Ders Notu-1

Makro Ekonomi-Mikro Ekonomi Nedir?

Ekonomi teorisinin iki ana kategorisi vardır: Makroekonomi ve mikroekonomi.
Mikroekonomi tüketici, firma gibi küçük ekonomik birimlerin kararlarını inceleyen iktisat
dalıdır. Buna karĢılık makroekonomi ise ekonomiyi bir bütün olarak ele alıp inceleyen iktisat
dalıdır. Bir benzetme yapacak olursak bir orman düĢünün ormanı oluĢturan ağaçlar arasındaki
iliĢkileri inceleyen iktisat dalı mikro iktisat iken, ormanın genelinde gerçekleĢen iktisadi
olayları bir bütün olarak ele alıp inceleyen iktisat dalı makro iktisattır.
Mikroekonomide toplulaştırılmamış veya daha az toplulaştırılmış büyüklüklerin analiziyle
ilgilenilir. Tek bir tüketicinin talebi, piyasa talebi, tek bir firmanın arzı, endüstri arzı gibi
değiĢkenler mikroekonominin alanına girer. Makroekonomi ise az sayıda ve büyük ölçüde
toplulaştırılmış değiĢkenlerin analiziyle ilgilenir. Toplam gelir, toplam tüketim, toplam
yatırım, fiyat istikrarı, ekonomik büyüme, para arzı, para talebi, iĢsizlik gibi konular makro
iktisadın ilgi alanına girer.
Bir sosyal bilim olarak ekonominin ortaya çıkıĢı 18. yy’da ilk olarak Ġngiltere’de baĢlayan
Sanayi Devrimi’ne ve Adam Smith’in Ulusların Zenginliği adlı kitabının yayınlandığı 1776
yılına kadar gider. Adam Smith Klasik okulun kurucusu olarak kabul edilir.
Modern makroekonominin doğuĢu ise J.M.Keynes’in 1936 yılında basılan Ġstihdam, Faiz ve
Paranın Genel Teorisi adlı kitabı ile olmuĢtur.

Temel Makro Ekonomik Amaçlar

Fiyat İstikrarının Sağlanması; enflasyon ve deflasyona maruz kalmadan fiyatlar genel
seviyesinin istikrarlı olması
Tam İstihdam; iĢ arayan herkese iĢ bulunabilmesi ya da doğal iĢsizlik dıĢında iĢsizliğin
olmaması
Ekonomik Büyüme; mal ve hizmet üretiminin yıllar itibariyle artması
Ödemeler Bilançosu Denkliği; dıĢ ülkelerle olan ticari ve finansal iliĢkilerde açık veya
fazlanın olmaması
Gelir Dağılımında Adalet; gerek kiĢisel gelir dağılımında gerekse fonksiyonel (gelirin üretim
faktörleri arasındaki dağılımı) gelir dağılımında sosyal gruplar arasında uçurumun olmaması.
Sıralanan bu amaçlardan ilk üçü olan fiyat istikrarı, iĢsizlik ve büyüme aynı zamanda bir
ülkenin ekonomik performansının da (yani ekonomik olarak baĢarılı olup olmadığının) temel
ölçütü olarak kabul edilir.
Bu temel makroekonomik amaçların yanı sıra “ikincil ya da yan amaçlar” olarak bilinen bazı
amaçları da bu listeye koymak mümkündür. Bunlar, ülkeden ülkeye farklı olabilmekte ya da
zaman dilimleri itibariyle değiĢme gösterebilmektedirler. Literatürde sıralanan ikincil
nitelikteki amaçlardan bazıları;
- piyasalarda istikrarın sağlanması
- kamusal ihtiyaçların karĢılanması
- faktör dağılımının düzenlenmesi
- temel mallar arzının güvence altına alınması
- bazı bölgelere veya sektörlere öncelik verilmesi

1
 Ders Notu-1

- çalıĢma saatlerinin azaltılması

- nüfus büyüklüğünün ve yapısının düzenlenmesi
Ģeklinde sıralanabilir. Bu amaçlara zamana ve mekana göre istenildiği kadar ekleme ya da
çıkartma yapılabilir.

Stok DeğiĢken-Akım DeğiĢken

Belirli bir zaman dilimi (günlük, aylık, yıllık gibi) içinde ölçülebilen değiĢkenlere akım
değişken denir. KiĢisel gelir, milli gelir, dıĢ ticaret açığı, gayrisafi milli hasıla, tüketim,
yatırım, tasarruf, faiz oranı, ihracat, ithalat, cari iĢlemler hesabı, bütçe açığı, yurtiçi hasıla,
hükümet harcamaları, vergiler, yeni iĢ bulan sayısı, iĢini kaybeden sayısı gibi kavramlar
günlük, aylık, yıllık... ölçülebildiği için akım değiĢkendir.
Belirli bir durağan durumda ölçülebilen değiĢkenlere ise stok değişken denir. Servet, iĢgücü
arzı stoğu, sermaye stoku, para arzı stoku, borç stoku, iĢsiz sayısı, fabrikadaki iĢçi sayısı gibi
kavramlar ise stok değiĢkendir. Bir stoktaki değişme bir akımın değerine eşittir.

AKIM DEĞĠġKEN STOK DEĞĠġKEN

Tasarruftaki DeğiĢme Servetteki DeğiĢme

Net Yatırımdaki DeğiĢme Sermaye Stokundaki DeğiĢme

MĠLLĠ GELĠR ĠLE ĠLGĠLĠ KAVRAMLAR

Milli gelir ile ilgili iki temel kavram vardır. Bunlar:
1. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH)
2. Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH)

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla =GSYH( Gross Domestic Product=GDP), Bir ülke sınırları
içinde belli bir dönemde yerli ve yabancı tüm üretim faktörlerinin katılımı ile üretilen nihai
mal ve hizmetlerin toplam piyasa değeridir. Bu tanımda geçen bazı önemli noktalar vardır.
Bunları sırasıyla ele alalım.
2
 Ders Notu-1

i. Belirli bir dönem: Bir ay, üç ay veya bir yıl olabilir. Genellikle GSYH yıllık olarak
hesaplanmaktadır.

ii. GSYH Nihai Mal ve Hizmetleri Kapsar: Bir ekonomide üretilen mal ve hizmetler iki
grupta sınıflanabilir:
1. Nihai (tamamlanmış) mallar ve
2. Ara mallar
Ara mallar, baĢka malların üretiminde girdi olarak kullanılan mallar veya yeniden satılmak
için satın alınan mallardır. Yani ara mallar, bir firmanın kendi malını üretmek için kullandığı
ve baĢka firmalar tarafından üretilmiĢ her türlü hammadde, yarı mamul ve mamul
mallardan oluĢur.

Nihai (tamamlanmış) mallar; baĢka malların üretiminde girdi olarak kullanılmayan mallar
veya yeniden satılmak için satın alınmayan mallardır.

ARA MAL NĠHAĠ MAL

Fırıncının ekmek yapımında kullandığı un Evde kek veya ekmek yapmak için kullanılan un

Evde yemek piĢirirken veya salça yaparken

Fabrikada salça yapımında kullanılan domates
kullanılan domates

Fabrikada elbise dikiminde kullanılan kumaĢ Evde elbise dikiminde kullanılan kumaĢ

Gayri safi yurtiçi hasıla yalnızca nihai mal ve hizmetleri içerir. Ara mallar GSYH'nin
hesaplanmasında dikkate alınmaz. Aksi takdirde çifte-sayım sorunu ortaya çıkar.

iii. GSYH KullanılmıĢ Malları ve Mali Varlıkları Ġçermez: GSYH yeni bir mal (katma
değer) yaratmayan alım satım iĢlemlerini dikkate almaz.
 Örneğin, 3 yıl önce üretilmiĢ kullanılmıĢ mobilyanın cari yılda el değiĢtirmesi
iĢleminde herhangi bir katma değer yaratılmadığı için, kullanılmıĢ mobilyanın değeri
cari yılın GSYH'sine dahil edilmez aksi takdirde çift-sayım ortaya çıkar.

 Benzer Ģekilde, tekrar tekrar alınıp satılsalar bile her türlü kullanılmıĢ malın (otomobil,
konut, vs.) değeri sadece üretildikleri yılın GSYH'na dahil edilir.

iv. GSYH Ülkedeki Tüm YerleĢiklerin Çıktısını (ürettiği miktarı) Ölçer: GSYH, bir ülke
sınırları içinde sadece vatandaĢlara değil, yabancılara ait olan üretim faktörleri ile üretilen
çıktıyı da içerir. Yani GSYH bir ülke sınırları içinde sadece ülke vatandaĢlarının değil,
yabancıların elde ettikleri tüm faktör gelirlerini de içerir.
 Örneğin, Türkiye'de otomobil üreten bir Ġtalyan firmasında yaratılan tüm nihai çıktı
ve dolayısıyla faktör gelirlerinin tamamı Türkiye'nin GSYH’si içinde yer alır.

3
 Ders Notu-1

 Firmada çalıĢan Türk iĢçilerin elde ettikleri ücret gelirlerinin yanı sıra, Ġtalyan üst
düzey yöneticilerine yapılan maaĢ ve prim ödemeleri de Türkiye'nin GSYH'si içinde
yer alır.
Dikkat: Bu durum Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) için böyle değildir!

v. GSYH, VatandaĢların Ülke DıĢında Elde Ettikleri Faktör Gelirlerini Ġçermez: Bir
ülkenin vatandaĢlarının ülke dıĢındaki iktisadi faaliyetlerinden elde ettikleri emek, sermaye,
doğal kaynak ve giriĢimcilik gelirleri o ülkenin gayri safi yurt içi hasılası içinde yer almaz.
 Örneğin, Türkiye Cumhuriyeti vatandaĢlarının yurtdıĢında çalıĢarak elde ettikleri
ücret gelirleri Türkiye'nin değil, o ülkelerin GSYH'sı içinde yer alır.

ġimdi çok basit bir örnekle GSYH hesaplaması yapalım.

Örneğin A ülkesinde 2014 yılında sadece 1000 adet ekmek ve 50 adet ayakkabı üretilmiĢ
olsun. 2014 yılında bu ülkede ekmeğin fiyatı 1 ve ayakkabının fiyatı 40 TL ise 2014 yılı
GSYH'sı;
GSYH=(1x1000)+(50x4)0=3000 olur.

NOT: ***Nihai mal ve hizmetlerin değeri katma değerlerin toplamına eĢittir.

Katma Değer: Mal ve hizmetlerin piyasa değerlerinde üretim sürecinin her aĢamasında
meydana gelen artıĢa katma değer denir.

Üretimin Her AĢamasındaki SatıĢ Her AĢamadaki Katma

Üretim AĢamaları
Değeri değer

Buğday 100 15-0=15

Un 150 23-15=8
Ekmek (Toptan) 220 35-23=12
Ekmek(Perakende) 300 40-35=5
Toplam 770 300
 Üretimin ilk aĢamasında çiftçinin ektiği tarladan 100 birimlik buğday elde ettiğini
varsayalım.
 Ġkinci aĢamada çiftçi buğdayı değirmenciye satar ve değirmenci 100 birimlik buğdayı
öğüterek 150 birimlik una dönüĢtürür.
 Üçüncü aĢamada değirmenci ürettiği unu fırıncıya satmıĢtır. Değirmencide bu unu
ekmek yapımında kullanmıĢ ve ekmeği 220 birime perakendeciye satmıĢtır.
 Son aĢamada perakendeci ise ekmeği halka 300 birime satmıĢtır.

Nominal GSYH, Reel GSYH

Üretilen mal ve hizmetlerin piyasa değeri üretildiği yıldaki piyasa fiyatlarına (cari fiyatlara)
göre hesaplanıyor ise nominal GSYH belirli bir yılın fiyatlarına (sabit fiyatlara) göre
hesaplanıyor ise reel GSYH söz konusudur.

4
 Ders Notu-1

Nominal GSYH: Bir ülke sınırları içinde belli bir dönemde yerli ve yabancı tüm üretim
faktörlerinin katılımı ile üretilen nihai mal ve hizmetlerin cari fiyatlara göre piyasa değeridir.
Nominal GSYH=P1tQ1t+ P2tQ2t+.....+ PntQnt

Reel GSYH: Bir ülke sınırları içinde belli bir dönemde yerli ve yabancı tüm üretim
faktörlerinin katılımı ile üretilen nihai mal ve hizmetlerin belirli bir yılın fiyatlarına (baz yılı
fiyatı, sabit fiyatlara) göre piyasa değeridir.
Reel GSYH= P1bazQ1t+ P2bazQ2t+...........+ PnbazQnt

Örnek: Bir ülkede yalnızca iki malın (elma ve peynir) üretildiğini varsayalım. Bu iki malın
2010, 2011 ve 2012 yılı nominal ve reel GSYH değerlerini aĢağıdaki tabloya göre
hesaplayalım. (Baz yılı=2000)
ÖRNEK:

2010 2011 2012

Fiyat Miktar Fiyat Miktar Fiyat Miktar

Elma 2 500 2,5 600 3 400

Peynir 10 20 12 30 15 20

Nominal GSYH değerleri:

Nominal GSYH2010= (2x500) + (10x20) = 1200
Nominal GSYH2011= (2,5x600) + (12x30) =1860
Nominal GSYH2012= (3x400) + (15x20) = 1500
Reel GSYH değerleri:
Reel GSYH2010= (2x500) + (10x20) = 1200
Reel GSYH2011= (2x600) + (10x30) = 1500
Reel GSYH2012= (2x400) + (10x25 = 425
NOT: Baz yılında nominal ve reel GSYH aynıdır.

Gayri Safi Milli Hasıla=GSMH (Gross National Product=GNP): Bir ülke vatandaşları
tarafından belli bir dönemde ülke sınırları içinde veya ülke sınırları dışında üretilen nihai
mal ve hizmetlerin toplam piyasa değeridir.

- GSMH bir ülkenin vatandaşlarının ülke içinde ve dıĢında elde ettikleri tüm faktör
gelirleriyle ilgilidir.
- Buna karĢılık GSYH, milliyeti ne olursa olsun, ülkedeki tüm yerleşiklerin elde ettikleri
faktör gelirleriyle iliĢkilidir.

5
 Ders Notu-1

GSYH’den GSMH’ye Ģu Ģekilde ulaĢabiliriz.

GSMH=GSYH + (DıĢ Alemden Gelen Faktör Gelirleri-DıĢ Aleme Giden Faktör Gelirleri)

****
DıĢ Alemden Gelen Faktör Gelirleri ile DıĢ Aleme Giden Faktör Gelirleri arasındaki
farka Net Faktör Gelirleri denir. O zaman formülümüz;

GSMH=GSYH + (Net Faktör Gelirleri)

Buradan Ģunu söyleyebiliriz;

Eğer net faktör gelirleri pozitif ise GSMH>GSYH
Eğer net faktör gelirleri negatif ise GSYH>GSMH olur.

GSYH’NIN HESAPLANMA YÖNTEMLERĠ

Bir ekonomide bir yıllık bir süreçte üretilen nihai mal ve hizmetlerin parasal temsilcisi olan
GSYH, aynı zamanda ekonomik performansın da temel göstergesi olarak kabul edilir. GSYH,
üretim faktörlerinin bir araya gelmesi sonucu üretilir. Üretim faktörleri ürettikleri mal ve
hizmetlerin değerine eĢit büyüklükte bir gelir elde ederler. Elde ettikleri bu geliri ise yine
kendi ürettikleri mal ve hizmetleri satın almak için harcarlar. Bunun sonucunda dıĢa kapalı
olan bir ekonomide; toplam üretim, toplam gelir, toplam harcama özdeĢliği söz konusudur.
Yukarıdaki açıklamalardan da çağrıĢtırdığı üzere GSYH’nın üç farklı yöntemle hesaplanması
söz konusudur. Bu yöntemler;
1. Üretim Yöntemi ya da Katma Değer Yöntemi
2. Harcama Yöntemi
3. Gelir Yöntemi
Hangi yöntemle hesaplanırsa hesaplansın bir ekonomide; üretim-gelir ve harcama özdeĢliği
söz konusu olduğundan bulunan değerler birbirine eĢit olur. Yani aynı sonuca ulaĢılır.

1. ÜRETĠM YÖNTEMĠ
Üretim yöntemine göre yapılan hesaplamada toplam arz dikkate alınır. Ġki farklı tekniğin
izlenmesi söz konusudur. Bunlar;
a) Ekonomideki bütün sektörlerde üretilen nihai mal ve hizmetlerin miktarı, piyasa
fiyatlarıyla çarpılıp toplanarak GSYH’ya ulaĢılır. P; malın fiyatı, Q; malın miktarı olmak
üzere bir ekonomide n tane mal üretildiği varsayıldığında;
GSYH = P1Q1 + P2Q2+ ……….. PnQn ya da Ģeklinde hesaplama söz
konusudur.
b) Mal ve hizmetler nihai hale getirilinceye kadar her üretim aĢamasında oluĢturulan katma
değerler bütün firmalar için toplanarak GSYH’ya ulaĢılır. Üretim sürecinde oluĢturulan katma
değerlerin toplamı malın piyasa fiyatına eĢit olduğundan hangi teknik kullanılırsa kullanılsın
aynı sonuca ulaĢılır. Katma değer açısından yaklaĢıldığında
GSYH = Tüm Firmaların Katma Değerleri Toplamı olur.
6
 Ders Notu-1

2. HARCAMA YÖNTEMĠ
Harcama yöntemine göre yapılan hesaplama, toplam talebi esas alır. Ekonomilerde
gerçekleĢtirilen 4 temel harcama kalemi toplam talebi oluĢturur. Bunlar;
 Tüketim Harcamaları ( C )
 Yatırım Harcamaları ( I )
 Kamu Harcamaları (G)
 Net Ġhracat (NX) NX=X-M
Bu yöntemle hesaplamada GSYH; tüketim harcamaları, yatırım harcamaları, kamu
harcamaları ve net ihracatın toplamına eĢittir. Bu yöntemde GSYH Ģu Ģekilde hesaplanır;
GSYH = C + I + G + ( X-M )

Tüketim Harcamaları (C);

Bireylerin ya da hane halklarının yapmıĢ oldukları harcamaların toplamıdır. Üç gruptan
oluĢur.
 Dayanıklı Tüketim Mallarına Yapılan Harcamalar; Beyaz eĢya, araba vs. gibi uzun
süreli kullanılan mallar için yapılan harcamalar
 Dayanıksız Tüketim Mallarına Yapılan Harcamalar; gıda, giyim gibi kısa sürede
eskiyen mallar için yapılan harcamalar
 Hizmet Harcamaları; Eğitim ( dershane), sağlık (özel hastane), ya da hukuk
(avukatlık hizmeti) gibi alanlarda yapılan harcamalar
Not; Bireylerin yeni konut alımı ve finansal araçlar için yaptığı harcamalar(plasman
harcamaları) tüketim harcamaları içinde yer almazlar.

Yatırım Harcamaları (I);

Kısaca yatırım harcamaları olarak adlandırılan bu kategori geniĢ anlamda “Gayrı Safi ( Brüt)
Yurtiçi Özel Yatırım Harcamaları” olarak bilinir. Bu harcamalar temelde üç gruptan oluĢur;
 Sabit Sermaye Yatırımları (If); Firmaların yeni olmak kaydıyla makine-ekipman,
teçhizat, demirbaĢ ve bina gibi üretim sürecinde kullanılan girdilere yaptıkları
harcamalardır.
 Stok Yatırımları (Is ); Firmalar tarafından üretilmiĢ ancak henüz tüketicilere
ulaĢtırılmamıĢ olan bütün mallar (tüketim malları dahil) stok yatırım olarak kabul
edilir.
 Konut Yatırımları; Bireylerin yeni konut alımı için yapmıĢ oldukları harcamalar konut
yatırımı olarak adlandırılır.

Kamu Harcamaları (G);

Bu harcama kalemi hükümet alımları, hükümet tüketimi ya da hükümet gayrı safi yatırımları
gibi çeĢitli harcamaların toplamından oluĢur. Örn.; hükümetin cari alımları, personele ödediği
ücret ve maaĢlar, yaptığı askeri harcamalar, eğitim ve sağlık harcamaları gibi herhangi bir
satın alma karĢılığında yapılan harcamalar yer alır.
* NOT; Hükümetin yapmış olduğu sosyal güvenlik harcamaları, emeklilere ya da gazilere
yapılan ödemeler, yaşlılık ya da engelli aylıkları gibi transfer ödemeleri ve hükümetin
borçları için yapmış olduğu faiz ödemeleri bu grupta yer almaz. Çünkü bunlar herhangi bir

7
 Ders Notu-1

mal yanda hizmet karşılığı yapılan ödeme olmayıp sadece transfer özelliği taşımaktadır. Bu
nedenle GSYH hesapları içinde yar almazlar.

Net İhracat (X-M);

Net ihracat; ihracat ile, ithalat arasındaki farktır. Bu rakam pozitif veya negatif olabilir.
 X>M ise, yani ihracat ithalattan büyükse dış ticaret fazlası ortaya çıkar, bu durumda
net ihracat pozitif değer alır.
 X<M ise, yani ithalat ihracattan büyükse bu durumda dış ticaret açığı ortaya çıkar,
net ihracat negatif değer alır.
GSYH’nın Harcama Yöntemiyle Hesabı ve Bileşenleri;
Türkiye 2009, Cari Fiyatlarla Milyon TL

Harcama Tutar
Kalemleri

Tüketim Harcamaları 681.438

Yatırım Harcamaları 107.396
Kamu Harcamaları 174.359
Net İhracat - 11.205
GSYHİhracat 951.988 221.422
İthalat 232.627

3. GELĠR YÖNTEMĠ
GSYH’nın gelir yöntemiyle hesabında üretim faktörlerinin üretime katılmaları karĢılığında
elde ettiği gelirlerin (ücret+faiz+rant+kar) toplamı dikkate alınır. Daha önce de vurgulandığı
üzere gelirlerin toplamı üretilen hasılanın değerine eĢittir. Ayrıca; üretilen hasıla, (üretim
yöntemiyle hesaplanırken) katma değerlerin toplamına eĢit olduğundan, ücret+faiz+rant+kar
toplamı da katma değere eĢittir. Diğer taraftan gelir yöntemi, milli gelirin üretim faktörleri
arasındaki dağılımının da (ki bu gelir dağılımı fonksiyonel gelir dağılımı olarak adlandırılır)
bir göstergesidir.
Üretim faktörlerinin üretime katılma sürecinde elde ettiği karĢılıkların toplanmasıyla Net
Yurtiçi Gelire ulaĢılır. Buradan GSYH’ya ya da Milli Gelire nasıl ulaĢıldığı ise aĢağıdaki
tablolarda gösterilmiĢtir.
Not; Gelir yönteminde dikkat edilmesi gereken bir unsur vardır; dikkate alınan gelir türleri
bizatihi üretime katılma karĢılığında kazanılan asli ya da kazanılmıĢ gelirlerdir. Üretim
sürecine katılmadan elde edilen gelirler, örneğin yaĢlılık aylığı, dul ve yetim aylığı, emekli
maaĢları gibi aktarma ya da transfer gelirleri hesaplamamalara katılmaz. Bu yöntemde GSYH
Ģu Ģekilde hesaplanır;

GSYH=(Ücret + Faiz + Rant + Kar) + (Dolaylı Vergiler-Sübvansiyon)+ Amortisman

8
 Ders Notu-1

MĠLLĠ GELĠR ĠLE ĠLGĠLĠ DĠĞER KAVRAMLAR

1. SAFĠ (NET) YURTĠÇĠ HASILA
Bir ülke sınırları içinde belirli bir dönemde üretilen mal ve hizmetlerin parasal değerine
GSYH denilmesinin sebebi, üretilen mal ve hizmetlerin üretim sürecinde kullanılan üretim
faktörlerinin uğradığı aĢınma ve yıpranma paylarının (amortisman) göz önüne alınmasıdır.
GSMH’dan, o yılın amortisman payları çıkarıldıktan sonra SYH'ya ulaĢılır.

Safi  Net  Yurt Ġçi Hasıla  SYH   Gayri Safi Yurt Ġçi Hasıla  GSYH   Amortismanlar  Yıpranma 

Amortisman= Sermaye mallarında meydana gelen aĢınma ve eskimenin parasal değeridir.

Amortisman değeri Ģu formülle hesaplanır;

Amortisman  Gayri Safi  Brüt  Yatırım  Safi  Net  Yatırım

2. YURTĠÇĠ GELĠR (YĠG)

Bir ülkenin sınırları içinde bir yılda gerçekleĢtirilen nihai mal ve hizmet üretimi karĢılığında
üretim faktörlerine yapılan ödemeler toplamına yurtiçi gelir denir. Yurtiçi gelir hem ülke
vatandaĢlarının hem de diğer ülke vatandaĢlarının bir yılda elde ettikleri faktör gelirleri
toplamına eĢittir.
Yurt Ġçi Gelir  YĠG   Safi  Net  Yurt İçi Hasıla  SYİH   Dolaylı Vergiler  Sübvansiyonlar

Vergiler dolaylı (vasıtalı) vergi ve dolaysız (vasıtasız) vergi olarak ikiye ayrılır. Dolaylı
vergiler, mal ve hizmet kullanımından kaynaklanan vergilerdir. Vergiye tabi mal ve
hizmetlerden yararlanan herkes, gelir düzeyi ne olursa olsun aynı oranda vergi öder. Bu
vergilerde vergi mükellefi ile ödeyicisi farklıdır. Bir baĢka tanıma göre ise, dolaylı vergiler bir
mal veya hizmet üzerinden dolaylı olarak tahsil edilen vergilerdir. Mal ve hizmet satın alırken
ödendiğinden, tahsili kolay ve ucuzdur. Katma değer vergisi ile özel tüketim vergisi, dolaylı
vergiler arasında yer alır.
Dolaysız vergiler, gelir üzerinden (Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi) ve servetin mevcudiyeti
(Motorlu TaĢıtlar Vergisi, Emlak Vergisi) üzerinden alınan vergiler olup, konulduğu kiĢi ya
da kurum üzerinde kalması nedeniyle istisnai durumlar dıĢında yansıtılamayan vergilerdir.
Sübvansiyon: Devletin üreticilere yapmıĢ olduğu karĢılıksız yardımlara denir.

3. MĠLLĠ GELĠR
Milli gelir, bir ülkede bir yıl içerisinde üretilen mal ve hizmetlerin net piyasal değerine
(vergiler hariç) eĢitir.

Milli Gelir  MG   Yurt Ġçi Gelir  YĠG   Net Faktör Gelirleri

9
 Ders Notu-1

4. KĠġĠSEL GELĠR (KG)

KiĢisel gelir, halkın cebine giren gelir Ģeklinde tanımlanabilir. Bunu bulmak için Ģirketlerin
ödedikleri kurumlar vergisi milli gelirden düĢürülür. Çünkü bu kısım pay sahiplerinin eline
geçmez. Ayrıca Ģirketlerin dağıtmadıkları karlar da milli gelirden düĢürülür. Çünkü bu karlar
da halkın cebine girmez. Nihayet sosyal sigorta kesenekleri de milli gelirden düĢürülür. Buna
karĢılık ülkedeki kiĢilerin bir kısmı üretime katılmadıkları halde gelir elde edebilirler. KiĢilere
bu Ģekilde yapılan gelir ödemelerine transfer ödemeleri adı verilir. Bunların ise milli gelire
eklenmesi gerekir.
Kişisel Gelir  KG   Milli Gelir  MG   Transfer Harcamaları  –
 Kurumlar Vergisi  Şirketlerin Dağıtılmayan Karları  Sosyal Kesenekler 

5. HARCANABĠLĠR KĠġĠSEL GELĠR (HKG/Yd)

Harcanabilir kiĢisel geliri bulmak için kiĢilerin devlete ödeyecekleri dolaysız vergileri ve faiz
ödemelerini düĢmek gerekir. Harcanabilir gelir, halkın harcayabileceği ya da tasarruf
edebileceği gelire denir.
Harcanabilir  Kullanılabilir  KiĢisel Gelir  HKG   Kişisel Gelir  KG   Dolaysız Vergiler  Gelir Vergisi 

Harcanabilir kiĢisel gelirin diğer formülleri Ģu Ģekildedir;

Harcanabilir kiĢisel gelirin bir kısmı tüketim harcamalarına (C) gider. Geri kalanı tasarruf
olarak adlandırılır.

HKG Yd   Tüketim  C   Tasarruf  S 

Yd  Y  T  TR

KiĢi BaĢına Milli Gelir ve Önemi

Bir ülkenin MG'i o ülkenin nüfusuna bölündüğünde kiĢi baĢına düĢen MG (Milli Gelir)
bulunur.
kiĢi baĢına düĢen milli gelir=MG/Nüfus
Bir Ekonomik Gösterge Olarak Milli Gelirin (GSYH) Önemi
 Milli Gelir rakamları bir ekonominin büyüyüp büyümediğini gösterir,
 Milli Gelir rakamları ülke refah düzeyinde bir değiĢiklik olup olmadığını gösterir,
 Milli Gelir rakamları ekonomideki yapısal değiĢiklikler konusunda bilgi sunar,
 Milli Gelir rakamları ülkelerarası karĢılaĢtırmalar yapılmasına olanak sağlar.
***
Milli gelir ile ilgili diğer kavramlar da nüfusa bölünürse onların kiĢi baĢına düĢen değerleri
elde edilir.

10
 Ders Notu-1

Milli Gelir Hesaplamalarında Dikkate Alınmayan Hususlar

 Piyasada alınıp satılmayan bir fiyatı olmayan mal ve hizmetler,
 Zaman içinde malların kalitesinde görülen iyileĢmeler
 Borsada yapılan finansal iĢlemler
 Kayıt dıĢı faaliyetler
 Üretim faaliyetinin yol açtığı çevre kirliliği
Bu hususlar milli gelir hesaplamalarında dikkate alınmamaktadır.

ÖRNEK: bir ülkenin ekonomisi ile ilgili Ģu bilgilerin verildiğini varsayalım.

Tüketim Harcamaları ( C )= 6200
Tasarruflar (S)=1730
Gelir vergisi=420
Dolaylı vergiler=500
Sübvansiyonlar=40
Kamu Harcamaları (G) =1600
Ġhracat (X) =720
Ġthalat (M)=760
Kurumlar Vergisi=500
Dağıtılmayan ġirket Karları=250
Sosyal Kesenekler=300
Yatırımlar (I)= 2100
Amortismanlar=250
Net faktör gelirleri=50
Transfer ödemeleri=200

a) GSYH, GSMH, SYĠH, YĠG, MG, KG ve HKG’yi hesaplayınız.

b) HKG=C+S olduğunu gösteriniz.

Cevap: Önce öğrendiğimiz 3 yöntemden biri yardımıyla GSYH’yı hesaplayalım. Elimizdeki

veriler harcama yöntemine daha uygun olduğu için onu kullanacağız. Yani;
a)
GSYH = C+I+G+(X-M)
=6200+2100+1600+(720-760)=9860 olarak GSYH’yi buluruz.

GSMH =GSYH+net faktör gelirleri idi.

=9860+50=9910
SYH = GSYH-Amortismanlar
= 9860-250=9610 Olur.

11
 Ders Notu-1

YĠG = SYH-Dolaylı Vergiler + Sübvansiyonlar

= 9610-500+40= 9150
MG = YĠG + Net Faktör Gelirleri
= 9150+50=9200
KG = MG + Transfer Harcamaları – (Kurumlar Vergisi + Dağıtılmayan ġirket Karları +
Sosyal Kesenekler)
=9200 + 200- (500+250+300) =8350
HKG = KG-Gelir Vergisi
= 8350-420=7930
b)
aynı sonuç
HKG = C+S
= 6200+1730=7930

NOT: GSMH’den harcanabilir gelire Ģu Ģekilde ulaĢılır;

Safi Milli Hasıla (SMH)= GSMH – Amortismanlar

Milli Gelir (MG)= Safi Milli Hasıla (SMH) – Dolaylı vergiler + Sübvansiyonlar

Kişisel Gelir (KG)= Milli Gelir +Transfer Ödemeleri – (Kurumlar Vergisi – Dağıtılmayan
Ģirket karları + Sosyal Kesenekler)

Harcanabilir Gelir (HKG)= KiĢisel gelir – Dolaysız Vergiler

Tarihçe
Bir ülkede üretim-gelir ve harcamaya iliĢkin hesapların tutulduğu sistem milli gelir
muhasebesi olarak adlandırılır. Dünyada MG hesaplarına iliĢkin ilk tahmini çalıĢmaların 17.
yy’da Ġngiltere’de ve Fransa’da gerçekleĢtiği, ABD’nin 1843’de tahminlere baĢladığı
bilinmektedir. Hesaplamalara iliĢkin ilk resmi veriler ise 1890 yılında Avustralya’da
yayınlanmıĢtır.

20. yy’da üretim, tüketim, yatırım gibi MG hesaplamalarında veri olarak alınan kavramlar ön
plana çıkmıĢ, değerleri tutulmaya baĢlanmıĢtır.

ABD’de Simon Kuznets, Ġngiltere’de Colin Clark çalıĢmalarını bu yönde yoğunlaĢtırmıĢtır.

Büyük Buhran ve Keynes’in Genel Teorisi ile MG hesaplamalarının önemi giderek artmıĢtır.
ABD’li iktisatçı Simon Kuznets bu MG muhasebesi sisteminin mucidi olarak kabul edilir.

Türkiye’de bu konuda ilk çalıĢmalar 1928 yılında baĢlamıĢ,1929 yılında uzman Camilla
Jacquart tarafından gerçekleĢtirilmek istenen hesaplamalar veri yetersizliği nedeniyle
sonuçlandırılamamıĢtır. Daha sonraki yıllarda bu görev Alman istatistikçi Franz Eppeinstein’e
verilmiĢtir.

12
 Ders Notu-1

NOT: MG ile ilgili açıkladığımız bu kavramlar (nominal kavramlar) fiyat endeksine bölünüp
100 ile çarpıldığı zaman reel değerleri elde edilir. Örneğin;

MG
Re el MG  x100
Fiyat Endeksi

GSMH
Re el GSMH  x100
Fiyat Endeksi

Soru 1: GSMH ile GSYH arasındaki fark nedir?

A) Fark yoktur, aynıdır
B) GSMH-GSYH=Net faktör gelirleri
C) GSMH-GSYH=DıĢ Ticaret Açığı
D) GSMH-GSYH=Yabancı Yatırımlar
E) Hiçbiri

Soru 2: GSYH’dan hangisi çıkarılırsa SYH bulunur?

A) Dolaylı vergiler
B) Transfer gelirleri
C) KiĢisel vergiler
D) Dolaysız vergiler
E) Amortismanlar

Soru 3: Bir ekonomide

GSYH : 1500
Amortismanlar : 90
Sübvansiyonlar : 20
Dolaylı vergiler : 100 birim
ise yurtiçi gelir (YĠG) düzeyi kaçtır?
A) 1430
B) 1330
C) 1300
D) 1500
E) 1410

Soru 4:
GSYH =3000
Net Faktör Gelirleri =200
Amortismanlar =100
Dolaylı Vergiler =400

13
 Ders Notu-1

Sübvansiyonlar =50 olan bir ekonomide milli gelir ne kadardır?

A) 2300
B) 2500
C) 2700
D) 2750
E) 3100

Soru 5: Makroekonomik değiĢkenler arasındaki iliĢki ile ilgili olarak aĢağıdaki

ifadelerden hangisi her zaman doğrudur? (KPSS 2004)
A) Gayri safi milli hasıla, gayri safi yurtiçi hasıladan büyüktür.
B) Gayri safi milli hasıla, gayri safi yurtiçi hasıladan küçüktür.
C) Milli gelir, gayri safi milli hasıla değerine eĢittir.
D) Milli gelir, tüketim ile yatırımın toplamına eĢittir.
E) Harcanabilir gelir, tüketim ile tasarrufun toplamına eĢittir.

Soru 6: AĢağıdakilerden hangisi, Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) tanımı içinde yer
alırken Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSĠYH) tanımı içinde yer almaz? (KPSS 2003)
A) Konut içinde yapılan yatırım harcamaları
B) Ülke vatandaĢı müteahhitlerin yurt dıĢından gönderdiği gelirler
C) Yabancıların ülkede yaptığı yatırım harcamaları
D) Askeri amaçla yapılan kamu harcamaları
E) Kamu kesiminin yaptığı sağlık harcamaları

Soru 7: Gayrı Safi Yurtiçi hasıla (GSYH) aĢağıdakilerden hangisini ölçer? (SayıĢtay
2003)
A) ülke vatandaĢları tarafından meydana getirilen katma değerlerin hesaplanması
B) vatandaĢların yaĢam standartlarının diğer ülkelerin vatandaĢlarınınki ile karĢılaĢtırılması
C) belli bir dönemde ülke sınırları içinde üretilmiĢ tüm nihai mal ve hizmetlerin toplam
değeri
D) sermaye stokundaki artıĢ
E) iĢgücü stokundaki artıĢ

Soru 8: GSMH hesaplanırken bir ekonominin belli bir dönemde ürettiği mal ve
hizmetler neye göre değerlendirilir. ( SayıĢtay 2008)

A) Piyasa Fiyatlarına

14
 Ders Notu-1

B) Faktör Maliyetlerine
C) Sağladıkları Karlara
D) Yatırım Maliyetlerine
E) Tüketim Miktarlarına

Soru 9: Cari Fiyatlarla GSYH’nın bir ekonominin performansını yansıtamamasının

temel sebebi aĢağıdakilerden hangisi olabilir?
A) sosyal geliĢmeleri içermeyiĢi
B) fiyatlardaki ve üretim miktarındaki değiĢiklikleri birlikte içermesi
C) kayıt dıĢı ekonomiyi dikkate almaması
D) pozitif ve negatif dıĢsallıkları içermemesi
E) atıl kapasiteyi dikkate almaması

Soru 10: Üretim miktarının %5, fiyatların %6 arttığı bir ekonomide GSYH;
A) Reel olarak artar
B) Nominal olarak artar
C) DeğiĢmez
D) Reel olarak artar, nominal olarak azalır
E) Hiçbiri

X malı Y malı Z malı

Fiyat Miktar Fiyat Miktar Fiyat Miktar

2017 1 500 5 100 20 50

2018 2 600 6 80 25 40

2019 3 400 6 110 30 50

Soru 11:

Baz Yılı=2017

Soru 12: Türkiye’de;

GSMH = 500 milyar TL
Dolaylı Vergiler = 20 milyar TL
Dolaysız Vergiler =30 milyar TL
Amortismanlar =20 milyar TL
Fiyat Endeksi =125
Ġse Türkiye’nin reel milli geliri kaç milyar TL’dir? ( Halk Bank Uzm. Yrd. 2008)

15
 Ders Notu-1

KAYNAKLAR
Aslan, Nurdan (2008). KPSS ve Kurum Sınavları Ġçin Makro Ġktisat, Ġstanbul: Ġkinci Sayfa.
Berber, Metin (2017). Makro Ġktisat, 2.b., Trabzon.
Bilgili, Yüksel (2014). Makro Ġktisat Ders Notları, 2.b., Ġstanbul: Ġkinci Sayfa.
Bocutoğlu, Ersan (2019). Makro Ġktisat Teoriler ve Politikalar, Ekin Kitabevi.
Çelik, Kenan (2012). Makro Ġktisada GiriĢ, 4.b., Murathan Yayınevi.
Ertek, Tümay Makro Ekonomiye GiriĢ, 3.b., Beta Yayınları.
Özdurak, Tufan Samet (2018). Hysteresis Makro Ġktisat KPSS ve Kurum Sınavları, 4.b.,
Ġstanbul: Ġkinci Sayfa.
Ünsal, Erdal (2007). Makro Ġktisat, 7.b., Ankara:Ġmaj Yayıncılık.
Yıldırım, Kemal ve diğerleri (2019). Makro Ekonomi, 14. B., Ankara: Seçkin Yayıncılık.

16