Derivatet

1. Të gjendet derivati i funksionit duke përdorur përkufizimin për

ekzistencën e derivatit të një funksioni!
a f ( x) 5x 3
2
b f ( x) 2x 3x 5
1
c) f (x) 2
x
Zgjidhje:
f (x h) f ( x) 5 x h 3 (5 x 3) 5x 5h 3 5x 3 5h
a lim lim lim lim 5
h 0 h h 0 h h 0 h h 0 h
f (x h) f ( x)
Pra, f
'
x lim 5
h 0 h
2 2
f (x h) f (x) 2 x h 3 x h 5 2x 3x 5
b lim lim
h 0 h h 0 h
2 2 2 2
2x 4 xh h 3x 3h 5 2x 3x 5 4 xh h 3h h 4x h 3
lim lim lim
h 0 h h 0 h h 0 h
lim 4 x 3 4x 3
h 0

Pra, f ( x)
'
4x 3
1 1
1 1
2 2
f (x h) f (x) x h x 2 2 2
c lim lim lim x 2 xh h x
h 0 h h 0 h h 0 h
2 2 2
x x 2 xh h
2 2 2
x x 2 xh h x
2
x
2
2 xh h
2
h 2x h
lim lim 2 2 2
lim 2 2 2
h 0 h h 0
x h x 2 xh h h 0
x h x 2 xh h

2x h 2x 2
lim 2 2 2 4 3
h 0
x x 2 xh h x x

2
Pra, f ( x)
'
3
x

Punoi: Azir Jusufi 1

2. Duke përdorur rregullat për derivim, të njehsohen derivatet e
funksioneve!
7 5
a f (x) 15 b f (x) x c f (x) x
7
3 2
d f (x) x3 e f (x) x f f (x) sin 30
x 5 3
g f (x) 5 k f (x) 3x 4x 9x 6
1 1 1 3 1
l f ( x) 2
m f (x) x i f (x) sin x ln x
3
x x x x
5 2
2 3 x 4x
n f (x) x x 6x 7 h f (x) 3
x
Zgjidhje:
' '
' ' 7 7 1 6
a f 15 0 b f x 7x 7x
'
7 7 4
' 5
'
5 1 6 ' 3
7 3
1
7
c f x 5x 5x d f x x x3
3 3
'
' 2 2 1
' 3 2 3
2 1 2 2 1 2 1
e f x x x3 x 3
1 3
3 3 3 3 x
x3
'
'
f f sin 30 0 , m eqe sin 30 eshte konstante
'
' x x
g f 5 5 ln 5
' ' ' ' ' ' ' ' '
' 5 3 5 3 5 3
k f 3x 4x 9x 6 3x 4x 9x 6 3 x 4 x 9 x 6
4 2 4 2
3 5x 4 3x 9 1 0 15 x 12 x 9
' ' ' ' '
1
' 1 1 1 1 1 1 1 2
'
2
l f 2 2 2
x x
x x x x x x x
1 3
1 2 1 1 2
1 1 3 1 2
1 2 1
2
2x x 2
2x x 2 3 3
x 2 x 2 x x 2 x
' ' '
3 3 3 3 1 5
' 3 1 2 2
3 1 3 1 3 3
m f x x x x2 x 2
x2 x 2
3
x 2 2 2 2
3 3
x
5
2 2 x
' ' ' ' 1
i f sin x ln x sin x ln x sin x ln x co s x ln x sin x
x
' '
' 2 3 5 3 2 4 2
n f x x 6x 7 x 6x 7x 5x 18 x 14 x

Ose

Punoi: Azir Jusufi 2

 ' ' '
' 2 3 2 3 2 3
f x x 6x 7 x x 6x 7 x x 6x 7
3 2 2 4 2 4 2
2x x 6x 7 x 3x 6 2x 12 x 14 x 3x 6x
4 2
5x 18 x 14 x
' ' '
5 2 3 5 2 3
' x
5
4x
2 x 4x x x 4x x
h f 3 2
x x
3

4 3 5 2 2
5x 8x x x 4x 3x 5x
7
8x
4
3x
7
12 x
4

6 6
x x
4 3
2x
7
4x
4 x 2x 4 2x
3
4
6 6 2
x x x

Derivati i funksionit të përbërë

1. Të njehsohet derivati i funksionit të përbërë:

4 8
6 5 3
a f (x) 2x 1 b f (x) 5x 12 c f (x) x 4x 7

1 1 3 5
d f ( x) 2
e f (x) f f (x) x 2 2x 1
2
5x 6x 2 4x 1
3x 1 2x
2
5x 7 1
g f (x) h f (x) e i f (x) ln 2
2x 1 x 2x
2
j f ( x) sin x 4 k f (x) cos x l f (x) cos x

Zgjidhje:
'
' 4 3 ' 3 3
a f 2x 1 4 2x 1 2x 1 4 2x 1 2 8 2x 1
' 5
' 6 1 6
' 1 5 15 x
b f 5x 12 5x 12 30 x
6 6 6
2 5x 12 2 5x 12 5x 12
'
8 7 '
' 5 3 5 3 5 3
c f x 4x 7 8 x 4x 7 x 4x 7

7
5 3 4 2
8 x 4x 7 5x 12 x

Punoi: Azir Jusufi 3

 '
' 1 1 2
'
d f 2 2
5x 6x 2
5x 6x 2 5x
2
6x 2

1 10 x 6
2
10 x 6 2
2 2
5x 6x 2 5x 6x 2

'
'
' 1 1 2
e f 2
4x 1
2
4x 1 4x
2
1

1 1 2
'

2
4x 1
2
4x
2
1 2 4x 1

1 1 4x
2
8x
2 2 2
4x 1 2 4x 1 4x 1 4x 1
' ' '
' 3 5 3 5 3 5
f f x 2 2x 1 x 2 2x 1 x 2 2x 1
2 ' 5 3 4 '
3 x 2 x 2 2x 1 x 2 5 2x 1 2x 1
2 5 3 4
3 x 2 1 2x 1 x 2 5 2x 1 2
2 4 2 4
x 2 2x 1 3 2x 1 10 x 2 x 2 2x 1 16 x 17
' '
' 3x 1 1 3x 1 1 3 2x 1 3x 1 2
g f 2
2x 1 3x 1 2x 1 3x 1 2x 1
2 2
2x 1 2x 1
2x 1 5 5 2x 1
2 2
2 3x 1 2x 1 2 3x 1 2x 1
2 ' 2 ' 2
' 2x 5x 7 2x 5x 7 2 2x 5x 7
h f e e 2x 5x 7 e 4x 5
'
' ' 2
' 1 1 1 2
x 2x
i f ln 2 2
x 2x 2
x 2x 1 x 2x x
2
2x
2
x 2x
2x 2 2 x 1
2
x 2x x x 2
' '
' 2 2 2 2 2
j f sin x 4 cos x 4 x 4 cos x 4 2x 2 x cos x 4

'
' ' 1 sin x
k f cos x sin x x sin x
2 x 2 x

Punoi: Azir Jusufi 4

 '
' 1 ' sin x
l f cos x cos x
2 cos x 2 cos x

Derivati i rendeve të larta

1. Të gjendet derivati i dytë i funksionit:

10 5 3 1 1
a f (x) 5x 6x 27 x 4 b f (x) 5 x 2
x 3 x 2
8
2 2
c f ( x) x 5 d f ( x) 1 x

2 1
e f ( x) f f (x) 2
5x 1 3x
2
1

Zgjidhje:
'
' 10 5 9 4
a f 5x 6x 27 x 4 50 x 30 x 27
'
" 9 4 8 3
f 50 x 30 x 27 450 x 120 x
'
'
3 1 1 5 3 2x 3 x
'
b f 5 x 2 4 2
0
x 3 x 2 2 x x 3 x

1
3
5 6 2 x 5 6 1
3 3
2 x x 9x 2 x x 6x x
' ' '
' 3
5 6 1 5 x 6 x 6x x
"
f 3 2 2 2
2 x x 6x x 2 x x
3
6x x

1 1
2 6 x 6x
5 2 x 6 3x 2 x
6 2
2 x x 36 x x
2x x
5 1 18 6 2 x 1 18 1 3x 1 18 1
4 3 4 3 4 2
2 2x x x 36 x 5x x x 6 2x x 5x x x 4x x

Punoi: Azir Jusufi 5

 '
8 7 ' 7 7
' 2 2 2 2 2
c f x 5 8 x 5 x 5 8 x 5 2x 16 x x 5

' '
7 7 7
" 2 2 2
f 16 x x 5 16 x 5 16 x x 5

7 6 ' 7 6
2 2 2 2 2
16 x 5 16 x 7 x 5 x 5 16 x 5 112 x x 5 2x
6 6 6
2 2 2 2 2 2 2
16 x 5 x 5 14 x 16 x 5 5 3x 1 90 x 5 3x 1
'
' 2 1 2
' 2x x
d f 1 x 1 x
2 2 2
2 1 x 2 1 x 1 x
' 2 1
'
x
'
1 x
2
x 1 x
2 1 x x 2x
2
x 2 1 x
f " 2 2
2
1 x 2 1 x
1 x

2 2
2 1 x 2x
2 2 2
2 1 x 2 2x 2x 1
2 2 2 2 2
1 x 2 1 x 1 x 1 x 1 x

' '
' 2 2 5x 1 2 5 10
e f 2 2 2
5x 1 5x 1 5x 1 5x 1
'
' 2
'
10 10 5x 1 10 2 5x 1 5x 1
"
f 2 2 4
2
5x 1 5x 1 5x 1

20 5x 1 5 100
4 3
5x 1 5x 1
'
' 2
2 '
3x 1 2 3x
2
1 3x
2
1
' 1 12 x
f f 2 2 4 3
2 2 2 2
3x 1 3x
2
1 3x 1 3x 1

'
' 3 3
2 2
12 3x 1 12 x 3x 1
" 12 x
f 3 2
2 3
3x 1 3x
2
1

Punoi: Azir Jusufi 6

 3 2 ' 3 2
2 2 2 2 2
12 3x 1 12 x 3 3x 1 3x 1 12 3x 1 36 x 3x 1 6x
6 6
2 2
3x 1 3x 1
2
2 2 2
3x 1 12 3x 1 216 x 12 180 x
2

6 4
2 2
3x 1 3x 1

2. Të gjendet derivati i rendit të pestë:

3 2
a f (x) 4x 5x 6x 1
1
b f (x)
x
Zgjidhje:
'
' 3 2 2
a f 4x 5x 6x 1 12 x 10 x 6
'
" 2
f 12 x 10 x 6 24 x 10
''' '
f 24 x 10 24
IV '
f 24 0
V
f 0

'
' 1 1
b f 2
x x
'
' 2
" 1 x 2x 2
f 2 4 4 3
x x x x
'
' 3
''' 2 2 x 2 3x
2
6
f 3 6 6 4
x x x x

'
' 4
IV 6 6 x 6 4x
3
24
f 4 8 8 5
x x x x
'
' 5
V 24 24 x 24 5 x
4
120
f 5 10 10 6
x x x x

3. Të gjendet të gjitha derivatet për funksionet:

a f ( x ) sin x dhe b f ( x ) cos x
Zgjidhje:

Punoi: Azir Jusufi 7

 ' '
a f sin x cos x
" '
f cos x sin x
''' '
f sin x cos x
IV '
f cos x sin x sin x
Siç vejmë re derivati i katërt doli vetë funksioni f(x), pra në vazhdim
derivatet do të përsëriten, kështu për çdo k natyror kemi
4k
f (x) f (x) sin x
4k 1 '
f ( x) f ( x) cos x
4k 2 ''
f ( x) f ( x) sin x
4k 3 '''
f ( x) f ( x) cos x

' ' " '

b f cos x sin x f sin x cos x
''' ' IV '
f cos x sin x f sin x cos x
Siç vejmë re derivati i katërt doli vetë funksioni f(x), pra në vazhdim
derivatet do të përsëriten, kështu për çdo k natyror kemi
4k 4k 1
f ( x) cos x ; f (x) sin x ;
4k 2 4k 3
f ( x) cos x ; f ( x) sin x

Barazimi i tangjentës dhe normales së një lakoreje

Barazimi y y 0 f ' ( x 0 )( x x0 ) është barazimi i tangjentës së lakores y=f(x)

në pikën A ( x 0 , y 0 ) .
1
Barazimi y y0 '
(x x0 ) është barazimi i normales së lakores y=f(x)
f ( x)
në pikën A ( x0 , y 0 ) .

1. Të gjendet barazimi i tangjentës dh i normales së lakores y x në pikën

x0 4 .
Zgjidhje:
1
Njehsojmë derivatin e funksionit f ( x) x
'
f ( x) ,
2 x
1 1
Pastaj njehsojmë x0 4
'
f (4) , y0 f 4 4 2
2 4 4
Përfundimisht:

Punoi: Azir Jusufi 8

 1 1
y 2 (x 4) y x 1 është barazimi i tangjentës
4 4
1
y 2 (x 4) y 4x 18 është barazimi i normales.
1
4

2. Të gjendet barazimi i tangjentës dhe barazimi i normales së lakores

x në pikën x 0 2.
3
f ( x) x
Zgjidhje: Njehsojmë derivatin f ( x ) x 3 x f ' ( x ) 3 x 2 1 , pastaj
' 2
x0 2 f ( 2) 3 ( 2) 1 11
3
y0 f x0 f 2 2 2 8 2 6
Përfundimisht
y 6 11 x 2 y 11 x 16 është barazimi i tangjentës
1 1 2 1 68
y 6 x 2 y x 6 y x është barazimi i
11 11 11 11 11
normales

3. Të gjendet barazimi i tangjentës dhe barazimi i normales së lakores

y x , në pikën A(1,1).
5

Zgjidhje: Njehsojmë derivatin f ( x ) x 5 f ' ( x ) 5 x 4 , pastaj x 0 1 f ' (1) 5 .

Përfundimisht,
y 1 5 x 1 y 5 x 4 është barazimi i tangjentës
1 1 6
y 1 x 1 y x është barazimi i normales.
5 5 5
4. Të caktohen koeficientët a dhe b ashtu që lakorja y ax 2 bx 2
Të kaloj nëpër pikën А(1,2) dhe të ketë në këtë pikë tangjente paralele me
drejtëzën y 2 x 3 .
Zgjidhje: Meqenëse lakorja y ax 2 bx 2 kalon nëpër pikën А(1,2) ,
atëherë f 1 2 a 12 b 1 2 f 1 2 a b 0 a b . Gjithashtu nga
f ( x ) 2 ax b , kemi 2 a 1 b 2 2 a b 2 , meqë f (1) 2 sepse tangjenta e
' '

f(x) është paralele me y 2 x 3 .

Kështu,
a b
2b b 2 b 2 a 2
2a b 2

Punoi: Azir Jusufi 9