“AKO IG ANG AKENG LINGGOAHING CUYONON”

Ang kapongaw isipen na marakeng bata sa paniempong dia nga mas kilala ren
ang limeg na tagalog ig ingles kaisa sateng sadiling linggoahi. Ara koy kokon na di kita
aglimeg tagalog ig ingles, importanti ra dan. Maglimeg lamang kong importanti pariho
kong ing ampangan kaw tagalog o ingles, piro di paraenged lipatan ateng sadiling
linggoahi. Masakit ipamatian nga kaelam kaw aglimeg matinlo i tagalog piro imong
sadiling linggoahi mi ang maka limeg lamang ang “mayad nga timprano” makuri pa.
Marakeng manga batang cuyonon ang nanaeya aglimeg anang sadiling linggoahi sa
marakeng tao labi ren daenged ang manga batang agatinir den sa siodad. Ang
toladiang sinario ang ag ogat kong ayamo kaisan makori ag pa’bong ig pamanggaden
ateng linggoahing Cuyonon. Ayamo kabay di tai osoyon ang manga Bisaya, manga
Ilonggo ig Cebuano, nga madasig ang asenso kananda tenged ing tata’lingan anda
andang sadiling linggoahi. Ayamo ingkakaeya mo imong sadiling linggoahi nga maman
agpakilala imong pagkatao? Ayamo marakeng cuyonon ang aliag anda ren lipatan
andang linggoahi ig bailoan sa limeg na tagalog ig ingles? Ang pakiman, matod mo rang
ingmamal imong linggoahi?

Ompisang ingbata ako sa kalibotan nga dia, ara akoy lalaem – laem na dorong
ka importanti kanaken ang makalimeg ako akeng sadiling linggoahi. Lingoahing
mamang aga salamin akeng pagkatao. Linggoahing mamang aga taw paagi
para maintindian ako sa kong ano akeng aliagan mapaabot sa akeng
masigkatao. Linggoahing agtabang kanaken para intindien ko ang pangaboi
digi sa kalibotan na dia.

LINGGOAHING CUYONON: PANALAMINAN AKENG PAGKATAO

Marake kanaten ang indi kakaya ang indi ag seleng sa salamin sa saka tigapon
para selengen kong matinlo ra ateng pigora. Natoral lamang dan tenged ingpapakita
lamang na kita kaelam ag mal sateng sadili. Pariho ateng linggoahi, nakikita ateng
pagmal sateng linggoahi kong pirmi ta dia inggagamit maski sadin. Sa akeng sadili
lamang nga pag isplikar, dia maman agasalamin kong sino ako, kong taga adin ako,
kong ano akeng kultura ig kong ano akeng ayos ig kalyek. Ademdeman ko pa ang
agadal ako sa elementari, makon akeng maistro, “sino sa inyo ang makapagbibigay ng
halimbawa ng mga salitang inuulit?” magsabat ako “ Sir, ka’yod – ka’yod, boli – boli,
dapa- dapa. ” Ingkaradlaoan ako mayad akeng manga klasmits maski ngane akeng
maistro sigi rang bongisngis. Makori sakeng pamati dato tenged ako cuyonon,
madangmit kong ababati ang limeg na dato sakeng mga kamalai, maski sa balai, sa
mga malam, animan nasabat ko akeng maistro. Misaka bisis pa datong ingdara ako sa
Puerto para maglaban sa isarang kontis. Datong aga limeg ako ren ingles, aroy! ara ako

1|Page
enged limeg nga indi sanda agkaradlao, marake akeng nababating agakon “ Ang tigas
naman magsalita ng batang ito, tiga Cuyo talaga.” Piro ang tiémpong dato, sibayang
mategas ako aglimeg ingles, ara akoy panari limeg asta sa ara natapos akeng
maliagikon. Magloa ang resolta, ang Cuyonon na mategas aglimeg, maman pa ang
agdaeg. Darwa lamang dan sa keng mga nagian nga pangkantiao kanaken.
Masking dorong kantiao akeng nagoman, akeng linggoahing cuyonon paraenged
ang agtao baskeg kanaken ig dalan para mas magpakamatod ako sakeng sadili ig mas
poron ko akeng pagiging isarang tao dige sa kalibotan. Agaparaet ako mayad sa limeg
na “ kong ano imong linggoahi, dan da imong pakatao.” Kong ingkokon anda na
mategas ang pontong cuyonon, ingpapakita lamang dia na ako bilang isarang cuyonon,
mategas akeng pagkatao na mi maeget nga pagsarig sa agatao baskeg kanaken, ateng
Guinong Dios. Midian pang agakon na “Basta cuyonon, malambing.” Matod dan! Ing
sasalamin na lamang akeng pagkatao na maski sa paniempo ren ang kakorian,
soroayen ig kaerep, agaloa paraenged akeng ogaling kaelam aglemek, agsarado
arampangen paagi sa aram-aram. Beken lamang sa toladiang sitoasion ko napapakita
ang ingkokong “malambing na cuyonon” madangmit ko napapakita dia paagi sa
pagngiririten ig pagpakigampang na mi kaibang pagmal ig rispito.
Animan para kanaken, ara doa – doa nga di ko ta’lingan ang linggoahing
cuyonon, tenged akikilala ako paagi sa linggoahing dia.

LINGGOAHING CUYONON: ISARANG PAAGI PARA MAPABOT KO KENG MALIAGIKON

SAKENG MASIGKATAO.
Cuyonon ang agloang instromento para makampang ko ang manga taong
apalibot kanaken; pagpakigampang sa pamilia, sa keng manga tangai, sa manga taong
bago kami agbaragat nga magkirilalan kami ig mas pabaskegen ang pagsarig sa isara
mi isara kanamen. Asta ako ang tao nga mas aliliagan ko ipabonayag akeng asisintian
paagi sa pagboroaten tola. Pariho lamang ang mga alimbawang dia:

“TANAN KANIMO”

Ara ako makon kanimo nga akeng ingmamal

Imong gegma nga kong babakalen doro mal
Kasoerte ko nga tao, intao mo nga ara bawal
Gegma nga sigorado, indi enged matanggal

Sa primiro ateng kitan

ara akoi isip na kita marapitan
imong seleng na di ko malipatan

2|Page
sakeng tagiposon dora ang kamarikotan

aliag ako nga kita ren ang magtabidan

sa siled nga kitang darwa adorogan
ikao lamang enged ang siled keng degan
basipang pira ka adlao, kitang darwa kalooyan

Tanan kanimo ren animan ikao ang mamalen,

Akeng gegma kanimo midio tegas ang salsalen
Indi enged mabari, maski pa ang kapri
Akeng tagiposon kanimo enged lamang magabri.

“SANAG SAKENG PANELENG”

Ang delem akeng kaboi datong ara ka pa

Ara kowenta kong konon ang iba
Pero makon ako lamang enged kananda
Mabot daenged ang oras na mabot tana
Sobra – sobra pa sakeng ingpapakitao na gegma.

Agabot ang tiempo nga agabot kao kanaken

Sobra pa midio sa rigalo ang ingtao kanaken,
I ang ateng Ginong Dios nga agamal kanaten

Ikao ang agtao sanag sakeng panaleng,

Sa oras nga kasesenti ako madelem
Oltimo imong gegma akeng ingseseleng
Para di ako madora sa dalan nga matadleng
Imong gegma lamang akeng aliag awidan
Tenged asarig ako na itataw mo dan
Ikao ig ako lamang tegka sa ara kataposan.

Akeng paneleng indi enged agoman,

Imong pigora lamang ang aliag matirapan
Ingtawan mo lanyag keng pag gegma kanimo
Animan oras-oras tagiposon ko ing sosogo
Nga malen kaw ompisa batis tegka olo.

Ang sabor sa pamati nga kaboboat kao tola sa imong sadiling linggoahi.
Asisintian tang lagi ang tedek ig sinsirong pagmal sa isarang tao nga imong aliliagan.

3|Page
LINGGOAHING CUYONON: TABANG PARA MAINTINDIAN ANG PANGABOI SA
KALIBOTAN
Lima ako palang ka dagon ang mga paniémpong dato, lones tegka biérnes
kaisan tegka pa sabado nga akikita ko si nanai mi si lolo sa oma; ang maga saripsip
sanda, pasan ang darag mi mag panotod kaisan atolod ang igparaligid maintras aga
kalayo o daba-daba ang kaoy nga ingpapaligid. Anonogon ako nga akikita ko sanda sa
adlao-adlao agpakapilai kondato. Pagkaoli sa gabi, ag pakiman ako sakeng Lolo, “Lo,
ayamo kaministriran indo mag- oma?” agsabat akeng lolo nga mi samporang pongaw
sa anang itsora “ Ay bata! kong di kami ag oma, ara kita o kamo kakaenen, dia isara sa
ateng pangita o pangaboi dige sa Cuyo.” Lo, ayamo si tatai mamanda? kadabis dara
anang a’pen, anang balon nga tobig ig kanen, pakon sa baibai agpalaod. Midio ag iba
anang seleng akeng lolo kanaken, “bata, ara gorang – gorang ang mamagoanta anday
selengen andang mga bata nga ara ingkakaen. Si tatai mo aga pangawil para mi pang
sera kita ig kong kadawi ang ingkokong barangbang na boi, mi koarta kitang
panggastos sateng pamalai-balai.” Ompisa datong agampang kami akeng lolo,
naintindian ko ang ingkokong pangaboi ig pangita. Pangitang maman agbosog akeng
pagkatao ig agtao dengeg sa kong ano ako ren dadi. Sigoro kong ara koy intindia ang
ingkokong pangaboi ig ipaseled sakeng tagiposon ig kinaisipan ang ing pangkon akeng
lolo, makokorian ako ag pakatao ig pangaboi digi sa kalibotan. Basi sakeng nagoman,
hindi ta mabot ateng maliag mabot sateng mga sadili kong indi tai intindien ang
sitoasion ang pangaboi imong pamilia. Kong irimbengen ko akeng maliagikon, intindien
anai kong anong klase pangaboi ang midian kita bago kita magpakatao. Mamaintindian
ta lamang dia kong kita mi pinanidan ig kaelam kita ag pakiman o pakigampang gamit
ateng sadiling linggoahi.

Bilang pangoring toltolanen, indi kao ag andem ang matinlong pangaboi kong
imong sadiling linggoahi, ang mapamanggad mo ngani makuri. Matinlo paraenged nga
dara mo imong linggoahi sa pagabot imong mga ingandem saimong kaboi tenged
makon na lagi “ ang pagbarasoraen imong sadiling linggoahi ai kapariho imong
pagbarasoraen saimong pagkatao”

MATAMANG SALAMAT IG MABOI ANG LINGGOAHING CUYONON!

- JOHNDEL LAGAN CUETO

4|Page
 Manamoc NHS

5|Page