturuab ang babaing sundin ang
kanyan ama, asawa, at anak na lalaki. Maituturing ang
mga pananaw na ito na nakaugat sa paniniwalang
Confucian na nakuha ng Japan mula China. Kung
kaya’t ang pagpupunyagi ng kabababihang hapones na
makamit ang karapatan sa pagboto at isang
napakalaking hakbang para sa kanila.
Si Ichikawa Fusae naman ang pemininsta at
pulitikong namumuno sa Kiluang Suffrahist sa japan.
Nahalal siya ng limang sa parlamento habang
nangangampanya para sa pakapantay-pantay. Noong
1942, pinangunhan niya ang pagtatag ng Fusen
Kakutoku Domei o Women’s Suffrage League. Ito ang
nagsimula na pagkakaroon nila ng karapatang mag-
organisa at dumalo sa mga pulong-pulitikal na dati ay
ipinagbabawal sa kanila. Noong dekada 1920, isa sa
pangunahing partido pulitikal ang sumporta sa wome’s
suffrage.
Gayunpaman, naantala ang tagumapay ng
kilusan ng kontrolin ang sector military ang bansa
noong dekada 1930 at binuwag lahat ang sistemang
demokratiko, kasama na rito ang Kiluasang Suffragist.
Nooong 1945, nang matalo ang pwersang Allied ang
Japan sa Ikalwang Digmaang Pandaigdig,
nakipagtulungan sina Fusae at ilang peministang
Haponesa sa mga Okupasyong Allied upang bumuo ng
bagong Konstitusyon na magbibigay ng karapatan sa
kababaihan. Umasa silang magagamit ang balota upang
mabawasan ang militarism sa Japan. Taong 1947 nang
makamit ng kababaihan sa Japan ang karapayang
Bumoto.
Subalit sa kabila ng tagumpay na nagtamo ng
kababaihan sa Asya sa usaping pagboto, may
kababaihan pa rin sa ibang lugar na hindi pa binigyan
karapatang bumoto hanggang ngayon. Sa kasalukuyan,
may karapatan ang kababaihan sa kahit saang bahagi ng
daigdig sa bumoto maliban sa ilang bansa gaya ng
Kuwait, United Arab Emirates, at Brunie.
PAGKAKATAONG PANG KABUHAYAN
Kasaysayan sa pakikipagtunggali ng
kababaihan saAsya ay hindi lamang ksaysayan ng mga
babaing nakapagtamo ng mataas na antas ng
edukasyon. It ay kasaysayandin ng mg babaing
magsasak at manggagawa. Tutuusin, ang economic
miracle o nakamtang kaunlaran sa ekonomiya ng ilang
pilin mga bansa sa Asya ay hindinaisakatuparan kung
wala ang partisipasyon ng kababaihan.
Paanu nga ba nag-umpinsang lumahok ang
kababaihan sa lakas-paggawa sa kani-kanilang bansa?
Anu-ano ang karapatan sa paggawa na ipinaglaban at
pinagtagumpayan nilang makuha? Tuhnghayan ang
kaso ng India.
India
Gaya ng Japan, may mahabang katayuan sa
lipunan ng kababaihan sa India lalona sa panahon ng
pamamayani ng mga Muslim sa rehiyon. Subalit my
kataliwan, gaya ng pagkakaroon ng mga babaing lider-
militar al local na pinuno sa mga Marathas, at iba
grupong etniko sa India. Nagkaroon din promenenting
babae sa plasayo ng emperador gaya ni Nur Jahan sa
panahon Imperyong Mogul na nagtaguyod ng Islam.
Pagsapit ng ika-19 na siglo, naging aktibo ang
kababaihan sa india sa paglahok ng mga kilusang
nagtataguyod ng repormang panlipunan. Panguanahin
ang layunin nila ang pagkamit ng mga karapatan at
pribiliheyo para sa mga manggagawang babae. Noong
1851, ang mga union sa industriya ng tela ay
nangampanya laban sa chld llabor. Samantala, sa
pamamagita ng Indian Factory Act noong 1891 ay
nabigyang-pansin ang hindi katwirang bilang ng oras sa
pagtatrabaho ng kababaihan. Nabuo naman ang All-
India Coordination Committee. Binigyang-pansin ng
komita ang mga isyu gaya ng benepisyo sa
pagbubuntis. Pantay na sahod, at daycare facilities.
Hinikayat din nito ang kababaihang magkaroon ng
aktibong papel sa pagpapasya ng mga unyon.
Si Sarojini Naidu ay nanguna sa
pagtaguyod ng karapatan ng kababaihan sa India.
Pagpasok ng ika-20 siglo, nagpatuloy ang
pagpupunyagi upang makamtan ang karapatan at
pribiehiyo ng kababaihan sa India. Nanguna si Sarojin
Naidu sa paghimok sa kababaihang gumagawa at
bumibili ng asin na huwag bayaran ang salt tax o buwis
sa produksyon bilang parotesta sa pamhalaang English.
Pinamunuan din niya ang Women’s India Association
na nakipagpulong sa pagbibigay karapatang bumota sa
kababaihan noong 1919. Sa pagsuporta ng Indian
National Congres. Lumakas ang kampanya hanggang sa
bingiyan ng karapatang bumoto ang kababaihannoong
1950.
Ipinagbawal ang Factories Act ng 1948 ang
pagtatrabaho ng kababaihan sa mga delikadong
makinarya habang umaandar ito. Gayundin, nagbigay
ito ng wastong pasilidad na pangkalinisan, daycare para
sa mga batang wala pang anim na taong gulang, at
kompolsaryong maternity leave. Nagatalga naman ang
Mine Act of 1952 ng hiwalay na palikuran para sa lalaki
at babae. Ginawang leag ng Hindu Marriage Act of
1995 ang petesyon ng kababaihan sa pagdiborsyo.
Dahil sa Maternity Benefits Act 1961, naging
awtomatiko ang pagbayad ng sahod sa kababaihan sa
panahon ng maternity leave.
MGA KILUSANG PANGKABABAIHAN SA
ASYA
Dahil sa iba’t ibang anyo ng pang-aapi at
diskriminasyong naranasan sa lipunan at sa pamilya,
nakita ng kabbabaihan sa Asya ang kahalgahan ng pag-
oorganisa upang maisulong ang kanilang mga interes at
marinig ang kanilang mga boses. Mahalaga ang
pagkakaroon ng mga kilusang pangkababaihan sa
[angkat sila ang pangunahing tagapagtaguyod ng
karapatan ng kababaiha. Nagsisilbing simbolo ang mga
kilusang ito ng kamulatan ng kababaihan at kanilang
kahandaang labanan ang kaapihang naranasan sa
lipunan. Bukod sa karapatang bumoto at makibahagi sa
pang-ekonomiyang pamumuhay, marami pang
karapatang ipinaglalaban ang kababaihan. Ating
tunghayan ang ilang halimbawa ng mga kilusang
pagkababaihan sa Asya noon at ngayon.
India
sa huling bahagi ng ika-19 na siglo hanggang
unang bahagi ng ika-20 siglo ay naitatag na sa india ang
ilang kilusang pangkababaihan. Itinatag ang Bharat
Ashram (Indian Hermitage) ni Keshab Chunder Sen ng
Bramo Samaj noong dekada 1870; Arya Mahila Samaj
(The Ayan Women’s Association) na itinatag ni Pandita
Ramabai at Justice Ranade noong dekada 1880; Bharat
Mahila Parushad (Ladies’ Social Conference) noong
1905; at Anjuman-e-Khawatin-e-Islam (The Muslim
Women’s Association) na itinatag ni Amir-un-Nisa.
Ang mga kilusang ito ay nakatulong sa lababaihan
upang maisulong ang karapatan sa edukasyon.
Samantala, itinatag ni Saraladevi Chaudhurani
ang Bharat Stree Mahamandal (Great of Indian
Women) noong 1910. Sinundan ito ng ilan pang
kilusang pangkababaihan gaya ng Women’s Indian
Association na itinatag noong 1917; ang National
Council of Indian Women (1925); at ang All-India
Women’s Conference (1927). Ang Women’s Indian
Association at National Council of Indian Women ay
nangampanya sa mga mambabatas upang makapagdulot
ng mga pagbabago sa pamumuhay ng karaniwang
kababaihang Indian. Sinasabi ito ay binubuo ng
mayamang kababaihan at hindi diumanoganap na
kinatawan ang karaniwang kababaihang Indian.
Samantala, ang All-India Women’s Conference ay
masasabing higit na nakaugat samasang kababaihan.
Tinalakay nito ang mga isyu gaya ng paggawa,
rekontruksyon ng mga kanayunan, opyo, at batas ukol
sa child marriage o sapilitang pagpapakasal ng mga
kabataan.
Noong dekada 1970n itinatag ang mga kilusan
gaya ng kilusang Shahada; ang Shramik Sangtahana
noong 1972; ang Self-Employed Women’s Association
(1972); ang Unites Women’s Anti-Price Front (1973);
at ang Nav Nirman (1974). Ang mga nasabing kilusan
ay sinasabing nagbigay-daan upang mas marinig ang
boses ng karaniwang kababaihan sa lipunan. Tinutulan
ng mga kilusang ito ang mga isyu gaya ng karahasan sa
tahanan at di-makatarungang pagtaas ng presyong mga
bilihin. Itinatag din ang Pogressive Organisation of
Women noong 1973-1974 ang kababaihang Maoist o o
yaong ang nagsulong ng sosyalismong ideya ni Mao
Zedong. Gayunpan, sa deklarasyon ng Emergency sa
ilalim ng panunungkulan ng Punung Ministro na si
Indira Gandhi, marami ang mga progresibo o radikal
ang peminista ang napilitang magtago nang hindi
mahuli at makulong. Ang Emergency ay tumutukoy sa
panahon ng 1975-1977 ng ideklara na ang seguridad ng
India ay nanganganib dahil sa mga kaguluhan.
Sinudpindi lahat ng mga karapatan ng tao. Subalit sa
pagtapos ng Emergency ayumusbong ang kilusang
pangkababaihan na patuloy ng sulong ngmga usaping
pangkasarian. May mga pakikibakang local din, gaya
ng isinaga ng kilusang Chipko na nagpasimula sa eco-
feminism at kilusang Bodghaya na nagsulong ng
karapatan ng kababaihan sa pagmamay-ari ng lupa.
Japan
Sa Gender Impowerment index ng United
Nations sa taong 2005,pang-43 ang Japan sa 80
bansang pinag-kumpara. Ipinakita nito ang
pagpapatuloy ng mababang katayuan ng kababaihan sa
lipunang Hapones. Kung babalikan ang kasaysayn ng
Japan, mapatutunayang sa kabila ng mababang
katayuan ng kababaihan sa lipunan ay may kababaihang
pilit na kumilos nag-organisa upang maisulong ang
karapatan ng kababaihan. Noong delada 1920,
nagsimualang umusbong ang kilusang kababaihan sa
Japan. Hinamon ng kababaihan ang tradisyunal na
papel ng kababaihan bilang matahimik subalit mapag-
alagang anak, asawa, at ina. Sa pagsiklab ng Ikalwang
Digmaang Pandaigdig ay hindi gaanong napgtuunan ng
pansin ng pamahalaan ang isyu sa kababaihan.
Gayunpaman, pagkatapos ng digmaan ay ipinagpatuloy
ng kababaihan ang pakilos para sa paglaya ng kasarian.
Noong Oktobre 19, 1962 ay itinatag ng 32 kababaihan,
sa pangunguna nina Hiratsuka Raicho, Nogami Yaeko,
at Iwasaki Chihiro ang New Japan Women’s
Association (NJWA 0 Shinfujin). Ipinaglaban ng
nasabing kilusan ang mga karapatan ng kababaihan
gaya ng pagkakapantay-pantay ng kababaihan at
kalalakihan sa lipunan, kaaya-ayang kundisyonsa
tahanan at sa trabaho para sa kababaihan, suporta sa
pag-aalaga ng bat, edukasyon, proteksyong
pangkapligiran, kapayapaan, at abolisyon ng mga armas
nukleyar.ang Shifujin ay nabigyan ng Special
Consultative Status ng United Nations Economics and
Social Council noong Mayo 2003. Sa kaslukuyan ay
aktibo ang kilusan upang maibigay sa kababaihan sa
Japan ang mgahinahingad na pagbabago.
Pilipinas
Pinatunayan ng kababaihan sa Pilipinas ang
pakikisangkot sa mahalagang yugto sa kasaysayn.
Matapos ang pagkatatag ng unang kilusang peminista
noong 1905, ang Association Feminista Filipina,
ipinagpatuloy ng kababaihan ang pag-oorganisa upang
maipaglaban ang mga karapatan. Pagkatapos ng
Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang kababaihan ay
humarap sa iba’t ibang hamon ng buhay. Nagkaroon ng
iba’t ibang isyu na kinasangkuta at nilabanan ng
kababaihan gaya ng militarisasyon, karahasang
pantahanan (domestic violence), at iba’t ibang uri ng
diskriminasyon laban sa kababaihan. May kilusang
pangkababaihan na nabuo simula dekada 1960
hanggang dekada 1980: ang Malayang Kilusang ng
Bagong Kababaihan (MAKIBAKA) ay nakipaglaban
para sa kalayaan hindi lamang ang kababaihan kundi ng
bayan; ang Samahang Progresibo ng mga kababaihang
Pilipino (SPKP) na binubuo na kababaihang
manggagawa at magsasaka; ang Katipunan ng Bagong
Pilipina (KBP) na galling sa SPKP at nakipagtulungan
sa National Commision on the Role of Filipino Women
(NCRFW), isang ahensiya ng pamahalaan na tumulong
upang mabigayn ng pagkakatong pangkabuhayan ang
kababaihan lalo na sa kanayunan; ang National
Organization of Women (NOW) na itinatag ni Eva
Estrada Kalaw noong 1965 upang makipaglabab para sa
milinis na eleksyon; ang Concerned Women of the
Philippines (CWP) na itinatag nina Zenaida Quezon
Avanceña, Cecilia Muñoz Palma, Mita Pardo de
Tavera, at iba pa upang ipaglaban ang ilang isyung
panlipunan na may epkto sa kababaihan; Kilusang ng
Kababahihang Pilipino (PILIPINA) na itinatag noong
1981 upang maitaguyod ang mga proyektong
pangkabuhayan sa mahirap na lugar sa Pilipinas; ang
Samahan ng Makabagong Kababaihang Nagkakaisa
(SAMAKANA) na itinatag noong 1982 upang
magpatupad ng mg proyekto ukol sa pag-aalaga ng
bata; ang Alliance of Women Action towards
Reconciliation (AWARE) na binuo nina Margarita
“Tingting” Cojuangco, Solita Monsod, at iba pa na
nakipagtulungan sa iba’t ibang organisasyon
sapagbibigay ng impormasyon at pagsusuri ng mga isyu
at proyekto.
Pagkatapos ng kamatayan ni Ninoy Aquino
noong 1983, sinasabing lalong nag-alab ng damdamin
ng kababaihan laban sa dektadurang Marcos. malaking bahagi ng kabuuang lakas-paggwa sa Asya.
Pinakamahalaga sa mga kilusang nabuo sa panahong ito Sa Indonesia halimbawa, mula mula sa 46% noong
ay ang General Assembly Binding Women for 1980, umakyat naman sa 58% noong 2000 ang
Reforms, Integrity, Equality, Libert, and Acton partisipasyon ng kababaihan sa lakas-paggawa. Sa iba
(GABRIELA) na itinatag noong 1984. Nagsilbi itong pang ASEAN (Association of South East Asian
koalisyon ng iba;t ibang grupong pangkababaihan. Sa Nations) gaya ng Pilipinas, Malaysia, at Brunei
pangangampanya ng GAABRIELA ay nagkroon ng Darussalam, kalahati ng lakas-paggawa ay binubuo ng
women’s desk ang iba’t ibang sangay gaya ng Task kababaihan.
Force Detainees, Society of Professionals for the
Advancemant of Democracy, at Concerned Artist of the Pag-aralan ang Talahanayan26.3.
Philippines. Sa kasalukuyan, sinupurtahan ng Mapapansing mula 1980 nanggang 2000, nagkaroon ng
GABRIELA ang mga isyung may kinalaman sa pagtaas
kababaihan gaya ng mga kaso ng rape o panggagahasa
domestic violence laban sa kababaihan, comfort women, Talahanayan 26.3 BAHAGDAN NG
at iba pa. KABABAIHANG NASA WORK FORCE: 1980,
2000
Mahalaga rin ang pagkatatag ng LILA-
Pilipina, isang organisasyon ng comfort women na % ng % ng
patuloy na ipinaglaban ang pagbibigay ng katarungan kababaihang kababaihan sa
ng bansang Japan sa kababaihang biktima n karahasan sa Work force Work Force
ng mga sundalong Hapones noong Ikalawang (15-64 Taong (15-64 Taong
Digmaang Pandaigdig. Gulang) 2000 Gulang) 1980
Asya 62 60
Sa kabuuan, ang pagkakaron ng kilusang Kanlurang 42 39
pangkababaihan sa iba’t ibang bahagi a=ng Asya ay Asya
katibayan lamang ng paghahangad at pagkilosng Timog 64 58
kababaihan upang mapbuti angkanilang kalagayan sa Silangang
tahanan at sa lipunan. Asya
Silangang 77 72
HAMON SA KASALUKUYAN Asya
An g mga pagpupunyagi ng mga kababaihan
sa Asya ay para sa kanilang karapatang pulitikal upang
makamit ang mga ekonomikal ay dapat pahalagahan. Sa Sa bahagdan ng kababaihang kabilang sa lakas-
ngayon, ano pa nga ba ang kinahaharap na hamon ng paggawa sa Asya. Sa mas aktibong paglahok ng
kababaihan sa Asya? kababaihan sa lakas-pagawa, inaasahang mas
mapapangalagaan ng pamhalaan ang kalagayan nila.
Kung titingnan ang komposisyon ng mga
pamahalaan sa Asya, makikitang mas marami paring Ang patuloy na paglawak sa karapatan ng
ang bilang ng lalaki kaysa babae. Sa Malayasia, kababaihan. Lalo na sapagkakaroon ng karapatang
halimbawa, 4.8% ng Parlamento ay binubuo ng pulitikal at pagkakataong pangkabuhayan ay nagpakita
kababaihan noong 1990 na ang kababaihan ay kumikiols upang ipaglaban ang
karapatang posisyon sa lipunan.
Talahanayan 26.2: BAHAGDA NG
KABABAIHANG KALAHOK SA PARLIAMENT
SA ASYA

Lugar % ng % ng
Kababaiha sa Kababaihan sa
Parliament Ministerial at
Oktubre 2001 Sub-ministeral
na Posisyon
1998
Kanluran Asya 6 -
Timog 13 6
Silangang
Asya
Silangang 20 2
Asya
at 6% naman noong 1995. Kung susuriing ang bilang
ng mga babae sa pamhalaan sa iba pang bansa sa Asya,
mapapansing maliit na porsyento ang kababaihan
subalit tumataas naman ang bilang sa paglipas na taon.
Maaring itong ituring na hamon upang masmapalawak
ang partisipasyon ng kababaihan sa pamahalaan.

Mapapansin ang pagtaas ng bahagdan sa

kababaihan sa pulitika mula 1998 hanggang 2001,
maging sa Kanlurang Asya kung saan limtado ang
pagkakataong ibinigay sa kabaihan sa lipunan.

Sa usapin naman ng pagkakatong

pangkabuhayan, malinas na binubuo ng kababaihan ang