Συλλογή απομαγνητοφωνημένων ομιλιών

Άρχ.Σάββα Αγιορείτου

14ο Μέρος

Σειρά pdf σε συνέχειες - 2018

Μια δωρεάν διαδυκτιακή συλλογή,απομαγνητοφωνημένων ομιλιών,
του π.Σάββα Αγιορείτη,που έχουν αναρτηθεί στην επίσημη ιστοσελίδα:
(hristospanagia3.blogspot.gr)

Κατεβάστε τις συνέχειες της σειράς,όπως και μελλοντικά pdf με νέες απομαγνητοφωνημένες
ομιλίες που θα αναρτούνται ανα διαστήματα,στην ανωτέρω ηλεκτρονική διεύθηνση,στην
επίσημη ιστοσελίδα,στην στήλη του blog (πάνω-δεξιά).

1
 Για περισσότερες ψυχοφελείς ομιλίες για πλήθος θέματων,καθώς και για μελέτη πλήθους
κειμένων Λόγων και Διδαχών Αγίων Πατέρων,επισκεφτείτε τις παρακάτω
ιστοσελίδες.Καθημερινή Ενημέρωση & Αναρτήσεις.
(Επίσημες Ιστοσελίδες)
[Στο τέλος της ιστοσελίδας κάτω κάτω πατήστε Παλαιότερες Αναρτήσεις]
hristospanagia3.blogspot.gr
www.hristospanagia.gr
agiapsychanalysi.blogspot.gr
Η παρούσα συλλογή απομαγνητοφωνημένων ομιλιών,αποτελεί ένα πάρα πολύ μικρό μέρος,απο
το σύνολο ομιλιών του π.Σάββα.Ακούστε τις ομιλίες της παρούσας συλλογής καθώς και τις
συνεχειές τους (ανα θεματική κατηγορία) καθώς και πλήθος άλλων ομιλιών πάνω σε ποικίλα
πνευματικά θέματα,στις παρακάτω ιστοσελίδες με καθημερινή & εβδομαδιαία ενημέρωση:
(Συλλογή ομιλιών - Youtube)
[Στο τέλος της ιστοσελίδας κάτω κάτω πατήστε Φόρτωση Περισσοτέρων]
https://www.youtube.com/channel/UCEtOr176QWbyqK_H3ZZoJJw/videos
(Playlists Ομιλιών ανα θεματική Κατηγορία - Youtube)
[Στο τέλος της ιστοσελίδας κάτω κάτω πατήστε Φόρτωση Περισσοτέρων]
https://www.youtube.com/channel/UCEtOr176QWbyqK_H3ZZoJJw/playlists
(Θεματικές Ενότητες Blog – Ετικέτες ανα κατηγορία)
http://hristospanagia3.blogspot.gr/p/blog-page_25.html
Γιά ενημέρωση μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου για τις καθημερινές λίστες θεμάτων που
αναρτούνται καθημερινά στην ιστοσελίδα - στείλτε τό e-mail σας στό:kyrios.ihsous@gmail.com

2
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
14ο Μέρος
(Ψυχοφελείς ομιλίες πάνω σε ποικίλα πνευματικά θέματα)

1)Ἡ ἀληθινή ἀγάπη πάντα συνδέεται μέ τήν ἀλήθεια [Σελ 4 εώς 21]
2)Γιατί σκοτίζεται ἡ διάνοιά μας [Σελ 22 εώς 43]
3)Ἡ τέλεια ἐλπίδα στόν Θεό [Σελ 44 εώς 62]
4)Τί εἶναι ἡ Ταπεινοφροσύνη καί πῶς κατορθώνεται [Σελ 63 εώς 85]
5)Τό μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως [Σελ 86 εώς 131]
6)Πῶς ἐπιλέγουμε τόν Πνευματικό μας ὁδηγό [Σελ 132 εώς 156]
7)Ὁ πνευματικός ἀγώνας μέσα στόν σύγχρονο κόσμο [Σελ 157 εώς 167]
8)Οἱ πανουργίες τοῦ διαβόλου καί ἡ ὑπερνίκηση τῆς δειλίας [Σελ 168 εώς 182]
9)Ἡ ἀδυναμία τοῦ διαβόλου [Σελ 183 εώς 196]
10)Ἡ κενοδοξία (Α΄ μέρος) [Σελ 197 εώς 218]

3
 Ἡ ἀληθινή ἀγάπη πάντα συνδέεται μέ τήν ἀλήθεια
«Ἀληθεύοντες δέ ἐν ἀγάπῃ αὐξήσωμεν εἰς αὐτόν τά πάντα, ὅς ἐστιν ἡ κεφαλή, ὁ
Χριστός»1, μᾶς λέει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος στόν 15ο στίχο τοῦ 4ου κεφαλαίου τῆς
πρός Ἐφεσίους Ἐπιστολῆς. Τί σημαίνει ἄραγε αὐτό; Ἀληθεύοντες ἐν ἀγάπῃ, ζῶντες
δηλαδή ἐν ἀγάπη, ἀλλά καί ἀληθεύοντες. Μέ ἀλήθεια καί ὄντες ἀληθινοί, ἄς
αὐξήσωμεν εἰς αὐτόν, εἰς τόν Χριστόν δηλαδή, τά πάντα. Εἰς Αὐτόν, ὁ Ὁποῖος εἶναι
ἡ κεφαλή.
Ἔχει μιά σύντομη ἑρμηνεία ὁ Ἅγιος Νικόδημος καί μετά θά δοῦμε καί τήν ἑρμηνεία
πού μᾶς δίνει ὁ Ἅγιος Ἰουστίνος ὁ Πόποβιτς. Βέβαια βλέπουμε ὅτι οἱ Ἅγιοι Πατέρες
ἀκολουθοῦν ὁ ἕνας τόν ἄλλον. Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ἀκολουθεῖ τόν Ἅγιο Θεοφύλακτο
Βουλγαρίας. Ὁ Ἅγιος Θεοφύλακτος τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο καί ὁ Ἅγιος
Ἰουστίνος ὁ Πόποβιτς ὅλους τούς προηγούμενους.

«Οἱ μέν πανούργοι καί κυβευταί τῶν λόγων…». Προηγουμένως μᾶς μίλησε στόν
14ο στίχο γιά τήν κυβεία τῶν ἀνθρώπων – εἴχαμε ἐξηγήσει τί θά πεῖ κυβεία. Κύβος
εἶναι τό ζάρι καί δέν πρέπει κι ἐμεῖς, ὅπως ἔλεγε στόν 14ο στίχο, νά εἴμαστε σάν τά
ζάρια. Δέν πρέπει νά εἴμαστε νήπιοι πνευματικά. Νά μήν εἴμαστε κλυδωνιζόμενοι,
ὅπως τό καράβι πάνω στά κύματα καί περιφερόμενοι, καί νά μήν περιφερόμαστε,
παντί ἀνέμῳ τῆς διδασκαλίας, παρασυρόμενοι ἀπό τίς διάφορες αἱρετικές, κοσμικές
διδασκαλίες καί φιλοσοφίες ἐν τῇ κυβείᾳ τῶν ἀνθρώπων, γινόμενοι σάν τά ζάρια ἐν
πανουργίᾳ πρός τήν μεθοδείαν τῆς πλάνης, καί ἔτσι νά γινόμαστε θύματα τοῦ
διαβόλου καί τῶν μεθοδιῶν του.

Τί πρέπει νά κάνουμε; «Ἀληθεύοντες ἐν ἀγάπῃ αὐξήσωμεν εἰς αὐτόν τά πάντα». Νά

αὐξήσουμε τά πάντα εἰς τόν Χριστό, ζώντας ὅμως μέσα στήν ἀλήθεια καί τήν ἀγάπη.
Καί λέει ὁ Ἅγιος: οἱ μέν πανούργοι καί κυβευταί τῶν λόγων καί ψευδοδιδάσκαλοι
ὅλα τά ἔχουν νόθα, αὐτοί πού εἶναι σάν τά ζάρια καί οἱ ἴδιοι μετακυλίονται καί
ἀλλάζουν συνεχῶς, ἀλλά καί τούς ἀνθρώπους μέ τίς διδασκαλίες τους τούς κάνουν
νά ἀλλάζουν συνεχῶς, γιατί καί οἱ ἄνθρωποι πού τούς ἀκοῦνε δέν ἔχουνε βάσεις
σταθερές. Αὐτοί λοιπόν οἱ ψευδοδιδάσκαλοι ὅλα τά ἔχουν νόθα, ψευδή καί
πεπλανημένα καί κανένα ὑγιές καί ἀληθινό σέ αὐτούς δέν εὑρίσκεται. Ἐμεῖς δέ, οἱ
χριστιανοί, ἀληθεύομεν μέ τήν πρός τόν Θεό καί τήν πρός τόν πλησίον ἀγάπη καί
ἐπειδή κανένα ψευδές καί νόθο δόγμα δέν ἔχουμε οὔτε ζοῦμε μέ ὑπόκριση καί
πανουργία, φαίνεται ὅτι ἐδῶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ὁμιλεῖ στούς Ἐφεσίους ὄχι μόνο
γιά τά δόγματα, γιά τήν ἀλήθεια τῆς πίστεως, ἀλλά καί γιά τήν ἐνάρετη ζωή,
ἀληθεύοντες ἐν ἀγάπῃ. Ἀλήθεια στό δόγμα, ἀγάπη στό ἦθος, στή ζωή. Ἄς
αὐξήσουμε, λέει, στόν Χριστό ὅλα τά ἰδικά μας, δηλαδή καί τά ὀρθά δόγματα καί τήν
ἐνάρετη ζωή. Ἀφενός μέν νά γνωρίσουμε σέ βάθος τήν πίστη μας, ποιά εἶναι τά
ὀρθόδοξα δόγματα, ἡ ὀρθόδοξη διδασκαλία καί ἀφετέρου καί ἡ ζωή μας νά εἶναι κι
αὐτή, ὅπως τήν θέλει ὁ Χριστός. Γιατί μέ τό νά εἶναι ὁ Χριστός κεφαλή μας καί ἡμεῖς

4
νά εἴμαστε μέλη Του, χρωστοῦμε νά προσαρμόζουμε σ’ Αὐτόν ὅλα τά δικά μας καί
ὅ,τι ἀνήκει σέ μᾶς νά μοιάσει τοῦ Χριστοῦ.Ἡ ψυχή μας νά μοιάσει μέ τήν ψυχή τοῦ
Θεανθρώπου, ὁ νοῦς μας μέ τόν νοῦ τοῦ Θεανθρώπου, οἱ αἰσθήσεις μας, τό σῶμα
μας ὅλο νά μοιάσει μέ τοῦ Θεανθρώπου, ὅλα τά δικά μας νά μοιάσουν μέ τοῦ
Χριστοῦ, ἔτσι ὥστε μ’ αὐτόν τόν τρόπο νά μήν ἔχουμε κανένα δόγμα καί κανένα
ἔργο ἀνάρμοστο καί ἀνάξιο τῆς κεφαλῆς μας, τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά πάντα νά τά
αὐξάνουμε σέ Αὐτόν καί νά τά συγκολλῶμεν. Νά κολλώμεθα, νά συγκολλώμεθα, νά
εἴμαστε συνεχῶς προσκολλημένοι στόν Χριστό. Αὐτά ἑρμηνεύει ὁ Ἅγιος Νικόδημος
μέ βάση τόν Ἅγιο Θεοφύλακτο, ὁ ὁποῖος βασίζεται στόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν
Χρυσόστομο.

Λέει καί ὁ Ἅγιος Ἰουστίνος ὁ Πόποβιτς: ἄν ἡ ἀλήθεια ἦταν κάτι διαφορετικό ἀπό τόν
Θεάνθρωπο Χριστό αὐτή θά ἤτανε «μικρή», «πρόσκαιρη», «θνητή», χωρίς νά
ἱκανοποιεῖ. Θά ἦταν κάτι πολύ φτωχό, ἄν ἡ ἀλήθεια δέν ἤτανε ὁ Θεάνθρωπος. Γιατί
ὁ ἴδιος μᾶς εἶπε «Ἐγώ εἶμαι ἡ ἀλήθεια»2. Ἄρα ἡ ἀλήθεια δέν εἶναι μιά ἰδέα οὔτε ἕνα
σύστημα ἰδεῶν, ἕνα φιλοσοφικό σύστημα, ἀλλά εἶναι ἕνα πρόσωπο, εἶναι μία
ὑπόσταση, ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ. Τέτοια θά ἦταν ἡ ἀλήθεια, πολύ μικρή, πολύ
πρόσκαιρη, θνητή, δέν θά ἄντεχε σέ βάθος χρόνου, ἐάν ἦταν ἔννοια ἤ ἰδέα, ἄν ἦταν
θεωρία, ἄν ἦταν ἕνα σχῆμα, ἕνα διανόημα, μιά διδασκαλία, μιά φιλοσοφία, μιά
κουλτούρα ἤ ἀκόμα ἕνας ἄνθρωπος ἤ καί ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα ἤ ἕνας κόσμος ἤ
ὅλοι οἱ κόσμοι ἤ κάποιος ἄλλος ἤ κάτι ἄλλο ἤ ταυτόχρονα ὅλα αὐτά μαζί. Τίποτα
ἀπό αὐτά δέν εἶναι ἡ ἀλήθεια. Ἡ Ἀλήθεια εἶναι προσωπικότητα καί αὐτή δέν εἶναι
ἄλλη ἀπό τήν προσωπικότητα τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ, γιατί εἶναι τέλεια, ἀθάνατη
καί αἰώνια. Ἄν ἡ ἀλήθεια δέν εἶναι αἰώνια, δέν εἶναι ἀλήθεια. Ἄν δέν εἶναι ἀθάνατη
καί τέλεια, πάλι δέν εἶναι ἀλήθεια.

Στόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό ἡ ἀλήθεια καί ἡ ζωή εἶναι ὁμοούσιες. Ὁ Ἴδιος πού μᾶς
εἶπε ὅτι «Ἐγώ εἶμαι ἡ ἀλήθεια», μᾶς εἶπε ὅτι «Ἐγώ εἶμαι καί ἡ ζωή». Ἄρα, πολύ
ὡραῖα τό λέει ὁ Ἅγιος Ἰουστίνος, εἶναι ὁμοούσιες ἡ ἀλήθεια καί ἡ ζωή. Ἡ ἀλήθεια
εἶναι αἰώνια καί ἡ ζωή εἶναι αἰώνια, ἑπομένως καί τό Εὐαγγέλιο εἶναι αἰώνιο.
Πασχίζουν 2.000 χρόνια οἱ δαίμονες καί τά ὄργανά τους νά καταργήσουν τό
Εὐαγγέλιο, νά καταργήσουν τήν Ἐκκλησία, τήν Ὀρθοδοξία καί φυσικά τίποτε δέν
καταφέρνουν. Οἱ ἴδιοι καταργοῦνται καί οἱ ἴδιοι καταισχύνονται. Τό Εὐαγγέλιο εἶναι
αἰώνιο καί ἡ ἀλήθεια – ὁ Χριστός, εἶναι αἰώνια. Γι’ αὐτό δέν ἔχει νά φοβηθεῖ τίποτα
ὁ Χριστός. Ὅσο κι ἄν τά ἀντίχριστα συστήματα λυσσοῦν ἐναντίον τοῦ Χριστοῦ, ὅσο
κι ἄν οἱ ἄνθρωποι γίνονται ὅλο καί περισσότερο ὀπαδοί αὐτῶν τῶν συστημάτων,
αὐτό δέν βλάπτει οὔτε μειώνει σέ τίποτε τήν δόξα τοῦ Χριστοῦ οὔτε τήν δύναμη τοῦ
Χριστοῦ. Ἁπλούστατα, ὁ Θεός σέβεται τήν ἐλευθερία πού μᾶς ἔχει χαρίσει καί μᾶς
ἀφήνει νά πορευτοῦμε κατά τά θελήματά μας. Βεβαίως, θά ἔχουμε καί τά ἀνάλογα
ἀποτελέσματα.

Ὅποιος πιστεύει στόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό αὐξάνει συνεχῶς μέ τήν ἀλήθειά Του
πρός τίς θεϊκές ἀτελευτότητες τῆς ἀλήθειας. Δηλαδή, αὐξάνει μέ ὅλη του τήν

5
ὕπαρξη, μέ τόν νοῦ, μέ τήν καρδιά καί τήν ψυχή του καί γίνεται κι αὐτός κατά χάριν
ἀτελεύτητος. Ὅπως ὁ Θεός εἶναι ἀτελεύτητος, δέν ἔχει τέλος, αἰώνιος κατά φύση,
ἔτσι καί ὁ ἄνθρωπος ὁ πιστός γίνεται κατά χάρη. Ζεῖ συνεχῶς διαμέσου τῆς ἀλήθειας
τοῦ Χριστοῦ, ὥστε αὐτή νά ἀποτελεῖ τήν ἴδια τήν ζωή ἐν Χριστῷ. Δέν ζεῖ ἀπό μόνος
του ὁ πιστός, ἀλλά ζεῖ μέσα στόν Χριστό, μέ τήν ἀλήθεια τοῦ Χριστοῦ, μέ τό
Εὐαγγέλιο. Τό Εὐαγγέλιο εἶναι ἡ ζωή του. Ἐν Χριστῷ ζοῦμε ἀληθεύοντες, γιατί τό
νά ζεῖ κάποιος ἐν Χριστῷ σημαίνει νά ἀληθεύει, δηλαδή νά διαμένει ἀκατάπαυστα μέ
ὅλη του τήν ὕπαρξη στήν ἀλήθεια τοῦ Χριστοῦ τήν αἰώνια. Δέν μπορεῖς νά εἶσαι ἐν
Χριστῷ καί νά εἶσαι ὑποκριτής, νά εἶσαι ψεύστης, ἄλλο νά φαίνεσαι καί ἄλλο νά
εἶσαι.

Τό νά ἀληθεύει ὁ χριστιανός γεννιέται ἀπό τήν ἀγάπη του πρός τόν Κύριο. Ὁ
χριστιανός σ’ αὐτή μέσα αὐξάνει συνεχῶς, ἀναπτύσσεται καί μένει αἰώνια χωρίς
αὐτή νά σταματήσει νά ὑπάρχει, γιατί «ἡ ἀγάπη οὐδέποτε ἐκπίπτει»3. Ἡ ἐν Χριστῷ
ἀγάπη καί ἡ ἐν Χριστῷ ἀλήθεια εἶναι θά λέγαμε οἱ δύο ἄξονες τῆς ζωῆς τοῦ
χριστιανοῦ. Ἡ ἀγάπη γιά τόν Κύριο Ἰησοῦ παρακινεῖ, παροτρύνει τόν ἄνθρωπο στή
ζωή ἐν τῇ ἀληθείᾳ καί τόν κρατάει συνέχεια μέσα της. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀγαπάει τόν
Χριστό, γίνεται καί ἀληθινός ἄνθρωπος, ἀληθεύει πάντοτε. Ὅ,τι λέει εἶναι ἀλήθεια,
ὅ,τι πράττει εἶναι ἀλήθεια, ὅ,τι δείχνει πρός τά ἔξω εἶναι ἀληθινό, δέν εἶναι κάτι
ψεύτικο, κάτι ὑποκριτικό. Ἐνῶ, βλέπετε, κατεξοχήν χαρακτηριστικό τοῦ διαβόλου
καί τῶν ὀπαδῶν του εἶναι τό ψέμα, ἡ ὑποκρισία, ἡ ὁποία φαίνεται σέ ὅλα. Οἱ
καημένοι οἱ κοσμικοί ἄνθρωποι ἄλλο εἶναι καί ἄλλο θέλουν νά φαίνονται ὅτι εἶναι.
Βάφονται, ἀλλάζουν τό πρόσωπό τους, προσπαθοῦν νά δείξουν πιό νέοι κ.λ.π. Γιατί;
Νά εἶσαι αὐτό πού εἶσαι. Νά φαίνεσαι αὐτό πού εἶσαι. Εἶσαι 60 χρονῶν. Γιατί νά
θέλεις νά φαίνεσαι 30; Αὐτό εἶναι ἕνα ψέμα. Δέν ἀληθεύει αὐτός ὁ ἄνθρωπος.
Περιφέρει ἕνα ψέμα. Κι αὐτό δέν εἶναι μόνο στά ἐξωτερικά, δυστυχῶς εἶναι παντοῦ.
Ἀλλά τό ἐξωτερικό δείχνει καί τό ἐσωτερικό. Αὐτός ὁ ἄνθρωπος λέει ψέματα ὄχι
μόνο στόν Θεό καί στούς ἄλλους, ἀλλά καί στόν ἑαυτό του πολλές φορές. Ἐνῶ ἡ
συνείδηση τοῦ λέει ὅτι δέν πᾶς καλά, δέν βαδίζεις ὅπως θέλει ὁ Θεός, αὐτός
προσπαθεῖ νά φιμώσει καί τή συνείδησή του, νά πεῖ ψέματα καί στόν ἴδιο τόν ἑαυτό
του. Εἶναι μιά σχιζοφρένεια.

Ἡ ἀγάπη γιά τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό παρακινεῖ τόν ἄνθρωπο νά ζεῖ μέσα στήν
ἀλήθεια τοῦ Χριστοῦ καί ἐξαιτίας αὐτῆς αὐξάνει συνέχεια ὁ χριστιανός ἐν Χριστῷ,
ἐπειδή ἀγαπάει τόν Χριστό καί ζεῖ μέσα στήν ἀλήθεια τοῦ Χριστοῦ. Αὐξάνει «ἵνα
ἐξισχύσητε καταλαβέσθαι σύν πᾶσι τοῖς ἁγίοις τί τό πλάτος καί μῆκος καί βάθος καί
ὕψος»4. Ὁ χριστιανός ποτέ δέν αὐξάνει μόνος του – αὐτό εἶναι κάτι πολύ σημαντικό
– ἀλλά πάντοτε σύν πᾶσι τοῖς ἁγίοις. Εἴμαστε ὅλοι μέσα στό σῶμα τοῦ Χριστοῦ μαζί
μέ ὅλους τούς Ἁγίους καί ἐκεῖ μέσα αὐξανόμαστε. Πάντοτε, δηλαδή, στήν Ἐκκλησία
καί μέ τήν Ἐκκλησία, γιατί διαφορετικά δέν μπορεῖ νά αὐξηθεῖ σέ Ἐκεῖνον πού εἶναι
ἡ κεφαλή στό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτό πού λέει: «αὐξήσωμεν εἰς αὐτόν τά πάντα,
ὅς ἐστιν ἡ κεφαλή, ὁ Χριστός». Πῶς θά αὐξήσουμε ὅλα στόν Χριστό, ἄν δέν ζοῦμε
στό σῶμα τοῦ Χριστοῦ, πού εἶναι ἡ Ἐκκλησία. Γι’ αὐτό συνεχῶς λέμε στήν

6
Ἐκκλησία «δι᾿ εὐχῶν τῶν ἁγίων Πατέρων ἡμῶν». Σύν πάσι τοῖς ἁγίοις. Εἶναι πολύ
σημαντικό. Τότε ἀληθεύουμε, ὅταν εἴμαστε ἑνωμένοι μέ ὅλους τούς ἁγίους. Μέ
ὅλους τούς ἁγίους καί μάλιστα μέ τούς ἁγίους Πατέρες, οἱ ὁποῖοι μᾶς ἀνέλυσαν τήν
εὐαγγελική ἀλήθεια καί μᾶς τήν κατέστησαν εὔπεπτη, προσιτή καί μέ πρακτικές
ὁδηγίες, πῶς ἀκριβῶς νά τήν ἐφαρμόσουμε. Αὐτό ὅλο ἔχει ἀποκρυσταλλωθεῖ στή
μοναχική ζωή. Αὐτή ὅλη ἡ διδασκαλία, ὁ τρόπος ὁ χριστιανικός, ἡ αὐθεντική
χριστιανική ζωή ἄν θέλετε, ὑπάρχει στόν μοναχισμό. Ἐκεῖ μπορεῖ κανείς νά δεῖ στήν
πράξη τό Εὐαγγέλιο ἐφαρμοσμένο.

Ὅταν ἐμεῖς ἀληθεύουμε, πάντοτε ἀληθεύουμε σύν πάσι τοῖς ἁγίοις καί ὅταν
ἀγαπᾶμε, ἀγαπᾶμε σύν πάσι τοῖς ἁγίοις. Γιατί τά πάντα στήν Ἐκκλησία εἶναι
καθολικά καί τά πάντα γίνονται σύν πάσι τοῖς ἁγίοις καί ὅλα ἀποτελοῦν ἕνα
πνευματικό σῶμα, στό ὁποῖο ὅλοι ζοῦν μιά κοινή ζωή, ἕνα πνεῦμα, μιά ἀλήθεια. Ὁ
χριστιανός, πού ζεῖ σωστά ἐκκλησιαστικά, ποτέ δέν εἶναι μόνος του, εἶναι πάντα μέ
ὅλους τούς ἁγίους καί ἀληθεύει μέ ὅλους τούς ἁγίους. Δηλαδή ἀκολουθεῖ τούς
ἁγίους Πατέρες πού βρίσκονται μέσα στόν Χριστό, πού εἶναι ἡ ὑποστατική Ἀλήθεια,
ἀλλά καί ἀγαπάει μαζί μέ τούς ἁγίους Πατέρες, ἑπομένως ἔχει τήν ἐν Χριστῷ ἀγάπη,
τήν γνήσια, τήν ἀληθινή ἀγάπη, τήν ἀνιδιοτελή, τή θυσιαστική καί τότε ἔτσι ἀληθινά
ἀποδεικνύει ὅτι ἀγαπάει καί τόν Χριστό.

Προσέξτε τώρα τί γίνεται μέ τούς αἱρετικούς. Οἱ Οἰκουμενιστές, οἱ κατεξοχήν

αἱρετικοί τῆς ἐποχῆς μας, δροῦν ἐν ὀνόματι τῆς ἀγάπης. Ἐπικαλοῦνται τήν ἀγάπη
ἀλλά δέν ἀληθεύουν! Δέν εἶναι μέσα στήν ἀλήθεια, ἀφοῦ εἶναι μέσα στήν αἵρεση,
ὁπότε καί ἡ ἀγάπη τους δέν εἶναι ἀληθινή, εἶναι ψεύτικη ἀγάπη. Γι’ αὐτό καί δέν
σώζει. Τί λένε οἱ Οἰκουμενιστές; «Ἐσύ εἶσαι Παπικός; Κάθισε ὅπως εἶσαι, δέν
χρειάζεται νά γίνεις Ὀρθόδοξος.. δέν ἔχουμε σημαντικές διαφορές.. κι ἐσεῖς
ἐκκλησία εἶστε καί ἔτσι ὅπως εἶστε σώζεστε». Τό ἴδιο καί στούς Προτεστάντες. Σιγά-
σιγά τό ἴδιο θά λένε καί γιά τίς μονοθεϊστικές θρησκεῖες, καί ἤδη τό λένε κάποιοι, ὅτι
«κι ἐσεῖς τόν ἴδιο θεό ἔχετε μέ μᾶς, ἁπλῶς ἔχετε δώσει ἄλλο ὄνομα.. ἄρα κι ἐσεῖς
καλά εἶστε». Αὐτό ἀκούγεται εὐχάριστα στά αὐτιά τους, ἀλλά δέν εἶναι ἀληθινό καί
ἀφοῦ δέν εἶναι ἀληθινό δέν ἔχει καί ἀγάπη. Γιατί ἀγάπη εἶναι νά βοηθήσεις τόν
ἄλλον νά σωθεῖ, ὄχι νά τοῦ πεῖς καλά εἶσαι μέσα στήν κόλαση ἤ στό προστάδιο τῆς
κόλασης, ὅπως εἶναι ἡ πραγματικότητα γιά τίς διάφορες θρησκεῖες. Γιατί καμία
θρησκεία δέν εἶναι ἀληθινή παρά μόνο ἡ Ὀρθοδοξία, ἡ ὁποία δέν εἶναι θρησκεία
ἀλλά ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ στούς ἀνθρώπους.

Ἑπομένως, ὅταν εἴμαστε μέ ὅλους τούς Ἁγίους, τότε μποροῦμε νά ἀληθεύουμε. Νά

γιατί οἱ μεταπατερικοί, ἡ σύγχρονη αὐτή αἵρεση, πού οὐσιαστικά εἶναι ὑπηρέτες τοῦ
Οἰκουμενισμοῦ καί προωθεῖται ἀπό τούς Οἰκουμενιστές, δέν ἔχουν ἀγάπη κι αὐτοί
καί φαίνεται αὐτό, ὅταν κανείς τούς φέρει ἀντίρρηση. Ἐξαγριώνονται καί ἐπιτίθενται
καί συκοφαντοῦν καί λοιροροῦν καί εἰρωνεύονται ὅλους αὐτούς πού ἀκολουθοῦν
τούς ἁγίους Πατέρες καί τούς λένε ὅτι εἶναι «παραδοσιαρχία, κολλημένοι, φανατικοί,

7
φονταμενταλιστές κ.λ.π.». Ἀπό ἐκεῖ φαίνεται ὅτι δέν ἔχουν ἀγάπη καί ἡ ἀγάπη πού
ἐπικαλοῦνται δέν εἶναι ἡ ἐν Χριστῷ ἀγάπη, ἀλλά μιά ψεύτικη ἀγάπη.

Ἀγαπᾶμε λοιπόν σύν πάσι τοῖς ἁγίοις, ἐπειδή ἀληθεύουμε σύν πάσι τοῖς ἁγίοις,
δηλαδή εἴμαστε «ἑπόμενοι τοῖς ἁγίοις πατράσι». Κι ἄν κανείς δέν ἀκολουθεῖ τούς
ἁγίους Πατέρες, δέν ἀκολουθεῖ τό Εὐαγγέλιο, δέν ἀκολουθεῖ τήν Ἁγία Γραφή, δέν
ἀκολουθεῖ τόν Χριστό, ἄρα δέν ἀκολουθεῖ τήν ἀλήθεια. Νά γιατί εἶναι ἐκτός
ἀληθείας. Κι ἄν δέν εἶσαι μέ τόν Χριστό, δέν μπορεῖς νά ἔχεις καί τήν ἀληθινή, τή
σωστή ἀγάπη. Γιατί μόνο μέ τόν Χριστό μπορεῖ κανείς νά ἀποβάλλει τόν ἐγωισμό.
Μόνο μέσα στήν Ἐκκλησία μέ τά ἁγιαστικά μέσα τῆς Ἐκκλησίας, μέ τή Θεία Χάρη,
μέ τήν ἐν Χριστῷ ἄσκηση μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νά ἀποβάλλει τήν φιλαυτία, τόν
ἐγωισμό, τήν ὑπερηφάνεια καί νά δημιουργήσει ἔτσι ὑπαρξιακό χῶρο μέσα του, νά
ἀδειάσει ἡ καρδιά του ἀπό ὅ,τι βρώμικο, ὥστε νά μπορέσει νά ἔρθει ἡ ἀγάπη γιά τόν
πλησίον. Ὅσο ὁ ἄνθρωπος ἔχει φιλαυτία, ἀγαπάει δηλαδή τόν ἑαυτό του καί τόν
ἀγαπάει ἄρρωστα, δέν ὑπάρχει ὑπαρξιακός χῶρος μέσα του γιά νά ἀγαπήσει κανέναν
οὔτε τόν Χριστό οὔτε τούς ἄλλους ἀνθρώπους. Γι’ αὐτό καί οἱ κοσμικοί ἄνθρωποι
πού ἐπικαλοῦνται τήν ἀγάπη λένε ψέματα. Δέν μποροῦν νά ἔχουν ἀγάπη γιατί δέν
μποροῦν νά ἀποβάλλουν τή φιλαυτία χωρίς τόν Χριστό, χωρίς τήν ἐκκλησιαστική
ζωή. Ζεῖς ἐκτός Ἐκκλησίας; Ὁπωσδήποτε θά ἔχεις φιλαυτία, θά ἔχεις τά πάθη ὅλα κι
ἄν λίγο τά νικήσεις, δέν θά μπορέσεις νά καθαρίσεις τελείως τόν ἑαυτό σου, δέν σοῦ
ἐπιτρέπει ὁ διάβολος, τό πονηρό πνεῦμα τό ὁποῖο κυριαρχεῖ στούς ἀνθρώπους πού
ζοῦνε μακριά ἀπό τήν Ἐκκλησία.

Ἀληθεύουμε μέ ὅλους τούς ἁγίους, ἀγαπᾶμε σύν πάσι τοῖς ἁγίοις κι ἔτσι γινόμαστε
ὅλοι ἕνα σῶμα μέ κεφαλή τόν Χριστό κι ἔτσι αὐξάνουμε στόν Χριστό τά πάντα.
Μόνο ἀληθεύοντες ἐν ἀγάπη σύν πάσι τοῖς Ἁγίοις μποροῦμε νά αὐξήσουμε σ’ Αὐτόν
τά πάντα πού εἶναι κεφαλή ὁ Χριστός. Τίς χωρίς τέλος δυνάμεις, πού εἶναι
ἀπαραίτητες γιά τήν αὔξηση αὐτή ὅλων τῶν χριστιανῶν στό Θεανθρώπινο σῶμα, ἡ
Ἐκκλησία τίς παίρνει ἄμεσα ἀπό τήν κεφαλή της, τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό. Μόνο
Αὐτός, ὁ Θεός καί Κύριος, ἔχει αὐτές τίς ἄπειρες ἀτελεύτητες δυνάμεις καί πάνσοφα
τίς διαμοιράζει. Πῶς θά βρεῖς τή δύναμη νά ἀληθεύεις ἐν ἀγάπη; Μόνο ἔχοντας
κοινωνία μέ τήν κεφαλή καί προσλαμβάνοντας τίς θεουργικές δυνάμεις τοῦ Χριστοῦ,
τίς δυνάμεις πού σέ κάνουν θεό κατά χάρη.

Ἡ χριστιανική μας κλήση, τό χριστιανικό μας κάλεσμα εἶναι νά αὐξήσουμε «εἰς

Αὐτόν τά πάντα, ὅς ἐστιν ἡ κεφαλή, ὁ Χριστός». Ἄρα, ὄχι νά αὐξηθοῦμε στόν ἑαυτό
μας, γιά τόν ἑαυτό μας, ὅπως ὁ κοσμικός ἄνθρωπος ἐπιδιώκει, νά προβάλλει τόν
ἑαυτό του, τό ἐγώ του, νά δοξαστεῖ, ἀλλά νά δοξαστεῖ ὁ Χριστός. Αὐτό εἶναι τό
«ἰδανικό» τοῦ χριστιανοῦ, νά αὐξηθεῖ στόν Χριστό, ὅλα νά τά δώσει στόν Χριστό,
ὄχι νά ἐργαστεῖ στόν ἑαυτό του, ἀλλά στόν Χριστό καί μέ τόν Χριστό.

Τό ἀνθρώπινο ὄν μέ τόν τρόπο αὐτό στηρίζεται καί ἀναπτύσσεται ὀρθά, ὅταν

ἀκολουθεῖ τόν δρόμο τοῦ δικοῦ Του αἰώνιου προορισμοῦ, τοῦ θεϊκοῦ, τοῦ ὁρισμένου

8
ἀπό τήν Τριαδική Θεότητα στήν παναιώνια σύσκεψή Της πρίν ἀπό τήν δημιουργία
τοῦ κόσμου. Ἔκανε σύσκεψη ἡ Ἁγία Τριάδα πρίν ἀπό τήν δημιουργία τοῦ κόσμου
καί εἶπε «ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα ἡμετέραν καί καθ᾿ ὁμοίωσιν»5.
«Ποιήσωμεν». Νά ἡ Ἁγία Τριάδα, τά τρία Πρόσωπα, Πατήρ, Υἱός καί Ἅγιο Πνεῦμα.
Πῶς φανερώνεται ἡ Ἁγία Τριάδα καί ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη ἀκόμα. Καί ὅταν ὁ
ἄνθρωπος λειτουργεῖ μέ αὐτό τό προαιώνιο σχέδιο τοῦ Θεοῦ, τήν προαιώνια βουλή
τοῦ Θεοῦ, τόν προαιώνιο προορισμό πού ἔχει βάλει ὁ Θεός στόν ἄνθρωπο, νά γίνει
δηλαδή θεός κατά χάρη, νά ὁμοιωθεῖ μέ τόν Θεό -αὐτό εἶναι τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ-
τότε ἀναπτύσσεται ὀρθά. Ἔλεγε ὁ Ἅγιος Πορφύριος, ἄν δέν ἀγαπήσουμε τόν
Χριστό, θά ζοῦμε μέσα στήν μελαγχολία, μέσα στήν κατάθλιψη, μέσα στά
ψυχολογικά, μέσα στήν ἀκηδία, μέσα στή βαρεμάρα δηλαδή, δέν θά ἔχει ἔννοια ἡ
ζωή μας. Ἀκριβῶς αὐτό συμβαίνει σήμερα μέ τούς περισσότερους ἀνθρώπους.
Κατεξοχήν οἱ ἄνθρωποι σήμερα εἶναι δέσμιοι τῆς ἀκηδίας, δέν ἔχουν λόγο γιά νά
ζοῦν, δέν βρίσκουν λόγο – ἔννοια στή ζωή τους, γι’ αὐτό καί βλέπετε πώς
αὐξάνονται καί οἱ αὐτοκτονίες καί οἱ ἀπελπισμένοι ἄνθρωποι καί οἱ ἄνθρωποι οἱ
ὁποῖοι εἶναι ἄρρωστοι ψυχολογικά, ψυχικά. Γιατί πᾶμε ἀντίθετα μέ τό σχέδιό μας, μέ
τόν προορισμό μας, μέ αὐτό ἄν θέλετε τό ἐσωτερικό μας πρόγραμμα, πού ἔχει βάλει
ὁ Θεός μέσα μας, νά γίνουμε θεοί κατά χάρη. Κι αὐτό δέν γίνεται παρά μόνο μέσα
στήν Ἐκκλησία, στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, διά τῆς Ἐκκλησίας, μέ τίς δυνάμεις πού
δίνει ἡ Ἐκκλησία, τίς ὁποῖες τίς ἔχει ἀπό τόν Χριστό.

Τά πάντα αὐξάνονται ἐν Χριστῷ, μόνο ὅταν ἐμεῖς, τό δικό μας τό πᾶν τό ὁδηγοῦμε
στήν δική Του πανένδοξη αἰωνιότητα διαμέσου τῆς Θεανθρωπότητας. Τότε βρίσκεις
τόν ἑαυτό σου, ὅταν τόν δώσεις στόν Χριστό. Ὅταν ὅλο τό δικό σου τό δώσεις στόν
Χριστό. Κι αὐτό τό δικό μας τό πᾶν τί εἶναι; Πού πρέπει νά τό δώσουμε στήν
πανένδοξη αἰωνιότητα τοῦ Χριστοῦ; Πρῶτον, εἶναι ὅλη μας ἡ ὕπαρξη καί ἡ ψυχή
μας. Δεύτερον, εἶναι ὁ νοῦς μας. Τρίτο, ἡ συνείδησή μας. Τέταρτο, τό θέλημά μας
καί πέμπτο, τό σῶμα μας καί γενικῶς καθετί πού μᾶς ἀποτελεῖ νά τό δώσουμε στόν
Χριστό. Ὁ νοῦς μας νά γίνει νοῦς Χριστοῦ, ἡ συνείδησή μας νά εἶναι συνείδηση τοῦ
Χριστοῦ καί τό θέλημά μας νά εἶναι θέλημα τοῦ Χριστοῦ. Τό σῶμα μας νά γίνει ναός
τοῦ Χριστοῦ καί ὅλη μας ἡ ὕπαρξη νά γίνει χριστοειδής.

Ἡ ψυχή σου, ἡ ψυχή μου, αὐξάνονται ἐν Χριστῷ μόνο διαμέσου τῶν ἱερῶν
μυστηρίων καί τῶν ἁγίων ἀρετῶν καί βρίσκονται στόν δρόμο γιά τήν ὁμοίωση Θεοῦ,
γιά τήν τελειοποίηση, ἡ ὁποία φτάνει στήν χωρίς ὅρια θεϊκή τελειότητα. Τώρα μᾶς
λέει καί τά μέσα. Πῶς θά γίνει αὐτή ἡ ἐν Χριστῷ αὔξηση τῆς ὕπαρξής μας; Μέ δύο
μέσα: πρῶτον, τά ἱερά μυστήρια καί κατεξοχήν τό μυστήριο τῆς μετανοίας, τῆς
ἐξομολογήσεως, τό ὁποῖο εἶναι ἀναγκαιότατο γιά ὅλους. Ἔλεγε ὁ Ἅγιος Πορφύριος,
καί Πατριάρχης νά εἶσαι, πρέπει νά ἐξομολογεῖσαι καί μάλιστα νά τό κάνουμε
τακτικότατα. Καί μέ τό μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Αὐτό εἶναι ὁ πρῶτος
πυλώνας καί ὁ δεύτερος εἶναι οἱ ἅγιες ἀρετές. Δέν ἀρκεῖ κανείς μόνο νά μετέχει στά
μυστήρια ἀλλά χρειάζεται καί ἡ εἰς βάθος ἐργασία μέσα του, ἡ ἀντίσταση στό κακό,
στά πάθη καί ἡ ἐγκόλπωση τοῦ καλοῦ, τῶν ἀρετῶν. Δέν μπορεῖ κανείς νά ἀσκήσει

9
τίς ἀρετές, ἄν προηγουμένως δέν ἀποβάλλει τίς ἀντίθετες κακίες. Γιά νά εἶσαι
ἀληθινός, νά λές τήν ἀλήθεια, πρέπει νά ἀποβάλλεις τό ψεῦδος. Γιά νά εἶσαι ἠθικός,
θά πρέπει νά ἀποβάλλεις τήν λαγνεία, τήν πορνεία, τήν ἀνηθικότητα, τίς ἀνήθικες
σκέψεις κ.λ.π. Χρειάζεται ἀφενός μέν ἕνα ἄδειασμα ἀπό τό κακό καί ἀφετέρου ἡ
ἐργασία τῶν ἐντολῶν καί τῶν ἀρετῶν γιά νά γίνει τό γέμισμα ἀπό τή χάρη τοῦ Θεοῦ.
Βιώνοντας τήν θεϊκή ἀλήθεια τοῦ Χριστοῦ σάν ζωή τῆς ζωῆς σου καί σάν ὕπαρξη
τῆς ὕπαρξής σου, τότε ἡ ψυχή σου αὐξάνει μέ τόν Χριστό σέ ὅλες τίς δικές Του
θεανθρώπινες τελειότητες καί πραγματικότητες. Ἡ ἀλήθεια τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἡ ζωή
τῆς ζωῆς μας. Προσέξτε το αὐτό τί ὡραῖα τό λέει ὁ Ἅγιος. Πρέπει νά γίνει τό
Εὐαγγέλιο καί ἡ ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου, ἡ ἀλήθεια πού εἶναι ὁ νόμος τοῦ Χριστοῦ,
πού εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, νά γίνει ἡ ζωή τῆς ζωῆς μας καί ἡ ὕπαρξη τῆς ὕπαρξής
μας, χωρίς αὐτό δέν μποροῦμε νά ὑπάρχουμε. Καί τότε αὐξάνουμε ἐν Χριστῷ μέ τόν
Χριστό καί ὅλες οἱ τελειότητες τοῦ Χριστοῦ ἔρχονται σιγά-σιγά καί σέ μᾶς. Ἡ
συνείδησή σου, ἄν δέν αὐξηθεῖ ὅλη ἐν Χριστῷ, γρήγορα μαραίνεται καί πέφτει. Δέν
ὁδηγεῖ τότε σωστά τόν ἄνθρωπο.

Πολλοί φιλόσοφοι προσπάθησαν νά κάνουν διάφορα συστήματα ἠθικά -ἠθικῆς- πῶς

πρέπει νά σταθεῖ ὁ ἄνθρωπος. Τίποτα δέν μπορεῖ νά σταθεῖ, ἄν δέν εἶναι μέ τόν
Χριστό. Σιγά-σιγά καί ὁ πιό ἠθικός ἄνθρωπος ξεπέφτει. Τό βλέπουμε αὐτό σέ ὅλους
τούς πολιτισμούς, καί τούς προχριστιανικούς, οἱ ὁποῖοι εἴχανε στό ξεκίνημά τους μιά
ἰσχυρή αὐστηρή ἠθική, λειτουργούσανε μέ βάση τίς ἐπιταγές τῆς συνειδήσεώς τους,
ἀλλά σιγά-σιγά, ὅταν αὐξήθηκαν, ὅταν κατέκτησαν ἄλλους λαούς καί πῆραν τά
πλούτη τους, ἔπεσαν στήν τρυφηλή ζωή, καταπάτησαν τήν συνείδησή τους. Ἄν ἡ
συνείδηση δέν εἶναι ἐν Χριστῷ, ἄν ἡ ψυχή μας δέν αὐξάνει ἐν Χριστῷ καί δέν
μοιάζει ὅλο καί περισσότερο μέ τόν Χριστό, σιγά-σιγά καί ὅποιες ἀνθρώπινες ἀρετές
ἔχουμε χάνονται. Γι’ αὐτό ἔλεγε καί ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ὅτι οἱ ἀρετές
τῶν αἱρετικῶν δέν εἶναι ἀρετές. Μήν ψάχνετε γιά ἀρετές ἐκτός Ἐκκλησίας. Δέν
ὑπάρχουν. Πάντα θά ὑπάρχει κάτι λίγο, ἀλλά κοντά θά ὑπάρχει καί πολύ κακό,
πολλή βρωμιά. Ἄν ὅμως ἡ συνείδησή μας αὐξάνει ἐν τῶ Χριστῷ διαμέσου τοῦ ἁγίου
εὐαγγελικοῦ ἀγῶνα, αὐτή ὅλη αὐξάνει σέ θεανθρώπινη τελειότητα καί τό πᾶν τοῦ
Χριστοῦ καθίσταται πάντοτε δικό της (τῆς συνείδησής της). Ἔτσι καί ἡ συνείδηση
τοῦ χριστιανοῦ ἐξελίσσεται, αὐξάνεται, χριστοποιεῖται, φωτίζεται καί ὁ ἄνθρωπος
πλέον γίνεται χριστοειδής. Βλέπετε, οἱ Ἅγιοι πού ἔχουνε αὐξημένη ἐν Χριστῷ
συνείδηση, λένε, ἔχω κάνει ὅλες τίς ἁμαρτίες καί εἶναι ὑπερβολικά εὐαίσθητοι καί
στήν ἐλάχιστη ἁμαρτία. Ἔχουν ἕνα πολύ ἰσχυρό μικροσκόπιο καί βλέπουν καί τά
ἐλάχιστα ἁμαρτήματα καί τίς πτώσεις τους, γι’ αὐτό λένε, εἶμαι ὁ πιό ἁμαρτωλός
ὅλων τῶν ἀνθρώπων. Ἐνῶ ὁ ἄλλος, ὁ ὁποῖος δέν ἔχει καλλιεργήσει τήν συνείδησή
του, δέν βλέπει τίποτε, μᾶλλον βλέπει ὅτι εἶναι καί πολύ καλός…

Τό θέλημά μου καί τό θέλημά σου, ὁ νοῦς σου καί ὁ νοῦς μουἔξω ἀπό τόν Χριστό
καί χωρίς τόν Χριστό, πεθαίνουν σέ ἀτέλειωτους θανάτους, ὁδηγοῦνται σέ ὅλες τίς
κακότητες, σέ ὅλες τίς πλάνες καί σέ ὅλες τίς πτώσεις, ὁδηγοῦνται σέ δαιμονικές καί
σατανικές καταστάσεις καί τό θέλημα καί ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου γίνονται διαβολικά.

10
Διαβολικούς νόες καί διαβολικά θελήματα ἔχουμε. Ἄν θέλεις νά ἐξασφαλίσεις τήν
θεϊκή δύναμη καί τήν τελειότητα καί τήν ἀθανασία καί τήν αἰωνικότητα, τότε μέ ὅλη
σου τήν ὕπαρξη νά αὐξηθεῖς ἐν Χριστῷ ζώντας μέ τή θεϊκή ἀλήθειά Του καί μέ ὅλη
σου τή θέληση νά αὐξηθεῖς ἐν Χριστῷ τηρώντας τίς θεϊκές ἐντολές Του. Ὅσο
περισσότερο αὐξάνεις ἐν Χριστῷ μέ τήν ψυχή σου, μέ τόν νοῦ σου, μέ τό θέλημά
σου, μέ τή συνείδησή σου, τόσο περισσότερο θά πεινᾶς καί θά διψᾶς τίς πιό μεγάλες,
τίς μέγιστες θεανθρώπινες τελειότητες καί μέ χαρούμενη διάθεση θά ξεχάσεις ὅ,τι
εἶναι πίσω, ὅ,τι εἶναι κοσμικό, γήινο. «Τοῖς μέν ὄπισθεν ἐπιλανθανόμενος»6 καί θά
ἐπιθυμεῖς αὐτά πού εἶναι μπροστά, «τοῖς δέ ἔμπροσθεν ἐπεκτεινόμενος» καί θά
τρέχεις γιά τό δῶρο τῆς κλήσεως τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ γιά νά φτάσεις «εἰς
ἄνδρα τέλειον, εἰς μέτρον ἡλικίας τοῦ πληρώματος τοῦ Χριστοῦ»7. Κι αὐτό τό μέτρο
εἶναι ἡ ἄπειρη Θεανθρωπότητα, ἡ χωρίς μέτρο καί ὅρια. Ἡ ἀπειρία τοῦ Χριστοῦ εἶναι
τό «μέτρον ἡλικίας» πού λέει ὁ Ἀπόστολος ὅτι πρέπει νά φτάσουμε. Νά φτάσουμε
«εἰς μέτρον ἡλικίας τοῦ πληρώματος τοῦ Χριστοῦ». Αὐτό τό μέτρο δέν ἔχει τέρμα.
Δέν μπορεῖς νά πεῖς, τώρα εἶμαι ἐντάξει, μοιάζω στόν Χριστό, γιατί ὁ Χριστός εἶναι
ἄπειρος. Ὅσο λοιπόν ἐσύ αὐξάνεις ἐν Χριστῷ, ἡ συνείδησή σου, ὁ νοῦς σου, ἡ
θέλησή σου, ἡ ψυχή σου, τόσο θά πεινᾶς καί θά διψᾶς τίς θεανθρώπινες τελειότητες,
τίς θεϊκές ἀρετές καί θά ξεχνᾶς ὅλα τά πίσω καί θά προχωρᾶς ὅλο πρός τά ἐμπρός, θά
τρέχεις γιά τό δῶρο τῆς κλήσεως τοῦ Θεοῦ, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, γιά νά φτάσεις σέ
μέτρον ἡλικίας τοῦ πληρώματος τοῦ Χριστοῦ, στήν ἄπειρη Θεανθρωπότητα πού δέν
ἔχει μέτρο καί ὅρια.

Κεφαλαιῶδες εἶναι, ὅτι τίποτε δικό σου δέν πρέπει νά μείνει ἔξω ἀπ’ τόν Χριστό. Μή
τυχόν καί ἀφήσεις κάτι πού νά μή δώσεις στόν Χριστό, γιατί πολλοί, δυστυχῶς, ὄχι
κάτι ἀφήνουν ἐκτός Χριστοῦ, ἀλλά σχεδόν ὅλα εἶναι ἐκτός Χριστοῦ καί κάτι λίγο
μπορεῖ νά δώσουν στόν Χριστό. Ὅ,τι μένει ἔξω ἀπό Αὐτόν πρέπει νά γνωρίζεις ὅτι
ἔμεινε στόν θάνατο, σέ ἄπειρους θανάτους. Δέν ἔδωσες τήν καρδιά σου στόν Χριστό;
Πέθανε ἡ καρδιά σου. Δέν ἔδωσες τήν σκέψη σου, τόν νοῦ σου στόν Χριστό;
Πεθαίνει ὁ νοῦς καί ἡ σκέψη. Δέν ἔδωσες τή θέλησή σου στόν Χριστό; Πεθαίνει τό
θέλημά σου καί σέ ὁδηγεῖ σέ ἄπειρους θανάτους. Ἔμεινες στό βασίλειο τοῦ
σατανισμοῦ, στό βασίλειο τῶν μή ἀληθειῶν, στό βασίλειο ὅλων τῶν κακῶν καί ὅλων
τῶν πλανῶν. Κι αὐτό δέν εἶναι τίποτα διαφορετικό ἀπό τό βασίλειο πρῶτον, τῶν
ἀτέλειωτων βασάνων καί δεύτερον τῶν αὐτοβασάνων. Ὁ ἄνθρωπος πού δέν δίνεται
στόν Χριστό καί δέν δίνει ὅλα του στόν Χριστό αὐτοβασανίζεται, ταλαιπωρεῖται,
μπαίνει στό βασίλειο τῶν θλίψεων, τῶν ἀπογοητεύσεων, τῶν παραλογισμῶν, τῶν
δυσκολιῶν, τῶν χωρίς διέξοδο καταστάσεων, τῶν τραγικῶν ἀπομονώσεων, τῶν
αὐτόχειρων φρικτῶν καταστάσεων. Ζεῖ φρικτές καταστάσεις ὁ ἄνθρωπος, ὅταν δέν
δίνεται στόν Χριστό, δέν δίνει τή ζωή του στόν Χριστό. Σέ ὅλους τούς δρόμους ἔξω
ἀπό τόν Χριστό, διαμέσου τῆς ἁμαρτίας, τοῦ πάθους, τῆς μή ἀλήθειας καί τῆς
πλάνης, ἀναμφίβολα ὁ ἄνθρωπος ἐκφυλίζεται σέ ὑπάνθρωπο, σέ μισάνθρωπο, σέ μή
ἄνθρωπο. Χάνει ὁ ἄνθρωπος τήν ἀνθρωπιά του, ὅταν δέν δίνεται στόν Χριστό. Γιατί
τό πρότυπο ἀλλά καί ἡ ὑγεία καί ἡ ζωή καί ἡ ὁλοκλήρωσή μας εἶναι ὁ Θεάνθρωπος.

11
Ὅταν λοιπόν ὁ ἄνθρωπος δέν ἑνωθεῖ μέ τόν Θεάνθρωπο γίνεται ὑπάνθρωπος,
ἀπάνθρωπος καί τελικά μή ἄνθρωπος.

Διάβαζα, ἔτσι νά δεῖτε ἐνδεικτικά, στήν Ἰαπωνία ὑπάρχει μιά τάξη ἡλικιωμένων, δέν
θυμᾶμαι πῶς τούς λένε… ἔχει ἕνα ὄνομα ἰαπωνέζικο, οἱ ὁποῖοι ἔχουν μείνει μόνοι
τους, δέν ἔχουν κανέναν. Μόνοι τους στό διαμέρισμα, κανένας συγγενής.. καί
πεθαίνουν μόνοι τους καί δέν τούς καταλαβαίνουνε. Τούς καταλαβαίνουνε μετά ἀπό
μέρες ἀπό τή δυσοσμία στό διαμέρισμά τους. Τραγικοί ἄνθρωποι! Νά μήν ἔχουν
κανέναν, τελεία ἀπομόνωση… Καί τί ἔχουν νά διαλέξουν; Τήν φυλακή! Κάνουν
ἐπίτηδες παραβάσεις γιά νά τούς πιάσει ἡ ἀστυνομία καί νά τούς βάλει στή φυλακή
καί νά ἔχουν κάποιον νά ποῦνε μιά καλημέρα ἤ νά ἔχουν ἕνα πιάτο φαγητό. Βλέπετε
ποῦ φτάνει ὁ ἄνθρωπος φεύγοντας ἀπό τόν Θεό;! Σέ ποιά χώρα; Στήν Ἰαπωνία, πού
τήν θεωροῦμε πολύ προηγμένη. Ὅταν δέν δοθοῦμε στόν Χριστό, ὁδηγούμαστε σέ
ὅλα αὐτά πού εἶπε ὁ Ἅγιος, στίς χωρίς διέξοδο καταστάσεις, στίς τραγικές
ἀπομονώσεις.

Σέ ὅλους τούς δρόμους ἔξω ἀπό τόν Χριστό, διαμέσου τῆς ἁμαρτίας, τοῦ πάθους, τῆς
μή ἀλήθειας καί τῆς πλάνης, ἀναμφίβολα ὁ ἄνθρωπος γίνεται ὑπάνθρωπος καί
ἀπάνθρωπος. Ἔξω ἀπό τόν Θεάνθρωπο ὁ ἄνθρωπος σταδιακά ἐλαττώνεται,
ὑποβαθμίζεται καί ξεπέφτει σέ μιά ἀσήμαντη ὕπαρξη, σ’ ἕνα μηδενικό, τό ὁποῖο οἱ
δυνάμεις τοῦ κακοῦ παίζουν σάν ἀβοήθητο παιχνιδάκι. Ἡ χαρά τοῦ διαβόλου εἶναι
νά ἐξουθενώνει τόν ἄνθρωπο, νά τόν ἀπανθρωποποιεῖ, νά τόν ἐξευτελίζει, νά τόν
κολάζει.

Ὀφθαλμοφανής εἶναι ἡ ἀλήθεια, ἔξω ἀπό τόν Χριστό, τόν Θεάνθρωπο, ὁ ἄνθρωπος
ἀπανθρωποποιεῖται, φρικωδῶς παραμορφώνεται, γίνεται ἀπάνθρωπος. Ὁ ἄνθρωπος
ὅμως στόν Θεάνθρωπο, στήν Ἐκκλησία Του, αὐξάνει σέ κεχαριτωμένο θεάνθρωπο!
Κοιτάξτε τί ὡραῖα τό λέει ὁ Ἅγιος! Δηλαδή σέ κατά χάριν θεάνθρωπο! Ὁ κατά φύσιν
Θεάνθρωπος εἶναι ἕνας, ὁ Χριστός. Ὁ κάθε χριστιανός γίνεται κατά χάριν
θεάνθρωπος μέσα στήν Ἐκκλησία, αὐξάνεται σύν πάσι τοῖς ἁγίοις, μέ τήν βίωση, τήν
συμβίωση, τή διαβίωση μέ ὅλους τούς ἁγίους καί ἔτσι φτάνει νά γίνει κεχαριτωμένος
θεάνθρωπος. Ἔξω ἀπό τόν Θεάνθρωπο ὁ ἄνθρωπος ἐκφυλίζεται καί μεταβάλλεται,
θεληματικά ἤ ἀθέλητα, σέ διαβολάνθρωπο. Αὐτό γίνεται. Καί ὅσο προχωροῦμε πρός
τά ἔσχατα, αὐτό θά τό βλέπουμε ὅλο καί πιό καθαρά. «Ὁ ἅγιος ἁγιασθήτω ἔτι καί ὁ
ρυπαρός ρυπαρευθήτω ἔτι»8.

Σέ ἀνώτερο ἐπίπεδο ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά αὐξηθεῖ καί νά ἀναπτυχθεῖ μέχρι νά γίνει

θεός κατά χάρη καί σέ κατώτερο ἐπίπεδο μπορεῖ νά ὑποβιβαστεῖ, νά ξεπέσει καί νά
φτάσει μέχρι τόν διάβολο. Γι’ αὐτό ὁ Θεάνθρωπος Κύριος ἦρθε ἀνάμεσα στούς
ἀνθρώπους, ἦρθε ἀνάμεσά μας, γιά νά μᾶς δείξει μέσω τοῦ ἑαυτοῦ Του -τοῦ
Θεανθρώπου- τόν τέλειο ἄνθρωπο καί νά μᾶς προσφέρει ταυτόχρονα ὅλα τά ἅγια
μέσα καί ὅλες τίς θεϊκές δυνάμεις μέ τήν βοήθεια τῶν ὁποίων ὁ καθένας ἀπό μᾶς νά
μπορέσει νά οἰκοδομήσει τόν ἑαυτό του εἰς ἄνδρα τέλειον. Μᾶς δίνει τό πρότυπο, τόν

12
ἑαυτό Του καί μᾶς δίνει καί τά μέσα γιά νά γίνουμε τέλειοι. Μέσα στήν Ἐκκλησία
ὑπάρχουν ὅλα τά μέσα καί τό βλέπουμε στούς ἁγίους, οἱ ὁποῖοι μοιάζουν στόν
Χριστό πάρα πολύ, γιατί ἁπλούστατα χρησιμοποίησαν αὐτά τά μέσα.

Μᾶς ἔλεγε ὁ μακαριστός Ἰωάννης, ἐπίσκοπος Σιδηροκάστρου, ἐκεῖ πού εἴμαστε στό
Ἅγιο Ὄρος, ὅτι ἔχουμε ὅπλα παντοδύναμα, πυρηνικά ὅπλα ἔχουμε, τά πνευματικά
μας ὅπλα πού ἔχουμε στήν Ἐκκλησία. Ἀλλά, ἄν δέν τά χρησιμοποιοῦμε, εἶναι σάν νά
μήν τά ἔχουμε. Ἔχουμε τήν προσευχή, ἔχουμε τήν νοερά προσευχή, ἔχουμε τίς
ἀκολουθίες τῆς Ἐκκλησίας μας. Νά, σήμερα ἔχουμε τίς ὡραῖες ἀκολουθίες τοῦ
Μεσονυκτικοῦ, τοῦ Ὄρθρου, τῶν Ὡρῶν, τῆς Θείας Λειτουργίας. Ἄν ὅμως δέν τά
χρησιμοποιοῦμε; Ἄν πηγαίνουμε τελευταία ὥρα στήν Λειτουργία; Ἄν δέν
χρησιμοποιοῦμε τά ἁγιαστικά μυστήρια; Ἄν δέν διαβάζουμε τούς ἅγιους Πατέρες;
Ἄν δέν χρησιμοποιοῦμε τήν ὡραιότατη ἀσκητική καί ἠθική τους διδασκαλία, πῶς θά
νικήσουμε τόν διάβολο; Δέν ὑπάρχει περίπτωση. Ὑποβιβαζόμαστε καί φθάνουμε
στόν διάβολο καί πολλές φορές τόν ξεπερνᾶμε κιόλας. Κάνουμε καί τόν δάσκαλο
στόν διάβολο… γιατί πολλά πράγματα ὁ διάβολος τά μαθαίνει ἀπό μᾶς.

Ὁ Θεάνθρωπος Κύριος γιά τόν σκοπό αὐτό, γιά νά μᾶς κάνει τέλειους, μᾶς ἔδωσε τό
πᾶν κι αὐτό τό πᾶν εἶναι δοσμένο στήν Ἐκκλησία, στό θεανθρώπινο σῶμα Του, τό
ὁποῖο εἶναι πάντα ζωντανό καί θά εἶναι πάντα ζωντανό. Δέν ὑπάρχει περίπτωση νά
ἐκλείψει ἡ Ἐκκλησία ἀπ’ τή γῆ. Ἀπό τήν Ἑλλάδα μπορεῖ νά ἐκλείψει. Κάποιες
τοπικές Ἐκκλησίες πολύ πιθανό νά σβήσουν, γιατί δέν προσέχουν οἱ πιστοί τους.
Ἀλλά ὁπωσδήποτε κάπου στή γῆ ζωντανή Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία θά ὑπάρχει.

Τό σῶμα τοῦ Θεανθρώπου θά εἶναι πάντα ζωντανό, πάντα ζωοποιό, θά δίνει ζωή καί
πάντα ζωοδοτικό καί κεφαλή αὐτοῦ εἶναι καί θά εἶναι πάντα ὁ Θεάνθρωπος Κύριος
Ἰησοῦς Χριστός, ὁ Ὁποῖος μέ τίς δικές Του θεανθρώπινες δυνάμεις ἀναζωογονεῖ ὅλα
τά μέλη τῆς Ἐκκλησίας, μέ τή βοήθεια τῶν ἁγίων μυστηρίων καί τῶν ἁγίων ἀρετῶν
τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Χωρίς τά ἅγια μυστήρια καί χωρίς τήν ἐν Χριστῷ ἄσκηση,
ἡσυχαστική ζωή, ὅπως αὐτή πού ἔκανε ἡ Παναγία μας μέσα στά Ἅγια τῶν Ἁγίων,
δέν μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νά γίνει κεχαριτωμένος θεάνθρωπος οὔτε νά παραμείνει ὅμως
ἄνθρωπος – προσέξτε το κι αὐτό. Διαρκῶς θά ὑποβιβάζεται. Γιατί ὑπάρχει αὐτός ὁ
μύθος, νά μείνεις ἔτσι ὅπως εἶσαι, ἄνθρωπος… Δἐν μπορεῖς νά μείνεις ἄνθρωπος, ἄν
δέν μπεῖς μέσα στήν Ἐκκλησία κι ἄν δέν ἔχεις κοινωνία μέ τόν Θεάνθρωπο. Ὅσο
παραμένεις χωρίς τόν Θεάνθρωπο, χωρίς ἐκκλησιαστική ζωή, ὑποβαθμίζεσαι
συνεχῶς καί γίνεσαι ὑπάνθρωπος καί ἀπάνθρωπος καί τελικά μή ἄνθρωπος,
ὑποχείριο τῶν δαιμόνων.

Αὐτά ἤθελα νά σᾶς πῶ ὡς πρός τό σημερινό μας ἁγιογραφικό, ἀπό τήν πρός
Ἐφεσίους ἐπιστολή. Τώρα ἐνόψει τῶν Ἁγίων ἑορτῶν ἤθελα νά σᾶς πῶ καί δυό λόγια
γιά τό ἀναγκαῖον τῆς ἐξομολογήσεως. Γιατί πολλοί ἄνθρωποι δέν τό θεωροῦν
ἀναγκαῖο ἤ τό κάνουν, ἀλλά ὄχι ὅπως πρέπει. Πρέπει λοιπόν νά τονίσουμε ὅτι μέ τήν
ἐξομολόγηση ἔχουμε πολλαπλά ὀφέλη. Πρῶτο καί σπουδαιότερο βέβαια ἔχουμε τήν

13
ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν μας, τή συγχώρεση καί τήν εἰρήνευση τῆς συνειδήσεως, πού
δέν μπορεῖ νά βρεῖ πουθενά ὁ ἄνθρωπος. Ἄν δέν ἐξομολογηθεῖ, δέν εἰρηνεύει. Ἡ
συνείδηση εἶναι, θά λέγαμε, ἕνας ἄτεγκτος δικαστής, πού σοῦ λέει ὅτι ὄντως εἶσαι
ἔνοχος καί δέν μπορεῖς νά ἠρεμήσεις, ὅ,τι κι ἄν κάνεις, σέ ὅσους ψυχολόγους καί
ψυχιάτρους καί σέ χάπια κι ἄν καταφύγεις. Καί τό δεύτερο βέβαια πολύ σημαντικό
εἶναι ὅτι παίρνεις τή χάρη τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ πάρεις τή συγχώρεση, ὥστε νά ἀρχίσεις μέ
καινούριες δυνάμεις ἀπό τήν ἀρχή, νά βάλεις μιά καινούρια ἀρχή στήν πνευματική
σου ζωή μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ. Ὅπως ἔλεγε ὁ Ἅγιος Παΐσιος, κόβονται τά
δικαιώματα τοῦ διαβόλου, τά ὁποῖα τοῦ δώσαμε ἐμεῖς μέ τίς ἁμαρτίες μας.

Ἐπανενεργοποιεῖται ἐπίσης ἡ βαπτισματική Χάρις, γιατί οὐσιαστικά εἶναι ἕνα

δεύτερο βάπτισμα καί ἡ ἐξομολόγηση, εἶναι τό βάπτισμα στό λουτρό τῶν δακρύων.
Καθαρίζεται, φωτίζεται καί θεώνεται ὁ ἄνθρωπος μέ τό μυστήριο τῆς
ἐξομολογήσεως. Ἔλεγε ὁ Ἅγιος Πορφύριος, ὅτι ὄντως εἶναι τρόπος ἡ ἐξομολόγηση,
γιά νά λυτρωθοῦμε ἀπό τίς ἁμαρτίες καί ἀπό τά πάθη. Ἔλεγε μάλιστα, ὅτι εἶναι τό
μυστήριο αὐτό ἡ προσφορά τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο, ὁ τρόπος ἀποβολῆς
τοῦ κακοῦ ἀπό τόν ἄνθρωπο καί ἡ λύση κάθε ἀδιεξόδου. Στήν ἐξομολόγηση, στήν
πνευματική ζωή, στήν Ἐκκλησία, στόν Θεάνθρωπο, δέν ὑπάρχει ἀδιέξοδο. Ἐνῶ οἱ
ἄνθρωποι τοῦ κόσμου συνεχῶς βρίσκονται μπροστά σέ ἀδιέξοδα καί λένε: τί θά
κάνω τώρα; Δέν ὑπάρχει λύση, δέν ὑπάρχει διαφυγή καί τούς βρίσκει ὁ διάβολος
λύση τήν αὐτοκτονία.

Στήν Ὀρθοδοξία δέν ὑπάρχει ἀδιέξοδο, ἔλεγε ὁ Ἅγιος Πορφύριος, γιατί ὑπάρχει ὁ
ἐξομολόγος, πού ἔχει τή Χάρη νά συγχωρεῖ. Μεγάλο πράγμα ὁ πνευματικός.
«Πηγαίνομε, ἐξομολογούμαστε, αἰσθανόμαστε τή συνδιαλλαγή μετά τοῦ Θεοῦ»,
αὐτό πού λένε καταλλαγή, συμφιλίωση δηλαδή καί «ἔρχεται ἡ χαρά μέσα μας, φεύγει
ἡ ἐνοχή» καί ὁ ἄνθρωπος εἶναι σάν πουλάκι, πετάει. «Στήν Ὀρθοδοξία δέν ὑπάρχει
ἀδιέξοδο. Δέν ὑπάρχει ἀδιέξοδο, γιατί ὑπάρχει ὁ ἐξομολόγος, πού ἔχει τήν χάρη νά
συγχωρεῖ. Μεγάλο πράγμα ὁ πνευματικός». Ἐκεῖνο πού δέν θέλει ὁ Χριστός, ἔλεγε ὁ
Ἅγιος Πορφύριος, «δέν θέλει χοντρές ψυχές κοντά Του». Πῶς γίνεται «χοντρή» ἡ
ψυχή; Ἀπό τά πάθη, ἀπό τίς ἁμαρτίες. Ἡ μετάνοια ἡ ἀληθινή εἶναι αὐτό πού
λεπταίνει τήν ψυχή καί τήν ἁγιάζει. Ὁ ἄνθρωπος πού μετανοεῖ γίνεται εὐαίσθητος,
λεπτός στόν πόνο τοῦ ἄλλου. «Ἄν στραπατσαριστεῖ ἡ ψυχή καί γίνει ἀνάξια τῆς
ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ», λέει ὁ Ἅγιος Πορφύριος, «διακόπτει ὁ Χριστός τίς σχέσεις,
διότι ὁ Χριστός «χοντρές» ψυχές δέν θέλει κοντά Του». Καί πότε στραπατσαρίζεται;
Ὅταν ἁμαρτάνει. «Ἡ ψυχή πρέπει νά συνέλθει πάλι, γιά νά γίνει ἄξια τοῦ Χριστοῦ,
νά μετανοήσει «ἕως ἑβδομηκοντάκις ἑπτά»9». Συνεχῶς νά μετανοεῖς. «Ἡ μετάνοια ἡ
ἀληθινή θά φέρει τόν ἁγιασμό καί ὄχι νά λές, «πᾶνε τά χρόνια μου χαμένα, δέν εἶμαι
ἄξιος» κ.λ.π., ἀλλά μπορεῖς νά λές, «θυμᾶμαι κι ἐγώ τίς μέρες τίς ἀργές, πού δέν
ζοῦσα κοντά στόν Θεό…»10. Νά τό θυμᾶσαι αὐτό καί νά οἰκτίρεις τόν ἑαυτό σου
πού ἔχασες τόσα χρόνια στήν ἁμαρτία. Δέν πρέπει νά μένουμε πεσμένοι,
καταθλιμμένοι, ἀλλά νά σηκωνόμαστε μέ τό μυστήριο τῆς μετάνοιας, τῆς
ἐξομολόγησης, γιά νά γινόμαστε ἄξιοι τῆς θείας ἀγάπης καί τῆς θείας χάρης.

14
Ἔλεγε πάλι ὅτι «εἶναι δεύτερο βάπτισμα ἡ ἐξομολόγηση μέ τήν ὁποία γίνεται ἡ
κάθαρση ἀπό τά πάθη, ἡ ἀπονέκρωση»11. Ὁ παλαιός ἄνθρωπος πρέπει νά νεκρωθεῖ
«σύν τοῖς παθήμασι καί ταῖς ἐπιθυμίαις»12. Ἄν δέν νεκρωθεῖ ὁ παλαιός ἄνθρωπος,
δέν μπορεῖ νά ζήσει μέσα μας ἡ Χάρις, ὁ Χριστός. Ἔτσι μᾶς ὠφελεῖ ἡ Θεία
Κοινωνία, ὅταν ἔχουμε νεκρωθεῖ ὡς πρός τά πάθη, ὅταν ἔχουμε καθαρθεῖ μέ τή
μετάνοια. Ἀλλιῶς δέν μᾶς ὠφελεῖ, μᾶλλον μᾶς βλάπτει ἡ Θεία Κοινωνία.

Ἔλεγε κάποτε ὁ Ἅγιος Πορφύριος «Πολλές ἀπό σᾶς τίς γυναῖκες, ὅ,τι
κατεστραμμένο καί ἄχρηστο ἔχετε, παλιά καί τρύπια κατσαρολικά, ἔπιπλα,
παπούτσια καί ἄλλα φθαρμένα πράγματα, πᾶτε καί τά πετᾶτε σέ κάποια ἀπόμερη
ἀποθήκη σας, κλειδώνετε τήν πόρτα καί ἡσυχάζετε. Δέν ξέρετε ὅμως, ὅτι θά ἔρθει
στιγμή, πού αὐτό τό παλιατζίδικό σας θά τό βροῦν καί θά ἐκτεθεῖτε»13. Ποιοί θά τό
βροῦνε; Οἱ δαίμονες. Δέν πρέπει νά καταχωνιάζεις ἁμαρτίες. Βέβαια, ὄχι μόνο οἱ
γυναῖκες ἀλλά καί οἱ ἄντρες. Νά μή λές, αὐτό δέν μπορῶ νά τό πῶ, τά ἄλλα θά τά
πῶ, αὐτό δέν λέγεται.. Πῶς δέν λέγεται; Τότε τί θά πεῖς; Τά ἄλλα τά ἐλαφρά πού δέν
σέ ἐκθέτουν; Τίποτα δέν ἔκανες. Θά πρέπει νά τά πεῖς μέ εἰλικρίνεια, κατεξοχήν
μάλιστα αὐτά πού σέ ἐκθέτουν. Γιατί, ἐν ἡμέρα Κρίσεως, ὅλα αὐτά θά βγοῦνε στή
φόρα καί τότε θά γίνει τό δημόσιο ρεζίλεμα, τό παγκόσμιο ρεζίλεμα.

Ἀκόμα στήν ἐξομολόγηση δέν παίρνεις μόνο ἄφεση ἁμαρτιῶν ἀλλά καί γίνεται
ἀληθινή ψυχοθεραπεία. Ἐνῶ αὐτοί πού ἐπαγγέλονται καί δηλώνουν ψυχοθεραπευτές
καί ὑπόσχονται πώς θά σέ θεραπεύσουν καί σοῦ δίνουν καί ψυχοφάρμακα καί σοῦ
κάνουν ψυχαναλύσεις κ.λ.π. δέν θεραπεύουν, γιατί δέν μποροῦν νά θεραπεύσουν.
Κατ’ ἀρχάς δέν γνωρίζουν τί εἶναι ἡ ψυχή. Πολλοί ἀπ’ αὐτούς οὔτε κἄν πιστεύουν
ὅτι ὑπάρχει ψυχή, δηλώνουν ὅμως ψυχολόγοι καί ψυχίατροι καί ψυχοθεραπευτές!

Λέει ἕνας γιατρός, ὁ Σωτήριος Ἀδαμίδης, «μοῦ εἶχε τονίσει ὁ γέροντας Πορφύριος,
πάρα πολλές φορές μέ τόν πιό κατηγορηματικό τρόπο τήν ἀδυναμία νά θεραπεύσουν
τά φάρμακα τίς ψυχικές δυσκολίες». Σήμερα γιά ὅλα ἔχουμε φάρμακα. Ὁτιδήποτε
ἔχεις, νά πάρεις φάρμακο… καί γιά τήν κατάθλιψη καί τά ψυχολογικά, γιά ὅλα,
φάρμακα. Δέν μποροῦν τά φάρμακα νά θεραπεύσουν τήν ψυχή, τό ἔλεγε ὁ Ἅγιος
Πορφύριος. «Δέν λύνονται μ’ αὐτά τά προβλήματα τῶν ἀνθρώπων. Δέν τά θέλω ἐγώ
αὐτά»14, ἔλεγε καί ἐννοοῦσε τίς ψυχαναλυτικές καί ψυχιατρικές ἑρμηνεῖες καί
θεραπεῖες καί τίς ἀνθρωποκεντρικές θεωρήσεις τῶν προβλημάτων μας. Σάν νά μήν
ὑπάρχει Θεός καί σάν νά μήν ὑπάρχει -προσέξτε- διάβολος, ἔτσι λειτουργοῦν οἱ
ψυχίατροι. Ἔτσι δέν εἶναι; Ἀνθρωποκεντρικά. Μά ὑπάρχει καί ὁ παράγοντας Θεός.
Ὑπάρχει καί παράγοντας διάβολος. Ὄχι, σοῦ λέει, δέν ὑπάρχει διάβολος. Μετά πῶς
εἶναι δυνατόν νά θεραπεύσει αὐτός ὁ ἄνθρωπος; Ὁ Ἅγιος Πορφύριος ἔλεγε ὅτι πίσω
ἀπό ὅλα τά ψυχολογικά κρύβονται δαιμόνια. Καί πῶς φεύγουν τά δαιμόνια; Μέ τήν
κάθαρση πού γίνεται διά τῆς ἐξομολογήσεως, διά τῆς μετανοίας.

«Μωρέ», ἔλεγε ὁ Γέροντας Πορφύριος, «τί εἶναι αὐτά τά ἀπωθημένα πού γράφει
(κάποιος γιατρός ὑπέβαλε γραπτή ἐρώτηση), ἄν ἔχουν σχέση μέ τό ψυχικό του

15
πρόβλημα; Τί εἶναι αὐτά τά κληρονομικά; Ὅλα αὐτά πού γράφει εἶναι ἀπό τόν
παλαιόν ἄνθρωπο, πού ἔχουμε μέσα μας». Ὁ παλαιός ἄνθρωπος εἶναι ὁ ἄνθρωπος
τῶν παθῶν, ὁ ὁποῖος ἐπηρεάζεται ἀπό τούς δαίμονες. «Ὅταν ὅμως ἀγαπήσουμε τόν
Χριστό μέ ὅλη μας τήν ψυχή, ὅταν ἔρθει ὁ θεῖος ἔρωτας μέσα μας, τότε ὅλα τά
προβλήματα φεύγουν καί γεμίζουμε μέ πνευματική χαρά. Ἐσύ, μωρέ
(ἀπευθυνόμενος στόν συγγραφέα τοῦ βιβλίου), τά ξέρεις αὐτά, σοῦ τά εἶπα τόσες
φορές»15. Προσέξτε αὐτό τό λέει ὁ Ἴδιος ὁ Χριστός στόν τριάντα ὀκτώ χρόνια
παράλυτο πού ἦταν στή Βηθεσδᾶ. Τοῦ εἶπε «ὕπαγε καί μηκέτι ἁμάρτανε, ἵνα μή
χεῖρόν σοί τι γένηται»16, γιά νά μή σοῦ συμβεῖ τίποτα χειρότερο. Πού σημαίνει, ἡ
παραλυσία του ὀφειλόταν σέ ἁμαρτίες καί μάλιστα, οἱ Πατέρες λένε, μᾶλλον εἶχε
σαρκικές ἁμαρτίες.

«Ὅταν ὅμως κατοικήσει μέσα σ’ ὅλη τήν ψυχή ὁ Χριστός, τότε φεύγει ἡ ἁμαρτία,
φεύγει καί ἡ ἀσθένεια» καί ἡ σωματική καί ἡ ψυχική καί ἔτσι θεραπεύεται ὁ
ἄνθρωπος. «Ὅλος ὁ κόσμος», παρατηροῦσε ὁ Ὅσιος Πορφύριος, «αὐτό τό πράγμα
τούς ἐτρώει… ἡ ἀπομάκρυνσις ἀπό τό Θεό, πού φέρνει τή μοναξιά. Καί ὅταν
ἀρνεῖσαι ἕνα μυστήριο… ἕνα μυστήριο…Ἔχουνε γίνει τόσοι γιατροί ψυχίατροι,
ψυχαναλυταί, ψυχολόγοι καί δέχονται ἀσθενεῖς… Ποιούς ἀσθενεῖς, βρέ, ποιός εἶσαι
ἐσύ πού θά δεχθεῖς ἀσθενεῖς; Καί στό τέλος πάει: Τί βλέπεις γιατρέ μου… «Δέν ἔχεις
τίποτα… Ἔχεις ἀνασφάλεια». Τί θά πεῖ ἀνασφάλεια; «Δέν ἔχεις τίποτα, πάρε αὐτό»
καί σοῦ δίνει ἕνα χάπι. «Ἅμα δέν δώσεις τόν ἑαυτό σου στόν Θεό, τί νά σοῦ κάνει
αὐτό; Θά σέ ναρκώσει σήμερα, αὔριο μπορεῖ νά σοῦ ‘ρθεῖ πιό μεγάλη»17κατάθλιψη.
Ἐνῶ ἡ γενική ἐξομολόγηση, ὅπως ἔλεγε ὁ Ἅγιος Πορφύριος, εἶναι ἡ Θεία
ψυχανάλυση καί ἡ ἀληθινή ψυχοθεραπεία. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος κάνει εἰλικρινῶς μιά
γενική ἐξομολόγηση, βάζει τήν ἀρχή τῆς ψυχοθεραπείας, τῆς ἀληθινῆς
ψυχοθεραπείας καί σιγά-σιγά ζώντας ἀσκητικά καί μυστηριακά μέσα στήν Ἐκκλησία
θεανθρωποποιεῖται, ὅπως θά μᾶς ἔλεγε ὁ Ἅγιος Ἰουστίνος, γίνεται κεχαριτωμένος
θεάνθρωπος.

Γι’ αὐτό μέσα στήν ἐξομολόγηση γίνεται καί αὐτό, θεραπεύονται, ἔλεγε ὁ Ἅγιος
Πορφύριος, τά ψυχολογικά τραύματα. «Δέν εὐθύνεται μονάχα ὁ ἄνθρωπος γιά τά
παραπτώματά του», ἔλεγε ὁ Ἅγιος. «Τά λάθη, οἱ ἁμαρτίες καί τά πάθη δέν εἶναι μόνο
προσωπικά βιώματα τοῦ ἐξομολογούμενου. Ὁ κάθε ἄνθρωπος ἔχει πάρει μέσα του
καί τά βιώματα τῶν γονέων του καί εἰδικά τῆς μητέρας, δηλαδή τό πῶς ζοῦσε ἡ
μητέρα του, ἄν στενοχωριόταν, ἄν κουραζόταν τό νευρικό της σύστημα». Ὅλα αὐτά
ἐπιδροῦν ἀποφαστιστικά στό ἔμβρυο καί «δημιουργεῖται μιά κατάσταση στήν ψυχή
τοῦ ἀνθρώπου ἐξαιτίας τῶν γονέων του, πού τήν παίρνει μαζί του σ’ ὅλη του τή ζωή,
ἀφήνει ἴχνη μέσα του καί πολλά πράγματα πού συμβαίνουν στή ζωή του εἶναι
ἀπόρροια τῆς καταστάσεως αὐτῆς. Τά φερσίματά του ἔχουν ἄμεση σχέση μέ τήν
κατάσταση τῶν γονέων του. Μεγαλώνει, μορφώνεται, ἀλλά δέν διορθώνεται»18. Καί
ποιά εἶναι ἡ λύση; Ἡ λύση εἶναι ἡ καλή γενική ἐξομολόγηση.

16
Ὁπότε, ἕλεγε ὁ Ἅγιος, μπαίνει ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ μέσω τοῦ πνευματικοῦ. «Κοιτάζει
μέσα στήν ψυχή σου προσευχόμενος ὁ παπάς -ὁ πνευματικός- καί βλέπει πῶς εἶσαι
καί σοῦ μεταδίδει τήν χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἔχει ἀποδειχθεῖ ὅτι αὐτό τό κοίταγμα εἶναι
πνευματικές «ἀκτίνες» πού σέ ξαλαφρώνουν καί σέ θεραπεύουν», δέν εἶναι φυσικές
ἀκτίνες. «Ἡ Θεία Ψυχανάλυση», ὅπως ἀποκαλοῦσε ὁ Γέροντας, αὐτή τήν
διαδικασία, «εἶναι αὐτή, πού ὁδηγεῖ στήν ἀληθινή ψυχοθεραπεία»19.

«Μπορεῖ, δηλαδή, νά σοῦ πεῖ ὁ Πνευματικός: – Πῶς θά ἤθελα νά ἤμασταν σ΄ ἕνα

ἤσυχο μέρος, νά μήν εἶχα ἀσχολίες καί νά μοῦ ἔλεγες τή ζωῇ σου ἀπ΄ τήν ἀρχή, ἀπό
τότε πού αἰσθάνθηκες τόν ἑαυτό σου, ὅλα τά γεγονότα πού θυμᾶσαι καί ποιά ἦταν ἡ
ἀντιμετώπισή τους ἀπό σένα, ὄχι μόνο τά δυσάρεστα ἀλλά καί τά εὐχάριστα, ὄχι
μόνο τίς ἁμαρτίες ἀλλά καί τά καλά. Καί τίς ἐπιτυχίες καί τίς ἀποτυχίες. Ὅλα. Ὅλα
ὅσα ἀπαρτίζουν τή ζωή σου»20. Αὐτό θά πεῖ γενική ἐξομολόγηση. Καί αὐτό ἀκριβῶς
εἶναι πού θεραπεύει, γιατί ἐκείνη τήν ὥρα εὔχεται ὁ πνευματικός καί μπαίνει μέσα
στήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου πού ἀνοίγεται ἡ Χάρις και θεραπεύονται τά πάντα καί τό
λεγόμενο «ὑποσυνείδητο» καί «ἀσυνείδητο», τό ὁποῖο λένε οἱ ψυχολόγοι καθορίζει
τόν ἄνθρωπο καί δέν μπορεῖς νά τό ἀλλάξεις.. Πῶς δέν μπορεῖς; Ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ
ὅλα μπορεῖ νά τά ἀλλάξει καί νά τά θεραπεύσει.

Λέει μία περίπτωση ὁ Ἅγιος Πορφύριος γιά μιά κυρία πού εἶχε ψυχολογικές
δυσκολίες καί «πήγαμε», λέει, «ἔξω στόν βράχο στά Καλλίσια» -πρίν πάει στόν
Ὡρωπό ἦταν στά Καλλίσια- «καθίσαμε καί ἄρχισε κι ἐκείνη νά μοῦ μιλάει. Τῆς λέω:
Νά μοῦ πεῖς ὅ,τι αἰσθάνεσαι. Ἄν σέ ρωτήσω ἐγώ γιά κάτι, νά μοῦ πεῖς. Ἄν δέν σέ
ρωτήσω, νά συνεχίσεις ὅπως τά αἰσθάνεσαι. Ὅλ’ αὐτά πού μοῦ ἔλεγε
τά παρακολουθοῦσα ὄχι ἁπλῶς μέ προσοχή, ἀλλά «ἔβλεπα» μέσα στόν ψυχικό της
κόσμο τήν ἐπίδραση τῆς προσευχῆς. Τήν παρακολουθοῦσα μέσα στήν ψυχή της κι
«ἔβλεπα» ὅτι πήγαινε Χάρις μέσα της, ὅπως τήν ἐκοίταζα ἐγώ. Διότι στόν
πνευματικό ὑπάρχει Χάρις καί στόν παπά ὑπάρχει χάρις»21. Ὑπάρχει ἡ εἰδική Θεία
ἐνέργεια τῆς ἱεροσύνης πού δέν τήν ἔχουν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι. Γι’ αὐτό εἶναι πάρα
πολύ σημαντικό νά παίρνουμε τήν εὐχή τοῦ ἱερέως, νά ζητᾶμε τίς εὐχές τοῦ
πνευματικοῦ μας καί φυσικά νά ἐξομολογούμαστε. Ὅλοι οἱ πνευματικοί-ἐξομολόγοι
ἔχουν αὐτή τήν Χάρη, ἔλεγε ὁ Ὅσιος Γέροντας, κι ὅταν εὔχονται τήν ἐκπέμπουν ὡς
ἀγωγοί.

Αὐτά τά λίγα καί γιά τό ἀναγκαῖο τοῦ μυστηρίου τῆς ἐξομολογήσεως καί ἄς
φροντίζουμε καί στά παιδιά μας, ὅσοι εἶστε γονεῖς, νά ἐμπνέουμε καί νά διδάσκουμε,
μέ τόν τρόπο μας κυρίως, καί μέ τά λόγια μας ὅσο δέχονται, αὐτό τό ἀναγκαῖο τῆς
ἐξομολόγησης. Τό σπουδαιότερο πράγμα καί ἡ μεγαλύτερη ἀνάγκη πού ἔχουν
σήμερα οἱ ἄνρθωποι, τό ἔλεγε ὁ Ἅγιος Πορφύριος, εἶναι ἡ ἐξομολόγηση, γιατί ἔχουν
αὐξηθεῖ πάρα πολύ οἱ ἁμαρτίες, ἔχει πάρα πολύ ὑποβιβαστεῖ ἡ ἀνθρωπότητα στό
ἠθικό ἐπίπεδο, στό ἐπίπεδο τῆς ζωῆς δηλαδή καί φυσικά καί στό ἐπίπεδο τῆς πίστης.
Ἐλάχιστοι ἄνθρωποι πιστεύουν ἀληθινά καί σωστά στόν Χριστό. Ἄν σκεφτεῖτε ἀπό
τά 7,5 δισεκατομμύρια πού ἔχει ὁ κόσμος, πόσοι εἶναι οἱ ὀρθόδοξοι; Περίπου 500

17
ἑκατομμύρια. Ὅλοι οἱ ὑπόλοιποι εἶναι θεσμικά στήν πλάνη εἴτε εἶναι σέ ἄλλες
θρησκεῖες εἴτε εἶναι ἄθεοι κ.λ.π. Ἄρα εἶναι ἐκτός ἀληθείας. Καί ἀπό τά 500
ἑκατομμύρια ὀρθοδόξους, πόσοι εἶναι ἀληθινά ὀρθόδοξοι; Ἄν σκεφτεῖτε ἀπό τούς
Ἕλληνες μόνο τό 3% ἐκκλησιαζόμαστε καί ἀπό τό 3% πόσοι πιστεύουν ὀρθόδοξα
καί ξέρουν τί θά πεῖ ἀλήθεια καί Χριστός;.. Εἶναι πολύ-πολύ μικρά τά νούμερα.

Αὐτό βέβαια δέν πρέπει νά μᾶς ἀπογοητεύει οὔτε ὁ Χριστός μειώνεται ἀπό αὐτό καί
ἡ δύναμή Του. Ἁπλούστατα πρέπει νά γνωρίζουμε τό περιβάλλον μας καί νά μή
νομίζουμε ὅτι εἶναι ὑγιές καί ὅτι αὐτό πού κάνουν οἱ πολλοί εἶναι καί τό
φυσιολογικό. Γιατί οἱ ἐπιστήμονες καί οἱ ψυχολόγοι καί οἱ κοινωνιολόγοι αὐτό
παίρνουν ὡς βάση καί λένε: – Τί ἐπικρατεῖ; Τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ πληθυσμοῦ τί
κάνει; Ἄρα αὐτό εἶναι τό φυσιολογικό. Ὄχι, δέν εἶναι ἔτσι τά πράγματα. Τό
φυσιολογικό δέν εἶναι στήν πλειοψηφία ἀλλά στόν Θεάνθρωπο. Ὁ φυσιολογικός
ἄνθρωπος εἶναι ὁ Θεάνθρωπος. Εἶναι ἕνας. Φαινομενικά εἶναι μειοψηφία. Δέν εἶναι
ὅμως ἕνας, εἶναι πάρα πολλοί, εἶναι οἱ Ἅγιοι, εἶναι οἱ Ἄγγελοι, δισεκατομμύρια εἶναι.
Καί οἱ διεφθαρμένοι ἄνθρωποι φαινομενικά εἶναι πολλοί, ἀλλά σέ σχέση μέ τούς
Ἁγίους καί τούς Ἀγγέλους εἶναι πολύ λίγοι. Γι’ αὐτό λέει ὁ Κύριος ἀφήνω τά 99
πρόβατα καί ἔρχομαι νά βρῶ τό ἕνα, τό χαμένο πρόβατο. Τά 99 εἶναι οἱ Ἄγγελοι.
Τούς ἄφησε ὁ Χριστός… δέν τούς ἄφησε. Φαινομενικά ἄφησε τόν οὐρανό καί ἦρθε
στή γῆ γιά νά βρεῖ τό ἕνα χαμένο πρόβατο, ἐμᾶς τούς ἀνθρώπους.

Ὅμως ἐμεῖς δέν πρέπει νά πλανιόμαστε. Μπορεῖ νά φαίνεται τό κακό ὅτι κυριαρχεῖ
καί νά προβάλλει ὡς φυσιολογικό καί θά προβάλλει ἡ διαστροφή ὡς φυσιολογική.
Τό βλέπουμε στίς μέρες μας μέ τούς «παλαβούς νόμους» πού ψηφίζουνε, ὅπως ἔλεγε
ὁ Ἅγιος Παΐσιος καί ἐλπίζουμε σέ μιά μετάνοια, ἡ ὁποία ὅμως πρέπει νά ξεκινήσει
ἀπό μᾶς. Ὁπότε νά διδάσκουμε μέ τή ζωή μας καί μέ τόν λόγο μας τήν ἀνάγκη γιά
μετάνοια, γιά ἐξομολόγηση. Ἄν ὑπάρχει μιά ἐλπίδα καί στήν Ἑλλάδα καί στήν
ἀνθρωπότητα αὐτή εἶναι ἡ μετάνοια. Δέν ὑπάρχει ἄλλη ἐλπίδα. Οὔτε ἡ ἐλπίδα μας
εἶναι στούς πολιτικούς οὔτε στούς στρατιωτικούς οὔτε ἀκόμα -συγχωρέστε με- καί
στούς ἐκκλησιαστικούς ἄρχοντες. Μήν περιμένετε καί ἀπό τούς ἐκκλησιαστικούς
ἄρχοντες. Δέν εἶναι δικά μου λόγια, τά λέει ὁ π. Ἀθανάσιος Μυτιληναῖος. Μήν
ἐλπίζουμε σέ κανέναν. Ἔλεγε ὁ π. Ἀθανάσιος, προσέξτε τόν ἑαυτό σας. Πολλά θά
ἀκοῦμε καί θά βλέπουμε καί ἀπό τούς ἐκκλησιαστικούς ἄρχοντες. Τό ἔλεγε ὁ
ἄνθρωπος ἀπροκάλυπτα, πρίν γίνει αὐτή ἡ «Σύνοδος», ἡ ψευδοσύνοδος τῆς Κρήτης.
Τά σχεδιάζανε ἀπό τότε… καί ἀπό πιό πρίν… καί ἔλεγε: Αὐτοί πού θά
συγκροτήσουν τή Σύνοδο θά ὀρθοδοξοῦν; Ὄχι! Τό ἔλεγε ἀπροκάλυπτα, ὁ π.
Ἀθανάσιος, γιατί ἤξερε τί ἦταν οἱ ἐπίσκοποι καί μιλᾶμε γιά τή δεκαετία τοῦ ’80. Τί
θά ἔλεγε σήμερα;.. Καί τό εἴδαμε, δέν ὀρθοτόμησαν τόν λόγο τῆς ἀληθείας, ἀλλά
κυριάρχησε ὁ Οἰκουμενισμός.

Γι’ αὐτό νά εἴμαστε ἑδραῖοι καί ἀμετακίνητοι στούς Ἁγίους Πατέρες, σύν πᾶσι τοῖς
ἁγίοις, ὅπως λέει ὁ Ἅγιος Ἰουστίνος καί δέν ἔχουμε νά φοβηθοῦμε τίποτε. Ἀρκεῖ νά
εἴμαστε ἀληθεύοντες ἐν ἀγάπη. Μέ τό ὀρθόδοξο δόγμα καί μέ τήν ὀρθή ζωή, τήν

18
ὀρθόδοξη ἀγάπη. Αὐτά ἤθελα νά πῶ στήν ἀγάπη σας σήμερα. Ἄν θέλετε κάτι νά
συζητήσουμε…

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ἐρ. : Πρός τό τέλος τῆς ὁμιλίας σας πού μᾶς εἴπατε γιά τήν ἐξομολόγηση διαφωνῶ
στό ὅτι ὅλοι οἱ πνευματικοί καί οἱ ἱερεῖς ἔχουν τήν θεία Χάρη καί θά σᾶς πῶ μιά
ἁπλή σκέψη. Ὅταν πηγαίνουμε σ’ ἕναν ἐξομολόγο κι αὐτός εἶναι κυνικός καί σέ
ἐξομολογεῖ μέσα σέ δύο λεπτά, καταλαβαίνετε ὅτι…

Ἀπ. : Κοιτάξτε, ὁ Ἅγιος τό λέει θεσμικά. Θεσμικά ἔχουν τήν Χάρη ὅλοι οἱ ἱερεῖς,
ἐφόσον δέν εἶναι καθηρημένοι. Τί θά πεῖ θεσμικά; Ἐκ τῆς ἰδιότητός τους, ἐπειδή
ἔχουν τήν χειροτονία. Ἀλλά δέν τήν ἐκπέμπουν τήν Χάρη.. αὐτό ναί. Αὐτό θέλεις
νά πεῖς κι ἐσύ. Δέν τήν ἐκπέμπουν, γιατί δέν κάνουν σωστή ζωή.
Ἐρ. : Ὁπότε, ὅταν ἕνας ἄνθρωπος ἔχει ψυχολογικά προβλήματα, πού μᾶς λέγατε, καί
ἀντί νά πάει στόν ψυχολόγο, πάει στόν πνευματικό, ἄν εἶναι ἕνας τέτοιος
πνευματικός δέν θά ἔχει κανένα ὄφελος. Ἐκεῖ θέλω νά καταλήξω. Πρέπει νά
ψάξουμε δηλαδή νά βροῦμε ἕναν πνευματικό σωστό, ὥστε νά ἔχουμε κι ἕνα ὄφελος.

Ἀπ. : Ὁπωσδήποτε, αὐτό ἐξυπακούεται καί εἶναι πέρα ἀπό κάθε ἀμφιβολία. Καί ὁ
ἴδιος ὁ Ἅγιος Πορφύριος τό ἔλεγε, προσέξτε σέ ποιούς πνευματικούς πᾶτε! Τό
ἔλεγε ὁ Ἅγιος, γιατί δέν λειτουργεῖ μαγικά καί τό μυστήριο. Καί ὁ πνευματικός καί
ὁ ἐξομολογούμενος δέν εἶναι ἀρκετό…
Ρωτάω μερικούς: – Ἐξομολογήθηκες; Ἐξομολογήθηκα. Καί ξέρετε τί ἐννοεῖ
ἐξομολογήθηκα; Πάτερ, διάβασέ μου μιά εὐχή νά κοινωνήσω.. δέν ἔχω τίποτα…
τά καθημερινά… Καταλάβατε; Εἶναι ἐξομολόγηση αὐτό; Δέν εἶναι τίποτα αὐτό.
Ἐρ. : Ἐπίσης, ἄν μπορῶ νά πῶ καί κάτι σέ ὅ,τι εἴπατε, πού ἔχει νά κάνει μέ τήν
ἠθική διδασκαλία τῶν φιλοσόφων. Ἔτσι μιλήσατε μέ μειωτικά λόγια… Θά σᾶς πῶ
ἕνα ἁπλό παράδειγμα, κάτι πού εἶχε πεῖ ὁ Πλάτωνας, γιά τήν ἐγκράτεια
συγκεκριμένα. Εἶχε πεῖ ἕνα ἀπόφθεγμα, ὅτι τό νά νικᾶς τόν ἑαυτό σου, ἀπό ὅλες τίς
νίκες εἶναι πρώτη καί καλύτερη. Καί κάπου ἀλλοῦ συνεχίζει καί λέει, ὅτι
διαπαιδαγωγώντας τούς νέους στό θέμα τῆς ἐγκράτειας, οἱ νέοι γίνονται κύριοι τῶν
ἑαυτῶν τους ὄχι μόνο σέ ὅ,τι ἀφορᾶ στήν ἐπιθυμία πού ἔχουν γιά τά φαγητά ἀλλά καί
στίς διάφορες ἡδονές τῶν αἰσθήσεων. Ἐσεῖς ποῦ βρίσκετε τό λάθος;

Ἀπ. : Δέν λέω ὅτι εἶναι λάθος. Σᾶς εἶπα ὅτι δέν μπορεῖ νά σταθεῖ αὐτό ἀπό μόνο του.
Πολύ ὡραῖα τά λέει ὁ Πλάτωνας καί μακάρι νά τά ἐφαρμόζαμε, ἀλλά δέν
μποροῦμε νά τά ἐφαρμόσουμε, γιατί δέν ἔχουμε τίς δυνάμεις ἀπό μόνοι μας καί τή
συνείδησή μας δέν μποροῦμε νά τή φυλάξουμε σ’ αὐτά τά ὡραῖα παρά γιά πολύ
λίγο. Σιγά-σιγά ἡ συνείδησή μας, αὐτό ἔλεγε ὁ Ἅγιος Ἰουστίνος, χωρίς τήν ἐν
Χριστῷ αὔξηση, ὑποβαθμίζεται καί αὐτές πού εἶναι ὡραιότατες ἠθικές ἀρχές, δέν

19
 σώζουν τόν ἄνθρωπο. Γιατί, γιά νά σωθεῖ ὁ ἄνθρωπος, δέν χρειάζεται ἀρχές μόνο,
χρειάζεται προπάντων τόν Θεάνθρωπο Χριστό, χρειάζεται τήν ἐνέργεια τοῦ
Θεανθρώπου, τή θεία Χάρη. Ἔτσι σωζόμαστε. Αὐτό εἶναι τό βασικό πού πρέπει
νά καταλάβουμε, ὅτι δέν μᾶς σώζουν οἱ ἀρχές οὔτε τά ἰδανικά οὔτε οἱ ἀξίες.. Λένε
νά δώσουμε στούς νέους ἀξίες. Πάρε ἀξίες. Λοιπόν; Μπορεῖ νά τίς ἐφαρμόσει, νά
τίς τηρήσει; Δέν μπορεῖ, γιατί δέν τοῦ δίνεις τίς δυνάμεις, γιά νά τό κάνει. Οἱ
δυνάμεις ποῦ ὑπάρχουν; Ὑπάρχουν στήν Ἐκκλησία. Πρέπει νά τοῦ δείξεις τήν
Ἐκκλησία, τόν Χριστό καί ἐκεῖ μέσα θά μπορεῖ νά πραγματώσει καί τίς ἀξίες.
Ἐρ. : Πάτερ, ὅταν ὁ ἀββᾶς Δωρόθεος ξεκίνησε τόν μοναχικό του βίο, οἱ δάσκαλοί
του Βαρσανούφιος καί Ἰωάννης, τόν προέτρεπαν νά νεκρώσει τό ἀτομικό του
θέλημα. Σέ ὅ,τι ἀφορᾶ σ’ αὐτά πού μᾶς εἴπατε γιά τήν τελειότητα καί γιά τήν
θεανθρωποίηση καί τήν χριστοποίηση -αὐτές οἱ ὡραῖες λέξεις πού μᾶς εἴπατε- ποιός
σήμερα τό κάνει αὐτό τό πράγμα;

Ἀπ. : Νά κάνω μιά διευκρίνιση. Εὐχαριστῶ, μέ βοηθᾶνε οἱ ἐρωτήσεις. Ὅταν λέμε νά

νεκρώσουμε τό θέλημά μας, δέν ἐννοοῦμε νά κάνουμε μιά λοβοτομή στήν ὕπαρξή
μας, ἄν μποροῦσε νά γίνει μιά τέτοια πνευματική ἐγχείρηση νά σοῦ κόψει ἕνα
κομμάτι πού λέγεται βούληση-θέληση… Δέν ὑπάρχει αὐτό. Ἀλλά, ὅταν λένε οἱ
Πατέρες νά νεκρώσουμε τό θέλημα, ἐννοοῦνε νά ταυτίσουμε τό θέλημά μας μέ τό
θέλημα τοῦ Θεοῦ καί νά μήν κάνουμε τό δικό μας ἀλλά τοῦ Θεοῦ.
Ποιός τό κάνει σήμερα; Ἕνας καλός μοναχός τό κάνει. Καί λέει: ὅ,τι πεῖ ὁ Γέροντας.
Ὁ Γέροντας εἶναι εἰς τύπον καί τόπον Χριστοῦ. Ἑπομένως, κόβει τό δικό του
θέλημα κάθε στιγμή καί τό ὑποτάσσει στό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Τό κάνει καί ἕνας
ὁποιοσδήποτε λαϊκός πού ζεῖ στόν κόσμο, ὅταν ἐξομολογεῖται τακτικά καί κάνει
ὑπακοή στόν πνευματικό του. Πολύ ἁπλά! Ἄν θέλουμε νά κάνουμε ὑπακοή, δέν θά
μᾶς ἐμποδίσει τίποτα. Δέν εἶσαι βέβαια σάν τόν μοναχό πού ἔχει τόν Γέροντά του
κάθε μέρα 24 ὧρες δίπλα του, ἀλλά θά βρεῖς τρόπο. Ἄν θέλεις νά κάνεις ὑπακοή,
θά βρεῖς. Καί θά ρωτᾶς καί ὅταν θά πᾶς γιά ἐξομολόγηση καί τηλέφωνα ὑπάρχουν
καί τώρα ἔχουμε καί ἕνα σωρό ἄλλα ἠλεκτρονικά μέσα καί ἐφόσον θέλεις, θά
βρεῖς τρόπο νά κάνεις ὑπακοή, νά κόψεις τό θέλημά σου. Ἐκεῖνος πού δέν θέλει,
δέν θά τό κόψει. Ἐκεῖνος πού δέν θέλει καί ὅταν θά πάει καί θά τοῦ πεῖ ὁ Γέροντάς
του, κάνε αὐτό, δέν θά τό κάνει. Θά βρεῖ τρόπους νά τό ὑπερβεῖ, νά τό
παραβλέψει. Ἄν θέλεις, τό κάνεις.
Ἀλλοίμονο, ἄν ὁ Χριστός μᾶς ζητάει πράγματα πού δέν μποροῦμε νά κάνουμε ἔ;
Γιατί αὐτό μᾶς τό ζητάει ὁ Χριστός. Πῶς μᾶς τό ζητάει; Ὅταν λέει «ὅποιος θέλει
νά Μέ ἀκολουθήσει, νά ἀπαρνηθεῖ τόν ἑαυτό του»22. Ἀπάρνηση τοῦ ἑαυτοῦ μας
εἶναι αὐτό, ἄρνηση τοῦ θελήματός μας. Γιατί, κυρίως ἑαυτός μας εἶναι τό
αὐτεξούσιό μας, ἡ ἐλευθερία μας, πού θέλουμε ὁ καθένας νά κάνει -ὅπως λέμε
λαϊκά- κουμάντο τόν ἑαυτό του. «Θέλω καί μπορῶ». «Κάνε αὐτό πού ἐσύ θέλεις».
«Πρῶτα τόν ἑαυτό σου». Αὐτά εἶναι τά κοσμικά συνθήματα. Ὁ Χριστός λέει τό
ἀντίθετο: νά θέλεις ὅ,τι Ἐγώ θέλω. Ὅ,τι θέλει ὁ Χριστός δηλαδή. Καί νά

20
 καταλάβεις ὅτι δέν μπορεῖς τίποτε, ὅσο καί νά θέλεις, γιατί «χωρίς Ἐμένα δέν
μπορεῖτε νά κάνετε τίποτα»23. Εἶναι ἀκριβῶς τά ἀντίστροφα ἀπό αὐτά πού λέει ὁ
κόσμος.
Μποροῦμε νά θέλουμε, ἀλλά δέν μποροῦμε νά κάνουμε αὐτά πού θέλουμε. Καί τό
πιό καλό πράγμα νά θέλεις, ὅπως αὐτά πού εἶπε ὁ Πλάτωνας, τά ἠθικά συστήματα,
δέν μπορεῖς νά τά κάνεις στήν πράξη, γιατί δέν ἔχεις τίς δυνάμεις, τίς
θεανθρώπινες δυνάμεις, πού τίς βρίσκεις μόνο μέσα στόν Θεάνθρωπο, στήν
Ἐκκλησία.
Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης
https://hristospanagia3.blogspot.gr
1 Ἐφ. 15,4.
2 Ἰω. 14,6.
3 Α’ Κορ. 10,3.
4 Ἐφ. 3,18.
5 Γεν. 1,26-27.
6 Φιλιπ. 3,14.
7 Ἐφ. 4,13.
8 Ἀποκ. 22,11.
9 Ματθ. 18,22.
10 Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτη, Βίος καί Λόγοι, ΣΤ’ἔκδοση, 2006 (στό
ἑξῆς: Βίος καί Λόγοι, ΣΤ’).
11 Ὄ.π.
12 Γαλ. 5,24.
13 Τό χάρισμα τῆς διάκρισης στήν Ὀρθόδοξη Πνευματική Καθοδήγηση, ἐκδ. Ἱ.
Ἡσυχαστήριο “Ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος”, 2011 (στό ἑξῆς: Τό χάρισμα τῆς
διάκρισης).
.
14 Σωτήρη Ἀδαμίδη, Θεραπευτική τῶν Πατέρων καί ψυχανάλυση, Ἐκδόσεις
Σταμούλη.
15 Κωνσταντίνου Γιαννιτσιώτη, Κοντά στον γέροντα Πορφύριο. Ἔκδοση Ἱεροῦ
Γυναικείου Ἡσυχαστηρίου ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Ἀθῆναι, 1995.
16 Ἰωάν. 5,14.
17 Κωνσταντίνου Γιαννιτσιώτη, Κοντά στον γέροντα Πορφύριο. Ἔκδοση Ἱεροῦ
Γυναικείου Ἡσυχαστηρίου ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Ἀθῆναι, 1995.
18 Τό χάρισμα τῆς διάκρισης.
19 Βίος καί Λόγοι, ΣΤ’.
20 Τό χάρισμα τῆς διάκρισης.
21 Βίος καί Λόγοι, ΣΤ’.
22 Ματθ. 16,24.
23 Ἰωάν. 15,4.

21
 Γιατί σκοτίζεται ἡ διάνοιά μας
«Οἵτινες, ἀπηλγηκότες, ἑαυτούς παρέδωκαν τῇ ἀσελγείᾳ»1, λέει στόν 19ο στίχο.
Μιλάει γιά τούς εἰδωλάτρες καί τούς ἁμαρτωλούς. Στόν προηγούμενο στίχο λέγει,
ἀναφερόμενος σ’ αὐτούς πάλι, «ἐσκοτισμένοι τῇ διανοίᾳ». Καί στόν πρό
προηγούμενο πού εἴχαμε δεῖ τήν περασμένη φορά, μᾶς μιλάει γιά «τά ἔθνη τά ὁποῖα
περιπατοῦν ἐν ματαιότητι τοῦ νοός αὐτῶν». Αὐτό τό εἴχαμε ἀναλύσει τότε. Ὁπότε ὁ
18ος καί ὁ 19ος εἶναι συνέχεια αὐτοῦ τοῦ στίχου. Μᾶς λέει δηλαδή ὁ Ἀπόστολος
στήν πρός Ἐφεσίους ἐπιστολή του, ξαναθυμίζω τόν 17οστίχο, «αὐτό σᾶς λέω καί
μαρτύρομαι ἐν Κυρίῳ, μηκέτι ὑμᾶς περιπατεῖν καθώς καί τά λοιπά ἔθνη περιπατεῖ ἐν
ματαιότητι τοῦ νοός αὐτῶν»2, ὅτι δέν πρέπει ἐμεῖς οἱ χριστιανοί πού βαφτιστήκαμε,
πού μπήκαμε μέσα στό σῶμα τοῦ Χριστοῦ, νά ζοῦμε ὅπως καί τά ὑπόλοιπα ἔθνη ἐν
ματαιότητι τοῦ νοός ἡμῶν, μέσα στή ματαιότητα τοῦ νοός μας, στή ματαιότητα τῶν
σκέψεων, τῶν ἐπιθυμιῶν καί ἐνεργώντας σύμφωνα μέ αὐτές, νά ζοῦμε θά λέγαμε
λαϊκά «τσάμπα», μέσα στή ματαιότητα, σέ μιά ζωή, ἡ ὁποία δέν ὁδηγεῖ στήν αἰώνια
ζωή. Τά ἔθνη λοιπόν, εἶναι αὐτά πού πορεύονται ἐν ματαιότητι τοῦ νοός αὐτῶν. Καί
ὅταν λέει ἔθνη ἡ Ἁγία Γραφή, ἐννοεῖ τούς εἰδωλολάτρες. Καί λέει στόν 18ο στίχο,
αὐτά τά ἔθνη εἶναι «ἐσκοτισμένοι τῇ διανοίᾳ ὄντες ἀπηλλοτριωμένοι τῆς ζωῆς τοῦ
Θεοῦ διά τήν ἄγνοιαν τήν οὖσαν ἐν αὐτοῖς διά τήν πώρωσιν τῆς καρδίας αὐτῶν». Τί
σημαίνει τώρα αὐτός ὁ στίχος; Τά ἔθνη, τά ὁποῖα ζοῦνε μάταια, ἔχουν σκοτισμένη τή
διάνοια. Οἱ ἄνθρωποι δηλαδή οἱ εἰδωλολάτρες ἔχουν σκοτισμένη τή διάνοια, τή
σκέψη, καί «ἀπηλλοτριωμένοι τῆς ζωῆς τοῦ Θεοῦ», εἶναι ἀποξενωμένοι τῆς ζωῆς τοῦ
Θεοῦ.

Λέγει καί ὁ Ἅγιος Νικόδημος, τό μέν φῶς τόσο τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ ὅσο καί τῆς
ἐναρέτου ζωῆς ἔλαμπε εἰς τόν κόσμον διά κτίσεως καί τοῦ φυσικοῦ νόμου. Δηλαδή ἡ
κτίσις, ἀλλά καί ὁ φυσικός νόμος πού ἔχει βάλει ὁ Θεός στόν ἄνθρωπο, ἡ συνείδηση
τοῦ ἀνθρώπου, αὐτά ἔδιναν στούς ἀνθρώπους τήν θεογνωσία καί τούς ὁδηγοῦσαν
στήν ἐνάρετη ζωή. Ὅμως τί ἔγινε μετά; Τά ἔθνη, οἱ ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι δέν εἶχαν
διάθεση καλή, μέ τή βούλησή τους, σκότισαν τόν ἑαυτό τους, διατί ἔκαναν ἀσθενές
τό διορατικό ὄμμα τῆς ψυχῆς. Πῶς;

Μέ τό σκοτάδι τῶν παθῶν καί τῶν βιοτικῶν φροντίδων. Ἄφησαν οἱ ἄνθρωποι

δηλαδή τήν κοινωνία μέ τόν Θεό, τήν λατρεία τοῦ Θεοῦ καί ἔπεσαν στίς βιοτικές
φροντίδες καί στά πάθη, στίς ἁμαρτίες. Ὁπότε αὐτό εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα νά
ἐξασθενήσει τό διορατικό ὄμμα. Ἡ ψυχή πλέον ἔπαψε νά βλέπει καί σκοτίστηκε ὁ
νοῦς τους καί ἡ διάνοιά τους. Ἐκεῖνο, λοιπόν, πού σκοτίζει τόν ἄνθρωπο καί τήν
διάνοια εἶναι οἱ ἁμαρτίες.

Τόσο τά πάθη ὅσο καί οἱ φροντίδες τοῦ κόσμου εἶναι ὡσάν ἕνα ρεῦμα πολύ καί
δυσκολοϊάτρευτο, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, τό ὁποῖο θολώνει καί σκεπάζει τόν
ὀφθαλμό τοῦ νοῦ. Εἶναι σάν μία ἀρρώστια, σάν ἕνα πύον θά λέγαμε, σάν μία

22
φλεγμονή, ἡ ὁποία σκεπάζει τό μάτι τῆς ψυχῆς πού εἶναι ὁ νοῦς καί ἔτσι ὁ ἄνθρωπος
πού εἶναι μέσα στήν ἁμαρτία καί δέν μετανοεῖ, μέσα στά πάθη καί τά καλλιεργεῖ,
μέσα στίς βιοτικές μέριμνες, ἀσχολεῖται δηλαδή μόνο μέ τή γῆ, μέ τά γήινα, τί θά
φᾶμε, τί θά πιοῦμε κ.λ.π., αὐτός ὁ ἄνθρωπος ἔχει σκοτισμένο τόν νοῦ του,
σκοτισμένη τήν διάνοια, σκοτισμένη καί τή σκέψη, σκοτισμένη καί τή λογική,
ἄνομες καί τίς ἐπιθυμίες. Γι’ αὐτό κι ἐκεῖνοι πού εἶχαν αὐτό τό ρεῦμα, λέει ὁ Ἅγιος,
καί τήν ἐπίχυση στούς ὀφθαλμούς τους, αὐτή τήν φλεγμονή, αὐτό τό πύον στά μάτια
τῆς ψυχῆς τους, ἦταν χωρισμένοι ἀπό τή ζωή τοῦ Θεοῦ, ἀπηλλοτριωμένοι τῆς ζωῆς
τοῦ Θεοῦ. Καί σήμερα ὑπάρχουν τέτοιοι ἄνθρωποι πού εἶναι ἀποξενωμένοι ἀπό τόν
Θεό, δέν ξέρουν τί θά πεῖ Θεία Χάρις, τί θά πεῖ καρπός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, πού
εἶναι «ἡ χαρά, ἡ εἰρήνη, ἡ μακροθυμία, ἡ πραότητα, ἡ χρηστότητα, ἡ ἐγκράτεια, ἡ
ἀγάπη»3. Αὐτός ὁ ἄνθρωπος μέ σκοτισμένο νοῦ καί διάνοια, εἶναι καί ἀποξενωμένος
ἀπό τόν Θεό. Γι’ αὐτό δέν εἶναι δυνατόν ὁ ἄνθρωπος νά ζεῖ κοσμικά, νά ζεῖ μέσα
στήν ἁμαρτία καί συγχρόνως νά ἔχει καί τόν Θεό. Εἶναι δυό πράγματα ἀσυμβίβαστα,
δυό καταστάσεις ἀσυμβίβαστες. Ἤ θά ἔχεις τή ζωή τοῦ Θεοῦ ἤ θά ζεῖς τήν ζωή τῆς
ἁμαρτίας.

Ἑπομένως, αὐτοί οἱ ἄνθρωποι εἶναι χωρισμένοι καί ἀπό τήν ἐπίγνωση τοῦ Θεοῦ, δέν
γνωρίζουν τόν Θεό. Γιατί, γνωρίζω τόν Θεό δέν σημαίνει ἁπλῶς ὅτι ἐγκεφαλικά
γνωρίζω κάποια δόγματα, κάποιες ἀλήθειες γιά τόν Θεό. Αὐτά καί οἱ δαίμονες τά
γνωρίζουν. Ἀλλά γνωρίζω τόν Θεό στήν Ἁγία Γραφή, σημαίνει ὅτι ζῶ τόν Θεό, ἔχω
ἐμπειρία δηλαδή, τοῦ τί εἶναι ὁ Θεός. Νά τό ποῦμε καί πιό θεολογικά, μετέχω στίς
ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ, στίς ἄκτιστες ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ. Καί ποιές εἶναι αὐτές; Εἶναι ἡ
ἀγάπη, ἡ χαρά, ἡ εἰρήνη, ἡ μακροθυμία, ὅ,τι καλό εἶναι ἄκτιστη ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, ἡ
ταπείνωση, ἡ ὑπομονή, ἀκόμα καί ἡ φιλοπονία, ἡ ἐργατικότητα… Ὅλα τά καλά εἶναι
ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ. Τίποτα ἀληθινά καλό δέν ὑπάρχει ἔξω ἀπό τόν Θεό.

Ἐπειδή τοῦ λογικοῦ ἡ ζωή εἶναι νά νοεῖ καί νά γνωρίζει τήν ἀλήθεια, ὅποιος δέ
λογικός τυφλωθεῖ στήν ἀλήθεια αὐτή, αὐτός δικαίως λέγεται ὅτι δέν ζεῖ ἀλλά εἶναι
νεκρωμένος. Ὁ νοῦς ἔχει ὡς φῶς καί ὡς τροφή τόν Θεό πού εἶναι ἡ ἀλήθεια. Ἡ ζωή
τοῦ νοῦ, ἡ ζωή τῆς ὕπαρξής μας εἶναι ἡ ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ. Ὅταν κάποιος, λοιπόν,
φύγει ἀπό τήν ἀλήθεια, ὁ νοῦς του τυφλώνεται καί αὐτός τότε πλέον ἔχει σκοτισμένο
τόν νοῦ καί νεκρωμένο τόν νοῦ καί γι’ αὐτό μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι αὐτός ὁ
ἄνθρωπος εἶναι νεκρός. Γιατί ἡ ἀλήθεια εἶναι ἡ οὐσία καί τό φῶς καί ἡ ζωή τοῦ
λογικοῦ νοός. Γι’ αὐτό λέει πολύ ὡραῖα ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Εὐαγγελιστής γιά τόν
Θεό Λόγο «ἐν αὐτῷ ζωή ἦν καί ἡ ζωή ἦν τό φῶς τῶν ἀνθρώπων»4. Στόν Θεό
ὑπάρχει ἡ ζωή καί αὐτή ἡ ζωή εἶναι τό φῶς τῶν ἀνθρώπων. Ἄν ὁ ἄνθρωπος δέν ἔχει
τόν Θεό Λόγο, δέν ἔχει ζωή.

Τό νοητό φῶς, ἡ γνῶσις τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἀλήθεια, αὐτή εἶναι ἡ ζωή τῶν λογικῶν
ἀνθρώπων. Νά, γιατί ἕνας ἄνθρωπος πού ἐγκύπτει στόν λόγο τοῦ Θεοῦ, στήν Ἁγία
Γραφή, καί μελετᾶ μέ εὐλάβεια, ἔχει φωτισμένο τόν νοῦ καί ὅλη του τήν ὕπαρξη.
Αὐτός πού ἐγκύπτει μέσα στόν πλοῦτο τῶν Ἁγίων Πατέρων καί κατηχεῖται καί ἐλεεῖ

23
ἔτσι τήν ψυχή του, αὐτός ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀληθινά φωτισμένη ὕπαρξη. Ἐνῶ ὁ
ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος δέν μελετᾶ τόν λόγο τοῦ Θεοῦ καί δέν ἐγκύπτει στούς Ἁγίους
Πατέρες καί δέν ἀγωνίζεται νά ζήσει σύμφωνα φυσικά μέ τήν ἀλήθεια -πῶς νά ζήσει
ἀφοῦ δέν τήν γνωρίζει κἄν ποιά εἶναι, ποιές εἶναι οἱ ἐντολές τοῦ Θεοῦ- αὐτός ὁ
ἄνθρωπος οὐσιαστικά εἶναι ἕνας νεκρωμένος ἄνθρωπος, ἕνας σκοτισμένος νοῦς καί
ἕνας ἄνθρωπος πού βρίσκεται μέσα στή σύγχυση, ὅπως ἕνας ἄνθρωπος πού
προσπαθεῖ νά ζήσει μέσα στό σκοτάδι καί πέφτει ἀπό τόν ἕναν τοῖχο στόν ἄλλον καί
χτυπάει καί τσακίζεται συνεχῶς.

Καί λέγει στήν συνέχεια, γιατί ἀπαλλοτριώθησαν ἀπό τήν ζωή τοῦ Θεοῦ; «Διά τήν
ἄγνοιαν τήν οὖσαν ἐν αὐτοῖς, διά τήν πώρωσιν τῆς καρδίας αὐτῶν»5. Γιατί, ἀκριβῶς,
ἔχασαν τήν ἀλήθεια καί ἔπεσαν στήν ἄγνοια, λόγω τῆς ἁμαρτίας, ὁπότε καί ἡ καρδία
τους πορώθηκε, ἔγινε σάν πέτρα.

– Ἄν οἱ ἐθνικοί εἶχαν ἀγνωσία, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος τώρα, γιατί κατηγορεῖς

αὐτούς, ὥ μακάριε Παῦλε;
Ἀφοῦ εἶχαν ἄγνοια, ὅπως λές. Ἐκεῖνος γάρ ὅπου δέν ξεύρει, πρέπει νά διδάσκεται καί
νά μαθαίνει καί ὄχι νά κατηγορεῖται. Καί σήμερα λένε πολλοί, ναί πάτερ, δέν τά
ἤξερα, δέν τά ἔχω ἀκούσει ποτέ, πρώτη φορά τά ἀκούω…
Καί τί λέει ὁ Ἀπόστολος; «Ἡ ἄγνοια τῶν ἐθνικῶν ἔγινε θεληματική διά τήν πώρωσιν
καί ἀναισθησίαν τῆς καρδίας αὐτῶν». Δέν εἶναι ἄγνοια δικαιολογημένη, εἶναι
ἑκούσια ἄγνοια, θεληματική. Γιατί; Γιατί εἶχε ἡ καρδιά τους πωρωθεῖ καί εἶχε γίνει
ἀναίσθητη. Καί σήμερα πολλοί ἄνθρωποι εἶναι ἀναίσθητοι καί ἔχουν ἄγνοια τοῦ
Θεοῦ, ἀλλά αὐτή ἡ ἄγνοια εἶναι ἔνοχη γιατί ἀκριβῶς εἶναι ἠ καρδιά τους πωρωμένη
καί ἀναίσθητη.

– Ποῦ ὀφείλεται ἡ πώρωση καί ἡ ἀναισθησία τῆς καρδιᾶς;

Στήν ἀκάθαρτη ζωή τους καί στό ὅτι ὑποτάχτηκαν στά πάθη καί γι’ αὐτό εἶναι ἄξιοι
κατηγορίας. Ὁ Θεοδώρητος ἔτσι ἑρμηνεύει τό ρητό αὐτό, λέγει ὁ Παῦλος, τήν αἰτία
τῆς παρανομίας. Καί ὁ Προφήτης Δαυίδ λέει, «εἶπεν ἄφρων ἐν καρδίᾳ αὐτοῦ· Οὐκ
ἔστι Θεός. διεφθάρησαν καί ἐβδελύχθησαν ἐν ἐπιτηδεύμασιν»6.

– Πῶς φτάνει ὁ ἄφρων νά πεῖ στήν καρδιά του δέν ὑπάρχει Θεός;
Γιατί, ὑπάρχει ἀκριβῶς ἡ διαφθορά καί ἡ βδελυγμία στά ἐπιτηδεύματα, στά ἔργα.
Ἐπειδή δέν ζοῦν δηλαδή σωστά, ζοῦνε μέ ἁμαρτία, ζοῦνε σιχαμένα θά λέγαμε ἔτσι
λαϊκά, γι’ αὐτό ἀκριβῶς φτάνουν νά λένε ὅτι δέν ὑπάρχει Θεός. Ἔχουν ἄγνοια τοῦ
Θεοῦ. Ἡ ἄγνοια λοιπόν εἶναι ἔνοχη. Ἕνας χριστιανός δέν μπορεῖ νά πεῖ «δέν ξέρω».
Δηλαδή μπορεῖ νά τό πεῖ, ἀλλά αὐτό δέν τόν ἀπαλλάσσει ἀπό τήν ἐνοχή. Εἶναι ἔνοχη
ἄγνοια, γιατί ὀφείλεις νά γνωρίζεις καί τό ὅτι δέν γνωρίζεις ὀφείλεται ἀκριβῶς στή
διεφθαρμένη σου ζωή.

Ἡ ἀναισθησία, λοιπόν, πού ὑπάρχει, καί ὑπῆρχε καί στά ἔθνη, καί ὑπάρχει καί
σήμερα, γιατί καί σήμερα «ἔθνη» ἔχει γίνει ἡ Ἑλλάδα, εἰδωλολατρική ἔχει γίνει,

24
ὀφείλεται στήν ἀκάθαρτη ζωή μας καί στήν ὑποταγή στά πάθη καί διά τήν πώρωση,
λέει, τῆς καρδίας αὐτῶν.

– Ἀπό ποῦ παίρνουμε τήν λέξη «πώρωση»;

Ἀπό τήν πέτρα ἡ ὁποία λέγεται πουρί, γιά νά φανεῖ διά αὐτῆς ἡ σκληρότητα καί ἡ
λίθινη ἀναισθησία τῆς καρδιᾶς. Καί ὁ Θεοδώρητος λέει, ἕνας ἑρμηνευτής, γράφει τό
πώρωσις μέ ὄμικρον «πόρωσις» καί θέλει νά πεῖ μ’ αὐτή τήν λέξη τήν ἔσχατη
ἀναλγησία. Εἶναι ὁ ἄνθρωπος δηλαδή ἀνάλγητος πλέον, ἀναίσθητος. Αὐτός πού δέν
αἰσθάνεται τόν πόνο, αὐτός εἶναι ὁ ἀνάλγητος. Καί ἡ ἀναισθησία αὐτή γίνεται
ἀκριβῶς ἐπειδή ὑπάρχει νέκρωσις τῆς καρδιᾶς λόγω τῆς διεφθαρμένης ζωῆς. Γι’
αὐτό καί πολλοί ἄνθρωποι, ὅταν μετανοοῦν, ἀρχίζουν νά λειτουργοῦν πλέον ἡ
καρδιά καί ὁ νοῦς καί ἡ συνείδησή τους καί νά αἰσθάνονται ἐνοχές. Καί νομίζουν ὅτι
αὐτό δέν εἶναι καλό καί πρῶτα ἦταν καλύτερα πού δέν αἰσθάνονταν ἐνοχές καί
ἔκαναν τά πάντα χωρίς νά τούς ἐλέγχει ἡ συνείδησή τους. Ὄχι δέν ἦταν καλύτερα,
ἁπλῶς πρίν ἦταν νεκροί γι’ αὐτό δέν αἰσθάνονταν τίποτα. Ζούσανε νεκρωμένοι ὡς
πρός τήν συνείδηση. Τώρα πού ζωντάνεψαν αἰσθάνονται πλέον καί τήν ἁμαρτία καί
τίς πτώσεις καί εἶναι πολύ καλό αὐτό. Εἶναι ὅπως ἕνα σῶμα, τό ὁποῖο λειτουργεῖ
πολύ καλά, λειτουργοῦν πολύ καλά οἱ ὑποδοχεῖς τοῦ πόνου. Τό δέρμα μας ἔχει
παντοῦ ὑποδοχεῖς τοῦ πόνου, γι’ αὐτό καί πονᾶμε. Εἶναι πολύ καλό πού
αἰσθανόμαστε τόν πόνο. Σκεφτεῖτε νά καιγόμαστε καί νά μήν ὑπῆρχαν στό σημεῖο
πού καιγόμαστε ὑποδοχεῖς τοῦ πόνου. Θά παθαίναμε ἐγκαύματα, θά νεκρωνόμαστε
τελείως καί δέν θά αἰσθανόμαστε τίποτε! Ἔτσι εἶναι καί οἱ ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι
«διεφθάρησαν καί ἐβδελύχθησαν ἐν ἐπιτηδεύμασιν»7. Ἔχουν διαφθαρεῖ καί ἔχουν
κάνει ἔργα βδελυκτά, ὁπότε καί ἔχουν νεκρωθεῖ καί ἀκριβῶς γι’ αὐτό ἔχει πωρωθεῖ ἡ
καρδιά τους καί ἐξαιτίας αὐτῆς τῆς πώρωσης ὑπάρχει καί ἡ ἄγνοια.

Ἄς δοῦμε πῶς ἐξηγεῖ αὐτόν τόν στίχο καί ὁ Ἅγιος Ἰουστίνος ὁ Πόποβιτς. Στούς
ἄθεους, λέει ὁ Ἅγιος Ἰουστίνος, ἡ διάνοια εἶναι σκοτισμένη ἐξαιτίας τοῦ γεγονότος
ὅτι δέν ἔχουν Θεό μέσα τους, δέν ἔχουν πάρει μέσα τους τόν Χριστό. Δηλαδή δέν
ζοῦνε τόν Χριστό, γιατί ἀκριβῶς δέν τόν πιστεύουν. Αὐτοί βρίσκονται σέ πλήρη
γνόφο, σέ πλῆρες σκοτάδι. Πρῶτα ἀπ’ ὅλα ἡ διάνοιά τους. Γιατί ἁπλούστατα αὐτός ὁ
Θεός εἶναι τό φῶς τῆς διάνοιας. Ἐξ Αὐτοῦ τό φῶς ἐκχέεται καί εἰσδύει σέ ὅλες τίς
σκέψεις, σέ ὅλες τίς διάνοιες, σέ ὅλη τή διεργασία τῆς διάνοιας. Ἄν δέν ὑπάρχει Θεός
στήν διάνοια, τότε αὐτή εἶναι συσκοτισμένη, εἶναι ὁλοκληρωτικά βυθισμένη στό
σκοτάδι καί δέν ξέρει πλέον οὔτε ποῦ πάει ἀλλά οὔτε καί ποῦ ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο. Ὁ
ἄνθρωπος εἶναι, ὅπως τό λέμε πάλι λαϊκά «χύμα στό κύμα», δέν ξέρει ποῦ πάει, τί
κάνει.. εἶναι σέ μία ἀπέραντη σύγχυση. Ἀκριβῶς αὐτοί οἱ ἄνθρωποι εἶναι ὑποχείρια
τοῦ πονηροῦ, γιατί ἡ σύγχυσις εἶναι τό ὄχημα τοῦ διαβόλου. Ἕναν τέτοιον ἄνθρωπο
μπορεῖ ἄνετα νά τόν πλανήσει ὁ διάβολος.

Ἡ ἀγνωσία τοῦ Θεοῦ συνεπάγεται, ἔχει σάν ἀποτέλεσμα, καί τήν ἀγνωσία τοῦ
ἀνθρώπου. Ὁ ἄνθρωπος πού δέν γνωρίζει τόν Θεό, δέν γνωρίζει καί τόν ἄνθρωπο.
Γιατί; Γιατί ὁ ἄνθρωπος εἶναι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ. Ὅταν λοιπόν ὁ ἄνθρωπος ἁμαρτάνει

25
καί εἶναι ὑποχείριο τῶν παθῶν καί δέν μετανοεῖ φυσικά, αὐτός ὁ ἄνθρωπος ἔχει
ἄγνοια τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ἀγνοεῖ καί τόν ἑαυτό του καί τούς ἄλλους ἀνθρώπους. Ἔχει
ἄγνοια καί τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ ὁρισμοῦ του. Ἔχει ἀκόμα ἀγνωσία καί τοῦ κόσμου
καί τοῦ σκοποῦ του. Οὔτε τί εἶναι ὁ ἄνθρωπος ξέρει οὔτε ποιός εἶναι ὁ προορισμός
του, οὔτε τί εἶναι ὁ κόσμος καί ποιός εἶναι ὁ προορισμός του καί ὁ σκοπός του. Ὁ
ἄνθρωπος αὐτός τῆς ἐσκοτισμένης καί συγχυσμένης διάνοιας δέν γνωρίζει τί πρέπει
νά γνωρίζει, ποιές εἶναι οἱ ὠφέλιμες καί ποιές εἶναι οἱ βλαβερές γνώσεις. Μπορεῖ νά
διαβάζει τά πάντα, νά ἀκούει τά πάντα, νά μαθαίνει τά πάντα, ἀλλά δέν εἶναι
συμφέρον νά τά μάθει αὐτά, νά τά κάνει ὅλα καί νά τά ἀκούει ὅλα. Ἐπειδή ὑπάρχει
τό σκοτάδι, γι’ αὐτό πέφτει καί τσαλαβουτάει μέσα σ’ ὅλα.

Τό σκοτάδι δέν τόν ἀφήνει νά δεῖ οὔτε τόν Θεό οὔτε τόν ἄνθρωπο οὔτε κανένα
πράγμα στή σωστή του διάσταση. Ὅπως τή νύχτα πού δέν ὑπάρχει φῶς, ὁ ἄνθρωπος
μόλις πού διακρίνει τά πράγματα, ἤ δέν τά διακρίνει καθόλου, ἔτσι καί ἡ διάνοια πού
δέν ἔχει Θεό, μόλις πού διακρίνει τήν ἀλήθεια γιά τόν κόσμο καί τά πράγματα τοῦ
κόσμου ἤ δέν τήν διακρίνει καθόλου. Αὐτή τήν ἔλλειψη γνώσης γιά τόν μόνο δίκαιο
καί ἀληθινό Θεό τήν ἔχουν οἱ ἄθεοι, τήν ἔχουν μόνο ἐκεῖνοι τῶν ὁποίων ἡ ζωή εἶναι
μακριά ἀπό τόν Θεό, αὐτοί πού εἶναι ἀπομακρυσμένοι ἀπό τή ζωή τοῦ Θεοῦ.

– Καί τί ὑπάρχει ἔξω ἀπό τή ζωή τοῦ Θεοῦ;

Παντοῦ ὑπάρχει ἡ θνητότητα, ὁ θάνατος, ὁ λήθαργος, ἡ νάρκη, τό σκοτάδι. Σάν
συνέπεια ἔχουμε καί τόν λήθαργο τῆς διάνοιας γιά κάθε ὑγιᾶ πράξη. Ἡ διάνοια ἔξω
ἀπό τόν Θεό κοιμᾶται, ναρκώνεται, πεθαίνει, θανατώνεται. Σάν συνέπεια ἔχουμε καί
τήν πώρωση τῆς καρδιᾶς τῶν ἀθέων. Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος γίνεται σκληρός,
σκληρόκαρδος. Φυσικά ἐκεῖ δέν θά βρεῖς ποτέ ἀγάπη, δέν θά βρεῖς ποτέ καλοσύνη,
δέν θά βρεῖς συγχωρητικότητα. Ἀντίθετα, θά βρεῖς ὅλα τά πάθη, τή ζήλεια, τόν
φθόνο, τήν μνησικακία, τό μίσος κ.λ.π.

Καρδιά, στήν ὁποία δέν ὑπάρχει, δέν βασιλεύει ὁ Θεός, εἶναι ὅμοια μέ πέτρα πού δέν
αἰσθάνεται τίποτε, οὔτε ὅσο πρέπει οὔτε ὅπως πρέπει. Ὅλα τά αἰσθητήρια τοῦ
ἀνθρώπου χωρίς Θεό, ὅλα τά αἰσθήματά του εἶναι ξηρά, ἄνυδρα, εἶναι καμένα ἀπό τή
φωτιά τῆς ἀθεΐας, εἶναι σύντομα, ρηχά, ἀδρανή, εἶναι σακατεμένα.

Στήν χωρίς Θεό σκέψη καί διάνοια ὅλες οἱ σκέψεις εἶναι ἀποξηραμένες καί
θανατηφόρες, ἀνήμπορες γιά κάτι καλό καί χωρίς ζωή. Μόνο μέ τήν διαβίωση ἐν
Θεῷ, μέσα στόν Θεό, ἀναζεῖ – ἀναγεννᾶται ἡ καρδιά τοῦ ἀνθρώπου μέ ἀληθινή ζωή
καί καθίσταται θεϊκό ἐργαστήριο, ὅπου ἀδιάκοπα ἐπεξεργάζεται ἀθάνατες αἰσθήσεις,
ἅγιες αἰσθήσεις, καθαρές αἰσθήσεις. Εἶναι αὐτό πού λέει ὁ Ἀπόστολος «ἐν καινότητι
ζωῆς περιπατήσωμεν»8. Ὁ χριστιανός περπατᾶ, ζεῖ δηλαδή, καινούρια ζωή, αὐτό θά
πεῖ καινότητι ζωῆς, μέ μία καινούρια ζωή ἀναγεννημένος ἀπό τή Χάρη τοῦ Ἁγίου
Πνεύματος.

26
– Καί πότε σκοτίζεται ὁ νοῦς καί ἡ διάνοια καί ἡ καρδιά πωρώνεται;
Ὅταν μπεῖ μέσα στόν ἄνθρωπο ἡ ἁμαρτία.
Αὐτό ἔχουμε βάλει ὡς τίτλο τοῦ σημερινοῦ μας θέματος:
– Πῶς σκοτίζεται ἡ διάνοιά μας; Ἡ διάνοια τοῦ ἀνθρώπου;
Σκοτίζεται ἀκριβῶς λόγω τοῦ ὅτι δέν ζοῦμε σωστή ζωή, ὁπότε δέν κοινωνοῦμε μέ
τήν Χάρη, δέν ζοῦμε τόν Θεό, ἔχουμε ἄγνοια τοῦ Θεοῦ καί αὐτή ἡ ἄγνοια μετά
φέρνει καί τήν πώρωση, τήν σκληρότητα, τήν ἀποξήρανση ὅπως λέει ἐδῶ, καί τόν
θάνατο στήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου. Ἀντίθετα, ὅταν ὁ ἄνθρωπος ζεῖ μέσα στόν Θεό,
τότε ζεῖ τήν καινούρια ζωή καί ἡ καρδιά αἰσθάνεται πλέον καί συναισθάνεται τήν
ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ καί στούς ἀνθρώπους καί στά πράγματα.

Οἱ ἄνθρωποι πού εἶναι ἀπομακρυσμένοι ἀπό τόν Θεό, δέν μποροῦν νά βροῦν τήν
ἀληθινή ζωή, δέν μποροῦν νά βροῦν μιά τέτοια ζωή πού βρίσκεται μόνο στόν
Θεάνθρωπο Χριστό. Σ’ Αὐτόν κατοικεῖ «πᾶν τό πλήρωμα τῆς θεότητος
σωματικῶς»9 καί αὐτό σημαίνει ὅτι πᾶν τό πλήρωμα τῆς θεότητος κατοικεῖ στό
σῶμα Του, τήν Ἐκκλησία. Ὅποιος καθίσταται σύσσωμος τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ,
αὐτός ἀμέσως ξαναζεῖ μέ τήν ζωή τοῦ Θεοῦ στή γῆ καί γίνεται συμπολίτης τῶν
Ἁγίων καί οἰκεῖος τοῦ Θεοῦ. Καί ἐξαιτίας αὐτοῦ καί ἡ διάνοιά του πληροῦται, γεμίζει
μέ τό φῶς τῆς θεότητας. Μπαίνεις μέσα στήν Ἐκκλησία, ἐνσωματώνεσαι στό σῶμα
τοῦ Χριστοῦ, ζεῖς μαζί μέ τούς ἁγίους, γίνεσαι οἰκεῖος τοῦ Θεοῦ καί τότε καί ἡ
διάνοιά σου φωτίζεται. Πῶς; Μέ τό φῶς τῆς θεότητος, τό ὁποῖο ἐκχέεται ἀπό τήν
κεφαλή, πού εἶναι ὁ Χριστός, σέ ὅλο τό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας. Βλέπετε πῶς καί ἡ
ὑπόθεση τοῦ φωτισμοῦ τῆς διανοίας μας εἶναι ἕνα γεγονός ἐκκλησιαστικό. Δέν εἶναι
ἀτομικό γεγονός οὔτε γίνεται μέ τήν προσωπική, τήν ἀτομική μόνο ἄσκηση, ἀλλά
ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἐνταχθεῖ μέσα στό σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τότε παίρνει τό φῶς ἀπό τήν
κεφαλή, πού εἶναι ὁ Χριστός. Τότε γίνεται συμπολίτης τῶν Ἁγίων καί οἰκεῖος τοῦ
Θεοῦ καί ἡ καρδιά του μεταμορφώνεται μέ τή θέρμη τῆς θεότητας. Ἔτσι ὁλόκληρος
ὁ ἄνθρωπος μέ ὅλη του τήν καρδιά, μέ ὅλη του τή διάνοια ἀξιώνεται μιά νέα ζωή
μέσα στήν λαμπρότητα καί στήν φωτεινότητα καί στήν ἀθανασία. Φεύγει τό σκοτάδι
καί ἔρχεται τό φῶς. Φεύγει ὁ θάνατος καί ἔρχεται ἡ ἀθανασία καί ἡ αἰώνια ζωή.

Σ’ αὐτόν τόν ἄνθρωπο καί οἱ σκέψεις καί τά αἰσθήματα εἶναι πλήρη, εἶναι γεμάτα
ἀπό τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, εἶναι ὅλα ἅγια, ὅλα ἀθάνατα. Δέν λείπει σ’ αὐτόν τόν
ἄνθρωπο τίποτα, ἐνῶ βλέπετε στίς κοσμικές καταστάσεις, στήν κοσμική ζωή πάντα ὁ
ἄνθρωπος δέν νιώθει αὐτό τό γέμισμα. Πάντα κάτι τοῦ λείπει, τό αἰσθάνεται, γιατί ἡ
ψυχή τοῦ ἀνθρώπου εἶναι φτιαγμένη γιά τόν Θεό καί δέν γεμίζει μέ τίποτα ἄλλο, μέ
κανένα ἀπό τά ξυλοκέρατα πού προσφέρει ὁ κόσμος.

Κοιτάξτε καί ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος τί λέει: Μέχρι πότε δέν θά πάψετε νά
λέτε ἀνοησίες σκοτισμένοι στή διάνοια; Καθόσον βρισκόμενοι σάν σέ σκοτάδι λένε
καί κάνουν τά πάντα καί γιά τά δόγματα καί γιά τή ζωή. Γιατί ἐκεῖνος πού εἶναι
σκοτισμένος, δέν βλέπει τίποτε ἀπό αὐτά πού βρίσκονται στή μέση, ἀλλά πολλές
φορές ἐνῶ βλέπει ἕνα σχοινί, νομίζει ὅτι εἶναι φίδι πού κινεῖται μόνο του. Ὅταν πάλι

27
συνέβη νά ἔχει κρατηθεῖ ἀπό φράχτη, νόμισε ὅτι τόν κατακρατεῖ κάποιος ἄνθρωπος ἤ
δαίμονες καί εἶναι πολύς ὁ θόρυβος καί μεγάλη ἡ ταραχή. Τέτοιοι περίπου εἶναι καί
οἱ φόβοι τους. Ἕνας ἄνθρωπος πού ἔχει σκοτισμένο νοῦ, σκοτισμένη διάνοια,
παθαίνει αὐτό πού λέει στόν 52ο ψαλμό, στόν 6ο στίχο «αἰσθάνονται φόβο, ἐκεῖ πού
κανένας φόβος δέν ὑπάρχει». Ὅποιος ἄνθρωπος δέν φοβᾶται τόν Θεό, γεμίζει μέ ἕνα
σωρό ἀνόητες φοβίες.

Δέν φοβοῦνται ἐκεῖνα πού εἶναι ἄξια φόβου, λέει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος,
-τόν Θεό δηλαδή καί αὐτό πού λέει γιά τήν αἰώνια κόλαση καί τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ,
αὐτά πού πρέπει νά φοβηθοῦμε, γιατί ἐάν τά παραβοῦμε ὑπάρχει αὐτή ἡ αἰώνια
τιμωρία- ἀλλά ἔχουν φόβους ἀνοήτους. Καί ὅπως ἀκριβῶς τά παιδιά ἁπλώνουν τά
χέρια τους ἀπερίσκεπτα στή φωτιά καί χωρίς φόβο στό λυχνάρι βασταζόμενα ἀπό τίς
παραμάνες τους -δέν φοβοῦνται, ἐνῶ ἐκεῖ πράγματι ἔπρεπε νά φοβοῦνται, γιατί αὐτό
μπορεῖ νά τούς δημιουργήσει φοβερό ἔγκαυμα- φοβοῦνται ὅμως τόν ἄνδρα πού ἔχει
φορέσει ἕναν σάκο, ἕνα σακί, ἔτσι, λέει, καί οἱ Ἕλληνες, οἱ εἰδωλολάτρες, σάν νά
εἶναι πράγματι πάντοτε παιδιά -ὅπως καί κάποιος ἀπό αὐτούς εἶπε ὅτι οἱ Ἕλληνες
εἶναι πάντοτε παιδιά, γιατί ἀκριβῶς ἔχοντας σκοτισμένη τή διάνοια φοβοῦνται σάν τά
μικρά παιδιά τά σκιάχτρα, τά μορμολύκεια, αὐτά πού δέν ἀξίζει κανείς νά φοβᾶται.
Φοβοῦνται ἐκεῖνα πού δέν εἶναι ἁμαρτήματα, ὅπως τήν ἀκαθαρσία τοῦ σώματος, τόν
γάμο, τήν σύζυγο, τίς παρατηρήσεις ἡμερῶν (Τρίτη καί 13 πού λένε καί σήμερα) καί
ὅλα τά παρόμοια. Ἐκεῖνα, ὅμως, πού εἶναι πραγματικά ἁμαρτήματα, ἡ παιδεραστία,
ἡ μοιχεία, ἡ πορνεία, γι’ αὐτά οὔτε λόγο ἔχουν νά ποῦν, γιατί εἶναι μέσα σ’ αὐτά.

Θά ἦταν δυνατόν νά δεῖς αὐτόν, τόν ἔχοντα σκοτισμένη τήν διάνοια, τόν
εἰδωλολάτρη, νά πλένει τά χέρια του ἀπό νεκρό, ἐπειδή ἀκούμπησε ἕναν νεκρό, ὄχι
ὅμως καί ἀπό νεκρά ἔργα. Αὐτή εἶναι ἡ ὑποκρισία μας. Καί νά καταβάλλει πολλή
φροντίδα γιά νά ἀποκτήσει χρήματα, νά νομίζει ὅμως ὅτι τό πᾶν διαλύεται μέ ἕναν
πετεινό, ἐπειδή λάλησε ἕνας πετεινός. Σοῦ λέει, χάθηκαν τά πάντα τώρα… Εἶναι οἱ
διάφορες προλήψεις, οἱ δεισιδαιμονίες πού βασανίζουν τούς ἀνθρώπους τούς ἔχοντας
σκοτισμένη τή διάνοια, πού δέν ἔχουν γνώση τοῦ Θεοῦ. Ἡ ψυχή τους εἶναι γεμάτη
ἀπό πολλούς φόβους, ὅπως: ὁ τάδε μέ συνάντησε πρῶτος, λέει κάποιος, ὅταν βγῆκα
ἀπό τό σπίτι… ὁπωσδήποτε πρέπει νά μοῦ συμβοῦν πολλά κακά! Τί ἤθελε αὐτός πού
ἦρθε μπροστά μου τώρα; Δέν τό λένε; Καί μερικοί μάλιστα, ὅταν δοῦν ἱερέα,
νομίζουν ὅτι τά πράγματα θά τούς πᾶνε πολύ ἄσχημα. Ἀφῆστε πιά τί γίνεται μέ τούς
ὀνειροκρίτες καί τά ὡροσκόπια καί ὅλα αὐτά.

Τώρα ὁ μιαρός ὑπηρέτης, ὅταν μοῦ ἔδωσε τά ὑποδήματα, πρῶτο ἔδωσε τό

ἀριστερό… θά ἐπακολουθήσουν τρομερές συμφορές καί τρικυμίες! Ἀντί νά τοῦ
δώσει τό δεξί, τοῦ ἔδωσε τό ἀριστερό παπούτσι, ὁπότε ὅλα θά πᾶνε στραβά. Ἀνόητοι
φόβοι! Ἀλλά ἔτσι παθαίνει ὁ ἄνθρωπος μακριά ἀπό τόν Θεό, βασανίζεται καί
φοβᾶται ἐκεῖ πού δέν ὑπάρχει φόβος.

28
Ἐγώ ὁ ἴδιος, καθώς ἔβγαινα, βάδισα πρῶτα μέ τό ἀριστερό πόδι καί αὐτό εἶναι
προμήνυμα συμφορῶν. Λέει παραδείγματα ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος
προλήψεων πού κυριαρχοῦσαν στήν ἐποχή του. Καί σήμερα ἔχουμε πλῆθος.. Καί
αὐτά εἶναι τά κακά πού εἶναι σχετικά μέ τήν οἰκία.

Ἐνῶ, ὅταν βγῶ ἔξω, τό δεξί μου μάτι παίζει, πάνω-κάτω, παίζει τό μάτι μου, λένε…
τοῦτο εἶναι σημάδι δακρύων! Θά μᾶς ἔρθουνε δάκρυα, συμφορές… Καί οἱ γυναῖκες
ὅταν ρίπτουν μέ ὁρμή τά καλάμια στό στημόνι καί κάνουν κρότο ἤ ὅταν οἱ ἴδιες
κροτοῦν στό χτένι, θεωροῦν καί τοῦτο σάν κάποιο προμήνυμα. Πάλι, ὅταν μέ τή
σαΐτα κτυποῦν τό χτένι καί ἐργάζονται τοῦτο πιό ἔντονα καί στή συνέχεια τά
καλάμια πού εἶναι ἐπάνω ἀπό τό ἰσχυρό χτύπημα κάνουν κρότο προσκρούωντας στό
στημόνι, θεωροῦν καί αὐτό κακό σημάδι. Καθώς καί ἄπειρα ἄλλα πού εἶναι ἄξια γιά
γέλια. Εἴτε ὁ ὄνος βγάλει ἰσχυρή φωνή -ὁ γάιδαρος φωνάξει δυνατά- εἴτε ὁ πετεινός
λαλήσει εἴτε κάποιος φτερνιστεῖ εἴτε συμβεῖ ὁτιδήποτε ἄλλο παρόμοιο, σάν νά εἶναι
δεμένοι μέ πολλά δεσμά καί καθώς εἶπα βρισκόμενοι σάν σέ σκοτάδι, τά πάντα
ὑποψιάζονται καί εἶναι περισσότερο δοῦλοι ἀπό πολλούς δούλους.

– Μήπως κι αὐτοί πού ἔχουνε φοβίες γιά τά μάγια εἶναι σ’ αὐτή τή κατηγορία;
Τρέμουν μή τυχόν τούς κάνουν μάγια ἤ τούς ἔκαναν μάγια…

– Καί τί φοβᾶσαι δηλαδή; Ὁ Χριστός δέν εἶναι πιό δυνατός ἀπ’ τόν διάβολο;
Ἄς μή συμβαίνει αὐτό καί μέ μᾶς, ἀλλά ἀφοῦ περιγελάσουμε ὅλα αὐτά, καθόσον
ζοῦμε στό φῶς καί πολιτευόμαστε στόν οὐρανό καί δέν ἔχουμε τίποτε κοινό μέ τή γῆ,
ἄς θεωροῦμε ὅτι ἕνα μόνο εἶναι φοβερό. Ποιό; Ἡ ἁμαρτία καί ἡ σύγκρουση μέ τόν
Θεό. Αὐτό εἶναι πού σέ σκοτίζει, σκοτίζει τόν νοῦ καί τήν διάνοια καί μετά ἀνοίγεται
ἡ πόρτα γιά ὅλες αὐτές τίς ἀνόητες φοβίες. Ὅταν δέν ὑπάρχει αὐτό -ἡ ἁμαρτία- ἄς
περιγελάσουμε ὅλα τά ἄλλα, καί τόν διάβολο πού εἰσήγαγε αὐτά. Καί γι’ αὐτό ἄς
εὐγνωμονοῦμε τόν Θεό, γιατί νίκησε – κατατρόπωσε τόν διάβολο.

Λέει καί στή συνέχεια στόν 19ο στίχο, αὐτοί οἱ ὁποῖοι ἔχουνε σκοτισμένη τήν
διάνοια, γιατί ἔχουν ἄγνοια τοῦ Θεοῦ καί πώρωση τῆς καρδιᾶς, «οἵτινες,
ἀπηλγηκότες, ἑαυτούς παρέδωκαν τῇ ἀσελγείᾳ εἰς ἐργασίαν ἀκαθαρσίας πάσης ἐν
πλεονεξίᾳ». Αὐτοί λοιπόν οἱ ἐθνικοί, οἱ εἰδωλολάτρες, ἀπηλγηκότες, δηλαδή
ἀμελήσαντες, μή θέλοντας νά κοπιάσουν, μή πονώντας καί μήτε λυπούμενοι γιά τήν
ἀπώλειά τους, γενόμενοι μωροί καί ἀναίσθητοι, παρέδωκαν τόν ἑαυτό τους στήν
ἀσέλγεια. Φοβερό πράγμα! Ἡ ἀμέλεια ὁδηγεῖ στήν ἁμαρτία. Ἡ ἁμαρτία στήν
πώρωση. Ἡ πώρωση τῆς καρδιᾶς στήν ἄγνοια τοῦ Θεοῦ. Ἕνας πού ζεῖ μέσα στήν
ἁμαρτία, στήν ἀμετανοησία ἔχει σκληρή καρδιά καί δέν γνωρίζει τόν Θεό καί τήν
ζωή τοῦ Θεοῦ καί ἔχει σκοτισμένη διάνοια καί δέν ξέρει ποιός εἶναι οὔτε ποιός εἶναι
ὁ πλησίον οὔτε τί εἶναι ἡ κτίση καί ποιόν σκοπό ἔχει οὔτε φυσικά τί εἶναι ὁ Θεός.

– Βλέπεις ἀδελφέ, ὅτι ἡ ἀναισθησία τῶν ἐθνικῶν ἦταν προαιρετική, μέ τή θέλησή

τους ἔφτασαν σ’ αὐτή τήν κατάσταση;

29
Καί σήμερα οἱ βαφτισμένοι πολλές φορές φτάνουν σ’ αὐτή τήν κατάσταση. Γιατί;
Γιατί χωρίς νά λυποῦνται τήν ψυχή τους ἀφήνονται στήν ἀμέλεια, στήν ἀδιαφορία,
στήν ἀκηδία, δέν θέλουν νά κοπιάσουν, νά μάθουν τόν νόμο τοῦ Θεοῦ, νά βροῦνε τό
σωστό, νά δοῦνε τί ζητάει ὁ Θεός ἀπό τόν ἄνθρωπο, πῶς πρέπει νά ζήσει, καί
παραδίδουν τόν ἑαυτό τους στήν ἀσέλγεια. Καί μάλιστα ἐν πάση πλεονεξία,
ἐργαζόμενοι πᾶσα ἀκαθαρσία ἐν πλεονεξίᾳ. Φοβερό πράγμα! Ἀσελγοῦν, κάνουν
κάθε ἀκαθαρσία καί μάλιστα ἐν πλεονεξίᾳ, μέ ὑπερβολή. Παρέδωκαν τόν ἑαυτό τους
στήν ἀσέλγεια.

– Γιά ποιό τέλος; Γιά ποιό σκοπό;

Λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, γιά νά κάνουν τήν ἀκαθαρσία τῆς σαρκός, ἔχοντας αὐτή
μελέτη καί ἔργο παντοτινό. Καί ὄχι γιά νά κάνουν ἕνα μόνο εἶδος ἀκαθαρσίας, ἀλλά
κάθε εἶδος.

– Πῶς λοιπόν δέν θά γινόντουσαν ἀναίσθητοι αὐτοί πού παρέδωσαν θεληματικά τόν
ἑαυτό τους σέ κάθε ἀκαθαρσία καί ἁμαρτία;
Γιατί ἡ ἀκάθαρτη ζωή εἶναι αἰτία καί δογμάτων πονηρῶν καί προξενεῖ ἀγνωσία κάθε
καλοῦ καί κάθε ἀρετῆς. Ἀκοῦμε μερικές φορές φοβερά ἐγκλήματα καί λέμε, πῶς
εἶναι δυνατόν ἄνθρωπος νά κάνει τέτοια πράγματα; Εἶναι δυνατόν ὅταν παραδώσει
τόν ἑαυτό του θεληματικά σέ κάθε ἀκαθαρσία καί ἁμαρτία. Γίνεται ὁ ἄνθρωπος
χειρότερος ἀπό τά ζῶα. Πολύ πολύ χειρότερος… Ἀκόμα καί τόν διάβολο διδάσκει…
Ἡ ἀκάθαρτη ζωή ὁδηγεῖ καί στήν δημιουργία ἀκάθαρτων δογμάτων. Ξέρετε, καί οἱ
αἱρέσεις ἔχουν ὡς ὑπόβαθρο τήν ὑπερηφάνεια, πού εἶναι ἡ μέγιστη ἀκαθαρσία στόν
ἄνθρωπο καί πᾶνε μαζί πάντα μέ τήν σαρκική ἁμαρτία, μέ τήν σαρκική ἀκαθαρσία,
μέ τήν διεφθαρμένη ζωή, μέ τήν φιλαργυρία, τήν φιληδονία, τήν φιλοδοξία.

Ἡ ἀκάθαρτη ζωή, λοιπόν, δημιουργεῖ καί ἀκάθαρτα καί πονηρά δόγματα καί ὁδηγεῖ
στήν ἄγνοια κάθε καλοῦ καί κάθε ἀρετῆς. Ὅταν λοιπόν ἐσύ ἀκούσεις τόν Ἀπόστολο
νά λέει στό 1ο Κεφάλαιο τῆς πρός Ρωμαίους, ὅτι «ὁ Θεός παρέδωσε τούς
φιλοσόφους καί ἐθνικούς σέ ἀδόκιμο νοῦ»10, θυμίσου μαζί καί αὐτό τό ρητό πού
λέει ἐδῶ «ἀπηλγηκότες ἑαυτούς παρέδωκαν τῇ ἀσελγείᾳ εἰς ἐργασίαν ἀκαθαρσίας
πάσης ἐν πλεονεξίᾳ». Σκέψου καί αὐτό πού λέει στήν πρός Ρωμαίους ὅτι ὁ Θεός τούς
παρέδωσε σέ ἀδόκιμο νοῦ καί αὐτό πού λέει ἐδῶ ὅτι παρέδωκαν μόνοι τους τόν
ἑαυτό τους. Παραχωρεῖ δηλαδή ὁ Θεός, καί τούς ἐγκαταλείπει, ἐπειδή αὐτοί ἔκαναν
ἄξιο τόν ἑαυτό τους τῆς τοῦ Θεοῦ ἐγκαταλείψεως. Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος ἀφήνεται στήν
ἐργασία τῶν παθῶν καί τῆς ἀσέλγειας καί μάλιστα ἐν πλεονεξίᾳ. Καί αὐτό φανερώνει
πάλι ὅτι οἱ ἐθνικοί εἶχαν τήν ἀναισθησία ἐκ προαιρέσεως, τήν ἐπέλεξαν. Γιατί θά
μποροῦσαν νά ἀπολαμβάνουν, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, καί «ἄσπρα», δηλαδή καί τά
χρήματα καί τίς ἡδονές μέ συμμετρία καί καλή χρήση. Τίς νόμιμες ἡδονές, νά φᾶς
ἕνα φαγητό. Αὐτό ἔχει καί μία ἡδονή. Αὐτό εἶναι νόμιμο. Ἀλλά ὄχι νά σκάσεις ἀπ’ τό
φαγητό ἤ νά ἐπιλέγεις μόνο αὐτά πού δίνουν τέρψη στόν λάρυγγα. Θά μποροῦσαν,
λοιπόν, μέ μιά συμμετρία νά ἀπολαμβάνουν αὐτές τίς ἡδονές πού ἔχει δώσει ὁ Θεός
πρός ἀπόλαυση καί κάποια χρήματα. Ἀλλά ὄχι νά γίνεις εἰδωλολάτρης, νά γίνεις

30
κοιλιόδουλος καί νά ὑποταχτεῖς σέ κάθε ἄνομη ἡδονή. Αὐτοί, λοιπόν, καί τά χρήματα
καί τίς ἡδονές, τά διαχειρίστηκαν μέ ἀμετρία, ἔγιναν δοῦλοι αὐτῶν καί γι’ αὐτό
ἦλθαν σέ πώρωση καί ἀναισθησία κάθε ἀγαθοῦ καί κάθε ἀρετῆς. Βλέπουμε, λοιπόν,
ὅλη τήν διαδικασία τοῦ σκοτισμοῦ, πῶς ὁ ἄνθρωπος σκοτίζεται, πῶς ὁ νοῦς
σκοτίζεται. Ἡ ἁμαρτία εἶναι ἡ ἀρχή. Ἡ ἁμαρτία μετά, ὅταν ἐπαναληφθεῖ πολλές
φορές, γίνεται πάθος.

– Καί τά πάθη τί κάνουν;

Σκληραίνουν τήν καρδιά, πωρώνουν τήν καρδιά. Ὁπότε αὐτή ἡ καρδιά μετά δέν
μπορεῖ νά δεχτεῖ τόν Θεό, τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ. Σκοτίζεται καί ἡ καρδιά καί ἡ διάνοια
καί ὁ ἄνθρωπος ζεῖ μέσα στό σκοτάδι, μέσα στήν ἄγνοια καί τοῦ Θεοῦ καί τοῦ
ἑαυτοῦ του καί τοῦ κόσμου ὅλου. Αὐτή ὅλη ἡ κατάσταση βέβαια δέν γίνεται τυχαῖα,
ἀλλά ἑκούσια ὁ ἄνθρωπος ἀφήνεται στήν ἁμαρτία, ἀφήνεται στήν ἀσέλγεια καί
φτάνει μετά καί στήν αἵρεση καί στήν ἄγνοια κάθε καλοῦ, στήν πώρωση καί στήν
πλήρη διαφθορά καί ἐξαχρείωση.

Λέει ὁ Ἅγιος Ἰουστίνος, στήν ζωή χωρίς Θεό, στήν ζωή ἔξω ἀπό τόν Θεό,
ἀμβλύνονται ὅλες οἱ ἱκανότητες καί οἱ θεόσδοτες δυνάμεις. Ἡ θεοειδής ψυχή -γιατί ἡ
ψυχή μας εἶναι θεοειδής, μοιάζει μέ τόν Θεό- ἡ θεοειδής διάνοια, ὁ θεοειδής νοῦς,
ὅλες αὐτές οἱ ἀνθρώπινες ἱκανότητες καί δυνάμεις σταδιακά ἀτροφοῦν ἀπό τήν
πείνα, φθίνουν, πέφτουν σέ λήθαργο, σέ νάρκη, καί ἔτσι παύουν νά αἰσθάνονται, νά
ἀγαποῦν καί νά τιμοῦν αὐτό τό ὁποῖο εἶναι θεϊκό, ἅγιο, ἀνώτερο, ἄξιο τιμῆς.

– Μήπως αὐτό δέν ἔγινε καί μέ τόν λαό μας σταδιακά;

Ὁ λαός μας δέν ἦταν σέ τέτοιο στάδιο διαφθορᾶς ὅπως εἶναι τώρα. Σιγά-σιγά
διεφθάρη ἡ θεοειδής ψυχή, ἡ θεοειδής διάνοια, ὁ θεοειδής νοῦς τοῦ Ρωμιοῦ, τοῦ
Ὀρθοδοξοποιημένου Ρωμαίου. Αὐτός εἶναι ὁ Ρωμιός, εἶναι ὁ Ρωμαῖος πού εἶχε κάνει
αὐτόν τόν μεγάλο πολιτισμό, εἶχε κυριαρχήσει παγκόσμια καί μετά δέχτηκε τόν
χριστιανισμό καί βγῆκε ὁ Ρωμιός. Ὁ ὀρθόδοξος, λοιπόν, εἶναι ὁ Ρωμαῖος, ὁ Ρωμιός.
Καί ἔφτασαν νά δημιουργήσουν αὐτό πού τό ὀνόμασαν οἱ Δυτικοί Βυζάντιο, πού δέν
εἶναι τίποτα ἄλλο παρά ἡ Ρωμιοσύνη. Ἐκεῖ μέσα ζούσαμε μέ φόβο Θεοῦ οἱ πλεῖστοι
καί ὁ λαός στήν πλειοψηφία του ἀγωνιζόταν πνευματικά.

– Πῶς φτάσαμε σήμερα οἱ ἀγωνιζόμενοι χριστιανοί νά εἶναι μιά πολύ πολύ πολύ
μικρή ὁμάδα;
Ἡ μειοψηφία τῆς μειοψηφίας… Ἄν σκεφτεῖ κανείς, τό ἔχουμε πεῖ κι ἄλλες φορές, ὅτι
μόνο τό 2% – 3% τῶν Ὀρθοδόξων ἐκκλησιάζονται καί βρίσκουν τήν δύναμη καί τόν
χρόνο καί τό κουράγιο καί τήν διάθεση -νά τό ποῦμε ἔτσι- καί ἔχουν τήν προθυμία νά
ποῦνε ἕνα εὐχαριστῶ στόν Θεό – πού εἶναι τό στοιχειῶδες.

Πῶς γίνεται αὐτό; Σιγά-σιγά, ὅταν ὁ ἄνθρωπος δέν ζεῖ τήν ζωή τοῦ Θεοῦ ἀλλά ζεῖ
μέσα στήν ἁμαρτία, αὐτός ὁ ἄνθρωπος χάνει ὅλες τίς θεϊκές του δυνάμεις καί
ἱκανότητες, τίς θεόσδοτες. Τήν ψυχή του, τήν διάνοιά του, τόν νοῦ του, τά χάνει,

31
δηλαδή σκοτίζονται καί νεκρώνονται καί ὁ ἄνθρωπος παραδίνεται πλέον στίς ἡδονές
καί κατόπιν στήν διαφθορά καί στήν ἀναίδεια καί στήν διάπραξη κάθε ἀκαθαρσίας
καί ρυπαρότητος. Αὐτό, ἀκριβῶς, πού ἔχει γίνει σήμερα στούς Ἕλληνες. Ὅσο πιό
ἀκόρεστα καί ἀχαλίνωτα ἐπιδίδεται σ’ αὐτά, τόσο καί πιό λίγο αἰσθάνεται, τόσο καί
πιό λίγο βλέπει ὅτι αὐτό τό ὁποῖο διαπράττει εἶναι αἰσχρό. Βλέπετε, κυκλοφοροῦν οἱ
ἄνθρωποι σχεδόν χωρίς ροῦχα καί λένε: – Τί ἔχω; Μπορεῖ νά τοῦ πεῖ κάποιος: – Πῶς
εἶσαι ἔτσι; Γιατί δέν βάζεις ἕνα ροῦχο; – Γιατί δέν ἔχω;… Πολύ καλά ντυμένη εἶμαι,
σοῦ λέει. Καί δέν φοράει σχεδόν τίποτα! Δέν αἰσθάνεται ὅτι πράττει κάτι αἰσχρό, ὅτι
εἶναι μέσα στήν διαφθορά καί στήν ἀναίδεια καί στήν ρυπαρότητα. Ἔχει χαθεῖ
σήμερα ἡ αἰδώς καί ἡ ντροπή θεωρεῖται κάτι πού εἶναι ἀνάξιο τοῦ ἀνθρώπου. Ἐνῶ
ἀκριβῶς ἡ ντροπή, ἡ αἰδώς, εἶναι ἕνα μεγάλο προφυλακτικό κατά τῆς ἁμαρτίας, ἕνας
πολύ σπουδαῖος ἀνασταλτικός παράγοντας. Ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά ντρέπεται ν’
ἁμαρτάνει. Ἀλλά ἐπειδή ἡ ζωή μας ἔγινε πάρα πολύ διεφθαρμένη, κυριάρχησε καί
αὐτή ἡ θεωρία ὅτι πρέπει νά φύγει ἡ ντροπή ἀπό τήν ζωή μας. Εἶναι ὑποβολή
σατανική κι αὐτό. Ἡ ζωή χωρίς Θεό μετατρέπεται σέ ζωή χωρίς ντροπή.

– Δέν εἶναι φυσικό ὁ ἄνθρωπος νά ντρέπεται, ὅταν κυκλοφορεῖ σχεδόν χωρίς ροῦχα;
Κι ὅμως σήμερα δέν ντρέπονται, γιατί ἀκριβῶς ἡ ζωή εἶναι χωρίς Θεό. Καί ὁ ἄθεος
τελικά γίνεται ἀδιάντροπος. Ἔτσι κενός νοῦς, ἄδειος νοῦς, καί συσκοτισμένη διάνοια
εἶναι ἡ πηγή τῶν κενῶν -τῶν ἄδειων- καί πλανημένων σκέψεων, οἱ ὁποῖες ὁδηγοῦν
σέ διεφθαρμένη ζωή. Ἡ εἰδωλολατρία σημαίνει μή ἐπίγνωση τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἀθεΐα
σημαίνει μή ἀναγνώριση τοῦ Χριστοῦ καί τελειώνει πάντοτε στήν πράξη μέ ἄτιμη
ζωή, μέ ἔκπτωση στίς ἡδονές πού ὁδηγοῦν στή διάπραξη κάθε αἰσχρότητας καί
ρυπαρότητας. Στήνονται οἱ ἄνθρωποι στό διαδίκτυο καί ἀφήνονται ἐκεῖ σ’ ὅλα τά
ρυπαρά, βρωμερότατα θεάματα, τά βίντεο πού ὑπάρχουν. Δέν ντρέπονται καί τό
θεωροῦν καί ἐντελῶς φυσιολογικό. Ἤ λίγο ντρέπονται.. Ἄν τούς δεῖ κανένας ἄλλος,
μπορεῖ λίγο νά ντραποῦν… ἄν ὑπάρχει ἀκόμα ἴχνος… Ἀλλά καί μόνος σου πού
εἶσαι, πῶς τά βλέπεις ὅλα αὐτά καί δέν ντρέπεσαι;

– Γιατί αὐτή ἡ ἀκόρεστη διάθεση; Γιατί ὁ ἄνθρωπος πέφτει σ’ αὐτή τήν ἀτιμωτική
ζωή, στή ζωή τῶν ἡδονῶν;
Γιατί, λέει ὁ Ἅγιος Ἰουστίνος, ἡ πείνα τῆς θεοειδοῦς ψυχῆς, ἡ πείνα τοῦ νοῦ καί τῆς
καρδιᾶς δέν μπορεῖ μέ ἄλλο τρόπο νά κορεστεῖ, δέν μπορεῖ μέ ἄλλο τρόπο νά
χορτάσει παρά μόνο μέ τόν ζωντανό Θεό, μέ τόν ἀληθινό Θεό. Μέ τίποτε ἄλλο δέν
μπορεῖ νά χορτάσει. Ὁπότε, ὅσο καί νά ριχτεῖ ὁ ἄνθρωπος στίς ἡδονές, πάλι νιώθει
κενός, νιώθει ἄδειος, καί ψάχνει ὅλο καί διαφορετικά πράγματα ἡδονικά καί πάει ἀπό
διαστροφή σέ διαστροφή, ὅπως γίνεται κατά κόρον στίς μέρες μας καί ἀπό ἀνομία σέ
ἀνομία προσπαθώντας νά χορτάσει, νά γεμίσει τό κενό, τό ὁποῖο ποτέ δέν γεμίζει.
Γιατί ἡ ψυχή δέν γεμίζει παρά μόνο μέ τόν Θεό. Ποτέ ἡ ἀνθρώπινη ψυχή δέν μπορεῖ
νά χορτάσει μέ σκιές, μέ πλάνες καί μέ ψέματα. Δέν μπορεῖ νά χορτάσει μέ τά
ξυλοκέρατα τῶν φοβερῶν ἡδονῶν οὔτε καί μέ τά «γλυκά πάθη». Ἔτσι τά
παρουσιάζει ὁ διάβολος τά πάθη ὅτι εἶναι γλυκά, γιά νά μᾶς ὁδηγήσει στόν θάνατο.
Δέν μπορεῖ νά χορτάσει ἡ ἀνθρώπινη ψυχή οὔτε ἀκόμα καί μέ τίς «ἐπιστημονικές

32
αὐταπάτες». Τάχατες λέει ὅτι οἱ ἐπιστήμονες ἀπέδειξαν ὅτι δέν ὑπάρχει Θεός ἤ ὅτι
δέν ὑπάρχει κόλαση καί παράδεισος ἤ δαίμονες καί ὅλα αὐτές τίς ἀνοησίες.
Ἐπιστημονικές αὐταπάτες! Ὅτι ὁ ἄνθρωπος κατάγεται ἀπό τόν πίθηκο, κι αὐτό πάλι
εἶναι μία ἐπιστημονική αὐταπάτη. Στήν καλύτερη περίπτωση εἶναι μία θεωρία.
Ὑπάρχουν κι ἄλλες πάρα πολλές θεωρίες πού λένε ἀκριβῶς τό ἀντίθετο, ἀλλά οἱ
ἄθεοι τήν προβάλλουν ὡς ἐπιστημονική γνώση κατοχυρωμένη, γιά νά αὐταπατῶνται
ἐπιστημονικά.

Οὔτε μ’ αὐτά γεμίζει ἡ ψυχή ὅμως. Φτιάξε ὅσες ἐπιστημονικές αὐταπάτες θέλεις,
οὔτε ἀκόμα καί μέ τά φιλοσοφικά αἰνίγματα, μέ τίς φιλοσοφίες τοῦ κόσμου τούτου.
Μέ τίποτα δέν γεμίζει ἡ ψυχή παρά μόνο μέ τόν Θεό.
Εἴδαμε λοιπόν σήμερα, καί ἐδῶ σταματῶ μήπως θέλετε κι ἐσεῖς κάτι νά ρωτήσετε,
πῶς σκοτίζεται ὁ ἄνθρωπος. Ἀπό τήν ἁμαρτία καί τά πάθη πᾶμε στήν πώρωση τῆς
καρδιᾶς καί στόν σκοτισμό τῆς διάνοιας καί τοῦ νοῦ. Καί ὅλο αὐτό, ξαναλέω, γίνεται
ἑκούσια. Δέν σέ ἀναγκάζει κανένας. Δέν μέ ἀναγκάζει κανένας νά ἁμαρτήσω. Θέλω
καί ἁμαρτάνω.

– Πῶς λέει ἐδῶ ὁ Ἀπόστολος;

Ἀπηλγηκότες λέει. Δηλαδή οὐσιαστικά μή λυπούμενοι, μή πονώντας γιά τήν ψυχή
μας ἀφηνόμαστε στήν ἀσέλγεια, ἀφηνόμαστε στήν ἁμαρτία.

– Γιατί ἡ ἁμαρτία τί εἶναι;

Οὐσιαστικά εἶναι μία σφαγή τῆς ψυχῆς μας. Σάν νά παίρνει ὁ ἄνθρωπος ἕνα μαχαίρι
καί νά αὐτοκτονεῖ, νά σκοτώνει τήν ψυχή του. «Ἀπονενοημένο διάβημα» λένε. Χάνει
ὁ ἄνθρωπος οὐσιαστικά τόν νοῦ του, ὅταν κάνει ἁμαρτία, τρελαίνεται. Δέν
λειτουργεῖ μέ τό φωτισμένο λογικό τοῦ φωτισμένου Λόγου, μέ τόν Θεό Λόγο, ἀλλά
μέ τόν πονηρό. Ἀλλά, ξαναλέω, τό κάνει μόνος του, γι’ αὐτό καί δίνει λόγο ὁ
ἄνθρωπος στόν Θεό γιά τήν ἁμαρτία. Δέν μᾶς ἀναγκάζει οὔτε ὁ διάβολος οὔτε ὁ
κόσμος οὔτε τό περιβάλλον, παρά μόνο τό κάνουμε μόνοι μας. Θέλουμε καί τό
κάνουμε.

Ὁ Θεός νά μᾶς γλιτώνει ἀπό αὐτή τήν κατάσταση καί νά ἔχουμε ἀκριβῶς τό
ἀντίθετο, τήν ἀποβολή τῆς ἁμαρτίας καί τῶν παθῶν μέ τήν μετάνοια, ὁπότε ἔρχεται ἡ
καινή ζωή, ἡ καινούρια ζωή στόν ἄνθρωπο, τό φῶς τοῦ Θεοῦ, ἡ ἀλήθεια, ὁ Χριστός,
πού εἶναι ἡ ζωή τοῦ νοῦ μας. Βλέπετε; Οἱ ἄνθρωποι τοῦ Θεοῦ, οἱ Ἅγιοι, εἶναι
γεμάτοι ζωή, γεμάτοι χαρά, γεμάτοι εἰρήνη, καί λές ἀπό ποῦ εἶναι ὅλα αὐτά; Ἐνῶ οἱ
ἄνθρωποι τοῦ κόσμου εἶναι μαραζωμένοι, καταθλιμμένοι, περιφρόντιδες- γεμάτοι
φροντίδες, γεμάτοι μελαγχολία, ἀπελπισία πολλές φορές, καί ὅλο αὐτό δέν εἶναι
παρά τό ἀποτέλεσμα τῆς ἁμαρτωλότητας, τῆς πώρωσης καί τῆς ἄγνοιας τοῦ Θεοῦ.

33
 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ἐρ. : Κάποτε στήν Ἀμερική, πρίν ἀπό χρόνια, ἕνας δυστυχισμένος ἀποφάσισε νά
πέσει ἀπό τό ὕψος ἑνός μεγάλου κτιρίου. Τήν στερνή στιγμή ὅμως, δείλιασε καί
στεκόταν ἀμφίρροπος στό ἥμισυ τοῦ δρόμου ἀνάμεσα στήν θεία καί τήν ἀνθρώπινη
δικαιοσύνη. Ἀπό κάτω εἶχε συγκντρωθεῖ πλῆθος ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι τόν
παρότρυναν, μέ μεγάλες φωνές μάλιστα καί τοῦ ἔλεγαν «πέσε, πέσε!». Φωνάζανε νά
πέσει, γιά νά ἀπολαύσουνε τό θέαμα! Τελικά οἱ ἀστυνομικοί κατάφεραν καί ἔσωσαν
τόν μελλοθάνατο. Φυσικά τό πλῆθος διαλύθηκε ἔχοντας χάσει τήν εὐκαιρία νά δεῖ
ἕναν ἄνθρωπο ἔτσι νά συντρίβεται στό πεζοδρόμιο… καί θέλω νά σᾶς θέσω ἕνα
μικρό ἐρώτημα: Ποιός ἦταν ὁ πιό ἄδειος, ὁ πιό γυμνός, ὁ πιό μοναξιασμένος; Ἦταν
αὐτός πού ἀποφάσιζε γιά τήν ζωή του ἤ τό πλῆθος πού στήν οὐσία τί τόν
παρακινοῦσε; Νά πεθάνει.

Ἀπ. : Ὁ Θεός ξέρει, ἀλλά καί οἱ δύο βέβαια δέν ἦταν σέ καλή κατάσταση. Σίγουρα…

Ἐρ. : Ἐγώ νομίζω ἦταν τό πλῆθος…

Ἀπ. : Ναί, ἡ σκληρότητα αὐτή εἶναι φοβερή… φοβερή…

Ἐρ. : Ἄρα τό πλῆθος, ὅπως εἴπατε κι ἐσεῖς τώρα, ἐκπροσωποῦσε τήν μεγάλη καί
φοβερή ἀπουσία, ἡ ὁποία εἶναι ἡ ἀπουσία τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν ἄνθρωπο.

Ἀπ. : Ἡ ἄγνοια τοῦ Θεοῦ ἡ ὁποία εἶναι καί ἄγνοια τοῦ ἀνθρώπου. Ὅταν δέν γνωρίζει
ὁ ἄνθρωπος τόν Θεό, δέν γνωρίζει καί τόν συνάνθρωπο. Καί εἴπαμε τί σημαίνει
ἄγνοια. Νά μή ζεῖς τήν ζωή τοῦ Θεοῦ. Δέν ζεῖς καί τήν ζωή τοῦ ἄλλου δηλαδή, δέν
τόν ἀγαπᾶς, δέν μπορεῖς νά καταλάβεις τόν ἄλλον. Ὁ θάνατός σου ἡ ζωή μου, αὐτό
πού εἴπατε. Χαιρόντουσαν νά βλέπουν ἕναν ἄνθρωπο νά σκοτώνεται, νά
συντρίβεται! Φοβερό πράγμα!

Ἐρ. : Αὐτό γίνεται μέχρι σήμερα…

Ἀπ. : Ἐνῶ τά ζῶα λυποῦνται. Ὅταν δεῖ ἕνα ζῶο τό ἄλλο νά πεθαίνει, λυπᾶται..
φυσική ἀντίδραση.. ἔτσι ἀπό ἔνστικτο.

Γίνεται μέχρι σήμερα δυστυχῶς! Καί θά γίνεται ὅλο καί πιό ἔντονο αὐτό τό
φαινόμενο ξέρετε, γιατί ὁ ἄνθρωπος γίνεται ὅλο καί πιό διαβολοποιημένος. Ὅσο
προχωράει στήν ἁμαρτία καί τήν διαφθορά ἡ ἀνθρωπότητα, τόσο θά γίνεται καί πιό
πρωτόγονη. Βλέπετε οἱ Ρωμαῖοι πῶς διασκέδαζαν; Βλέποντας τούς μονομάχους νά
μονομαχοῦν μέχρι θανάτου. Βλέποντας αἷμα! Γιά θυμηθεῖτε τό θέαμα σήμερα τί
εἶναι; Σέξ (συγγνώμη) καί βία. Αὐτό δέν εἶναι; Αὐτό κυριαρχεῖ σήμερα ὡς
διασκέδαση. Πῶς διασκεδάζουν σήμερα οἱ ἄνθρωποι; Βλέποντας αἷμα, φρικιαστικά
πράγματα καί τίς ἀσέλγειες, ὅλα αὐτά. Καί ὅσο προχωρᾶμε, θά πᾶμε καί χειρότερα
-ὄχι ἐμεῖς… ὁ Θεός νά φυλάξει- ἀλλά ὅσοι θέλουν. Βλέπετε στήν Ἀποκάλυψη τό λέει

34
«ὁ ἅγιος ἁγιασθήτω ἔτι καί ὁ ρυπαρός ρυπαρευθήτω ἔτι»11. Ὄχι ὅτι ὁ Θεός μᾶς
παρακινεῖ νά γίνουμε πιό ρυπαροί.. Θεός φυλάξοι! Δέν ἐννοεῖ αὐτό, ἀλλά ὅτι ὁ Θεός
σέ ἀφήνει ἐλεύθερο καί ἐσύ τό ἐπιλέγεις. Καί ὅσο μένεις ἐκεῖ, δέν θά μείνεις ἐκεῖ, θά
προχωρήσεις στήν ἀσέλγεια. Ὁ ἅγιος πάλι πρέπει νά προσπαθεῖ νά ἁγιάζεται
περισσότερο, ἔτσι ὥστε νά μπορέσει νά ἐπιβιώσει μέσα σ’ αὐτόν τόν κατακλυσμό
τοῦ κακοῦ, γιατί θά σκληρύνουν ἀκόμα περισσότερο τά πράγματα.

Βλέπω ἔτσι καί στούς χριστιανούς μας σήμερα μιά δειλία. Δέν πρέπει νά ἔχουμε
δειλία, καθόλου δειλία. Ἡ δειλία εἶναι δαιμονικό πράγμα. Ἐχθές ἤμουν σέ μιά ὁμιλία
καί εἶπε ὁ παππούλης ἐκεῖ, ντρέπεστε, λέει, νά σᾶς δοῦνε πού ἔρχεστε νά
ἐξομολογηθεῖτε καί ἔρχεστε κρυφά! Ἄν εἶναι δυνατόν… Λές καί εἴμαστε… Ποῦ
εἴμαστε στήν Τουρκία; Νά ντρέπεσαι νά σέ δοῦν ὅτι πᾶς στήν Ἐκκλησία; Κι, ὅμως,
ἔχουμε φτάσει ἐκεῖ. Γιατί; Γιατί ἔχουν κυριαρχήσει μέσα μας τά πάθη καί κατεξοχήν
τό πάθος τῆς ἀνθρωπαρέσκειας. Τρέμουμε μήπως μᾶς λοιδορήσουν, ἄν πᾶμε στήν
Ἐκκλησία… Ἄς σέ λοιδορήσουνε, ἄς σέ κοροϊδέψουνε… λοιπόν καί τί ἔγινε; Δέν
εἶπε ὁ Κύριος «μακάριοί ἐστε ὅταν σᾶς ὀνειδίσουν καί σᾶς ποῦνε..;»12. Αὐτός εἶναι
ὁ κλῆρος τοῦ χριστιανοῦ. Ἀλλά ὅταν δέν εἶναι φωτισμένος ὁ νοῦς μας ἀπό τόν λόγο
τοῦ Θεοῦ, ἀπό τήν ἀλήθεια, δέν τό ξέρεις αὐτό ἤ δέν τό θυμᾶσαι. Καί σοῦ κοστίζει
ὅταν ὁ ἄλλος σοῦ πεῖ, ἔ, καλά τώρα κι ἐσύ τοῦ κατηχητικοῦ… θείτσα… θά σοῦ πεῖ
διάφορα τέτοια πού λένε, καί σοῦ κοστίζει. Ἀντί νά χαρεῖς, στενοχωριέσαι καί
κρύβεσαι. Ἀλλοίμονο! Ὁ Κύριος τί εἶπε; «Ἄν δέν μέ ὁμολογήσετε ἔμπροσθεν τῶν
ἀνθρώπων..»13. Δέν εἶπε νά Μέ ὁμολογήσετε στά ὑπόγεια. Μπροστά στούς
ἀνθρώπους. Ὄχι βέβαια κάνοντας ἐπίδειξη εὐσεβείας, ἀλλά οὔτε καί νά κρύβεσαι.

Σήμερα γιορτάζουμε τόν Προφήτη Δανιήλ. Ὁ Προφήτης Δανιήλ ἦταν αἰχμάλωτος

στήν Βαβυλώνα. Σάν νά ποῦμε ἦρθαν οἱ Τοῦρκοι καί μᾶς πῆραν αἰχμαλώτους στήν
Ἄγκυρα. Μέσα σ’ ἕνα κράτος ἄθεο, ἀντίθεο. Ἐκεῖ ζοῦσε ὁ Δανιήλ καί τά τρία παιδιά,
οἱ φίλοι του, οἱ τρεῖς παῖδες πού τούς ἔριξε ὁ Ναβουχοδονόσορας στό καμίνι. Καί τί
διαταγή ἔβγαλε ὁ ἀρχηγός, ὁ Ναβουχοδονόσορ, ὁ Αὐτοκράτορας; Γιά τριάντα μέρες
δέν θά προσευχηθεῖ κανένας. Γέμισε μέ ἀλαζονεία αὐτός ὁ παγκόσμιος ἡγέτης…
Ἐκείνη τήν ἐποχή εἶχε φοβερή δύναμη ὁ Ναβουχοδονόσορας, θά λέγαμε
πλανητάρχης σήμερα. Καί θέλησε νά κυριαρχήσει καί στήν ζωή τήν προσωπική καί
στίς σκέψεις ἀκόμα. Ὁ προφήτης Δανιήλ σάν νά μήν συμβαίνει τίποτα. Πρωί
μεσημέρι βράδυ ἀνέβαινε ἐκεῖ πού ἔκανε τήν προσευχή του καί προσευχότανε. Μετά
βέβαια τόν κατήγγειλαν καί τόν ἔριξαν στόν λάκκο μέ τά λιοντάρια, γιά νά τόν φᾶνε
τά λιοντάρια. Καί τά λιοντάρια ἦταν δίπλα του σάν προβατάκια καί ἐρχόντουσαν νά
τά χαϊδέψει καί ἔμεινε ἔκθαμβος ὁ Ναβουχοδονόσορ. Δέν φοβήθηκε… νά πεῖ, τώρα
θά μέ δοῦνε, ἄς τήν κάνω τήν προσευχή μου κρυφά. Ὄχι! Τήν ἔκανε φανερά, ὅπως
συνήθιζε πάντα. Ὄχι νά κάνει κάτι ἄλλο καινούριο, ἀλλά οὔτε καί νά κρυφτεῖ.

Ἔτσι λοιπόν… γιατί νά κρυβόμαστε; Ἐμεῖς θά κάνουμε ὅπως πρέπει, αὐτά πού
πρέπει, καί θά ἐξομολογούμαστε καί θά ἐκκλησιαζόμαστε καί θά ἀκοῦμε τόν λόγο
τοῦ Θεοῦ καί ἄς μείνουμε καί μόνοι μας. Γιατί σιγά-σιγά, τό λέει ἡ Ἁγία Γραφή, θά

35
γίνετε μισητοί ἀπό ὅλους14. Θά μᾶς μισήσουν ὅλοι. Γιατί θά μᾶς μισήσουν ὅλοι;
Γιατί θά εἴμαστε κόντρα στό σύστημα. Ὅσο πάει τό κράτος μας γίνεται καί πιό ἄθεο.
Ἤδη εἶναι ἄθεο… Ὀργανώνεται ἡ ἀθεΐα πάρα πολύ καλά καί πλέον θά σοῦ ποῦνε:
δέν μᾶς ἀρέσεις. Τό σύστημα δέν σέ σηκώνει… καί θά σέ πετάξουν ἔξω καί θά γίνεις
μισητός ἀπό ὅλους, γιατί θά θεωρεῖσαι ὅτι ζεῖς ἀντίθετα μέ τό κοινό συμφέρον. Καί
θά σέ πολεμᾶνε. Ἔ, λοιπόν, τί; Θά πεῖς ἄς κάνω μιά οἰκονομία τώρα…; Νά μήν
ἐνοχλῶ τό σύστημα. Θά κάνω αὐτά πού πρέπει κάτω στά ὑπόγεια καί κατά τά ἄλλα
θά ὑπηρετήσω τό σύστημα. Ὄχι, δέν θέλει ἔτσι ὁ Χριστός. Γι’ αὐτό φοβοῦνται τήν
Ὀρθοδοξία καί τήν πολεμᾶνε. Γιατί ἕνας ἀληθινά ὀρθόδοξος δέν θά συμβιβαστεῖ μέ
τό σύστημα, θά μιμηθεῖ τόν Ἅγιο Δανιήλ, θά μιμηθεῖ τά τρία παιδιά, τούς τρεῖς
παῖδες πού γιορτάζουμε σήμερα, οἱ ὁποῖοι δέν προσκύνησαν τήν χρυσή εἰκόνα.

Ξέρετε ποιά ἦταν ἡ χρυσή εἰκόνα πού ἔστησε ὁ Ναβουχοδονόσορ καί δέν
προσκύνησαν τά παιδιά, οἱ τρεῖς παῖδες; Ἦταν ὁ θεός Μαρδούχ, ἕνα εἴδωλο, ὁ
ὁποῖος ἦταν ὁ πολιοῦχος τῆς Βαβυλῶνας. Τριάντα μέτρα ὕψος εἶχε τό ἄγαλμα μαζί
μέ τό βάθρο καί κάθε φορά πού θά ἠχοῦσαν τά μουσικά ὄργανα, οἱ σάλπιγγες κ.λ.π.
ἔπρεπε ὅλοι οἱ προύχοντες, οἱ ἀξιωματοῦχοι πού τούς εἶχε μαζέψει ὁ
Ναβουχοδονόσορ νά προσκυνοῦν τό ἄγαλμα. Μέσα σ’ αὐτούς ἦταν καί οἱ τρεῖς
παῖδες, ἦταν κι αὐτοί ἀξιωματοῦχοι. Αὐτοί δέν προσκύνησαν. Καί ὅταν τούς εἶπε,
γιατί; Πῶς τολμᾶτε καί ἀντιστέκεστε σέ μένα; Θυμώνουνε αὐτοί πού εἶναι
αὐτοκράτορες – μονοκράτορες καί ἔχουν ἐξουσία… Τρέφονται καί ἀπό τίς κολακεῖες
τῶν παρατρεχάμενων καί ὅταν κάποιος ἀντισταθεῖ στό θέλημά τους, θυμώνουνε. Καί
τούς εἶπε ὁ Ναβουχοδονόσορ, τί νομίζετε; Μπορεῖτε νά τά βάλετε μέ μένα καί ποιός
εἶναι ὁ Θεός σας; Νομίζετε μπορεῖ νά σᾶς γλιτώσει ὁ Θεός σας ἀπό μένα; Καί τί
εἶπαν τά τρία παιδιά; Βεβαίως! Ὁ Θεός μας, ἄν θέλει, μπορεῖ νά μᾶς γλιτώσει ἀπό
σένα. Ἀλλά κι ἄν δέν μᾶς γλιτώσει, ἐμεῖς Αὐτόν θά προσκυνᾶμε, γιατί Αὐτός εἶναι ὁ
ἀληθινός Θεός. Δέν φοβήθηκαν! Καί τούς ἔριξε μέσα στό καμίνι νά τούς κάψει καί
ἐκεῖνοι δροσίστηκαν. Καί ἐμφανίστηκε καί ὁ τέταρτος μέ μορφή ἀγγέλου, ὁ ὁποῖος
διασκόρπιζε τήν φλόγα καί δέν ἦταν ἄλλος παρά ὁ Χριστός, ὁ ἄσαρκος Λόγος, ὁ
Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ. Καί ἔμεινε ἔκθαμβος ὁ Ναβουχοδονόσορ γιατί τούς
ἔβγαλε καί ἦταν ἀβλαβεῖς. Δέν εἶχε καεῖ οὔτε τρίχα τους, οὔτε μύριζαν καπνιά..

Αὐτό εἶναι τό ζητούμενο καί ἀπό μᾶς, νά μή δειλιάζουμε καί νά μήν ὑποτασσόμαστε
στό σύστημα. Νά ξέρετε ὅτι οἱ ἄνθρωποι τοῦ σκότους ἐργάζονται πολύ συστηματικά
καί ἑτοιμάζουν μιά νέα γενιά ἀνθρωπαρίων, ὄχι ἀνθρώπων. Ἀνθρωπαρίων.. ζόμπι…
πού θά κάνουν ὑποταγή στό σύστημα, τίποτα ἄλλο. Τέτοιους θέλουν. Καί ἀλλοίμονο
σ’ αὐτούς πού θά ἀντισταθοῦνε. Θά τούς πολεμήσουνε. Ἕνας ἐκπαιδευτικός πού
κάνει ἀντίσταση καί διδάσκει στά παιδιά τά σωστά θρησκευτικά, θά πολεμηθεῖ. Καί
πολεμεῖται… γιατί δέν βοηθάει στό σύστημα. Καί τό σύστημα τόν πετάει ἔξω. Δέν
θέλουν ἀνθρώπους λοιπόν ἐλεύθερους, ἀλλά θέλουν ἄβουλα ὄντα, ἀνδρείκελα τά
ὁποῖα θά ἐκτελοῦνε τίς διαταγές τῆς Νέας Τάξης Πραγμάτων. Δέν πρέπει νά
ὑποταχτοῦμε, οὔτε καί νά διδάξουμε στά παιδιά μας τήν ὑποταγή, ὅ,τι κι ἄν κοστίσει
αὐτό… ἀκόμα κι ἄν μᾶς ρίξουν στό καμίνι, ὅπως τά τρία παιδιά, καί ἐκεῖ ἄν θέλει ὁ

36
Θεός θά μᾶς σώσει. Κι ἄν δέν μᾶς σώσει τήν πρόσκαιρη ζωή μας, θά σωθοῦμε στήν
αἰωνιότητα, γιατί ὁ Θεός τό ἔχει ὑποσχεθεῖ «ὅποιος μέ ὁμολογήσει, θά τόν
ὁμολογήσω καί ἐγώ»15.
Εὐχαριστῶ γιά τήν ἐρώτηση.

Ἐρ. : ………………….…
Ἀπ. : Δέν εἶπε ὁ Θεός ἔτσι (γιά τούς κρυπτοχριστιανούς εἶναι ἡ ἐρώτηση). Τό πρωί
στό τζαμί καί τό βράδυ στό ὑπόγειο λειτουργία… Δέν γίνεται αὐτό. Καί τούς
παρουσιάζουν μερικοί σάν ἥρωες. Ἔ, δέν εἶναι ἥρωες! Πῶς νά τό κάνουμε; Οὔτε
φυσικά ἅγιοι. Ὁ Θεός δέν εἶπε νά κρύβεσαι. Εἶπε νά Μέ ὁμολογήσεις ἔμπροσθεν τῶν
ἀνθρώπων. Ὅπως ἔλεγε ὁ π. Ἀθανάσιος ὁ Μυτιληναῖος, μερικοί ντρέπονται νά
κάνουν τόν σταυρό τους καί κάνουν ἔτσι τό σακάκι τους καί κάνουν μέσα ἀπό τό
σακάκι τους τόν σταυρό, ὅταν περνᾶνε ἀπό καμιά ἐκκλησία. Ἔ τί εἶναι αὐτό; Δέν
εἶναι ὑποκρισία; Δέν εἶναι ψευτιά αὐτό; Φοβᾶσαι νά κάνεις τόν σταυρό σου; Ἤ πᾶνε
σ’ ἕνα ἐστιατόριο, σ’ ἕνα τραπέζι καί ντρέπονται νά κάνουν τόν σταυρό τους. Λέει,
κανένας δέν ἔκανε τόν σταυρό του καί ἐγώ δέν τόν ἔκανα. Τί χριστιανός εἶσαι τότε;
Ἄν σοῦ ποῦνε νά προσκυνήσεις τόν Ὀμπάμα.. δέν ξέρω.. ὁποιονδήποτε πλανητάρχη,
θά τόν προσκυνήσεις κι αὐτόν, γιά νά μή σέ πετάξουν ἔξω.

Θά πεῖτε: τί νά κάνουν αὐτοί πού εἶναι ἐκεῖ; Γιατί θά τούς πάρουν τό κεφάλι.
Μποροῦνε νά φύγουνε. Νά ἀφήσεις τά χωράφια σου, ὅ,τι μπορεῖς νά πάρεις πάρτο
καί φύγε. Αὐτό εἶναι νόμιμο. Ὄχι νά ἀρνηθεῖς τόν Χριστό ὅμως, νά κρυφτεῖς. Φύγε!
«Ὅταν σᾶς διώκουν ἀπό μιά πόλη, πᾶτε σέ ἄλλη πόλη»16. Τό λέει τό εὐαγγέλιο
αὐτό. Πέστε ὅτι καί ἐδῶ στήν Ἑλλάδα ἔρχεται διωγμός καί κάποιος φοβᾶται τό
μαρτύριο. Ἔρχονται οἱ μουσουλμάνοι καί κυριαρχοῦν. Ὅπως πᾶμε ἔτσι θά γίνει στήν
Ἑλλάδα, θά κυριαρχήσουν αὐτοί. Λοιπόν… φοβᾶσαι τό μαχαίρι τοῦ τσιχαντιστή;
Σήκω φύγε, πήγαινε στήν Γεωργία, στήν Ρωσία, πού μπορεῖ νά ὑπάρχει ἀκόμα ἡ
Ὀρθοδοξία, ἡ ἐλευθερία. Μά θά πεῖς, θά ἀφήσω τά κτήματά μου; Τούς τάφους τῶν
πατέρων μου; Καί τί θά κάνουμε; Προκειμένου νά εἶσαι στόν Χριστό, θά τά ἀφήσεις
αὐτά ἐφόσον δέν ἔχεις τό θάρρος τοῦ μαρτυρίου. Δέν τό ἔχουν ὅλοι αὐτό, δέν
μποροῦν ὅλοι. Ἀλλά ὄχι νά μείνεις καί νά κρύβεσαι, νά ὑποκρίνεσαι δηλαδή. Νά τό
παίζεις Τοῦρκος, μουσουλμάνος…

Ἐρ. : Τήν εὐχή σας Γέροντά μου. Θέλω νά ρωτήσω γιά τό σχολεῖο. Τά παιδιά, πῶς
πρέπει νά ἀντιδροῦν στά νέα θρησκευτικά; Νά σᾶς δώσω ἕνα παράδειγμα. Ὁ
μεγάλος μου γιός, εἶναι ὁ Ἐμμανουήλ, εἶναι δέκα ἐτῶν καί πρόσφατα στά
θρησκευτικά τούς δίδασκε ἡ δασκάλα τους ὅτι ὅλες οἱ θρησκεῖες εἶναι τό ἴδιο, ὅλοι
οἱ προφῆτες, γιατί καί τόν Κύριό μας σάν προφήτη τόν παρουσιάζουν πλέον, εἶναι τό
ἴδιο καί δέν ξέρουμε στό κάτω-κάτω ἄν τίποτα ἀπό ὅλα αὐτά ἰσχύει λόγω τοῦ ὅτι δέν
ἔχει γυρίσει κανένας ἀπ’ τήν ἄλλη ζωή. Αὐτά τούς εἶπε -ὄχι ὅτι ἰσχύουν φυσικά- γιά
νά μᾶς πεῖ ἄν τελικά ὑπάρχει κάτι ἤ δέν ὑπάρχει καί ποῦ πρέπει νά πιστεύουμε. Καί
τό παιδί μέ ρωτοῦσε πῶς ἔπρεπε νά ἀντιδράσει, πῶς ἔπρεπε νά τήν ἀντιμετωπίσει καί

37
τοῦ εἶπα θά ρωτήσουμε ἐσᾶς φυσικά, ἀλλά ἀφοῦ μοῦ δίνεται ἡ εὐκαιρία σᾶς ρωτάω
ἐδῶ, μήπως βοηθηθεῖ καί κάποιος ἄλλος ἀκόμα. Εὐχαριστῶ.

Ἀπ. : Ἕνα, πού τό ἔχουμε πεῖ κι ἄλλες φορές, εἶναι νά γυρίσεις πίσω τό βιβλίο.
Ἀπαράδεκτο! Καί δεύτερον, νά πεῖ ὅτι ὅλα αὐτά εἶναι ψέματα, οὔτε ὅλες οἱ
θρησκεῖες εἶναι τό ἴδιο οὔτε ὁ Χριστός εἶναι προφήτης, οὔτε δέν γύρισε κανένας.
Πάρα πολλοί γύρισαν καί γυρίζουν καί μᾶς λένε. Ὅλα εἶναι ἀνάποδα. Δαιμονική
διδασκαλία εἶναι ὅλα αὐτά. Αὐτά νά πεῖ, πολύ ἁπλά. Τό σκοτάδι διαλύεται ἀπό τό
φῶς. Νά βρεθεῖ ἕνας νά πεῖ τήν ἀλήθεια. Ἀποστομόνωνται μετά. Γιατί ἡ ἀλήθεια ἀπό
μόνη της ἔχει δύναμη, εἶναι πλειοψηφική. Δυστυχῶς, δυστυχέστατα, μέ τήν
ἀδιαφορία πού ἔχουν οἱ γονεῖς καί τήν ἄγνοια λόγω τῆς ἁμαρτίας, πέρασαν αὐτά τά
πράγματα στά παιδιά μας καί σᾶς εἶπα ἑτοιμάζεται μιά νέα γενιά ἀνθρωπαρίων, ὄχι
ἀνθρώπων. Ἄβουλων ὄντων. Σέ εἴκοσι, εἴκοσι πέντε χρόνια -αὐτοί ξέρουν πολύ καλά
τί κάνουν- αὐτά τά παιδιά θά κυβερνᾶνε τήν Ἑλλάδα! Καί φυσικά θά ποῦνε, γιατί νά
μήν φτιάξουμε ἕναν ναό πού νά ἔχει μέσα καί τίς πέντε θρησκεῖες;! Ὀρθόδοξοι,
Προτεστάντες, Παπικοί, Μουσουλμάνοι καί Ἑβραῖοι στόν ἴδιο ναό! Ὑπῆρχε ἕνας
τέτοιος ναός στά σχέδια… τώρα δέν ξέρω… πρέπει νά ἔχει γίνει ἤδη, στήν Γερμανία
νομίζω καί στήν Ἀμερική. Εἶχε σχεδιαστεῖ αὐτός ὁ ναός. Αὐτή εἶναι ἡ Πανθρησκεία.
Εἶναι ὁ Οἰκουμενισμός ἡ πρώτη φάση, νά ἑνωθοῦνε οἱ λεγόμενοι χριστιανισμοί, ἡ
Ὀρθοδοξία μέ τούς λεγόμενους ἄλλους «χριστιανισμούς», Ὀρθοδοξία μέ
Προτεστάντες καί Παπικούς, καί σέ δεύτερη φάση, μέ τίς λεγόμενες μονοθεϊστικές
θρησκεῖες. Καί βεβαίως μετά ἀπ’ αὐτό ἔρχεται ὁ Ἀντίχριστος. Εἶναι ὁ τελευταῖος
πρόδρομος τοῦ Ἀντιχρίστου ὁ Οἰκουμενισμός, τό ἔλεγε ὁ π. Ἀθανάσιος ὁ
Μυτιληναῖος. Ὁπότε εἴμαστε πολύ κοντά στά ἔσχατα καί θά πρέπει νά ἔχουμε καί
τόν ἀνάλογο ὁπλισμό, γιατί θά εἶναι τά πιό δύσκολα χρόνια καί οἱ πιό μεγάλοι ἅγιοι
θά εἶναι αὐτοί τῶν ἐσχάτων, ἀλλά πόσοι θά ἀντέξουν;.. Γιατί λέει ἡ Γραφή, πολλοί
θά πλανηθοῦν. Πρέπει νά προσέξουμε νά μήν πλανηθοῦμε.

Καί ποιοί δέν θά πλανηθοῦν; Τό λένε πάλι οἱ Ἅγιοι, αὐτοί πού θά ἔχουν νήψη. Θά
εἶναι ξύπνιοι δηλαδή, δέν θά κοιμοῦνται πνευματικά, θά ἔχουνε τήν προσευχή, θά
ἔχουνε τήν μελέτη τῶν Ἁγίων Γραφῶν, θά ἔχουνε τήν ἐκκλησιαστική ζωή, τήν
ἐξομολόγηση, τήν Θεία Κοινωνία. Ἐάν δέν ἔχεις τέτοια ζωή, θά πλανηθεῖς. Πῶς θά
πλανηθεῖς; Θά πεῖς, νάτος, αὐτός εἶναι ὁ Χριστός.. ἦρθε ὁ Χριστός. Γιατί ὁ
Ἀντίχριστος θά κάνει σημεῖα καί τέρατα, θά κάνει θαύματα… καί θά πεῖ ὁ κόσμος,
γιά κοίταξέ τον, ὁ Χριστός ἔκανε περισσότερα ἀπό αὐτόν; Κοίταξε τί κάνει! Αὐτός
εἶναι ὁ Χριστός. Θά ἔχει ἄγνοια, γι’ αὐτό θά τό πεῖ. Ἀλλά ἔνοχη ἄγνοια, ἡ ὁποία θά
ὀφείλεται στήν ἁμαρτία. Ἐνῶ, ἕνας ἄνθρωπος πού ἔχει νήψη, πολύ εὔκολα θά
καταλάβει τόν Χριστό καί τόν Ἀντίχριστο.

Κατ’ ἀρχάς λέει ἡ Ἁγία Γραφή, ὅτι θά μᾶς τόν δείξουν τόν Ἀντίχριστο ὁ Προφήτης
Ἠλίας καί ὁ Προφήτης Ἐνώχ. Ἒπίσης μᾶς λέει ἡ Ἁγία Γραφή, ὅτι ὁ Χριστός μας δέν
θά ἔρθει ἀπό τή γῆ, θά ἔρθει ἀπό τόν οὐρανό καί θά πάει μπροστά ὁ Σταυρός καί θά
τόν δοῦνε ὅπως φαίνεται ἡ ἀστραπή, ὅλος ὁ κόσμος. Ὁ Ἀντίχριστος θά ἔρθει ἀπό τή

38
γῆ. Εἶναι στοιχειώδεις πνευματικές γνώσεις αὐτές. Ἀλλά ἕνας πού ζεῖ ἔτσι
ἀναίσθητα, ὄχι σωστά ἐκκλησιαστικά, οὔτε αὐτά θά τά ξέρει. Ὁ Ἀντίχριστος θά
κάνει σημάδια στήν ἀτμόσφαιρα, ἀλλά δέν θά ἔρθει ἀπ’ τόν οὐρανό. Ὁ Χριστός θά
ἔρθει ἀπ’ τόν οὐρανό. Καί σήμερα ἔχουμε καί τήν τεχνολογία πού μπορεῖ νά κάνει
τέτοια πράγματα, ψευτοθαύματα πάρα πολλά…

Ὁπότε, ἡ ἀντίδραση τῶν γονέων καί τῶν παιδιῶν εἶναι ἀφενός μέν ἡ σωστή
ὀρθόδοξη ζωή, ἡ ἀφοβία καί ἡ ὁμολογία. Νά λέτε στά παιδιά σας νά μιλᾶνε, ναί! Καί
νά διορθώνουν τούς δασκάλους, οἱ ὁποῖοι σᾶς πληροφορῶ, οἱ πλεῖστοι ἀπ’ αὐτούς
ἔχουν σκοτάδι, σκοτάδι μέγα! Σκοτάδι μέγα… καί εἶναι ἁπλῶς ὄργανα τῆς Νέας
Τάξης Πραγμάτων. Πληρώνομαι, σοῦ λέει, ἐγώ θά διδάξω… Δέν ἔχουνε κάποιο
πιστεύω δηλαδή. Ἄν τούς ποῦνε αὔριο νά διδάξουνε ἀκόμα χειρότερα πράγματα καί
ἐναντίον τοῦ Χριστοῦ, θά τό κάνουν κι αὐτό. Ὄχι ὅλοι, ὑπάρχουν καί καλοί. Μήν
ἀδικοῦμε ὅλους. Ἔχουμε καί καλούς δασκάλους καί καθηγητές. Ἀλλά πάρα πολλοί,
δυστυχῶς, εἶναι σ’ αὐτή τήν περιοχή. Σκοτισμένοι τῇ διανοίᾳ, ἀπηλγηκότες.
Παρέδωκαν ἑαυτούς τῇ ἀσελγείᾳ. Φοβερό πράγμα!

Ἐρ. : Εὐλογεῖτε. Θέλω λίγο νά μᾶς πεῖτε τίς διαφορές πού ὑπάρχουν μεταξύ ἑνός
κοσμικοῦ ἀνθρώπου πού ἔχει τίς προλήψεις καί τίς δεισιδαιμονίες, μέ τά ποδαρικά,
τά χερικά, τούς κόκορες κ.λ.π. μέ τόν χριστιανό ἄνθρωπο ἄς ποῦμε πού ξεκινάει τήν
ἡμέρα του μέ ἐκκλησιασμό, θέλει νά κάνει ἁγιασμό στό σπίτι του, στήν καινούρια
του ἐργασία, θέλει νά φέρει στόν χῶρο του ἕναν ἄνθρωπο τοῦ Θεοῦ, τό θεωρεῖ
εὐλογία… Καί ἐκτός ἀπό αὐτά τά δύο καί μία ἀναφορά στόν ἐκκοσμικευμένο
χριστιανό, πού συμμετέχει καί στά δύο, καί στίς προλήψεις καί στά ἁγιαστικά μέσα
πού χρησιμοποιεῖ ἡ Ἐκκλησία.

Ἀπ. : Νά σᾶς πῶ κάτι ἔτσι ἀρχικά. Ὁ διάβολος εἶναι μαϊμού, εἶναι πίθηκος, δηλαδή
μιμεῖται, προσπαθεῖ νά μιμηθεῖ τόν Χριστό. Αὐτό νά τό ξέρετε, εἶναι κανόνας. Κάνει
πράγματα πού μοιάζουν χριστιανικά κι ὅμως εἶναι δαιμονικά. Νά σᾶς πῶ ἕνα
παράδειγμα; Τό ξεμάτιασμα. Τό ξεμάτιασμα φαίνεται ὅτι εἶναι χριστιανικό, γιατί
αὐτοί πού τό κάνουν λένε προσευχές καί παίρνουν καί τό καντήλι καί τό λάδι, τά
ἀνακατεύουν ἐκεῖ, δέν ξέρω τί κάνουν… λένε καί προσευχές, ἀκατάληπτες, λίγο
μπερδεμένες καί ὁ ἄλλος σοῦ λέει, κοίταξε αὐτός καλό πράγμα δέν κάνει; Καί ἡ
Ἐκκλησία μας δέν τό δέχεται τό μάτι; Καί πλανᾶται. Πάρα πολλοί πλανῶνται.
Οὐσιαστικά ὑπηρετοῦν τόν διάβολο ὅλοι αὐτοί καί αὐτοί πού ξεματιάζουν καί αὐτοί
πού ξεματιάζονται.. νομίζουν ὅτι ξεματιάζονται μ’ αὐτόν τόν τρόπο. Ἐνῶ ὁ Χριστός
καί ἡ Ἐκκλησία μας ἄλλα λέει, ὅτι θά πρέπει νά ταπεινωθεῖς καί νά πᾶς στόν ἱερέα
νά ἐξομολογηθεῖς καί θά φύγει ἡ δαιμονική ἐνέργεια. Δέν φεύγει μέ μαγικό τρόπο.
Δυστυχῶς, πάρα πολλοί «χριστιανοί» προσπαθοῦν νά ζήσουν μαγικά, σάν τούς
εἰδωλολάτρες πού προσπαθοῦν νά διώξουν τόν διάβολο μέ τόν διάβολο. Φεύγει ὁ
διάβολος μέ τόν διάβολο; Δέν φεύγει. Κι ὅμως ἔχουμε χριστιανούς, σοῦ λέει, δέν
ἔπιασε ἡ προσευχή τοῦ παπά, θά πάω στόν χότζα.. καί πᾶνε στόν χότζα. Καί δέν τό
θεωροῦν λάθος… ὅ,τι πιάσει… βάζουν ἕναν σταυρό, βάζουν κι ἕνα σκόρδο δίπλα.

39
Αὐτός εἶναι πού εἴπατε ὁ ἐκκοσμικευμένος χριστιανός = διαβολοποιημένος
χριστιανός. Δέν εἶναι χριστιανός αὐτός. Τό μισό εἶναι κόλαση πάντα, νά ξέρετε. Ὁ
μισοχριστιανός, μισός χριστιανός καί μισός κοσμικός εἶναι πάντα κόλαση, εἶναι
πάντα διαβολοποιημένος χριστιανός, γιατί ὁ Χριστός δέν θέλει τό μισό. Θέλει νά
εἶναι ἄνθρωπος ὁλόκληρος, ἀκέραιος, ἁγιασμένος, ψυχή καί σώματι. Ὁ ἄνθρωπος
τοῦ Θεοῦ ἁγιάζεται ὁλόκληρος καί ἁγιάζει καί τό περιβάλλον του, γι’ αὐτό εἶναι
εὐλογία νά πάρεις ἕναν ἅγιο ἄνθρωπο στό σπίτι σου καί νά κάνεις καί ἁγιασμό καί
ὅλα αὐτά, νά ἔρθει ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ διά τῶν ἁγιαστικῶν μέσων πού ἔχει ἡ
Ἐκκλησία, ὄχι αὐτά πού νομίζεις ἐσύ ὡς ἁγιαστικά μέσα.

Ἡ διαφορά τοῦ πρώτου ἀπό τόν δεύτερο, ὅπως τόν εἴπατε, τοῦ ἀληθινοῦ χριστιανοῦ
ἀπό τόν εἰδωλολάτρη, εἶναι τεράστια. Ὁ ἕνας ζεῖ μέσα στό σκοτάδι, ὁ ἄλλος ζεῖ μέσα
στό φῶς. Ὁ ἕνας ζεῖ μέσα στούς δαίμονες, ὁ ἄλλος εἶναι μέ τούς ἀγγέλους καί μέ τόν
Θεό. Εἶναι ἀκριβῶς τό ἀνάποδο. Ὁ ἕνας εἶναι στόν θάνατο, ὁ ἄλλος εἶναι στή ζωή. Ὁ
ἕνας εἶναι στήν δυστυχία, στό ἄγχος, στήν ἀγωνία, στήν ἀπελπισία, στήν αὐτοκτονία
καί ὁ ἄλλος εἶναι στήν χαρά, στήν εἰρήνη, στήν μακροθυμία, στήν ἐγκράτεια, αὐτά
ὅλα πού τά λέει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ὡς καρπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Θέλετε νά καταλάβετε ἕναν ἄνθρωπο, ἄν εἶναι τοῦ Θεοῦ ἤ ὄχι; Πολύ ἁπλά, θά δεῖς
ἄν ἔχει τόν καρπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἤ δέν τόν ἔχει. Ἄν τόν ἔχει, εἶναι τοῦ Θεοῦ.
Ἄν δέν τόν ἔχει, εἶναι τοῦ πονηροῦ. Ἄν ἔχει «χαρά, ἄν ἔχει εἰρήνη, ἄν ἔχει
μακροθυμία, χρηστότητα, ἀγαθοσύνη, πίστη, πραότητα, ἐγκράτεια»17, ὅλα αὐτά
εἶναι τοῦ Θεοῦ. Τά χαρακτηριστικά τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ καρπός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
Ἄν δεῖς ἕναν ἄνθρωπο νά ἔχει μίσος, νά ἔχει κακία, νά ἔχει ζήλειες, νά ἔχει φθόνο, νά
ἔχει ταραχή, νά ἔχει ἄγχος, νά ἔχει λύπη, νά ἔχει ἀπελπισία, ἐκεῖ σημαίνει ὅτι
ἀπουσιάζει τό Πνεῦμα τό Ἅγιο. «Ἔχει λύπη, κάτι τοῦ λείπει», πού ἔλεγε καί ὁ Ἅγιος
Παΐσιος. Τοῦ λείπει ἡ Χάρις. Καί αὐτός ὁ ἄνθρωπος βέβαια δέν εἶναι χαμένος
ὁλοκληρωτικά. Ἄν μετανοήσει, θά φωτιστεῖ, θά μπεῖ μέσα στό φῶς τοῦ Θεοῦ. Ἀλλά
ἄν παραμείνει ἔτσι, φυσικά στήν ἀπώλεια πορεύεται. Κι ἄν ἕνας ἄνθρωπος
προσπαθήσει νά ζήσει καί τό ἕνα καί τό ἄλλο, καί κοσμικά καί πνευματικά,
ὁπωσδήποτε δέν θά ἔχει τόν καρπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Γιατί ὁ Χριστός δέν θέλει
τέτοιες καταστάσεις χλιαρές. Τόν χλιαρό τόν κάνει ἐμετό18. Δέν θέλει διχασμένες
προσωπικότητες, γιατί μᾶς ἀγαπάει, γι’ αὐτό. Γιατί ἕνας τέτοιος ἄνθρωπος, πού ζεῖ
ὑποκριτικά, καί ὅταν εἶναι μέ τούς κοσμικούς ὑποκρίνεται τόν κοσμικό καί ὅταν
εἶναι μέ τούς χριστιανούς ὑποκρίνεται τόν χριστιανό, οὐσιαστικά ποῦ εἶναι; Στό
πουθενά, ἕνας ἄνθρωπος δίχως πρόσωπο. Ἁπλῶς ἀλλάζει μάσκες. Καί γιά αὐτούς
τούς ἀνθρώπους πού ἀλλάζουν μάσκες εἶπε ὁ Χριστός τά «οὐαί». Καί δυστυχῶς οἱ
περισσότεροι ἄνθρωποι σήμερα αὐτό εἶναι. Ὑποκρίνονται ὅτι εἶναι αὐτό πού ἀρέσει
στό περιβάλλον πού βρίσκονται, ὅτι εἶναι κι αὐτοί τέτοιοι. Βρίσκονται σέ ἕνα
περιβάλλον ἀθέων – κοσμικῶν ἀνθρώπων, φορᾶνε τήν μάσκα τοῦ κοσμικοῦ
ἀνθρώπου. Πᾶνε στήν ἐκκλησία, φορᾶνε ἄλλη μάσκα. Ὅταν πᾶς στήν ἐκκλησία, θά
φορέσεις τά ροῦχα τά ἀνάλογα, λέει. Ἔξω ἀπ’ τήν ἐκκλησία μπορεῖς νά φορέσεις καί
κάτι ἄλλο δηλαδή; Καί νά πᾶς καί στήν παραλία, μέ συγχωρεῖτε, καί νά μήν φορᾶς

40
σχεδόν τίποτα; Καί εἶσαι ἐντάξει; Εἶσαι ἕνας μεγάλος ὑποκριτής. Γιατί ἐκεῖ δέν εἶναι
ὁ Χριστός; Παντοῦ δέν εἶναι ὁ Χριστός;

Ἐρ. : Εὐλογεῖτε, γέροντα. Ἤθελα νά ρωτήσω, γιατί τώρα τελευταῖα ὑπάρχει μεγάλη
ἔξαρση μέ τήν μουσική καί μέσα στούς κόλπους τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας
προωθοῦνται πάρα πολύ τά ξενόφερτα σχήματα, δηλαδή καί μικτές χορωδίες, οἱ
γυναῖκες ὅλες θέλουν νά ἀνεβαίνουν στό ψαλτήρι… Ἀλλά νομίζω ξεκινάει ἀπό τήν
παιδική ἡλικία πού προβάλλονται τά χριστιανικά τραγούδια μέ μουσικό μέλος ἀπό
ξένους εἴτε ἀπό Παπικούς εἴτε ἀπό Προτεστάντες. Αὐτά εἶναι ἐντάξει τά τραγούδια;
Μιλᾶνε δηλαδή γιά τόν Χριστό, ἀλλά μέ ἄλλο ἔνδυμα. Δέν εἶναι βυζαντινή μουσική.
Πῶς πρέπει νά εἴμαστε ἀπέναντι σ’ αὐτή τήν κατάσταση;

Ἀπ. : «Ὅπου τραγούδι καί χορός ἐκεῖ διάβολος», λέει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ
Χρυσόστομος, «ὅπου χορός ἐκεῖ διάβολος». Οἱ μουσικές δέν εἶναι ὅλες καλές. Ἐμεῖς
ἔχουμε στήν Ἐκκλησία μας τήν ἐκκλησιαστική μουσική, αὐτή εἶναι ἡ ἀποδεκτή
μουσική, αὐτή εἶναι πού ἀνεβάζει τήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου. Ὅλα τά ἄλλα νομίζω τά
καταλαβαίνει κανείς ἀπό τό πνεῦμα πού ἐκπέμπουν. Κάθε μουσική ἐκπέμπει καί ἕνα
πνεῦμα. Καί κάθε βιβλίο ἐπίσης. Καί ὁ συγγραφέας ἔχει τό πνεῦμα του καί ὁ κάθε
συνθέτης. Ἄν τό πνεῦμα του εἶναι δαιμονικό πνεῦμα καί ἡ μουσική πού θά γράψει
εἶναι δαιμονική καί θά ἐκπέμπει αὐτό τό πνεῦμα. Ἄν ὁ ἄλλος δέν εἶναι ὀρθόδοξος,
δέν πιστεύει στόν Θεό, πῶς θά φτιάξει σωστή μουσική; Αὐτό πού θά ἐκπέμπει δέν θά
εἶναι αὐτό πού θέλει ἕνας ὀρθόδοξος, πού θά σέ ἀνεβάζει στόν Θεό δηλαδή. Ὅσο
καλός ἄνθρωπος καί νά εἶναι…

Ἐρ. : Στήν Γερμανία πιστεύουν, ὑπῆρξε ἕνας Ρωμαῖος στρατιώτης ὁ ὁποῖος, ὅταν
συνάντησε ἕναν ζητιάνο, πῆρε αὐτό πού εἶναι σάν μπέρτα καί μέ τό μαχαίρι του τό
χώρισε στά δύο. Μετά ἡ καθολική ἐκκλησία τόν κήρυξε ἅγιο καί σέ ὅλη του τή ζωή
ἔκανε καλές πράξεις. Ἀλλά, παρότι ἦταν στήν καθολική ἐκκλησία ἔγινε ἅγιος τοῦ
Θεοῦ.

Ἀπ. : Ἐπειδή τόν εἶπαν αὐτοί ἅγιο, δέν σημαίνει ὅτι εἶναι καί ἅγιος. Καί δέν εἶναι
Ἐκκλησία. Οἱ αἱρετικοί δέν ἔχουν Ἁγίους καί ὁ Ἅγιος δέν ἀνακηρύσσεται,
ἀναγνωρίζεται. Εἶναι Ἅγιος ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα καί στή συνείδηση τοῦ λαοῦ καί
ἁπλῶς ἐπίσημα τόν ἀναγνωρίζει τό Πατριαρχεῖο μας. Αὐτή εἶναι ἡ σωστή
διαδικασία. Ἅγιος εἶναι αὐτός πού εἶναι φορέας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀλλά στήν
αἵρεση καί στόν Παπισμό δέν ὑπάρχει Ἅγιο Πνεῦμα, γιατί δέν ὑπάρχει ἡ σωστή
πίστη γιά τόν Θεό. Ἑπομένως, οὔτε «ἅγιος Φραγκίσκος» ὑπάρχει, πού κατεξοχήν
προβάλλεται στά σχολικά βιβλία, οὔτε οἱ Δυτικοί ἔχουν ἁγίους. Οἱ Ἅγιοι εἶναι αὐτοί
πού ὑπάρχουν στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί τούς ἔχουμε καί τούς προσκυνοῦμε,
ὅπως ξέρετε.

Ὅλα αὐτά πού εἴπατε προηγουμένως, γιά τήν μουσική, γιά τίς γυναῖκες πού
ἀνεβαίνουν στό ψαλτήρι, ὅλα αὐτά εἶναι ἡ ἐκκοσμίκευση, ἡ ὁποία προχωράει

41
ἀκάθεκτη στήν Ἐκκλησία μας. Σήμερα, τό ἔλεγε ὁ π. Ἀθανάσιος, οἱ πιό μεγάλοι
ἐχθροί πού ἔχουμε, εἶναι ὁ Οἰκουμενισμός καί ἡ ἐκκοσμίκευση. Ὁ Οἰκουμενισμός
εἶναι ἡ ἀλλοίωση τῆς πίστεως καί ἡ ἐκκοσμίκευση εἶναι ἡ ἀλλοίωση τῆς ζωῆς. Καί
πᾶνε μαζί αὐτά τά δύο. Αὐτοί πού εἶναι Οἰκουμενιστές, αὐτοί κάνουν καί τίς
ἐκκοσμικεύσεις στήν Ἐκκλησία. Αὐτοί προωθοῦν καί αὐτά, τίς μικτές χορωδίες πού
εἴπατε καί μύρια ἄλλα.. τίς μεταφράσεις τῶν λειτουργικῶν κειμένων, τῶν εὐαγγελίων
κ.λ.π. μέσα στίς ἀκολουθίες, τίς συναυλίες ἀκόμα μέσα στούς ναούς μέ κοσμικά
μουσικά ὄργανα…

Λοιπόν, ὁ Θεός νά μᾶς φυλάει, νά μετανοοῦμε καί νά ζοῦμε ἐν Χριστῷ.

Καί τώρα πού ἔρχονται τά Χριστούγεννα νά κρατηθοῦμε μακριά ἀπό κάθε
κοσμικότητα. Νά μή ζήσουμε καί νά μή γιορτάσουμε κοσμικά ὡς εἰδωλολάτρες,
ἀλλά ὀρθόδοξα, χριστιανικά, μέ μελέτη τῶν γεγονότων, μέ μελετη τῶν ἁγίων
Πατέρων, μέ προσευχή… νά προσπαθήσουμε νά ζήσουμε τόν Χριστό μέσα μας, νά
ζήσουμε τόν Χριστό στήν καρδιά μας. Νά γεννηθεῖ, ὅπως λέμε, στήν φάτνη τῆς
καρδιᾶς μας ὁ Χριστός. Ἀλλά πῶς θά ἔρθει ὁ Χριστός στήν καρδιά, ὅταν ἡ καρδιά
εἶναι βρώμικη; Γι’ αὐτό εἶναι ἀναγκαία ἡ κάθαρση, ὄχι ἁπλῶς μέ μία τυπική
ἐξομολόγηση, ἀλλά μέ ἕναν συγκλονισμό, μιά ἀπόφαση ἀλλαγῆς οὐσιαστικῆς στή
ζωή μας, νά φύγει τελείως ἡ ἁμαρτία καί ἡ κοσμικότητα. Γιατί δυστυχῶς, αὐτό πού
εἴπατε, πολλοί εἶναι λίγο χριστιανοί καί λίγο κοσμικοί, αὐτό ὑπάρχει πολύ ἔντονα καί
αὐτό εἶναι μέγιστος κίνδυνος. Γιατί ὁ λίγο κοσμικός, θά γίνει πολύ κοσμικός καί
τελικά τελείως κοσμικός, διαβολοποιημένος τελείως.

Νά ζήσουμε λοιπόν ὀρθόδοξα χριστιανικά καί νά χαροῦμε τήν γέννηση τοῦ Χριστοῦ,
ἡ ὁποία δέν εἶναι μόνο στίς 25 τοῦ μηνός, εἶναι κάθε μέρα καί κάθε στιγμή. Ἀπό τή
στιγμή πού ὁ ἄνθρωπος μετανοεῖ, γεννιέται ὁ Χριστός μέσα του. Καί κάθε στιγμή
πρέπει νά μετανοοῦμε καί κάθε στιγμή νά βάζουμε ἀρχή, ὅπως μᾶς εἶπαν οἱ ἅγιοι
Πατέρες. Μιά καλή ἀπόφαση πού παίρνεις, μιά καλή ἀπόφαση νά κόψεις κι ἕνα σου
πάθος καί μιά σου ἀδυναμία καί καθετί πού σέ ὁδηγεῖ σ’ αὐτή τήν ἀδυναμία εἶναι
πολύ σημαντικό. Γιατί πολλές φορές θέλουμε νά κόψουμε τήν ἀδυναμία μας ἀλλά
δέν κόβουμε αὐτό πού ὁδηγεῖ στήν ἁμαρτία καί στήν ἀδυναμία. Καί τότε φυσικά δέν
μπορεῖς νά κόψεις καί τήν ἁμαρτία καί νά σταματήσεις νά εἶσαι ὑποχείριο αὐτῆς τῆς
ἀδυναμίας. Πρέπει νά κόψεις καί ὅλους τούς παράγοντες πού ὁδηγοῦν ἐκεῖ καί τότε
κάνεις σωστό ἀγῶνα. Αὐτό δίνει πολλή χαρά στόν Χριστό καί τότε αἰσθάνεται ὁ
χριστιανός τή χαρά τοῦ Χριστοῦ μέσα του καί ζεῖ πραγματικά Χριστούγεννα. Αὐτό
εὔχομαι σέ ὅλους.

Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης

https://hristospanagia3.blogspot.gr/

1 Ἐφεσ. 4, 19.
2 Ἐφεσ. 4, 17.
3 Γαλ. 5, 22.

42
4 Ἰωάν. 1, 4.
5 Ἐφεσ. 4, 18.
6 Ψαλμ. 13, 1.
7 Ὅ.π.
8 Ρωμ. 6, 4.
9 Κολ. 2, 9.
10 Ρωμ. 1, 28.
11 Ἀποκ. 22, 11.
12 Ματθ. 5, 11.
13 Ματθ. 10, 32.
14 Ματθ. 24, 9.
15 Ματθ. 10, 32.
16 Ματθ. 10, 23.
17 Γαλ. 5, 22.
18 Πρβλ. Ἀποκ. 3, 16.

43
 Ἡ τέλεια ἐλπίδα στόν Θεό
Ὁ τίτλος τῆς σημερινῆς μας ὁμιλίας εἶναι: «Ἡ τέλεια ἐλπίδα στό Θεό». Ὑπάρχει ἕνας
λόγος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πού λέει «ἡ ἐλπίς οὐ καταισχύνει»1. Δηλαδή, ἡ ἐλπίδα
στόν Θεό ποτέ δέν ντροπιάζει τόν ἄνθρωπο. Κι αὐτό βέβαια μαρτυρεῖται ἀπό τή ζωή
τῶν Ἁγίων μας.

Θά ἀρχίσω μέ ἕνα διήγημα ἀπό τόν βίο τοῦ Ἁγίου Θεοδοσίου τοῦ Κοινοβιάρχου.
Ἦταν γιορτή, καί μάλιστα ἡ πρώτη καί σπουδαιότερη ἀπό ὅλες τίς γιορτές, δηλαδή
τό Ἅγιο Πάσχα. Ἐνῶ πλησίαζε ἡ ἱερή νύχτα, ἡ συνοδεία τοῦ Μεγάλου Θεοδοσίου
δέν εἶχε τίποτα ἀπό τά ἀπαραίτητα τρόφιμα. Τό μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Θεοδοσίου
ἤτανε κοντά στά Ἱεροσόλυμα, στήν Παλαιστίνη, καί εἶχε φτάσει νά ἔχει 700
μοναχούς. Ὑπάρχει καί σήμερα.
Οἱ μαθηταί, λοιπόν, δώδεκα τότε στόν ἀριθμό, ἦταν πολύ λυπημένοι. Καί ἦταν
λυπημένοι ὄχι μόνο γιά τούς ἴδιους, ἀλλά γιατί δέν εἶχαν οὔτε πρόσφορο γιά τή Θεία
Λειτουργία καί ἔτσι θά ἔκαναν Πάσχα χωρίς τή θυσία τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ.
Μαζεύτηκαν τότε γύρω ἀπό τόν διδάσκαλό τους καί ἄρχισαν νά τοῦ μιλᾶνε γιά τήν
ἀνέχειά τους. Μά ἐκεῖνος εἶπε «ἐσεῖς ὀφείλετε μόνο νά ἔχετε ἕτοιμη τήν Ἁγία
Τράπεζα. Ὅσο γιά τά ὑπόλοιπα, μή νοιάζεστε γιά τίποτε. Γιατί Ἐκεῖνος πού πρῶτα
ἔθρεψε στήν ἔρημο τόσες χιλιάδες Ἰσραηλιτῶν καί ὕστερα ἔκανε τόσο μεγάλο
πλῆθος νά χορτάσει, Αὐτός φροντίζει καί γιά μᾶς».
Γνωρίζουμε ὅτι στήν ἔρημο ὁ Θεός ἔτρεφε περίπου 2.000.000 Ἑβραίους γιά σαράντα
χρόνια σχεδόν, ὅταν οἱ Ἑβραῖοι ἔφυγαν ἀπό τή δουλεία τοῦ Φαραώ μέ ἀρχηγό τόν
προφήτη Μωυσῆ. Πῶς τούς ἔτρεφε; Ἀπό τόν οὐρανό, μέ τό οὐράνιο μάννα.
Δεύτερον, γνωρίζουμε ὅτι ὁ Κύριος μέ πέντε ψωμιά καί δύο ψάρια ἔθρεψε 5.000
ἄνδρες χωρίς τίς γυναῖκες καί τά παιδιά. Καί ἕνα παρόμοιο θαῦμα μέ 4.000 ἔκανε
ἐπίσης ὅσο ζοῦσε ὁ Κύριος. Αὐτά λοιπόν τούς λέει ὁ Ἅγιος ὡς ἀποδείξεις, γιά νά
ἔχουν τήν ἐλπίδα τους στόν Θεό. Αὐτός πού φρόντισε τότε γιά ἐκείνους, γιά τόν λαό
Tου, θά φροντίσει καί γιά μᾶς. Καί δέν ἔχει τώρα λιγότερη δύναμη οὔτε ἔχει γίνει πιό
φειδωλός στή χορήγηση τῶν ἀγαθῶν. Αὐτά τούς εἶπε.
Tώρα θά διηγηθοῦμε πῶς τά λόγια του πραγματοποιήθηκαν πολύ σύντομα. Οἱ
ἐλπίδες τῶν μαθητῶν του δέν διαψεύστηκαν. Μιλάει ὁ βιογράφος τοῦ Ἁγίου
Θεοδοσίου τοῦ Κοινοβιάρχου. Ὅπως παλαιότερα παρουσιάστηκε στόν Ἀβραάμ
ἕτοιμο γιά θυσία τό πρόβατο μέσα στόν θάμνο σαβέκ, ἔτσι ἔγινε καί τώρα σ’ αὐτόν
τόν μακάριο. Θυμάστε τό περιστατικό μέ τόν Ἰσαάκ, πού ἑτοιμαζόταν νά θυσιάσει ὁ
Ἀβραάμ κατ’ ἐντολή τοῦ Θεοῦ καί τήν τελευταία στιγμή ὁ Θεός τόν σταματᾶ καί τοῦ
δείχνει ἕνα πρόβατο καί τοῦ λέει, στή θέση τοῦ Ἰσαάκ θά θυσιάσεις αὐτό. Ἤθελα νά
δοκιμάσω τήν πίστη σου καί τώρα βεβαιώθηκα γιά τήν πίστη σου. Ἔτσι ὁ Θεός
δηλαδή, πολλές φορές, μᾶς δοκιμάζει γιά νά δεῖ, ἄν ὄντως εἴμαστε δικοί Του, ἄν

44
ὄντως ἔχουμε ἐμπιστοσύνη στή θεία Του πρόνοια. Καί, θά λέγαμε, τήν τελευταία
στιγμή πολλές φορές παρεμβαίνει καί φανερώνει ὅτι Αὐτός εἶναι ὁ κυρίαρχος, Αὐτός
εἶναι ὁ προνοητής, Αὐτός εἶναι πού κατευθύνει καί ρυθμίζει τά πάντα. Ὁπότε δέ
χωράει ποτέ ἀπελπισία.

Καθώς ὁ ἥλιος εἶχε βασιλέψει, φτάνει κάποιος ὁδηγώντας δύο μουλάρια καί
κουβαλώντας ἕνα φορτίο τρόφιμα διάφορα, κατάλληλα γιά ἀσκητές. Καί δέν ἔλειπε
οὔτε καί ὁ ὁρατός, μά καί νοητός ἄρτος τῆς Ἁγίας Τραπέζης. Δηλαδή κοντά στά
ἄλλα, ὑπῆρχαν καί πρόσφορα. Ἤτανε κι αὐτός ἀνάμεσα στά ἄλλα πράγματα. Αὐτό
ἦταν πού εὐχαρίστησε πολύ, περισσότερο ἀπ’ ὅλα, τούς μαθητές τοῦ Ἁγίου. Κι
ἐκεῖνα πού τούς ἔφεραν, τούς ἔφτασαν μέχρι τήν Πεντηκοστή. Ἀπό τό Πάσχα γιά
πενήντα ἡμέρες.
Ἄλλοτε πάλι, κάποιος πλούσιος ἄνθρωπος, πού ἤξερε νά πλουτίζει καί μέ καλά ἔργα,
σκόρπισε τό βιός του σέ ἐλεημοσύνες μεταβάλλοντας ἔτσι τό ὑλικό τῶν χρημάτων σέ
ὑλικό σωτηρίας ψυχῶν. Ἐνῶ ὅμως ἐλεοῦσε γενναιόδωρα ὅλους τούς ἄλλους, καί
κυρίως ὅσους ζοῦσαν σύμφωνα μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί βρίσκονταν μακριά ἀπ’
τόν κόσμο γιά νά εἶναι πιό κοντά σ’ Αὐτόν -ἐλεοῦσε δηλαδή τούς φτωχούς μοναχούς
κατεξοχήν-, μόνο στή συνοδεία τοῦ Θεοδοσίου δέν ἔκανε ποτέ καμιά ἀγαθοεργία
ἀπό λησμοσύνη ἤ ἀπό ἄγνοια ἤ, ἴσως, γιατί ἤθελε ὁ Θεός νά δοκιμάσει ἤ νά δοξάσει
μ’ Αὐτόν τόν τρόπο τόν Ἅγιο. Ἔδινε σ’ ὅλα τά μοναστήρια, στοῦ Ἁγίου Θεοδοσίου
δέν ἔδινε. Οἱ μαθητές του εἶχαν πέσει σέ ἀθυμία -τοῦ Ἁγίου Θεοδοσίου- ὁ ἴδιος ὅμως
τούς καθησύχαζε μέ νουθεσίες.
«Ποιός ποτέ», ἔλεγε, «ἀπό αὐτούς πού στήριξαν ὅλο τους τό θάρρος καί τήν ἐλπίδα
στόν Θεό, ἐγκαταλείφθηκε; Ἤ ποιός περίμενε μέ ὑπομονή μέχρι τέλους τήν
ἐπέμβασή Του καί δέν παρηγορήθηκε; Αὐτός τρέφει κάθε ζωντανό πλάσμα. Αὐτός
ἐξασφαλίζει τήν τροφή στά κοράκια καί στά πουλάκια τους, γιά νά σᾶς θυμίσω αὐτό
πού λένε καί ὁ Ἰώβ καί ὁ θεῖος Δαβίδ. Ἄς συνειδητοποιήσουμε πόσο μεγάλη διαφορά
ὑπάρχει μέσα στήν ἀνθρώπινη φροντίδα καί στή Θεϊκή πρόνοια πού φτάνει μέχρι καί
τά πιό ἀσήμαντα ζητήματα. Καί ἄς γνωρίζουμε, πώς καί ἐκεῖνα πού θεληματικά
ἐγκαταλείψαμε γιά τόν Χριστό, θά τά ἀπολαμβάνουμε πλουσιοπάροχα καί πάλι μέ
τήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ». Αὐτά εἶπε καί σέ λίγο παρουσιάζεται κάποιος ἄγνωστος, πού
ὁδηγοῦσε ἕνα φορτωμένο ζῶο. Ὁ προορισμός τους δέν ἦταν ἡ μονή τοῦ Μεγάλου
Θεοδοσίου. Σκόπευε νά τήν προσπεράσει καί νά παραδώσει κάπου ἀλλοῦ τό φορτίο.
Μόλις ὅμως πλησίασε στήν μονή τό ὑποζύγιο, παρά τή θέληση τοῦ ὁδηγοῦ του,
σταμάτησε. Βλέπετε; Ὁ Θεός ρυθμίζει καί τά ζῶα ἀκόμα. Καί μολονότι αὐτός ἄρχισε
νά τό μαστιγώνει ὅλο καί πιό σκληρά, ἐκεῖνο ἔμενε ἀκίνητο σάν πέτρα.
Καλοσκέφτηκε τότε ὁ ἄνθρωπος, πώς τοῦτο δέν γινότανε χωρίς θεία ἐπέμβαση.
Ἀντιστρέφει λοιπόν ἀμέσως τήν τάξη καί χρησιμοποιεῖ αὐτός τό ζῶο σάν ὁδηγό,
χαλαρώνοντάς του τό χαλινάρι καί ἀφήνοντάς το νά πηγαίνει, ὅπου τό ὁδηγοῦσε τό
ἔνστικτό του. Ἀλλά δέν ἦταν τό ἔνστικτο βέβαια. Ἤτανε ὁ Θεός.

45
Μετά ἀπ’ αὐτή τήν ἐνέργεια τοῦ ἀνθρώπου, τό ζῶο τράβηξε ἀμέσως, ὄχι γιά ἀλλοῦ
πουθενά, μά γιά τό μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Θεοδοσίου, λές καί κάποιος τό ἔσερνε ἀπό
τό χαλινάρι καί τό καθοδηγοῦσε πρός τά ἐκεῖ. Μπαίνοντας λοιπόν μαζί του μέσα καί
ὁ ἄνθρωπος καί μαθαίνοντας τή μεγάλη ἀνέχεια πού τούς βασάνιζε, ἔμεινε
κατάπληκτος μέ τό θαῦμα τῆς πρόνοιας τοῦ Θεοῦ, πού ἐπιφύλαξε σ’ ἐκείνους μέν
στεφάνια μέ τή δοκιμασία τῆς φτώχειας, ἐνῶ στόν ἴδιο τή λύση αὐτῆς τῆς δοκιμασίας
τους.
Νά λοιπόν ποιά ἦταν ὁλοφάνερα ἡ αἰτία τῆς ἀπείθειας τοῦ ζώου μέσω τοῦ ὁποίου ἡ
Θεία πρόνοια κάλεσε τόν καλό αὐτόν ἄνθρωπο νά θρέψει ψυχές ἀφιερωμένες στήν
ὑπηρεσία τοῦ Θεοῦ, πού εἶχαν ὅμως ἀποκάμει ἀπό τήν ἀδυναμία τοῦ σώματος, μέ τό
ὁποῖο ἀκριβῶς Τόν ὑπηρετοῦσαν. Μόλις ὁ ἄγνωστος ἐκεῖνος τά κατανόησε ὅλα
αὐτά, τούς πρόσφερε διπλάσια ἀγαθά ἀπ’ ὅσα ἔδινε ὡς ἐλεημοσύνη στούς ἄλλους
μοναχούς ὁ πρῶτος εὐεργέτης. Ἀπό τότε οἱ μαθητές τοῦ Ὁσίου ἔπαψαν πιά νά τόν
ἐνοχλοῦν καί νά λιγοψυχοῦν, φροντίζοντας μᾶλλον νά μιμοῦνται μέ ζῆλο καί
προθυμία τόν πνευματικό τους πατέρα στήν ἐλπίδα καί τήν πίστη τους στόν Θεό.
Ἦταν δύο περιστατικά ἀπό τόν βίο τοῦ Ὁσίου Θεοδοσίου τοῦ Κοινοβιάρχου. Ἄς
δοῦμε τί λέει καί ὁ ἀββάς Ἰσαάκ σχετικά μέ τήν ἐλπίδα στόν Θεό. «Ἄν πιστεύεις ὅτι
ὁ Θεός προνοεῖ γιά σένα..», καί ἄν εἶσαι χριστιανός δέν μπορεῖ νά μήν πιστεύεις.
Ὑπάρχει ἡ φροντίδα τοῦ Θεοῦ. Ὁ Θεός δέν εἶναι μόνο ὁ Δημιουργός, ὁ Ποιητής
ὅλων, ἀλλά εἶναι καί ὁ φροντιστής. Δέν ἔφτιαξε τό σύμπαν καί τό ἄφησε στήν τύχη
του -οὔτε ἐμᾶς τούς ἀνθρώπους- ἀλλά τό συνέχει, τό συγκροτεῖ καί τό συντηρεῖ.
Αὐτή ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, μέ τήν ὁποία συντηρεῖ τό σύμπαν, καί τόν ἄνθρωπο,
ὀνομάζεται προνοητική, ἤ ἀλλιῶς Θεία Πρόνοια. Ἄν λοιπόν πιστεύεις στόν Θεό,
ὀφείλεις νά πιστεύεις σ’ αὐτήν τήν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, πού λέγεται Θεία Πρόνοια,
Θεία φροντίδα. Ἄν λοιπόν πιστεύεις, λέει ὁ ἀββάς Ἰσαάκ, «τότε γιατί ἀγωνιᾶς καί
φροντίζεις γιά πρόσκαιρα πράγματα καί γιά τίς ἀνάγκες τοῦ σώματος;».
Πολλοί ἄνθρωποι λένε, ἄν δέν δουλέψω, ποιός θά μέ ταΐσει; Τί θά φάω; Ἄν δέν ἔχεις
δουλειά πῶς θά ζήσεις;… Μά ποῦ εἶναι ἡ πίστη σου στήν Πρόνοια τοῦ Θεοῦ; Ὁ
Θεός εἶπε γιά νά ζήσουμε, ὄχι νά δουλεύουμε, ἀλλά τί; Νά εἴμαστε σέ κοινωνία μαζί
Του. «Ὅποιος δέν τρώει τήν σάρκα Μου καί δέν πίνει τό αἷμα Μου, δέν ἔχει ζωή
μέσα του»2. Ἡ ἀληθινή ζωή λοιπόν εἶναι ἡ ἕνωση μέ τόν Χριστό καί ἡ ἀληθινή πηγή
τῆς ζωῆς εἶναι ἡ Θεία Κοινωνία, ἡ Θεία Εὐχαριστία, ἡ μετοχή στό σῶμα καί τό αἷμα
τοῦ Χριστοῦ. Μή λές λοιπόν ποτέ, δέν ἔχω δουλειά, πῶς θά ζήσω; Δέν ἔχω χρήματα,
δέν ἔχω τρόφιμα. Θά πεθάνουμε ἀπό τήν πείνα… Ποτέ μήν τό πεῖς. Ὑπάρχει ἡ
Πρόνοια τοῦ Θεοῦ. Μόνο νά πιστεύεις σωστά καί νά ζεῖς σύμφωνα μέ τό θέλημα τοῦ
Θεοῦ. Ὄχι νά μή ζεῖς σωστά καί νά λές «ἔχει ὁ Θεός». Ὄχι, πρέπει νά ζεῖς σωστά.
Ὅ,τι μπορεῖς νά κάνεις, νά ἐργάζεσαι ταπεινά, ὅπου μπορεῖς καί ὅσο μπορεῖς, νά
τηρεῖς τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ καί τότε ἡ ἐλπίδα σου στόν Θεό δέν εἶναι ἄλογη, δέν
εἶναι παράλογη.

46
Ἕνας τεμπέλης, ἕνας ἁμαρτωλός, πού λέει, ἐντάξει, ὁ Θεός θά τά κάνει ὅλα, αὐτός
φυσικά δέν ἐλπίζει σωστά. Ἔχει ἐλπίδα, ἀλλά εἶναι ἄλογη ἡ ἐλπίδα του. Θά πρέπει ἡ
ἐλπίδα μας νά ἔχει λόγο. Νά εἶναι, δηλαδή, ἐλπίδα πού νά συνοδεύεται μέ τήν
τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ. Νά εἶναι ὁ ἄνθρωπος ἀληθινά πιστός. Καί ἀληθινά
πιστός δέν εἶναι αὐτός πού θεωρητικά μόνο πιστεύει, ἀλλά αὐτός πού ζεῖ σύμφωνα
μέ τά λόγια τοῦ Χριστοῦ, μέ τίς ἐντολές τοῦ Χριστοῦ, ὁπότε ἐμπιστεύεται τόν
Χριστό.
– Ἐμπιστεύομαι τόν Χριστό τί σημαίνει;
Ἀφήνω ὅλη μου τή ζωή στόν Χριστό καί παίρνω τόν Χριστό ὁδηγό στή ζωή μου.
Δηλαδή: «Τί λέει ὁ Χριστός γι’ αὐτό τό πράγμα; Αὐτό θά κάνω». Νά σᾶς πῶ ἕνα
παράδειγμα. Πολλοί γονεῖς, μιά πού εἴμαστε σέ Σχολή Γονέων, δέν ἐμπιστεύονται
τόν Θεό σ’ ἕνα πολύ σημαντικό θέμα. Ποιό εἶναι αὐτό; Τό λέει ὁ Ἅγιος Παΐσιος.
Εἶναι τό θέμα τῆς τεκνογονίας. Ἀλλά τί κάνουν; Βάζουν τή λογική πάνω ἀπό τήν
πίστη. Ἀκοῦστε πῶς τό λέει ὁ Ἅγιος Παΐσιος. «Πολλές φορές ἀνδρόγυνα μοῦ
ἐκφράζουν τήν ἀνησυχία τους γιά τό θέμα τῆς τεκνοποιίας καί ζητοῦν τήν γνώμη
μου. Ἄλλα –ἀνδρόγυνα– σκέφτονται νά κάνουν ἕνα-δυό παιδιά καί ἄλλα θέλουν νά
ἀποκτήσουν πολλά παιδιά. Αὐτό ὅμως πού τούς συμφέρει εἶναι νά ἀφήνουν τό θέμα
τῆς τεκνοποιίας στόν Θεό»3. Ἄρα ἀπορρίπτεται ὁ οἰκογενειακός προγραμματισμός.
Πού τόσο τόν διαφημίζουν… Δέν θά κάνεις δικό σου πρόγραμμα. Θά ἀφήσεις τόν
Θεό νά τακτοποιήσει αὐτό τό θέμα.

«Νά ἐμπιστεύωνται», λέει ὁ Ἅγιος Παΐσιος, «τήν ζωή τους στήν θεία πρόνοια». Αὐτό
εἶναι πού πραγματικά συμφέρει τά ζευγάρια «καί νά μή βάζουν δικά τους
προγράμματα. Πρέπει νά πιστεύουν ὅτι ὁ Θεός, πού φροντίζει γιά τά πετεινά τοῦ
οὐρανοῦ, πολύ περισσότερο θά φροντίσει γιά τά δικά τους παιδιά»4, ἄν τούς δώσει
παιδιά. Μπορεῖ καί νά μήν τούς δώσει. Πολλοί νέοι λένε, τώρα δέν μποροῦμε, δέν
ἔχουμε χρήματα. Ὅταν ἔχουμε χρήματα καί μιά καλή δουλειά, θά σκεφτοῦμε καί γιά
παιδί. Ἄλλος λέει, τώρα σπουδάζω, δέν μπορῶ. Νά τελειώσω τίς σπουδές μου καί
μετά. Ἄλλοι λένε, νά στρώσει κάπως ἡ δουλειά μας καί μετά θά σκεφτοῦμε τό θέμα
τοῦ παιδιοῦ. Κάνουν δικά τους προγράμματα. Αὐτό εἶναι λάθος. Γιατί μπορεῖ, μετά
πού θά ἀποφασίσεις, νά μήν μπορεῖς νά κάνεις παιδί. Καί μετά πᾶμε σέ λύσεις πού
δέν εἶναι ὀρθόδοξες καί σωστές. Ἐξωσωματικές κ.λ.π.
Ἀκοῦστε τί λέει ὁ Ἅγιος. «Ἦταν ἕνας ναυτικός πού παντρεύτηκε σέ ἡλικία δεκαοκτώ
χρονῶν. Φτωχός αὐτός, φτωχή καί ἡ κοπέλα πού πῆρε, νοίκιασαν ἕνα ὑπόγειο γιά νά
μείνουν. Βρῆκε καί ἡ κοπέλα μιά δουλίτσα καί ζοῦσαν πολύ λιτά. Νά φαντασθῆτε,
γιά τραπέζι εἶχαν ἕνα καφάσι ἀπό γιαρμάδες πού ἀγόρασαν μιά φορά. Μετά
ἀπέκτησαν καί παιδάκια καί ἔκαναν μεγάλες οἰκονομίες γιά νά τά μεγαλώσουν. Καί
ὅμως σιγά-σιγά ἔγιναν νοικοκυραῖοι.
Μερικοί προσπαθοῦν πρῶτα νά τακτοποιήσουν ὅλα τά ἄλλα καί ὕστερα νά σκεφθοῦν
γιά παιδιά. Δέν λαμβάνουν ὑπ᾿ ὄψιν τους καθόλου τόν Θεό. Ἄλλοι πάλι λένε:
«σήμερα εἶναι δύσκολη ἡ ζωή· ἕνα παιδί φθάνει, γιατί καί αὐτό μέ δυσκολία τό

47
μεγαλώνεις» καί δέν κάνουν ἄλλα παιδιά. Δέν καταλαβαίνουν πόσο ἁμαρτάνουν μ᾿
αὐτήν τήν τοποθέτηση, γιατί δέν ἀφήνονται μέ ἐμπιστοσύνη στόν Θεό». Κοιτάξτε τί
ὡραῖα τό λέει: «Ὁ Θεός ἔχει σπλάχνα»! Λέμε ἡ μάνα ἔχει σπλάχνα, σπλαχνίζεται τό
παιδί της. Πολύ περισσότερο ὁ Θεός, πού ἔχει φτιάξει τή μάνα καί τό παιδί! «Μόλις
δεῖ ὅτι δέν μποροῦν νά ἀνταποκριθοῦν, δέν Τοῦ εἶναι δύσκολο νά μήν τούς δώσει
ἄλλα παιδιά»5. Γιατί τά παιδιά δέν τά δίνει ἡ βιολογία, ἡ βιολογική πράξη, ἡ σχέση.
Ἄν δέν θέλει ὁ Θεός, μπορεῖ νά μήν ὑπάρχει κανένα πρόβλημα βιολογικό, ὀργανικό,
καί νά μήν μπορεῖς νά κάνεις παιδί. Πόσα ζευγάρια ἄτεκνα πᾶνε στούς γιατρούς καί
τούς λένε, δέν ἔχετε τίποτε. Κι ὅμως δέν μποροῦν νά κάνουν παιδί! Γιατί δέν εἶναι
αὐτοί πού κάνουν τό παιδί, ἀλλά ὁ Θεός εἶναι πού δίνει τό παιδί.

– Κι ἄν ὁ Θεός βλέπει ὅτι αὐτό δέν θά εἶναι γιά τό καλό σου, θά στό δώσει;
Σέ καμιά περίπτωση. Ὁ Θεός ποτέ δέν μᾶς δίνει κάτι πού δέν εἶναι γιά τό καλό μας.
Ἑπομένως, σέ καμιά περίπτωση δέν δικαιολογεῖται αὐτή ἡ μεγάλη ἁμαρτία, πού
λέγεται ἀποφυγή τεκνοποιίας, προφύλαξη κ.λ.π. ὅλα αὐτά πού γίνονται σήμερα.
Πολλές φορές χρησιμοποιοῦνται καί ἐκτρωτικά μέσα, ὅπως εἶναι τό λεγόμενο
«σπιράλ». Συγγνώμη πού τά λέω ἔτσι, ἀλλά πρέπει νά τά ποῦμε. Ἤ τό «χάπι τῆς
ἑπόμενης ἡμέρας». Αὐτά δέν εἶναι ἁπλῶς προφυλακτικά, δηλαδή νά μή γίνει ἡ
σύλληψη. Γίνεται ἡ σύλληψη καί τό παιδί σκοτώνεται, εἶναι ἐκτρωτικά δηλαδή.
Εἶναι φοβερό αὐτό τό πράγμα. Δηλαδή χρεώνεσαι φόνο, ὅταν χρησιμοποιεῖς αὐτά τά
μέσα. Ὄχι μόνο ἕναν, πολλούς, ἑάν τό κάνεις πολλές φορές ἤ ἄν ἔχεις γιά πολύ
χρόνο αὐτό τό πράγμα. Τά λέω αὐτά, γιατί ἴσως κάποιοι καί κάποιες δέν τά
γνωρίζουν. Ἀλλά καί αὐτά πού χρησιμοποιοῦν τά χάπια ἤ ἄλλα μέσα εἶναι ἁμαρτία.
Ἡ μόνη μέθοδος, ἐάν δέν θέλεις νά κάνεις παιδί, εἶναι ἡ ἀποχή. Τίποτα ἄλλο. Νά μήν
ὑπάρχει σχέση. Καί ὁ Ἅγιος Πορφύριος -νομίζω τό ἔχω ξαναπεῖ- ἔλεγε ὅτι αὐτή ἡ
ἀποφυγή τῆς τεκνοποιίας εἶναι καί ἡ κύρια αἰτία τῶν διαζυγίων. Γιατί; Γιατί ἡ
γυναίκα εἶναι κατασκευασμένη ἔτσι ἀπό τόν Θεό γιά νά κάνει παιδί – μέσα στό γάμο
φυσικά, ὄχι ἐκτός γάμου. Ὅταν φρενάρει αὐτή τήν ὁρμή, πού τῆς ἔχει βάλει ὁ Θεός,
ζημιώνεται πάρα πολύ. Βλάπτεται πάρα πολύ τό νευρικό της σύστημα. Γίνεται
νευρική, εὐερέθιστη καί ἀρχίζουν οἱ τσακωμοί μέ τόν σύζυγο. Καί μετά ἀπό τούς
τσακωμούς ἔχουμε τά διαζύγια. Γι’ αὐτό, ἔλεγε ὁ Ἅγιος Πορφύριος, ἡ κύρια αἰτία
τῶν διαζυγίων εἶναι ἡ ἀποφυγή τῆς τεκνοποιίας.
– Βλέπετε ποῦ ὁδηγεῖ ἡ ὀλιγοπιστία καί ἡ μή ἐλπίδα μας στόν Θεό;
Ἔχει φοβερές συνέπειες. Ὁ Θεός ποτέ δέν μᾶς δίνει κάτι πού θά μᾶς βλάψει. Πολλές
-δυστυχῶς- γυναῖκες, ἐνῶ ἔχουνε παιδί, πᾶνε καί τό σκοτώνουν. Φοβερό αὐτό! Γιατί
φοβοῦνται… Τί φοβοῦνται;
– Ἀφοῦ στό ἔδωσε ὀ Θεός. Θά πάθεις κακό ἀπ’ αὐτό;
Σέ καμιά περίπτωση.

48
«Ξεκινοῦν πολλοί νά παντρευτοῦν», λέει ὁ Ἅγιος Παΐσιος, «χωρίς νά σκεφθοῦν ὅτι
πρέπει νά ἔχουν καί ὡς σκοπό νά κάνουν παιδιά καί νά τά ἀναθρέψουν χριστιανικά.
Δέν θέλουν πολλά παιδιά, γιά νά μήν ἔχουν σκοτοῦρες, καί ἔχουν στά διαμερίσματα
σκυλιά, γατιά… Μοῦ εἶπαν ὅτι τώρα στήν Ἀμερική (Τό τώρα εἶναι τό 1990, τότε τά
ἔλεγε ὀ Γέροντας. Σήμερα θά ἔλεγε ἴσως πιό ἔντονα τά ἴδια πράγματα. Ἔχουμε
γεμίσει ἀπό τέτοια…) ἔχουν στά σπίτια ἀντί γιά σκυλιά ἕνα εἶδος χοιρίδια», μικρά
γουρουνάκια δηλαδή, «πού εἶναι πανάκριβα καί δέν μεγαλώνουν πολύ. Τά ἔχουν
φτιάξει ἔτσι, γιά νά μποροῦν νά τά ἔχουν μέσα στά διαμερίσματα». Κατοικίδια ἔτσι;
Νομίζω ἰνδικά χοιρίδια λέγονται. «Παιδιά δέν θέλουν νά ἔχουν, γιατί εἶναι φασαρία
νά τά πλένουν κ.λ.π., καί πλένουν τά γουρούνια! Τό σκυλί τουλάχιστον εἶναι καί
φύλακας. Ἀλλά νά ἔχεις γουρούνια μέσα στό σπίτι! Φοβερό! Στήν Αὐστραλία», (ὁ
Ἅγιος εἶχε πάει στήν Αὐστραλία τό 1977, μετά ἀπό πρόσκληση τῆς Ἐκκλησίας, γιά
νά βοηθήσει πνευματικά τούς ἐκεῖ Ἕλληνες), «εἶδα νά ἔχουν γηροκομεῖο γιά
σκύλους, γιά γάτες…, ἀκόμη καί νεκροταφεῖο γιά τά ζῶα! Οἱ ἄνθρωποι, ἔτσι ὅπως
πᾶνε, θά μεγαλώνουν ποντίκια καί θά τά κάνουν κονσέρβες, γιά νά ταΐζουν τά
γατιά». Δέν ξέρω ἄν ὑπάρχει τώρα αὐτό… «Θά μεγαλώνουν λαγούς καί κουνέλια καί
θά τά κάνουν κονσέρβες, γιά νά ταΐζουν τά σκυλιά, καί ἄλλοι ἄνθρωποι θά πεθαίνουν
ἀπό τήν πεῖνα. Καί βλέπεις, ἅμα σκοτώσει κανείς ἕνα σκυλί, μπορεῖ νά πληρώσει
περισσότερα ἀπ᾿ ὅσα ἄν σκότωνε ἕναν ἄνθρωπο. Ἐξαρτᾶται φυσικά καί ἀπό τό τίνος
θά εἶναι τό σκυλί… Ποῦ φθάσαμε!… Ὁ ἄνθρωπος στήν ἐποχή μας ἀξίζει λιγότερο
καί ἀπό ἕνα σκυλί»6.

Αὐτά μέ τό συγκεκριμένο θέμα, πού φανερώνει τήν ὀλιγοπιστία μας καί ἅπτεται τοῦ
γενικότερου θέματος πού ἔχουμε σήμερα, πού εἶναι ἡ ἐλπίδα στόν Θεό. Ἕνα ζευγάρι,
πού λειτουργεῖ καί σκέπτεται ἔτσι, δέν ἔχει ἐλπίδα στόν Θεό. Ἔχει ἐλπίδα στά
μπράτσα του, στό μυαλό του, στή λογική του… κι αὐτό τό κάνει καταραμένο.
Προσέξτε αὐτό τό πράγμα. Λέει, ἡ Παλαιά Διαθήκη ἀκόμα, γι’ αὐτόν πού ἔχει ἐλπίδα
στά μπράτσα του, στή λογική του, στή δύναμή του δηλαδή, ἤ ἔχει ἐλπίδα σέ κάποιον
ἄλλον ἄνθρωπο, αὐτός, λέει ὁ Προφήτης Ἱερεμίας, γίνεται καταραμένος, δηλαδή
χωρισμένος ἀπό τόν Θεό. «Τάδε λέγει Κύριος, ἐπικατάρατος ὁ ἄνθρωπος, ὅς
(ἀναφορικό, ὁ ὁποῖος) τήν ἐλπίδα ἔχει ἐπ᾿ ἄνθρωπον καί στηρίζει σάρκα βραχίονος
αὐτοῦ ἐπ᾿ αὐτόν». Στηρίζεται στά μπράτσα του, στηρίζεται στίς σάρκες του. «Καί
ἀπό Κυρίου ἀποστῇ ἡ καρδία αὐτοῦ»7. Ἔχει φύγει ἡ καρδιά του, ἔχει
ἀποστασιοποιηθεῖ αὐτός ὁ ἄνθρωπος ἀπό τόν Θεό. Ἔτσι, ὅπως σᾶς τό εἶπα,
ἑρμηνεύει τό ρητό αὐτό ὁ Ἅγιος Βασίλειος. Ὅταν ἐλπίζεις σέ ἄλλον ἄνθρωπο ἤ στόν
ἑαυτό σου, γίνεσαι καταραμένος, χωρισμένος ἀπό τόν Θεό.

– Βλέπετε πόσο φοβόμαστε μιά κατάρα τῆς μάνας μας, τοῦ πατέρα μας;
Καί πρέπει νά φοβόμαστε. Νά προσέχουμε. Νά μήν ἐξοργίζουμε τούς γονεῖς μας
οὔτε ὁποιονδήποτε ἄνθρωπο. Πολύ περισσότερο πρέπει νά φοβᾶσαι αὐτή τήν
ὀλιγοπιστία καί τήν ἐμπιστοσύνη στά μπράτσα σου ἤ σέ ἄλλον ἄνθρωπο. Χωρίζεσαι
ἀπό τόν Θεό. Ἐνῶ, ἄν ἐλπίζεις στόν Θεό, ποτέ δέν θά καταισχυνθεῖς. Ἐδῶ βλέπετε,

49
τό ἴδιο πράγμα λέμε γιά τήν Παναγία μας. Δέν λέμε «οὐδείς προστρέχων ἐπί σοί,
κατῃσχυμένος ἀπό σοῦ ἐκπορεύεται»; Αὐτό δέν σημαίνει; Γιά τήν Παναγία, πού
εἶναι ἕνας ἄνθρωπος! Καί λέμε, Παναγία μου, ποτέ δέν κατέφυγε κάποιος ἄνθρωπος
σέ σένα καί ντροπιάστηκε. Δηλαδή δέν πῆρε, ἐφόσον ἦταν γιά τό καλό του, γιά τό
συμφέρον τῆς ψυχῆς του, αὐτό πού ζήτησε. Πολύ περισσότερο γιά τόν Δημιουργό
τῆς Παναγίας καί ὅλων τῶν Ἁγίων, τόν Θεό μας, τόν πανάγαθο Κύριο!
Λέει λοιπόν ὁ Ἅγιος Νικόδημος, θά πρέπει νά ἔχουμε τελεία ἀπελπισία στόν ἑαυτό
μας. Νά μήν ἐλπίζουμε στά μπράτσα μας, στή δύναμή μας, στό μυαλό μας, στή
λογική μας οὔτε σέ ἄλλον ἄνθρωπο καί νά ἔχουμε τελεία ἐλπίδα στόν Θεό.
– Βλέπετε τώρα, πόσο ἀνάποδα εἶναι τά πράγματα σήμερα στά σχολεῖα καί στή
παιδαγωγική τήν μοντέρνα; Πού λέει τί;
Θά πρέπει, λέει, τό παιδί σου νά τό ἔχεις μέ ὑψηλή αὐτοεκτίμηση. Μέ μεγάλη
αὐτοπεποίθηση νά τό μεγαλώσεις τό παιδί σου. Βλέπετε; Ἀκριβῶς τό ἀντίθετο ἀπό
αὐτό πού λέει τό Ἅγιο Πνεῦμα, ὅτι δέν πρέπει νά ἔχεις αὐτοπεποίθηση, δέν πρέπει νά
ἐλπίζεις στόν ἑαυτό σου. Ὄχι, σοῦ λέει ὁ ψυχολόγος, πρέπει νά ἔχεις, ἀλλιῶς τό παιδί
σου δέν θά προοδεύσει. Βλέπετε; Κι ἐμεῖς ἀντί νά ἀκοῦμε τό Ἅγιο Πνεῦμα, ἀκοῦμε
τούς ἄθεους ἐπιστήμονες. Γι’ αὐτό τά παιδιά μας καταστρέφονται.
– Γιατί τί μπορεῖς νά κάνεις μέ τίς δυνάμεις σου, μέ τό μυαλό σου, μέ τά μπράτσα
σου;
Τίποτα. Καί ἀργά ἤ γρήγορα τό παιδί τό καταλαβαίνει, τό συνειδητοποιεῖ. Καί τί
παθαίνει μετά; Ἀπελπίζεται, ἀπογοητεύεται καί πέφτει σέ μαρασμό, σέ μελαγχολία,
σέ κατάθλιψη. Ἀρρωσταίνει τό παιδί.
– Ξέρετε πόσα παιδιά ἄρρωστα καί ἄχρηστα ἔχουμε σήμερα, πού εἶναι κλεισμένα
στούς τέσσερις τοίχους; Ἀπογοητευμένα ἀπ’ ὅλα; Γιατί;
Γιατί ἀντί νά τούς μάθουν οἱ «καλοί» τους γονεῖς νά ἔχουν πεποίθηση στόν Θεό,
ἐλπίδα στόν Θεό, νά τούς μάθουν νά προσεύχονται, τούς μάθανε τόν ἐγωισμό, τήν
ὑπερηφάνεια, τήν αὐτοπεποίθηση. Ὅτι ἐσύ εἶσαι ὁ πρῶτος, ἐσύ θά τούς πατήσεις
ὅλους.. ἐσύ εἶσαι ἔξυπνος, εἶσαι πανέξυπνος, εἶσαι σοφός… «Νά μία σοφός» πού
τραγουδᾶμε στά παιδάκια στά γενέθλια..
– Ξέρετε τί ζημιά παθαίνουν ἀπ’ ὅλα αὐτά τά τραγούδια, τούς ὕμνους;
Εἶναι ὕμνοι στόν ἐγωισμό αὐτά τά πράγματα. Καί ἀργά ἤ γρήγορα μετά ἔχεις ἕνα
ἄρρωστο παιδί. Καί λές, μά τί κακό ἔκανα; Τί λάθος ἔκανα; Ὀρίστε τί ἔκανες! Δέν
ἔλαβες ὑπόψη σου τί λέει τό Πνεῦμα τό Ἅγιο, ἀλλά πίστεψες στήν ἄθεη ἐπιστήμη.
Τελεία, λοιπόν, ἀπελπισία στόν ἑαυτό μας καί τελεία ἐλπίδα στόν Θεό. Ὄχι μόνο
τελεία ἀπελπισία στόν ἑαυτό μας, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, γιατί τότε φυσικά θά μᾶς
κυριέψει ὁ διάβολος. Μαζί μέ τήν τέλεια ἀπελπισία στόν ἑαυτό μας, θά πάρουμε καί

50
τήν τέλεια ἐλπίδα στόν Θεό καί θά ἐλπίζουμε ὅτι μόνο ἀπό Αὐτόν θά πάρουμε κάθε
βοήθεια, κάθε καλό καί κάθε νίκη. Εἴμαστε τό τίποτε, τό οὐδέν. Αὐτή εἶναι ἡ
ἀληθινή γνώση τοῦ ἑαυτοῦ μας, ἡ ἀληθινή αὐτογνωσία.
– Τί εἶναι ὁ ἄνθρωπος ἀπό μόνος του;
Τίποτε! Ἀπό τό τίποτα ξεκινήσαμε.
– Ποιός μᾶς ἔφτιαξε;
Ὄχι, φυσικά ἐμεῖς, ἀλλά ὁ Θεός.
– Ἀπό τί μᾶς ἔφτιαξε;
Ἀπό τό τίποτα, ἀπό τό μηδέν.
– Καί τί εἶναι πάλι νά φύγουμε;
Μιά μικρή σταγονίτσα αἷμα νά πάει στόν ἐγκέφαλο… φεύγεις.
– Ποιά εἶναι ἡ δύναμή μας;
Τίποτε.
– Ποιά εἶναι ἡ σοφία μας;
Τίποτε. Ἡ σοφία τῶν ἀνθρώπων μπροστά στόν Θεό εἶναι μωρία, ἀνοησία. Ἡ
άληθινή, λοιπόν, γνώση τοῦ ἑαυτοῦ μας εἶναι νά καταλάβουμε ὅτι εἴμαστε τό τίποτα,
τό μηδέν. Καί τότε πραγματικά γνωρίσαμε τόν ἑαυτό μας.
Καθώς λοιπόν ἀπό τόν ἑαυτό μας εἴμαστε τό τίποτε, τίποτα ἄλλο δέν πρέπει νά
περιμένουμε ἀπό τόν ἑαυτό μας, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, παρά γκρεμίσματα καί
πτώσεις, δηλαδή ἀποτυχίες, γιά τά ὁποῖα, πρέπει νά μήν ἔχουμε ἐμπιστοσύνη στόν
ἑαυτό μας τελείως. Κατά τόν ἴδιο τρόπο, θά ἀπολαύσουμε ὁπωσδήποτε ἀπό τόν Θεό
κάθε νίκη ἀμέσως μόλις ὁπλίσουμε τήν καρδιά μας μέ μιά ζωντανή ἐλπίδα ὅτι θά
λάβουμε τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ, σύμφωνα μ’ ἐκεῖνο τό ψαλμικό «Σ’ Αὐτόν ἔλπισε ἡ
καρδία μου καί βοηθήθηκα»8. Εἰκοστός ἕβδομος ψαλμός. Αὐτή τήν ἐλπίδα, μαζί καί
βοήθεια, μποροῦμε νά τήν πετύχουμε γιά τέσσερις λόγους. Προσέξτε, ἡ ἐλπίδα αὐτή
δέν εἶναι ἄλογη. Ἐλπίζω στόν Θεό. Ὁ ἄθεος θά σοῦ πεῖ «ναί, καλά… θά σοῦ δώσει ὁ
Θεός νά φᾶς». Ναί, θά μοῦ δώσει! Δέν εἶναι ἄλογη. Γιατί; Πρῶτον: γιατί ζητᾶμε τή
βοήθεια ἀπό ἕναν Θεό, ὁ Ὁποῖος ὄντας παντοδύναμος, ὅ,τι θέλει μπορεῖ νά τό κάνει.
Καί στή συνέχεια μπορεῖ νά βοηθήσει κι ἐμᾶς.
– Ξέρετε τί τεράστια ἔκταση ἔχει τό σύμπαν;
Ἀσύλληπτο. Τρισεκατομμύρια ἔτη φωτός… Ἔτος φωτός εἶναι ἡ ἀπόσταση πού
διανύει τό φῶς σ’ ἕναν χρόνο. Πόση εἶναι αὐτή ἡ ἀπόσταση; Ἄν σκεφτοῦμε ὅτι σ’

51
ἕνα δευτερόλεπτο διανύει 300.000 χλμ, σκεφτεῖτε σ’ ἕναν χρόνο ποῦ πάει τό φῶς…
Λοιπόν, τό σύμπαν ἔχει διαστάσεις τρισεκατομμυρίων ἐτῶν φωτός. Καταλαβαίνετε;
– Ποιός τό ἔκανε ὅλο αὐτό;
Ὁ Θεός.
– Ὁ παντοδύναμος, λοιπόν, Θεός πού ἔκανε ὅλο αὐτό ἀπό τό μηδέν, ἀπό τό τίποτα,
ἐκ τοῦ μή ὄντος, δέν ἔχει δύναμη νά ρυθμίσει τά τῆς ζωῆς σου; Νά σοῦ δώσει ἕνα
πιάτο φαγητό; Νά σοῦ δώσει 1.000 εὐρώ ἄς ποῦμε γιά νά ξεχρεώσεις;
Ἀστεῖα λέμε τώρα;!
Ζητᾶμε, λοιπόν, τή βοήθεια ἀπό ἕναν Θεό ὁ Ὁποῖος εἶναι παντοδύναμος καί μπορεῖ
νά κάνει ὅ,τι θέλει. Δεύτερον, τή ζητᾶμε ἀπό ἕναν Θεό ὁ Ὁποῖος εἶναι ἄπειρα σοφός.
– Ξέρετε τί σοφία ὑπάρχει στή Δημιουργία;
Μένουμε ἔκθαμβοι! Καί ὅλο καί ἀνακαλύπτουμε τή σοφία τοῦ Θεοῦ, τήν τελειότητα
τοῦ Θεοῦ. Ὅλα εἶναι ρυθμισμένα τέλεια! Λίγο πιό κοντά νά ἦταν ἡ γῆ μας στόν ἥλιο,
θά καιγόμαστε. Λίγο πιό μακριά, θά παγώναμε. Λίγο μεγαλύτερες νά ἦταν οἱ
ἀποστάσεις τοῦ πυρήνα ἀπό τό ἠλεκτρόνιο στό ὑδρογόνο, δέν θά μποροῦσε νά
ὑπάρξει ζωή. Τό ἴδιο κι ἄν ἦταν λίγο μικρότερες.
– Ποιός τά ρύθμισε ὅλα αὐτά; Ἡ τύχη;
Δέν ὑπάρχει τύχη. Ἐδῶ ἕνα ρολόι βρίσκεις, καί λές κάποιος τό ἔχει φτιάξει. Θά
πρέπει νά εἶσαι τρελός, σχιζοφρενής, γιά νά λές ὅτι ἔχει γίνει μόνο του, ἔστω καί σέ
δισεκατομμύρια χρόνια. Κι ὅμως, ὑπάρχουν πολλοί τέτοιοι τρελοί σήμερα, πού λένε
ὅτι τό σύμπαν ἔγινε μόνο του. Αὐτό κι ἄν δέν εἶναι σχιζοφρένεια! Πολύ σωστά λένε
κάποιοι ὅτι ἡ ἀθεΐα εἶναι τρέλα, εἶναι ἀρρώστια. Θέλει πολύ μεγαλύτερη πίστη νά
πιστέψεις ὅτι τό σύμπαν ἔγινε ἀπό μόνο του, παρά νά πιστέψεις ὅτι τό ἔκανε ὁ
Δημιουργός Θεός!
Ζητᾶμε λοιπόν τή βοήθεια ἀπό ἕναν Θεό πάνσοφο, ὁ Ὁποῖος γνωρίζει τά πάντα μέ
πλήρη τελειότητα καί ἑπομένως γνωρίζει ὅλο ἐκεῖνο πού ταιριάζει καί στή σωτηρία
μας. Τρίτον, ζητᾶμε τή βοήθεια ἀπό ἕναν Θεό πού εἶναι πανάγαθος. Εἶναι ὅλος
ἀγαθότητα, ὅλος ἀγάπη. Ἔχει μιά ἀγάπη ἄπειρη, πού δέν περιγράφεται, καί εἶναι
πάντα ἕτοιμος γιά νά δώσει ἀπό ὥρα σέ ὥρα καί ἀπό στιγμή σέ στιγμή ὅλη τή
βοήθεια πού μᾶς χρειάζεται γιά τήν πνευματική καί ὁλοκληρωτική νίκη τοῦ ἑαυτοῦ
μας ἀμέσως μόλις τρέξουμε στήν ἀγκαλιά Του μέ σταθερή ἐλπίδα. Θεός
παντοδύναμος, πάνσοφος, πανάγαθος.
Καί πῶς εἶναι δυνατόν, λέει τόσο ὄμορφα ὁ Ἅγιος Νικόδημος, ὁ καλός ἐκεῖνος
ποιμένας μας, ὁ Χριστός, πού ἔτρεχε 33 χρόνια ἀναζητώντας τό χαμένο πρόβατο μέ
τόσο δυνατές φωνές, πού βράχνιασε ὁ λάρυγγάς Του, πού περπάτησε δρόμο τόσο

52
κοπιαστικό καί ἀκανθώδη, πού ἔχυσε ὅλο Του τό αἷμα καί ἔδωσε τή ζωή Του, πῶς
εἶναι δυνατόν λέω τώρα, πού αὐτό τό πρόβατο (ἐμεῖς, ὁ καθένας ἀπό μᾶς εἴμαστε τά
πρόβατα τοῦ Χριστοῦ), ἀκολουθεῖ πίσω Του καί μέ ἐπιθυμία Τόν φωνάζει καί Τόν
παρακαλεῖ, πῶς εἶναι δυνατόν νά μή γυρίσει ὁ καλός ποιμένας σ’ αὐτό τούς
ὀφθαλμούς Του; Πῶς μπορεῖ νά μήν τό ἀκούσει καί νά μήν τό βάλει στούς ὤμους
Του τούς θεϊκούς κάνοντας γιορτή μέ ὅλους τούς Ἀγγέλους τοῦ οὐρανοῦ; Κι ἄν ὁ
Θεός μας δέν παύει ἀπό τό νά γυρεύει μέ μεγάλη ἐπιμέλεια καί ἀγάπη νά βρεῖ, κατά
τήν εὐαγγελική παραβολή, τή χαμένη δραχμή -θυμάστε ἔτσι τήν ὡραία αὐτή
παραβολή τῆς χαμένης δραχμῆς- ἄν ὁ Θεός δέν παύει ν’ ἀναζητεῖ τόν τυφλό καί
κωφό ἁμαρτωλό, πῶς γίνεται τώρα νά ἐγκαταλείψει αὐτόν πού σάν χαμένο πρόβατο
φωνάζει καί καλεῖ τόν δικό του ποιμένα; Ὁ Θεός φώναζε καί μᾶς ἀναζητοῦσε.
– Ὅταν ἐμεῖς Τόν φωνάζουμε, δέν θά γυρίσει νά μᾶς κοιτάξει;
Καί ποιός θά πιστέψει ποτέ, ὅτι ὁ Θεός πού χτυπάει πάντα τήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου
ἐπιθυμώντας νά μπεῖ μέσα καί νά δειπνήσει, σύμφωνα μέ τήν ἱερά Ἀποκάλυψη, (Τί
λέει; «Ἰδοῦ ἕστηκα ἐπί τήν θύραν καί κρούω»9. Ποιός κρούει; Ὁ Χριστός. Σέ ποιά
θύρα; Τῆς καρδιᾶς μας.), Αὐτός λοιπόν πού χτυπάει στήν πόρτα τῆς καρδιᾶς μας, γιά
νά Του ἀνοίξουμε νά μπεῖ μέσα καί νά μᾶς διακονήσει, νά μᾶς ὑπηρετήσει, ὅταν
ἐμεῖς ζητᾶμε τή βοήθειά Του ἀπό μόνοι μας, δέν θά μᾶς βοηθήσει; Ὅταν ἐμεῖς Τόν
καλοῦμε σέ βοήθεια; Ἑπομένως, ποτέ δέν πρέπει νά ἀπελπιζόμαστε, ποτέ δέν πρέπει
νά διστάζουμε, ποτέ δέν πρέπει νά εἴμαστε δίψυχοι καί νά λέμε:

– Ἄραγε θά μέ βοηθήσει τώρα ὁ Θεός;… Μ’ ἀγαπάει ὁ Θεός;…

Μά εἶναι λόγια αὐτά; Ἐπιτρέπεται νά λές ἄν σ’ ἀγαπάει ὁ Θεός; Ποτέ δέν πρέπει νά
τό λέμε αὐτό. Πάντα μᾶς ἀγαπάει ὁ Θεός.
– Μά κι ὅταν ἁμαρτάνουμε;
Κι ὅταν ἁμαρτάνουμε! Μᾶς ἀγαπάει πάντα ὁ Θεός.
– Ἀλλά τότε, γιατί ἐγώ νιώθω ὅτι ὁ Θεός εἶναι ἐχθρός μου;
Γιατί ἐγώ εἶμαι ἐχθρός τοῦ Θεοῦ μέ τίς ἁμαρτίες πού κάνω. Ὁπότε χτίζω ἕνα τεῖχος
καί ἐμποδίζω τόν Θεό νά μέ βοηθήσει. Καί λέω, ὁ Θεός μέ ἐγκατέλειψε. Λάθος! Ἐσύ
τόν ἐγκατέλειψες. Ἐγώ ἐγκατέλειψα τόν Θεό, ἤ μᾶλλον ἐγώ ἐμποδίζω τόν Θεό μέ τά
δικά μου θελήματα τά ἁμαρτωλά καί τίς δικές μου ἐπιθυμίες πού τίς κάνω καί πράξη.
Γιατί ἔτσι λειτουργεῖ ἡ ἁμαρτία σάν ἕνα τεῖχος, τό ὁποῖο χτίζουμε ὁλόγυρά μας καί
ἐνῶ ὑπάρχει τό φῶς, ὑπάρχει ὁ ἥλιος, ὁ Θεός, ὑπάρχει ἡ θεία βοήθεια, αὐτό τό τεῖχος
πού ἔχουμε χτίσει γύρω μας δέν ἐπιτρέπει νά φτάσει ἡ βοήθεια τοῦ Θεοῦ μέχρι ἡμῶν.
Καί γιά ἀκόμα ἕναν λόγο ἡ ἐλπίδα στόν Θεό δέν εἶναι ἄλογη. Γιατί ζητᾶμε τή
βοήθεια ἀπό τόν Θεό καί ἔχουμε πάρα πολλά παραδείγματα μέσα ἀπό τίς Ἅγιες
Γραφές καί ἀπό τούς βίους τῶν Ἁγίων, οἱ ὁποῖοι κι αὐτοί ζήτησαν τή βοήθεια τοῦ

53
Θεοῦ καί κανένας ἀπό αὐτούς δέν ντροπιάστηκε, δέν ἀποδοκιμάστηκε, δέν ἔφυγε
κατισχυμένος. Λέει στή Σοφία Σειράχ, «κοιτάξτε τίς ἀρχαῖες γενεές, τούς παλαιούς
ἀνθρώπους -ἀκόμα πρό Χριστοῦ!- καί στοχαστεῖτε, ποιός ἐμπιστεύτηκε στόν Κύριο
καί καταντροπιάστηκε;»10. Κανένας! Νά ἐμπιστευθεῖς τόν Κύριο!

Νά ὁπλιστεῖς λοιπόν, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, μ’ αὐτά τά τέσσερα ὅπλα. Νά

σκεφτεῖς ὅτι ζητᾶς τή βοήθεια ἀπό ἕναν Θεό, ὁ Ὁποῖος εἶναι παντοδύναμος. Μπορεῖ
τά πάντα, τίποτα δέν εἶναι ἀδύνατο γιά τόν Θεό. Ἀπό ἕναν Θεό, ὁ Ὁποῖος εἶναι
πάνσοφος καί ἔχει τέλεια ρυθμίσει καί μπορεῖ νά ρυθμίσει καί τή δική σου ζωή,
ἀρκεῖ νά Τοῦ τό ἐπιτρέψεις. Γιατί ὁ Θεός σέβεται τήν ἐλευθερία μας καί δέν
παρεμβαίνει δυναμικά ἐάν δέν Τοῦ τό ἐπιτρέψουμε. Τρίτον, ζητᾶς τή βοήθεια ἀπό
ἕναν Θεό πανάγαθο, πού σ’ ἀγαπάει ἄπειρα καί θυσιάστηκε καί θυσιάζεται γιά σένα.
Καί τέταρτον, ἔχεις τά παραδείγματα ὅλων τῶν ἀρχαίων Ἁγίων, πού ζήτησαν τή
βοήθεια τοῦ Θεοῦ καί δέν ντροπιάστηκαν, ἀλλά τήν πῆραν. Αὐτά τά τέσσερα ὅπλα
λοιπόν νά τά ἔχεις ὡς ὅπλα καί ἄρχισε τό ἔργο σου καί πολέμησε γιά νά νικήσεις καί
βέβαια ἀπό αὐτά -ἔχοντας αὐτά τά τέσσερα ὅπλα- θά ἀποκτήσεις ὄχι μόνο τήν
ὁλοκληρωτική ἐλπίδα στόν Θεό, ἀλλά καί τήν ὁλοκληρωτική ἀπελπισία στόν ἑαυτό
σου, πού εἴπαμε ὅτι εἶναι ἀναγκαιότατο. Γιατί ἄν ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἔστω καί λίγο
ἐλπίδα στόν ἑαυτό του, εἶναι ἐγωιστής, εἶναι ὑπερήφανος, καί μετά δέν παίρνει τή
βοήθεια τοῦ Θεοῦ, γιατί ὁ Θεός σοῦ λέει, νομίζεις ὅτι μπορεῖς μόνος σου; Κάντα
μόνος σου. Καί δέν μποροῦμε νά κάνουμε τίποτα.
Ἐπειδή στόν ἄνθρωπο εἶναι τόσο πολύ προσκολημμένη αὐτή ἡ ἐμπιστοσύνη στόν
ἑαυτό του, ὅτι εἶναι κατά κάποιο τρόπο κάτι, καί τόσο λεπτή, πού σχεδόν πάντα ζεῖ
κρυφά μέσα στήν καρδιά μας καί μᾶς φαίνεται πώς δέν ἔχουμε ἐμπιστοσύνη στόν
ἑαυτό μας καί ἔχουμε ἐλπίδα στόν Θεό, γι’ αὐτό πρέπει νά προσέξουμε πολύ.
Νομίζουμε ὅτι δέν ἔχουμε ἐμπιστοσύνη στόν ἑαυτό μας, ἀλλά, λέει ὁ Ἅγιος
Νικόδημος, αὐτό εἶναι κάτι πολύ λεπτό καί πολύ ἀπόκρυφο. Ὑπάρχει μέσα στήν
ψυχή μας. Γι’ αὐτό πρέπει νά ἐρευνήσουμε βαθιά τήν ψυχή μας καί νά ξεριζώσουμε
καί τήν ἐλάχιστη ἐλπίδα στόν ἑαυτό μας. Γιατί αὐτή ἡ ἐλπίδα στόν ἑαυτό μας, καί
αὐτή ἡ ἰδέα ὅτι εἴμαστε κάποιον τί, εἶναι τό μέγιστο ἐμπόδιο γιά νά πάρουμε τή
βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Αὐτός πού ἔχει τήν ἰδέα ὅτι εἶναι κάτι, αὐτός εἶναι ἐγωιστής, εἶναι
ὑπερήφανος. Καί ἀπό αὐτή τήν ρίζα τήν πικρή πού λέγεται οἴησις ἀπό τό ρῆμα
οἴομαι, πού θά πεῖ νομίζω, ἔχω τήν ἰδέα ὅτι εἶμαι κάτι, ἀπό αὐτή τήν ἰδέα
βλαστάνουν μετά ὅλες οἱ ἄλογες ἐπιθυμίες, ὅλες οἱ ἁμαρτωλές ἐπιθυμίες καί τελικά
ὅλες οἱ ἁμαρτίες καί ὅλα τά πάθη. Ἀπ’ αὐτή τή ρίζα! Ἄν, λοιπόν, εἶσαι ἔξυπνος
πνευματικός ἀγωνιστής, θά ἀγωνιστεῖς νά ξεριζώσεις αὐτή τήν ἰδέα ὅτι εἶσαι κάτι καί
τότε γίνεσαι πραγματικά πιστός, πραγματικά ταπεινός καί ἱκανός νά δεχτεῖς τή
βοήθεια τοῦ Θεοῦ.
Ἔτσι, γιά νά φεύγεις ἐσύ ὅσο μπορεῖς αὐτή τή μάταιη ὑπόληψη πού ἔχεις στόν ἑαυτό
σου ὅτι εἶσαι κάτι, καί νά ἐργάζεσαι μέ τήν ἔλλειψη ἐμπιστοσύνης στόν ἑαυτό σου
καί μέ τί ἐλπίδα στόν Θεό, εἶναι ἀνάγκη, τί νά κάνεις; Νά προπορεύεται, λέει ὁ
Ἅγιος, ἡ σκέψη τῆς ἀδυναμίας σου πιό πρίν ἀπό τή σκέψη τῆς παντοδυναμίας τοῦ

54
Θεοῦ. Πρίν σκεφτεῖς ὅτι ὁ Θεός εἶναι παντοδύναμος, θά σκεφτεῖς ὅτι ἐσύ εἶσαι
τελείως ἀδύναμος, ὅτι δέν μπορεῖς τίποτα. Αὐτή εἶναι ἡ βάση. Καί πάλι, αὐτές οἱ δύο
σκέψεις μαζί, δηλαδή ἡ δική σου ἀπόλυτη ἀδυναμία καί ἡ τέλεια παντοδυναμία τοῦ
Θεοῦ, εἶναι ἀνάγκη νά προπορεύονται πρίν ἀπό κάθε μας πράξη. Καί τότε θά
πετύχουμε. Καί τότε θά πετύχουν καί τά παιδιά μας. Βλέπετε τί ὡραῖα τά λέει ὁ
Ἅγιος; Ἡ βάση εἶναι νά πιστεύεις ὅτι δέν μπορεῖς τίποτε ἀπό μόνος σου, μόνο
ἁμαρτίες. Αὐτές τίς κάνουμε εὔκολα… Τίποτα ἄλλο δέν μποροῦμε νά κάνουμε.
Εἴμαστε τελείως ἀδύναμοι γιά κάθε καλό. Βλέπετε πόσο συχνά τό λέμε στή Θεία
Λειτουργία «πᾶσα δόσις ἀγαθή καί πᾶν δώρημα τέλειον ἄνωθέν ἐστι». Δέν λέμε ἀπό
τά μπράτσα μας, οὔτε ἀπό τή λογική μας, οὔτε ἀπό τήν ἐπιστήμη μας, οὔτε ἀπό τά
βιβλία μας, οὔτε ἀπ’ τά χρήματά μας, οὔτε ἀπ’ τά μηχανήματά μας καί τήν
τεχνολογία μας. Ἀλλά «ἄνωθεν» κάθε καλό.
Πρῶτα λοιπόν θά σκεφτεῖς ὅτι δέν μπορεῖς τίποτε ἀπό μόνος σου. Δεύτερον, θά
σκεφτεῖς ὅτι ὁ Θεός μπορεῖ τά πάντα, καί μετά θά κάνεις ὅ,τι κάνεις. Βλέπετε; Καί
ἔτσι θά πετύχεις. Τώρα ὁ Ἅγιος μᾶς δίνει καί τή συνταγή τῆς ἐπιτυχίας.
Τώρα εἶναι καί οἱ ἐξετάσεις τῶν παιδιῶν, πανελλήνιες κ.λ.π. καί ἀγχώνονται τά
καημένα τά παιδιά, τούς ἀγχώνουν καί οἱ καθηγητές καί οἱ φροντιστές..
– Ξέρετε τί σημαίνει ἄγχος;
Δαιμονική ἐνέργεια. Δαιμονισμός εἶναι τό ἄγχος. Μοῦ λέγανε, ὁ φροντιστής τώρα
λέει στά παιδιά, νά ἀγχωθεῖτε γιά νά περάσετε στό πανεπιστήμιο! Δηλαδή νά
δαιμονιστεῖτε γιά νά περάσετε στό πανεπιστήμιο. Ἔ, νά μοῦ λείπει τό πανεπιστήμιο,
ἅμα εἶναι νά χάσω τήν ψυχή μου. Νά μοῦ λείπει! Ὄχι λοιπόν ἄγχος. Ἀλλά τί;
Θεοπεποίθηση! Πεποίθηση στόν Θεό. Ἄφησε παιδί μου τόν ἑαυτό σου στόν Θεό.
Δέν λέω νά μήν ἐργαστεῖς. Θά κάνεις τό ἀνθρώπινο, ἀλλά χωρίς ἄγχος.
– Γιατί νά ἀγχωθεῖς; Δέν εἶναι ὁ Θεός πατέρας σου; Δέν ξέρει ποιό εἶναι τό καλό
σου; Ἄν ἐσύ ἔχεις βάλει στόχο νά περάσεις στήν Α σχολή καί δέν εἶναι γιά τό καλό
σου; Δέν εἶναι καλύτερα νά μήν περάσεις, παρά νά περάσεις καί νά καταστραφεῖς
ἀργότερα;
Γιατί τά πράγματα στή ζωή ἀλλάζουν πολύ εὔκολα καί αὐτό πού τώρα σοῦ φαίνεται
καλό, μετά μπορεῖ νά ἀποδειχθεῖ ὅτι εἶναι πολύ μεγάλο κακό. Ἄφησε λοιπόν τή ζωή
σου στόν Θεό. Ἄφησε καί τό ἀποτέλεσμα στόν Θεό. Κάνε ἐσύ ὅ,τι μπορεῖς
ἀνθρωπίνως, ἀλλά μή χάσεις ὅμως τήν ἐλπίδα σου, ὄχι στά μπράτσα σου καί στό
μυαλό σου καί στό διάβασμά σου, ἀλλά στόν Θεό. Μήν ἐλπίζεις στή μελέτη σου, μήν
ἐλπίζεις στούς καθηγητές, ἀλλά ποῦ; Στόν Θεό νά ἐλπίζεις. Ἡ τέλεια ἐλπίδα σου νά
εἶναι στόν Θεό. Ἀπό μόνος σου δέν μπορεῖς νά κάνεις τίποτε.
Αὐτό εἶναι μιά πτυχή. Ἀλλά τό σπουδαίοτερο ἀπ’ ὅλα εἶναι ἡ ψυχή μας. Δέν εἶναι
ἀληθινή ἐπιτυχία νά περάσει κανείς στό πανεπιστήμιο, πού πολλές φορές περνοῦν τά
παιδιά, φεύγουν σέ ἄλλες πόλεις καί πέφτουν στήν ἀνηθικότητα, στή λεγόμενη

55
φοιτητική ζωή, πού εἶναι μιά ζωή κατά κανόνα πολύ ἁμαρτωλή καί τά παιδιά
καταστρέφονται. Πᾶνε τάχατες γιά καλό καί παθαίνουν μεγάλη ζημιά. Δέν λέω νά μή
σπουδάσουν, ἀλλά λέω νά μή χάσουν τήν ψυχή τους μέ ὅλες αὐτές τίς προγαμιαῖες
σχέσεις, τίς πορνεῖες καί ὅλα αὐτά πού κάνουν. Λοιπόν..
– Εἶναι γιά καλό μου νά περάσω στό πανεπιστήμιο;
Μπορεῖ καί νά μήν εἶναι. Χίλιες φορές νά μήν περάσω, ἄν δέν εἶναι γιά τό καλό μου.
Ἑπομένως, ποτέ ἄγχος. Ἀφηνόμαστε στόν Θεό, μέ ἐλπίδα στόν Θεό κάνουμε
ἀνθρωπίνως ὅ,τι μποροῦμε καί προχωρᾶμε. Τό ἴδιο γιά ὅλα τά πράγματα. Γιά ὅλα τά
πράγματα καί τά βιοτικά, ἀλλά κυρίως γιά τά πνευματικά. Γιατί αὐτό εἶναι τό
σπουδαιότερο. «Νά περάσουμε τίς ἐξετάσεις τῆς ἁγνότητος», ἔλεγε ὁ Ἅγιος Παΐσιος
σέ κάποιες κοπέλες πού εἶχαν πάει στό μοναστήρι καί τοῦ λέγανε νά κάνει προσευχή
γιά νά περάσουν τίς ἐξετάσεις. Πρῶτα λέει, νά περάσετε τίς ἐξετάσεις τῆς ἁγνότητος,
τῆς παρθενίας κ.λ.π. Ἔτσι κι ἐμεῖς, ὅλοι οἱ χριστιανοί, νά περάσουμε τίς ἐξετάσεις
τοῦ οὐρανοῦ, αὐτό εἶναι τό βασικό, τό σπουδαῖο, νά περάσουμε στή βασιλεία τοῦ
Θεοῦ. Κι αὐτό θά γίνει ὅταν ἔχουμε τήν τέλεια ἐλπίδα μας στόν Θεό.
Πολλές φορές οἱ ἄνθρωποι ἔτσι δυσκολευόμαστε στά πνευματικά καί μᾶς ἔρχεται μιά
ἀπελπισία. Βλέπουμε ὅτι προσπαθοῦμε νά κόψουμε ἕνα πάθος, μιά ἀδυναμία μας καί
δέν μποροῦμε καί πάει νά μᾶς πιάσει ἀπελπισία. Δέν εἶναι σωστό. Ἐσύ θά κάνεις τόν
ἀγῶνα σου, καί ὅταν καί ὅπως κρίνει ὁ Θεός, θά σοῦ τό πάρει τό πάθος. Ποτέ δέν θά
ἀπελπιστοῦμε, ποτέ δέν θά ποῦμε, τά παρατάω. Ὁ Θεός ἀπό μᾶς, λέει ὁ Ἅγιος
Νικόδημος, θέλει τόν ἀγῶνα. Τό ἀποτέλεσμα εἶναι δικό Του. Δική μας εἶναι ἡ
προσπάθεια. Ἐμεῖς μέ ἐλπίδα στόν Θεό θά ἀγωνιζόμαστε καί ὁ Θεός θά δώσει τό
καλύτερο ἀποτέλεσμα.
– «Γέροντα», (ἐρώτηση στόν Γέροντα Παΐσιο), «ἀκόμη ἀντιμετωπίζω τό καθετί
ἀνθρώπινα καί ὄχι πνευματικά καί ἔχω ἀγωνία»11. Καλά τό εἶχε καταλάβει. Ἡ
ἀγωνία εἶναι καί ἔρχεται, ὅταν ἀντιμετωπίζουμε τά πράγματα ἀνθρώπινα, δηλαδή μέ
τή λογική. Αὐτή εἶναι ἡ μεγάλη μας ἀρρώστια, πού μᾶς τήν ἔχουν θρέψει πολύ καλά
στά σχολεῖα καί εἶναι ὁ καρπός τῆς ἄθεης Δύσης. Ἡ λογικοκρατία. Ἡ λογική ἔχει
μπεῖ πάνω ἀπ’ τήν πίστη. Ὁ ἐγκέφαλος ἔχει μπεῖ πάνω ἀπ’ τήν καρδιά. Γι’ αὐτό
ἔχουμε γίνει σκληροί, ἔχουμε γίνει ἄνθρωποι ἀνέραστοι, ἔχουμε γίνει δολοφόνοι, ἄν
σκεφτεῖτε πόσες χιλιάδες ἐκτρώσεις ἔχουμε κάθε χρόνο στήν Ἑλλάδα… Μιλᾶμε γιά
φονιάδες καί φόνισσες… ἡ πλειοψηφία τῶν Ἑλλήνων. Φοβερό πράγμα! Πῶς φτάνεις
ἐκεῖ; Γιατί βάζεις τή λογική πάνω ἀπ’ τήν πίστη. Εἴπαμε προηγουμένως γιά τήν
ἀποφυγή τεκνογονίας καί γιά τίς ἐκτρώσεις.
Ὅταν λοιπόν βάζεις τή λογική, θά ἔχεις ἀγωνία, πάντα θά ἔχεις ἀγωνία. Σκέφτομαι,
λέει, σκέφτομαι… Τί σκέφτεσαι; Δέν χρειάζεται νά σκέφτεσαι. Νά προσεύχεσαι
χρειάζεται. Ὅταν ἀρχίσεις νά σκέφτεσαι, δέν μπορεῖς νά κοιμηθεῖς μετά. Ἄκρη δέν
βγάζεις μέ τίς σκέψεις. Καί ὅσο σκέφτεσαι, τόσο περισσότερους λογισμούς θά ἔχεις,
καί τόσο μεγαλύτερη ἀγωνία.

56
«Ἐσύ βάζεις τά προγράμματά σου», ἀκοῦστε τήν ἀπάντηση τοῦ Ἁγίου Παϊσίου γιατί
ἔχουμε ἀγωνία, «μπροστά ἀπό τά προγράμματα τοῦ Θεοῦ»12. Ἔχει καί ὁ Θεός τό
πρόγραμμά Του γιά σένα. Ἄστον νά κάνει τό πρόγραμμά Του σέ σένα, μήν Τόν
ἐμποδίζεις. Μήν φτιάχνεις τό δικό σου πρόγραμμα. Μερικοί τρέμουνε, πάτερ, λένε,
μή τυχόν καί ὁ Θεός θέλει κάτι ἄλλο ἀπ’ αὐτό πού θέλω ἐγώ. Ἀνοησία! Μά ὁ Θεός
εἶναι πατέρας, εἶναι πάνσοφος!

– Δηλαδή ἐσύ ξέρεις καλύτερα ἀπό τόν Θεό;

Ἄφησε τόν Θεό νά ρυθμίσει τή ζωή σου. Μή βάζεις τά προγράμματά σου πάνω ἀπ’
τά προγράμματα τοῦ Θεοῦ, μπροστά ἀπ’ τά προγράμματα τοῦ Θεοῦ.
«Μέ τήν ἐμπιστοσύνη στόν Θεό καί μέ τήν ταπείνωση ὅλα τά προβλήματα λύνονται.
Νά κάνεις αὐτό πού μπορεῖς ἐσύ καί μετά νά ἀφήνεσαι στήν θεία Πρόνοια, στό θεῖο
θέλημα»13. Βλέπετε; Ἁπλά, σοφά, τέλεια! Κάνε ἀνθρώπινα ὅ,τι μπορεῖς χωρίς ἄγχος
καί ἀφήσου μετά στόν Θεό. Νά πεῖς, Θεέ μου, νά γίνει τό θέλημά Σου καί ὄχι τό
θέλημά μου.
«Ἡ ἐλπίδα στόν Θεό εἶναι τονισμένη πίστη»14. Αὐτό εἶναι πάρα πολύ ὡραῖο.
Τονισμένη πίστη! Λέμε, εἴμαστε πιστοί.

– Πόσο πιστοί εἴμαστε; Ποῦ εἶναι ἡ ἐλπίδα μας;

Ἀμέσως, μέ τήν παραμικρή δυσκολία καταπίπτουμε, τά χάνουμε. Χάνεται ἡ γῆ κάτω
ἀπ’ τά πόδια μας. Ποῦ εἶναι ἡ πίστη σου; Ποῦ εἶναι ἡ ἐλπίδα σου;
«Ἡ ἐλπίδα στόν Θεό εἶναι τονισμένη πίστη. Εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἀσφάλεια γιά ὅλους
μας. Μικρό πρᾶγμα εἶναι νά ἔχει κανείς σύμμαχο τόν Θεό;». Τί πιό καλό πράγμα ἀπ’
αὐτό; «Θυμᾶμαι, πρίν πάω στόν στρατό, ἔκανα προσευχή στήν Ἁγία Βαρβάρα νά μέ
βοηθήσει – τήν εἶχα σέ εὐλάβεια, γιατί πήγαινα στό ἐξωκκλήσι της ἀπό μικρός καί
προσευχόμουν. Ἄς κινδυνεύσω στόν πόλεμο, εἶπα, ἀλλά μόνον ἄνθρωπο νά μή
σκοτώσω». Βλέπετε; Δέν τόν ἔνοιαζε τόσο γιά τή ζωή του, ὅσο νά μήν πάρει τή ζωή
κάποιου ἄλλου. «Καί πῶς τά οἰκονόμησε ὁ Καλός Θεός! Ὅταν βγῆκαν τά
ἀποτελέσματα, ἐνῶ ἄλλους, πού ἦταν μορφωμένοι, τούς ἔστειλαν στήν πρώτη
γραμμή σάν ἁπλούς στρατιῶτες, τουφεκιοφόρους, ἐμένα πού ἤμουν τοῦ δημοτικοῦ
μέ πῆραν γιά ἀσυρματιστή! Μοῦ ἔλεγαν οἱ ἄλλοι: «Ἔχεις μεγάλο μέσο». «Βρέ, τί
μέσο ἔχω; Δέν ἔχω κανένα γνωστό». «Τί; Μᾶς κοροϊδεύεις;», μοῦ ἔλεγαν. «Ποιόν
ἔχεις στό Γενικό Ἐπιτελεῖο;». Ἀφοῦ ἐπέμεναν, τούς ἔλεγα κι ἐγώ: «Ἔχω στό Γενικό
Ἐπιτελεῖο τόν Χριστό». Ἔτσι δέν χρησιμοποίησα ποτέ ντουφέκι.
– Γέροντα, πῶς αὐξάνει ἡ ψυχική ἀντοχή;»15. Βλέπετε σήμερα οἱ ἄνθρωποι δέν
ἀντέχουν. Ἡ ψυχολογία τῶν ἀνθρώπων εἶναι πάρα πολύ ἀδύναμη καί πάρα πολύ
εὔκολα οἱ ἄνθρωποι χάνουν τά πάντα, ἀπελπίζονται. Δέν ὑπάρχει μιά σταθερότητα,
μιά ψυχική ἰσορροπία. Πῶς θά αὐξηθεῖ ἡ ψυχική μας ἀντοχή; Ἀπάντηση:
«Μέ τήν ἐλπίδα καί τήν ἐμπιστοσύνη στόν Θεό, οἱ ὁποῖες δίνουν δυνάμεις πολλές.
Πρέπει νά ἀφήνουμε τόν ἑαυτό μας στά χέρια τοῦ Θεοῦ μέ ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη καί

57
νά βλέπουμε τήν κάθε δοκιμασία σάν δῶρο σταλμένο ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ
Θεοῦ»16. Βλέπετε πόσο ἀλλάζει ἡ ζωή μας; Ἡ δοκιμασία εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ!
Εἶναι ἐπίσκεψη Θεοῦ. Γιά ποιόν; Γιά αὐτόν πού πιστεύει στόν Θεό. Γιατί τό λέει ὁ
ἴδιος ὁ Θεός «ὅν ἀγαπᾷ Κύριος παιδεύει»17. Ἄρα:

– Εἶσαι σέ δοκιμασία;
Εἶναι ἀπόδειξη ὅτι σ’ ἀγαπάει ὁ Θεός. Αὐτό δέν θέλεις;
– Γιατί καταπίπτεις λοιπόν μέ τίς δοκιμασίες;
Ἀφοῦ αὐτό εἶναι ἡ βεβαίωση ὅτι σ’ ἀγαπάει ὁ Θεός.
«Πρέπει νά ἀφήνουμε τόν ἑαυτό μας στά χέρια τοῦ Θεοῦ μέ ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη
καί νά βλέπουμε τήν κάθε δοκιμασία σάν δῶρο. Ὁ ἄνθρωπος πού ἔχει μεγάλη
ἐμπιστοσύνη στόν Θεό χαίρεται τά πάντα. Εἴτε εἶναι ἄρρωστος, εἴτε μένει νηστικός,
εἴτε τόν ἀδικοῦν, εἴτε…, εἴτε…, πιστεύει ὅτι ὁ Θεός τά ἔχει ἐπιτρέψει, ἐλπίζει στόν
Θεό καί εἶναι πάντα ἀσφαλισμένος στό λιμάνι τῆς ἐλπίδας τοῦ Θεοῦ»18. Σ’ αὐτό τό
λιμάνι εἴθε νά εἴμαστε ὅλοι ἀσφαλισμένοι, γιά νά περάσουμε ζωή χαρισάμενη!

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Ἐρ: Ἐμεῖς γιορτάζουμε τή γιορτή μας, δέν κάνουμε γενέθλια, γιατί εἴμαστε
χριστιανοί ὀρθόδοξοι. Τά γενέθλια τά φέρνουν ἀπό κάπου ἀλλοῦ. Προσπαθοῦν μέ
κάθε τρόπο νά νικήσουν τόν χριστιανισμό, ἀλλά δέν πιστεύω νά τά καταφέρουν.
Ἀπ: Μάλιστα. Ἔτσι εἶναι. Βέβαια δέν εἶναι στό θέμα μας, ἀλλά ἅπτεται τοῦ θέματος
τῆς αὐτοπεποίθησης. Γιατί κατεξοχήν μέ τά γενέθλια τονίζεται ἡ ἡμερομηνία τῆς
γέννησης. Αὐτό δέν εἶναι τά γενέθλια; Δηλαδή τό παιδί τονώνεται ὡς πρόσωπο, ὅτι
πλέον ἔγινε κάτι τρομερό στόν κόσμο. Γεννήθηκα ἐγώ! Μέγα γεγονός! Καί θά πρέπει
νά τό πανηγυρίσουμε.. νά κάνουμε καί γλέντι… Αὐτό ὅλο τί ὑπηρετεῖ; Ἄν μή τόν
ἐγωισμό τοῦ παιδιοῦ, τήν ὑπερηφάνεια; Ἐνῶ τό ὀρθόδοξο, ὅπως πολύ σωστά εἴπατε,
εἶναι νά γιορτάζουμε τόν Ἅγιο, τήν Ἁγία τοῦ παιδιοῦ. Πολλές φορές δέν ἀκούει καί
τό ὄνομά της – ἰδίως στίς γυναῖκες ἔ; Ρίτσα, Μήτσα, Λίτσα, Νίτσα… καί ψάχνεις νά
βρεῖς ποιά Ἁγία κρύβεται ἀπό πίσω. Ποτέ νά μήν χρησιμοποιεῖτε ὑποκοριστικά. Τό
ὄνομα τοῦ Ἁγίου καί τῆς Ἁγίας.
Ἔχει λόγο ἡ Ἐκκλησία μας πού δίνει ὄνομα Ἁγίου καί Ἁγίας (στά κορίτσια).
Ἀκούγοντας τό ὄνομα τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, ὁ νοῦς σου πάει στόν Ἅγιο Δημήτριο.
Ἀκοῦς τό ὄνομα τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, πάει ὁ νοῦς σου στό μαρτύριο τῆς Ἁγίας
Βαρβάρας. Αὐτό εἶναι μία ἀγωγή στό παιδί. Πάρα πολλά παιδιά σήμερα δέν ξέρουν
πότε γιορτάζει ὁ Ἅγιός τους. Ξέρουν πολύ καλά τά γενέθλιά τους! Τά κοινωνικά
δίκτυα δέν σοῦ ζητᾶνε τό ὄνομα τοῦ Ἁγίου… Σοῦ ζητᾶνε τά γενέθλια καί σέ
εἰδοποιοῦν κιόλας, γιά νά στείλεις συγχαρητήρια γιά τά γενέθλια! Ὅλος ὁ τεχνικός
πολιτισμός δηλαδή εἶναι δομημένος στό νά τονωθεῖ ὁ ἐγωισμός. Ἀκόμα καί στίς

58
διαφημίσεις, ἐάν τό προσέξετε, θά δεῖτε. Τονίζεται ὁ ἐγωισμός. Ἐσύ! Ὅλο τό
ἐνδιαφέρον μου εἶσαι ἐσύ! Τά ἔγγραφά μου… στούς ὑπολογιστές. Ὅλα αὐτά, τό
«μου», «μου», «μου»… ὁ ἄφρων πλούσιος, «οἱ ἀποθῆκες μου»! Τά μου, τά δικά μου.
Δηλαδή ἐκπαιδευόμαστε, δυστυχῶς, ἀπό τό ὅλο σύστημα, τί; Σέ ἕναν ἐγωκεντρισμό
ἄκρατο καί κλεινόμαστε ὅλο καί περισσότερο στόν ἑαυτό μας. Ἀκριβῶς τό ἀντίθετο
ἀπό αὐτό γιά τό ὁποῖο εἴμαστε πλασμένοι. Εἴμαστε πλασμένοι γιά νά ἀγαπήσουμε,
πρῶτα τόν Θεό καί μετά ὅλους τούς ἄλλους. Νά βγοῦμε ἀπό τό ἐγώ. Νά σπάσει, νά
συντριφτεῖ τό ἐγώ καί νά γίνει ἐμεῖς. Γι’ αὐτό βλέπετε, δέν σωζόμαστε μόνοι μας,
ἀλλά μέσα στήν Ἐκκλησία. Δέν μπορεῖς νά σωθεῖς μόνος σου. Μά νά εἶσαι τέλειος,
ἄν δέν πᾶς στήν Ἐκκλησία μέ τούς ἄλλους μαζί, νά ταπεινωθεῖς, νά προσευχηθεῖς, νά
κοινωνήσεις, νά ἐξομολογηθεῖς, δέν σώζεσαι. Ἀτομική σωτηρία δέν ὑπάρχει.
Σωζόμαστε ὅλοι μαζί. Ταπεινωνόμαστε, τριβόμαστε ὁ ἕνας μέ τόν ἄλλον, κάνουμε
ὑπομονή ὁ ἕνας τόν ἄλλον. Ὅπως καί μέσα στήν οἰκογένεια, πού εἶναι μιά μικρή
ἐκκλησία, κάνεις ὑπομονή τήν ἀδυναμία τοῦ ἄλλου. Σήμερα, μέ τόν ἄκρατο ἐγωισμό
πού ἔχει καλλιεργηθεῖ, τά ζευγάρια ἀμέσως χωρίζουνε. Σοῦ λέει τί; Τά δικά μου;
Χωρίζουμε. Δικηγόρο κατευθείαν. Δέν ὑπάρχει ἐλάχιστη ὑπομονή.
Ἐρ: Ἤμουν μέσα στό βουνό καί ἔπεσα καί λέω, τώρα ποιός θά βρεθεῖ μέσα στό
βουνό νά μέ σηκώσει; Καί θυμήθηκα τήν Παναγία καί λέω μέ τό μυαλό μου,
Παναγία μου, βοήθησέ με. Μέ σηκώνει… σηκώθηκα ὄρθια καί ἔκανα τόν σταυρό
μου. Σηκώθηκα καί περπατάω τώρα.
Ἀπ: Μάλιστα. Ὅλοι πιστεύουμε στά θαύματα καί ὁ καθένας ἔχει νά διηγηθεῖ ἕνα
προσωπικό θαῦμα. Νά εὐχαριστοῦμε τόν Θεό καί νά τά θυμόμαστε καί τά
προσωπικά θαύματα καί τά γενικά θαύματα, τήν ὅλη Θεία οἰκονομία, ὅ,τι ἔχει κάνει
ὁ Θεός γιά τή σωτηρία μας. Νά Τόν εὐχαριστοῦμε, ὄχι μόνο προσωπικά στήν δική
μας προσευχή, ἀλλά προπάντων στή Θεία Λειτουργία. Κατεξοχήν ἡ Θεία Λειτουργία
εἶναι εὐχαριστία γιά ὅ,τι ἔκανε ὁ Θεός γιά τή σωτηρία μας, πού ἦρθε, πῆρε τήν
ἀνθρώπινη φύση, μᾶς «κυνήγησε», ὅπως εἶπε ἐδῶ ὁ Ἅγιος Νικόδημος. Τριάντα τρία
χρόνια μᾶς φώναζε σάν τόν τσοπάνο τόν καλό πού ἀναζητοῦσε τό χαμένο πρόβατο,
μέχρι πού «ἐβραχνίασε ὁ λάρυγξ Του», ὅπως τά λέει ὡραῖα ὁ Ἅγιος Νικόδημος. Στό
τέλος σταυρώθηκε ἀπό μᾶς, ἐτάφη, ἀνέστη, ἀνελήφθη καί κάθισε στά δεξιά τοῦ
Πατρός. Γι’ αὐτά ὅλα πρέπει νά Τόν εὐχαριστοῦμε. Καί ἔτσι φανερώνουμε τήν πίστη
μας, μέ τήν συμμετοχή μας κατεξοχήν στή Θεία Λατρεία, στή Θεία Λειτουργία καί
μέ τήν ὑπακοή στίς ἐντολές. Ὅταν ὑπάρχει αὐτή ἡ πίστη ζωντανή, ἀπό κοντά εἶναι
καί ἡ ἐλπίδα. Γι’ αὐτό βλέπετε, οἱ ἄνθρωποι τοῦ Θεοῦ, ποτέ δέν παθαίνουν αὐτά τά
λεγόμενα ψυχολογικά, τίς καταθλίψεις καί τίς ἀπογοητεύσεις καί αὐτό τό κλείσιμο
στόν ἑαυτό σου, πού δέν θέλεις νά μιλήσεις σέ κανέναν. Αὐτό δείχνει ἄνθρωπο πού
ἀκριβῶς ἔχει χάσει τήν ἐλπίδα του στόν Θεό. Ὁ χριστιανός ποτέ δέν χάνει τήν ἐλπίδα
του. Ἄν τή χάσει, μετά παύει νά εἶναι χριστιανός. Γι’ αὐτό βλέπετε καί ὁ Ἀπόστολος
λέει, τρία πράγματα εἶναι τά κορυφαῖα: «πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη»19.

59
Ἐρ: Πῶς μποροῦμε νά διαπιστώσουμε ἄν μέσα μας ἔχουμε ἰδέα;
Ἀπ: Ναί, ὁ Ἅγιος Νικόδημος τά λέει πολύ καλά. Ἴσως εἶναι μία ἀφορμή γιά νά
κάνουμε ἕνα τέτοιο θέμα, ἄν θέλει ὁ Θεός καί ἄν ὑπάρχει εὐλογία. Ἕνα δεῖγμα ὅτι
ἔχουμε πίστη στόν ἑαυτό μας εἶναι νά ἀπογοητευόμαστε πάρα πολύ ὅταν κάνουμε
ἕνα λάθος. Ὅταν ἔχεις μία πτώση, ὅταν κάνεις μία ἁμαρτία, ὅταν ὑποκύψεις σ΄ ἕνα
πάθος, ἄν ἔχεις μεγάλη γνώμη, μεγάλη πίστη στόν ἑαυτό σου, τότε συντρίβεσαι,
καταπίπτεις, τά χάνεις, ἀπελπίζεσαι, λυπᾶσαι πάρα πολύ. Αὐτό εἶναι ἕνα κριτήριο.
Γιατί τί σημαίνει αὐτό; Ἐπειδή εἶχες μεγάλη ἰδέα γιά τόν ἑαυτό σου, καί ἔχεις μεγάλη
ἰδέα, πέφτοντας σοῦ γκρεμίζεται αὐτή ἡ ἰδέα, ὁπότε χάνεις τό στήριγμά σου. Σάν ἕνα
τεράστιο οἰκοδόμημα πού σωριάζεται. Ἔτσι γίνεται καί ἡ ψυχή σου, γιατί εἶχες
στηριχτεῖ στά μπράτσα σου, στόν ἑαυτό σου, ἀκόμα καί γιά τόν πνευματικό σου
ἀγῶνα καί γιά τά καθημερινά. Γι’ αὐτό βλέπετε μιά ἀποτυχία -ἀφῆστε τά
πνευματικά- στά βιοτικά, πολλούς ἀνθρώπους τούς διαλύει. Γιά μιά ζωή! Τούς
ἀχρηστεύει! Γιατί; Γιατί ἤλπισαν στόν ἑαυτό τους καί ὄχι στόν Θεό. Ἐνῶ αὐτός πού
ἐλπίζει στόν Θεό, θά πεῖ, ἐντάξει λάθος ἔκανα. Θά πάω νά ἐξομολογηθῶ. Θά κάνω
ὅ,τι μπορῶ ἀνθρωπίνως καί μετά ἔχει ὁ Θεός. Ποτέ δέν θά φτάσει σέ μιά ἀκραία
λύπη, σέ μιά ἀκραία ἀπελπισία, νά ἀχρηστευτεῖ.
Αὐτό εἶναι ἔνα σημάδι, ἕνα κριτήριο. Ἀπό αὐτό μπορεῖς νά καταλάβεις ἄν ἔχεις
μεγάλη ἰδέα γιά τόν ἑαυτό σου, πῶς ἀντιδρᾶς μπροστά στίς πτώσεις σου, μπροστά
στά λάθη σου. Βλέπετε πολλοί ἄνθρωποι τρέμουν νά κάνουν λάθος. Γιατί τρέμεις νά
κάνεις λάθος; Τρέμουν ν’ ἀκούσουν μιά παρατήρηση. Δέν θέλουν ν’ ἀκούσουν μιά
παρατήρηση. Θέλουν νά εἶναι ἄψογοι, τέλειοι. Κι ἅμα κάνουν λάθος… πάει τά ἔχασα
ὅλα. Αὐτό δείχνει μεγάλο ἐγωισμό, μεγάλη ὑπερηφάνεια, μεγάλη ἰδέα στόν ἑαυτό
σου. Καί ἐπειδή εἶχες στηριχτεῖ στόν ἑαυτό σου, σωριάζεται τό εἴδωλο καί μετά τά
χάνεις. Ἐνῶ, ὅταν ἔχεις τήν ἐλπίδα σου στόν Θεό, δέν ὑπάρχει αὐτό τό εἴδωλο,
στηρίζεσαι στόν Θεό. Ἐντάξει ἔκανες λάθος. Καί ποιός δέν κάνει λάθη; Ἀνθρώπινο.
Τό μωρό πού πάει νά περπατήσει, δέν πέφτει; Τί θά πρέπει νά κάνει τό μωρό δηλαδή;
Νά πεῖ δέν ξανασηκώνομαι; Ἄν δέν ξανασηκωθεῖ, δέν θά μάθει ποτέ νά περπατάει.
Ἔτσι εἴμαστε κι ἐμεῖς. Πᾶμε νά περπατήσουμε, πέφτουμε. Θά σηκωθοῦμε. Πάλι θά
πέσουμε. Πάλι θά σηκωθοῦμε. Μέχρι νά μάθουμε νά μήν πέφτουμε.
Ἀλλά πότε θά τό κάνεις αὐτό; Ὅταν ἐλπίζεις στόν Θεό. Ἄν ἔχεις ἐλπίδα στόν ἑαυτό
σου, μέ τό πού θά πέσεις, διαλύεσαι, συντρίβεσαι, ἀχρηστεύεσαι. Νά τί κακό κάνει ἡ
παιδεία. Ἡ παιδεία αὐτό ἐμφυσᾶ στά παιδιά: αὐτοπεποίθηση. Ὁπότε μέ τήν πρώτη
ἀποτυχία, τό παιδί παραδίδει. Σοῦ λέει, τελειώσαμε, δέν ὑπάρχει μέλλον γιά μένα,
καί ἀχρηστεύεται τό παιδί. Βλέπετε πόσο κακό κάνουν τά ἄθεα γράμματα καί τό ὅτι
ἐμεῖς ἐλπίζουμε σ’ αὐτά καί πιστεύουμε τούς ἐπιστήμονες, ἀντί νά πιστεύουμε τόν
Ἅγιο Θεό, τό Ἅγιο Πνεῦμα, πού σοῦ λέει εἶσαι καταραμένος ἄν ἔχεις
αὐτοπεποίθηση.
Αὐτό εἶναι ἕνα κριτήριο, πῶς ἀντιμετωπίζουμε τίς πτώσεις μας. Ἕνα ἄλλο κριτήριο
ξέρετε ποιό εἶναι; Ὅσο μικρότερη ἰδέα ἔχεις γιά τόν ἑαυτό σου, τόσο λιγότερες

60
ἁμαρτίες θά κάνεις. Ὅσο μεγαλύτερη ἰδέα ἔχεις γιά τόν ἑαυτό σου, τόσο
περισσότερες καί βαρύτερες ἁμαρτίες θά κάνεις. Ἄν φτάσεις νά μήν ἔχεις καμιά ἰδέα
γιά τόν ἑαυτό σου, ὅτι εἶσαι τό τίποτα, δέν θά κάνεις καμιά ἁμαρτία.
Ποιά ἤτανε πού εἶχε αὐτή τήν ἰδέα; Ἡ Παναγία. Ἡ Παναγία δέν ἁμάρτησε ποτέ.
Γιατί; Γιατί δέν εἶχε καμιά ἰδέα γιά τόν ἑαυτό της. «Ἰδού ἡ δούλη Κυρίου»20, εἶμαι
τό τίποτα. Ξέρετε, ὅλες οἱ κοπέλες στά χρόνια τῆς Παναγίας (καί πρίν) εἶχαν ἕνα
ὄνειρο. Ξέρετε ποιό ὄνειρο εἶχαν; Ἐπειδή γνώριζαν τίς προφητεῖες, ἦταν πιστές. Νά
γίνουν μητέρα τοῦ Μεσσία. Γιατί ἤξεραν ὅτι κάποια γυναίκα παρθένος θά γεννήσει
τόν Μεσσία. Τό περιμένανε. Καί ὅλες οἱ κοπέλες εἶχαν αὐτό τό ὄνειρο, μήπως εἶμαι
ἐγώ;..

Ἡ Παναγία ξέρετε τί ἔλεγε; Προφανῶς, ἴσως προσευχόντουσαν κιόλας, νά λέγανε,

Θεέ μου, νά μέ ἀξιώσεις νά εἶμαι ἐγώ μητέρα τοῦ Μεσσία. Ἡ Παναγία ξέρετε τί
προσευχόταν; Θεέ μου, ἀξίωσέ με, ὄχι νά εἶμαι ἡ μητέρα σου, ἡ μητέρα τοῦ Μεσσία,
δέν εἶμαι ἄξια, ἀλλά ἐγώ νά γίνω δούλη αὐτῆς πού θά Σέ γεννήσει. Βλέπετε
ταπείνωση; Αὐτή τήν προσευχή ἔκανε ἡ Παναγία. Καί ὁ Χριστός τῆς λέει δέν θά
εἶσαι ἡ δούλη, ἐσύ θά εἶσαι ἡ μητέρα. Βλέπετε; Ὅσο ταπεινώνεσαι, τόσο σέ ὑψώνει
ὁ Θεός. Ὅσο ὑψώνεσαι, τόσο τρῶς κατραπακιές.
Ὅλα αὐτά εἶναι ὡραῖα, ὄχι γιατί ἐμεῖς εἴμαστε κάτι, ἀλλά γιατί ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ
εἶναι ὡραῖος καί εἶναι θεραπευτικός. Κι ὅταν εἶναι ἑρμηνευμένος ἀπ’ τούς Ἅγιους
Πατέρες εἶναι σωτήριος. Βλέπετε σήμερα ὅλοι οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἄρρωστοι. Οἱ
προσωπικότητες σήμερα εἶναι ἄρρωστες. Ἀρρωστημένοι εἶναι σήμερα ὅλοι οἱ
ἄνθρωποι. Δέν βλέπεις χαρά. Δέν βλέπεις εἰρήνη. Γιατί; Γιατί δέν ὑπάρχει
ταπείνωση. Ὑπάρχει μεγάλος ἐγωισμός, ὁπότε ὑπάρχει μεγάλη ἰδέα γιά τόν ἑαυτό
μας καί μεγάλη ἀπελπισία καί μεγάλη ἀπόγνωση. Καί ὁ διάβολος βέβαια τό ἐνισχύει
αὐτό, τό καλλιεργεῖ ἔντεχνα. Μέσα ἀπό τά ΜΜΕ τί καλλιεργεῖται; Ἡ ἐλπίδα; Ἡ
ἀπελπισία δέν καλλιεργεῖται; Δέν ὑπάρχει ἐλπίδα… ὅλο τρομοκρατία. Εἶναι ἡ τέχνη
τοῦ διαβόλου. Γιατί μέσα ἀπό αὐτή τήν ἀπελπισία καί τήν τρομοκρατία κάνει μιά
χαρά τή δουλειά του ὁ διάβολος. Ὁπότε καμιά ἐλπίδα στόν ἑαυτό μας, τέλεια ἐλπίδα
στόν Θεό.
Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης
https://hristospanagia3.blogspot.com/
1 Ρωμ. 5, 5.
2 Ἰωάν. 6, 53.
3 Λόγοι Δ΄, Οἰκογενειακή Ζωή, Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον
Μοναζουσῶν «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος» (στό ἑξῆς: Οἰκογενειακή
Ζωή, Ἁγίου Παϊσίου).
4 Οἰκογενειακή Ζωή, Ἁγίου Παϊσίου.
5 Ὅ.π.
6 Ὅ.π.

61
7 Ἱερεμ. 17, 5.
8 Ψαλμ. 27, 7.
9 Ἀποκ. 3, 20.
10 Σοφ.Σειρ. 2, 10.
11 Πάθη καί ἀρετές, Λόγοι Ε΄, Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον
Μοναζουσῶν «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος» (στό ἑξῆς: Πάθη καί
ἀρετές, Ἁγίου Παϊσίου).
12 Πάθη καί ἀρετές, Ἁγίου Παϊσίου.
13 Ὅ.π.
14 Ὅ.π.
15 Ὅ.π.
16 Ὅ.π.
17 Παρ. 3, 12.
18 Πάθη καί ἀρετές, Ἁγίου Παϊσίου.
19 Α΄Κορ. 13, 13.
20 Λουκ. 1, 38.

62
 Τί εἶναι ἡ Ταπεινοφροσύνη καί πῶς κατορθώνεται
«Μετά πάσης ταπεινοφροσύνης καί πρᾳότητος, μετά μακροθυμίας, ἀνεχόμενοι
ἀλλήλων ἐν ἀγάπῃ»1. Αὐτό λέγει ὁ δεύτερος στίχος τοῦ τετάρτου κεφαλαίου τῆς
πρός Ἐφεσίους ἐπιστολῆς. Στόν πρῶτο στίχο ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἔλεγε
«Παρακαλῶ οὖν ὑμᾶς ἐγώ ὁ δέσμιος ἐν Κυρίῳ ἀξίως περιπατῆσαι τῆς κλήσεως ἧς
ἐκλήθητε»2. Σας παρακαλῶ ἐγώ πού εἶμαι φυλακισμένος γιά τό ὄνομα τοῦ
Κυρίου,νά πορευθεῖτε καί νά ζήσετε μέ τρόπο ἄξιο τῆς ὑψηλῆς κλήσεως πού σᾶς
ἔκανε ὁ Θεός, πού εἶναι νά ὁμοιωθεῖτε μέ τόν Θεό. Καί αὐτό θά τό κατορθώσετε
«μετά πάσης ταπεινοφροσύνης», ἀγωνιζόμενοι μέ κάθε ταπεινοφροσύνη καί
πραότητα, μέ μακροθυμία «ἀνεχόμενοι ἀλλήλων ἐν ἀγάπῃ».

Σήμερα σκέφτηκα, μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, νά ποῦμε γιά αὐτή τήν πρώτη φράση, τήν
πρώτη λέξη, τήν ταπεινοφροσύνη, τήν πρώτη αὐτή προτροπή τοῦ Ἁγίου. – Τί εἶναι
ἄραγε ἡ ταπεινοφροσύνη;

Πάρα πολλά μᾶς λένε οἱ Ἅγιοι Πατέρες, ἀλλά πρίν καί προπάντων ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος
τήν ἔχει ὡς θεμέλιο τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Στήν ἐπί τοῦ Ὄρους Ὁμιλία ἀκοῦμε τήν
πρώτη φράση τοῦ Κυρίου, τόν πρῶτο μακαρισμό, «μακάριοι οἱ πτωχοί τῷ
πνεύματι»3. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες μᾶς τό ἑρμηνεύουν αὐτό, μακάριοι αὐτοί οἱ ὁποῖοι
ἔχουνε πτωχή ἰδέα γιά τόν ἑαυτό τους, μηδενική ἰδέα γιά τόν ἑαυτό τους. Θεωροῦν
τόν ἑαυτό τους χειρότερο ἀπό ὅλους, πιό ἁμαρτωλό ἀπό ὅλους, εἶναι ταπεινόφρονες.
Ταπεινόφρων εἶναι αὐτός ὁ ὁποῖος ἔχει ταπεινό φρόνημα.

Ταπεινός γιά τόν κόσμο εἶναι κάτι διαφορετικό. Ὄχι αὐτός πού ἀπό μόνος του φρονεῖ
ταπεινά, ἀλλά αὐτός πού οἱ ἄλλοι τόν κατεβάζουν, τόν ταπεινώνουν. Ὁ χριστιανός
δέν ἔχει πρόβλημα καί μ’ αὐτό, νά τόν ταπεινώνουν οἱ ἄλλοι, γιατί μέσα του ἔχει
αὐτό τό φρόνημα τό ταπεινό.

Λέει ὁ Ἅγιος Ἰουστίνος Πόποβιτς: ὁ χριστιανός, ζώντας ἐν Χριστῷ, ζεῖ μετά πάσης
ταπεινοφροσύνης, γιατί ἀκριβῶς ὁ πρῶτος ταπεινός, ὁ ὕψιστος καί κορυφαῖος εἶναι ὁ
Ἴδιος ὁ Χριστός, ὁ Ὁποῖος, ὅπως λέει πάλι ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, δέν θεώρησε ὅτι
ἀπό ἁρπαγμό ἔχει πάρει τήν ἰσότητά Του μέ τόν Θεό-Πατέρα. Εἶναι ἰσότιμος, ἔχει
τήν ἴδια δόξα μέ τόν Πατέρα, τήν ἴδια τιμή, τήν ἴδια ἐξουσία, τήν ἴδια δύναμη, τήν
ἴδια ἐνέργεια ἀλλά δέν δίστασε φαινομενικά νά ἀφήσει αὐτή τήν δόξα Του. Δέν τήν
ἄφησε. Πάντοτε ἦταν μαζί μέ τόν Πατέρα ἀχώριστος ἀλλά πῆρε καί τήν ἀνθρώπινη
φύση, ντύθηκε αὐτό τό κάλυμμα τῆς Θεότητας καί ἔγινε ἄνθρωπος καί ὑπήκοος
μέχρι θανάτου στόν ἐν οὐρανοῖς Πατέρα Του. Καί αὐτό εἶναι μία ἀληθινή καί ἄκρα
ταπείνωση. Ὁ Θεός γίνεται κάτι πού δέν ἦταν. Δέν ἦταν ἄνθρωπος. Ἔγινε ἄνθρωπος
καί αὐτή ἡ ταπείνωση βέβαια εἶναι ἄφθαστη. Ὁ ἄνθρωπος γιά νά φτάσει σ’ αὐτή τήν
ταπείνωση τοῦ Χριστοῦ, θά πρέπει νά γίνει κάτι πού δέν εἶναι.

63
– Ἀλλά τί μπορεῖ νά γίνει ὁ ἄνθρωπος;

Δέν μπορεῖ νά γίνει λ.χ. σκουλήκι καί νά πεῖς ὅτι ταπεινώθηκε. Ἀλλά καί πάλι θά
εἶναι ἕνα κτίσμα. Ὁ Θεός εἶναι ἄκτιστος καί φοράει τό κτιστό, τό ἀνθρώπινο σῶμα.
Αὐτή ἡ ταπείνωση εἶναι ἄφθαστη. Ὁ ἄνθρωπος καλεῖται, στό μέτρο πού μπορεῖ, νά
μιμηθεῖ αὐτή τήν ταπείνωση τοῦ Χριστοῦ.

Ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι εὐαγγελική διάθεση τῆς ψυχῆς μέ τήν ὁποία ὁ χριστιανός σέ

ὅλο του τόν νοῦ καί σέ ὅλη του τήν καρδιά φρουρεῖται ἀπό τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό.
Ἔτσι λοιπόν σκέπτεται καί φρονεῖ τά ἄνω καί ὄχι τά ἐπί τῆς γῆς. Χριστιανός εἶναι
αὐτός ὁ ὁποῖος μιμεῖται τόν Χριστό, ζεῖ τόν Χριστό, ζεῖ μέσα στόν Χριστό καί ὁ
Χριστός μέσα του. Ἄρα ζεῖ μετά πάσης ταπεινοφροσύνης, ἀφοῦ ὁ Χριστός εἶναι ἡ
ἀληθινή καί τέλεια ταπείνωση καί πάντοτε φρουρεῖται ἀπό τόν Χριστό καί σκέπτεται
καί φρονεῖ τά οὐράνια καί ὄχι τά ἐπίγεια. Καλλιεργεῖ τό φρόνημα τῆς
ταπεινοφροσύνης καί τῆς ἀγάπης πού εἶναι τό φρόνημα τοῦ Χριστοῦ καί συνεχῶς
μοιάζει μέ τόν Χριστό καί συνεχῶς ταπεινώνεται καί ἀγαπάει τόν Χριστό. Μέ τήν
ταπεινοφροσύνη ὁ ἄνθρωπος, κάθε του αἴσθηση, κάθε του σκέψη καί ὅλη τήν
διανόησή του τήν ἐλέγχει μέ τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό ἀπό τόν Ὁποῖο ἐξάγει καί τόν
ἔλεγχο καί πλέον Αὐτός γίνεται συνοδηγός του στήν πνευματική του πορεία. Κάθε
σκέψη του γίνεται Χριστοσκέψη καί κάθε του αἴσθηση γίνεται Χριστοαίσθηση.
Δηλαδή δέν σκέφτεται μέ τόν νοῦ του ἀλλά μέ τόν νοῦ τοῦ Χριστοῦ καί αἰσθάνεται
μέ τίς αἰσθήσεις τοῦ Χριστοῦ.

Ἡ ταπεινοφροσύνη δέν εἶναι τίποτα διαφορετικό ἀπό τήν Χριστοφροσύνη. Φρονεῖ

ὅπως φρονεῖ καί ὁ Χριστός, ὁ Ὁποῖος, ὅπως εἴπαμε, «οὐχ ἁρπαγμόν ἡγήσατο τό εἶναι
ἴσα Θεῷ, ἀλλ’ ἑαυτόν ἐκένωσε μορφήν δούλου λαβών, γενόμενος ὑπήκοος μέχρι
θανάτου, θανάτου δέ σταυροῦ, διό καί ὁ Θεὀς αὐτόν ὑπερύψωσε»4, μᾶς λέει ὁ
Ἀπόστολος Παῦλος. Δέν δίστασε ὁ Χριστός μας νά γίνει ὑπήκοος μέχρι θανάτου
στόν ἐν οὐρανοῖς Πατέρα Του καί γι’ αὐτό καί ὑπερυψώθηκε. Εἶχε ἀκριβῶς καί ἔχει
πάντοτε αὐτό τό ταπεινό φρόνημα. Ἐάν ἔχετε νοῦ Χριστοῦ, σημαίνει ὅτι ἔχετε καί
ταπεινοφροσύνη. «Ἡμεῖς νοῦν Χριστοῦ ἔχομεν»5, ἀλλά ὁ νοῦς τοῦ Χριστοῦ εἶναι
ταπεινός γιατί ὁ ὅλος Χριστός εἶναι ταπεινός. Ἐμεῖς μέ τόν νοῦ τοῦ Χριστοῦ
σκεπτόμαστε γιά τά πάντα, γιά τόν Θεό, γιά τόν κόσμο, γιά τούς ἀνθρώπους, γιά τήν
ψυχή, γιά ὅλη τή Δημιουργία.

Ὁ ταπεινόφρων ἄνθρωπος εἰλικρινά θεωρεῖ τόν ἑαυτό του ἕνα μηδενικό ἀπέναντι
στόν Θεό ἀλλά καί ἀπέναντι στούς ἀνθρώπους. Αὐτά μᾶς τά λένε ὅλοι οἱ Ἅγιοι
Πατέρες. Νά σᾶς πῶ ἕνα παράδειγμα. Ὁ Ὅσιος Ἰωάννης ὁ ἐπικαλούμενος Προφήτης
σέ ἐρώτηση: «Τί εἶναι ἡ ταπείνωση;», εἶπε, «Ταπείνωση εἶναι νά πιστεύεις ὅτι δέν
εἶσαι ἄξιος νά σέ λογαριάζουν οἱ ἄλλοι, καί νά κόψεις τό δικό σου θέλημα καί νά
ὑπομένεις τά ἔξωθεν ἐπερχόμενα σέ σένα χωρίς ταραχή. Αὐτή εἶναι ἡ ἀληθινή
ταπείνωση στήν ὁποία δέ βρίσκει χῶρον ἡ κενοδοξία». Νά μή θεωρεῖς ὅτι ἀξίζεις
κάτι, ὁπότε οἱ ἄλλοι νά σέ ὑπολογίζουν, νά μήν ἔχεις δικό σου θέλημα καί ὅ,τι σοῦ

64
συμβαίνει ἀπό ἔξω, ὄχι αὐτά πού κάνεις ἐσύ, τά λάθη καί τίς ἁμαρτίες, αὐτά πού σοῦ
ἔρχονται ἀπό ἔξω, οἱ πιέσεις, οἱ ὀνειδισμοί, οἱ προσβολές, οἱ ἀδικίες, νά τά δέχεσαι
χωρίς ταραχή. Αὐτός εἶναι ὀ ταπεινός ἄνθρωπος καί φυσικά σ’ αὐτόν τόν ἄνθρωπο
δέν βρίσκει χῶρο ἡ κενοδοξία, δέν τόν νοιάζει πλέον τί θά πεῖ ὁ κόσμος.

Ὁ Ἅγιος Μάξιμος πάλι λέγει ὅτι «ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι μιά συνεχής προσευχή μέ
δάκρυα καί πόνο. Διότι αὐτή ἐπικαλεῖται τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ καί δέν ἀφήνει τόν
ἄνθρωπο οὔτε νά στηρίζεται ἀπερίσκεπτα στή δύναμή του καί στή σοφία του, οὔτε
νά ὑπερηφανεύεται ἐναντίον ἄλλου, τά ὁποῖα εἶναι φοβερά νοσήματα, πού
ὀφείλονται στό πάθος τῆς ὑπερηφάνειας». Βλέπετε οἱ ἄνθρωποι σήμερα, οἱ κοσμικοί
ἄνθρωποι, πού οὐσιαστικά εἶναι εἰδωλολάτρες, ζοῦνε πάρα πολύ μέ τή ζήλεια καί τόν
φθόνο καί ἐπιδίωξή τους εἶναι νά σέ ταπεινώσουν, νά σέ κατεβάσουν. Βγάζουν τήν
κακία τους ὀνειδίζοντάς σε καί ἐπιδιώκοντας νά σέ προσβάλλουν, νά σέ μικρύνουν
κ.λ.π. Ὁ ταπεινός ἄνθρωπος εἶναι ἀκριβῶς τό ἀντίθετο. Ὄχι μόνο δέν ταπεινώνει
κανέναν, δέν ἐξουδενώνει κανέναν, ἀλλά καί δέν ἐμπιστεύεται καθόλου τόν ἑαυτό
του, τήν φρόνησή του, τήν σκέψη του, τήν λογική του, ἀλλά συνεχῶς καταφεύγει
στόν Θεό καί μέ δάκρυα καί προσευχές ζητάει τή θεία βοήθεια. Αὐτός εἶναι ὁ
ταπεινός ἄνθρωπος.

Ὁ Ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σύρος πάλι λέει: «πρέπει νά σμικρύνεις τόν ἑαυτό σου σέ ὅλα
ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων καί τότε θά ὑψωθεῖς ἐπάνω ἀπό τούς ἄρχοντας τοῦ αἰῶνα
τούτου. Ταπείνωσε τόν ἑαυτό σου καί θά δεῖς τή δόξα τοῦ Θεοῦ ἐντός σου. Διότι
ὅπου βλαστάνει ἡ ταπείνωση, ἐκεῖ ἀναβλύζει ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ. Ἄν ἀγωνίζεσαι
φανερά νά ταπεινωθεῖς, ὁ Θεός θά σέ κάνει νά δοξασθεῖς ἀπό ὅλους τούς
ἀνθρώπους· ἄν ἔχεις τήν ταπείνωση στήν καρδιά σου ἐκεῖ στήν καρδιά σου θά σοῦ
φανερώσει ὁ Θεός τή δόξα Του. Ὅταν ἐργάζεσαι τήν ἀρετή, νά φροντίζεις νά σέ
καταφρονοῦν οἱ ἄνθρωποι καί τότε θά τιμηθεῖς ἀπό τόν Θεό». Θυμηθεῖτε αὐτό πού
λέει καί ὁ Κύριος, ὅταν νηστεύεις, τό πρόσωπό σου νά τό ἀλείβεις νά μή φαίνεσαι ὅτι
νηστεύεις καί ὅταν προσεύχεσαι νά μήν φαίνεσαι ὅτι προσεύχεσαι. Νά κρύβεσαι, νά
κλειδώνεσαι στό δωμάτιό σου. Καί ὅταν κάνεις ἐλεημοσύνη νά τήν κάνεις κρυφά6.
Βλέπετε ἐδῶ ὁ Ἅγιος λέει, νά μήν φαίνεσαι ὅτι κάνεις τό ἔργο τῆς ἀρετῆς, ἀλλά
μᾶλλον νά φροντίζεις νά καταφρονεῖσαι ἀπό τούς ἀνθρώπους, νά περιγελᾶσαι, νά
ὀνειδίζεσαι, καί τότε θά πάρεις τή δόξα τοῦ Θεοῦ. Οἱ πιό μεγάλοι ταπεινόφρονες
Ἅγιοι εἶναι οἱ διά Χριστόν σαλοί, ὅπως ὁ Ἅγιος Ἀνδρέας ὁ διά Χριστόν σαλός, ὅπως
ἕνας ἄλλος στό Ἅγιον Ὄρος, π. Ἡρωδίων λεγόταν, ὁ γέροντας Εὐθύμιος, πού ἔχουμε
γράψει κι ἕνα βιβλιαράκι γι’ αὐτόν. Αὐτοί οἱ ἄνθρωποι ἦταν πολύ-πολύ ταπεινοί καί
ἔκαναν ἐπίτηδες τόν τρελό γιά νά ὀνειδίζονται ἀπό τούς ἀνθρώπους. Εἶναι αὐτό πού
λέει ἐδῶ ὁ ἀββάς Ἰσαάκ ὁ Σύρος. Εἶναι μιά ἀκραία ἄσκηση γιά νά ἔχουν
περισσότερη ταπείνωση, ἑπομένως καί περισσότερη δόξα, γιατί ὅπου ταπεινώνεται ὁ
ἄνθρωπος, ἐκεῖ καί δοξάζεται. Καί ἡ ἄκρα δόξα τοῦ Χριστοῦ εἶναι πάνω στόν
Σταυρό. Ἡ ἄκρα Του ταπείνωση εἶναι καί ἡ μεγίστη Του δόξα. Ἔτσι καί ὁ ἄνθρωπος
ὅσο περισσότερο ταπεινώνεται, λέει ὁ ἀββάς Ἰσαάκ, τόσο περισσότερο καί θά
δοξαστεῖ καί ὄχι μόνο ἀπό τόν Θεό ἀλλά καί ἀπό τούς ἀνθρώπους. Ἐνῶ ἐκεῖνος πού

65
κυνηγάει τήν δόξα, λέει πάλι ὁ ἀββάς Ἰσαάκ, ἡ δόξα φεύγει. Ἐκεῖνος πού φεύγει
μακριά ἀπό τήν δόξα, ἡ δόξα τόν κυνηγάει.

«Ὅταν ἐργάζεσαι τήν ἀρετή, νά φροντίζεις νά σέ καταφρονοῦν οἱ ἄνθρωποι. Μίσησε

τήν τιμή, γιά νά τιμηθεῖς». Ἄν ἀγαπήσεις τήν τιμή, ὅπως λένε σήμερα τήν
ἀξιοπρέπεια, τότε δέν θά τιμηθεῖς. «Ἐκεῖνος πού ἀποφεύγει τήν τιμή, τόν καταδιώκει
ἡ τιμή καί γίνεται κήρυκας τῆς ταπεινώσεώς του». Πάλι λέει ὁ ἀββάς Ἰσαάκ: «Ὁ
ἄνθρωπος πού κατόρθωσε νά ἐννοήσει πόσο ἀσθενής εἶναι στά πνευματικά, αὐτός
ἔφθασε στήν τέλεια ταπεινοφροσύνη καί τήν ἐπίγνωση τοῦ Θεοῦ. Γι’ αὐτό καί
παρακινεῖται συνεχῶς νά εὐχαριστεῖ τόν Θεό καί γίνεται πλουσιώτερος στήν
ἀπόκτηση θείων χαρισμάτων». Γιατί; Γιατί δέν βασίζεται στόν ἑαυτό του οὔτε ζητάει
κάτι μέσω τοῦ ἑαυτοῦ του, μέσω τῆς λογικῆς του οὔτε προσπαθεῖ νά ζεῖ αὐτόνομα,
μέ τίς δυνάμεις του, μέ τά μπράτσα του, ἀλλά καταφεύγει στόν Θεό, ζητάει τό ἔλεος
στόν Θεό καί γίνεται ὅλο καί πιό πλούσιος στή Χάρη, στά χαρίσματα τοῦ Θεοῦ.
«Στόμα πού εὐχαριστεῖ πάντοτε τόν Θεό, δέχεται ἀπό τόν Θεό εὐλογία. Καί στήν
καρδιά πού διαμένει στή συνεχή πρός τόν Θεό εὐχαριστία, αὐξάνει διαρκῶς ἐντός
αὐτῆς ἡ θεία Χάρη. Ἀπό τή Χάρη προηγεῖται ἡ ταπείνωση, ὅπως ἐμπρός ἀπό τόν
πειρασμό τρέχει ἡ ὑπερηφάνεια».

– Βλέπεις πειρασμό; Βλέπεις πτώση; Βλέπεις ἁμαρτία;

Νά ξέρεις ἀπό πίσω εἶχε προηγηθεῖ ὑπερηφάνεια.

– Βλέπεις χαρά, εἰρήνη;

Νά ξέρεις ἀπό πίσω προηγήθηκε ἡ ταπείνωση. Καί εἶναι πολύ εὔκολο πράγμα,
ξέρετε, τό νά ταπεινωθεῖ κανείς, ὅταν ταπεινώσει τόν λογισμό του. Βέβαια, θά πρέπει
νά κάνει ἄσκηση συνεχή γιά νά παραμείνει ἐκεῖ. Γιατί μπορεῖ νά κάνεις ἕναν ταπεινό
λογισμό, ἀλλά ἀμέσως μετά, ὅταν ἔρθει κάποιος νά σέ προσβάλλει νά θυμώσεις καί
πάλι νά πέσεις στήν ὑπερηφάνεια.

«Ἄνθρωπε ταπεινέ, θέλεις νά βρεῖς τήν αἰώνιο ζωή; Κράτησε τήν πίστη καί τήν
ταπείνωση εἰς ἑαυτόν· διότι διά τούτων εὑρίσκεις τήν βοήθειαν τοῦ Θεοῦ». Καί πάλι
λέει ὁ ἀββάς Ἰσαάκ: «Τόν ταπεινόφρονα οὐδείς μισεῖ ποτέ, οὐδέ ἐπιπλήττει, οὐδέ
καταφρονεῖ· ἐπειδή ἀγαπᾶ αὐτόν ὁ δεσπότης αὐτοῦ -ὁ Χριστός δηλαδή ἀγαπάει τούς
ταπεινούς- καί διά τοῦτο ἀγαπᾶται παρά πάντων. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ταπεινωθεῖ
κυκλώνει αὐτόν τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ καί τότε ἡ καρδία αἰσθάνεται τή θεία βοήθεια,
πληροῦται χαρᾶς καί ὁδηγεῖται πρός τήν προσευχή».

Καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος λέει: «Δέν ὑπάρχει τίποτε ὅμοιο μέ τήν ταπεινοφροσύνη.
Γι’ αὐτό καί ὁ Χριστός ἄρχισε τούς Μακαρισμούς μέ τήν ἀρετή αὐτή. Εἶναι ἀδύνατο
χωρίς αὐτή νά σωθοῦμε». Καί ἀλλοῦ πάλι προτρέπει: «Ἄν θέλεις νά ἀπολαύσεις
παρηγοριά ἀπό τόν Θεό, ταπεινώσου, σύντριψε τόν ἑαυτό σου».

66
Καί στό Γεροντικό γράφει γιά ἕναν γέροντα πού ἔλεγε, ὅτι, ἄν ὁ ἄνθρωπος δέν
πιστεύει ὅτι εἶναι ὁ πιό ἁμαρτωλός ἀπό ὅλους τούς ἀνθρώπους, ὁ χειρότερος ἀπ’
ὅλους, αὐτός ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά σωθεῖ. Φοβερός λόγος! Σήμερα ἔχουμε
πολλές φορές μία κακή συμπεριφορά ἐμεῖς οἱ χριστιανοί ἀπέναντι στούς ἔξω. Καί
ὅταν λέω ἔξω δέν ἐννοῶ τούς μουσουλμάνους πού ἔρχονται τώρα ἤ τούς ἄθεους ἀπό
ἄλλες θρησκεῖες, ἐννοῶ τούς χριστιανούς πού δέν εἶναι πλέον χριστιανοί. Σήμερα οἱ
Ἕλληνες, τό ἔλεγε καί ὁ μακαριστός ὁ π. Ἀθανάσιος Μυτιληναῖος πρίν ἀρκετά
χρόνια -τί θά ’λεγε σήμερα!- εἶναι εἰδωλολάτρες, οἱ πλεῖστοι Ἕλληνες. Γι’ αὐτό
βλέπετε καί δέν μποροῦμε νά κάνουμε καί πολλά πράγματα. Περνᾶνε τόν ἕναν
ἀντίχριστο νόμο μετά τόν ἄλλον, γιατί ἀκριβῶς ἡ πλειοψηφία τῶν Ἑλλήνων σήμερα
εἶναι εἰδωλολάτρες. Γνωρίζετε τούς πρόσφατους ἀπαράδεκτους νόμους περί ἀλλαγῆς
τοῦ φύλου ἀπό 15 ἐτῶν, περί ὁμοφυλοφίλων κ.λ.π.

– Αὐτό τώρα ἐμεῖς πῶς θά πρέπει νά τό ἀντιμετωπίσουμε; Πῶς νά σταθοῦμε μπροστά

σ’ ἕναν τέτοιο ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος δηλώνει μέν χριστιανός ἐξωτερικά, ἀλλά
οὐσιαστικά δέν ἔχει τίποτα τό χριστιανικό;

Ἡ ζωή του δέν εἶναι χριστιανική. Δέν πιστεύει οὔτε στήν αἰώνια ζωή οὔτε στήν
ἀνάσταση οὔτε στήν Ἐκκλησία οὔτε στά μυστήρια… τίποτε. Λοιπόν, θά πρέπει νά
σταθοῦμε ὅπως θά στεκόμαστε σ’ ἕναν εἰδωλολάτρη, αὐτό ἔλεγε ὁ π. Ἀθανάσιος.
Πολλές φορές ἔρχεται ἕνας ἄνθρωπος ἀπό αὐτούς στήν Ἐκκλησία κι ἐμεῖς τόν
ἀντιμετωπίζουμε σάν πιστό, σάν νά ξέρει τά πάντα γιά τήν πίστη καί ὅταν δοῦμε κάτι
πού δέν ταιριάζει μπορεῖ νά τόν βάλουμε καί μπροστά.. Ὄχι, θά πρέπει νά
θεωρήσουμε ὅτι δέν ξέρουν τίποτα καί νά τούς φερθοῦμε μέ πολλή ταπείνωση, μέ
πολλή ἀγάπη. Ἀλλά, γιά νά τό κάνεις αὐτό, πρέπει νά εἶσαι ταπεινός, νά πιστεύεις ὅτι
εἶσαι χειρότερος κι ἀπ’ αὐτόν καί ἀπ’ ὅλους. Αὐτός εἶναι ὁ ἄνθρωπος πού μπορεῖ νά
σωθεῖ, πού θεωρεῖ τόν ἑαυτό του χειρότερο ἀπό ὅλους. Ποτέ δέν μιλάει ἀπό θέση
ἰσχύος. Ποτέ δέν μαλώνουμε τόν ἄλλον, δέν τόν ἐπιπλήττουμε, ἀφοῦ ἔχει ἄγνοια. Οἱ
περισσότεροι ἄνθρωποι σήμερα, ἀδελφοί μου, οἱ Ἕλληνες, οἱ Ὀρθόδοξοι, ἔχουνε
τεράστια ἄγνοια, τίποτα δέν ξέρουν. Πολλές φορές ἔρχονται ἄνθρωποι στήν
ἐξομολόγηση καί δέν ξέρουν οὔτε τό Πάτερ ἡμῶν νά ποῦνε. Ἀλήθεια σᾶς λέω! Τούς
λέω, ἄφες ἡμῖν τά ὀφελήματα ἡμῶν.. μετά τί λέει; Μέ κοιτᾶνε! Ψάχνονται νά δοῦνε
τί λέει μετά… Ἐκεῖ ἔχουμε φτάσει τώρα. Ὁπότε, χρειάζεται κι ἐμεῖς νά
ταπεινοφρονήσουμε καί νά ἀνασκομποθοῦμε μέ πολλή ἀγάπη καί νά σταθοῦμε πολύ
ἐπιεικῶς, θά ἔλεγα, μπροστά σ’ αὐτούς τούς ἀνθρώπους, μήπως καί κάποιους τούς
κερδίσουμε, ὄχι γιά τόν ἑαυτό μας ἀλλά γιά τόν Χριστό.

Νά μήν θεωροῦμε δηλαδή ὅτι ὅλοι γύρω μας εἶναι πιστοί ἤ ὅτι ὅλοι γύρω μας
γνωρίζουν γιά τόν Χριστό καί γιά τήν πίστη. Δυστυχῶς, ἡ ἀλήθεια εἶναι ἀκριβῶς τό
ἀντίθετο. Δέν γνωρίζουν σχεδόν τίποτε. Καί πολλές φορές ὄχι μόνο δέν γνωρίζουν τό
σωστό ἀλλά θεωροῦν σωστό τό ἀκριβῶς ἀντίθετο ἀπό τό σωστό, τό λάθος. Ὑπάρχει
μεγάλη σύγχυση καί διαστροφή.

67
Ἔτσι λοιπόν, ταπεινός εἶναι αὐτός πού θεωρεῖ τόν ἑαυτό του κάτω ἀπό ὅλους,
χειρότερο ἀπό ὅλους. «Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ταπεινωθεῖ», λέει ὁ ἀββάς Ἰσαάκ, «τόν
κυκλώνει τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ, καί τότε ἡ καρδία αἰσθάνεται τή θεία βοήθεια,
πληροῦται χαρᾶς καί ὁδηγεῖται πρός τήν προσευχή».

Καί ὁ Μέγας Ἀθανάσιος λέει: «Στή χριστιανική ζωή πρέπει νά προσερχόμαστε μέ

πολλή προσοχή καί ταπεινοφροσύνη γιά νά λάβουμε τόν πλοῦτο τοῦ Χριστοῦ. Σέ
κάθε ἐκδήλωση τῆς ζωῆς μας νά θυμόμαστε νά ἐφαρμόζουμε τήν ταπείνωση τοῦ
Κυρίου. Μόνον ἔτσι θά καταστρέψουμε τίς παγίδες τοῦ διαβόλου». Ἐνῶ, ἄν μιλᾶμε
ἀπό θέση ἰσχύος, ἕνας πού θά ἔρθει μιά φορά στήν ἐκκλησία, ἐδῶ σέ μᾶς ἄς ποῦμε, ἤ
στήν ὁμιλία, καί τοῦ κάνεις παρατήρηση, γιατί θεωρεῖς ὅτι εἶναι ἐντάξει καί τά ξέρει
ὅλα καί κάνει ἕνα λάθος, δέν θά ξανάρθει. Ἐνῶ, ἄν θεωρεῖς ὅτι δέν ξέρει τίποτα καί
τόν πάρεις ἔτσι ὅπως λέμε μέ τό καλό, μπορεῖ καί νά τόν κερδίσεις. Αὐτό εἶναι πού
λέει ἐδῶ, ὅτι θά πρέπει ὁ ἄνθρωπος νά συντρίβει τόν ἑαυτό του καί νά ἐφαρμόζει τήν
ταπείνωση τοῦ Κυρίου καί ἔτσι θά καταστρέψει τίς παγίδες τοῦ διαβόλου. Οἱ
περισσότεροι ἄνθρωποι, ἀδελφοί μου, σήμερα εἶναι παγιδευμένοι ἀπό τόν διάβολο,
εἶναι ἐνεργούμενοι ἀπό τόν διάβολο κι ἄν θέλεις νά τόν ἁρπάξεις ἀπό ἐκεῖ, θά πρέπει
νά φερθεῖς μέ πάρα πολλή ταπείνωση.

– Πῶς ἀποκτᾶται ἡ ταπείνωση;

Λέει ὁ ἀββάς Ἰσαάκ: «εἶναι ἀρκετόν εἰς τόν μαθητήν νά γίνη κατά τήν μάθησιν
ὅμοιος μέ τό διδάσκαλό του, καί εἰς τόν δοῦλον νά γίνη ὅμοιος μέ τόν Κύριόν του.
Βλέπε ἐκεῖνον ὅστις ὥρισεν αὐτήν, καί δωρεῖται αὐτό τό χάρισμα, διά τίνος τρόπου
ἀπέκτησεν αὐτήν· γίνου λοιπόν καί σύ ὅμοιος μέ αὐτόν, καί θέλεις εὕρει αὐτήν…διά
τῆς τελειότητος πασῶν τῶν ἀρετῶν δυνατόν νά ἀποκτήση τις τήν ταπείνωσιν».
Πρέπει νά μιμηθοῦμε τόν Χριστό μας. Πῶς ἔζησε ὁ Κύριος. Μέ ἄκρα πτωχεία, μέ
ἄκρα ἀκτημοσύνη, μέ ἄκρα ὑπακοή, μέ ἄκρα ἀγάπη πρός ὅλους, συγχωρητικότητα
καί καλοσύνη. Ἔτσι θά μάθουμε κι ἐμεῖς ἀπό τόν Χριστό μας τήν ταπείνωση, τήν
πραότητα, τήν ἀνεξικακία. Ἐμεῖς, ὅπως ἔλεγε πάλι ὁ μακαριστός π. Ἀθανάσιος,
πολλές φορές θυμομαχοῦμε. Θυμομαχῶ θά πεῖ θυμώνω καί μάχομαι. Τσακωνόμαστε
καί μαχόμαστε ὑποτίθεται γιά τήν πίστη, γιά τό καλό, καί οὐσιαστικά
καταστρέφουμε τά πάντα. Μάλιστα πολλές φορές θυμομαχοῦμε καί μέσα στήν
ἐξομολόγηση – τό ἔχω συναντήσει καί ἐγώ πολλές φορές αὐτό. Ἐπιτίθενται πολλοί
ἐναντίον τοῦ πνευματικοῦ. Βέβαια τούς βάζει ὁ πονηρός.. εἶναι σαφές αὐτό, φανερό.
Πολεμάει τόν πνευματικό μέσω τῶν πνευματικῶν του παιδιῶν. Θυμώνουν καί
μάχονται τόν πνευματικό. Ἀλλά θυμομαχοῦμε καί μέ τούς ἀδελφούς μας καί λέμε:
δέν ντρέπεσαι, τί χριστιανός εἶσαι;.. καί δέν ξέρεις αὐτό, τό ἄλλο..; Ὄχι, δέν ξέρει.
Πρέπει νά τό καταλάβουμε. Τίποτα δέν ξέρουν. Καί φέρονται, ὅπως φέρονται καί τά
παιδιά σήμερα, μέ τόση ἀναίδεια, τόση αὐθάδεια… τόση κακία οἱ μεγάλοι κ.λ.π.
γιατί ἀκριβῶς δέν εἶναι χριστιανοί. Πρέπει μέσα μας νά τό καταλάβουμε αὐτό καί νά
μή θυμομαχοῦμε μαζί τους, ἀλλά νά τούς δοῦμε μέ πολλή ταπείνωση, νά τούς
φερθοῦμε μέ πολλή ταπείνωση, μήπως καί κάποιους τούς βοηθήσουμε νά ἔρθουνε
στή μετάνοια.

68
Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος στόν βίο τῆς Ἁγίας Συγκλητικῆς λέει: «Εἶναι δύσκολο νά
ἀποκτηθεῖ ἡ ταπεινοφροσύνη, χρειάζεται μεγάλο ἀγῶνα. Ἄν δέν ἀπομακρυνθεῖ
κάποιος ἀπό κάθε εἴδους δόξα, δέ θά δυνηθεῖ νά ἀποκτήσει τήν ταπεινοφροσύνη, τό
μεγάλο αὐτό θησαυρό». Ἐννοεῖ ἀπό κάθε ἐπιδίωξη δόξας καί νά ἀποποιηθεῖ κάθε
μάταιη δόξα. Γιατί ὁ διάβολος χρησιμοποιεῖ καί ἀνθρώπους, γιά νά σοῦ δώσει αὐτή
τήν κούφια δόξα, νά ἀκούσεις μπράβο, ἐπαίνους κ.λ.π. Δυστυχῶς, αὐτό ἀκοῦνε
συνέχεια τά παιδιά σήμερα καί μαθαίνουν νά ζοῦνε μ’ αὐτά, μέ τά κούφια λόγια καί
τούς κούφιους ἐπαίνους τῶν γονέων, τῶν θείων, τῶν συγγενῶν, τῶν δασκάλων καί
γίνονται κούφια καί τά ἴδια στό τέλος καί φυσικά ὑπερήφανα. Ἄν θέλεις, λέει, νά
ἀποκτήσεις τήν ταπείνωση, πρέπει νά διώξεις τήν δόξα, νά μήν ἐπιδιώκεις τή δόξα
οὔτε νά ἀρέσκεσαι στούς ἐπαίνους.

«Ὁ δρόμος πού ὁδηγεῖ στήν ταπεινοφροσύνη» λέει καί ἕνας μεγάλος ἀσκητής, ὁ
Ἀββάς Σισώης, «εἶναι -πρῶτον- ἡ ἐγκράτεια, -δεύτερον- ἡ συνεχής καί ἀδιάλειπτη
πρός τόν Θεό προσευχή καί -τρίτο- τό νά ἀγωνιζόμαστε νά εἴμαστε κατώτεροι ἀπό
κάθε ἄνθρωπο». Τρία πράγματα, πολύ σημαντικά. Τό νά ἔχεις ἐγκράτεια. Ἡ
ἐγκράτεια εἶναι μεγάλη ἀρετή. Δέν εἶναι μόνο στό φαγητό, νηστεία. Εἶναι καί στή
σωματική ἀνάπαυση, στόν ὕπνο, ἀκόμα καί στό νερό καί γενικῶς στίς αἰσθήσεις καί
σέ ὅλα τά σωματικά, στίς σωματικές ἀναπαύσεις, ὁτιδήποτε ἀναπαύει τό σῶμα. Ἡ
συνεχής καί ἀδιάλειπτη προσευχή ὁ δεύτερος δρόμος γιά τήν ταπείνωση. Καί τό
τρίτο, τό νά προσπαθεῖς νά εἶσαι πάντοτε κάτω ἀπό ὅλους. Νά διαλέγεις πάντα τήν
ἔσχατη θέση, τόν τελευταῖο τόπο, τή χειρότερη θέση. Σήμερα, βλέπετε,
καλλιεργοῦμε στά παιδιά, καί μέ ἐκπαιδευτικό σύστημα, τήν φιλοπρωτία. Τά
σπρώχνουμε νά εἶναι πρῶτα καί χαιρόμαστε νά εἶναι πρῶτα σέ βαθμολογία, στόν
ἀθλητισμό, πρωταθλητισμός… Παντοῦ προβάλλεται ὡς ἰδανικό ἡ φιλοπρωτία. Ἐνῶ
βλέπετε, αὐτό πού βοηθάει τήν ψυχή, εἶναι τό ἀντίθετο, νά ἐπιδιώκεις τήν τελευταία
θέση, νά εἶσαι κάτω ἀπ’ ὅλους καί νά ἐργάζεσαι ὄχι νά διακριθεῖς σέ σχέση μέ τούς
ἄλλους, ἀλλά νά ἀρέσεις στόν Θεό.

Καί ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος λέει: «Γιά νά γίνει κάποιος ἀληθινά ταπεινός,
πρέπει νά θεωρεῖ τόν ἑαυτό του φτωχό καί τελευταῖο ἀπ’ ὅλους. Νά ἀγωνίζεται νά μή
θυμώνει, νά μήν ἀγανακτεῖ, νά μή φωνάζει καί νά μή νοιώθει πικρία, θυμό καί ὀργή
ἐναντίον κανενός». Ἡ πικρία! Λέει, εἶμαι πικραμένος, καί τό δείχνει μέ τό ὕφος του..
Εἶναι ἁμαρτία ἡ πικρία, κρύβει ὑπερηφάνεια. Ἐπίσης, «νά μήν εἶναι ἀλαζόνας,
φαντασμένος καί ὑπερήφανος. Νά μιμηθεῖ τόν Κύριο στήν ἁπλότητα καί τήν
ταπεινοφροσύνη».

Ἄς γυρίσουμε πάλι στόν Ἅγιο Ἰουστίνο τόν Πόποβιτς. Ὁ ταπεινόφρων, λέει, θεωρεῖ
μέ χαρά τούς ἄλλους μεγαλύτερους στήν ἀρετή, πιό ἐνάρετους ἀπ’ αὐτόν, ἀνώτερους
ἀπ’ τόν ἑαυτό του. Μόνιμα καί σταθερά, ὅλο καί πιό πολύ εἰρηνεύει ἀπέναντι στόν
Θεό καί ἀπέναντι στούς ἀνθρώπους.

69
– Γιατί μαχόμαστε πολλές φορές καί ὀργιζόμαστε;
Γιατί μέσα μας ὑπάρχει ἡ φιλοπρωτία καί ὑπάρχει καί ἡ ζήλεια, τό μίσος. Γιατί νά μέ
περάσει ὁ ἄλλος;… Ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι «κλίμα» τῆς ψυχῆς, δηλαδή ἕνα
περιβάλλον, στό ὁποῖο «ἐπιτυγχάνεται» κάθε εὐαγγελική ἀρετή. Καμιά ἀρετή, ἄν δέν
ὑπάρχει ἡ ταπείνωση, δέν εἶναι ἀρετή. Ὅποια ἀρετή κι ἄν κάνει ὁ ἄνθρωπος,
νηστεία, ἀγρυπνία, μετάνοιες, προσευχές, κομποσχοίνια… ἄν δέν τά κάνει μέ
ταπείνωση, παύουν νά εἶναι ἀρετές. Παύουν νά εἶναι καλά πράγματα δηλαδή. Ὅταν
ὑπάρχει ἡ ταπείνωση στόν ἄνθρωπο, δέν χωράει τίποτα τό μή εὐαγγελικό σ’ αὐτόν.
Σάν ἀντίποδας, ἐκ διαμέτρου ἀντίθετη τῆς ταπεινοφροσύνης, στέκεται ἡ
ὑπερηφάνεια, ἡ ὑψηλοφροσύνη, ἡ ἀλαζονεία. Στήν περίπτωση αὐτή ὁ ἄνθρωπος καί
στίς σκέψεις του καί στή ζωή του στηρίζεται μόνο στόν ἑαυτό του, στό μυαλό του,
στή διανόησή του. Εἶναι ὁ αὐτονομημένος ἄνθρωπος. Ἡ πρώτη ἁμαρτία πού ἔκανε ὁ
ἄνθρωπος εἶναι ἀκριβῶς ἡ ἁμαρτία τῆς αὐτονόμησης. Πίστεψε τόν διάβολο πού τοῦ
εἶπε πώς μπορεῖς μόνος σου νά γίνεις θεός. Δέν χρειάζεσαι τόν Θεό οὔτε χρειάζεται
νά κάνεις ὑπακοή.. Αὐτό ἀκριβῶς πού λέει καί σήμερα στούς ἀνθρώπους ὁ διάβολος:
«δέν χρειάζεται ἡ Ἐκκλησία.. δέν χρειάζεται ὁ πνευματικός.. καί ἐσύ μυαλό ἔχεις.. θά
πᾶς σ’ ἕναν ἄνθρωπο τώρα νά τόν ρωτήσεις;.. Νά τόν συμβουλευτεῖς;.. νά
ἐξομολογηθεῖς;… Ἔχεις μυαλό.. εἶσαι πανέξυπνος.. ἔχεις ὅλα τά μέσα, μπορεῖς νά
μορφωθεῖς, νά διαβάσεις… ἔχεις τό διαδίκτυο, μπορεῖς νά πάρεις κάθε
πληροφορία… δέν χρειάζεσαι κανέναν! Εἶσαι αὐτάρκης». Ἀκριβῶς αὐτό εἶναι ὁ
ἀλαζόνας, εἶναι ὁ ὑπερήφανος, ὁ ὑψηλόφρων. Στηρίζεται μόνο στόν ἑαυτό του.
Θέλει νά εἶναι ἀνεξάρτητος καί αὐτόνομος, ἐλεύθερος σέ ὅλα καί αὐτάρκης. Νά γίνει
μόνος του τίμιος ἄνθρωπος. Μόνος του νά κάνει τή διανόησή του τίμια καί τή σκέψη
του τίμια σκέψη. Νά γίνει καλός, σωστός, ἀλλά μόνος του. Αὐτή εἶναι ἡ μεγάλη
ἀπάτη τοῦ διαβόλου. Καί βλέπετε σήμερα σοῦ λένε:

– Γιατί δέν μπορεῖς νά εἶσαι καλός ἄνθρωπος καί νά μήν πηγαίνεις Ἐκκλησία;

Ὄχι, δέν μπορεῖς! Δέν γίνεται! Ὁ ἀλαζόνας ὅμως, σοῦ λέει γίνεται.
Θέλει ὁλοκληρωτικά καί καθολικά νά γίνει ἀνεξάρτητος καί πρῶτα ἀπ’ ὅλα ἀπό τόν
Θεό. Δέν θέλει ὁ Θεός νά ἐπεμβαίνει σέ τίποτε δικό του, ὅ,τι νομίζει γιά δικό του..
καί πρῶτα ἀπ’ ὅλα στή διανόησή του γιά τόν κόσμο καί γιά τά πάντα.
Βλέπετε, ἀκόμα καί στό θέμα τῆς συζυγίας καί τοῦ γάμου κάποιοι λένε, δέν πρέπει
νά μπαίνει κανένας μέσα στό ζευγάρι… οὔτε ὁ πνευματικός.. κανένας, τίποτε.. οὔτε ὁ
Θεός φυσικά! Νά εἶναι μόνοι τους, αὐτόνομοι, νά κάνουν ὅ,τι νομίζουν αὐτοί.
Στήν πραγματικότητα ὁ ἄνθρωπος δέν εἶναι αὐτόνομος. Γιατί τρόπους σκέψεως καί
ζωῆς ἀπό τήν ἀρχή τοῦ ἀνθρώπου καί σέ τέτοιο βαθμό πρόσφερε ὁ διάβολος στούς
ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι καί ἕρπονται συνεχῶς μέσα του. Αὐτή εἶναι ἡ σπορά τοῦ
διαβόλου: «Μπορεῖς μόνος σου».
Ζώντας, ὅμως, ὁ ἄνθρωπος χωρίς Θεό καί σκεπτόμενος χωρίς Θεό τό μόνο πού
κατορθώνει εἶναι νά βρίσκεται σ’ αὐτόν, ὄχι ὅλος ὁ ἑαυτός του, ἀλλά ὅλος ὁ
διάβολος.

70
– Δέν ἔχεις μέσα σου τόν Χριστό;
Θά ἔχεις τόν πονηρό. Δέν θά εἶσαι μόνος σου.
Αὐτός ὁ ἄνθρωπος βλέπει τά πάντα στόν ἑαυτό του καί γύρω ἀπό τόν ἑαυτό του.
Ζώντας μόνο μέ τόν ἑαυτό του, στό εἶναι του, στήν ὕπαρξή του, δέν ζεῖ κανένας
ἄλλος παρά αὐτός ὁ ἴδιος ὁ διάβολος. Ὁπότε, μᾶς εἶπε ὁ Ἅγιος, ταπεινοφροσύνη =
Χριστοφροσύνη. Ὑπερηφάνεια, θά μπορούσαμε νά ποῦμε, εἶναι ἡ διαβολοφροσύνη.
Φρονεῖς ὅ,τι καί ὁ διάβολος, ὅταν εἶσαι ὑπερήφανος καί φρονεῖς ὅ,τι καί ὁ Χριστός,
ὅταν εἶσαι ταπεινός. Κατοικεῖ ὁ Χριστός μέσα σου, ὅταν εἶσαι ταπεινός, ἐνῶ κατοικεῖ
ὁ πονηρός, ὅταν εἶσαι ὑπερήφανος.

Ὅταν οἱ ἄνρθωποι σκέφτονται ἔτσι, ἡ διανόησή τους εἶναι λιγότερο αὐτόνομη,

λιγότερο ἀνθρώπινη, γιατί εἶναι δανεισμένη ἀπό τόν διάβολο. Δηλαδή, θέλει νά πεῖ
ἐδῶ ὁ Ἅγιος, ὅτι ὁ ἄνθρωπος πού δέν θέλει νά ὑποταχτεῖ στόν Χριστό καί νά κάνει
τόν νόμο τοῦ Χριστοῦ, τελικά παύει νά εἶναι καί ἄνθρωπος. Γίνεται ὑπάνθρωπος,
γίνεται θά λέγαμε διαβολάνθρωπος καί ἡ ὑψηλοφροσύνη του εἶναι διαβολοφροσύνη.
Γιατί, ὅταν κανείς χάσει τόν Θεό, σίγουρα χάνει καί τόν ἑαυτό του. Γιατί ὁ ἑαυτός
μας ἔχει ὡς ρίζα του τόν Θεό. Δέν μπορεῖς νά ξεκοπεῖς ἀπ’ τίς ρίζες σου, χωρίς νά
χαθεῖς. Θά χαθεῖς ἐφόσον κόβεσαι ἀπ’ τή ρίζα σου. Ὅπως ἕνα φυτό πού θά τοῦ
κόψεις τίς ρίζες θά ξεραθεῖ.

Ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι πάντοτε συνοδευμένη ἀπό τήν σωφροσύνη καί τήν

ὑπομονή. Ὁ ταπεινόφρονας, αὐτός πού θεωρεῖ μηδέν τόν ἑαυτό του, αὐτός δέν
ὑπάρχει, δέν πιστεύει ὅτι ὑπάρχει χωρίς τήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ. Εἶναι αὐτό πού λέει ὁ
Κύριος «χωρίς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν»7.

– Ποιός τό πιστεύει σήμερα αὐτό;

Σήμερα, σοῦ λέει, ἔχουμε ὅλα τά μέσα, ὅλη τήν τεχνολογία, δέν μᾶς λείπει τίποτα..
δέν μᾶς χρειάζεται ὁ Θεός. Τούς μιλᾶς γιά τόν Θεό, σοῦ λέει, δέν μέ ἀπασχολεῖ τό
θέμα.. I don’ t care.. δέν μέ νοιάζει. Γιατί; Γιατί ἀκριβῶς νομίζει ὅτι τά ἔχει ὅλα καί
ὅτι μπορεῖ νά τά κάνει ὅλα μέ τίς δυνάμεις του.

– Ποιός πιστεύει ὅτι «χωρίς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν», αὐτό πού εἶπε ὁ Κύριος;
Μόνο ὁ ταπεινός καί αὐτός εἶναι πού καταφεύγει συνεχῶς καί λέει Κύριε Ἰησοῦ
Χριστέ ἐλέησέ με, μέ δάκρυα.. ζητάει γιά καθετί… Ἀκόμα κι ἕνα ποτήρι νερό δέν
μπορεῖς νά πιεῖς, ἄν δέν θέλει ὁ Χριστός. Πᾶτε σ’ ἕνα νοσοκομεῖο νά δεῖτε πόσοι
ἄνθρωποι δέν μποροῦν νά πιοῦν νερό.

– Ποῦ εἶναι ἡ δύναμή σου, ἄνθρωπε;!

Αὐτός λοιπόν ὁ ταπεινόφρων, πού θεωρεῖ μηδέν τόν ἑαυτό του, εἶναι πού πιστεύει ὅτι
δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει χωρίς τήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ. Γι’ αὐτό εἶναι καί σώφρων.

71
– Τί θά πεῖ σώφρων;
Αὐτός πού ἔχει σώας τάς φρένας του. Ἔχει σωστές φρένες. Σκέπτεται σωστά,
λογίζεται σωστά καί ἐνεργεῖ σωστά καί αὐτός -ὁ ταπεινόφρων- εἶναι καί
ὑπομονετικός σέ καθετί πού ἀντιμετωπίζει, ἔστω κι ἄν αὐτό εἶναι ἀπ’ τά πιό
δυσάρεστα πράγματα, ἔστω κι ἄν αὐτό εἶναι δυσάρεστος πειρασμός. Γιατί; Γιατί
ἀφήνεται στόν Χριστό. Ὑπό-μένει: μένει ὑπό τά γεγονότα πού ἔρχονται ἀπ’ ἔξω.
Μένει ὑπό τήν Θεία πρόνοια καί λέει, ἀφοῦ ἡ Θεία πρόνοια ἐπιτρέπει αὐτό τό
γεγονός θά τό δεχτῶ, θά ὑπομείνω, δέν θά ἀνταρτέψω, δέν θά πῶ, γιατί Θεέ μου.. τί
σοῦ ἔκανα… καί γιατί μοῦ ἔφερες αὐτό. Ὄχι! Ξέρει ὅτι ὁ Θεός τόν ἀγαπάει καί αὐτό
πού τοῦ ἔφερε εἶναι γιά τό καλό του.

Αὐτός ἔχει γιά παράδειγμα τούς Ἀποστόλους καί τούς Προφῆτες καί πρίν ἀπ’ ὅλα τά
παραδείγματα καί πέρα ἀπ’ ὅλα καί πάνω ἀπ’ ὅλα ἔχει τό μέγα παράδειγμα τῆς
πραότητας, τῆς ταπεινοφροσύνης καί τῆς ὑπομονῆς τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ.
Αὐτό τό τρίπτυχο πού εἶναι ἡ ταπεινοφροσύνη, ἡ σωφροσύνη καί ἡ ὑπομονή μόνο μέ
τήν ἀγάπη μένει καί μόνο στήν ἀγάπη ὑπάρχει. Μόνο ὅποιος ἔχει στήν ψυχή του τήν
εὐαγγελική ἀγάπη, αὐτός μόνο μπορεῖ πραγματικά νά ἔχει καί τίς τρεῖς ἀρετές,
δηλαδή νά εἶναι σώφρων, ταπεινόφρων καί ὑπομονετικός.

Οἱ χριστιανοί ζοῦνε ἀξίως τῆς κλήσεώς των, αὐτό πού μᾶς εἶπε ὁ Ἅγιος Παῦλος στόν
πρῶτο στίχο, νά ζήσουμε ἄξια τῆς κλήσης μας. Ἡ κλήση μας, τό ὄνομα μέ τό ὁποῖο
καλούμαστε εἶναι τό ὄνομα χριστιανός. Νά ζήσουμε δηλαδή ἀντάξια τοῦ τίτλου μας:
χριστιανός.

– Τί θά πεῖ χριστιανός;
Μιμητής τοῦ Χριστοῦ. Δέν μπορεῖς νά εἶσαι λοιπόν μιμητής τοῦ Χριστοῦ, νά ἔχεις
ζωή σύμφωνη μέ τήν κλήση σου, ἐάν δέν ἔχεις αὐτές τίς τρεῖς ἀρετές, τήν
σωφροσύνη, τήν ταπεινοφροσύνη καί τήν ὑπομονή. Καί αὐτές τίς τρεῖς μπορεῖς νά
τίς τηρήσεις μόνο ἐν ἀγάπη, μέ τήν ἀγάπη, ὑπομένοντας ὁ ἕνας τόν ἄλλον ἐν ἀγάπη.
Τότε θά κάνεις καί ὑπομονή τήν ἀδυναμία τοῦ ἄλλου. Τότε θά ἔχεις καί ταπείνωση,
θά βάζεις τόν ἑαυτό σου κάτω ἀπ’ τόν ἄλλον. Τότε θά ἔχεις καί σωφροσύνη γιατί θά
βάζεις τόν ἑαυτό σου κάτω ἀπ’ τόν Θεό προπάντων, καί θά ἀφήνεις τά πάντα στόν
Θεό.

Μόνο ἡ εὐαγγελική ἀγάπη δίνει τήν δύναμη στόν ἄνθρωπο νά γίνει ταπεινόφρων καί
σώφρων καί ὑπομονετικός, ἀπών ἀπέναντι στούς ἀνθρώπους κι ἄν ἀκόμα τά
ἁμαρτήματα καί τά πάθη τους εἶναι ἐμφανή, εἶναι φανερά καί τόν ταλαιπωροῦν.
Τό μέτρο γιά τήν ταπεινοφροσύνη εἶναι ἡ ταπεινοφροσύνη τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ
Χριστοῦ.

72
– Πόσο θά ταπεινωθῶ; Πόσο θά ἀντέξω; Πόση ὑπομονή θά κάνω;..
Ὅση ἔκανε ὁ Χριστός. Αὐτό εἶναι τό μέτρο. Μά, λέει, τόν ἀνέχτηκα μιά, δυό, τρεῖς,
δέκα, ἕνα χρόνο, δύο χρόνια.. πόσο θά πάει; Ὅσο θέλει ὁ Χριστός.
Ὁ Θεός καταβέβηκε ἀπό τά οὐράνια, ἀπό τά ὑπερουράνια ὕψη Του, μέχρι τά
κατώτερα μέρη τοῦ Ἅδη, τά κατώτερα σημεῖα τῆς κόλασης. Κατέβηκε μέ τήν
ἀνθρώπινη ψυχή Του στόν Ἅδη -καί μέ τήν Θεότητά του μαζί- γιά νά ἐξαγάγει ἀπό
κεῖ, νά ἀναλάβει καί νά βγάλει ἀπ’ τήν κόλαση τόν πεπτωκότα Ἀδάμ, τόν πεσμένο
καί ἀπολλυμένο ἀπ’ τήν σατανική ὑπερηφάνεια, τόν νικημένο καί θανατωμένο ἀπό
τήν ἁμαρτία, τόν κολασμένο Ἀδάμ καί μαζί μ’ αὐτόν καί ὅλο τό ἀνθρώπινο γένος.

– Κι ἐμεῖς πόσο ἀξίζει καί πόσο πρέπει νά δείχνουμε ταπεινοφροσύνη;

Αὐτό φαίνεται ἀπ’ τόν δρόμο τῆς ταπείνωσης πού ἄνοιξε καί περπάτησε ὁ Ἴδιος ὁ
Κύριος. Ὁ Ὁποῖος κατέβηκε μέ τήν ἄκρα ταπείνωση γιά μᾶς, γιά χάρη μας, γιά νά
μπορέσουμε ἐμεῖς μ’ αὐτή τήν ταπείνωση νά σωθοῦμε ἀπό τήν κόλαση τῆς
ὑπερηφάνειας, ἀπ’ τήν ἁμαρτωλότητα τῆς διαβολικῆς φιλαυτίας καί τῆς αὐτάρεσκης
αὐτονομίας τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ἐκεῖνο πού μᾶς βασανίζει, ἀδελφοί μου, δέν εἶναι ὁ
ἄλλος, ὁ πλησίον μας, εἶναι τά πάθη μας, οἱ ἁμαρτίες μας, οἱ ἐπιλογές μας, οἱ
ἐπιθυμίες μας. «Ἕκαστος πειράζεται», λέει ὁ Ἅγιος Ἰάκωβος «ἐκ τῆς ἰδίας
ἐπιθυμίας»8. Ἐπειδή οἱ ἐπιθυμίες μας εἶναι λανθασμένες, εἶναι σέ λάθος κατεύθυνση,
ἐπιθυμοῦμε τήν καταστροφή μας, τό κακό μας, ἐπιθυμοῦμε τήν ἁμαρτία καί τόν
διάβολο, γι’ αὐτό καί ταλαιπωρούμαστε.

– Ἡ κατεξοχήν ἐπιθυμία πού ἔχει ὁ ἄρρωστος ἄνθρωπος ξέρετε ποιά εἶναι;

Ἡ φιλαυτία, ἡ ἐπιθυμία γιά τό σῶμα, γιά τήν ἀνάπαυση τοῦ σώματος.

– Οἱ πλεῖστοι ἄνθρωποι, γιά νά μήν πῶ ὅλοι γενικά, τί ἐπιδιώκουν ἀπό αὐτή τή ζωή;
Ἔλεγε ὁ Ἅγιος Νικόλαος ἐπίσκοπος Ἀχρίδος, ἀφενός μέν νά ζήσουν πολλά χρόνια,
σωματικά, βιολογικά, ἐδῶ στή γῆ καί ἀφετέρου νά τά περάσουν ὅσο γίνεται
ξεκούραστα. Αὐτό εἶναι φιλαυτία. Αὐτή εἶναι ἡ φιλαυτία μας.

– Πέστε μου, ποιός ἄνθρωπος σήμερα δέν ἔχει αὐτόν τόν λογισμό;
Νά ζήσουμε ὅσο περισσότερο σ’ αὐτή τή ζωή, βιολογικά καί ὅσο γίνεται
ξεκούραστα. Ἀκριβῶς αὐτό εἶναι πού μᾶς ταλαιπωρεῖ. Ἔχοντας αὐτή τήν ἐπιθυμία,
ὅταν ἔρχεται μιά ἀρρώστια, δυσανασχετεῖς. Ὅταν ἔρχεται ἕνας διωγμός, μιά ἀδικία,
δυσανασχετεῖς. Ὅταν ἔρχεται μιά φτώχεια, μιά κρίση κ.λ.π. δυσανασχετεῖς,
στενοχωριέσαι. Ἐνῶ, ἄν ἀποβάλλεις αὐτή τήν ἐπιθυμία, αὐτή τή σκέψη, αὐτή τήν
ἐπιδίωξη, λυτρώθηκες.

– Ποιός, ὅμως, μπορεῖ νά τήν ἀποβάλλει;

Μόνο ὁ ταπεινός. Δέν ἔχει δικές του ἐπιθυμίες ὁ ταπεινός, λέει, ὅ,τι θέλει ὁ Θεός,
ὅπως τά δώσει ὁ Θεός. Θέλει νά πεινάσουμε; Ἄς πεινάσουμε. Θέλει νά πεθάνουμε
ἀπ’ τήν πείνα; Νά πεθάνουμε. Ὁ θάνατος εἶναι ὕπνος. Δέν μᾶς φοβίζει ὁ θάνατος.

73
Καί γίνεται πλέον ὁ χριστιανός, ὁ ταπεινόφρων ἄνθρωπος ὁ πιό ἐλεύθερος, ὁ πιό
εὐτυχισμένος ἄνθρωπος.

Γιά νά μπορέσουμε νά κερδίσουμε αὐτή τήν ταπεινοφροσύνη τοῦ Κυρίου, ἡ ὁποία

ὑπάρχει ἀπό ἀγάπη ἀπέναντι στόν συνάδελφο, θά πρέπει νά ἐργαστοῦμε ἔτσι: νά
πολεμήσουμε τή διαβολική φιλαυτία καί τή διαβολική αὐτονομία, ἀπό ἀγάπη γιά τόν
Θεό καί γιά τόν συνάνθρωπο. Ἀπό ἀγάπη ὁ ἄνθρωπος κατεβαίνει μέχρι τό τελευταῖο
σημεῖο τῆς πτώσης τοῦ συνανθρώπου χωρίς ὁ ἴδιος νά πέσει. Μόνο καί μόνο γιά νά
τόν σηκώσει ἀπό ἐκεῖ καί νά τόν σώσει.

– Πόση ὑπομονή θά τοῦ κάνω;

Μέχρι τέλους. Θά κατέβεις μαζί του, χωρίς ἁμαρτία, καί θά προσπαθήσεις ὅσο βαθιά
εἶναι κι ἐκεῖνος νά πᾶς κι ἐσύ γιά νά τόν σηκώσεις. Μόνο ὅταν ἔχεις σ’ ὅλη σου τήν
ὕπαρξη τήν εὐαγγελική ἀγάπη πρός τόν συνάνθρωπο, μόνο τότε θά κινηθεῖς μ’ ὅλη
σου τή δύναμη γιά νά τόν σώσεις ἀπό τίς πτώσεις του, τούς θανάτους του, τίς
κολάσεις του κι αὐτό θά εἶναι καί ἡ δική σου σωτηρία, γιατί ὅταν φροντίζεις γιά τόν
ἄλλον γιά τό σῶμα σου φροντίζεις, ἀφοῦ ὅλοι εἴμαστε «ἀλλήλων μέλη»9, ὁ ἕνας
κομμάτι τοῦ ἄλλου.

Καί μέ ὅλα αὐτά εἶναι σάν νά τοῦ ἔδωσες τήν ἀπαραίτητη σωφροσύνη καί
ἀνεξικακία τοῦ Γολγοθᾶ, ἡ ὁποία ἀκόμα καί στόν Σταυρό παρακαλεῖ μέ τήν ἀγάπη
γιά τούς ἀντικειμένους, γιά τούς ἐχθρούς. Ὅταν δείξεις αὐτό τό παράδειγμα, δείξεις
αὐτή τή συμπεριφορά, σ’ αὐτόν πού σέ ἀδικεῖ, δίνεις καί σ’ αὐτόν τό μήνυμα τοῦ τί
σημαίνει ταπεινοφροσύνη, σωφροσύνη, ἀνεξικακία, συγχωρητικότητα καί μοιάζεις
στόν Χριστό, πού καί πάνω ἀπό τόν Σταυρό παρακαλοῦσε γιά τούς σταυρωτές Του
καί τούς ὑπερασπιζότανε στόν ἐν οὐρανοῖς Πατέρα Του, «δέν ξέρουν τί κάνουν»10.
Ἐκτός ἀπό τήν σωφροσύνη, ἀπαραίτητη εἶναι καί ἡ ὑπομονή τοῦ Χριστοῦ. Χωρίς
αὐτή πῶς θά μπορέσεις νά σηκώσεις καί νά ἐπαναφέρεις στόν σωστό δρόμο τόν
συνάνθρωπό σου; Ὁ ὁποῖος βρίσκεται στήν ἁμαρτία καί στίς ἁμαρτίες, στόν θάνατο
καί στούς θανάτους, στή δυσωδία καί στίς δυσώδεις καταστάσεις. Αὐτό πού σᾶς
ἔλεγα καί προηγουμένως. Σήμερα ἔχουμε μεγάλο ἔργο νά κάνουμε οἱ χριστιανοί,
γιατί οἱ ἀδελφοί μας, οἱ κατ’ ὄνομα χριστιανοί, ἔχουν πληθύνει πάρα πολύ, ἔχουν
ἀγριέψει πάρα πολύ, λόγω τῶν δαιμονικῶν παθῶν πού τούς ἔχουν κυριέψει καί δέν
θά πρέπει νά τούς σιχαθοῦμε, νά τούς ἀποστραφοῦμε, ἀλλά νά ταπεινωθοῦμε καί νά
τούς πιάσουμε νά τούς σηκώσουμε ἀπό κεῖ πού βρίσκονται. Αὐτό ἔχει πολύ κόπο.
Θέλει πολλή ὑπομονή καί πολλή σωφροσύνη. Ἡ ἱεραποστολή, ἡ ποιμαντική βοήθεια
θέλει πάρα πάρα πολύ ὑπομονή, ἄν θέλεις νά βοηθήσεις κάποιον… καί πρέπει νά
θέλουμε.

Ἡ ἀγάπη σου πρέπει σταθερά καί συνέχεια νά ὁπλίζεται ἀπό τόν σταυρό καί τήν
ὑπομονή τοῦ Κυρίου, ἄν θέλεις νά ἔχεις τή δύναμη νά μεταφέρεις πάνω σου τά
σφάλματα τῶν διπλανῶν σου καί νά τούς ἀγαπᾶς ἀκόμα καί στίς πτώσεις τους.
«Ἀνεχόμενοι ἀλλήλων ἐν ἀγάπῃ»11, λέει ὁ Ἅγιος Παῦλος. Νά ἀνεχόμαστε ὁ ἕνας τίς

74
ἀδυναμίες τοῦ ἄλλου. Τί σημαίνει; Ὁ καθένας νά ὑπομένει τίς ἁμαρτίες καί τά πάθη
τοῦ ἄλλου μέ ἀγάπη, μέ χριστιανική ἀγάπη, χωρίς φυσικά νά συμμετέχει στίς
ἁμαρτίες τοῦ ἄλλου. Χωρίς τήν ἀγάπη οἱ ἄνθρωποι δέν μποροῦν νά ὑπομείνουν ὁ
ἕνας τίς ἁμαρτίες τοῦ ἄλλου, ἀλλά καθίστανται μισητά ὄντα ὁ ἕνας ἀπέναντι τοῦ
ἄλλου ἐξαιτίας τῆς ἁμαρτίας. Καί διώκει ὁ ἕνας τόν ἄλλον καί βασανίζει ὁ ἕνας τόν
ἄλλον καί διαβρωμένοι πλέον ἀπ’ τήν ἁμαρτία φτάνουν καί στό νά φονεύονται
μεταξύ τους.

– Πῶς φτάσαμε στούς παγκόσμιους πολέμους;

Ἀκριβῶς ἔτσι. Ἔλλειψε ἡ ἀγάπη, ἔλλειψε ἡ χριστιανική ζωή, ὁπότε οἱ ἁμαρτίες τοῦ
ἑνός γιά τόν ἄλλον γίνονται καρφί, δέν μπορεῖ νά ὑπομείνει ὁ ὁ ἕνας τήν ἀδυναμία
τοῦ ἄλλου καί πᾶμε στό μίσος καί ἀπό τό μίσος στόν φθόνο καί ἀπό τόν φθόνο στόν
φόνο. Καί ἔτσι τό ἕνα μισό τῆς ἀνθρωπότητος φονεύει τό ἄλλο μισό.

Ἡ ἀγάπη ὅμως ἡ δική σου, τοῦ χριστιανοῦ, πρέπει νά εἶναι περιτοιχισμένη ἀπ’ τήν
σωφροσύνη, τήν ὑπομονή, τήν πραότητα, τήν μετριοφροσύνη. Τότε εἶναι σωστή ἡ
ἀγάπη. Πρέπει γιά χάρη τοῦ Χριστοῦ νά ἔχεις ταπεινοφροσύνη καί εἰρήνη ἀπέναντι
στόν ἁμαρτωλό ἀδελφό σου, γιά νά μπορέσεις, ἔτσι μόνο, νά τόν ἐξαγάγεις ἀπό τήν
ἁμαρτία, τόν θάνατο καί ὅλους τούς πειρασμούς, γιατί ἡ ἀγάπη καλύπτει καί δέν
διαπομπεύει τόν ἁμαρτωλό, ἐνῶ τό μίσος, ἡ κακία καί ἡ ζήλεια διαπομπεύει τόν
ἁμαρτωλό, θέλει νά τόν ἐκθέσει, νά τόν ρεζιλέψει, νά τόν ἐξουδενώσει.

Γι’ αὐτή τήν ταπεινοφροσύνη καί τήν σωφροσύνη καί τήν ἀγαθότητα καί τήν
πανσυγχωροῦσα ἀγάπη στήν ψυχή σου θά ἐκχεθεῖ ἀπό τόν οὐρανό σάν χείμαρρος ἡ
Χάρη τοῦ Χριστοῦ. Μόνο ἔτσι θά δεχθεῖς τή Χάρη. Καί αὐτή ἡ Χάρις μέ τήν
οὐρανοεπιθυμοῦσα διάθεσή σου θά σέ μεταφέρει καί σένα καί τόν ἀδελφό σου στά
ἅγια, οὐράνια καί φωτεινά σκηνώματα τῆς Βασιλείας τοῦ Χριστοῦ.

Λέει καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος:

– Πῶς θά ζήσουμε ἀντάξιοι τῆς κλήσεώς μας;
Μέ κάθε ταπεινοφροσύνη. Ὁ ταπεινόφρων ζεῖ ἀντάξια. Αὐτό εἶναι τό θεμέλιο τῆς
κάθε ἀρετῆς. Ἄν εἶσαι ταπεινός καί ἀναλογιστεῖς, ἐνῶ ἤσουν ἁμαρτωλός πῶς
σώθηκες, οὔτε στά δεσμά θά ὑπερηφανεύεσαι οὔτε σ’ αὐτά πού εἶπα, ἀλλά
γνωρίζοντας ὅτι καθετί εἶναι ἔργο τῆς Χάριτος, θά ταπεινώνεις τόν ἑαυτό σου. Ὁ
ταπεινόφρων καί εὐγνώμων μπορεῖ νά εἶναι καί εὐάρεστος δοῦλος. Γιατί «τί ἔχεις ὅ
οὐκ ἔλαβες; εἰ δέ καί ἔλαβες, τί καυχᾶσαι ὡς μή λαβών;»12.

Ἄκουσε τόν Ἀπόστολο πάλι πού λέει «περισσότερο ἀπό ὅλους αὐτούς ἐκοπίασα, ὄχι
ὅμως ἐγώ, ἀλλά ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ πού εἶναι μαζί μου»13. Ὁ ταπεινόφρων, ὅταν
καταφέρει κάτι, δέν λέει ὅτι τό κατάφερε ἐκεῖνος, ἀλλά ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ πού
ἐργάστηκε, καταδέχτηκε νά ἐργαστεῖ, μέσα ἀπό μένα.

75
Μέ κάθε ταπεινοφροσύνη, ὄχι μόνο στούς λόγους οὔτε στίς πράξεις ἀλλά καί στή
μορφή καί στήν ὁμιλία καί στό ἐξωτερικό σχῆμα, σέ ὅλα. Αὐτό θά πεῖ μέ κάθε
ταπεινοφροσύνη. Ὁ χριστιανός θά πρέπει νά εἶναι ταπεινός σέ ὅλα του καί στό πῶς
μιλάει καί στό πῶς ἐκφράζεται, τί ἔκφραση ἔχει τό πρόσωπό του, τί στάση ἔχει τό
σῶμα του καί φυσικά πῶς πράττει, πῶς ἐνεργεῖ κάθε στιγμή. Ὄχι στό ἕνα ταπεινός
καί στό ἄλλο θρασύς. Πρός ὅλους νά εἶσαι ταπεινός εἴτε φίλος εἶναι εἴτε ἐχθρός εἴτε
μεγάλος εἴτε μικρός. Δέν κάνεις διάκριση στήν ἀγάπη σου καί στήν ταπείνωση. Λέει
ὁ Ἅγιος Ἰάκωβος ὁ ἀδελφόθεος, ἅμα μπεῖ στήν ἐκκλησία κανένας
χρυσοδακτύλιος14, πού φοράει χρυσό δαχτυλίδι δηλαδή, πλούσιος, τόν βάζεις στήν
πρώτη θέση. Ἅμα μπεῖ κανένας φτωχός, ταπεινός, κουρελιάρης, τόν βάζεις στό
ὑποπόδιο τῶν ποδῶν σου, στή γωνιά… κάτσε στήν ἄκρη! Δέν τό θέλει αὐτό ὁ Θεός.
Σέ ὅλους πρέπει νά δείχνεις τήν ἴδια ἀγάπη καί νά μήν κάνεις διακρίσεις καί νά εἶσαι
ἐξίσου ταπεινός σέ ὅλους εἴτε ὁ ἄλλος εἶναι φίλος εἴτε ἐχθρός εἴτε εἶναι πλούσιος
εἴτε φτωχός.

Καί στά κατορθώματα νά εἶσαι ταπεινός, γιατί ἄκουσε τόν Χριστό πού λέει, μακάριοι
οἱ ταπεινόφρονες, «μακάριοι οἱ πτωχοί τῷ πνεύματι»15 καί αὐτό τό βάζει πρῶτο ἀπ’
ὅλα. Γι’ αὐτό καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος λέει «μετά πάσης ταπεινοφροσύνης καί
πραότητος, μετά μακροθυμίας, ἀνεχόμενοι ἀλλήλων ἐν ἀγάπῃ»16. Μήν εἶσαι ἕτοιμος
νά θυμώσεις, νά θυμομαχήσεις, νά χάσεις τήν ὑπομονή σου. Ἔχασα, λέει, τήν
ὑπομονή μου. Δέν ἐπιτρέπεται ὁ χριστιανός νά χάνει τήν ὑπομονή του.

– Γιατί νά χάσεις τήν ὑπομονή σου;

Σημαίνει ἔχασες τήν ταπείνωση.

– Εἶναι δυνατόν νά εἶναι κάποιος ταπεινός καί νά εἶναι συγχρόνος ὀξύθυμος καί
ὀργίλος;
Ὄχι, βέβαια. Δέν ὠφελεῖ καθόλου ἀπ’ τή μιά νά εἶσαι ταπεινός καί ἀπό τήν ἄλλη νά
ὀργίζεσαι καί νά θυμώνεις.
Νά ἀνέχεστε, λέει, ὁ ἕνας τόν ἄλλον μέ ἀγάπη.

– Πῶς εἶναι δυνατόν νά ἀνέχεσαι τόν ἄλλον, ἄν εἶναι ὀργίλος καί κακολόγος;
Ὅταν ὁ ἄλλος τώρα ὀργίζεται καί σοῦ ἐπιτίθεται. Εἶπε τόν τρόπο: μέ ἀγάπη. Ἐσύ θά
τόν ἀντιμετωπίζεις μέ ἀγάπη, μέ καλοσύνη.

– Ἐάν δέν ἀνέχεσαι τόν πλησίον, πῶς θά σέ ἀνεχτεῖ ἐσένα ὁ Θεός; Ἐάν ἐσύ δέν
ὑποφέρεις αὐτόν πού εἶναι σύνδουλός σου, πῶς θά σέ ὑποφέρει ὁ Κύριος;
«Ὅπου ὑπάρχει ἀγάπη, ἐκεῖ ὅλα εἶναι ὑποφερτά», λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος.
Αὐτή εἶναι, ἀδελφοί μου, ἡ διδασκαλία περί ταπεινοφροσύνης, πού μᾶς κάνει καί ὁ
Ἅγιος Ἰουστίνος ὁ Πόποβιτς καί ὅλοι οἱ ἄλλοι Ἅγιοι Πατέρες. Εἶναι τό θεμέλιο τῆς
πνευματικῆς ζωῆς. Γι’ αὐτό καί ὁ Χριστός μας τό βάζει πρῶτο-πρῶτο. Ἄς θυμηθοῦμε
λίγα ἀκόμα ἀπό τούς Ἁγίους Πατέρες καί νά κλείσουμε.

76
Λέει ὁ Μέγας Ἀντώνιος «Εἶδα ὅλες τίς παγίδες τοῦ ἐχθροῦ ἁπλωμένες σ’ ὅλη τή γῆ·
καί ἀφοῦ στέναξα, εἶπα· ποιός ἄραγε μπορεῖ νά τίς περάσει χωρίς νά πάθει τίποτε,
χωρίς νά τόν πιάσει ἔστω καί ἕνα δόκανο τοῦ διαβόλου; Καί τότε μιά φωνή μοῦ
ἀπάντησε· ἡ ταπεινοφροσύνη».

– Θέλεις νά μή σέ πιάσει σέ τίποτα ὁ διάβολος; Νά μή σέ παγιδέψει;

Νά εἶσαι ταπεινός πάντοτε. Νά ἐπιδιώκεις νά κάνεις ἔργο ζωῆς τήν ταπείνωση.
Πολλοί προσπαθοῦν νά μάθουν νά λένε τήν εὐχή. Σπουδαῖο εἶναι κι αὐτό. Ἀλλά
χωρίς ταπείνωση ἡ εὐχή δέν ὠφελεῖ. Ἡ βάση εἶναι ἡ ταπείνωση. Γι’ αὐτό εἶπε ὁ
ἀββάς Σισώης οἱ δρόμοι γιά τήν ταπείνωση εἶναι τρεῖς. Δέν εἶναι μόνο ἡ εὐχή. Εἶναι
ἡ εὐχή ἕνας δρόμος, ἀλλά παράλληλα μ’ αὐτόν, δηλαδή χρειάζεται μαζί μ’ αὐτό νά
βάζεις καί τόν ἑαυτό σου κάτω ἀπ’ ὅλους καί νά ἔχεις καί ἐγκράτεια, νά ταπεινώνεις
δηλαδή τό σῶμα. Νά τό κουράζεις γιά χάρη τοῦ Χριστοῦ μέ νηστεῖες, μέ ἀγρυπνίες,
μέ μετάνοιες, μέ περιορισμένη σωματική ἀνάπαυση.

«Ἡ ταπείνωση ἀπό τή φύση της ὑψώνει τόν ἄνθρωπο», λέει ὁ Μέγας Ἀθανάσιος «καί
ἔχει τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Ἐπειδή εἶναι ἀγαθή καί σωτήρια τήν ἐφόρεσε ὁ Κύριος,
ὅταν ἐκπλήρωσε τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ γιά τή σωτηρία τῶν ἀνθρώπων». Γι’ αὐτό καί
μᾶς λένε πάλι οἱ Ἅγιοι ὅτι ἡ ταπείνωση εἶναι τό ἔνδυμα τῆς Θεότητος. Αὐτό τό ροῦχο
ντύθηκε ὁ Θεός καί κατέβηκε στή γῆ καί συναναστράφηκε μαζί μας.
«Προκοπή τῆς ψυχῆς», λέει καί ὁ Μέγας Βασίλειος «εἶναι ἡ προκοπή στήν
ταπείνωση».

– Θέλεις νά μάθεις ἄν πᾶς καλά στήν πνευματική ζωή; Θέλεις νά μάθεις ἄν

προοδεύεις;
Νά δεῖς πόσο ταπεινός εἶσαι κι ἄν ἔγινες λίγο περισσότερο ἀπ’ ὅτι ἤσουνα. Καί
ἀλλοίμονο ἄν δεῖς ὅτι δέν εἶσαι. Τότε δέν ἔχεις καθόλου πρόοδο.
«Γνώση θεοσεβείας, σημαίνει γνώση ταπείνωσης καί πραότητας. Ἡ ταπείνωση εἶναι
μίμηση Χριστοῦ, ἡ δέ ἔπαρση καί θρασύτητα καί ἀναίδεια εἶναι μίμηση διαβόλου».
Πόση ἀναίδεια σήμερα στόν κόσμο… πόσο ἀδιαντροπιά, ἀναισχυντία.. Εἶναι
ἀκριβῶς διαβολική μίμηση. Αὐτά τά λέει ὁ Μέγας Βασίλειος.
Καί ὁ ἀββάς Ἡσαΐας κοιτάξτε τί ὡραῖα τό λέει: «Ἐκεῖνος πού ἔχει ταπεινοφροσύνη,
δέν ἔχει γλῶσσα νά ἐλέγξει τόν ἀμελῆ ἤ αὐτόν πού καταφρονεῖ», αὐτόν πού δέν
ἐργάζεται ὅπως πρέπει γιά τή σωτηρία του, καταφρονεῖ.

– Ναί… ἀλλά ἐσύ ποιός εἶσαι πού θά τόν ἐλέγξεις;

Ὄχι, δέν θά τόν ἐλέγξεις. Νά τόν νουθετήσεις μέ ἀγάπη, βάζοντας καί τόν ἑαυτό σου
μέσα στό ἴδιο λάθος, ναί. Πάλι, ὅμως, μέ διάκριση πολλή. Ὄχι ὅμως νά ἐλέγξεις, νά
κρίνεις, νά κατακρίνεις. Δέν ὑπάρχει χειρότερο, λέει κι ἕνας ἄλλος Πατέρας τῆς
Ἐκκλησίας, «ὡς τό ἐξουθενεῖν», ὅπως τό νά ἐξουθενεῖς, νά κάνεις σκουπίδι τόν
ἄλλον. Λέει, τόν ἔκανα σκουπίδι… Μεγάλη ἁμαρτία! Ποτέ δέν ἐπιτρέπεται νά κάνεις
τόν πλησίον σου, τόν ἀδελφό σου, τόν ἄλλον ἄνθρωπο, τόν συνάνθρωπό σου
σκουπίδι. Ποιός εἶσαι ἐσύ;

77
Ὁ ταπεινός «οὔτε καί μάτια ἔχει, γιά νά προσέχει τά ἐλαττώματα τῶν ἄλλων. Δέν
ἔχει αὐτιά, γιά νά ἀκούσει ὅσα δέν ὠφελοῦν τήν ψυχήν του. Ἀγάπησε τήν ταπείνωση
καί αὐτή θά σέ σκεπάσει ἀπό τίς ἁμαρτίες σου. Νά μή βαρεθεῖς γιά κάποιο κόπο»,
γιά κανέναν κόπο, «γιατί ὁ κόπος καί ἡ κακοπάθεια γεννοῦν τήν ταπείνωση», ὅταν
βέβαια κάνεις τήν κακοπάθεια γιά τόν Χριστό, νηστεύεις, διακονεῖς τούς ἄλλους…
ὅλα αὐτά ὁδηγοῦν στήν ταπείνωση. Νά χαίρεσαι μέ τόν κόπο. Ἡ ἀνάπαυση θά ἔρθει
μέσα ἀπό τόν κόπο, ὄχι μέσα ἀπό τήν ἀμέλεια, τήν ἀκηδεία, τήν ἀδιαφορία. «Ἡ
ταπείνωση συγχωρεῖ ὅλες τίς ἁμαρτίες».

«Αὐτή», λέει καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος, «εἶναι ἡ πιό μεγάλη ἀπό ὅλες τίς ἀρετές, τό
νά κατορθώνει κανείς νά ταπεινοφρονεῖ. Μέ τήν ταπείνωση καί πραότητα ἔρχεται ἡ
θεία βοήθεια. Ἡ ταπεινοφροσύνη κάνει δικαίους τούς ἁμαρτωλούς. Ἀπό τήν
ταπεινοφροσύνη κατορθώνεται ἡ ὁμόνοια».

– Γιατί δέν ὑπάρχει ὁμόνοια σήμερα; Στίς οἰκογένειες; Μεταξύ τῶν ἀνδρογύνων…;
Γιατί δέν ὑπάρχει ταπεινοφροσύνη. Ὁ καθένας ἔχει τόν ἐγωισμό του καί θέλει νά
ἐπιβληθεῖ στόν ἄλλον, νά ἔχει τό πάνω χέρι ὅπως λέμε. «Χωρίς αὐτήν -τήν
ταπεινοφροσύνη- εἶναι ἀδύνατο νά σωθοῦμε. Ὅσοι ἐπιθυμοῦν ταπεινοφροσύνη νά
μήν σταματοῦν νά ἐξετάζουν καί νά ἀνακρίνουν καθημερινά τόν ἑαυτό τους».

Καί ὁ ἀββάς Ἰσαάκ: «Ὁ ταπεινός ἄνθρωπος τιμᾶται ἀπ’ ὅλους. Οἱ ἐχθροί τῆς
ἀλήθειας δέν μποροῦν νά καταφρονήσουν τήν ταπείνωση. Ἄν καί εἶναι φτωχός
ἐκεῖνος πού ἀπέκτησε τήν ταπείνωση, τιμᾶται γι’ αὐτήν σάν νά φορεῖ πορφύραν καί
στεφάνι». Ὁ ταπεινός γίνεται σεβαστός καί ἀπό τούς κακούς καί ἀπό τούς ἐχθρούς
τῆς ἀλήθειας. «Νά ὑπομένεις τόν ἐξευτελισμό καί τήν ταπείνωση μέ καλή θέληση,
γιά νά ἀποκτήσεις τό θάρρος τῆς ἀνεμποδίστου ἀναφορᾶς πρός τόν Θεό. Ὅταν ὁ
ἄνθρωπος ὑπομένει θεληματικά κάθε σκληρό λόγο, χωρίς ὅμως νά ἔχει ἁμαρτήσει
πρός ἐκεῖνον ὁ ὁποῖος τοῦ τόν εἶπε, φορεῖ μέν στήν κεφαλή ἀκάνθινο στέφανον,
γίνεται ὅμως μακάριος, γιατί σέ καιρόν τόν ὁποῖο δέ γνωρίζει, στεφανώνεται
ἄφθαρτα. Ἡ τελειότητα τῆς ταπεινώσεως εἶναι τό νά μπορεῖς νά δεχθεῖς μέ χαράν
ἐξευτελισμό καί κάθε ψεύτικη κατηγορία». Βλέπετε; Αὐτό εἶναι ἡ τελειότητα τῆς
ταπείνωσης. Θά πεῖς: ἐγώ δέν τό ἔχω αὐτό. Ναί, ἀλλά νά προσπαθήσεις νά τό
καταφέρεις. Νά χαίρεσαι, ὅταν κατηγορεῖσαι ἄδικα, νά τό ὑπομένεις μέ χαρά.

«Ἐκεῖνος πού εἶναι πραγματικά ταπεινόφρονας, ὅταν ἀδικεῖται, δέν ταράσσεται οὔτε
ἀπολογεῖται γιά τήν ὑπόθεση πού ἀδικήθηκε, ἀλλά δέχεται σάν ἀλήθεια τή
συκοφαντία καί δέ φροντίζει νά πείσει τούς ἀνθρώπους ὅτι ἀδικήθηκε ἀλλά ζητᾶ
συγχώρηση». Βάζει μετάνοια καί ἤρεμα καί ἥσυχα ἀποχωρεῖ καί συνεχίζει τόν
πνευματικό του ἀγῶνα.

Καί ὁ Ἅγιος Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος λέει: «Αὐτό εἶναι τό θεμέλιο τοῦ δρόμου πού
ὁδηγεῖ στόν Θεό, τό νά βαδίζεις τόν δρόμο τῆς ζωῆς μέ ὑπομονή μεγάλη, μέ ἐλπίδα
καί ταπεινοφροσύνη χωρίς ἐγωϊσμό. Ἅν, λοιπόν κανείς δέν ἔχει πολλήν ταπείνωση,

78
αὐτός παραδίνεται στόν σατανᾶ, ἀπογυμνώνεται ἀπό τή θεία Χάρη πού τοῦ δόθηκε
καί δοκιμάζεται ἀπό πολλές θλίψεις καί τότε ἐκδηλώνεται ἡ ὑπερηφάνειά του, γιατί
εἶναι γυμνός καί ταλαίπωρος. Αὐτός πού δέχεται τόν πλοῦτο τοῦ Θεοῦ πρέπει νά ζεῖ
μέ πολλή ταπεινοφροσύνη, μέ συντριβή καρδιᾶς καί νά θεωρεῖ τόν ἑαυτό του ὅτι
εἶναι φτωχός καί δέν ἔχει τίποτα δικό του». Ἀκόμα κι ἄν ἔχεις χαρίσματα ἀπό τόν
Θεό, πάλι νά θεωρεῖς τόν ἑαυτό σου ὅτι εἶσαι ἕνα τίποτα. «Αὐτός πού ταπεινώνει
ἔτσι τόν ἑαυτό του μπορεῖ νά διατηρεῖ τή Χάρη», γιατί πολλοί παίρνουν τή Χάρη
ἀλλά ἀμέσως τή χάνουν. Καί μέ ρωτᾶνε, πάτερ, πῶς θά τό κρατήσω; Νιώθω πολύ
ὡραῖα… Μέ τήν ταπείνωση θά τό κρατήσεις. Ἄν λίγο ὑπερηφανευτεῖς ἔχασες τήν
καλή αὐτή πνευματική κατάσταση πού αἰσθάνεσαι. Καί ὁ μέγας Μάξιμος ὁ
Ὁμολογητής τί λέει; «Ἡ ταπείνωση καί ἡ κακοπάθεια ἐλευθερώνουν τόν ἄνθρωπο
ἀπό κάθε ἁμαρτία, καθώς κόβει ἡ μιά τά πάθη τῆς ψυχῆς -ἡ ταπείνωση- καί ἡ ἄλλη
-ἡ κακοπάθεια- τά πάθη τοῦ σώματος». Ἡ μία βοηθάει τήν ἄλλη. Ἡ κακοπάθεια
ὁδηγεῖ στήν ταπείνωση. Καί ὁ ταπεινός πάλι κακοπαθεῖ ὑπομένοντας τίς ἀδικίες καί
ὅ,τι ἄλλο γιά χάρη τοῦ Χριστοῦ.

Αὐτά ἤθελα νά πῶ στήν ἀγάπη σας σήμερα. Δέν ξέρω ἄν θέλετε νά συζητήσουμε
κάτι πάνω σ’ αὐτά. Ὑπάρχει κάποια τοποθέτηση; Κάποι ἐρώτηση;

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ἐρ. : Τρία πράγματα νά πῶ. Στό σχολεῖο ὑπῆρχε μία ἐπιγραφή ἔξω πού ἔλεγε: «αἰέν
ἀριστεύειν καί ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων». Μία ρήση…

Ἀπ. : Τό «αἰέν ἀριστεύειν» θά τό κάνουμε χριστιανικό! Νά ἀριστεύουμε πάντοτε στίς

ἀρετές, στήν ταπείνωση, στήν ἀγάπη, σ’ αὐτά πού θέλει ὁ Χριστός. Ὄχι νά
ἀριστεύουμε σ’ αὐτά πού ἀρέσουν στούς ἀνθρώπους καί θεωροῦν σπουδαῖα οἱ
ἄνθρωποι, νά κάνουμε παγκόσμιο ρεκόρ στόν πρωταθλητισμό… νά πάρουμε
βραβεῖο..

Ἐρ. : ………………………
Ἀπ. : Ἐξαρτᾶται. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός ἔλεγε ὅτι τό κακό θά ἔρθει ἀπό τούς
γραμματισμένους. Δηλαδή, τά γράμματα αὐτά καθεαυτά εἶναι κάτι οὐδέτερο. Τό πῶς
θά τά χρησιμοποιήσει κανείς. Καί οἱ Ἅγιοι μεγάλοι Πατέρες, ὁ Μέγας Βασίλειος, ὁ
ἱερός Χρυσόστομος, σπούδασαν στίς φιλοσοφικές σχολές τῶν εἰδωλολατρῶν τῆς
ἐποχῆς ἐκείνης. Στήν Ἀθήνα ὁ Μέγας Βασίλειος, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. Ὁ
Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος στήν Ἀντιόχεια.. Δέν ἀποκλείεται ἡ μόρφωση, ἀλλά
ἡ μόρφωση δέν σώζει τόν ἄνθρωπο. Ἐκεῖνο πού τόν σώζει εἶναι ἡ Χάρις, ἡ Χάρις
τοῦ Θεοῦ.

Ἐρ. : ………………………
Ἀπ. : Νά τά ἐφαρμόζουμε ὅ,τι μαθαίνουμε. Ἡ μάθησις στήν χριστιανική ὁρολογία
νοεῖται ὡς ἐφαρμογή. Ὅταν λέει ὁ Χριστός μας «μάθετε ἀπό Μένα ὅτι εἶμαι πράος

79
καί ταπεινός»17 δέν ἐννοεῖ ἁπλῶς νά τό ἀκούσετε ἤ νά τό διαβάσετε στό εὐαγγέλιο
καί τό μάθατε, ἀλλά νά τό ζήσετε. Μαθαίνω σημαίνει βιώνω, μετέχω στή ζωή τοῦ
Χριστοῦ καί τότε μαθαίνω. Εἶναι ἡ βιωματική μάθηση. Νομίζω ὑπάρχει αὐτός ὁ ὅρος
σήμερα στήν παιδαγωγική. Μαθαίνεις πράττοντας. Τότε πραγματικά μαθαίνει ὁ
ἄνθρωπος, ὅταν τό φτιάχνει αὐτό πού διαβάζει. Διάβασες ὅτι ὁ Χριστός εἶναι
ταπεινός καί πράος; Ὄχι δέν τό ἔμαθες. Γιά νά τό μάθεις, πρέπει νά τό βάλεις σέ
πράξη, νά τό κάνεις κι ἐσύ.

Ἑπομένως, τό «αἰέν ἀριστεύειν» νά τό πάρουμε ἔτσι. Καί οἱ μεγάλοι Πατέρες, ὁ

Μέγας Βασίλειος κ.λ.π. σπούδασαν μέν, ἀλλά ξέρετε τί ἔλεγε ὁ Μέγας Βασίλειος;
«Τιμία μοι κόπρος» ἡ σπουδή μου… οἱ κατά κόσμον σπουδές καί γνώσεις. Πού ἦταν
πάρα πολλές τοῦ Μεγάλου Βασιλείου. Ἤτανε πανεπιστήμονας. Γιά τήν ἐποχή του
ἤξερε τόσες ἐπιστῆμες τόσο τέλεια ὅσο ἕνας ἄλλος σπούδαζε μία ἐπιστήμη καί ὄχι
τόσο τέλεια…

Ἐρ. : ………………………
Ἀπ. : Μπορεῖ, ὄχι μόνο νά μή σοῦ βάλει μυαλό, νά σοῦ βγάλει καί τό λίγο μυαλό πού
ἔχεις, δηλαδή τήν σωφροσύνη, νά σέ γεμίσει ὑπερηφάνεια. Ὅπως, δυστυχῶς, γίνεται
στίς μέρες μας. Τά παιδιά ὅλα θέλουν νά σπουδάσουν ἀλλά ἔχουν καί πολύ μεγάλο
ἐγωισμό καί πολύ μεγάλη θρασύτητα καί πολύ μεγάλη ἀναίδεια, δηλαδή καθόλου
ταπεινοφροσύνη.

Ἐρ. : ………………………
Ἀπ. : Ὄχι, εἶναι ἀλήθεια. Ἐγώ δέν τό ἀμφισβητῶ αὐτό. Ἡ πλειοψηφία τῶν
ἀνθρώπων σήμερα -καί δέν εἶναι δικός μου λόγος αὐτός- τῶν χριστιανῶν.. ἀφῆστε
τούς ἄλλους, ζοῦνε σέ μία ἀκηδία, τό ἔλεγε ὁ μακαριστός π. Σωφρόνιος τοῦ Ἔσσεξ.
Ἀκηδία ξέρετε τί εἶναι; Τό λέει ὁ Ἄγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος, ὁ περιεκτικός
θάνατος τῆς ψυχῆς. Οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι -χριστιανοί- σήμερα εἶναι νεκροί
πνευματικά, ζοῦνε αὐτή τήν ἀδιαφορία καί σοῦ λέει… τί μοῦ λές γιά Χριστό τώρα…
ἐγώ δέν προλαβαίνω, ἔχω τίς δουλειές μου.. ἄφησέ με ἥσυχο! Οὔτε μιά ὥρα τήν
Κυριακή δέν βρίσκουν. Σοῦ λέει, μιά ὥρα ἔχω νά ξεκουραστῶ. Ἑπομένως, μιλᾶμε
γιά νέκρωση, πνευματική νέκρωση.

Καί ὁ Χριστός μας εἶπε αὐτό τόν «μελαγχολικό» λόγο, ἄς τόν ποῦμε ἔτσι, «ἄραγε
ὅταν θά ἔλθω πάλι, θά βρῶ τήν πίστη στή γῆ;»18. Τό εἶπε ὁ Χριστός. Καί ὅταν
περνοῦσαν κάτω ἀπό τόν Σταυρό, θυμάστε; Ὅλοι τόν ἐμπαίζανε… ἤτανε μιά
δαιμονική συμφωνία. Ὅλοι τόν ἐμπαίζανε τόν Χριστό μας πάνω στόν Σταυρό…
ὅλοι… «καί οἱ παραπορευόμενοι ἐβλασφήμουν αὐτόν κινοῦντες τάς κεφαλάς αὐτῶν
καί λέγοντες· οὐά, ὁ καταλύων τόν ναόν καί ἐν τρισίν ἡμέραις οἰκοδομῶν! σῶσον
σεαυτόν καί κατάβα ἀπό τοῦ σταυροῦ»19. Κατέβα ἀπό τόν Σταυρό, γιά νά μᾶς
ἀποδείξεις ὅτι εἶσαι Θεός. Κατέβηκε ὁ Χριστός; Δέν κατέβηκε. Ἄν κατέβαινε, ἔλεγε
ὁ μακαριστός ὁ π. Ἀθανάσιος Μυτιληναῖος, ξέρετε τί θά γινότανε; Μετά ἀπό λίγο θά
Τόν πιάνανε καί θά Τόν ξανασταυρώνανε! Αὐτό θά γινότανε!

80
Ἐρ. : ………………………
Ἀπ. : Ἐξαρτᾶται ποῦ πιστεύουμε καί ποῦ ἔχουμε τόν θησαυρό μας. Τί εἶπε ὁ Χριστός
μας; «Ὅπου εἶναι ὁ θησαυρός σας, ἐκεῖ θά εἶναι καί ἡ καρδιά σας»20.

Ἐρ. : ………………………
Ἀπ. : Ἀκριβῶς. Ὁπότε αὐτό τό σκύψιμο πού εἴπατε, αὐτή ἡ ταπείνωση δηλαδή, γιά
τόν χριστιανό εἶναι ἐλευθερία. Ἄν ἔχει κάποια πράγματα… πού κανονικά δέν πρέπει
νά ἔχει, πρέπει νά εἴμαστε ἀκτήμονες, ἅμα θέλουμε νά μοιάσουμε στόν Χριστό. Ὁ
Χριστός εἶχε τίποτα; Εἶχε περιουσία ὁ Χριστός; Τίποτα δέν εἶχε. Ἦταν τελείως
ἀκτήμων. Οὔτε σπίτι εἶχε. Τώρα βλέπετε ὅσοι ἔχετε σπίτια… μέ τά ΕΝΦΙΑ καί
αὐτά… οὔτε νά τό ἐνοικιάσεις μπορεῖς ἄν ἔχεις δεύτερο σπίτι, δέν σέ συμφέρει… καί
σιγά-σιγά ὅπως πᾶνε, θά τά πάρουν τελείως. Σέ λίγο θά μείνουμε χωρίς περιουσίες.
Ἕνας πού ἔχει τόν θησαυρό του σ’ αὐτά, θά τρελαθεῖ. Ὅπως τρελάθηκαν, ὅταν
ἔγιναν τά capital controls κάποιοι καί πηγαίνανε στίς τράπεζες καί οὐρλιάζανε, θέλω
τά λεφτά μου.. σέ κατάσταση παράκρουσης ἦταν αὐτοί οἱ ἄνθρωποι. Γιατί; Γιατί ἡ
ἐλπίδα τους εἶναι αὐτά. Ἐνῶ ὁ χριστιανός δέν ἔχει πρόβλημα… καί νά τόν
ἐκμεταλλευτοῦνε καί νά τόν φυλακίσουνε καί νά τοῦ τά πάρουν ὅλα… Χριστό δέν
μποροῦν νά τοῦ πάρουν. Ψυχή δέν μποροῦν νά τοῦ πάρουν. Αὐτά εἶναι πού πρέπει νά
φυλάξουμε, εἶπε ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς, Χριστός καί ψυχή. Ὅλα τά ἄλλα ἄς τά πάρουν.
Ἤδη δέν μᾶς τά ἔχουνε πάρει λίγο ἕως πολύ; Ποιός κάνει κουμάντο στήν Ἑλλάδα
σήμερα; Ἐμεῖς κάνουμε κουμάντο; Ὄχι, ἄλλοι κάνουν. Ἐμεῖς ἁπλῶς κοροϊδευόμαστε
ὅτι τούς βγάζουμε αὐτούς ἐκεῖ στήν ἡγεσία καί εἶναι αὐτοί πού θέλουμε. Δέν εἶναι
αὐτοί πού θέλουμε καί οὔτε κάνουν αὐτά πού θέλουμε. Κι αὐτοί οἱ ἴδιοι δέν κάνουν
αὐτά πού θέλουν ἐνδεχομένως, γιατί κάνουν ὑπακοή σέ κάποιους ἄλλους,
μεγαλοτραπεζίτες, παγκόσμια συμφέροντα καί κυκλώματα.

Δέν εἴμαστε ἐλεύθεροι λοιπόν οὔτε οἰκονομικά οὔτε πολιτικά. Ἀλλά γιά τόν
χριστιανό αὐτό δέν εἶναι πρόβλημα. Τόν Χριστό μπορεῖς νά τόν ἔχεις καί μέσα στήν
φυλακή, ὅπως Τόν εἶχαν οἱ Ἀπόστολοι, Παῦλος καί Σίλας, πού ἔψαλλαν λέει
μεσονυκτίου, μέσα στή νύχτα φυλακισμένοι μέ τά πόδια τους ἀσφαλισμένα στό
τιμωρητικό ξύλο καί «ἐπηκροῶντο οἱ δέσμιοι»21. Οἱ ἄλλοι δέσμιοι ἄκουγαν
ἐκστατικοί! Καί μετά ἔγινε σεισμός καί ἄνοιξαν οἱ πύλες καί ἐλευθερώθηκαν ὅλοι.

Ἐρ. : ………………………
Ἀπ. : Κοιτάξτε, δέν κολλᾶμε στό σχῆμα τό ἐξωτερικό. Μπορεῖ νά ἔχεις ψηλά τό
κεφάλι… Τό θέμα εἶναι νά ἔχεις ταπεινό τό φρόνημα. Αὐτό εἶναι τό θέμα. Τό
ἐξωτερικό σχῆμα τό κάνεις ἐσύ ὅπως θέλεις ἀλλά μετά πάσης ταπεινοφροσύνης.
Εἴδατε πού λέει ὁ λαός; Αὐτός ἔχει καταπιεῖ τόν λοστό… δέν σκύβει καθόλου.
Μπορεῖ νά εἶναι ταπεινός, δέν λέω, ἀλλά συνήθως αὐτός ἔχει καί ὑπερηφάνεια.
Ἐκφράζεται μέσω τοῦ σώματος καί ἡ κατάσταση τῆς ψυχῆς. Εἴδατε τί λέει;
«Καρδίας εὐφραινομένης πρόσωπον θάλλει»22. Ὅ,τι ζεῖ ἡ καρδιά τό βγάζει καί στό
σῶμα καί στό πρόσωπο. Θά πεῖς τώρα: Ἕνας πού εἶναι ὑπερήφανος καί σκύβει εἶναι

81
καλό πράγμα; Ὄχι, δέν εἶναι καλό. Αὐτός εἶναι ὑποκριτής. Ἀλλά βοηθάει αὐτό. Καί
τότε εἶναι καλό, ὅταν βοηθιέται νά γίνει ταπεινός.

Λέει ὁ ἀββάς Δωρόθεος ὑπάρχουν μηχανές ταπείνωσης. Τί θά πεῖ μηχανές;

Κάποια μέσα πού χρησιμοποιοῦμε, γιά νά γίνουμε ταπεινοί. Ὄχι ὅτι εἴμαστε
ταπεινοί. Αὐτά εἶναι, τό νά μιλᾶς ταπεινά, τό νά βαδίζεις ταπεινά, τό νά ντύνεσαι
ταπεινά, νά μή φορᾶς μάρκες καί πολυτελή ροῦχα, νά μήν ἔχεις αὐτοκίνητα
πολυτελείας, σπίτια μαρμάρινα καί ὅλα αὐτά. Αὐτά ὅλα βοηθᾶνε, ἀλλά δέν εἶναι
ταπείνωση. Εἶναι ὅμως τρόπος βοηθητικός, γιά νά πᾶς στήν ταπείνωση καί πρέπει νά
τά χρησιμοποιοῦμε κι αὐτά, μήν τά ἀποκλείουμε. Ἀλλά νά μή μείνουμε σ’ αὐτά
φυσικά! Ἀλλοίμονο, ἄν μείνεις στό ἐξωτερικό σχῆμα καί δέν ἐργάζεσαι στήν καρδιά
σου νά ἀποκτήσεις τό φρόνημα τό ταπεινό, ὅτι εἶσαι χειρότερος ἀπ’ ὅλους. Αὐτό
εἶναι κατεξοχήν πού θέλει ὁ Θεός. Ἀλλιῶς εἶσαι ἕνας ὑποκριτής βεβαίως, ὅπως ἦταν
οἱ Φαρισαῖοι. Ἐξωτερικά φαινόταν θρησκευόμενοι, ἅγιοι.. καί ἦταν αὐτοί πού
σταύρωσαν τόν Χριστό. Οἱ μεγαλύτεροι φονεῖς ὅλων τῶν αἰώνων ἦταν οἱ ὑποκριτές,
γιατί φόνευσαν τόν Θεό. Φόνευσαν τόν Χριστό. Ἦταν καί εἶναι…

Ἐρ. : Ἡ ταπείνωση εἶναι ἡ ἀρχή τῆς ἀλήθειας. Ἡ ἀλήθεια εἶναι τό φῶς τοῦ κόσμου.
Ἡ ἀρχή τῆς ταπείνωσης εἶναι ἡ ἀποδοχή ἀπό τόν ἄνθρωπο ὅτι δέν γνωρίζει τό σχέδιο
τοῦ Θεοῦ….. καί ποιός γνωρίζει τά βάθη τῆς καρδίας τοῦ ἀνθρώπου; Βλέπετε ὁ Θεός
φρόντισε ἤ ἐπέτρεψε κάποιοι ἄνθρωποι νά πέσουν σέ μεγάλες ἁμαρτίες… καί μετά
ἔγιναν καί ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας. Ποιός μπορεῖ νά μιλήσει γιά ποιόν; Τό μόνο πού
μπορεῖ νά δεῖ ὁ ἄνθρωπος εἶναι τίς ἁμαρτίες του, γιατί ὑπάρχει ἡ βεβαιότητα ὅτι δέν
γνωρίζει οὔτε τά βάθη τῆς δικῆς του καρδίας… Ὁπότε ὁ ἄνθρωπος γνωρίζει μόνο τίς
ἁμαρτίες του, τίποτα ἄλλο…

Ἀπ. : Μάλιστα. Ἁπλῶς αὐτό πού εἴπατε γιά τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ, νά μήν θεωρήσουμε
ὅτι ὁ Θεός ἔχει βάλει τόν ἄνθρωπο σέ σιδηροτροχιές. Ὁ Θεός ἔχει ἀφήσει τελείως
ἐλεύθερο τόν ἄνθρωπο. Καί ὁ ἄνθρωπος, ὅπως εἴπατε, καί ἡ Ἁγία Μαρία ἡ Αἰγυπτία,
ὅταν μετανοήσει ἀλλάζει ἄρδην καί οὔτε ὁ ἴδιος φανταζόταν αὐτή τήν ἀλλαγή, ἡ
ὁποία γίνεται μαζί μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ. Ὅταν μετανοήσει ὁ ἄνθρωπος καί
ταπεινοφρονήσει, ἔρχεται ἡ Χάρις καί μετά βγαίνει στό φῶς, στήν ἀλήθεια. Ἔχει
τεράστια σημασία νά ἀφηνόμαστε στό θέλημα τοῦ Θεοῦ, νά δεχόμαστε ὅλα ὅσα μᾶς
δίνει ὁ καλός Θεός καί νά μετανοοῦμε. Νά ταπεινοφρονοῦμε καί νά ἔχουμε τήν χαρά
τήν ἀληθινή τοῦ Χριστοῦ μας.

Ἐρ. : Εὐλογεῖτε. Νά διαβάσω ἕνα χωρίο ἀπό τήν Ἁγία Γραφή καί νά μᾶς πεῖτε
λίγο… τό ὁποῖο λέει «διά τοῦτο εἴρηκα ὑμῖν ὅτι οὐδείς δύναται ἐλθεῖν πρός με, ἐάν
μή ᾖ δεδομένον αὐτῷ ἐκ τοῦ πατρός μου»23…..

Ἀπ. : Νά σᾶς πῶ κάτι. Στήν ἀρχή λέει τό Εὐαγγέλιο, πολλοί ἀκολουθοῦσαν τόν
Χριστό, πάρα πολλοί. Μετά λέει «ὀπίσω αὐτοῦ ἀπῆλθον»24. Μετά φύγανε. Στήν
ἀρχή πήγαιναν πολλοί κοντά Του καί λέει ὁ π. Νικηφόρος Θεοτόκης: Γιατί πήγαιναν;

82
Εἴτε γιά νά δοῦν τά θαύματα πού ἔκανε, ἀπό περιέργεια, ἔκανε πολλά θαύματα ὁ
Χριστός μας, εἴτε γιά νά μετέχουν στά θαύματα. Ἦταν ἄρρωστοι, εἶχαν συγγενεῖς
ἀρρώστους. Μετά, ὅμως, ὅταν ἄκουσαν τή διδασκαλία καί κατεξοχήν τή διδασκαλία
περί Θείας Μεταλήψεως, ὅτι πρέπει νά φᾶνε τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ,
«ὀπίσω αὐτοῦ ἀπῆλθον» λέει, φύγανε ὅλοι. Καί ὁ Χριστός εἶπε τότε στούς
Ἀποστόλους «μή καί ὑμεῖς θέλετε ὑπάγειν;»25. Μήπως καί ἐσεῖς θέλετε νά φύγετε;
Εἶστε ἐλεύθεροι. Σήμερα οἱ ψευτοκουλτουριάρηδες καί οἱ παγκοσμιοποιητές θά
λέγανε εἶναι πολύ αὐστηρός, ἀδιάλλακτος…

Ἐρ. : ………………………
Ἀπ. : Ναί, δέν πίστευαν πραγματικά στόν Χριστό. Δέν Τόν ἐμπιστευόντουσαν. Τόν
ἀκολουθοῦσαν γιά τούς δικούς τους λόγους. Καί οἱ μαθητές ἦταν ἀτελεῖς. Ἀλλά οἱ
μαθητές δέν φύγανε, ἐδῶ εἶναι ἡ διαφορά. Ἦταν μέν ἀτελεῖς, εἶχαν ἀδυναμίες, καί
τούς μαλώνει συνέχεια ὁ Χριστός.. θά δεῖτε στό Εὐαγγέλιο συνέχεια τούς μάλωνε,
μέχρι νά φτάσουν στήν ὡριμότητα τήν πνευματική καί νά πάρουν στή Πεντηκοστή
τήν τελειότητα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Οἱ ἄλλοι ὅμως φύγανε. Δέν εἶχαν αὐτή τήν
σταθερότητα, αὐτή τήν πίστη, τήν ἐμπιστοσύνη στόν Χριστό, ὅταν τούς εἶπε κάτι πού
δέν τούς ἄρεσε.

Καί αὐτό ἤθελα νά σᾶς πῶ, σήμερα ἔτσι χαρακτηρίζονται ὅσοι εἶναι σωστοί, ὡς
ἀπόλυτοι, ὡς φανατικοί -καί ὁ ὁμιλῶν- ὡς αὐστηροί, ὡς κολλημένοι.. ἀλλά ὁ
Χριστός εἶναι ἀκριβῶς αὐτό. Ἀκριβῶς αὐτό εἶναι ὁ Χριστός, εἶναι ἀπόλυτος, καί λέει,
παιδιά, ὅποιος θέλει, αὐτή εἶναι ἡ ἀλήθεια. Μήπως θέλετε νά φύγετε; Εἶστε
ἐλεύθεροι νά φύγετε. Ἔτσι λέει καί ὁ γνήσιος κήρυκας τοῦ Εὐαγγελίου σήμερα.
Ἀλλά πολλοί σήμερα, ὄχι γνήσιοι κήρυκες, ξέρετε τί λένε; Ἅμα τά πῶ αὐτά θά
φύγουν ἀπ’ τήν ἐκκλησία, δέν θά ἔρχεται κανένας στήν ἐκκλησία. Ναί, ἀλλά ἅμα δέν
τά πεῖς αὐτά, δέν λές αὐτά πού λέει ὁ Χριστός. Λές δικά σου πράγματα. Ὁπότε ὅλη ἡ
Ἐκκλησία φεύγει ἀπ’ τόν Χριστό ἐξαιτίας σου! Ἐνῶ, ἄν πεῖς αὐτά πού λέει ὁ
Χριστός, μπορεῖ νά φύγουν ἀρκετοί, ἀλλά κάποιοι θά μείνουν. Ποιοί; Αὐτοί πού
ἔχουν τό φρόνημα τῶν Ἀποστόλων. Ὅπως μείνανε οἱ Ἀπόστολοι. Καί εἶπαν ὅλοι, διά
τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου, «Ποῦ νά πᾶμε Κύριε; Ἐσύ ῥήματα ζωῆς αἰωνίου ἔχεις»26.
Ἀλλά αὐτά τά ρήματα τῆς ζωῆς τῆς αἰωνίου ὁ κόσμος δέν τά δέχεται, γιατί εἶναι
κόσμος, εἶναι ὑποταγμένος στόν πονηρό δηλαδή, στή φιλαυτία, στή φιληδονία, στή
φιλαργυρία. Ἐμεῖς ὅμως δέν μποροῦμε νά μήν ποῦμε τά ρήματα τῆς αἰωνίου ζωῆς
καί νά λέμε τά ρήματα πού ἀρέσουν στόν κόσμο. Ἄν τό κάνουμε, προδίδουμε τόν
Χριστό. Βλέπετε; Ὁπότε ἐμεῖς θά παραμείνουμε.

Τί σημαίνει τώρα αὐτό πού λέει ὁ Χριστός μας ὅτι ἄν δέν τόν ἔχει ἑλκύσει ὁ
Πατέρας, δέν μπορεῖ νά ἔρθει σέ Μένα; Ἀφοῦ ὅ,τι εἶναι ὁ Χριστός εἶναι καί ὁ
Πατέρας. Θεός τέλειος ὁ Πατέρας, Θεός τέλειος καί ὁ Υἱός. Τό θέλημα τοῦ Πατρός
εἶναι καί θέλημα τοῦ Υἱοῦ. Αὐτόν πού ἑλκύει ὁ Πατέρας, τόν ἑλκύει καί ὁ Χριστός
δηλαδή, ἀλλά ἀπό ταπείνωση ὁ Χριστός λέει ἄν δέν τόν ἔχει ἑλκύσει ὁ Πατέρας
Μου. Τί σημαίνει αὐτό τώρα νά τόν ἑλκύσει ὁ Πατέρας; Δηλαδή κάνει διακρίσεις ὁ

83
Πατέρας; Ἄλλους τούς ἑλκύει καί ἄλλους δέν τούς ἑλκύει; Ἄλλους τούς δίνει τό
χρίσμα, ὅπως λένε τώρα οἱ πολιτικοί.. δυστυχῶς γίνεται καί στήν ἐκκλησιαστική
γλώσσα, τό λένε οἱ δημοσιογράφοι. Αὐτός, λένε, πῆρε τό χρίσμα νά γίνει ἐπίσκοπος.
Τοῦ εἶπε ὁ ἀρχιεπίσκοπος ὅτι θά γίνει ἐπίσκοπος, πῆρε τό χρίσμα.

Ὄχι.. ποιούς ἑλκύει ὁ Πατέρας; Αὐτούς πού θέλουν. Ποιούς ἑλκύει ὁ Υἱός πού τούς
ἑλκύει καί ὁ Πατέρας; Αὐτούς πού θέλουν. Ὑπάρχει περίπτωση νά πᾶς στόν Χριστό
καί νά σοῦ πεῖ δέν σέ θέλω; Σέ καμία περίπτωση! «Τόν ἐρχόμενον πρός με οὐ μή
ἐκβάλω ἔξω»27, λέει ὁ Χριστός. Ἄρα, αὐτοί πού φύγανε, δέν φύγανε, γιατί ἔφταιγε ὁ
Θεός-Πατέρας, πού πήγανε μέν ἀλλά δέν τούς δέχτηκε, ἀλλά ἐπειδή οἱ ἴδιοι δέν
δέχτηκαν τήν κλήση τοῦ Θεοῦ-Πατρός. Ὁ Θεός-Πατήρ καλεῖ ὅλους. «Ἰδού ἕστηκα
ἐπί τήν θύραν καί κρούω»28, λέει στήν Ἀποκάλυψη. Σέ ποιούς κρούει; Σέ
ὁρισμένους; Καί στούς ἄλλους δέν κρούει; Οἱ καημένοι στήν Ἄπω Ἀνατολή, λένε,
δέν ἔχουν ἀκούσει τίποτα γιά Χριστό καί γιά πίστη. Ποιός σοῦ εἶπε ὅτι δέν ἔχουν
ἀκούσει τίποτα; Ὄλοι ἀκοῦνε. Σέ ὅλους χτυπάει ὁ Χριστός διά τῆς συνειδήσεως.
Ὅλοι ἔχουν μέσα τους συνείδηση, ὅτι τό νά πάρεις τή γυναίκα τοῦ ἄλλου εἶναι
ἁμαρτία. Ὅλοι τό ξέρουνε καί οἱ χριστιανοί καί οἱ μή χριστιανοί. Τό νά ἁμαρτάνεις
καί νά ζεῖς σαρκικά, ὑποδουλωμένος στή σάρκα εἶναι ἁμαρτία, ὅλοι τό ξέρουνε.
Ὅλοι τό καταλαβαίνουνε, ὄχι μόνο οἱ χριστιανοί. Ἀλλά πόσοι ἀκολουθοῦν τή
συνείδησή τους; Ἐλαχιστότατοι. Ὄχι ἀπό τούς ἐκτός, ἀπό τούς ἐντός, ἀπό αὐτούς
πού ὑποτίθεται εἶναι τῆς Ἐκκλησίας. Πόσοι ἀκοῦνε τήν ἐντολή τοῦ Χριστοῦ πού λέει
νά μή μοιχεύεις μέ τά μάτια σου;29 Τό λέει ἡ ἐντολή. Εἶναι ἐντολή αὐτό. Πόσοι τό
ἀκοῦνε; Ἀπό τούς χριστιανούς, ἀφῆστε τούς ἔξω. Πόσοι δέν εἶναι συνέχεια μέσα στό
διαδίκτυο καί βλέπουνε συνέχεια τέτοια πορνοθεάματα; Δέν εἶναι αὐτό ἁμαρτία; Τί
εἶναι; Ξεκάθαρη ἁμαρτία. Ἀπό τούς χριστιανούς μιλάω.

Ξέρετε τί ἔλεγε μιά δαιμονισμένη; Μιλοῦσε ὁ διάβολος μέσα ἀπ’ αὐτή. Ἔχω μολύνει
ὅλη τήν ἀνθρωπότητα μέ τό ἴντερνετ. Ὁ διάβολος τό ὁμολογεῖ. Γιατί εἶναι τό πιό
εὔκολο πράγμα σήμερα νά λερώσεις τήν καρδιά σου μέσα ἀπό τό διαδίκτυο, μ’ ἕνα
κουμπάκι… πατᾶς καί τελείωσε… Λοιπόν, αὐτό τί σημαίνει; Δέν τούς ἕλκυσε
αὐτούς ὁ Πατέρας; Ὁ Πατέρας τούς ἕλκυσε, ἀλλά δέν δέχτηκαν τήν ἕλξη του, τήν
ἀπώθησαν. Γι’ αὐτό εἶπε ὁ Χριστός, κανένας δέν ἔρχεται σέ Μένα, ἐννοεῖται καί
στόν Πατέρα, παρά μόνο αὐτός πού ἀποδέχεται τήν ἕλξη πού τοῦ κάνω Ἐγώ καί ὁ
Πατέρας. Αὐτή εἶναι ἡ ἀλήθεια, ἕτσι ἑρμηνεύεται αὐτό τό χωρίο. Καταλάβατε;
Δηλαδή, τό θέμα δέν εἶναι στόν Θεό. Ὁ Θεός θέλει ὅλοι νά σωθοῦμε. Τό θέμα εἶναι
σέ μᾶς. Θέλουμε νά σωθοῦμε; Ἄν θέλουμε, θά ἀνταποκριθοῦμε στήν κλήση τοῦ
Χριστοῦ, στήν ἕλξη τοῦ Χριστοῦ καί θά ἀνοίξουμε τήν πόρτα τῆς καρδιᾶς μας στόν
Χριστό.

Ἀρχ Σάββας Ἁγιορείτης

https://hristospanagia3.blogspot.gr/
1 Ἐφ. 4, 2.
2 Ἐφ. 4, 1.

84
3 Ματθ. 5, 3.
4 Φιλιπ. 2, 6-9.
5 Α΄ Κορ. 2, 16.
6 Πρβλ. Ματθ. 6, 1-6.
7 Ἰωάν. 15, 5.
8 Ἰακ. 1, 14.
9 Ρωμ. 12, 5.
10 Λουκ. 23, 34.
11 Ἐφεσ. 4, 2.
12 Α΄Κορ. 4, 7.
13 Α΄Κορ. 15, 10.
14 Ἰακ. 2, 1-4.
15 Ματθ. 5, 3.
16 Ἐφεσ. 4, 2.
17 Ματθ. 11, 29.
18 Λουκ. 18, 8.
19 Μάρκ. 15, 29-30.
20 Ματθ. 6, 21.
21 Πράξ. 16, 25.
22 Παρ. 15, 13.
23 Ἰωάν. 6, 65.
24 Ἰωάν. 6, 66.
25 Ἰωάν. 6, 67.
26 Ἰωάν. 6, 68.
27 Ἰωάν. 6, 37.
28 Ἀποκ. 3, 20.
29 Πρβλ. Ματθ. 5, 28.

85
 Τό μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως
Ἡ προετοιμασία μας, Ἡ ὁμολογία τῶν ἁμαρτιῶν μας,
Σημεῖα πού πρέπει νά προσέξουμε

Ἡ ἀναγκαιότητα τοῦ Μυστηρίου

Εἶναι ἀπαραίτητη ἡ ἐξομολόγηση;

Πολλοί λένε ὅτι ἐγώ τά λέω στήν προσευχή μου, στίς εἰκόνες…
Ὁ Θεός ὅμως δέν εἶπε νά κάνουμε ἔτσι. Ἔδωσε ἐξουσία στούς Ἀποστόλους καί
στούς διαδόχους τους τούς Ἀρχιερεῖς καί τούς Ἱερεῖς-Πνευματικούς νά συγχωροῦν
τίς ἁμαρτίες τῶν μετανοούντων ἐνῶ δέν ἔδωσε τέτοια ἐξουσία στίς εἰκόνες. Μετά
τήν Ἀνάσταση φύσησε ὁ Κύριος στό πρόσωπο τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων δίνοντάς τους
τό Ἅγιο Πνεῦμα καί εἶπε: «Λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον. Ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας,
ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται»1.

«Ὅποιος δέν προστρέξει στό σωτήριο (μυστήριο) τῆς μετάνοιας» διδάσκει ὁ Στάρετς
Σάββας « θά ἀκούσει αὐτή τή φοβερή ἀπόφαση τοῦ Κυρίου: «Ἐάν μή μετανοῆτε,
πάντες ὡσαύτως ἀπολεῖσθε» ( Λουκ.13,3) Ἀλλά καί ὅσοι προστρέχουν στό
μυστήριο τῆς μετάνοιας δέν καθαρίζονται ὅλοι, ἐπειδή ὅλοι δέν προσέχουν ἐκείνους
τούς ὅρους πού εἶναι ἀπαραίτητοι γιά τήν ἀληθινή μετάνοια.
Ἀρχή τῆς μετάνοιας εἶναι ἡ συναίσθηση τῶν ἁμαρτιῶν μας καί ἡ συντριβή γι’ αὐτές.

«Ὅταν ἀποστραφείς στενάξῃς, τότε σωθήσῃ» (Ἡσ. 30,15) 2.

«Μετανοεῖτε», εἶπε ὁ Κύριος.
Μετανοεῖτε συνεχῶς, ἐξακολουθητικά… ἀλλάζετε, διορθώνεσθε, προοδεύετε στήν
ὁμοίωσή σας μ΄ Ἐμένα, πορεύεσθε πρός τή Βασιλεία Μου…
«Μετανοεῖτε»…
Ὄχι μετανοεῖστε μία φορά μόνο, ὄχι μία ὥρα, ὄχι μία ἡμέρα, ὄχι ἕνα μῆνα, ὄχι ἕνα
χρόνο, ἀλλά συνεχῶς.
«Μετανοεῖτε»…
Ὄχι μόνο ἐξομολογηθεῖτε, ὄχι μόνο διηγηθεῖτε τά λάθη σας, ὄχι μόνο ἀπαριθμεῖστε
ψυχρά τίς πτώσεις σας, ὄχι μόνο καταθέστε τήν ἁμαρτωλότητά σας, ἀλλά…
Πονέστε καρδιακά, κλάψτε, ἀλλάξτε νοῦ, μεταβληθεῖτε, μεταποιηθεῖτε, ἀποφασεῖστε
καλλίτερα νά πεθάνετε παρά νά ξανααμαρτήσετε…
«Πολλοί ἐξομολογοῦνται ἀλλά λίγοι μετανοοῦν», ἔλεγε κάποιος.
Ἐξομολογούμαστε ἐνδεχομένως τακτικά, συχνά…
•Πόσο ὅμως μετανοοῦμε;
•Ποσό «ὁλόκληρωμένη» εἶναι ἡ μετάνοιά μας;
•Πόσο ἀνάλογη στό μέγεθος τῆς ἁμαρτωλότητάς μας;
•Πόσο «ἐπίπονη» εἶναι ἡ ἀναζήτηση τῆς καρδιᾶς μας γιά τόν Κύριο;
•Πόσο συντριμμένη καί τεταπεινωμένη καρδιά διαθέτουμε;

86
•Πόσο ἀλλάζουμε μετά ἀπό κάθε ἐξομολόγηση;
•Πόσο διορθωνόμαστε;

«Ἀρκετοί πιστοί ἀνταποκρίνονται θετικά στήν πρόσκληση τοῦ Πανάγαθου Θεοῦ γιά
μετάνοια, ἐξομολογοῦνται εἰλικρινά καί μέ αἰσθήματα πραγματικῆς ἀγάπης πρός τόν
Κύριο ἐναποθέτουν ὅλα τά ἁμαρτήματά τους ἐνώπιον τοῦ Πνευματικοῦ.
Παρουσιάζονται σ’ αὐτόν ὡς μιά «ἐπιστολή… γινωσκομένη καί ἀναγινωσκομένη»
(Β΄ Κορ. 3, 2). ῎Εχουν τήν ὀρθή πεποίθηση καί βαθιά πίστη πώς ὅσα ποῦν θά
συγχωρηθοῦν, θά σβησθοῦν, θά ἐξαφανισθοῦν, ὡσάν νά μήν συνέβησαν ποτέ στή
ζωή τους….. Γι’ αὐτό μέσα στό Ἐξομολογητήριο ὁμολογοῦν μέ ταπείνωση καί
συντριβή τήν ἐνοχή τους καί ἐξομολογοῦνται πλήρως καί τελείως ὅλα τά σφάλματά
τους. Τοιουτοτρόπως λαμβάνουν τήν ἄφεση ὅλων τῶν μετά τό Ἅγιο Βάπτισμα
ἁμαρτιῶν τους καί ἐπανέρχονται στήν κατάσταση τῆς Χάριτος πλησίον τοῦ Θεοῦ
εἰρηνικοί καί ἀναπαυμένοι. Ὑπάρχουν ὅμως καί κάποιοι πού δέν ἐξομολογοῦνται
σωστά…

Τό μικρό αὐτό πόνημα σκοπό ἔχει μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ καί τίς πρεσβεῖες ὅλων τῶν
Ἁγίων καί τῆς Θεοτόκου νά ἀποτελέσει μία ἐλάχιστη συμβολή:
α) στήν καλή προετοιμασία τῶν εὐσεβῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν πού προσέρχονται
στό Ἱερώτατο Μυστήριο τῆς Μετανοίας καί Ἐξομολογήσεως ,
β) στήν σωστή ἐξομολόγηση ἐνώπιον τοῦ Πνευματικοῦ των Πατρός καί
γ) στήν σωστή μετά τήν ἐξομολόγηση πνευματική των πορεία καί σχέση μετά τοῦ
Πνευματικοῦ των Πατρός .

Χωρίζεται σέ τρία μέρη.

Στό Α΄ μέρος παρουσιάζεται ἡ προετοιμασία γιά τήν ἐξομολόγηση, ἡ προσευχή πρίν
τήν αὐτοεξέταση καθώς καί ἕνα λιτό ἐνδεικτικό βοήθημα γιά τήν αὐτοεπίσκεψη τοῦ
μετανοοῦντος πιστοῦ. Κλείνει μέ μία πρότυπη νοερά ἐξομολόγηση.
Στό Β΄ μέρος παρουσιάζονται θέματα πού σχετίζονται μέ τήν ἐξομολόγηση στόν
Πνευματικό Πατέρα. Πῶς γίνεται μία σωστή ἐξομολόγηση, ποιά θά πρέπει νά εἶναι ἡ
σχέση πνευματικοῦ παιδιοῦ καί Πνευματικοῦ Πατρός, καθώς καί ποιοί κίνδυνοι,
πειρασμοί καί παρεκτροπές μπορεῖ νά ὑπάρξουν στήν ὅλη πρακτική τοῦ
Πανιερωτάτου Μυστηρίου τῆς Μετανοίας-Ἱερᾶς Ἐξομολόγησης.
Στό Γ΄ μέρος παρουσιάζεται τό τί πρέπει νά κάνει ὁ πιστός μετά τήν ἐξομολόγηση,
ὥστε διά τῆς Θείας Χάριτος νά ὁλοκληρωθεῖ ἡ πνευματική του θεραπεία.

87
 Α΄. Πρίν τήν ἐξομολόγηση

1) Προσευχήσου
2) Ἐπίσκεψαι-ἐξέτασε σεαυτόν
3) Ἐξομολογήσου νοερά στόν Κύριο

Μερικές ἡμέρες πρίν τήν ἐξομολόγησή του, ὁ πιστός θά πρέπει νά προετοιμαστεῖ

κατάλληλα γιά νά προσέλθει στό μεγάλο καί φιλανθρωπότατο αὐτό μυστήριο. Καλό
εἶναι νά βρεῖ ἕναν ἥσυχο τόπο, εἴτε στό ὕπαιθρο (ἄν αὐτό εἶναι δυνατό), εἴτε καί
μέσα στό δωμάτιό του. Ἐκεῖ μέ ἄνεση χρόνου ἄς συγκεντρωθεῖ στόν ἑαυτό του καί
ἄς τόν δεῖ μέ εἰλικρίνεια, «κατάματα», χωρίς προσπάθεια δικαιολόγησής του. Μέ
λίγα λόγια ἄς «ἐπισκεφθεῖ ἑαυτόν» πραγματοποιώντας μία αὐτοεξέταση-αὐτοκριτική
«ἐφ’ ὅλης τῆς ὕλης».

Ἀρχίζοντας τήν αὐτοεπίσκεψή του ὁ πιστός, τό πρῶτο πού θά πρέπει νά κάνει εἶναι
νά ἡσυχάσει ἀποθέτωντας κάθε ἄλλο λογισμό καί βιωτική μέριμνα. Ἄς διαβάσει ἕνα
κομμάτι ἀπό τήν Ἁγία Γραφή καί μετά ἄς προσευχηθεῖ.

Ἄς ζητήσει μέ κατάνυξη ἀπό τόν Θεό νά τοῦ ἀποκαλύψει τά ἁμαρτήματα πού ἔκανε,
ἀπό τήν ἀρχή τῆς ζωῆς του ὥς τώρα καί τά ὁποῖα δέν ἔχει ἐξομολογηθεῖ. Ἄς Τόν
εὐχαριστήσει διότι τοῦ δίνει ἀκόμη χρόνο μετανοίας.

Ἄς Τόν παρακαλέσει ἐπίσης γιά τόν Πνευματικό του Πατέρα ζητώντας Του νά τόν
φωτίσει, ὥστε στή διάρκεια τῆς ἐξομολόγησης νά τοῦ ἀποκαλύψει αὐτά πού Ἐκεῖνος
θέλει νά Τόν διδάξει.

Μία τέτοια προσευχή πού μπορεῖ ὁ πιστός νά χρησιμοποιήσει ξεκινώντας τήν

αὐτοεπίσκεψή του παραθέτουμε στή συνέχεια:

1.Προσευχή πρίν τήν αὐτοεξέταση

«Σέ εὐλογῶ Πολυέλεε καί Πολυεύσπλαχνε Κύριε, Ὕψιστε Θεέ καί Κύριε τοῦ
ἐλέους, Παντοδύναμε καί Παντοκράτορ. Σέ ὑμνῶ καί Σέ δόξάζω τόν Ποιμένα τόν
Καλόν τόν αἵροντα τήν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου, τόν ἐλθόντα εἰς τόν κόσμον τοῦτον
«ἁμαρτωλούς σῶσαι ὧν πρῶτος εἰμί ἐγώ».

Σέ μεγαλύνω καί Σέ εὐγνωμονῶ, διότι ἠξίωσάς με τυχεῖν τῆς ἀπείρου Σου

εὐσπλαχνίας καί συγκαταβάσεως ἀπό τήν ἀρχή τῆς ἀθλίας καί ρυπαρῆς ζωῆς μου
μέχρι τώρα.

Σέ δοξάζω, Σέ ὑμνῶ, καί Σέ εὐχαριστῶ διότι δέν μέ ἄφησες νά χαθῶ μαζί μέ τά

ἄνομα ἔργα μου καί τίς πολλές ἁμαρτίες μου.

88
Ἐξαιρέτως Σέ εὐχαριστῶ πού μέ ἀξιώνεις αὐτήν τήν ἡμέραν καί ὥραν νά σταθῶ
ἐνώπιόν Σου ἀλλά καί ἐνώπιος ἐνωπίῳ. Σέ εὐχαριστῶ διά τήν παροῦσαν ὥρα τῆς
ἐπισκέψεώς Σου ἀλλά καί τῆς δικῆς μου «αὐτοεπίσκεψης».

Ἐλέησε Κύριε τήν ἀθλίαν ψυχήν μου καί φώτισε ταύτην.

Δός μοι καιρόν μετανοίας, ἐπιμήκυνον τήν παροῦσαν ζωήν, ἐάν εἶναι θέλημά Σου,
ὥστε νά δυνηθῶ ἐξαλεῖψαι τά πολλά μου ἐγκλήματα.

Ἥμαρτον Κύριε εἰς Σέ. Ἥμαρτον ἐπίσης εἰς τούς ἀδελφούς μου. Ἥμαρτον καί εἰς
τόν ἑαυτόν μου, εἰς τό σῶμα μου καί τήν ψυχή μου.

Πλήν εἰς Σέ καταφεύγω καί εἰς Σέ ἐλπίζω. Γνωρίζω ὅτι χωρίς Ἐσένα Κύριε κανένα
ἔλεος, καμμία χαρά, καμμία ζωή, καμμία εὐτυχία δέν ὑπάρχει.

Ἐσύ Κύριε εἶσαι ὁ Παντοκράτωρ Δημιουργός καί Κυβερνήτης, ἡ Πηγή, ὁ

Διαχειριστής καί ὁ Μεταδότης τῆς Θείας Χάριτος. Ἐσύ Κύριε εἶσαι ὁ Δοτήρ παντός
ἀγαθοῦ, ὁ Ἐλεών καί Τρέφων τά σύμπαντα, ὁ Λυτρωτής παντός ἀνθρώπου, ὁ Σωτήρ
πάσης κτίσεως.

Σέ παρακαλῶ Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ μου δεῖξε μου, ἀπόκάλυψέ μου τά πολλά μου
λάθη μου, τίς ἀνομίες μου, τίς ἁμαρτίες μου, τά πάθη, τίς παραλείψεις καί τίς
ἐλλείψεις μου. Γνωρίζω Κύριε ὅτι ὅλα τά σφάλματα, τά ἔχω κάνει, εἴτε στήν πράξη,
εἴτε στή σκέψη μου.

Φώτισε τό σκοτάδι μου. Κάνε νά δῶ τίς ἁμαρτίες μου καί νά μετανοήσω εἰλικρινά γι’
αὐτές.

Φανέρωσέ μου αὐτές στό μέτρο καί στό βάθος πού Ἐσύ γνωρίζεις ὅτι θά εἶναι γιά τό
καλό μου. Μήν μέ ἀφήσεις νά ἀπελπιστῶ ἀπό τό μέγεθός τους.

«Καθάρισον Κύριε τόν ρύπον τῆς ψυχῆς μου καί σῶσον με ὡς φιλάνθρωπος». Μή μέ
ἐγκαταλείπης καί μή μέ ἀπορρίψεις ὡς νόθο παιδί σου, ἄν καί αὐτό μοῦ πρέπει.

Ἐλέησε Κύριε τόν ἄσωτο υἱό σου, ἐμέ τόν ἁμαρτήσαντα ὑπέρ πάντα ἄνθρωπον.
Ἁμάρτησα Κύριε μέ λόγια καί ἔργα, μέ σκέψεις καί ἐπιθυμίες. Ἁμάρτησα Κύριε μέ
ὅλες τίς δυνάμεις τῆς ψυχῆς μου. Ὅλος ἔγινα μία πληγή. Ψυχή καί σῶμα εἶναι
γεμᾶτα ἀπό κάθε μολυσμό ἐξ αἰτίας τῆς ραθυμίας, τῆς λήθης καί τῆς ἀγνοίας μου.

Ὅλος εἶμαι πλήρης φιλαυτίας καί ἐγωισμοῦ, ὑπερηφάνειας καί κενοδοξίας,

ἀσπλαχνίας καί ἀσέβειας, φιλαργυρίας καί φιληδονίας, ἀνοησίας καί ἀκοσμίας,
ψεύδους καί ἀπελπισίας, δειλίας καί ἀλογίας, ἀναίδειας καί ἀναισθησίας, ἀκηδίας καί
ἀδιαφορίας, φθόνου καί φόνου, γαστριμαργίας καί λαιμαργίας, κατάκρισης καί
καταλαλιᾶς, ἀστοργίας καί ἀφιλίας, ραθυμίας καί τεμπελιᾶς, σαρκικότητας καί

89
ἀκολασίας, ἀστοργίας καί γελοιότητας, ἀπραξίας καί πνευματικῆς τυφλότητας,
πονηρίας καί βλασφημίας, ὅρκου καί ἐπιορκίας, φιλοσωματίας καί
ἀνθρωπαρέσκειας.

Παρ’ ὅλα αὐτά δέν ἀπελπίζομαι τελείως Κύριε. Καί τοῦτο διότι γνωρίζω ὅτι τό
πλῆθος τῶν ἁμαρτιῶν μου δέν ξεπερνάει ποτέ τήν ἄβυσσο τῆς εὐσπλαχνίας Σου καί
τῆς συγχωρητικότητάς Σου. Αὐτό μοῦ δίνει θάρρος, αὐτό μέ κάνει νά Σέ πλησιάσω.
Εἰς Σέ λοιπόν καταφεύγω, στό ἄπειρο ἔλεός Σου ἐλπίζω. Βοήθησέ με Κύριε, ὥστε νά
ἔχω μετάνοια ἀληθινή.

Δός μου «μετάνοια ὁλόκληρον καί καρδίαν ἐπίπονον εἰς ἀναζήτησίν σου». Μέ τήν
Χάριν Σου ἐνίσχυσόν με ὥστε νά μήν ἐπαναλάβω καμμία ἁμαρτία μου. Καλλίτερον
νά ἀποθάνω παρά νά ἁμαρτήσω πάλιν.

Ἐγώ εἶμαι Κύριε τό πρόβατο τό ἀπολωλός. Γιά μένα ἐξῆλθες.. ἐμέ ἀναζητεῖς. Ἰδού
Κύριε Πάτερ Πολυέλεε μέ ηὗρες. Ἰδού ἐνώπιόν Σου εἰμί. «Ἥμαρτον Πάτερ εἰς τόν
οὐρανόν καί ἐνώπιόν Σου. Ποιήσόν με ὡς Σύ θέλεις καί γινώσκεις».

Στήν ἄπειρον ἀγάπην Σου ἐμπιστεύομαι καί καταφεύγω.

Ἆρον με εἰς τούς Θείους Σου ὥμους ὡς ὁ ποιμήν ὁ καλός. Ἆρον ἐμέ τό
τραυματισμένο καί ἀπολωλός πρόβατόν Σου. Εἰσάγαγέ με πάλιν εἰς τήν Θείαν Σου
ποίμνην, ἀσφάλισόν με εἰς τήν Θείαν Σου μάνδραν.

Ἀξίωσόν με τῆς συγχωρήσεως καί ἀφέσεως τῶν πολλῶν ἀμαρτιῶν μου διά τῆς
ἐξομολογήσεως εἰς τόν Πνευματικόν μου Πατέρα.

Φώτισον καί αὐτόν ὥστε νά μοῦ ὑποδείξει τά ἁρμόζοντα καί συμφέροντα γιά τήν
θεραπείαν τῆς πολυτραυματισμένης μου ψυχῆς. Βοήθησόν με ἵνα ἐξομολογηθῶ
ἐνώπιόν του μέ τήν πρέπουσαν εὐλάβειαν, συντριβήν, ταπείνωσιν καί μετάνοια.
Φώτισέ με ὥστε νά δεχθῶ τούς λόγους του ὡς ἀπό Σέ καί βοήθησόν με ὥστε νά τούς
ἐφαρμόσω εἰς τό ὑπόλοιπον τῆς ζωῆς μου.

Δέξαι με πάλιν Πανάγιε Πάτερ καί Κύριε τοῦ παντός, στήν Ἁγίαν Σου Ἐκκλησία, διά
πρεσβειῶν τῆς Παναχράντου Σου Μητρός, τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καί Πάντων
τῶν Ἁγίων Σου,ὥστε καί ἐγώ «σύν πᾶσιν τοῖς ἁγίοις» νά Σέ ὑμνῶ καί νά Σέ εὐλογῶ
καί νά Σέ δοξάζω, Τόν Πατέρα καί τόν Υἱόν καί τό Πανάγιον Πνεῦμα νῦν τε καί εἰς
τούς αἰῶνας. Ἀμήν!».

90
 2.Αὐτοεπίσκεψη καί αὐτοεξέταση

Ἀφοῦ προσευχηθεῖς ἔτσι, κάθησε καί μέ ἡρεμία ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου. Ἄκουσε τί
ἔχει νά σοῦ πεῖ ἡ συνείδησή σου…
Μπορεῖς, ἄν θέλεις, νά καταγράψεις αὐτά πού θά σοῦ μαρτυρήσει ἡ φωνή τοῦ Θεοῦ
μέσα σου. Σημείωνε ὅ,τι βρίσκεις μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ εἴτε ἁμαρτία εἴτε πάθος ὥστε
νά μπορέσεις νά τά θυμηθεῖς ἀργότερα κατά τήν νοερά σου ἐξομολόγηση καθώς καί
κατά τήν ἐξομολόγησή σου ἐνώπιον τοῦ Πνευματικοῦ σου.

Προσπάθησε νά νιώσεις μετάνοια καί συντριβή γιά ὅλα ὅσα θά σοῦ ἀποκαλυφθοῦν
μέ τό Φῶς τοῦ Θεοῦ: γιά τά λάθη, τά πάθη, τίς παραλείψεις, τίς ὑπερβολές, τίς
ἀστοχίες, τήν ἔλλειψη ἀγάπης στόν Θεό, τήν ἔλλειψη ἀγάπης στόν πλησίον, τήν
ὑποκριτική συμπεριφορά, τά ἄτοπα συναισθήματα, τίς ἄπρεπες ἐνθυμήσεις καί
ἐπιθυμίες, τήν ἀμέλεια στήν προσευχή, τίς ἄτοπες πράξεις κ.λ.π.. Ἐξέτασε τόν ἑαυτό
σου μέ εἰλικρίνεια μήπως εἶσαι κυριευμένος ἀπό κάποιο πάθος. Φύγε μακρυά ἀπό
τήν αὐταρέσκεια.

Θυμήσου ὅτι ἀκόμη καί ἄν ὅλα τά προστάγματα τοῦ Κυρίου τά τηρήσεις καί πταίσεις
σέ μία μόνο ἐντολή εἶσαι ἔνοχος ὅλων σύμφωνα μέ αὐτό πού εἶναι γραμμένο στήν
Ἁγία Γραφή: «Ἐάν τις τόν νόμον ὅλον τηρήσῃ, πταίσῃ δέ ἐν ἑνί, γέγονε πάντων
ἔνοχος»3.

Κατά τήν αὐτοεξέτασή σου, γράφει ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος, ρώτησε τόν
ἑαυτό σου: «Ἄρα γε μήπως ἀμέλησα κάποιαν φοράν ταύτην ἤ ἐκείνην τήν ἐντολήν, ἤ
ἀμελῶ, καί καταφρονῶ αὐτήν, καί δέν κάμνω ἐκείνην;»4 . Πρόσεξε καί κρίνε τόν
ἑαυτό σου μέ βάση τίς Ἅγιες Γραφές.

Ἐξέτασέ τον ἄν ἔχει ταπείνωση. Ἰσχύει γιά σένα τό «Μακάριοι οἱ πτωχοί τῷ

πνεύματι»; (Ματθ. 5, 3). Δές πῶς συμπεριφέρεσαι ὅταν ὑβρίζεσαι ἤ ἀδικεῖσαι ἤ
καταφρονεῖσαι. Ἐκεῖνος πού ἔχει ταπείνωση σέ τέτοιες καταστάσεις δέν ἀγανακτεῖ
ἀλλά «ὑπομένει ὅλα τά λυπηρά μετά χαρᾶς, καί δέν κεντᾶται ἡ καρδία του τελείως
εἰς κανένα ἀπό αὐτά»5. Ἐάν δέ συμβεῖ νά πειραχθεῖ λίγο ἀπό τήν ἀδικία τότε
«παιδεύει, καί ὀνειδίζει τόν ἑαυτόν του· καί ἐμβαίνωντας μέσα εἰς τήν κατοικίαν
του, καί στοχαζόμενος τόν ἑαυτόν του λυπεῖται, καί κλαίει· καί οὕτω προσπίπτει εἰς
τόν Θεόν, καί ἐξομολογεῖται εἰς αὐτόν, ὡσάν νά ἔχασεν ὅλους του τούς κόπους»6.
Στή συνέχεια ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἐάν πενθεῖς συνεχῶς γιά τίς ἁμαρτίες σου. Διότι
λέγει ὁ μακαρισμός τοῦ Κυρίου ὅτι «εἶναι μακάριοι αὐτοί πού πενθοῦν» (Ματθ. 5, 4)
. Ὁ δέ Ἅγιος Συμεών σχολιάζει: «Στοχασθῆτε παρακαλῶ, ὅτι δέν εἶπεν οἱ
πενθήσαντες, ἀλλ’ οἱ πενθοῦντες, δηλαδή ἐκεῖνοι ὅπου πάντοτε κάθε ἡμέραν, καί
κάθε ὥραν πενθοῦν»7. Φρόντισε στό ἑξῆς νά μήν περνάει ἡμέρα ἤ νύκτα πού νά μήν
ἔχεις πένθος καί δάκρυα γιά τίς ἁμαρτίες σου.

91
Γνώριζε δέ, ὅτι διά τοῦ πένθους θά μπορέσεις νά ἐκπληρώσεις καί τήν ἐντολή τῆς
πραότητας καί νά ἀξιωθεῖς τοῦ μακαρισμοῦ τῶν πραέων (Ματθ. 5, 5). Διότι: «καθώς
ἡ φλόγα τοῦ πυρός σβέννυται μέ τό νερόν, τοιουτοτρόπως καί ὁ θυμός τῆς ψυχῆς
σβέννυται μέ τό πένθος καί μέ τά δάκρυα»8. Ἐξέτασε λοιπόν τόν ἑαυτό σου ἐάν
εἶσαι ἀληθινά πρᾶος. «Ὁ πρᾶος», παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος Συμεών, «δέν ὑποφέρει νά ἰδῇ
παράβασιν ἐντολῆς Θεοῦεἰς κανένα ἄνθρωπον, ἀλλά θρηνεῖ πάντοτε διά ἐκείνους
ὅπου παραβαίνουν τάς ἐντολάς τοῦ Θεοῦ, καί ἁμαρτάνουν, ὡσάν νά ἁμαρτάνῃ αὐτός
ὁ ἴδιος»9.

Κατόπιν ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἐάν «πεινᾶς καί διψᾶς τήν δικαιοσύνη»(Ματθ. 5, 6),
δηλαδή Αὐτόν τόν Θεό. «Ἐκεῖνος ὅπου πεινᾶ καί διψᾶ τόν Θεόν, δηλαδεῖ Τόν ποθεῖ,
καί Τόν ἀγαπᾶ», σημειώνει ὁ θεοφώτιστος Ἅγιος Συμεών, «ἔχει ὡσάν σκύβαλλα
(ἀκαθαρσίες-σκουπίδια) ὅλον τόν κόσμον, καί τά ἐγκόσμια, καί τίς τιμές τῶν
ἀνθρώπων. Θεωρεῖ τούς ἐπαίνους τους (καί ὅλα τά τοῦ κόσμου) ὡσάν αἰσχύνην, καί
δέν τά βάζει εἰς τόν νοῦν του (δέν τά ἀποδέχεται), οὐδέ τά αἰσθάνεται τελείως»10.

Ἐξέτασε κατόπιν τόν ἑαυτό σου ἄν εἶσαι πραγματικά ἐλεήμων καί ἄν ἰσχύει γιά σένα
τό «Μακάριοι οἱ ἐλεήμονες»(Ματθ. 5, 7) «Ποῖοι εἶναι οἱ ἐλεήμονες;» ἐρωτᾶ ὁ Ἅγιος
Συμεών. Καί ἀπαντᾶ: Εἶναι «ἐκεῖνοι ὅπου ἔγιναν πτωχοί διά τήν ἀγάπην τοῦ
Χριστοῦ, ὁ Ὁποῖος ἐπτώχευσε δι’ ἡμᾶς, καί δέν ἔχουν πλέον τίποτε νά δώσουν, καί
ἐνθυμοῦνται πάντοτε νοερῶς τούς πτωχούς, καί τάς χήρας, καί τά ὀρφανά, καί τούς
ἀσθενεῖς. Καί πολλές φορές βλέποντάς τους τούς σπλαγχνίζονται, καί κλαίουν
θερμῶς διά αὐτούς, … καί ὅταν ἔχουν κάτι τούς ἐλεοῦν μέ ἱλαρότητα, καί τούς
νουθετοῦν μέ πολλάς νουθεσίας ἐκεῖνα ὅπου συμφέρουν εἰς τήν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς
τους»11. Ἐλεημοσύνη δέν εἶναι μόνο τό νά δίνουμε χρήματα ἀλλά κυρίως ἡ
πνευματική ἐλεημοσύνη, ἡ βοήθεια γιά τή σωτηρία τοῦ πλησίον καί ἡ ἀληθινή ἐν
Χριστῷ ἀγάπη-εὐσπλαχνία.

Ὅταν κάποιος κάνει ὅλα τά μέχρι τώρα ἀναφερθέντα (ταπεινοφροσύνη, πένθος,

πραότητα, πείνα καί δίψα γιά τό Θεό, ἐλεημοσύνη), τότε ἐκπληρώνει καί τήν ἐντολή
τῆς καθαρότητας. Τότε ἁρμόζει σ’ αὐτόν ὁ μακαρισμός: «Μακάριοι οἱ καθαροί τῇ
καρδίᾳ, ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται» (Ματθ. 5, 8) .

Ἐπίσης τότε γίνεται ἀληθινά εἰρηνοποιός καί μακαρίζεται κατά τό: «Μακάριοι οἱ
εἰρηνοποιοί, ὅτι αὐτοί Υἱοί Θεοῦ κληθήσονται» (Ματθ. 5, 9). Ὁ ἄνθρωπος πού ἔχει
καθαρή καρδιά βλέπει τόν Θεό καί ἔχει εἰρήνη μαζί Του. Αὐτός ἀπολαμβάνει εἰρήνη
μέσα του, σκορπᾶ εἰρήνη γύρω του καί βοηθεῖ τούς ἄλλους νά εἰρηνεύσουν καί
αὐτοί.

Ἐξέτασε ἐπίσης τόν ἑαυτό σου ἐάν ἰσχύει γιά σένα ὁ μακαρισμός: «Μακάριοι οἱ
δεδιωγμένοι ἕνεκεν δικαιοσύνης» (Ματθ. 5, 10). Ἄραγε ὑπέστης διωγμό γιά χάρη
τοῦ Χριστοῦ, διότι θέλησες νά τηρήσεις τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ; Ὁ Κύριος διά τοῦ
στόματός Του, τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Παύλου βεβαίωσε ὅτι ὅλοι ὅσοι θέλουν νά

92
ζήσουν κατά Χριστόν, θά διωχθοῦν. Ἄραγε ἰσχύει γιά σένα τό: «Μακάριοι ἐστέ, ὅταν
ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καί διώξωσι, καί εἴπωσι πᾶν πονηρόν ρῆμα καθ’ ὑμῶν ψευδόμενοι
ἕνεκεν ἐμοῦ· χαίρετε, καί ἀγαλλιάσθε, ὅτι ὁ μισθός ὑμῶν πολύς ἐν τοῖς οὐρανοῖς»;
(Ματθ. 5, 11-12)

Ὅταν ἐκπληρώσεις ὅλα τά προηγούμενα πού ἀναφέραμε τότε ἀξιώνεσαι νά

ὀνομασθεῖς υἱός τοῦ Θεοῦ καί τότε μπορεῖς νά ὑπομείνεις ὅλους τούς διωγμούς καί
τίς ἀδικίες γιά χάρη τοῦ Χριστοῦ πού ἀγαπᾶς. Ἄν ὅμως δέν ἔχεις μέσα σου τόν Κύριο
καί δέν εἶσαι καί ἐσύ μέσα Του, μαζί μ’ Αὐτόν πού εἶναι ἡ ἐνυπόστατη Χαρά καί
εἰρήνη καί ἀγάπη τότε εἶναι ἀδύνατο νά ὑπομείνης τούς διωγμούς καί νά μήν
μνησικακήσεις.

Ἔτσι λοιπόν ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ὡς πρός τίς βασικές ἐντολές πού ἀποτυπώνονται
στούς ὀκτώ μακαρισμούς τοῦ Κυρίου (Ματθ. 5, 3-12).

Ἔπειτα προχώρησε σέ μία πιό λεπτομερή ἀνίχνευση-διάγνωση.

Στάσου μέ εἰλικρίνεια ἀπέναντι στόν ἑαυτό σου. Δές τον ὅπως πραγματικά εἶναι.
Χωρίς νά προσθέσεις καί χωρίς νά ἀφαιρέσεις ἐνοχές. Μήν λεπτολογήσεις τά
διάφορα περιστατικά καί καθόλου μήν θυμηθεῖς λεπτομέρειες σχετικές μέ τά
διάφορα σαρκικά ἁμαρτήματα. Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου σέ σχέση μέ τόν Θεό, τόν
πλησίον καί τόν ἑαυτό σου

Α) Ἡ σχέση σου μέ τόν Θεό: Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου γιά τό ἄν ἀγαπᾶς τόν Θεό, ἄν
ἔχεις εὐλάβεια, ἄν σέβεσαι τόν Θεό, ἄν ἔχεις σταθερή πίστη, ἄν Τόν δοξάζεις καί
Τόν εὐχαριστεῖς γιά ὅλα καί μάλιστα γιά τά θλιβερά, ἄν προσεύχεσαι κάθε στιγμή, ἄν
Τόν ὁμολογεῖς (κάνεις δημόσια τόν σταυρό σου ἤ μήπως ντρέπεσαι), ἄν
ἐκκλησιάζεσαι κάθε Κυριακή καί ἑορτή, ἄν μελετᾶς τό νόμο Του, ἄν ἐξομολογεῖσαι
καί κοινωνεῖς τακτικά σύμφωνα μέ τήν ὁδηγία τοῦ Πνευματικοῦ σου, ἄν
βλασφημεῖς, ἄν ὀλιγοπιστεῖς, ἄν γογγύζεις κατά τοῦ Θεοῦ, ἄν ὁρκίζεσαι (πρᾶγμα πού
δέν πρέπει νά κάνεις ποτέ), ἄν χρησιμοποιεῖς τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ «ἐπί ματαίῳ»
(ἀνέκδοτα μέ τό Θεό ἤ τούς Ἁγίους), ἄν πηγαίνεις σέ ἀνθρώπους πού ὑπηρετοῦν τό
διάβολο (μάγοι, μέντιουμ) ἤ σέ ἄλλες θρησκεῖες-αἱρέσεις, ἤ πιστεύεις σέ πλάνες
(ἀστρολογία, γιόγκα, ὁμοιοπαθητική, ξεματιάσματα ἀπό λαϊκούς, δεισιδαιμονίες,
προλήψεις κ.λ.π.),

Β)Ἡ σχέση σου μέ τόν πλησίον: Ἐξέτασε τόν ἑαυτόν σου ἄν ἀγαπᾶς τόν κάθε
ἄνθρωπο στή γῆ περισσότερο ἀπό τόν ἑαυτό σου καί εἶσαι ἕτοιμος ἀκόμη καί νά
πεθάνεις προκειμένου νά τόν βοηθήσεις. Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἄν ἐνδιαφέρεσαι γιά
τή σωτηρία ὅλων τῶν ἀνθρώπων τῆς γῆς καί κάνεις ὅ,τι μπορεῖς γιά νά γνωρίσουν
καί αὐτοί τόν Θεό. Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἄν ἔχεις διάκριση, ὑπομονή, ταπείνωση,
εὐγένεια, καλωσύνη, φιλευσπλαχνία, ὑπομονή, ὑπακοή, ἁπλότητα, τιμιότητα,
εἰλικρίνεια στίς συναναστροφές σου μέ τούς ἄλλους ἀνθρώπους. Ἐξέτασε τόν ἑαυτό

93
σου γιά τό ἄν ἀγαπᾶς καί εὐεργετεῖς τούς ἐχθρούς σου, ἄν προσεύχεσαι μέ ἀγάπη γιά
ὅλους, ἄν ἐλεεῖς τούς ἐνδεεῖς, ἄν συμμετέχεις στά κοινά καί συμβουλεύεις τά δέοντα
σέ κάθε ἄνθρωπο πού μπορεῖς. Ἐξέτασε ἐπίσης τόν ἑαυτό σου γιά τό ἄν ἀδικεῖς τόν
πλησίον σου μέ ὁποιονδήποτε τρόπο (φόνος, ἔκτρωση, κλοπή, νοθεία, μοιχεία,
συκοφαντία, διαβολή, καταλαλιά, κατάκριση, καχυποψία, τόκος, δόλος, ὑπουλότητα,
ὕβρις, ὑποτίμηση, ἐκμετάλλευση, χρησιμοποίηση τοῦ πλησίον γιά ἰδιοτελεῖς
σκοπούς, ἀνηθικότητα, παρακίνηση ἤ συμμετοχή σέ ὁποιαδήποτε ἁμαρτία).

Γ)Ἡ σχέση σου μέ τόν ἑαυτό σου: Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἄν ἀληθινά ἀγαπᾶς τή
σωτηρία σου καί φροντίζεις γι’ αὐτήν (ἄν προσεύχεσαι ἀδιάλειπτα, ἄν τηρεῖς ὅλες τίς
ἐντολές τοῦ Κυρίου, ἄν ἐκκλησιάζεσαι- ἐξομολογεῖσαι καί κοινωνεῖς τακτικά,
σύμφωνα μέ τίς ὑποδείξεις τοῦ Πνευματικοῦ σου). Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἄν
φροντίζεις καί γιά τή σωματική σου ὑγεία φονεύοντας τά πάθη καί ὄχι τό σῶμα σου.
Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἄν βλάπτεις μέ ὁποιονδήποτε τρόπο τό σῶμα σου καί τήν
ψυχή σου (γαστριμαργία, λαιμαργία, φιληδονία, πορνεία ἤ πορνεία μέ τά μάτια ἤ
ὁποιοδήποτε ἄλλο σαρκικό ἁμάρτημα, συγκατάθεση σέ αἰσχρούς ἤ βλάσφημους ἤ
πονηρούς λογισμούς, ἀκούσματα ἄπρεπα, μουσική δαιμονική, χοροί, ὑποταγή στή
μόδα, προκλητική ἀμφίεση, ναρκωτικά, μέθη, τζόγος-τυχερά παιγνίδια, κάπνισμα
κ.λ.π.).

3) Νοερά ἐξομολόγηση

Ἀφοῦ ἐξετάσουμε τόν ἑαυτό μας καί σημειώσουμε τίς ἁμαρτίες μας, ἄς
προσπαθήσουμε νά τίς συναισθανθοῦμε. Ἄς προσπαθήσουμε νά πονέσουμε
καρδιακά διότι καταφρονήσαμε τίς Θεῖες Ἐντολές τοῦ Πολυέλεου Κυρίου μας. Ἄς
συντρίψουμε τήν καρδία μας μέ τό κατά Θεόν πένθος, πού ὁδηγεῖ στήν ἀληθινή
διόρθωση καί μετάνοια. Κατόπιν ἄς ἐξομολογηθοῦμε ὅλες αὐτές μας τίς ἁμαρτίες
νοερά στόν Κύριο. Ἄς προσευχηθοῦμε μέ συντριβή, μετάνοια, ἀπόφαση γιά
ὁλοκληρωτική ἀπομάκρυνση ἀπό ὅλες τίς κακίες καθώς καί ἀπό τίς αἰτίες αὐτῶν τῶν
ἁμαρτιῶν καί παθῶν. Ἄς δακρύσουμε…καί ἔτσι ἄς ζητήσουμε τό ἔλεος καί τήν
συγχώρηση γι’ αὐτές.

Ἄς Τόν παρακαλέσουμε νά μᾶς βοηθήσει ὥστε νά μήν τίς ἐπαναλάβουμε, ἀλλά

ἀντίθετα νά πράξουμε τίς ἀντίθετες μέ αὐτές ἀρετές.
Ὡς βοήθημα καί πρότυπο νοερᾶς ἐξομολόγησης παραθέτουμε ἕνα κείμενο τοῦ Ἁγίου
Ἰωάννου τῆς Κροστάνδης μέ τίτλο: Στοχασμοί γιά ἐκείνους πού ἑτοιμάζονται νά
σταθοῦν ἐνώπιον τοῦ Δημιουργοῦ καί τῆς κοινότητας τῆς Ἐκκλησίας στό
φοβερό μυστήριο τῆς ἱερῆς ἐξομολόγησης, ἔτσι ὥστε νά λάβουν τήν ἀνακαίνιση
ἑνός δεύτερου βαπτίσματος.

94
Τό κείμενο-νοερά ἐξομολόγηση τοῦ Ἁγίου ἔχει ὡς ἑξῆς:

«Ἐγώ, μία ἁμαρτωλή ψυχή, ἐξομολογοῦμαι στόν Κύριο, Θεό καί Σωτήρα μας Ἰησοῦ
Χριστό, ὅλες τίς μοχθηρές πράξεις πού ἔχω διαπράξει διά ἔργου, λόγου ἤ σκέψεων
ἀπό τήν στιγμή τῆς βάπτισής μου μέχρι καί τήν παροῦσα ἡμέρα.

•Δέν ἔχω τηρήσει τίς ὑποσχέσεις τοῦ βαπτίσματός μου, ἀλλά ἔχω καταντήσει τόν
ἑαυτό μου ἀνεπιθύμητο ἐνώπιον τοῦ προσώπου τοῦ Θεοῦ μου.

•Ἔχω ἁμαρτήσει ἐνώπιον τοῦ Κυρίου μέ τήν ἔλλειψη πίστης πού μέ διακρίνει καί μέ
τίς ἀμφιβολίες μου σχετικά μέ τήν Ὀρθόδοξη Πίστη καί τήν Ἁγία Ἐκκλησία μας· μέ
τήν ἀχαριστία μου ἀπέναντι σέ ὅλες τίς μεγάλες καί ἀκατάπαυστες δωρεές τοῦ Θεοῦ
καί ἀπέναντι στήν μακροθυμία Του καί τήν πρόνοιά Του γιά ἐμένα, ἕναν ἁμαρτωλό·
μέ τήν ἔλλειψη ἀγάπης πρός τόν Θεό, ἀλλά καί φόβου τοῦ Θεοῦ, κάτι πού
διαφαίνεται ἀπό τήν μή τήρηση τῶν ἁγίων ἐντολῶν Του καί τῶν κανόνων τῆς
Ἐκκλησίας.

•Δέν ἔχω διατηρήσει τήν ἀγάπη στόν Θεό καί στόν πλησίον μου, οὔτε ὅμως ἔχω
κάνει ἀρκετές προσπάθειες γι’ αὐτό, ἐξαιτίας τῆς ὀκνηρίας μου καί λόγῳ τῆς
ἀδιαφορίας μου, νά μάθω τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ καί τίς ἐπιταγές τῶν Ἁγίων Πατέρων.
Ἔχω ἁμαρτήσει, διότι δέν προσεύχομαι τό πρωί καί τό βράδυ ἀλλά καί κατά τήν
διάρκεια τῆς ἡμέρας· διότι δέν συμμετέχω στίς Θεῖες λειτουργίες ἤ διότι
προσέρχομαι στήν Ἐκκλησία μέ μισή μόνο καρδιά.

•Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν κατάκριση κληρικῶν.

•Ἔχω ἁμαρτήσει διότι δέν σέβομαι τίς ἑορτές τῆς Ἐκκλησίας, διότι δέν τηρῶ τίς
νηστεῖες, ἀλλά καί μέσα ἀπό τήν ἄμετρη κατανάλωση φαγητῶν καί ποτῶν.

•Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν αὐτοπεποίθησή μου, μέ τήν παρακοή μου, μέ τήν

ἰσχυρογνωμοσύνη μου, μέ τήν αὐτοδικαίωσή μου, ἀλλά καί μέ τήν ἀναζήτηση
ἀποδοχῆς καί ἐπαίνων γιά τίς πράξεις μου.

•Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν ἔλλειψη πίστης πού μέ διακρίνει, μέ τίς ἀμφιβολίες μου, μέ
τήν ἀπελπισία μου, μέ τήν δειλία μου, μέ τίς ὑβριστικές σκέψεις μου, μέ τήν
βλασφημία καί τούς ὅρκους μου.

•Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν ὑπερηφάνειά μου, μέ τήν μεγάλη ἰδέα πού ἔχω γιά τόν ἑαυτό
μου, μέ τόν ναρκισσισμό, τήν ματαιοδοξία, τήν ἀλαζονεία καί μέ τόν φθόνο μου, μέ
τήν ἀγάπη τῶν ἐπαίνων καί τῶν τιμῶν, ἀλλά καί μέ τό ὅτι ζητῶ νά φαίνομαι
ἀνώτερος ἀπ’ ὅ,τι πραγματικά εἶμαι.

95
•Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν κατάκριση, τήν κακεντρεχή καταλαλιά, τόν θυμό μου, μέ τό
ὅτι θυμᾶμαι τίς προσβολές πού μοῦ ἔχουν γίνει, μέ τό μῖσος καί τήν ἀνταπόδοση
κακοῦ ἀντί κακοῦ· μέ τίς προκαταλήψεις μου, τίς λογομαχίες, τό πεῖσμα μου καί τήν
ἀπροθυμία νά ἀφήσω «χῶρο» στόν πλησίον μου· μέ τήν χαιρεκακία, τήν κακία, τόν
σαρκασμό, τίς προσβολές καί τίς κοροϊδίες· μέ τό κουτσομπολιό, μέ τό ὅτι μιλῶ
πάρα πολύ καί μέ τήν κενολογία μου.

•Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τό ἀταίριαστο καί ἐκτεταμένο γέλιο μου, μέ τίς ἀπρέπειές μου
καί τήν ἐμμονή μου στίς προηγούμενες ἁμαρτίες μου, μέ τήν ὑπεροπτική
συμπεριφορά μου, τήν θρασύτητα καί τήν ἔλλειψη σεβασμοῦ.

•Ἔχω ἁμαρτήσει διότι δέν ἐλέγχω τά φυσικά καί πνευματικά πάθη μου, διότι
ἀπολαμβάνω τίς ἀκάθαρτες σκέψεις μου, μέ τήν ἀκολασία μου καί τήν ἔλλειψη
ἁγνότητας στούς λογισμούς, στούς λόγους καί στίς πράξεις μου.

•Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν ἔλλειψη ὑπομονῆς γιά τίς ἀρρώστιες καί τίς θλίψεις μου, μέ
τήν ἀφοσίωσή μου στίς ἀνέσεις τῆς ζωῆς καί μέ τό ὅτι εἶμαι τόσο προσκολλημένος
στούς γονεῖς, στά παιδιά, στούς συγγενεῖς καί στούς φίλους μου.

•Ἔχω ἁμαρτήσει διότι σκλήρυνα τήν καρδιά μου, διότι ἔχω ἀσθενή θέληση καί διότι
δέν παρακινῶ τόν ἑαυτό μου νά κάνει τό καλό.

•Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν φιλαργυρία μου, τήν ἀγάπη μου γιά χρήματα καί γιά τήν
ἀπόκτηση περιττῶν πραγμάτων ἀλλά καί μέ τήν ὑπερβολική μου προσκόλληση σέ
πράγματα.

•Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν δικαίωση τοῦ ἑαυτοῦ μου, μέ τήν ἀδιαφορία γιά τίς ὀχλήσεις
τῆς συνείδησής μου, ἀλλά καί διότι ἀπέτυχα νά ἐξομολογηθῶ τίς ἁμαρτίες μου λόγῳ
ἀμέλειας ἤ ἐξαιτίας τῆς ὑπερηφάνειάς μου.

•Ἔχω ἁμαρτήσει πολλές φορές κατά τήν ἐξομολόγησή μου μέ τό νά παρουσιάζω τίς
ἁμαρτίες μου ὡς μικρότερες ἀπ’ ὅ,τι εἶναι, μέ τήν δικαιολογία καί τήν ἀπόκρυψη
ἁμαρτιῶν μου.

•Ἔχω ἁμαρτήσει στό ἁγιότατο καί ζωοπάροχο Μυστήριο τοῦ Σώματος καί τοῦ
Αἵματός Σου, μέ τό νά προσέρχομαι στήν Θεία Κοινωνία χωρίς ταπείνωση ἤ χωρίς
φόβο Θεοῦ.

Ἔχω πράγματι ἁμαρτήσει, μέ λόγια καί μέ σκέψεις, ἐν γνώσει καί ἐν ἀγνοίᾳ,

ἠθελημένα καί ἀθέλητα, μέ τίς σκέψεις καί μέ τήν ἀπερισκεψία μου, καί εἶναι
ἀδύνατο νά καταμετρηθοῦν ὅλες οἱ ἁμαρτίες μου ἐξαιτίας τοῦ πλήθους τους. Ἀλλά

96
εἰλικρινά μετανοῶ γι’ αὐτές καί γιά ὅλες, ὅσες δέν ἀνέφερα ἐξαιτίας τῆς λησμοσύνης
μου καί παρακαλῶ νά μοῦ συγχωρεθοῦν ἀπό τό ἀμέτρητο ἔλεός Σου».

Προσευχή.

Εἴθε ὁ Παντοδύναμος Θεός διά τοῦ Ἁγίου Του Πνεύματος νά ἐμπνεύσει τήν
εἰλικρινή μετάνοια στίς καρδιές ὅλων μας, ἔτσι ὥστε νά γνωρίσουμε τίς ἐντολές Του,
νά ἀντιμετωπίσουμε πραγματικά τίς ἁμαρτίες μας καί νά τίς ἐξομολογηθοῦμε
ταπεινά σ’ Ἐκεῖνον, τόσο κατά τίς κατ’ ἰδίαν προσευχές μας ὅσο καί στό μυστήριο
τῆς ἐξομολόγησης, οὕτως ὥστε νά φύγει τό φορτίο μας, νά ἀνακουφιστοῦμε καί νά
ἀπελευθερωθοῦμε ἀπό τήν ἐνοχή μας καί νά ἑνωθοῦμε ξανά μέ τό Σῶμα τοῦ
Χριστοῦ, τήν Ἐκκλησία.

Τί μεγάλο δῶρο εἶναι τό μυστήριο τῆς ἐξομολόγησης!»12

Β΄ Στήν ἐξομολόγηση.

Ἀφοῦ ὁ πιστός προετοιμαστεῖ γιά τήν ἐξομολόγησή του μέ τόν τρόπο πού εἴπαμε,
μερικές μέρες ἐνωρίτερα, καλό εἶναι νά ἀπομακρυνθεῖ καί ἀπό τίς πολλές
συναναστροφές. Ἄς παραμένει μέ προσευχή καί ἐσωτερική καρδιακή κατάνυξη
προσμένοντας τήν ἱερή ὥρα τῆς ὁμολογίας τῶν ἁμαρτιῶν του ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ
ἔχοντας ὡς μάρτυρα τῆς μετανοίας του τόν Πνευματικό του Πατέρα. «Ἡ ταπεινή
ὁμολογία τῶν ἁμαρτιῶν μας εἶναι πολύ εὐάρεστη στόν Κύριο. Ἄν ὁ Ἀδάμ, μετά
τήν παρακοή καί τήν πτώση του, παραδεχόταν μετανοημένος τό σφάλμα του, θά
ἔβρισκε συγχώρηση ἀπό τόν Πανάγαθο Θεό. Ἀκόμα καί ὁ Κάιν, πού ἔκανε ἕναν
τόσο ἀποτρόπαιο φόνο, μποροῦσε νά μετανοήσει καί νά συγχωρηθεῖ. Ἔτσι ἔκανε ὁ
βασιλιάς Δαβίδ. Μολονότι ἔπεσε σέ δύο θανάσιμα ἁμαρτήματα, σέ φόνο καί μοιχεία,
συγχωρήθηκε, ἐπειδή μετανόησε εἰλικρινά: «Ἐξομολογήθηκα τήν ἁμαρτία μου στόν
Κύριο καί δέν συγκάλυψα τήν ἀνομία μου· εἶπα: “Θά ὁμολογήσω τήν ἀνομία μου
στόν Κύριο, κατηγορώντας τόν ἑαυτό μου”‘ κι Ἐσύ ἀμέσως συγχώρησες τήν ἀσέβεια
τῆς καρδίας μου». (Ψαλμ. 31:5)»13.

Ἕνα σπουδαῖο θέμα εἶναι ἡ εὕρεση τοῦ σωστοῦ Πνευματικοῦ Πατρός.

1.Πῶς ἐπιλέγουμε τόν Πνευματικό μας Πατέρα.

Κατ’ ἀρχήν πρέπει νά ποῦμε ὅτι ὅλοι οἱ ἱερεῖς δυνάμει τῆς ἱερωσύνης των ἔχουν τήν
ἐξουσία νά συγχωροῦν τίς ἁμαρτίες τῶν ἐξομολογουμένων σ’ αὐτούς. Ἑπομένως
ἀνεξάρτητα ἀπό τήν ποιότητα τοῦ ἱερέως, ὅταν κάποιος ἐξομολογεῖται σωστά
λαμβάνει τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν του ἀπό τόν ἱερέα-Πνευματικό. Ὁ ἱερέας ἔχει
παρομοιαστεῖ μέ τόν ἀγωγό. Διά μέσου αὐτοῦ περνάει στόν ἐξομολογούμενο ἡ Θεία
Χάρη. Δέν ἔχει σημασία ἡ ποιότητα τοῦ ἀγωγοῦ: ἄν εἶναι χρυσός ἤ ἀσημένιος ἤ
μπακιρένιος. Τό Μυστήριο τό τελεῖ ὁ Χριστός καί πάντα εἶναι ἔγκυρο, ἐφ’ ὅσον

97
βέβαια ὁ ἱερέας ἀνήκει στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ἔχει σημασία ὅμως γιά τήν
πνευματική καθοδήγηση καί γιά τήν θεραπεία τοῦ ἐξομολογουμένου ἡ πνευματική
κατάσταση τοῦ Ἱερέως-Πνευματικοῦ-Γέροντος.

Ὅπως φροντίζουμε νά βροῦμε τόν καλό γιατρό γιά τό σῶμα μας, ἔτσι καί πιό
ἐπιμελημένα θά πρέπει νά ἀναζητήσουμε καί τόν σωστό Πνευματικό μας ἰατρό πού
θά συμβάλλει στήν πνευματική μας θεραπεία. Γιατί ἀλλιῶς… «τυφλός ἄν ὁδηγεῖ
τυφλό, θά πέσουν κι οἱ δύο στό χαντάκι» (Ματθ. 15:14).

«Χρειαζόμεθα», λέγει ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος (σελ. 71), πολλὴν

προσοχήν, πολλὴν ἀγρυπνίαν, πολλὰς προσευχὰς διὰ νὰ μὴ περιπέσωμεν εἰς κανένα
πλάνον, ἢ ψεύστην, ἢ ψευδαπόστολον, ἢ ψευδόχριστον. Ἀντίθετα πρέπει νὰ
ἐπιτύχωμεν ὁδηγὸν ἀληθινόν, καὶ φιλόθεον, πού νὰ ἔχῃ τὸν Χριστὸν μέσα του, καὶ
νὰ γνωρίζει καταλεπτῶς τὸ κήρυγμα τῶν Ἀποστόλων, τοὺς κανόνας, καὶ τὰς
παραγγελίας τους, καὶ τὰ δόγματα τῶν Πατέρων. Ἢ νὰ εἰπῶ καλλίτερα, πού νὰ
ἠξεύρη τὰ θελήματα, καὶ μυστήρια αὐτοῦ τοῦ ἰδίου Δεσπότου καὶ Διδασκάλου τῶν
Ἀποστόλων Χριστοῦ. Τέτοιον διδάσκαλον πρέπει νὰ ζητοῦμεν, καὶ νὰ εὑρίσκωμεν,
πού πρῶτον μὲν νὰ τὰ ἤκουσεν αὐτὰ μὲ λόγον, καὶ νὰ τὰ ἐδιδάχθη, καὶ ὕστερον νὰ τὰ
ἐδιδάχθη καὶ μυστικὰ ἐν ἀληθείᾳ ἀπὸ αὐτὸ τὸ παράκλητον Πνεῦμα μὲ πρᾶξιν, καὶ μὲ
δοκιμήν»14.

Δέν ὑπάρχουν πολλοί στήν ἐποχή μας τέτοιοι. Ὅπως συνέβαινε στήν ἐποχή τοῦ
ἁγίου Συμεών ἔτσι καί σήμερα, εἶναι σπάνιοι οἱ ἀληθινοί Πνευματικοί ἰατροί.
«Σπάνιοι γάρ ὡς ἀληθῶς καί μάλιστα ἄρτι οἱ καλῶς ποιμαίνειν καί ἰατρεύειν ψυχάς
λογικάς ἐπιστάμενοι» (Δηλ. Ἀληθινά εἶναι σπάνιοι καί μάλιστα τώρα, αὐτοί πού
γνωρίζουν νά ποιμαίνουν καλά καί νά ἰατρεύουν τίς λογικές ψυχές)15.

Θά πρέπει πρῶτα ἀπ’ ὅλα νά κάνουμε θερμή προσευχή, ὥστε ὁ Πανάγαθος Κύριος
νά μᾶς παρουσιάσει ἕναν τέτοιο Πνευματικό Πατέρα. Ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος
Θεολόγος μᾶς προσφέρει ἕνα τύπο προσευχῆς γι’ αὐτό τό θέμα. Ἡ προσευχή εἶναι ἡ
ἑξῆς:

«Κύριε, ὁ μή θέλων τόν θάνατον τοῦ ἁμαρτωλοῦ ὡς τό ἐπιστρέψαι καί ζῆν αὐτόν, ὁ
κατελθών διά τοῦτο ἐπί τῆς γῆς, ἵνα τούς κειμένους καί τεθανατωμένους ὑπό τῆς
ἁμαρτίας ἐξαναστήσῃς καί Σέ κατιδεῖν αὐτούς, τό φῶς τό ἀληθινόν, ὡς ἰδεῖν
ἀνθρώπῳ δυνατόν, καταξιώσῃς, πέμψον μοι ἄνθρωπον γινώσκοντά Σε, ἵνα ὡς Σοί
δουλεύσας αὐτῷ καί πάσῃ δυνάμει μου ὑποταγείς καί τό σόν ἐν τῷ ἐκείνου θελήματι
ποιήσας θέλημα, εὐαρεστήσω Σοι τῷ μόνῳ Θεῷ καί καταξιωθῶ Σου κἀγώ τῆς
Βασιλείας Σου ὁ ἁμαρτωλός»16. Δηλαδή: «Κύριε, Ἐσύ πού δέν θέλεις τόν θάνατο
τοῦ ἁμαρτωλοῦ, ἀλλά ἀντίθετα τό νά ἐπιστρέψει ἀπό τήν ἁμαρτία καί νά ζήσει, Ἐσύ
πού κατέβηκες γι’ αὐτό τό σκοπό στή γῆ, ὥστε νά ἀναστήσεις αὐτούς πού εἶναι
πεσμένοι καί θανατωμένοι ἀπό τήν ἁμαρτία καί νά τούς καταξιώσεις νά Σέ δοῦν,
Ἐσένα πού εἶσαι τό ἀληθινό φῶς, ὅσο εἶναι δυνατόν σέ ἄνθρωπο νά Σέ δεῖ, στεῖλε

98
μου ἄνθρωπο πού Σέ γνωρίζει, ἔτσι ὥστε δουλεύοντας σ’ αὐτόν ὡς νά εἶσαι Σύ καί
ὑποτασσόμενος μέ ὅλη μου τή δύναμη καί κάνοντας τό δικό Σου θέλημα τηρώντας
τό δικό του, νά εὐαρεστήσω, σ’ Ἐσένα τόν μόνο Θεό καί ν’ ἀξιωθῶ καί ἐγώ ὁ
ἁμαρτωλός τῆς Βασιλείας Σου».

Ὁπωσδήποτε ὁ Θεός, ὁ Ὁποῖος θέλει τή σωτηρία μας θά μᾶς δώσει αὐτόν πού
ζητᾶμε. «Ἄν ζητήσωμεν», μᾶς διδάσκει ὁ Ἅγιος Συμεών, «χωρὶς ἄλλο θέλει εὕρομεν,
διότι δὲν εἶναι ἄδικος ὁ Θεός, οὔτε χαίρεται εἰς τὴν ἀπώλειαν τῶν ἀνθρώπων. Ἄρα γε
πῶς εἶναι δυνατόν, ὅταν ἡμεῖς τὸν παρακαλοῦμεν νὰ μᾶς φανερώσῃ κανένα ἅγιον,
καὶ ἀληθινὸν δοῦλον του, διὰ νὰ μᾶς ὁδηγήσῃ εἰς σωτηρίαν, καὶ νὰ μᾶς διδάξῃ τὰ
θελήματά του; πῶς, λέγω, εἶναι δυνατὸν νὰ ἀποκρύψῃ τὸν τοιοῦτον ἄνθρωπον ἀπὸ
ἡμᾶς, καὶ νὰ μᾶς ὑστερήσῃ ἀπὸ ὁδηγόν; ὄχι, ὄχι. Δὲν εἶναι δυνατόν. Καὶ αὐτὸ πρέπει
νὰ τὸ πιστεύσωμεν ἀπὸ ἐκεῖνο πού ἔγινεν εἰς τὸν ἑκατόνταρχον Κορνήλιον…
Βλέπεις ὅτι ὄχι μόνον τὸ ὄνομα τοῦ ὁδηγοῦ ἐφανέρωσεν ὁ Ἄγγελος, ἀλλά καὶ τὸ
ὄνομα ἐκείνου πού τὸν ἐδέχθη, καὶ τὸν τόπον πού ἦταν φιλοξενούμενος· καὶ τοῦτο τὸ
ἔκαμεν ὁ Ἄγγελος διὰ νὰ μὴν ἀπατηθῇ ὁ Κορνήλιος, καὶ προσκαλέσῃ ἄλλον ἀντὶ διὰ
τὸν (σελ. 72) Πέτρον, καὶ καταντήσῃ σε λύκον, ἀντὶ σε ποιμένα»17.

Θά πρέπει βέβαια μαζί μέ τήν προσευχή πού θά κάνουμε νά ἔχουμε καί σωστή ζωή
γιά νά ἐπιτύχουμε τοῦ ποθουμένου. «Ἄν λοιπὸν θέλεις καὶ σὺ νὰ δείξῃς τὸν ἑαυτόν
σου ἀληθινόν, καὶ πιστόν καὶ διαλεκτὸν μαθητὴν τοῦ Χριστοῦ», παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος
Συμεών, «μεταχειρίσου τέτοιαν ζωήν, κάμε τέτοιας πράξεις, πρόσπεσε, καὶ
παρακάλεσε τὸν Θεὸν τοιουτοτρόπως, μὲ ἐλεημοσύνην, μὲ νηστείαν καὶ προσευχήν,
καὶ θέλει ἀνοίξει τοὺς ὀφθαλμοὺς τῆς ψυχῆς σου, νὰ ἴδῃς τὸν τέτοιον ἄνθρωπον καὶ
σύ, καθὼς εἶδε τὸν Ἄγγελον ὁ Κορνήλιος… Καὶ ἄν θέλεις νά ἐπιτύχῃς πνευματικὸν
καὶ ἅγιον ἄνδρα, καὶ ἀληθινὸν διδάσκαλον, μὴ νομίσεις ὅτι ἠμπορεῖς νὰ τὸν
γνωρίσῃς ἀπὸ μόνος σου, καὶ μέ τήν δικήν σου γνῶσιν, διότι αὐτό εἶναι ἀδύνατον.
Πρίν ἀπὸ ὅλα τὰ ἄλλα, καθὼς προείπαμεν, ἀγωνίσου μὲ ἀγαθὰς πράξεις, καὶ μὲ
ἐλεημοσύνην, μὲ νηστείαν καὶ προσευχήν, καὶ μὲ δέησιν ἀδιάκοπον, διὰ νὰ σοῦ γένῃ
ὁ Θεὸς συνεργὸς εἰς τοῦτο, καὶ βοηθός»18.

Ἄν ὅμως δέν ζοῦμε σωστά καί δέν τηροῦμε οὔτε τίς βασικές ἐντολές, παρ΄ ὅλο πού
τίς γνωρίζουμε, τότε πῶς εἶναι δυνατόν νά ἐπιτύχουμε ἀνώτερους πνευματικούς
διδασκάλους καί καθοδηγητές; «Ἄν καταφρονῇς», ἐπισημαίνει ὁ Ἅγιος Συμεών,
«ἐκεῖνα τὰ πράγματα πού εὑρίσκονται εἰς τὴν ἐξουσίαν σου, καὶ εἰς τὴν προαίρεσίν
σου, ἀκόμη καὶ ἐκεῖνες τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ πού ἠξεύρεις τίς καταφρονεῖς, καὶ δὲν
τίς κάμνεις, ἀλλὰ τίς ἀμελεῖς, καὶ δὲν διορθώνεις μήτε τὸν ἑαυτόν σου, μήτε ἐκείνους
πού ἔχεις στὴν ἐξουσίαν σου, πές μου, πῶς θέλει νά σοῦ δείξει ὁ Θεὸς διδάσκαλον,
πού νὰ σὲ διδάσκῃ τὰ τελειότερα, καὶ ὑψηλότερα; καὶ ὅταν δὲν σοῦ τὸν φανερώση ὁ
Θεός, πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ τὸν εὕρῃς ἐσύ, ἢ νὰ τὸν γνωρίσεις;»19…

Δυστυχῶς πολλοί, ἐπειδή ζοῦν μέ ἀδιαφορία καί ἀμέλεια, ἀναζητοῦν ἰατρούς

«πνευματικούς» πού «νά τούς ἀναπαύουν» ὅπως λένε, οἱ ὁποῖοι νά μήν «εἶναι

99
αὐστηροί», ἀλλά νά συμπλέουν μέ τά ἁμαρτωλά θελήματά τους. Παραχωρεῖ τότε ὁ
Θεός νά βροῦν τέτοιους τσαρλατάνους ἰατρούς, «πνευματικούς χωρίς Ἅγιο Πνεῦμα»,
οἱ ὁποῖοι, ὄντες οἱ ἴδιοι ἀθεράπευτοι, ἀδυνατοῦν νά θεραπεύσουν καί αὐτούς πού
πηγαίνουν κοντά τους.

«Ἐκείνους», διδάσκει ὁ Ἅγιος Συμεών, «πού καταφρονοῦν τοὺς ἄλλους, καὶ

νομίζουν τὸν ἑαυτόν τους πὼς εἶναι σοφοί, καὶ εὑρίσκονται σέ ἀμεριμνίαν, καὶ
ἀμέλειαν, καὶ δὲν παρακαλοῦν τὸν Θεόν, καθὼς ὁ Κορνήλιος, καὶ οἱ ὅμοιοί του, μὲ
κάθε προθυμίαν, μὲ ἐλεημοσύνην, μὲ νηστείαν, καὶ μὲ προσευχήν…, τοὺς τοιούτους
τοὺς ἀφήνει καὶ ὁ Θεὸς νὰ εὑρίσκωνται μέσα σ’ ἐκείνην τὴν πλάνην, πού ἔπεσαν ἀπό
μόνοι τους, οἱ ὁποῖοι μὲ τὸ νὰ εἶναι σκοτισμένοι ἀπὸ τὸ σκότος τῶν δικῶν τους
παθῶν, καὶ ἐπιθυμιῶν, καὶ θελημάτων, καὶ μέ τό νά περιπατοῦν μέσα εἰς αὐτό, σὰν
μέσα σέ βαθεῖαν νύκτα, εὑρίσκουν καὶ τέτοιους διδασκάλους. Καὶ μὲ δίκαιον τρόπον.
Ἐπειδὴ ὁ διαφεντευτὴς τοῦ σκότους ἔχει ὁπωσδήποτε καὶ ὑπηρέτες, καὶ μαθητές του
ἐκείνους, πού περιπατοῦν μέσα εἰς τὸ σκότος. Αὐτούς τοὺς εὑρίσκουν οἱ τέτοιοι, καὶ
τοὺς δέχονται μετὰ χαρᾶς, ὡς ὁμόφρονές τους, καὶ διδάσκονται ἀπὸ αὐτοὺς τὰ ἴδια,
ἐκεῖνα πού ἐδιάλεξαν προτήτερα μοναχοί τους, καὶ ἐπρόκριναν νὰ τὰ κάμουν διὰ τὴν
ἀπώλειάν τους. Διατὶ ποῖος δὲν τὸ γνωρίζει, ὅτι ἀπὸ τὴν ἀρχὴν ὁ διάβολος ἐσήκωσεν
ἐνάντιον τῶν Προφητῶν, τοὺς ψευδοπροφήτας; ἐναντίον τῶν Ἀποστόλων, τοὺς
ψευδαποστόλους; ἐναντίον τῶν Ἁγίων Διδασκάλων, τοὺς ψευδαγίους, καὶ
ψευδοδιδασκάλους; καὶ ἀγωνίζεται μὲ διαφόρους τρόπους, καὶ μὲ ψευδολογίες νὰ
πλανᾷ τοὺς ἀμελεῖς, καὶ νὰ τοὺς ρίπτῃ μέσα στὸν λάκκον τῆς ἀπώλειας…

Ἐκεῖνοι λοιπὸν πού θέλουν νὰ ἀποφύγουν τοὺς τέτοιους, καθὼς συμβουλεύει ὁ

Ἀπόστολος, χρέος ἔχουν νὰ ἀποχωρισθοῦν ἀπὸ τὰ ἔργα τοῦ σκότους. Διότι ἐφ’ ὅσον
θέλουν νὰ εἶναι δουλωμένοι εἰς αὐτά, καὶ νὰ περιπατοῦν εἰς τὸ σκότος, δὲν ἠμποροῦν
νὰ ἀποφύγουν αὐτούς τούς διδασκάλους, οὔτε μποροῦν νὰ ἔλθουν στὸ φῶς τῶν
ἀληθινῶν διδασκάλων…»20.

Στήν πραγματικότητα, ὅπως δέν ὑπάρχουν ἰατροί αὐστηροί καί ἰατροί ἐπιεικεῖς (ἀλλά
μόνο ἀληθινοί θεραπευτές καί τσαρλατάνοι), ἔτσι δέν ὑπάρχουν «αὐστηροί» καί
«ἐπιεικεῖς» Πνευματικοί. Ἡ ραθυμία παρακινεῖ τούς ἀνθρώπους νά κάνουν τέτοιες
διακρίσεις.

Ὑπάρχουν Πνευματικοί πού ἔχουν Ἅγιο Πνεῦμα καί μποροῦν νά θεραπεύσουν

ψυχοσωματικά τούς ἀνθρώπους μέ τήν Θεία Χάρη καί ἀπό τήν ἄλλη πλευρά
ὑπάρχουν ψευτο-Πνευματικοί, πού «ἀναπαύουν» ἐπειδή ἀμνηστεύουν τά πάθη τῶν
προσερχομένων σ’ αὐτούς, ἀλλά οὐσιαστικά δέν τούς θεραπεύουν.

Γιά τό σῶμα ἐπίσης ὑπάρχουν, ἀπό τήν μία πλευρά, ἰατροί οἱ ὁποῖοι θεραπεύουν
διότι γνωρίζουν καί ἐφαρμόζουν τή σωστή θεραπεία καί ἀπό τήν ἄλλη πλευρά
ὑπάρχουν ἰατροί-τσαρλατάνοι, πού ἐκμεταλλεύονται καί ἐξαπατοῦν τούς ἀφελεῖς
ἀνθρώπους, πού τούς πλησιάζουν. Ὑπάρχουν πολλοί τέτοιοι οἱ ὁποῖοι ἐπαγγέλλονται

100
νά θεραπεύσουν βαρύτατες καταστάσεις ἀνώδυνα καί γρήγορα, χωρίς ὅμως τή
σωστή ἰατρική μεθοδολογία. Ὁ καρκίνος λ.χ. γιά νά θεραπευτεῖ χρειάζεται ἐπώδυνες
διαδικασίες καί χρονοβόρες (ἀκτινοβολίες, χημειοθεραπεῖες κ.λ.π.). Δέν θεραπεύεται
μέ ἀσπιρίνες ἤ Ρέϊκι καί ἄλλους τσαρλατανισμούς. Κάτι ἀνάλογο συμβαίνει καί στά
Πνευματικά ζητήματα. Θά πρέπει ὁ ἐξομολογούμενος πού θέλει νά θεραπευθεῖ νά
δεχθεῖ μέ χαρά καί νά τηρήσει-ἀκολουθήσει τό ἐπιτίμιο τοῦ καλοῦ Πνευματικοῦ του,
τό ὁποῖο δέν εἶναι τιμωρία ἀλλά τό θεραπευτικό φάρμακο, πού ἀπαιτεῖται (γιά ὅσο
χρόνο ὁ Πνευματικός ὁρίσει), ὥστε ὁ ἐξομολογούμενος νά ἰαθεῖ πνευματικά-
ψυχοσωματικά.

Ἕνα πρῶτο βασικό κριτήριο μέ τό ὁποῖο θά ἐπιλέξουμε τόν Πνευματικό μας εἶναι
τό ἄν εἶναι ὁ ἴδιος θεραπευμένος κεκαθαρμένος καί φωτισμένος.

«Ἐκ τῶν καρπῶν αὐτῶν, ἐπιγνώσεσθε αὐτούς»21 μᾶς εἶπε ὁ Κύριος. Θά πρέπει νά
ἐξετάσουμε ἄν ἔχει τόν καρπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος φανερό. Δηλαδή ἄν ἔχει ἀγάπη,
χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότητα, ἀγαθωσύνη, πίστη, πραότητα καί ἐγκράτεια.
Ἄν τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ἐνεργό σ’ αὐτόν, τότε ὁπωσδήποτε θά ἔχει τήν διάκριση
τῶν πνευμάτων. Τότε μπορεῖ νά μᾶς καθοδηγήσει σωστά διακρίνοντας τούς
λογισμούς μας, ἄν εἶναι ἀπό τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἤ ἀπό τό πνεῦμα τοῦ ἀντιθέτου,
τοῦ ἐχθροῦ μας διαβόλου.

Ἄν ἀντίθετα ὁ καρπός του δέν εἶναι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀλλά τοῦ πονηροῦ,
δηλαδή ἄν ἔχει κενοδοξία, φιλαργυρία, θυμό, φιληδονία, λαιμαργία, γαστριμαργία,
ὑπερηφάνεια, μίσος, κατάκριση κ.λ.π. τότε εἶναι φανερό ὅτι δέν πρέπει νά τόν
πλησιάσουμε. «Ὅταν τινὰς», παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος Συμεών, «ἔχει φροντίδας, καὶ
περισπασμούς, ὡσὰν νὰ εἶναι ἀθάνατος εἰς τοῦτον τὸν κόσμον, καὶ καταγίνεται
νύκτα καὶ ἡμέραν, εἰς τὰ κοσμικὰ πράγματα μοναχά, καὶ τεχνεύεται τρόπους, πῶς νὰ
κερδίσῃ καὶ κτίζει σπίτια καλά, καὶ πολυέξοδα, …καὶ κάμνει εἰς τὸν ἑαυτόν του κάθε
ἄλλην σωματικὴν περιποίησιν, καὶ σαρκικὴν ἀπόλαυσιν, ὁ τοιοῦτος (εἰπέ μου)
γνωρίζει τὸν ἑαυτόν του; ὄχι… Καὶ ἐκεῖνος πού δὲν γνωρίζει τὸν ἑαυτόν του, καὶ τὴν
κατάστασίν του, πῶς θά μπορέσει νὰ γνωρίσῃ ἄλλον, ἢ τὰ πάθη τοῦ ἄλλου;»22.
Αὐτός εἶναι ἀνίκανος νά θεραπεύσει ἄλλους, ἀφοῦ εἶναι ὁ ἴδιος ἀθεράπευτος. Τότε
βέβαια πρέπει νά φύγουμε μακρυά ἀπό ἕναν τέτοιο, ὁ ὁποῖος παριστάνει τόν
Πνευματικό ὁδηγό.

Ἕνα δεύτερο βασικό κριτήριο εἶναι τό ἄν κάνει ζωή ἀσκητική, μιμούμενος τήν
ζωή τῶν ὀρθοδόξων Ἁγίων.

«Ὁ ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς σέ ὁμιλία του «εἰς τό τῆς Καινῆς Κυριακῆς

εὐαγγέλιον» συνιστᾶ: κάθε Χριστιανός, μετά τόν ἐκκλησιασμό, κατά τήν ἡμέρα τῆς
Κυριακῆς, «ζητείτω μετ’ ἐπιμελείας» (ἄς ζητήσει μέ ἐπιμέλεια) κάποιον πού,
μιμούμενος τούς Ἀποστόλους οἱ ὁποῖοι βρίσκονταν μέσα στό ὑπερῶο μετά τήν
Σταύρωση τοῦ Χριστοῦ, «κατάκλειστος ὡς τά πολλά διαμένει διά τῆς ἐν ἡσυχίᾳ

101
προσευχῆς καί ψαλμωδίας καί τῆς ἄλλης καταλλήλου διαίτης ποθῶν τόν Κύριον»
(Δηλ. Μένει τόν περισσότερο καιρό ἔγκλειστος ποθώντας τόν Κύριο διά τῆς
προσευχῆς καί ψαλμωδίας πού γίνεται μέσα στήν ἡσυχία καί διά μέσου τῆς ἄλλης
κατάλληλης δίαιτας). Ἄς προσέλθῃ τότε σέ ἐκεῖνον, ἄς εἰσέλθῃ μέ πίστη στόν
οἰκίσκο ἐκείνου «καθάπερ οὐράνιον τινα χῶρον ἔνδον ἔχοντα τήν ἁγιαστικήν τοῦ
Πνεύματος δύναμιν» (ὅπως ἀκριβῶς σέ κάποιο οὐράνιο χῶρο πού ἔχει μέσα του τήν
ἁγιαστική δύναμη τοῦ Πνεύματος), ἄς παρακαθήσῃ μέ τόν ἔνοικο, ἄς παραμείνῃ μαζί
του καί ἄς ρωτήσῃ «περί Θεοῦ καί τῶν θείων», μαθαίνοντας μέ ταπείνωση καί
ἐπικαλούμενος τήν εὐχή του. Τότε, λέγει ὁ ἅγιος, γνωρίζω καλά ὅτι θά ἔλθῃ σ’ αὐτόν
ἀοράτως ὁ Χριστός «καί τήν εἰρήνην ἔνδον τῷ λογιζομένῳ τῆς ψυχῆς παρέξει καί τῇ
πίστει προσθήσει καί τόν στηριγμόν ἐπιδώσει καί μετά τῶν ἐκλεκτῶν κατατάξει κατά
τόν καιρόν ἐν τῇ Βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν»23(Δηλ. καί τήν εἰρήνη τῆς ψυχῆς
ἐσωτερικά στόν λογιζόμενο θά προσφέρει καί στήν πίστη θά προσθέσει καί τό
στηριγμό θά δώσει καί μαζί μέ τούς ἐκλεκτούς θά κατατάξει κατά τόν ὁρισμένο
καιρό στή Βασιλεία τῶν οὐρανῶν).

Ἕνα τρίτο βασικό κριτήριο εἶναι τό ἄν ἔχει τήν ἔξωθεν καλή μαρτυρία. Ἄν
δηλαδή ἄνθρωποι χριστιανοί ὀρθόδοξοι μέ ζωντανή πίστη καί ὀρθή ζωή βεβαιώνουν
γι’ αὐτόν ὅτι εἶναι Πνευματικός ἀληθινός καί ὅτι ἔχει ἐνεργό τό Ἅγιο Πνεῦμα. Αὐτό
ὁπωσδήποτε, «διά τῶν ἐπακολουθούντων σημείων» θά βεβαιώνει τά λόγια του καί
θά μαρτυρεῖ γιά τή θεάρεστη ζωή του. Οἱ καλοί μαθητές του, τά εὐλογημένα
πνευματικά του παιδιά, ἄν ὑπάρχουν, θά εἶναι οἱ ζωντανές ἀποδείξεις – καρποί τῆς
θεοφώτιστης ποιμαντικῆς του καθοδήγησης.

Ἕνα τέταρτο κριτήριο εἶναι τό ἄν ἡ διδασκαλία του εἶναι ὀρθόδοξη, σύμφωνη μέ

τούς Ἁγίους Πατέρες καί μέ ὅ,τι διαχρονικά διδάσκει ἡ Ἁγία μας Ὀρθόδοξη
Ἐκκλησία.

Ἕνα πέμπτο κριτήριο μπορεῖ νά ἀποτελέσει ἡ προσωπική μας πεῖρα: Τό ἄν

θεραπευόμαστε ἤ ὄχι, ἀκολουθώντας τίς συμβουλές του. Ἄν εἶναι καλός
Πνευματικός ἰατρός – ὅπως συμβαίνει μέ τούς καλούς ἰατρούς τοῦ σώματος-
γρήγορα θά αἰσθανθοῦμε μία καλλιτέρευση στήν πνευματική μας ὑγεία. Ἡ
ταπείνωση θά ἀρχίσει νά βλαστάνει μέσα μας. Τότε καταλαβαίνουμε ὅτι
βρισκόμαστε κοντά σέ ἀληθινό θεραπευτή καί ὄχι τσαρλατάνο.

Ὅταν μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ βροῦμε τόν προσωπικό πνευματικό μας ἰατρό θά πρέπει
νά δοξάσουμε τόν Θεό καί νά φροντίσουμε νά ἀνταποκριθοῦμε φιλότιμα.

102
 2.Ἡ σχέση τοῦ Πνευματικοῦ τέκνου μέ τόν Πνευματικό του Πατέρα

Ἡ διάκριση τοῦ Πνευματικοῦ πρέπει νά εἶναι πολύ μεγάλη, ὥστε νά ὁδηγήσει στήν
Πνευματική θεραπεία τό πνευματικό του παιδί. «Καλεῖται (ὁ πνευματικός)», γράφει
ὁ π. Σωφρόνιος, «πρός ὑψίστην δημιουργίαν, εἰς ἀσύγκριτον τιμήν: νά δημιουργήσῃ
θεούς διά τήν αἰωνιότητα ἐν τῷ Ἀκτίστῳ Φωτί»24. Αὐτή ἡ δημιουργία ἀπαιτεῖ
βέβαια ὄχι μόνο τήν διάκριση τοῦ Πνευματικοῦ, ἀλλά καί τήν συνεργασία τοῦ
μετανοοῦντος-ἐξομολογουμένου.

«Ἀφ’ οὗ μὲ τὴν βοήθειαν, καὶ χάριν τοῦ Θεοῦ καταξιωθῇς νὰ τὸν εὕρῃς (τόν
Πνευματικό σου Πατέρα)», διδάσκει ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος, «τότε δεῖξε
εἰς αὐτὸν περισσοτέραν τὴν ἐπιμέλειαν, μεγαλυτέραν τὴν προθυμίαν, πολλὴν τὴν
ταπείνωσιν, πολλὴν τὴν εὐλάβειαν, ὑπερβολικὴν τὴν τιμήν, τὴν πίστιν καθαράν, καὶ
ἀδίστακτον. Ἐπειδὴ διὰ τοὺς τέτοιους εἶπεν ὁ Σωτὴρ ἡμῶν καὶ Θεός. «Ὁ δεχόμενος
ὑμᾶς, ἐμὲ δέχεται»… Συγκολλήσου μαζί του μὲ ἀγάπην, καὶ πίστιν, καὶ μὲ φόβον,
καὶ πόθον, ὡσὰν νὰ ἤσουν μαζὶ μὲ αὐτὸν τὸν ἴδιον τόν Χριστόν, διὰ νὰ ἀξιωθῇς μὲ τὸ
μέσον αὐτοῦ, νὰ ἑνωθῇς καὶ μὲ αὐτὸν τὸν Χριστόν, καὶ νὰ γένης συμμέτοχος, καὶ
συγκληρονόμος τῆς αἰωνίου δόξης, καὶ βασιλείας Του».

Ὅπως ὁ ἀσθενής ἐμπιστεύεται καί ἀγαπᾶ τόν ἰατρό του ἔτσι θά πρέπει κι ἐμεῖς νά
ἐμπιστευόμαστε τόν Πνευματικό μας ἰατρό. «Μᾶλλον πρέπει νά ἔχουμε περισσότερη
ἐμπιστοσύνη καί ἀγάπη, ὅταν ληφθῇ ὑπ’ ὄψη ἡ διαφορά μεταξύ ψυχῆς καί σώματος.
Στόν Πνευματικό, διδάσκει ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος, βρίσκεται αὐτός ὁ
Ἴδιος ὁ Χριστός. Εἶναι «τό στόμα τοῦ Θεοῦ»… Ὅπως ἀκολούθησαν οἱ Ἀπόστολοι
τόν Χριστό, ἔτσι νά κάνουμε καί ἐμεῖς. Ὅταν ἀτιμάζουν καί περιφρονοῦν τόν
Πνευματικό μας, δέν πρέπει νά τόν ἐγκαταλείπουμε. Καί ὅπως ὁ Πέτρος ἔλαβε τήν
μάχαιρα καί ἀπέκοψε τό ὠτίον, «λάβε τήν μάχαιραν καί τήν χείρα ἐκτείνας, μή τό
ὠτίον μόνον ἀλλά καί τήν χεῖρα καί τήν γλῶσσαν ἀπόκοψον τοῦ ἐπιχειροῦντος
λέγειν κατά τοῦ σοῦ πατρός ἤ αὐτοῦ ἅπτεσθαι» (Δηλ. Πάρε τό μαχαίρι καί ἀφοῦ
ἐκτείνεις τό χέρι, ὄχι μόνο τό αὐτί ἀλλά καί τό χέρι καί τήν γλῶσσα ἀπόκοψε ἀπό
αὐτόν πού ἐπιχειρεῖ καί λέγει ἐναντίον τοῦ Πατέρα σου τοῦ Πνευματικοῦ ἤ τολμᾶ νά
τόν ἀγγίξει). Ἐάν τόν ἀρνηθῇς, νά κλαύσῃς ὡς ὁ Πέτρος. Ἐάν τόν δεῖς, λέγει ὁ ἅγιος
Συμεών, νά σταυρώνεται, τότε, ἄν μπορῇς, «συναπόθανον» μετ’ αὐτοῦ. Ἄν αὐτό
εἶναι ἀδύνατον, τότε μή προστεθῇς στούς προδότας καί κακούργους. «Ἐάν ἀφεθῇ
τῶν δεσμῶν, πάλιν πρόσελθε καί ὡς μάρτυρα αὐτόν σεβάσθητι· εἰ δέ συναποθάνῃ
τοῖς πειρασμοῖς, τό σῶμα αὐτοῦ παρρησιαζόμενος ζήτησον· καί τίμησον
περισσότερον μᾶλλον ἤ ὅτε ἐμψυχομένῳ παρίστασο καί μύροις ἀλείψας πολυτελῶς
ἐνταφίασον»25(Δηλ. Ἄν ἀφεθεῖ ἀπό τά δεσμά πάλι πήγαινε κοντά του καί σεβάσου
τον ὡς μάρτυρα. Ἄν πεθάνει μαζί μέ τούς πειρασμούς, μέ παρρησία ζήτησε τό σῶμα
του. Καί τίμησέ τον περισσότερο ἀπό ὅτι ὅταν ἦταν τό σῶμα του ἔμψυχο κοντά σου
καί ἀφοῦ τό ἀλείψεις μέ πολυτελῆ μῦρα ἐνταφίασέ το). Εἶναι πολύ χαρακτηριστικό
ὅτι τόν πνευματικό πατέρα, τόν θεραπευτή, τόν θέτει στήν θέση τοῦ Χριστοῦ»26.

103
Πολλές φορές δυστυχῶς τά πνευματικά παιδιά μέ μεγάλη εὐκολία ἐγκαταλείπουν τόν
Πνευματικό τους Πατέρα. «Πρὸς τὸν ἱερέα», παρατηρεῖ ὁ π. Σωφρόνιος,
«συμπεριφέρονται οἱ ἄνθρωποι, ὡς καὶ πρὸς τὸν Θεόν: Ἀπορρίπτουν αὐτὸν μετὰ
φοβερᾶς εὐκολίας ὡς τι τὸ ἄχρηστον, μετὰ τῆς βεβαιότητος ὅτι εὐθὺς ὡς θὰ ἔχουν
τὴν ἀνάγκην αὐτοῦ, θὰ καλέσουν αὐτὸν καὶ οὗτος δὲν θὰ ἀρνηθῇ νὰ ἔλθῃ»27.

Ὅταν μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ βροῦμε τόν καλό Πνευματικό ἄς μήν τόν ἀλλάξουμε,
ὅσο αὐτός βρίσκεται στή ζωή αὐτή. Ποτέ δέν ὠφελοῦνται ἐκεῖνοι πού γυρίζουν ἀπό
Πνευματικό σέ Πνευματικό. Εἴτε ἀπό ἄγνοια τό κάνουν, εἴτε ἀπό ἐγωισμό. Μόνο
ὅταν ἕνας Πνευματικός μᾶς παρακολουθεῖ συστηματικά, μᾶς γνωρίζει καλά, ὁπότε
καί μπορεῖ νά μᾶς βοηθήσει οὐσιαστικά στόν ἀγῶνα γιά τήν κάθαρση καί στήν
πορεία πρός τή σωτηρία. Οὔτε βέβαια εἶναι σωστή ἡ πρακτική νά ἔχουμε δύο
Πνευματικούς καί νά λέμε κάποια ἁμαρτήματα στόν ἕνα καί κάποια στόν ἄλλο.

Ἄς μήν τόν ἐγκαταλείπουμε ποτέ τόν καλό μας Πνευματικό Πατέρα28 .

Μερικοί βλέπουν καί θέλουν τόν Πνευματικό Πατέρα ὡς ἕναν φίλο τους, ὁ ὁποῖος θά
ἔχει ἀπεριόριστο χρόνο γιά νά συζητᾶ μαζί τους τά πάντα. Αὐτό ὅμως ἐκ τῶν
πραγμάτων εἶναι ἀδύνατο. Ὁ Πνευματικός εἶναι Πατέρας συνήθως
«ὑπέρπολύτεκνος» μέ δεκάδες, ἑκατοντάδες καί κάποτε χιλιάδες Πνευματικά παιδιά.
Εἶναι ἐπίσης καί αὐτός ἄνθρωπος μέ 24 ὧρες στή διάθεσή του κάθε ἡμέρα -ὅπως
ὅλοι οἱ ἄνθρωποι- καί μέ τίς συνηθισμένες ἀνθρώπινες ἀνάγκες καί ἀντοχές. Εἶναι
ἀδύνατον νά ἀνταποκριθεῖ στήν ἐπιθυμία κάποιων πού τόν θέλουν διαθέσιμο κάθε
στιγμή καί γιά πολύ χρόνο. Ὁπωσδήποτε ἀγαπάει τά Πνευματικά του παιδιά καί εἶναι
παραπάνω ἀπό φίλος· εἶναι Πατέρας πού πονάει καί προσεύχεται γιά ὅλα τά
Πνευματικά του παιδιά. Δέν θά πρέπει νά τοῦ στεροῦμε τόν πολύτιμό χρόνο μέσα
στόν ὁποῖο θά πρέπει νά κάνει καί ἐκεῖνος τά Πνευματικά του καθήκοντα, νά
προσευχηθεῖ, νά ἐπικοινωνήσει μέ ὅλα τά πνευματικά του παιδιά ἐξ ἴσου καί νά
ἐπικεντρώσει τήν προσοχή του σ’ αὐτά, πού κινδυνεύουν περισσότερο ἤ τώρα μόλις
ἀρχίζουν τήν πνευματική τους ζωή. Μιλώντας του δέν θά πρέπει νά χρονοτριβοῦμε
καί νά τόν κουράζουμε μέ ἀνούσιες ἀναφορές καί λεπτομέρειες. Ἄς ἔχουμε κατά νοῦ
ἀκριβῶς διαμορφωμένο τό ἐρώτημα πού θά τοῦ ἀπευθύνουμε ἤ τό συγκεκριμένο
ἁμάρτημα πού θέλουμε νά τοῦ ἀναφέρουμε. Ἔτσι δείχνουμε ἔμπρακτα τήν ἐν
Χριστῷ ἀγάπη, πού ἔχουμε πρός αὐτόν ἀλλά καί πρός τά ἄλλα Πνευματικά μας
ἀδέλφια, πού ἴσως ἔχουν καί σοβαρότερα προβλήματα ἀπό αὐτά πού ἔχουμε ἐμεῖς.
Τό ἔργο τοῦ Πνευματικοῦ γίνεται πολύ δύσκολο ὅταν συκοφαντεῖται ἤ διαβάλλεται
ἀπό τά ὑποτιθέμενα πνευματικά του παιδιά:

«Οὐδόλως εἶναι ἁπλοῦν εἰς τὸν μοναχὸν», παρατηρεῖ ὁ π. Σωφρόνιος Σαχάρωφ, «νὰ
βαστάσῃ τὸν κόπον τῆς πνευματικῆς πατρότητος. Καὶ τοῦτο διότι εἶναι μὲν
εὐεργετικὴ εἰς αὐτὸν προσωπικῶς ἡ περὶ αὐτοῦ λίαν ἀρνητικὴ γνώμη τῶν ἀνθρώπων
… ὅμως … πᾶς ἀρνητικὸς λόγος περὶ αὐτοῦ ἐμπνέει δυσπιστίαν εἰς τοὺς ἀνθρώπους
οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἀνάγκην καθοδηγήσεως, παρηγορίας καὶ στηριγμοῦ. Ἡ λύπη αὐτοῦ
γίνεται διπλῆ: Λυπεῖται δι’ ἑαυτόν, διότι ζῆ ἀναξίως πρὸς τὴν κλῆσιν αὐτοῦ, λυπεῖται

104
καὶ διὰ τὴν ζημίαν, τὴν ὁποίαν ὑφίσταται ὅλη ἡ Ἐκκλησία, ὅλη ἡ ἀνθρωπότης, ὅταν
καταστρέφηται τὸ κύρος τῶν ἱερουργῶν. Ἡ ἀνυπακοὴ εἰς τὸν λόγον τῶν
Πνευματικῶν πατέρων εἶναι ἰσοδύναμος πρὸς τὴν ἀπόρριψιν τοῦ λόγου τοῦ Ἰδίου
τοῦ Χριστοῦ: «Ὁ ἀκούων ὑμῶν Ἐμοῦ ἀκούει καὶ ὁ ἀθετῶν ὑμᾶς Ἐμὲ ἀθετεῖ»29.

Ἄλλοτε τά πνευματικά παιδιά πού προηγήθηκαν στή γνωριμία μέ τόν Πνευματικό

ἐμποδίζουν τά πνευματικά παιδιά πού προσέρχονται ἀργότερα καί βάζουν
προσκόμματα στόν ἴδιο τόν Πνευματικό ἐν ὀνόματι δῆθεν τῆς «ἀγάπης» καί τῆς
«περιφρούρησης» τοῦ Πνευματικοῦ.

«Εἷς ἐπίσκοπος» διηγεῖται ὁ μακαριστός π. Σωφρόνιος «ὅστις μετὰ θέρμης

παρέδωκεν ἑαυτὸν εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τῶν πασχόντων … ἔγραψεν εἰς ἐμέ: «Ἤρχισα
νὰ φοβοῦμαι τὴν ἀγάπην». Βραδύτερον κατενόησα τοὺς λόγους αὐτοῦ ὡς ἑξῆς:
Ἐκεῖνοι, οἵτινες ὠφελήθησαν ὑπ’ αὐτοῦ, προσεκολλῶντο εἰς αὐτόν, καὶ κατ’ ἀρχὰς
ἐβοήθουν αὐτὸν ἐν τῇ ἁγίᾳ αὐτοῦ διακονίᾳ· ἐν συνεχείᾳ ὅμως κερδίσαντες τὴν
ἐμπιστοσύνην αὐτοῦ καὶ γενόμενοι ἀπαραίτητοι δι’ αὐτόν, ἐπεβουλεύοντο τὴν
ἐλευθερίαν αὐτοῦ παρεμβάλλοντες πανταχοῦ δυσκολίας, ὅτε οὗτος παρέδιδεν ἑαυτὸν
εἰς τοὺς ἐσχάτως προσερχομένους. Κατ’ ἐκεῖνον τὸν καιρόν, ὅτε παρέλαβον τὴν
ἐπιστολήν, δὲν κατενόουν εἰσέτι τὸ φοβερὸν νόημα τῶν λόγων αὐτοῦ. Διηνοίχθη εἰς
ἐμὲ τοῦτο κατὰ τοὺς χρόνους τῆς διακονίας μου ἐν Εὐρώπῃ»30.

Ἴσως ἡ πιό δύσκολη περίπτωση γιά τόν Πνευματικό εἶναι ὅταν ὁ τάχα ὑποτακτικός-
πνευματικό παιδί ἔχει «κλειδωθεῖ» στίς ἀντιλήψεις του καί βλέπει διαμετρικά
ἀντίθετα τά πράγματα ἀπ’ ὅτι εἶναι στήν πραγματικότητα. Τότε παρεξηγεῖ κάθε
ἐνέργεια τοῦ Πνευματικοῦ του καί τόν κατακρίνει γιά ὅλα.

«Εἶναι ἀδύνατον νὰ ἐννοήσῃ τις τοὺς ἀνθρώπους», παρατηρεῖ ὁ π. Σωφρόνιος, καὶ

συνεχίζει: «Οὗτοι εἴτε εἶναι τυφλοὶ καὶ «οὐκ οἴδασι τί ποιοῦσι», εἴτε πάσχουν ὑπὸ
πνευματικοῦ καὶ νοεροῦ δαλτωνισμοῦ (πάθησις ὀφθαλμῶν μὴ ἐπιτρέπουσα τὴν
διάκρισιν τῶν χρωμάτων). Συχνάκις βλέπουν τὰ πράγματα εἰς διαμετρικῶς ἀντίθετον
φωτισμόν, ὁμοίως πρὸς τὸ ἀρνητικὸν φωτογραφίας … Νὰ γνωρίσῃ τις τότε τὴν
πραγματικὴν ἀλήθειαν τῆς ζωῆς ἀποβαίνει πλέον ἀδύνατον. Ἐν τοιαύτῃ καταστάσει
δὲν ἀπομένει χῶρος δι’ οὐδένα λόγον. Οὗτοι διάκεινται ἐχθρικῶς πρὸς τὰς κινήσεις
τῆς ἁγίας ἀγάπης. Ἡ ὑπομονητικὴ ταπείνωσις ἐκλαμβάνεται ὡς ὑποκρισία. … διά
τοῦ ὅλου κλίματος ὅπερ δημιουργοῦν διὰ τῆς στάσεως αὐτῶν, δυσχεραίνουν τὴν
παρουσίαν τοῦ ἱερέως καὶ ἐν ταυτῷ κατακρίνουν αὐτὸν ὅτι ἀποφεύγει τὴν
ἐπικοινωνίαν μετ’ αὐτῶν ὑπὸ παρομοίας συνθήκας, καὶ τῶν τοιούτων οὐκ ἔστι
τέλος»31. Τέλος μέ τήν ὑποκίνηση τοῦ διαβόλου μπορεῖ νά φθάσει τό Πνευματικό
τέκνο νά μισήσει τόν Πνευματικό του Πατέρα. Εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἐπιτυχία τοῦ
διαβόλου νά ἀποκόψει τό πνευματικό παιδί ἀπό τόν Πνευματικό του ὁδηγό. Τότε
αὐτό εἶναι εὔκολη λεία γιά τόν νοητό λέοντα «πού περιέρχεται ζητώντας ποιόν νά
καταπιεῖ». Γιά νά λυτρωθεῖ ὁ ἄνθρωπος αὐτός θά πρέπει ἀμέσως νά τό ἐξομολογηθεῖ.

105
Πολλοί ἄνθρωποι βέβαια δυστυχῶς ὄχι μόνον δέν ἐξομολογοῦνται καθόλου, ἀλλά
καί μισοῦν τούς Πνευματικούς Πατέρες.. «Οἱ ἄνθρωποι», γράφει ὁ π. Σωφρόνιος
Σαχάρωφ, «ἠγάπησαν τό σκότος, ἐν τῷ ὁποίῳ ἐνοικεῖ ὁ θάνατος, καί ἀπορρίπτουν τό
Φῶς Ὅπερ εἶναι ζωή, καί πρόσκαιρος καί αἰώνιος. … Διά τόν λόγον ὅτι οἱ
πνευματικοί φέρουν τό φῶς τῆς ζωῆς, πολλοί ἄνθρωποι μισοῦν τούς λειτουργούς τοῦ
Χριστοῦ, καθώς καί πρότερον ἐμίσησαν καί Αὐτόν τόν Κύριον: «… Εἰ ἐμέ ἐδίωξαν
καί ὑμᾶς διώξουσιν …»32.

3.Τό ἀπόρρητο τῆς ἐξομολογήσεως γιά τόν Πνευματικό καί τόν ἐξομολογούμενο.

Κάποιοι δυσκολεύονται νά προσέλθουν στό πανίερο Μυστήριο τῆς ἱερᾶς

ἐξομολογήσεως μέ τήν σκέψη ὅτι ὑπάρχει πιθανότητα ὁ Πνευματικός νά
κοινοποιήσει τήν ἐξομολόγησή τους. Αὐτό βεβαίως εἶναι ἕνα ἀκόμη δαιμονικό
τέχνασμα πού σκοπό ἔχει νά τούς κρατήσει μακρυά ἀπό τό Μυστήριο καί τή
λύτρωση πού παρέχει. «Τό Μυστήριο εἶναι «ἀπόρρητο». Δέν ἔχει δικαίωμα οὔτε ὁ
Πνευματικός νά ἀνακοινώσει τίποτε ἀπ’ ὅσα ἄκουσε στήν Ἐξομολόγηση, οὔτε ἄλλος
κανείς νά ζητήσῃ ἤ ν’ ἀπαιτήσῃ πληροφορίες»33. Τό ἀπόρρητο τῆς Ἐξομολογήσεως,
ἀναγνωρίζεται καί ἀπό τόν νόμο. «Σύμφωνα μέ τόν κώδικα τοῦ Κανονικοῦ Δικαίου
983 παρ.1: «τό ἀπόρρητο τοῦ ἐξομολογητηρίου εἶναι ἀπαραβίαστο, ἑπομένως εἶναι
ἀπόλυτα ἀπαγορευτικό γιά ἕναν Ἐξομολόγο νά παραδώσει μέ ὁποιονδήποτε τρόπο
ἕνα μετανοήσαντα μέ λόγια ἤ ὁποιαδήποτε συμπεριφορά καί γιά κανένα λόγο». Οἱ
ἱερεῖς ὀφείλουν νά μήν ἀποκαλύπτουν ὅ,τι ἔχουν μάθει κατά τή διάρκεια μίας
Ἐξομολογήσεως σέ κανένα, ἀκόμα καί ἄν ἀπειλεῖται ἡ ἴδια τους ἡ ζωή ἤ ἡ ζωή
ἄλλων (ἐδῶ ἔγκειται καί ἡ μοναδικότητα τοῦ ἀπορρήτου του Ἐξομολογητηρίου…
Γιά ἕναν Πνευματικό, ἡ παραβίαση τοῦ ἀπορρήτου θά τόν ὁδηγοῦσε αὐτόματα σέ
μοιραία καταδίκη καί ἀφορισμό, ἀποδοθέντα ἐκ τῆς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς (κώδ. τοῦ
Κανονικοῦ Δικαίου, 1388 παρ.1)»34.

Ὁ Πνευματικός μας εἶναι ἀνθρωπίνως ὁ ἰατρός-θεραπευτής τῆς ψυχῆς μας.

Ἀπαιτεῖται λοιπόν νά τόν περιβάλλουμε μέ τήν ἀνάλογη ἐμπιστοσύνη. Τόν
ἐπιλέγουμε προσεκτικά ἔπειτα ἀπό πολλή προσευχή, προσέχοντας ὥστε νά εἶναι
πρόσωπο μέ πίστη, ἀσκητική ζωή καί ἀρετή καί νά ἔχει τήν καλή μαρτυρία τῶν
πιστῶν. Ἀπό τήν στιγμή πού θά τόν βροῦμε θά πρέπει νά ἐξομολογούμαστε τακτικά
καί νά μήν τόν ἐγκαταλείπουμε. Πολλές φορές ἐμεῖς οἱ ἴδιοι καί ὄχι ὁ Πνευματικός
γινόμαστε αἰτία κοινοποίησης τῆς προσωπικῆς μας ζωῆς, ὅταν τήν ἐμπιστευόμαστε
σέ ἀκατάλληλα πρόσωπα, τά ὁποῖα δέν ἔχουν κἄν τήν ἰδιότητα τοῦ πνευματικοῦ.

Ὅμως τό Μυστήριο καί ὅλα ὅσα λέγονται ὡς συμβουλές, κατευθύνσεις, ἐπιτίμια

στή διάρκειά του εἶναι ἀπόρρητα ὄχι μόνο γιά τόν Πνευματικό ἀλλά καί γιά τόν
ἐξομολογούμενο.

106
«Ὁ ἐξομολογούμενος» δέν «πρέπει ν’ ἀνακοινώνῃ ὅσα ἄκουσε, διότι αὐτά ἰσχύουν
μόνο γιά τή δική του περίπτωση. Σ’ ἄλλον, ἄλλο φάρμακο, ἀνάλογα μέ τήν
ἰδιοσυγκρασία του, καί τήν ἰδιαιτερότητά του θά δώσῃ ὁ Πνευματικός»35.

Χαρακτηριστικό εἶναι τό παράδειγμα τοῦ Ἀββᾶ Ἰωσήφ ἀπό τό Γεροντικό ὅπου

διαφαίνεται ἡ διαφορετική, ἀνάλογα μέ τό πρόσωπο τοῦ ἐξομολογουμένου,
καθοδήγηση καί ἡ ἐξατομικευμένη ἀγωγή, ἡ ὁποία προσφέρεται στήν ἐξομολόγηση
ἀπό τούς διακριτικούς Πνευματικούς πατέρες, ὅπως ὁ Γέρων Ἰωσήφ. Στό
περιστατικό αὐτό παρουσιάζεται καί ὁ σκανδαλισμός πού μπορεῖ νά προκύψει ἀπό
τήν κοινοποίησή σέ κάποιον ἄλλον τῆς συμβουλῆς-καθοδήγησης πού πῆρε αὐτός
πού ἐξομολογήθηκε. Νά τί συνέβη ἀκριβῶς: Ἐνῶ οἱ δύο μοναχοί ἐρώτησαν τό ἴδιο
πρᾶγμα τόν Ἀββᾶ Ἰωσήφ πῆραν διαφορετικές ἀπαντήσεις. Ἐπειδή ὁ ἕνας εἶπε στόν
ἄλλο τήν ἀπάντηση προέκυψε σκανδαλισμός τόν ὁποῖο τακτοποίησε ὁ Γέροντας
Ἰωσήφ.

Τό ἐρώτημα πού τοῦ ἔθεσαν χωριστά ὁ καθένας ἦταν ἄν ἔπρεπε νά ἀφήσουν τά πάθη
νά εἰσέλθουν μέσα τους καί ἐκεῖ νά τά πολεμήσουν ἤ νά τά κόψουν εὐθύς ἐξ ἀρχῆς.
Ὁ Γέροντας στόν μέν ἕνα συνέστησε: «ἄφες αὐτά εἰσελθεῖν καί πολέμησον μετ’
αὐτῶν», καί αὐτό γιά νά γίνῃ δοκιμότερος. Στόν ἄλλο ὅμως πού ἦταν πνευματικά πιό
ἀδύνατος τοῦ εἶπε: «Μή ἀφήσῃς ὅλως εἰσελθεῖν τά πάθη, ἀλλ’ εὐθέως ἔκκοψον
αὐτά»36. Κατόπιν συζήτησαν μεταξύ τους ὅ,τι τούς εἶπε ὁ Γέροντας καί
σκανδαλίσθηκαν γιά τήν διαφορετική ἀπάντηση στήν ἴδια ἐρώτηση. Ὁ Γέροντας
τούς ἔλυσε τόν σκανδαλισμό λέγοντάς τους ὅτι στόν καθένα εἶπε αὐτό πού τοῦ ἦταν
τό πλέον συμφέρον γιά τήν πνευματικό του ἀγῶνα καί τήν πνευματική του πρόοδο.

Πολλές φορές δημιουργοῦνται «μπερδέματα», σκανδαλισμοί καί παρερμηνεῖες ἀπό

αὐτήν τήν δημοσιοποίηση πού κάνουν κάποιοι ἐξομολογούμενοι τῶν ὅσων
εἰπώθηκαν στήν ἐξομολόγηση. Πρέπει νά τό καταλάβουμε. Τό ἀπόρρητο τῆς
Ἐξομολόγησης δέν ἰσχύει μόνο γιά τόν Πνευματικό ἀλλά καί γιά τόν
ἐξομολογούμενο. Τό φάρμακο τοῦ ἑνός μπορεῖ νά ἀποδειχθεῖ φαρμάκι γιά τόν ἄλλο.
Ὁ πνευματικός θεραπευτής εἶναι ἐκεῖνος πού μᾶς καθορίζει τό εἶδος τοῦ ἀγῶνος καί
τῆς πάλης πού ταιριάζει ἀποκλειστικά σ’ ἐμᾶς. Κανένας ἄνθρωπος δέν εἶναι ἀπόλυτα
ὅμοιος μέ κάποιον ἄλλον. Καθένας εἶναι διαφορετικός καί μοναδικός ὄχι μόνο σέ
σχέση μέ τούς ἄλλους, ἀλλά καί μέ τόν ἴδιο του τόν ἑαυτό ὅπως αὐτός παρουσιάζεται
στίς διάφορες χρονικές στιγμές καί περιστάσεις37. Γι’ αὐτό ἀπαιτεῖται ἡ προσωπική
ἀναφορά τοῦ κάθε πιστοῦ σέ διακριτικό Πνευματικό, δηλαδή σέ Πνευματικό πού
ἔχει τήν διάκριση τῶν πνευμάτων. Αὐτός ἐφαρμόζει τήν ἐξατομικευμένη ἀγωγή
-πάντα ὅμως μέσα στό πνεῦμα τῶν Ἱερῶν Κανόνων τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας- καί
αὐτός μόνο μπορεῖ νά θεραπεύσει τίς ψυχές τῶν προσερχομένων μέ τήν Θεία Χάρη.
Τό ἀπόρρητο τῆς ἐξομολόγησης ἰσχύει καί γιά τόν Πνευματικό καί γιά ἐμᾶς. Ὅ,τι θά
μᾶς πεῖ ὡς προσωπικό κανόνα ἤ ὡς καθοδήγηση στά διάφορα προσωπικά μας θέματα
ἰσχύει μόνο γιά ἐμᾶς καί δέν εἶναι πρός κοινοποίηση. Εἴθε νά λειτουργοῦμε σωστά

107
κάθε φορά πού ἐξομολογούμαστε, ὥστε νά καρπωνόμαστε τή μέγιστη ὠφέλεια ἀπό
τό φιλανθρωπότατο τοῦτο μυστήριο.

4.Περιμένοντας ἔξω ἀπό τό ἐξομολογητήριο

Προσοχή! Ὄχι κατάκριση ἤ γογγυσμός ἐναντίον ἐκείνων πού χρονίζουν στήν
ἐξομολόγηση.

Περιμένοντας γιά ἐξομολόγηση δέν θά πρέπει νά δυσανασχετοῦμε, ἤ νά πιέζουμε τόν

Πνευματικό νά μᾶς δεχθεῖ γρήγορα, ἤ νά κατακρίνουμε αὐτόν πού θεωροῦμε ὅτι
ἄργησε πολύ κατά τήν ἐξαγόρευσή του. Μπορεῖ νά τόν κράτησε ὁ Πνευματικός λίγο
περισσότερο διότι ὑπάρχει πνευματικός λόγος. Ἄν κάποιος πράγματι βιάζεται καί
πρέπει νά φύγει σύντομα θά πρέπει νά τοῦ δίνουμε τή σειρά μας. Ἄς ἔχουμε ἰδιαίτερα
ἐκείνη τήν ἱερή ὥρα τῆς ἀναμονῆς γιά ἐξομολόγηση ἀγάπη πρός ὅλους, σεβασμό,
σιωπή, συντριβή καί προσευχή.

5.Μέσα στό ἐξομολογητήριο

Μερικοί βασικοί κανόνες γιά μία σωστή ἐξομολόγηση:

1ον)Ὀφείλεις νά ὁμολογήσεις «ὅλες τίς ἁμαρτίες σου, ὅπως ἀκριβῶς ἔγιναν. Τίποτα
δέν θά κρύψεις, τίποτα δέν θ’ ἀλλοιώσεις, σέ κανέναν ἄλλο δέν θά ρίξεις
ὁποιεσδήποτε εὐθύνες γιά τίς δικές σου πτώσεις. Ἐπίσης, δέν θά ἀρκεσθεῖς σέ μία
ξερή «καταλογογραφική» ἀπαρίθμηση τῶν ἁμαρτημάτων, ἀλλά θά κάνεις καί μία
γενική παρουσίαση τῆς ψυχικῆς σου καταστάσεως, τῶν παθῶν καί τῶν ροπῶν σου,
τῶν ἐλαττωμάτων καί τῶν ἀδυναμιῶν σου, ἔτσι ὥστε ὁ πνευματικός, σάν γιατρός
ψυχῶν, νά σχηματίσει σφαιρική εἰκόνα τῆς ἀσθένειάς σου καί νά σέ βοηθήσει
ἀποτελεσματικά στή θεραπεία της»38. Ἄν κρύψεις σκόπιμα (ὄχι ἐπειδή ξέχασες)
κάποιες ἤ ἔστω μία ἁμαρτία, ἐπειδή ντράπηκες, μένεις ἀσυγχώρητος καί γιά τίς ἄλλες
πού εἶπες. Εἶναι γνωστή ἡ ἱστορία μέ τόν διακριτικό, ὁ ὁποῖος ἔβλεπε τά φίδια
(δαίμονες-πάθη) νά βγαίνουν ἀπό τό στόμα ἐκείνου πού ἐξομολογεῖτο. Ὅταν ὅμως ὁ
ἐξομολογούμενος ἔκρυψε μία ἁμαρτία ἐπειδή ντράπηκε, τό φίδι πού ἀντιστοιχοῦσε
στήν ἀνεξομολόγητη ἁμαρτία, ὄχι μόνο δέν βγῆκε, ἀλλά καί ὅλα τά ὑπόλοιπα φίδια
(δαίμονες-πάθη) πού εἶχαν βγεῖ ξαναμπῆκαν στόν ταλαίπωρο καί ἀτελῶς
ἐξομολογηθέντα ἄνθρωπο.

2ο) Ὁ τρόπος περιγραφῆς τῶν ἁμαρτιῶν ἀπό μέρους σου πρέπει νά εἶναι ἰδιαίτερα
προσεκτικός, ὥστε νά συνδυάζει τήν ἀκρίβεια, τήν λιτότητα, τήν σαφήνεια καί τή
σεμνότητα. Δηλαδή, θά ἀναφέρεις συνοπτικά καί χωρίς πολλά λόγια τίς συνθῆκες
καί τά ἐπιμέρους στοιχεῖα κάθε ἁμαρτίας — τό ποῦ, τό πῶς, τό πότε κ.λ.π. — γιά νά
καταλάβει ὁ πνευματικός τό βάρος της. Ἀπό τό ἄλλο μέρος, πάλι, πρέπει ν’
ἀποφεύγεις τίς λεπτομερεῖς καί φλύαρες ἀφηγήσεις, πού εἶναι κουραστικές, κάποτε
μάλιστα καί σκανδαλιστικές. Ἴσως μάλιστα ὑποκρύπτουν καί μία τάση
ἀνθρωπαρέσκειας καί δικαιολόγησης τοῦ ἑαυτοῦ σου μπροστά στόν Πνευματικό.
Αὐτές οἱ ἀνούσιες λεπτομέρειες, μήτε ἐσένα ὠφελοῦν μήτε τόν Πνευματικό. Ἄς

108
σημειωθεῖ ἰδιαίτερα, ὅτι, ἄν ἁμάρτησες μαζί μέ ἄλλο ἤ ἄλλα πρόσωπα (λ.χ. ἔκανες
μία κλοπή μέ μερικούς φίλους σου ἤ ἔπεσες σέ σαρκικό ἁμάρτημα μέ κάποιο
πρόσωπο), καλύτερα εἶναι νά μήν ἀποκαλύψεις τήν ταυτότητά τους. Μετανόησε ἐσύ
γιά τό δικό σου ἁμάρτημα, καί ἄφησέ τους αὐτούς στήν κρίση καί τό ἔλεος τοῦ
Κυρίου.

Μία σωστή ἐξομολόγηση ἔχει τά ἀκόλουθα δέκα ἰδιώματα:

1. Εἶναι σύντομη ἀλλά καί περιεκτική, γίνεται δηλαδή χωρίς παραλείψεις, ἀλλά καί
χωρίς περιττολογίες, κενολογίες, ταυτολογίες, λοξοδρομίες ἤ ἀκόμα καί
παραμυθολογίες. Ἐκ τῶν προτέρων θά πρέπει νά ἔχουμε κατά νοῦν τί θά ποῦμε (ἤ νά
τά ἔχουμε σημειωμένα σ’ ἕνα μικρό χαρτί) καί νά μήν προσπαθοῦμε ἐκείνη τή
στιγμή νά θυμηθοῦμε ἤ νά ἀνακαλύψουμε τίς ἁμαρτίες μας.

2. Εἶναι ταπεινή, γίνεται δηλαδή μέ συναίσθηση ἁμαρτωλότητας καί ἐνοχῆς,

συναίσθηση πού ἀντανακλᾶται στά λόγια καί στήν ὅλη ἐμφάνιση-στάση τοῦ
χριστιανοῦ. Δέν εἶναι σωστό λ.χ. νά κάθεται κανείς σταυροπόδι ἤ νά ἀπαντάει στό
κινητό του τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης. Εἰδικά γιά τό κινητό θά πρέπει ἐκ τῶν
προτέρων νά ἔχει φροντίσει ὥστε νά εἶναι στήν ἀθόρυβη λειτουργία ἤ τελείως
ἀπενεργοποιημένο.

3. Εἶναι εἰλικρινής, δέν περιέχει δηλαδή τίποτα λιγότερο καί τίποτα περισσότερο
ἀπό τήν καθαρή ἀλήθεια, χωρίς προφάσεις, χωρίς δικαιολογίες, χωρίς ἐνοχοποίηση
ὄχι μόνο ἄλλων ἀνθρώπων, μά οὔτε κι αὐτοῦ τοῦ διαβόλου!

4. Εἶναι ἄμεση, γίνεται δηλαδή χωρίς ἀναβολή. Μόλις ἡ συνείδηση σέ ἐλέγξει γιά
κάποια ἁμαρτία, πρέπει νά τρέξεις στόν πνευματικό νά τήν ἐξομολογηθεῖς, γιατί δέν
ξέρεις ποιά στιγμή θά σ’ ἐπισκεφθεῖ ἀπροειδοποίητα ὁ θάνατος.

5. Εἶναι διακριτική, χαρακτηρίζεται δηλαδή ἀπό εὐθυκρισία, ὀρθοφροσύνη καί

σύνεση, καθώς καί ἀπό διατύπωση σαφῆ, προσεκτική καί εὔτακτη.

6. Εἶναι πλήρης, περιλαμβάνει δηλαδή ὅλα τά ἁμαρτήματα· τίποτα δέν πρέπει νά

παραλείπεται γιά νά εἰπωθεῖ σέ ἄλλον πνευματικό.

7. Εἶναι τελωνική, γίνεται δηλαδή μέ βαθειά εὐλάβεια καί συντριβή, μέ μίαν ἁγία
ντροπή, σάν ἐκείνη τοῦ τελώνη τῆς εὐαγγελικῆς παραβολῆς, πού δέν τολμοῦσε οὔτε
τά μάτια του νά σηκώσει στόν οὐρανό, ἀλλά χτυποῦσε τό στῆθος του κι ἔλεγε: «Θεέ
μου, σπλαχνίσου με τόν ἁμαρτωλό» (Λουκ. 18:13).

8. Εἶναι μυστική, δηλαδή πέρα ἀπό τόν ἱερέα – πνευματικό καί τόν ἐξομολογούμενο
χριστιανό, οὔτε μαθαίνει, οὔτε ἐπιτρέπεται νά μάθει ἄλλος κανείς τό περιεχόμενο τῆς
ἐξομολογήσεως. Τό ἀπόρρητο τῆς ἐξομολόγησης ἰσχύει ὄχι μόνο γιά τόν ἱερέα-

109
Πνευματικό ἀλλά καί γιά τόν ἐξομολογούμενο Ἄν κάποιος – πρᾶγμα ἀπίθανο καί
πρακτικά, βέβαια, σχεδόν ἀδύνατο – ἀκούσει τήν ἐξομολόγηση ἄλλου, ἔχει χρέος νά
μήν τήν ἀποκαλύψει ποτέ καί σέ κανέναν, ἀλλά νά πάρει μαζί του στόν τάφο ὅ, τι
ἄκουσε. Πολύ περισσότερο ὁ Πνευματικός δέν μπορεῖ νά φανερώσει σέ καμιά
περίπτωση ἁμαρτίες πού τοῦ ἐξομολογήθηκαν, ἔστω κι ἄν αὐτό τό πληρώσει μέ τή
ζωή του.

9. Εἶναι ἀρχή νέας ζωῆς. Μαζί μέ τήν ἐξομολόγηση παίρνεις στερεή ἀπόφαση ν’
ἀγωνιστεῖς εὐσυνείδητα, ὥστε ὄχι μόνο νά μήν ἐπαναλάβεις τά ἁμαρτήματα πού
ἐξομολογήθηκες, ἀλλά καί νά ἐπανορθώσεις, ἄν αὐτό εἶναι πρακτικά δυνατό, ὅ, τι
κακό ἔκανες (λ.χ. νά ἀποζημιώσεις ὅποιον ἀδίκησες, νά ἐπιστρέψεις κάτι πού
ἔκλεψες, νά ζητήσεις συγγνώμη ἀπ’ αὐτόν πού ἔβρισες κ.ο.κ.). Σέ ἀντίθετη
περίπτωση ἡ μετάνοιά σου δέν εἶναι ἀληθινή.

10. Συνοδεύεται, τέλος, ἀπό πρόθυμη ἀποδοχή τοῦ ἐπιτιμίου ἤ τοῦ κανόνα, πού
ἴσως θά σοῦ ὁρίσει ὁ πνευματικός (νηστεία ἤ ἐλεημοσύνη ἤ ὁ,τιδήποτε ἄλλο
θεωρήσει πρόσφορο), καί πού δέν ἀποτελεῖ «ποινή» ἤ «τιμωρία», ἀλλά ἕνα
θεραπευτικό καί παιδαγωγικό μέσο, πού ἀποσκοπεῖ στήν πνευματική ὑποβοήθησή
καί θεραπεία σου»39.

6.Συνήθη λάθη, ἐπιπολαιότητες καί δαιμονικές παγίδες

῞Οταν ὁ πονηρός δέν κατορθώσει νά ἀποτρέψει τούς ἀνθρώπους -μέ τίς συνεχεῖς
ἀναβολές πού τούς ὑποβάλλει- ἀπό τόν Πνευματικό, τότε προσπαθεῖ νά ἐκμηδενίσει
τήν πνευματική ὠφέλεια τοῦ Μυστηρίου. Κάνει τό πᾶν ὥστε ὁ προσερχόμενος στό
Ἐξομολογητήριο νά μήν ἐξομολογηθεῖ θεαρέστως τίς ἁμαρτίες του.

Ἔτσι βλέπουμε ἀρκετούς, οἱ ὁποῖοι ἐπειδή προσέρχονται ἐπιφανειακά στό

Μυστήριο, ἔχουν τή ψευδαίσθηση ὅτι πηγαίνουν γιά συζήτηση καί προσωπική
προβολή. Δέν προηγεῖται καμμιά προσευχή, περισυλλογή καί αὐτοκριτική. Τό ὅλο
παρουσιαστικό τους καί ὁ τρόπος τῆς ὁμιλίας τους, κάθε ἄλλο παρά μετάνοια
φανερώνουν. Κυριευμένοι ἀπό τό κοσμικό φρόνημα, ἐπιτηδεύονται, προσποιοῦνται,
θέλουν νά ἐντυπωσιάσουν. Σκοπός τους δέν εἶναι νά σώσουν τίς ψυχές τους, ἀλλά νά
ἀποκτήσουν τήν εὔνοια τοῦ Πνευματικοῦ, ὥστε στό μέλλον νά τούς διευκολύνει
στήν πραγματοποίηση ὑλικῶν στόχων καί προσωπικῶν συμφερόντων.

Κατά τή διάρκεια τοῦ Μυστηρίου, διακρίνονται γιά τόν ἐγωϊσμό τους, ὁ ὁποῖος
ἐκδηλώνεται μέ αἴσθημα ὑπεροχῆς. Δέν διστάζουν νά ὑποκρίνονται καί νά
παρουσιάζονται ὡς δῆθεν εὐσεβεῖς. Προβάλλουν τίς ἀνύπαρκτες ἀρετές τους καί
καταγγέλλουν ἤ κατηγοροῦν τούς συνανθρώπους τους. Μιλοῦν μέ γενικότητες καί
ἀοριστολογίες καί καταφεύγουν σέ ἄσχετες ἱστορίες, οἱ ὁποῖες τείνουν νά συγχύσουν
ἤ καί νά παραπλανήσουν τόν Πνευματικό καί νά ξεθωριάσουν τήν ἱερότητα τοῦ
Μυστηρίου.

110
Ὅταν ἀποφασίσουν νά μιλήσουν γιά τόν ἑαυτό τους, ἐκφράζουν παράπονα γιά νά
αὐτοδικαιωθοῦν ἤ νά δικαιολογηθοῦν. Ὅταν ἐπιτέλους μιλήσουν γιά τίς δικές τους
ἁμαρτίες, περιορίζονται στά μικρά καί ἀσήμαντα καί ἀποκρύπτουν μέ ἐπιμέλεια τά
μεγάλα καί σοβαρά, δῆθεν γιά νά μήν ἐκτεθοῦν στόν Πνευματικό καί χάσει τήν καλή
ἰδέα πού ἔχει γι’ αὐτούς. Ἀρέσκονται νά ὑπεισέρχονται σέ περιττές λεπτομέρειες, ὄχι
γιατί θέλουν νά διαφωτίσουν καί νά διασαφηνίσουν, ἀλλά γιά νά συσκοτίσουν
ἀποκρύπτοντας τήν ἀλήθεια ἀπό τόν Πνευματικό. Αὐτό γίνεται ἀντιληπτό γιατί ἡ
οὐσία τῆς ἁμαρτίας ἀποφεύγεται οἱ δέ ἐξομολογούμενοι λόγῳ τῆς ἀνειλικρίνειάς
τους, φεύγουν ἀσυγχώρητοι καί λυπημένοι.

Ἄλλοι, πάλι, γιά νά ἐντυπωσιάσουν, κατά τήν ἐσφαλμένη γνώμη τους, τόν
Πνευματικό, ὅτι τἄχα ἔχουν φθάσει σέ μεγάλα ὕψη ἀρετῆς, μιλοῦν γιά ὁράματα καί
ὀπτασίες. Στήν ὑπόδειξη τοῦ Πνευματικοῦ νά μήν δίνουν σημασία καί νά μήν
ἐπιζητοῦν αὐτά, διαμαρτύρονται καί ἐξανίστανται παρακούοντας τίς συμβουλές του,
ἤ κατακρίνοντάς τον ἐσωτερικά ὅτι δέν ἔχει ὁ ἴδιος παρόμοιες δῆθεν πνευματικές
ἐμπειρίες, γινόμενοι ἔτσι παίγνιο τῶν πονηρῶν πνευμάτων»40. Σπάνια τά ὁράματα
εἶναι ἀπό τόν Θεό.

Γενικά εἶναι πολύ δύσκολη ἡ διάκριση τῶν ὁραμάτων. «Ὁ πνευματικός», γράφει ὁ π.

Σωφρόνιος Σαχάρωφ, «κατά τήν συνάντησιν αὐτοῦ μετά προσώπων ἅτινα διηγοῦνται
εἰς αὐτόν περί τῶν ὁράσεων αὐτῶν, μεριμνᾶ πρωτίστως ὅπως ἀσφαλῶς διακρίνῃ τήν
ἀληθῆ πηγήν τῆς ὁράσεως ἐάν εἶναι αὔτη ὄντως δεδομένη Ἄνωθεν, ἤ μόνον
ἀποκύημα διεγηγερμένης φαντασίας, ἤ συνέπεια ἐπιρροῆς τῶν ἐχθρικῶν πνευμάτων.
Τό ἔργον εἶναι ἐνίοτε δύσκολον καί ἄκρως ὑπεύθυνον. Ἐάν τό παρά τοῦ Θεοῦ δοθέν
ἐπιγράψωμεν εἰς ἐναντίαν δύναμιν, τότε κινδυνεύομεν νά ἐμπέσωμεν εἰς βλασφημίαν
κατά τοῦ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου. Καί ἀντιθέτως: Ἐάν δεχθῶμεν δαιμονικήν ἐπίδρασιν
ὡς ἐκ τοῦ Θεοῦ προερχομένην τότε ὠθοῦμεν τόν ἐμπεπιστευμένον εἰς ἡμᾶς
ἐξομολογούμενον εἰς τήν λατρείαν τῶν δαιμόνων. Συνεπῶς εἶναι ἀπαραίτητος εἰς
πάντας ἀνεξαιρέτως τούς Πνευματικούς ἡ θερμή καί διηνεκής προσευχή ἐν γένει καί
ἐν ἑκάστῃ ἰδιαιτέρᾳ περιπτώσει, ὅπως Αὐτός ὁ Κύριος διαφυλάξῃ αὐτούς ἀπό
σφαλμάτων ἐν τῇ διακονίᾳ αὐτῶν»41.

Τό ὑπόβαθρο τῶν δαιμονικῶν ὁραμάτων εἶναι ἡ ὑπερηφάνεια.

Οἱ ἄνθρωποι μέ ὑπερηφάνεια θά πρέπει νά διαγινώσκονται.
Ὁ Πνευματικός κάποιες φορές μπορεῖ νά χρησιμοποιήσει μία μέθοδο γιά νά
διαπιστώσει ἄν ὑπάρχει ὑπερηφάνεια ἤ ταπείνωση στήν ψυχή αὐτοῦ πού διηγεῖται
τήν ὅραση.

«Ὅταν ἡ κατάστασις τῶν πραγμάτων», γράφει ὁ π. Σωφρόνιος, «δέν εἶναι σαφής εἰς
τόν Πνευματικόν, δύναται οὗτος νά καταφύγῃ εἰς τήν «ψυχολογικήν μέθοδον»:
Προτείνει εἰς τόν ἐξομολογούμενον νά μή ἐμπιστεύηται εἰς ἰδιότυπα φαινόμενα
παντός εἴδους. Ἐάν ἡ ὅρασις εἶναι ἀληθῶς ἐκ τοῦ Θεοῦ, τότε ἐν τῇ ψυχῇ τοῦ
ἐξομολογουμένου θά ἐπικρατῆ ταπείνωσις καί ἡσύχως θά δεχθῆ τήν συμβουλήν νά

111
εὑρίσκηται οὗτος πάντοτε ἐν νήψει. Εἰς τήν ἀντίθετον περίπτωσιν εἶναι δυνατόν νά
ἀντιδράσῃ ἀρνητικῶς ὁ ἐξομολογούμενος ἐπιμένων νά ἀποδείξῃ ὅτι ἡ ὅρασις δέν ἦτο
δυνατόν νά προέρχηται ἄλλοθεν εἰ μή ἐκ τοῦ Θεοῦ. Τότε ἔχομεν λόγον νά
ἀμφιβάλλωμεν περί αὐτοῦ. Βεβαίως ἡ τοιαύτη μέθοδος δέν εἶναι εἰ μή
καταπραϋντικόν τι, καί δέν πρέπει νά προσφεύγωμεν εἰς αὐτήν εὐκόλως. Ἡ πείρα
κατέδειξεν ὅτι, ὅταν πειράζῃ τις τόν ἀδελφόν αὐτοῦ ὠθεῖ αὐτόν εἰς θυμόν καί
πικρίαν»42. Ἐπίσης εὔστοχα ἐπισημαίνει: «Ἡ ὑπερηφάνεια συνιστᾶ τόν πυρήνα τῆς
πνευματικῆς πτώσεως. Διά τῆς ὑπερηφανείας οἱ ἄνθρωποι ἀποβαίνουν ὅμοιοι πρός
τούς δαίμονας. Ἴδιον εἰς τόν Θεόν εἶναι ἡ ταπεινή ἀγάπη, …»43.

Ἔνα μέγα ἐμπόδιο στήν σωστή ἐξομολόγηση εἶναι τό ἴδιον θέλημα, τό ὁποῖο ὁ
ἐξομολογούμενος ἀρνεῖται νά ἀπαρνηθεῖ. Εἶναι χαρακτηριστικό γνώρισμα τοῦ
ὑπερήφανου τό ἴδιον θέλημα καί ἡ παρακοή. Ἐξομολόγηση χωρίς διάθεση ὑπακοῆς
στίς ὁδηγίες τοῦ Πνευματικοῦ δέν ὁδηγεῖ σέ θεραπεία τοῦ ἐξομολογουμένου.

«Αὐτοί πού ἐπιπόλαια ἐξομολογοῦνται», παρατηρεῖ ὁ ἐπίσκοπος Παῦλος, «δέν

γνωρίζουν τί σημαίνει ἐλεύθερη ὑπακοή, γιατί πρώτιστο μέλημά τους εἶναι ἡ
ἐκτέλεση τοῦ ἰδίου θελήματος. Ἐφαρμόζουν δικό τους πρόγραμμα πνευματικῆς ζωῆς
καί δέν ἐπιδέχονται καμιά νουθεσία. Ὁ Πνευματικός, τούς ἀκούει κατά τήν διάρκεια
τῆς ἐξομολογήσεώς τους μέ προσοχή καί προσευχή καί ἀντιλαμβάνεται τήν
ἀμετανοησία τους καί τήν ἔλλειψη ἀγαθῆς διαθέσεως ἐκ μέρους τους. Ὅταν ἀρχίσει
νά τούς νουθετεῖ τόν διακόπτουν. Ὅταν μέ ταπείνωση τούς παρατηρεῖ καί
ὑποδεικνύει τά σφάλματά τους, ἐξανίστανται καί δέν θέλουν νά τά παραδεχθοῦν.
Μάλιστα δέ αἰσθάνονται καί προσβεβλημένοι, ὄχι γιατί τούς ἔθιξε, ἀλλά γιατί εἶναι
γεμᾶτοι ἀπό ἐγωϊσμό. Γιά νά γίνουν πιό πειστικοί, ἰδιαιτέρως ἄν εἶναι γυναῖκες πού
ἐξομολογοῦνται, ἔχουν πρόχειρα τά δάκρυα στά μάτια μόνο, ὄχι δέ καί στήν ψυχή.
Γιατί οὔτε ταπεινωμένοι εἶναι, οὔτε συντετριμμένοι, ἀλλά αὐθάδεις καί προπετεῖς.
Γι’ αὐτό τά δάκρυά τους δέν εἶναι δάκρυα μετανοίας, ἀλλά ἐπιφανειακά, ψεύτικα καί
ὑποκριτικά, τά ὁποῖα ὑποδηλώνουν πληγωμένο ἐγωϊσμό καί ὄχι συντετριμμένη
καρδιά»44.

Δυστυχῶς οἱ ὑπερήφανοι-ἐγωισταί προσέρχονται στό μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως-

Μετανοίας-Πνευματικῆς Πατρότητας ὄχι γιά νά μάθουν τό θέλημα τοῦ Θεοῦ ἀλλά
γιά νά κάνουν μία «συζήτηση», νά πάρουν καί τή «γνώμη-ἄποψη τῆς Ἐκκλησίας».
Πολύς ἐγωισμός συνήθως ὑπάρχει στούς μορφωμένους σέ ἀντίθεση μέ τούς
ἀμόρφωτους πού εἶναι, κατά κανόνα, πιό ταπεινοί.

«Οἱ πεπαιδευμένοι ἄνθρωποι», σημειώνει ὁ π. Σωφρόνιος, «κρατοῦν ἰσχυρῶς ἄλλην

ἀρχήν: τήν ἰδίαν αὐτῶν σύνεσιν. Πᾶς λόγος τοῦ ἱερέως δι’ αὐτούς εἶναι ἁπλῶς
ἀνθρώπινος, καί ὡς ἐκ τούτου ὑποκείμενος εἰς κριτικήν συζήτησιν. Νά ἀκολουθήσῃ
τις ἀδιακρίτως τήν ὑπόδειξιν τοῦ πνευματικοῦ θά ἦτο δι’ αὐτούς μωρία. Ἐκεῖνο ὅπερ
βλέπει καί φρονεῖ ὁ πνευματικός τοῦτο οὐδόλως ἀποδέχεται ὁ ψυχικός ἄνθρωπος καί
ἀπορρίπτει διότι ζεῖ εἰς ἄλλο ἐπίπεδον. Καί ἐγώ ὁ ἴδιος, συναντώμενος μετ’

112
ἀνθρώπων οἵτινες κατευθύνονται ὑπό τῶν προσωπικῶν αὐτῶν παρορμήσεων καί
ἀπορρίπτουν τόν λόγον, τόν διδόμενον ὑπό τοῦ ἱερέως κατόπιν προσευχῆς, ἀρνοῦμαι
νά ἐκζητήσω παρά τοῦ Θεοῦ, ὅπως ἀποκαλύψῃ εἰς τούς προσερχομένους τό ἅγιον
καί παντέλειον Αὐτοῦ θέλημα. Διά τῆς ὁδοῦ ταύτης δέν θέτω αὐτούς εἰς κατάστασιν
πάλης μετά τοῦ Θεοῦ, ἀλλά λέγω εἰς αὐτούς τήν προσωπικήν μου μόνον γνώμην,
ἥτις στηρίζεται ἐπί τῶν Ἔργων τῶν Ἁγίων Πατέρων ἤ τῆς Ἁγίας Γραφῆς, καί ἀφήνω
αὐτούς ἐλευθέρους ἀπό τῆς Θεομαχίας, καί τρόπον τινά εἰς τό δικαίωμα νά
ἀποκλίνουν ἀναμαρτήτως ἀπό τῆς συμβουλῆς μου, ὡς ἐξ ἀνθρώπου μόνον
προερχομένης. Βεβαίως τοῦτο μακράν ἀπέχει τοῦ ζητουμένου ἀφ’ ἡμῶν ἐν τοῖς
μυστηρίοις τῆς Ἐκκλησίας»45.

Οἱ ταπεινοί ἄνθρωποι, σέ ἀντίθεση μέ τούς ἐγωιστές, εἶναι αὐτοί πού ἀναπαύουν τόν
Θεό ἀλλά καί τόν Πνευματικό. Αὐτοί καί ὁδηγοῦνται στή θεραπεία. «Συνήρπαζεν
ἐμέ», γράφει πάλι ὁ π. Σωφρόνιος, « ἡ θέα τῶν ἐκλεκτῶν τοῦ Θεοῦ, τῶν
κεκρυμμένων ὑπό τήν ταπεινήν αὐτῶν ἐμφάνισιν. Ἐνίοτε οἱ ἴδιοι φυλασσόμενοι ὑπό
τοῦ Θεοῦ, δέν κατενόουν ὁπόσον πλουσία εὐλογία ἐπανεπαύετο ἐν αὐτοῖς. Εἰς
αὐτούς κατ’ ἐξοχήν ἐδόθη νά διαισθανθοῦν τήν ἀνεπάρκειαν αὐτῶν, κατά καιρούς δέ
εἰς τοιοῦτον βαθμόν, ὥστε τρόπον τινά νά μή τολμοῦν καί νά σκεφθοῦν ὅτι ὁ Θεός
ἐπαναπαύεται ἐν αὐτοῖς καί οὗτοι ἐν Αὐτῷ. Τινές ἐξ αὐτῶν ὠδηγήθησαν εἰς τήν
θεωρίαν τοῦ Ἀκτίστου Φωτός, ἀλλά δέν ἐγνώριζον περί αὐτοῦ τοῦ γεγονότος, ἐν
μέρει διότι ἦσαν ὀλίγον μόνον οἰκεῖοι πρός τά Ἔργα τῶν ἁγίων Πατέρων, οἵτινες
περιγράφουν τό εἶδος τῆς χάριτος ταύτης. Ἡ ἄγνοια ἐφρούρει αὐτούς ἐξ’
ἐνδεχομένης κενοδοξίας»46.

Ἐνῶ λοιπόν οἱ ταπεινοί ἁγιάζονται, δυστυχῶς ὑπάρχουν καί κάποιοι τόσο ὑπερφίαλοι
καί ὑποκριτές, πού νομίζουν ὅτι μποροῦν νά ἐμπαίξουν τόν Θεό, τόν Πνευματικό καί
τό μυστήριο. Ἐξομολογοῦνται ἁπλῶς γιά νά τακτοποιήσουν κάπως τή συνείδησή
τους, γιά τό «καλό», ἤ καί γιά «νά φανοῦν στούς ἀνθρώπους» ὅτι εἶναι «ἄνθρωποι
τῆς Ἐκκλησίας».

«Ἀποκορύφωμα τῆς ὑποκρισίας αὐτοῦ πού ἰσχυρίζεται ὅτι δῆθεν ἐξομολογεῖται»,

παρατηρεῖ ὁ π. Παῦλος, «εἶναι ὁ ἐμπαιγμός τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἱερᾶς
Ἐξομολογήσεως. Προσποιεῖται τόν εὐσεβῆ. Πηγαίνει δῆθεν γιά νά καταθέσει τίς
ἁμαρτίες του, ἀλλά δέν ἀνέχεται τίς παρατηρήσεις καί δέν ἀκολουθεῖ τίς ὁδηγίες τοῦ
Πνευματικοῦ.

Ἐπειδή ὁ ἐξομολογούμενος ἀπωθεῖ τά αἰσθήματα τῆς ἐνοχῆς, μή θέλοντας νά

παραδεχθεῖ τά σφάλματά του, τά μεταβιβάζει στούς ἄλλους καί ἐκφράζει προσωπικά
παράπονα, πού ἔχει γι’αὐτούς, ἀλλά καί γιά τόν ἴδιο τόν Πνευματικό. Τολμᾶ μάλιστα
νά ἐλέγχει τόν Πνευματικό γιά τίς ἀπόψεις καί τίς θέσεις του πάνω σέ διάφορα
θέματα, τά ὁποῖα εἶναι ἄσχετα μέ τό Μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως. Ἐάν δέ τύχει,
λόγῳ θέσεως, νά ἐπηρεάζει μιά ὁμάδα ἀνθρώπων, τότε τούς ἐπιστρατεύει καί αὐτούς,
ὥστε καί ἐκεῖνοι, ἐν εἴδει κασέτας μαγνητοφώνου νά ἐπαναλαμβάνουν τά ἴδια

113
παράπονα ἐν ὥρᾳ ὑποτίθεται ἐξομολογήσεώς τους»47. Πολλοί κατηγοροῦν τόν
Πνευματικό γιά σκληρότητα, αὐστηρότητα καί ἔλλειψη διάκρισης. Ὑπόβαθρο ὅλων
αὐτῶν συνήθως εἶναι ἡ ἔλλειψη ἀληθινῆς μετάνοιας καί διάθεσης γιά θεραπεία ἀπό
τήν πλευρά τοῦ ἐξομολογουμένου.

«Ἡ ψυχολογία τῶν μοναχῶν», γράφει ὁ π. Σωφρόνιος, πού πρίν μεταβεῖ στήν

Εὐρώπη ἦταν Πνευματικός σέ πέντε Ἁγιορείτικα μοναστήρια, «ἡ ὑπομονή καί ἡ
ἀντοχή αὐτῶν ὑπερέβαινον τοσοῦτον πάντας καί πάντα (ὅσα ἐν Εὐρώπῃ συνήντησα),
ὥστε δέν εὕρισκον οὔτε λόγους, οὔτε ἐξωτερικούς τρόπους ἐπικοινωνίας. Ἐκεῖνο
ὅπερ οἱ μοναχοί ἀποδέχονται μετ’ εὐγνωμοσύνης, ἐν Εὐρώπῃ συνέτριβε τούς
ἀνθρώπους. Πολλοί ἀπεστρέφοντο ἐμέ ὡς ἀσυνήθως σκληρόν, καί δή σκληρόν μέχρι
διαστροφῆς τοῦ Εὐαγγελικοῦ πνεύματος τῆς ἀγάπης. Καί ἐγώ κατενόουν τάς κρίσεις
ταύτας ἀντιλαμβανόμενος ὅτι τά «μέτρα» τῶν μοναχῶν καί τά μέτρα τῶν ἀνθρώπων
τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ διέφερον βαθέως. Δέν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι ὁ πλέον
ἀφύσικος, οὐχί μόνον διά τούς ἀνθρώπους τῶν καιρῶν τοῦ «Μεγάλου
Ἱεροεξεταστοῦ», ἀλλά καί διά τούς συγχρόνους ἡμῶν θά ἦτο ὁ Χριστός. Τίς δύναται
νά ἀκούσῃ τοῦ Χριστοῦ ἤ ἔτι μᾶλλον νά ἀκολουθήσῃ Αὐτόν; Ἐκεῖνο ὅπερ ἐδίδετο
εἰς τούς μοναχούς μετά παρέλευσιν δεκαετιῶν πένθους, οἱ σύγχρονοι ἄνθρωποι
θέλουν νά λάβουν εἰς σύντομον χρονικόν διάστημα, καί μάλιστα κατά τήν διάρκειαν
ὀλίγων ὡρῶν εὐχαρίστου «θεολογικῆς» συζητήσεως. Οἱ λόγοι τοῦ Χριστοῦ –
ἕκαστος λόγος Αὐτοῦ – ἦλθον εἰς τόν κόσμον τοῦτον Ἄνωθεν. Ἀνήκουν εἰς τήν
σφαίραν ἄλλων διαστάσεων καί δέν ἀφομοιοῦνται ἄλλως, εἰ μή διά τῆς ὁδοῦ τῆς ἐπί
μακρόν προσευχῆς μετά πολλῶν δακρύων. Ἄνευ τῆς προϋποθέσεως ταύτης θά
παραμένουν ἐσαεί ἀκατανόητοι εἰς τόν ἄνθρωπον, τόν ὁσονδήποτε «πεπαιδευμένον»,
ἔστω καί θεολογικῶς»48.

7.Μερικά σημεῖα πού πρέπει νά προσέξουμε ἰδιαιτέρως.

7.1 Ἕνα σημαντικό πού πρέπει νά προσέξουμε εἶναι νά μήν ἀναβάλλουμε τήν
ἐξομολόγηση. Ἐφ’ ὅσον ὑπάρχει κάποια σημαντική πτώση θά πρέπει ἀμέσως νά
τρέξουμε νά τήν ποῦμε στόν Πνευματικό.

«Ὅσο κρατᾶς ἕνα χαλασμένο πρᾶγμα», ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος, «τόσο χαλάει. Γιατί νὰ
ἀφήσει νὰ περάσουν ἕνας-δύο μῆνες γιὰ νὰ πάει στὸν πνευματικὸ νὰ τὸ
ἐξομολογηθεῖ; Νὰ πάει τὸ συντομότερο. Ἂν ἔχει μία πληγὴ ἀνοιχτή, θὰ ἀφήσει νὰ
περάσει ἕνας μήνας, γιὰ νὰ τὴ θεραπεύσει; Οὔτε νὰ περιμένει νὰ πάει, ὅταν θὰ ἔχει
πολὺ χρόνο ὁ πνευματικός, γιὰ νὰ ἔχει πιὸ πολλὴ ἄνεση. Αὐτὸ τὸ ἕνα σφάλμα, τὰκ-
τὰκ νὰ τὸ λέει ἀμέσως καὶ μετά, ὅταν ὁ πνευματικὸς θὰ ἔχει χρόνο, νὰ πηγαίνει γιὰ
πιὸ πολύ, γιὰ μία συζήτηση κ.λπ.»49.

114
7.2 Ἐπίσης στήν ἐξομολόγηση θά πρέπει νά λέμε τά δικά μας σφάλματα καί μόνο
αὐτά, χωρίς νά καθυστεροῦμε.

«Προσοχή λοιπόν!» ἐπισημαίνει ὁ π. Παῦλος. «᾽Εξομολογούμαστε τίς δικές μας

ἁμαρτίες καί ὄχι τίς ἁμαρτίες ἄλλων. Καί ὁμολογοῦμε τίς ἁμαρτίες χωρίς
περιστροφές, δικαιολογίες καί ἱστορίες. Ἡ προσπάθεια νά δικαιολογήσουμε τίς
ἁμαρτίες μας δείχνει ὅτι στήν πραγματικότητα δέν ἔχουμε μετανοήσει γι᾽ αὐτές. Στήν
περίπτωση αὐτή καί ὁ ἐξομολογούμενος δέν ἀναπαύεται ψυχικά, ἀλλά καί ὁ ἱερέας
καταπονεῖται. Διότι ἀκριβῶς δέν γίνεται σωστή ἐξομολόγηση.

Δέν εἶναι σωστό λοιπόν νά μακρηγορεῖ κανείς στήν ἐξομολόγηση. Ὁμολογοῦμε

σύντομα τίς ἁμαρτίες μας, μέ μετάνοια καί συναίσθηση, καί δεχόμαστε μέ
ἐμπιστοσύνη τίς ὅποιες συμβουλές τοῦ ἐξομολόγου. ᾽Ιδιαιτέρως, δέν χρειάζεται
ἀνάλυση στίς σαρκικές λεγόμενες ἁμαρτίες. Τίς ὁμολογοῦμε μέ λιτό καί
ἐπιγραμματικό τρόπο. Γι᾽ αὐτό καί δέν εἶναι ἐπιτρεπτό νά καθυστερεῖ κανείς στό
ἐξομολογητήριο. ῎Αν ὑπάρχει κάποιο ἰδιαίτερο πρόβλημα πρός συζήτηση, θά πρέπει
νά ἀντιμετωπιστεῖ κάποια ἄλλη ὥρα πέραν τῆς ἐξομολογήσεως, καί ὁπωσδήποτε ὄχι
πρό τῶν μεγάλων ἑορτῶν τῶν Χριστουγέννων καί τοῦ Πάσχα. Τό πρόγραμμα τοῦ
ἱερέα τότε εἶναι ἀρκετά βεβαρυμένο»50.

Ἔλεγε καί ὁ πατήρ Παΐσιος σχετικά μ’ αὐτό: «Δὲν χρειάζεται ὥρα πολλὴ γιὰ νὰ
δώσω εἰκόνα τοῦ ἑαυτοῦ μου. Ὅταν ἡ συνείδηση δουλεύει σωστά, δίνει ὁ ἄνθρωπος
μὲ δύο λόγια εἰκόνα τῆς καταστάσεώς του. Ὅταν ὅμως ὑπάρχει μέσα του σύγχυση,
μπορεῖ νὰ λέει πολλὰ καὶ νὰ μὴ δίνει εἰκόνα. Νά, βλέπω, μερικοί μου γράφουν
ὁλόκληρα τετράδια, εἴκοσι-τριάντα σελίδες ἀναφορᾶς μὲ μικρὰ γράμματα, καὶ
μερικὲς σελίδες ὑστερόγραφο… Ὅλα αὐτὰ ποὺ γράφουν, μποροῦσαν νὰ τὰ βάλουν
σὲ μία σελίδα»51.

7.3 Ὄχι στό συναίσθημα τῆς αὐταρέσκειας καί στήν ἰδέα ὅτι εἴμαστε καλοί ἤ ὅτι
πᾶμε καλά.

«Συχνάκις τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον ἀποχωρεῖ ἀφ’ ἡμῶν», παρατηρεῖ ὁ π. Σωφρόνιος,

«δι’ ἐκείνας ἢ τὰς ἄλλας κινήσεις τῆς καρδίας ἢ τῆς σκέψεως ἡμῶν. Εἶναι ὅμως
δυνατὴ ἡ ἐγκατάλειψις καὶ διὰ τὸν λόγον ὅτι τὸ Πνεῦμα βλέπει ἡμᾶς
ἀναπεπαυμένους καὶ ἱκανοποιημένους μετὰ τῶν ἤδη ληφθέντων ἢ ἐπιτευχθέντων, καὶ
ἀποχωρεῖ, ἵνα ἀποδείξη εἰς ἡμᾶς ὅτι εἴμεθα εἰσέτι μακρὰν ἐκείνου, ὅπερ ὀφείλομεν
νὰ εἴμεθα»52. Ἡ ἐν ταπεινώσει καί ὑπακοῇ πορεία εἶναι ἡ μόνη ἀσφαλής. Τότε καί ἡ
ἐξομολόγηση μᾶς ὠφελεῖ.

115
 7.4 Ὅταν νομίζουμε ὅτι δέν ἔχουμε νά ποῦμε τίποτε ὑπάρχει τό ἐνδεχόμενο νά
μήν παρακολουθοῦμε σωστά τόν ἑαυτό μας.

Ἡ μή σωστή παρακολούθηση τοῦ ἑαυτοῦ μας ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος εἶναι ἡ αἰτία τοῦ νά
νομίζει ὁ ἄνθρωπος ὅτι δέν χρειάζεται νά ἐξομολογηθεῖ. Καί συνέχιζε: «Ἡ
ἐξομολόγηση εἶναι μυστήριο. Νὰ πηγαίνεις καὶ ἁπλὰ νὰ λὲς τὶς ἁμαρτίες σου. Γιατί,
τί νομίζεις; Πεῖσμα δὲν ἔχεις; Ἐγωισμὸ δὲν ἔχεις; Δὲν πληγώνεις τὴν ἀδελφή; Δὲν
κατακρίνεις; Μήπως ἐγὼ τί πηγαίνω καὶ λέω; Θύμωσα, κατέκρινα… καὶ μοῦ
διαβάζει ὁ πνευματικὸς τὴ συγχωρητικὴ εὐχή»53.

7.5 Προσοχή στά «μικρά».

Ἐπίσης ὁ ἄνθρωπος θά πρέπει νά μήν ὑποχωρεῖ καί στίς λεγόμενες «μικρές»

ἁμαρτίες. «Ὁ πιστὸς ἐν ἐλαχίστῳ» μᾶς δίδαξε ὁ Κύριος «καὶ ἐν πολλῷ πιστός ἐστι,
καὶ ὁ ἐν ἐλαχίστῳ ἄδικος καὶ ἐν πολλῷ ἄδικός ἐστιν»54. Ἐκεῖνος πού σφάλλει, ἔστω
καί λίγο, σφάλλει πολύ. Καί ἐκεῖνος πού τήρησε ὅλες τίς ἐντολές ἐκτός ἀπό μία
αὐτός εἶναι σάν νά μήν τήρησε καμμία. Τό λέγει ὁ Κύριος: «ὅστις γὰρ ὅλον τὸν
νόμον τηρήσῃ, πταίσῃ δὲ ἐν ἑνί, γέγονε πάντων ἔνοχος»55. Οἱ ἐντολές εἶναι
ἀλληλένδετες ὅπως οἱ κρίκοι μιᾶς ἁλυσίδας. Ἄν ἀνοιχτεῖ ἔστω καί ἕνας μόνο κρίκος
ἡ ἁλυσίδα δέν λειτουργεῖ. Δέν ὑπάρχουν θανάσιμες καί μή θανάσιμες ἁμαρτίες.
Ὅλες οἱ ἁμαρτίες εἶναι θανάσιμες ὅταν δέν μετανοοῦμε γι’ αὐτές. Τά λεγόμενα μικρά
ὅταν χρονίζουν καί συσσωρεύονται εἶναι ἱκανά νά ὁδηγήσουν τόν ἄνθρωπο στήν
ἀπώλεια.

«Καὶ οἱ μικρὲς ἁμαρτίες», δίδασκε ὁ Γέρων Παΐσιος, «ἔχουν καὶ αὐτὲς βάρος. Ὅταν
πήγαινα στὸν πάπα-Τύχωνα νὰ ἐξομολογηθῶ, δὲν εἶχα τίποτε σοβαρὸ νὰ πῶ καὶ μοῦ
ἔλεγε: Ἀμμούδα, παιδάκι μου, ἀμμούδα! Οἱ μικρὲς ἁμαρτίες μαζεύονται καὶ κάνουν
ἕναν σωρὸ ἀμμούδα, ποὺ εἶναι ὅμως βαρύτερη ἀπὸ μία μεγάλη πέτρα. Ὁ ἄλλος ποὺ
ἔχει κάνει ἕνα ἁμάρτημα μεγάλο, τὸ σκέφτεται συνέχεια, μετανοεῖ καὶ ταπεινώνεται.
Ἐσὺ (ἔλεγε ἀπευθυνόμενος σέ μοναχή) ἔχεις πολλὰ μικρά. Ἐὰν ὅμως ἐξέτασεις τὶς
συνθῆκες μὲ τὶς ὁποῖες ἐσὺ μεγάλωσες καὶ τὶς συνθῆκες μὲ τὶς ὁποῖες μεγάλωσε ὁ
ἄλλος, θὰ δεῖς ὅτι εἶσαι χειρότερη ἀπὸ ἐκεῖνον»56. Τά «μικρά» γιά αὐτούς πού ἔχουν
γνώση τῆς Πνευματικῆς ζωῆς δέν εἶναι μικρά.

7.6 Ὄχι γενικολογίες ἤ ἀοριστολογίες.

Ἕνα ἄλλο σημεῖο προσοχῆς εἶναι ὅτι θά πρέπει ἡ ἐξομολόγηση νά μήν εἶναι
γενικόλογη τοῦ τύπου: «Πάτερ ἔχω κάνει ὅλες τίς ἁμαρτίες» ἤ γεμάτη ἀοριστολογίες.
«Νὰ προσπαθεῖς», συμβούλευε ὁ Γέρων Παΐσιος πνευματικό του παιδί, «νὰ εἶσαι
συγκεκριμένη στὴν ἐξομολόγησή σου. Δὲν φθάνει νὰ πεῖ κανεὶς λ.χ. ζηλεύω, θυμώνω
κ.λπ., ἀλλὰ πρέπει νὰ πεῖ τὶς συγκεκριμένες πτώσεις του, γιὰ νὰ βοηθηθεῖ. Καὶ ὅταν
πρόκειται γιὰ κάτι βαρύ, ὅπως ἡ πονηριά, πρέπει νὰ πεῖ καὶ πῶς σκέφθηκε καὶ πῶς
ἐνήργησε ἀλλιῶς κοροϊδεύει τὸν Χριστό. Ἂν ὁ ἄνθρωπος δὲν ὁμολογεῖ τὴν ἀλήθεια

116
στὸν Πνευματικό, δὲν τοῦ ἀποκαλύπτει τὸ σφάλμα του, γιὰ νὰ μπορέσει νὰ τὸν
βοηθήσει, παθαίνει ζημιά, ὅπως καὶ ὁ ἄρρωστος κάνει μεγάλο κακὸ στὴν ὑγεία του,
ὅταν κρύβει τὴν πάθησή του ἀπὸ τὸν γιατρό. Ἐνῶ, ὅταν ἐκθέτει τὸν ἑαυτὸ του ὅπως
ἀκριβῶς εἶναι, τότε ὁ Πνευματικὸς μπορεῖ νὰ τὸν γνωρίσει καλύτερα καὶ νὰ τὸν
βοηθήσει πιὸ θετικά»57.

7.7 Ὄχι «ἐξαπάτηση» τοῦ Πνευματικοῦ.

«Ἡ δύναμη τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως εἶναι ἀνυπολόγιστη»

σημειώνει ὁ π. Παῦλος καί συνεχίζει: «Δέν ἐπενεργεῖ ὅμως πάνω μας χωρίς τή δική
μας ἐλεύθερη συνεργασία. Νά ἔχουμε συναίσθηση τῆς ἱερότητας τοῦ Μυστηρίου καί
νά προσερχόμαστε σ’ αὐτό μέ βαθειά ταπείνωση, εἰλικρίνεια καί συντετριμμένη
καρδιά. Μόνο ὅσοι βιώνουν τή μετάνοια καί ἐξομολογοῦνται πλήρως καί τελείως τίς
ἁμαρτίες τους φεύγουν ἀναπαυμένοι, χαρούμενοι καί εἰρηνικοί, μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα
νά τούς ἐπισκιάζει. Ὅσοι νομίζουν ὅτι ξεγελοῦν τόν Πνευματικό, γελιοῦνται οἱ ἴδιοι,
παίζοντας θέατρο καί ἐξοργίζοντας τόν Θεό. Ἄν συνεχίσουν μέ αὐτή τή λανθασμένη
τακτική φεύγουν δυστυχῶς ἀπό τήν παροῦσα ζωή ἀμετανόητοι πρός αἰωνία
ἀπώλεια»58.

7.8 Ἐκζήτηση συγγνώμης καί ἀγάπη μέ ὅλους.

Ἀναγκαία βέβαια προϋπόθεση γιά νά συγχωρηθοῦμε καί νά εἶναι ἔγκυρη ἡ

ἐξομολόγησή μας εἶναι τό νά συγχωρήσουμε καί νά ζητήσουμε συγχώρηση ἀπό
ὅλους.

«Ὅταν κανεὶς ἀδικήσει ἢ πληγώσει μὲ τὴ συμπεριφορὰ του ἕναν ἄνθρωπο»

παρατηρεῖ ὁ Γέρων Παΐσιος, «πρέπει πρῶτα νὰ πάει νὰ τοῦ ζητήσει ταπεινὰ
συγχώρηση, νὰ συμφιλιωθεῖ μαζί του, καὶ ἔπειτα νὰ ἐξομολογηθεῖ τὴν πτώση του
στὸν πνευματικό, γιὰ νὰ λάβει τὴν ἄφεση. Ἔτσι ἔρχεται ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ. Ἂν πεῖ τὸ
σφάλμα του στὸν Πνευματικό, χωρὶς προηγουμένως νὰ ζητήσει συγχώρηση ἀπὸ τὸν
ἄνθρωπο ποὺ πλήγωσε, δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ εἰρηνεύσει ἡ ψυχή του, γιατί δὲν
ταπεινώνεται. Ἐκτὸς ἂν ὁ ἄνθρωπος ποὺ πλήγωσε ἔχει πεθάνει ἢ δὲν μπορεῖ νὰ τὸν
βρεῖ, γιατί ἄλλαξε κατοικία καὶ δὲν ἔχει τὴ διεύθυνσή του, γιὰ νὰ τοῦ ζητήσει, ἔστω
καὶ γραπτῶς, συγγνώμη, ἀλλὰ ἔχει διάθεση νὰ τὸ κάνει, τότε ὁ Θεὸς τὸν συγχωρεῖ,
γιατί βλέπει τὴ διάθεσή του»59.

Ἄν ὁ ἄνθρωπος ζητήσει συγγνώμη καί ὁ ἄλλος δέν τόν συγχωρήσει, τότε δίδασκε ὁ
π. Παΐσιος πρέπει «νὰ κάνουμε προσευχὴ νὰ μαλακώσει ὁ Θεὸς τὴν καρδιά του.
Ὑπάρχει ὅμως περίπτωση νὰ μὴ βοηθάει ὁ Θεὸς νὰ μαλακώσει ἡ καρδιά του, γιατί,
ἂν μᾶς συγχωρήσει, μπορεῖ νὰ ξαναπέσουμε στὸ ἴδιο σφάλμα»60.

117
 7.9 Ὄχι δικαιολόγηση τοῦ ἑαυτοῦ μας

Στήν ἐξομολόγηση πηγαίνουμε γιά νά αὐτοκατηγορηθοῦμε καί ὄχι νά

δικαιολογηθοῦμε ἤ νά παρουσιάσουμε τίς «ἀρετές» μας. Καλλίτερα νά εἴμαστε
ἄτεγκτοι καί αὐστηροί μέ τόν ἑαυτό μας παρά νά ἀναζητοῦμε ἐλαφρυντικά.

«Αὐτὸ ποὺ πρέπει νὰ προσέξει» ,ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος ἀναφερόμενος σ’ αὐτόν πού

ἐξομολογεῖται,«εἶναι νὰ μὴ δικαιολογῆ τὸν ἑαυτὸ του κατὰ τὴν ἐξομολόγηση. Ἐγώ,
ὅταν πάω νὰ ἐξομολογηθῶ καὶ πῶ λ.χ. «θύμωσα» – ἄσχετα ἂν χρειαζόταν νὰ δώσω
καὶ σκαμπίλι -, δὲν ἀναφέρω τὸ θέμα, γιὰ νὰ μὴ μοῦ δώση ἐλαφρυντικὸ ὁ
Πνευματικός. Ὅποιος ἐξομολογεῖται καὶ δικαιολογεῖ τὸν ἑαυτό του, δὲν ἔχει
ἀνάπαυση ἐσωτερική, ὅσο ἀσυνείδητος καὶ ἂν εἶναι. Τὰ ἐλαφρυντικὰ ποὺ
χρησιμοποιεῖ στὴν ἐξομολόγησή του γίνονται ἐπιβαρυντικὰ γιὰ τὴν συνείδησή του.
Ἐνῶ, ὅποιος ὑπερβάλλει τὰ σφάλματά του, γιατί ἔχει λεπτὴ συνείδηση, καὶ δέχεται
καὶ μεγάλο κανόνα ἀπὸ τὸν Πνευματικό, αὐτὸς νιώθει ἀνέκφραστη ἀγαλλίαση.
Ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού, ἂν κλέψουν λ.χ. μία ρώγα, νιώθουν σὰν νὰ πῆραν πολλὰ
καλάθια σταφύλια καὶ σκέφτονται συνέχεια τὸ σφάλμα τους. Δὲν κοιμοῦνται ὅλη τὴν
νύχτα, μέχρι νὰ τὸ ἐξομολογηθοῦν. Καὶ ἄλλοι, ἐνῶ ἔχουν κλέψει ὁλόκληρα καλάθια
σταφύλια, δικαιολογοῦν τὸν ἑαυτό τους καὶ λένε πὼς πῆραν ἕνα τσαμπί. Αὐτοὶ ὅμως
ποὺ ὄχι μόνο δὲν δικαιολογοῦν τὸν ἑαυτό τους, ἀλλὰ μεγαλοποιοῦν τὸ παραμικρὸ
σφάλμα τους καὶ στενοχωριοῦνται καὶ ὑποφέρουν πολὺ γιὰ μία μικρή τους ἀταξία,
ξέρετε τί θεία παρηγοριὰ νιώθουν; Ἐδῶ βλέπεις τὴν Θεία Δικαιοσύνη, πὼς ὁ Καλὸς
Θεὸς ἀνταμείβει.

Ἔχω παρατηρήσει ὅτι ὅσοι ἐκθέτουν τὰ σφάλματά τους ταπεινὰ στὸν Πνευματικὸ
καὶ ἐξευτελίζονται, λάμπουν, γιατί δέχονται τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἕνας ἀπόστρατος
μὲ πόση συντριβή μοῦ διηγήθηκε ὅ,τι εἶχε κάνει ἀπὸ ὀκτὼ χρονῶν παιδάκι. Ἕνα τόπι
εἶχε πάρει ἀπὸ ἕνα παιδάκι γιὰ μία μόνο νύχτα – τὴν ἄλλη μέρα τοῦ τὸ ἔδωσε – καὶ
ἔκλαιγε, γιατί τὸ στενοχώρησε. Ὅταν ἀποστρατεύθηκε, ἔψαξε καὶ βρῆκε ὅσους εἶχε
λυπήσει, ὅταν ὑπηρετοῦσε – ἄσχετα ἂν ἐκτελοῦσε καθῆκον τῆς ὑπηρεσίας του-, καὶ
τοὺς ζήτησε συγγνώμη! Μοῦ ἔκανε ἐντύπωση! Ὅλα τὰ ἔπαιρνε ἐπάνω του. Μένει
τώρα σὲ ἕνα χωριὸ καὶ τὰ χρήματά του τὰ δίνει ἐλεημοσύνη. Ὑπηρετεῖ καὶ τὴν
ἡλικιωμένη μάνα του, ἐνενήντα πέντε χρόνων, κατάκοιτη μὲ ἡμιπληγία καί, ἐπειδὴ
βλέπει τὸ σῶμα της, ὅταν τὴν φροντίζη, τὸν πειράζει ὁ λογισμός. «Ἂν ὁ Χὰμ ποὺ
εἶδε τὴν γύμνωση τοῦ πατέρα του τιμωρήθηκε, λέει, τότε ἐγώ…». Συνέχεια ἔκλαιγε.
Τὸ πρόσωπο του ἦταν ἀλλοιωμένο. Πόσο διδάχθηκα ἀπὸ τὴν συντριβή του!»61.

118
 7.10 Ὄχι ἀποχή ἀπό τήν ἐξομολόγηση μέ τήν δικαιολογία ὅτι «ἀφοῦ θά
ξαναπέσω τί νά πάω;».

Ὅπως κανείς δέν λέει:« Ἀφοῦ θά ξαναπεινάσω γιατί νά φάω;» ἤ «ἀφοῦ θά

ξαναλερωθῶ γιατί νά πλυθῶ;», ἔτσι κανείς δέν πρέπει νά ἀναβάλλει τήν
ἐξομολόγηση μέ τήν σκέψη: «Ἀφοῦ θά ξαναπέσω γιατί νά πάω νά ἐξομολογηθῶ;».
Κάποτε ρώτησαν τόν π. Παΐσιο: «Γέροντα, μερικοὶ ἀπὸ φιλότιμο δὲν πᾶνε νὰ
ἐξομολογηθοῦν. «Ἀφοῦ μπορεῖ νὰ ξανακάνω τὸ ἴδιο σφάλμα, λένε, γιὰ ποιὸ λόγο νὰ
πάω νὰ τὸ ἐξομολογηθῶ; γιὰ νὰ κοροϊδεύω τὸν παπᾶ;». Ἐκεῖνος τότε ἀπάντησε:
– Αὐτὸ δὲν εἶναι σωστό! Εἶναι σὰν νὰ λέει ἕνας στρατιώτης, ὅταν τραυματίζεται:
«Ἀφοῦ ὁ πόλεμος δὲν τελείωσε καὶ μπορεῖ πάλι νὰ τραυματισθῶ, γιατί νὰ δέσω τὸ
τραῦμα μου;». Ἀλλά, ἂν δὲν τὸ δέσει, θὰ πάθει αἱμορραγία καὶ θὰ πεθάνει. Μπορεῖ
ἀπὸ φιλότιμο νὰ μὴν πηγαίνουν νὰ ἐξομολογηθοῦν, τελικὰ ὅμως ἀχρηστεύονται. Ὁ
διάβολος, βλέπεις, ἐκμεταλλεύεται καὶ τὰ χαρίσματα (π.χ. τὸ φιλότιμο). Ἂν δὲν
καθαρίζουμε μὲ τὴν ἐξομολόγηση τὴν ψυχή μας, ὅταν πέφτουμε καὶ λερωνόμαστε,
σκεπτόμενοι ὅτι πάλι θὰ πέσουμε καὶ θὰ λερωθοῦμε, προσθέτουμε λάσπες πάνω στὶς
παλιὲς λάσπες καὶ εἶναι δύσκολο μετὰ νὰ καθαρίσουν»62.

7.11 Ὄχι ἀπόκρυψη κάποιων ἁμαρτιῶν – Ἀπομάκρυνση τῆς δαιμονικῆς

ντροπῆς.

Δυστυχῶς συμβαίνει καί αὐτό: Λόγῳ δαιμονικῆς ἐντροπῆς ὁ ἐξομολογούμενος

μπορεῖ νά ἀποκρύψει κάποιες σοβαρότατες ἁμαρτίες. Τότε βέβαια δέν συγχωρεῖται
καί δέν θεραπεύεται διότι εἶναι ἀνειλικρινής ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Ὁ διάβολος παίρνει
ἀπό τόν ἄνθρωπο τήν ντροπή ὅταν τόν σπρώχνει στήν ἁμαρτία (γιά νά τήν κάνει
ἄνετα καί εὔκολα) καί τοῦ τήν ξαναδίνει ὅταν πρόκειται νά τήν ἐξομολογηθεῖ (γιά νά
μήν τήν ἐξομολογηθεῖ καί θεραπευθεῖ).

«Γνωρίζοντας, ὁ διάβολος» παρατηρεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος «πώς ἡ ἁμαρτία μέσα

της ἔχει τὴν ντροπὴ κι αὐτὸ μπορεῖ τὸν ἄνθρωπο ποὺ ἕλκεται ἀπὸ τὴν ἁμαρτία νὰ τὸν
κρατήσει μακριά της – γνωρίζοντας ἀπὸ τὴν ἄλλη πὼς ἡ μετάνοια ἔχει τὴν παρρησία
καὶ τὸ θάρρος μέσα της καὶ πὼς αὐτὸ μπορεῖ νὰ προσελκύσει στὴ μετάνοια αὐτὸν
ποὺ θέλει νὰ μετανοήσει, ἀντέστρεψε τὴν τάξη τῶν πραγμάτων κι ἔδωσε στὴ
μετάνοια ντροπή, ἐνῶ στὴν ἁμαρτία ἔδωσε τὸ θάρρος καὶ τὴν παρρησία.

Κι ἀπὸ ποῦ φαίνεται αὐτό; Θὰ σοῦ τὸ ἐξηγήσω. Καταλαμβάνεται ἕνας ἄνθρωπος ἀπὸ
μία ἐπιθυμία πονηρὴ καὶ δυνατὴ – καὶ τὴν ἀκολουθεῖ, ὅπως ἕνας αἰχμάλωτος – δὲν
ντρέπεται – δὲν κοκκινίζει. Πράττει τὴν ἁμαρτία – ἴχνος ντροπῆς πουθενὰ – δὲν
κοκκινίζει καθόλου. Ὅμως, γιὰ νὰ μετανοήσει, ντρέπεται.

Μά, ἄνθρωπέ μου, ὅταν ἔπραττες τὴν ἁμαρτία δὲν ντρεπόσουν καὶ τώρα πού ἦρθες
νὰ μετανοήσεις, τώρα ντρέπεσαι; Νιώθει ντροπὴ ὁ ἄνθρωπος. Ναί, τὸ καταλαβαίνω.
Μά, γιὰ πές μου, γιατί τότε πού ἔπραττε τὴν ἁμαρτία δὲν ντρεπόταν; Πράττει τὴν

119
ἁμαρτία καὶ δὲν ντρέπεται, καὶ ντρέπεται νὰ πεῖ τὰ λόγια της μετάνοιας; Δὲν εἶναι
παρὰ ἔργο τῆς κακίας τοῦ διαβόλου αὐτό.

Αὐτὸς εἶναι ποὺ τὴ στιγμὴ τῆς ἁμαρτίας ἐμποδίζει τὸν ἄνθρωπο νὰ αἰσθανθεῖ ντροπή,
καὶ τὸν ἀφήνει ἔτσι ἐκτεθειμένο ἀπέναντι στὴν ἁμαρτία- γιατί γνωρίζει ὅτι, ἂν νιώσει
ὁ ἄνθρωπος ντροπή, θὰ φύγει μακριὰ ἀπὸ τὴν ἁμαρτία. Τὴ στιγμὴ πάλι τῆς μετάνοιας
κάνει τὸν ἄνθρωπο νὰ αἰσθάνεται ντροπὴ- γιατί γνωρίζει ὅτι αὐτὸς ποὺ αἰσθάνεται
ντροπή, δὲν φθάνει στὴ μετάνοια. Διπλὸ εἶναι τὸ κακὸ ποὺ κάνει: Ἕλκει στὴν
ἁμαρτία, ἀπὸ τὴ μιά, καὶ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὴ μετάνοια, ἀπ’ τὴν ἄλλη.

Γιατί νὰ ντρέπεσαι λοιπόν; Δὲν ἔνιωθες ντροπὴ τότε ποὺ ἔπραττες τὴν ἁμαρτία καὶ
νιώθεις τώρα, ποὺ ἔρχεσαι νὰ βάλεις φάρμακο ἐπάνω στὴν πληγή; Τώρα πού
ἀπαλλάσσεσαι ἀπὸ τὴν ἁμαρτία, τώρα ντρέπεσαι; Ὄφειλες τότε νὰ αἰσθάνεσαι
ντροπὴ- ἔπρεπε τότε νὰ ντρεπόσουν- τότε, ὅταν ἔπραττες τὴν ἁμαρτία. Ἁμαρτωλὸς
γινόσουν καὶ δὲν ἔνιωθες ντροπή, γίνεσαι δίκαιος καὶ ντρέπεσαι;

«Λέγε τὶς ἁμαρτίες σου σὺ πρῶτος, γιὰ νὰ γίνεις δίκαιος». Ὢ μέγεθος φιλανθρωπίας
τοῦ Κυρίου! Δὲν εἶπε «Λέγε τὶς ἀνομίες σου σὺ πρῶτος, γιὰ νὰ μὴν τιμωρηθεῖς»,
ἀλλὰ «Λέγε τὶς ἀνομίες σου σὺ πρῶτος, γιὰ νὰ γίνεις δίκαιος».
Δὲν ἔφθανε πού δὲν τὸν τιμωρεῖς, τὸν κάνεις δίκαιο κι ἀπὸ πάνω; Ναί, καὶ πολὺ
δίκαιο μάλιστα. Πρόσεξε ἀκριβῶς αὐτὰ τὰ λόγια! Λέει: Τὸν κάνω δίκαιο αὐτὸν ποὺ
θὰ μετανοήσει.

Θέλεις νὰ μάθεις καὶ σὲ ποιὰ περίπτωση τὸ ἔκανε αὐτό; Τότε μὲ τὸν ληστή. Μὲ τὸ νὰ
πεῖ ὁ ληστὴς στὸ σύντροφό του ἁπλῶς καὶ μόνο ἐκεῖνα τὰ γνωστά μας λόγια!
«Μὰ οὔτε τὸν Θεὸ δὲν φοβᾶσαι ἐσύ; Κι ἐμεῖς δίκαια βέβαια- ἔχουμε μία τιμωρία
ὅπως μᾶς ἀξίζει, γιὰ ὅλα ὅσα κάναμε»- τὴν ἴδια ἐκείνη τὴ στιγμὴ τοῦ λέει ὁ
Σωτήρας: «Σήμερα κιόλας μαζί μου θὰ εἶσαι στὸν παράδεισο». Δὲν τοῦ εἶπε: «σὲ
ἀπαλλάσσω ἀπὸ τὴν κόλαση κι ἀπὸ τὴν τιμωρία», ἀλλὰ τὸν βάζει στὸν παράδεισο,
ἀφοῦ τὸν κάνει δίκαιο»63.

Ἑπομένως καμμιά ντροπή δέν δικαιολογεῖται. Μέ θάρρος καί ἐμπιστοσύνη στή

φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ θά πρέπει νά ὁμολογοῦμε ὅλες τίς ἁμαρτίες μας.
«Ἡ ἐξομολόγηση τῶν ἁμαρτιῶν», παρατηρεῖ ὁ Στάρετς Σάββας ὁ Παρηγορητής,
«πρέπει νά γίνεται ἐκ βάθους καρδίας, χωρίς τήν παραμικρή ἀπόκρυψη ἤ δικαιολογία
τοῦ ἑαυτοῦ μας. Καί ὅποιος καλύπτει κάτι στήν ἐξομολόγηση, ἐκεῖνος ἰδιαίτερη
διπλῆ ἁμαρτία παίρνει στήν ψυχή του. Ἄν, ἔχοντας ἀνάγκη τό γιατρό γιά τήν
ἀνημπόρια σου, κρύβεις τήν ἀσθένειά σου, τότε δέν σώζεσαι ἀπό τήν ἀθεράπευτη
σήψη. Δέν πρέπει νά ντρέπεσαι νά ἀποκαλύπτεις στόν Πνευματικό σου Πατέρα τίς
ἁμαρτίες σου, ὅσο μεγάλες κι ἄν εἶναι»64. Ὁ Θεός εἶναι ἀναλλοίωτος καί εἶναι
ἀγάπη. Ἀκόμη καί ὅταν εἴμαστε στήν κατάσταση τῆς ἁμαρτωλότητας μᾶς ἀγαπάει
καί προσβλέπει στή μετάνοιά μας.

120
«Ἔχομε ἐξασφαλίσει τήν ἀγάπη Του κι ὅπως καί νά φερθοῦμε», δίδασκε ὁ
σεβαστός Γέροντας Πορφύριος,«ξέρομε ὅτι μᾶς ἀγαπάει»65.
Ὅταν ἁμαρτάνουμε, νά μήν διστάζουμε, ἀλλά νά προσερχόμαστε λέγοντας: «Κύριε,
τό ἔκανα, ἔπεσα, συγχώρεσέ με»66.

7.12 Ὄχι ἀπελπισία, ἀλλά οὔτε καί ἀδιαφορία

Ὁ διάβολος προσπαθεῖ εἴτε νά ἀπελπίσει τόν ἄνθρωπο γιά τή σωτηρία του, εἴτε νά
τόν ρίξει στήν ἀμέλεια μέ τήν σκέψη ὅτι ὁ Θεός εἶναι φιλάνθρωπος καί θά τόν
συγχωρήσει· ὁπότε δέν χρειάζεται μετάνοια καί ἐξομολόγηση. Ὁ χριστιανός θά
πρέπει νά πολεμᾶ ἐναντίον καί τῶν δύο. «Ὑπάρχουν δύο εἴδη ἀσθένειας» εὔστοχα
σημειώνει ὁ Στάρετς Σάββας,« τά ὁποῖα χρησιμεύουν σέ κάποιους σάν αἰτία τῆς
ἀμετανοησίας, τῆς μή ἐγκαταλείψεως τῶν ἁμαρτιῶν τους. Ἡ πρώτη ἀρρώστεια εἶναι
ἡ πλήρης ἀπελπισία γιά την σωτηρία τους καί ἡ δεύτερη ἡ ὑπερβολική ἐλπίδα στή
φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ.
Ἡ ἀπελπισία συνίσταται στό ὅτι ὁ ἄνθρωπος, συναισθανόμενος τό πλῆθος τῶν
ἁμαρτιῶν του, δέν ἐλπίζει πλέον νά λάβει γι’ αὐτές συγχώρηση ἀπό τό Θεό,
βυθιζόμενος ἀκόμη περισσότερο στήν ἄβυσσο τῆς ἀνομίας. Τά κακά πνεύματα
χρησιμοποιοῦν τήν ἀπελπισία καί ὁδηγοῦν τόν ἄνθρωπο στόν τέλειο ὄλεθρο.
Μέχρι νά πέσουμε, οἱ δαίμονες μᾶς παρουσιάζουν τό Θεό ὡς φιλάνθρωπο, ἀλλά μετά
τήν πτώση μας ὡς ἀδυσώπητο. Μή πιστεύεις τόν ψεύτη διάβολο, μή χάνεις τήν
ἐλπίδα σου στή φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ, ἔχοντας στό νοῦ σου τόν προφητικό λόγο:
«Μή ἐπίχαιρέ μοι, ἡ ἐχθρά μου, ὅτι πέπτωκα· καί ἀναστήσομαι, διότι ἐάν καθίσω ἐν
τῷ σκότει, Κύριος φωτιεῖ μοι»(Μιχ. 7,8).

Καμμιά ἁμαρτία δέν εἶναι ἀσυγχώρητη πλήν τῆς ἀμετανόητης. Ὁ Ἰούδας ὁ προδότης
θά συγχωρεῖτο, ἄν μετανοοῦσε.

Τίποτε δέν συγκρίνεται μέ τή γενναιοδωρία τοῦ Θεοῦ, τίποτε δέν τήν ξεπερνᾶ. Γι’
αὐτό, ὅποιος ἀπελπίζεται, εἶναι αὐτόχειρας.
Ὅποιος εἰλικρινά προσέρχεται στό Θεό, ἐκεῖνον δέν τόν ἀφήνει νά πέσει τελείως,
ἀλλά βλέποντας τήν ἀδυναμία του, συνεργεῖ καί τόν βοηθεῖ φανερά ἤ μυστικά,
δίνοντάς του ἄνωθεν χεῖρα βοηθείας.
Ὅμως δέν πρέπει νά χρησιμοποιοῦμε στό κακό, στήν ἐπιείκεια γιά τίς ἁμαρτίες μας,
τήν ἀπέραντη φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ πρός τόν ἁμαρτωλό. Ὁ Θεός ὅσο εἶναι
φιλάνθρωπος, τόσο εἶναι καί δικαιοκριτής. Γι’ αὐτό σέ ὅλους καί στόν καθένα
χωριστά εἶναι ἀπαραίτητη ἡ ἀληθινή μετάνοια. Τούς μή μετανοοῦντας ὁ Θεός δέν
τούς συγχωρεῖ»67.

121
 7.13 Προσοχή στήν διόγκωση τῶν σφαλμάτων πού κάνει ὁ πονηρός.

Ὁ διάβολος προσπαθεῖ πάντα νά ὁδηγήσει τόν ἄνθρωπο στήν ἀπόγνωση καί τήν
ἀπελπισία. Γι’ αὐτό καί διογκώνει τά σφάλματά μας- πού μπορεῖ νά εἶναι καί πάρα
πολύ μικρά- μέ σκοπό νά μᾶς γεμίσει μέ μελαγχολία.

Ρώτησαν κάποτε τό Γέροντα Παΐσιο: «Γέροντα, ποῦ ὀφείλεται ἡ μελαγχολία πού

ἔρχεται πολλὲς φορὲς στὴν ψυχή;». Καί ἀπάντησε:
« Ἡ μελαγχολία καὶ τὸ πλάκωμα τῆς ψυχῆς ὀφείλονται συνήθως σὲ τύψεις
ἀπὸ εὐαισθησία, καὶ τότε ὁ ἄνθρωπος χρειάζεται νὰ ἐξομολογηθῆ, γιὰ νὰ μπόρεσῃ νὰ
βοηθηθῆ ἀπὸ τὸν πνευματικό. Γιατί, ἂν εἶναι εὐαίσθητος, μπορεῖ τὸ σφάλμα πού
ἔκανε νὰ εἶναι πολὺ μικρό, ἄλλα ὁ ἐχθρὸς διάβολος νὰ τὸ μεγαλοποιῇ νὰ τοῦ τὸ
δείχνῃ μὲ μικροσκόπιο, γιὰ νὰ τόν ρίξῃ στὴν ἀπελπισία καὶ νὰ τόν ἀχρηστέψῃ.
Μπορεῖ νὰ τοῦ πῇ λ.χ. ὅτι τάχα στενοχώρησε πολύ τούς ἄλλους, ὅτι τοὺς
δυσκόλεψε κ.λπ., καὶ νὰ τὸν κάνῃ νὰ στενοχωριέται πιὸ πολὺ ἀπὸ ὅσο ἀντέχει. Ἀφοῦ
ἐνδιαφέρεται ὁ διάβολος, γιατί δὲν πηγαίνει νὰ πειράξῃ τὴν συνείδηση ἑνὸς
ἀναίσθητου ἀνθρώπου; Ἀλλά τὸν ἀναίσθητο τὸν κάνει νὰ θεωρῇ μηδαμινὸ ἕνα
μεγάλο σφάλμα του, γιὰ νὰ μὴν ἔρθῃ σὲ συναίσθηση.

Πρέπει ὁ ἄνθρωπος νὰ γνωρίσῃ τόν ἑαυτὸ του ὅπως εἶναι, καὶ ὄχι ὅπως
τὸν παρουσιάζει ὁ ἐχθρός διάβολος, διότι αὐτός ἐνδιαφέρεται γιὰ τὸ κακό
μας. Ποτὲ νὰ μὴν ἀπελπίζεται, ἀρκεῖ νὰ μετανοῇ, γιατί καὶ οἱ ἁμαρτίες του εἶναι
λιγότερες ἀπό τοῦ διαβόλου καὶ ἐλαφρυντικὰ ἔχει, ἐπειδὴ πλάσθηκε ἀπό χῶμα
καὶ ἀπό ἀπροσεξία γλίστρησε καὶ λασπώθηκε. Γιὰ νὰ γίνῃ σωστὸς ἀγώνας, πρέπει
νὰ γυρίζουμε τὴν ρόδα ἀντίθετα ἀπὸ ἐκεῖ πού τὴν γυρίζει ὁ διάβολος. Ἂν μᾶς λέῃ ὅτι
εἴμαστε κάτι, νὰ καλλιεργοῦμε τὴν αὐτομεμψία. Ἂν μᾶς λέῃ ὄτι δέν εἴμαστε
τίποτε, νὰ λέμε: Ὁ Θεός θὰ μὲ ἐλέησῃ. Ἔτσι ἁπλᾶ ἄν κινῆται ὁ ἄνθρωπος,
μὲ ἐμπιστοσύνη καὶ ἐλπίδα στόν Θεό, μπαίνει στήν ζωὴ του ἡ μετάνοια, ἡ
ταπείνωση, καὶ ἀνεβαίνει σὲ πνευματικὰ ὕψη»68.

7.14 Προσοχή στήν αὐτομεμψία.

Ἕνα λεπτό σημεῖο πού πρέπει νά προσέξει αὐτός πού ἐξομολογεῖται καί ἀγωνίζεται
πνευματικά εἶναι τό θέμα τῆς αὐτομεμψίας. Δέν πρέπει ὁ ἄνθρωπος νά ἔχει
κακομοιριά ἀλλά λεβεντιά. Ὑπάρχει φόβος νά ὁδηγηθεῖ ὁ ἀγωνιζόμενος πιστός στήν
ἀπελπισία καί τήν ἀπραξία ἄν ἀσκεῖ τήν αὐτομεμψία, χωρίς συγχρόνως νά
καλλιεργεῖ καί τήν τέλεια ἐλπίδα του στόν Θεό.

Τέλεια ἀπελπισία ἀπό τόν ἑαυτό μας ἀλλά καί τέλεια ἐλπίδα στόν Θεό θά πρέπει νά
ἔχουμε συνεχῶς.

Κάποτε ρωτήθηκε ὁ π. Παΐσιος: «Δηλαδή, Γέροντα, ἡ αὐτομεμψία δὲν βοηθάει στὸν

πνευματικὸ ἀγώνα;» . Ὁ Γέροντας ἀπάντησε: «Βοηθάει, ἀλλά θέλει διάκριση.

122
Μπορεῖ π.χ. νὰ λέη κανείς στόν ἑαυτό του: Εἶσαι ἀνόητος… . Νὰ τὸ λέῃ ὄμως
μὲ ταπείνωση, γιὰ νὰ κοροϊδέψῃ τόν διάβολο, ἀλλά καὶ μὲ λεβεντιά, ὄχι μὲ
κακομοιριά. Αὐτομεμψία, ὄχι ἀπελπισία.

Σημεῖο πνευματικῆς ὠριμότητος εἶναι νὰ πιστέψω ὅτι δέν κάνω τίποτε, νὰ

ἀπογοητευθῶ μὲ τὴν καλὴ ἔννοια ἀπὸ τὸν ἑαυτό μου, ἀπὸ τὸ ἐγώ μου, νὰ νιώθω πώς
μὲ ὅ,τι κάνω προσθέτω συνέχεια μηδενικὰ καὶ νὰ συνεχίζω τόν ἀγώνα μου
ἐλπίζοντας στὸν Θεό. Τότε ὁ καλὸς Θεός, ὅταν δῆ τὰ μηδενικά τῆς ἀγαθῆς μου
προαιρέσεως, θὰ μὲ λυπηθῆ, θὰ πρόσθεση στὴν ἀρχή τὴν μονάδα καὶ θὰ πάρουν ἀξία
τὰ μηδενικά μου καὶ θὰ πλουτίσω πνευματικά. Μέσα στήν ταπεινὴ κατασταση
τῆς ἀπογοητεύσεως ἀπό τόν ἑαυτό μου κρύβεται ἡ καλὴ πνευματικὴ
κατάσταση»69.

7.15 Προσοχή στήν ὑπερευαισθησία.

Μία ἀκόμη παγίδα τοῦ πονηροῦ εἶναι ἡ καλλιέργεια τῆς ὑπερευαισθησίας στόν
ἄνθρωπο. Ὁταν συμβαίνει αὐτό ὁ ἄνθρωπος κάποια πράγματα, τά λεπτολογεῖ, τά
«ψειρίζει» καί γεμίζει ἐνοχές, πού μπορεῖ νά εἶναι καί τελείως ἀνυπόστατες. Εἶναι τά
λεγόμενα «μορμολύκια»70, τά «σκιάχτρα», πού φτιάχνει ὁ ὑπερευαίσθητος
ἄνθρωπος μέ τήν συνεργασία τοῦ διαβόλου καί τρομάζει ἐκεῖ ὅπου δέν ὑπάρχει
φόβος.

Σ’ αὐτές τίς καταστάσεις χρειάζεται ὡς θεραπευτικό φάρμακο ἡ καλή ἀδιαφορία –

ὅπως τήν ἀποκαλοῦσε ὁ Γέροντας Παΐσιος.

Κάποτε ρωτήθηκε:« Γέροντα, νὰ μᾶς λέγατε κάτι γιὰ τὴν καλὴ ἀδιαφορία». Καὶ
ἀπάντησε: «Ἡ καλὴ ἀδιαφορία χρειάζεται σ’ ἕναν ὑπερευαίσθητο πού τὸν
ταλαιπωρεῖ τὸ ταγκαλάκι μὲ διάφορους λογισμούς. Τότε καλὸ εἶναι νὰ γίνῃ λίγο
ἀναίσθητος, μὲ τὴν καλὴ ἔννοια, καὶ νά μὴ λεπτολογῇ μερικὰ πράγματα. Ἤ, ἀκόμη,
χρειάζεται γιὰ κάποιον πού μπορεῖ σὲ πολλὰ νὰ εἶναι ἀδιάφορος, ἄλλα σὲ κάτι νὰ τοῦ
ἔχῃ δημιουργήσει ὁ πειρασμὸς μιὰ ὑπερευαισθησία, γιὰ νὰ τὸν ἀχρηστέψῃ. Τότε γιὰ
ἕνα διάστημα θὰ τὸν βοηθήσῃ ἡ καλὴ ἀδιαφορία. Θέλει ὅμως παρακολούθηση.
Πρέπει νὰ λέῃ τὸν λογισμό του καὶ νὰ παρακολουθῆται ἀπὸ τὸν πνευματικό, ἀλλιῶς
μπορεῖ σιγὰ-σιγὰ νὰ τὰ πάρῃ ὅλα σβάρνα καὶ νὰ φθάσῃ στην ἄλλη ἄκρη, νὰ γίνῃ
τελείως ἀδιάφορος»71.

123
 Γ΄ Μετά τήν ἐξομολόγηση

1.Διόρθωση τῆς ζωῆς μας, παύση τῆς ἁμαρτίας, ἀληθινή μετάνοια.

Ἀφοῦ ἐξομολογηθοῦμε, θά πρέπει νά προσέξουμε πολύ. Πρῶτα ἄς δοξάσουμε καί ἄς

εὐχαριστήσουμε τόν Κύριο γιά τήν ἄπειρη συγκατάβασή Του πρός ἐμᾶς καθώς καί
γιά τό ὅτι μᾶς συγχώρησε ὅλες τἰς ἁμαρτίες μας, ἀπό τήν ἀρχή τῆς ζωῆς μας μέχρι
τώρα.

Στή συνέχεια ἄς Τόν παρακαλέσουμε νά μᾶς βοηθήσει μέ τή Θεία Του Χάρη, ὥστε
νά μήν ξανααμαρτήσουμε ποτέ πιά. Ἄς εἴμαστε ἀποφασισμένοι: «Καλλίτερα νά
πεθάνουμε παρά νά ἐπαναλάβουμε τίς παλιές ἁμαρτίες ἤ νά κάνουμε νέες.
Ἡ συναίσθηση τοῦ ὅτι εἶμαι «ὁ ἁμαρτωλός», ὁ πιό ἁμαρτωλός ἄνθρωπος στόν κόσμο
πρέπει νά μᾶς συνοδεύει πάντα. Τό κατά Θεόν πένθος εἶναι αὐτό πού φυλάει τίς
ἀρετές καί τή καθαρότητα, κρατώντας μας σέ ἐγρήγορση ὥστε νά μήν ξαναπέσουμε.
Πάνω ἀπό ὅλα ὁ Θεῖος Ἔρωτας, θά μᾶς φυλάξει ἄτρωτους ἀπό τίς προσβολές τοῦ
Βελίαρ (διαβόλου).

Δέν εἶναι ἀρκετό νά ἀπαριθμήσει κάποιος τίς ἁμαρτίες του μπροστά στόν
Πνευματικό γιά νά ἐπιτύχει καί τήν διόρθωσή του. Θά πρέπει νά ζεῖ συνεχῶς τήν
μετάνοια, τήν συντριβή καί νά τήν ἐκφράζει, τό κατά δύναμιν, μέ μυστικούς
στεναγμούς καί κρυφά δάκρυα στό «ταμιεῖον του», στήν προσευχή του. Χωρίς
ἐξομολόγηση πράγματι δέν μπορεῖ νά σωθεῖ ὁ ἄνθρωπος. Θά πρέπει ὅμως ἡ
ἐξομολόγηση νά συνοδεύεται ἀπό ἀληθινή διά βίου μετάνοια, δηλαδή παύση τῶν
κακῶν καί πράξη τῶν καλῶν. Ἡ λύπη πρέπει νά εἶναι ἀνάλογη τοῦ μεγέθους τῆς
ἁμαρτίας καί ἡ μετάνοια νά εἶναι ὁ τρόπος τῆς ζωῆς μας.

«Μερικοί ἀπό ἄγνοια ἤ ἀπό ἀπροσεξία στό ἔργο τῆς μετάνοιας», διδάσκει ὁ Στάρετς
Σάββας, «ἐναποθέτουν τό μυστήριο τῆς μετάνοιας σέ μιά μόνο ἐξομολόγηση.
Νομίζουν ὅτι μέ τήν προφορική ἐξομολόγηση τῶν ἁμαρτιῶν στόν πνευματικό
πατέρα τελείως καθαρίζονται ἀπ’ αὐτές. Ἀλλά εἶναι μάταιη ἡ ἐλπίδα τους. Δέν
περιμένει τέτοια εἴδους μετάνοια ἀπό μᾶς ὁ Κύριος. Θέλει ἐμεῖς νά αἰσθανθοῦμε ὅλο
τό βάρος τῶν ἁμαρτιῶν μας, νά πονέσουμε γι’ αὐτές, νά τίς πλύνουμε μέ καρδιακά
δάκρυα συντριβῆς καί νά δώσουμε στήν καρδιά μας σταθερή ὑπόσχεση ὅτι θά
διορθώσουμε τή ζωή μας. Τότε μόνο ἡ μετάνοιά μας εἶναι πραγματικά εὐάρεστη στό
Θεό.

Παραδείγματα τέτοιας μετάνοιας χρησιμεύουν σέ μᾶς, ὁ ἄσωτος υἱός, ὁ τελώνης, ἡ

ὁσία Μαρία ἡ Αἰγυπτία, ὀ ἀπόστολος Παῦλος, ὁ ἱερομάρτυρας Κυπριανός καί ἄλλοι.
Μέ βαθειά λύπη πρέπει νά ποῦμε ὅτι μεγάλο μέρος τῶν σημερινῶν χριστιανῶν δέν
προσφέρει τήν πρέπουσα μετάνοια καί ἐξ αἰτίας αὐτοῦ δέ διορθώνεται ἡ ζωή τους, ἡ
ἁμαρτία τούς κυριεύει, τά πάθη τους δέν τιθασεύονται κι αὐτοί, ἀφοῦ δέν
καθαρίζονται ἀπό τίς ἐσωτερικές πληγές δέν ἀφήνουν τίς κακές τους συνήθειες καί

124
δέ φέρουν καρπούς ἀξίους τῆς μετανοίας»72. Πολλοί ἐξομολογοῦνται ἀλλά λίγοι
μετανοοῦν καί θεραπεύονται.

2.Τήρηση μέ χαρά τοῦ κανόνα-ἐπιτιμίου καί τῶν συμβουλῶν-ἐντολῶν τοῦ

Πνευματικοῦ.

Γιά νά μήν ξαναπέσουμε ἀλλά ἀντίθετα νά ἀνεβοῦμε πνευματικά θά πρέπει νά

δεχθοῦμε μέ χαρά τό θεραπευτικό ἐπιτίμιο τοῦ Πνευματικοῦ μας Πατρός καί νά τό
τηρήσουμε γιά ὅσο χρόνο ἐκεῖνος μᾶς πεῖ. Ἐπίσης θά πρέπει νά μήν ἀμελοῦμε τό
καθημερινό Πνευματικό μας κανόνα (κομβοσχοίνια, μετάνοιες, Πνευματική μελέτη,
προσευχή κ.λ.π.). Ὁ Θεός δέν τιμωρεῖ διά τοῦ Πνευματικοῦ ἀλλά θεραπεύει.

Ἀναγκαία ἐπίσης εἶναι ἡ ὑπακοή στίς συμβουλές-ἐντολές τοῦ Πνευματικοῦ μας, ὅσο
καί ἄν μᾶς φαίνονται ἐπαχθεῖς ἤ δυσκολοεφάρμοστες. Ὅταν ἐσωτερικά τίς
ἐγκολπωθοῦμε καί ἀποφασίσουμε νά τίς βάλουμε σέ πράξη, τότε θά γίνει τό θαῦμα
πού δέν περιμένουμε. Θά διαπιστώσουμε ὄχι μόνο ὅτι εἶναι πολύ εὔκολο νά τίς
ἀκολουθήσουμε ἀλλά ὅτι εἶναι καί κατ’ ἐξοχήν ἀπελευθερωτικές καί σωτήριες γιά
τήν ὕπαρξή μας.

3.Ὅχι συζήτηση μέ ἄλλους τῶν ὅσων εἰπώθηκαν στήν Ἐξομολόγηση.

Ὅπως ὁ ἱερέας δέν ἐπιτρέπεται νά ἀποκαλύψει τίποτε ἀπό ὅσα ἄκουσε ἔτσι καί τό
πνευματικό παιδί δέν πρέπει νά ἀποκαλύψει σέ κανένα τά ὅσα τοῦ εἰπώθηκαν ἀπό
τόν Πνευματικό. Αὐτά εἶναι τά προσωπικά του φάρμακα τά ὁποῖα γιά τόν ἄλλον
μπορεῖ νά ἀποβοῦν βλαπτικά.

4.Ὄχι ἐνθύμηση τῶν ἐξομολογηθέντων ἁμαρτιῶν

Ἀφοῦ ἐξομολογηθοῦμε, ἄς μήν ξαναθυμηθοῦμε τά παλιά μας ἁμαρτήματα καί

μάλιστα ὅσα ἔχουν σχέση μέ τήν σάρκα. Ὁ Θεός μᾶς συγχώρησε ἐφ’ ὅσον
ἐξομολογηθήκαμε σωστά. Δέν πρέπει νά τά ξαναποῦμε σέ ἄλλη μας ἐξομολόγηση μέ
τήν σκέψη ὅτι ἴσως ὁ Θεός δέν μᾶς συγχώρησε τήν πρώτη φορά. Αὐτό εἶναι ἀπιστία
ἀπέναντι στό μυστήριο τῆς Μετανοίας – Ἐξομολογήσεως. Ἐφ’ ὅσον ὁ Πνευματικός
μᾶς διάβασε τήν συγχωρητική εὐχή τό θέμα ἔχει λήξει. Οἱ ἁμαρτίες μας
ἐξαλείφθηκαν καί ἐμεῖς βγαίνουμε ἀπό τό Ἐξομολογητήριο ὡς ἀπό τήν κολυμβήθρα
τοῦ Ἁγίου Βαπτίσματος πεντακάθαροι καί πάναγνοι. Κάποτε ρωτήσαν τόν Πατέρα
Παΐσιο:

•Γέροντα, μετὰ τὴν ἐξομολόγηση δικαιολογεῖται νὰ νιώθῃς βάρος; Ὁ Γέροντας

ἀπάντησε:
•Γιατί νὰ νιώθῃς βάρος; Μὲ μία σωστὴ ἐξομολόγηση σβήνουν ὅλα τὰ παλιά.
Ἀνοίγονται νέα δεφτέρια. Ἔρχεται ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ καὶ ἀλλάζει τελείως ὁ
ἄνθρωπος. Χάνονται ἡ ταραχή, ἡ ἀγριάδα, τὸ ἄγχος καὶ ἔρχονται ἡ γαλήνη, ἡ ἠρεμία.

125
Τόσο αἰσθητὸ εἶναι αὐτὸ ἀκόμη καὶ ἐξωτερικά, ποὺ λέω σὲ μερικοὺς νὰ
φωτογραφηθοῦν πρὶν ἀπὸ τὴν ἐξομολόγηση καὶ μετὰ τὴν ἐξομολόγηση, γιὰ νὰ
διαπιστώσουν καὶ οἱ ἴδιοι τὴν καλὴ ἀλλοίωση, γιατί στὸ πρόσωπο ζωγραφίζεται ἡ
ἐσωτερικὴ πνευματικὴ κατάσταση. Τὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας κάνουν θαύματα.
Ὅσο πλησιάζει κανεὶς στὸν Θεάνθρωπο Ἰησοῦ Χριστό, θεώνεται, καὶ ἑπόμενο εἶναι
νὰ ἀκτινοβολῇ καὶ νὰ προδίδεται ἀπὸ τὴν θεία Χάρη.

– Δηλαδή, Γέροντα, μετὰ ἀπὸ μία εἰλικρινή ἐξομολόγηση νιώθεις ἀμέσως χαρά;
– Ὄχι πάντοτε. Μπορεῖ καὶ νὰ μὴ χαρῇς ἀμέσως, ἀλλὰ σιγὰ-σιγὰ γεννιέται μέσα σου
ἡ χαρά. Μετὰ τὴν ἐξομολόγηση χρειάζεται ἡ φιλότιμη ἀναγνώριση. Νὰ νιώθῃς ὅπως
αὐτὸς ποὺ τοῦ χαρίζεται ἕνα χρέος ποὺ ἔχει, καὶ ἀπὸ φιλότιμο αἰσθάνεται
εὐγνωμοσύνη καὶ ὑποχρέωση πρὸς τὸν εὐεργέτη του. Νὰ εὐχαριστῇς τὸν Θεό, ἀλλὰ
συγχρόνως νὰ ζῇς καὶ τὸ ψαλμικό: «τὴν ἀνομίαν μου ἐγὼ γινώσκω καὶ ἡ ἁμαρτία
μου ἐνώπιόν μου ἐστι διαπαντός», γιὰ νὰ μὴν ξεθαρρεύῃς καὶ ἐπαναλαμβάνῃς τὰ ἴδια
σφάλματα.

– Γέροντα, διάβασα κάπου ὅτι οἱ δαίμονες θὰ μᾶς βασανίσουν στὴν ἄλλη ζωὴ ἀκόμη
καὶ γιὰ ἕναν κακὸ λογισμὸ ποὺ δὲν ἐξομολογηθήκαμε.
– Κοίταξε, ὅταν ὁ ἄνθρωπος μετανοήσῃ καὶ πῇ στὸν πνευματικὸ ὅ,τι θυμόταν, χωρὶς
νὰ ἔχῃ τὴν πρόθεση νὰ κρύψῃ κάτι, τελείωσε· τὰ ταγκαλάκια δὲν ἔχουν καμμία
ἐξουσία ἐπάνω του. Ὅταν ὅμως δὲν ἐξομολογηθῇ ἐν γνώσει του μερικὲς ἁμαρτίες
του, θὰ βασανίζεται στὴν ἄλλη ζωὴ γι’ αὐτές.

– Γέροντα, ὅταν κάποιος ἐξομολογήθηκε νεανικά του σφάλματα, ἀλλὰ πάλι τὰ

σκέφτεται καὶ ταλαιπωρῆται, εἶναι σωστὴ ἀντιμετώπιση;
– Ἂν ἔχη πολλὴ συντριβὴ γιὰ τὰ νεανικά του σφάλματα καὶ τὰ ἐξομολογήθηκε, δὲν
ὑπάρχει λόγος νὰ ταλαιπωρῆται, ἀφοῦ ὁ Θεὸς τοῦ τὰ συγχώρησε ἀπὸ τὴν στιγμὴ ποὺ
τὰ ἐξομολογήθηκε. Στὸ ἑξῆς δὲν πρέπει νὰ σκαλίζῃ τὰ παλιά, ἰδίως σαρκικὰ
ἁμαρτήματα, γιατί μπορεῖ νὰ πάθῃ ζημιά. Στὸν πόλεμο π.χ. πέφτει μία χειροβομβίδα
δίπλα σὲ ἕναν στρατιώτη, ἀλλὰ τὸν φυλάει ὁ Θεὸς καὶ δὲν σκάζει. Ὅταν τελειώσῃ ὁ
πόλεμος, βρίσκει ὁ στρατιώτης τὴν χειροβομβίδα ποὺ δὲν ἔσκασε καὶ ἀρχίζει νὰ τὴν
περιεργάζεται, καὶ τελικὰ ἀνατινάζεται στὸν ἀέρα σὲ καιρὸ εἰρήνης»73.

5. Ὄχι μνησικακία

Εἶναι γνωστή ἡ παραβολή τοῦ χρεώστη τῶν μυρίων ταλάντων (Ματθ. 18, 23-35).
Αὐτός (ὁ χρεώστης τῶν μυρίων ταλάντων δηλ. ἐμεῖς) κατ’ ἀρχήν πῆρε τήν ἄφεση τοῦ
χρέους του ἀπό τόν Θεό. Ἐπειδή ὅμως δέν ἄφησε τό μικρότατο χρέος πού εἶχε
κάποιος σύνδουλός του (ὁ ὁποιοσδήποτε συνάνθρωπός μας) πρός αὐτόν, ὁ Βασιλιάς
(Θεός) ἀκύρωσε τήν ἄφεση πού τοῦ εἶχε δώσει καί τοῦ ζήτησε πάλι τό δικό του
τεράστιο χρέος.

126
Ἄν λοιπόν κι ἐμεῖς παρ’ ὅλο πού συγχωρηθήκαμε ἀπό τόν Θεό διά τῆς
Ἐξομολογήσεως δέν φροντίσουμε νά συγχωρήσουμε ἀπό καρδίας, ὅλους τούς
συνανθρώπους μας ὅ,τι καί ἄν μᾶς ἔχουν κάνει, δέν συγχωρούμαστε τελικά. Ὁ Θεός
ἀκυρώνει τήν ἄφεση πού μᾶς ἔχει δώσει διότι κι ἐμεῖς δέν συγχωροῦμε τούς
ἀδελφούς μας. Ἡ μνησικακία, ἡ ὀργή, τό μῖσος, ἡ κακία πού τρέφουμε μέσα μας
ἀκυρώνει ὅλες τίς ἐξομολογήσεις μας καί μᾶς ὁδηγεῖ στήν αἰώνια κόλαση (ὅπως τόν
ἄσπλαχνο δοῦλο καί χρεώστη τῶν μυρίων ταλάντων) ἄν δέν μετανοήσουμε καί δέν
συγχωρήσουμε-ἀγαπήσουμε ἀπό καρδίας ὅλους.

6.Συχνή ἐξομολόγηση

Καλό εἶναι νά ἐξομολογούμαστε συχνά. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς προέτρεπε τούς

ἀνθρώπους: «Καί ἄν ἡμπορεῖτε νά ἐξομολογᾶσθε κάθε ἡμέραν, καλόν καί ἅγιον
εἶναι. Εἰδέ καί δέν ἡμπορεῖτε καθ’ ἡμέραν, ἄς εἶναι μία φορά τήν ἑβδομάδα καί
μία φορά τόν μῆνα ἤ τό ὀλιγώτερον τέσσαρες φορές τόν χρόνον»74. Τό ἐλάχιστο
δηλαδή εἶναι νά ἐξομολογεῖται ὁ πιστός τέσσερις φορές τό χρόνο, πρίν ἀπό τίς
τέσσερις μεγάλες νηστεῖες (Χριστουγέννων, Μ. Τεσσαρακοστῆς, τῶν Ἁγίων
Ἀποστόλων, τῆς ‘Υπεραγίας Θεοτόκου τό Δεκαπενταύγουστο). Αὐτό ἴσως ἰσχύει γιά
ὅσους εἶναι πνευματικά ἀνεβασμένοι. Αὐτοί ὅμως οἱ ὁποῖοι εἶναι πνευματικά
ἀρχάριοι καί ὁ πόλεμος μέ τά πάθη εἶναι ἔντονος, θά πρέπει νά ἐξομολογοῦνται πολύ
συχνά, ὥστε νά ἐλευθερωθοῦν ἀπό αὐτά.

7.Γενική ἐξομολόγηση

Ἀπό καιροῦ εἰς καιρόν εἶναι καλό ὁ πιστός νά κάνει μία γενική ἐξομολόγηση.
Ἡ γενική αὐτή ἐξομολόγηση, δίδασκε ὁ πολυχαρισματοῦχος καί σοφός Γέροντας
Πορφύριος, θεραπεύει τόν ἄνθρωπο ὄχι μόνο ἀπό τίς βλάβες τῶν προσωπικῶν του
ἁμαρτιῶν, ἀλλά καί ἀπό τά ποικίλα ψυχολογικά τραύματα καθώς καί ἀπό τά βιώματα
τῶν προγόνων του.

Αὐτή ἡ σπουδαία λειτουργία τοῦ Μυστηρίου τῆς ἐξομολόγησης (δηλ. ἡ θεραπεία

τῶν ψυχολογικῶν τραυμάτων τοῦ ἀνθρώπου), μᾶς ἀποκαλύφθηκε ἀπό τόν
Γέροντα.

«Ὁ κάθε ἄνθρωπος», δίδασκε ὁ πολυχαρισματοῦχος Πνευματικός Γέρων

Πορφύριος «ἔχει πάρει μέσα του καί τά βιώματα τῶν γονέων του καί εἰδικά τῆς
μητέρας»75.Ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ, πού «ἀκτινοβολεῖται» ἀπό τόν πνευματικό, στήν
διάρκεια μιᾶς Γενικῆς Ἐξομολόγησης, ἐπουλώνει τίς ἀνοιχτές αἱμορροοῦσες πληγές
τῶν τραυματικῶν βιωμάτων τοῦ παρελθόντος.

«Ἡ Θεία Ψυχανάλυση», ὅπως ἀποκαλοῦσε ὁ Γέροντας τήν διαδικασία τῆς Γενικῆς

ἐξομολόγησης, εἶναι αὐτή πού ὁδηγεῖ στήν ἀληθινή ψυχοθεραπεία. Ἐξωτερικά ἡ
Γενική Ἐξομολόγηση, ὅπως τήν περιγράφει ὁ π. Πορφύριος, μοιάζει μέ τήν

127
ψυχανάλυση. Στήν πραγματικότητα εἶναι κάτι πάρα πολύ ἀνώτερο καί
ἀποτελεσματικότερο. Στήν «κοσμική ψυχανάλυση» γίνεται μία ἀναμόχλευση τῆς
ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου, χωρίς ὅμως δυνατότητα θεραπείας. Εἶναι μία «ἀτέλειωτη
κουβέντα» πού δέν ὁδηγεῖ πουθενά, ἀλλά ἀντίθετα μπορεῖ καί νά βλάψει.

Διά τῆς «κοσμικῆς ψυχανάλυσης» γίνεται καί ζημιά, ἀφοῦ, ὅταν κανείς:
α) θυμᾶται τό παρελθόν καί
β) ἀσχολεῖται μέ τά ὄνειρα
(καί τά δύο αὐτά οἱ ἅγιοι Πατέρες μᾶς ἀπαγορεύουν νά τά κάνουμε), δέν κάνει
τίποτε ἄλλο ἀπό τό νά ἀνακατεύει τόν βοῦρκο. Ὡς ἀποτέλεσμα, ἔχουμε τό θόλωμα
τῆς ψυχῆς καί τήν ἀνάδοση δυσωδῶν ἀναθυμιάσεων, οἱ ὁποῖες μολύνουν ἀκόμη
περισσότερο τόν ἄνθρωπο.

Ἡ Γενική Ἐξομολόγηση ὅμως, ἐπειδή διοχετεύει τήν θεραπευτική Χάρη σ’ ὅλη

τήν ψυχή μέχρι τό βάθος της, ἐνεργεῖ σάν μία «θεία ψυχανάλυση καί
ψυχοθεραπεία ἀληθινή».

Ὁ π. Πορφύριος ἀναφέρει τέτοιες περιπτώσεις θεραπείας διά τῆς Γενικῆς

Ἐξομολόγησης.
Γιά μία κυρία πού τήν ἐξομολόγησε ἔλεγε: «Τήν παρακολουθοῦσα (τήν ὥρα πού τήν
ἐξομολογοῦσε) μέσα στήν ψυχή της κι “ἔβλεπα” ὅτι πήγαινε Χάρη μέσα της, ὅπως
τήνε κοίταζα ἐγώ»76.

Ὁ πνευματικός, ὅταν εὔχεται, ἐκπέμπει ἀκτίνες θείας Χάρης πού θεραπεύουν τόν
ἐξομολογούμενο. «Ὅλοι οἱ πνευματικοί, οἱ ἐξομολόγοι, ἔχουν αὐτήν τήν χάρη»,
ἔλεγε ὁ Γέροντας, «κι ὅταν εὔχονται τήν ἐκπέμπουν ὡς ἀγωγοί»77.
Συμβούλευε κάποτε πνευματικό του παιδί τά ἑξῆς: «Νά γίνεται, παιδί μου, κατά
καιρούς στήν ζωή μας καί μιά γενική ἐξομολόγηση, διότι διάφορα ψυχολογικά
τραύματα ἤ διάφορα σοβαρά συμβάντα μᾶς δημιουργοῦν σωματικές ἀσθένειες. Στήν
ἐξομολόγηση νά μή λέμε μόνο τά ἁμαρτήματά μας ἀλλά καί τούς διάφορους
λογισμούς, π.χ. φόβου, λύπης, χαρᾶς, στενοχώριας πού περνᾶμε ἀπό διάφορα
γεγονότα ἤ συμβάντα, ὅπως σεισμούς, θανάτους, γάμους, ὀλιγοπιστίες κ.λπ.»78.

Ἐπίλογος

«Ἄς παρακαλοῦμε λοιπόν θερμά τόν Κύριο ὥστε «τόν ὑπόλοιπον χρόνον τῆς ζωῆς
ἡμῶν ἐν εἰρήνῃ καί μετανοίᾳ ἐκτελέσαι» 79.
Ἄς ζητοῦμε «μετάνοιαν ὁλόκληρον καί καρδίαν ἐπίπονον εἰς ἀναζήτησίν Του»80 γιά
νά ἀξιωθοῦμε τῆς μερίδος τῶν Ἁγίων πού εἰσῆλθαν διά τῆς Μετανοίας στή Βασιλεία
τοῦ Θεοῦ.
«Ὡς ὁ ληστής, ὡς ὁ τελώνης καί ὡς ὁ ἄσωτος» ἄς ἐξομολογούμαστε ταπεινά γιά νά
δικαιωθοῦμε ἀπό τόν Ἀγαθοδότη Πολυέλεο καί Πολυεύσπλαχνο Κύριο καί νά

128
ἀξιωθοῦμε τῆς ἐπουρανίου Του Βασιλείας διά πρεσβειῶν τῆς Παναχράντου Αὐτοῦ
Μητρός Ὑπεραγίας Θεοτόκου, Πάντων τῶν Ἁγίων καί δι’ εὐχῶν τοῦ Πνευματικοῦ
μας Πατρός. Ἀμήν»

ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ Τῼ ΘΕῼ ΔΟΞΑ!

Βιβλιογραφία

1.Ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου,

•Τά εὑρισκόμενα, ἐκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Λόγος ἑβδομηκοστός, ,http://www.egolpion.com/sumewn_70stos.el.aspx.
•Ἅπαντα, Ἐκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Λόγος δέκατος πρῶτος, http://eugenikos.blogspot.com/2012/02/blog-post_12.html
2.Ἁγίου Ἰωάννη τῆς Κροστάνδης,
•Προετοιμασία γιά τήν ἐξομολόγηση,synodoiporia.blogspot.com,http://osiosioannisvasilikou.blogspot.com/2011/12/blog-post_5336.html#more
3.Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου
•Λόγος γιὰ τὴ μετάνοια,http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1130
4.Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ
•Διδαχές Γ΄, Ἐκδόσεις Ἰω. Μενούνου, Ἀθήνα 1979.
5.Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ,
•Περί προσευχῆς, Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993,
http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30
6.Ἀναστασίου Τζαβάρα,
•Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὸν γέροντα Πορφύριο, Ἀθήνα 2001.
7.Γεωργίου Καζάζη,
•Ὁ ἐγκληματοπροληπτικός ρόλος τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως, Διπλωματική ἐργασία, Ἀθήνα, 17-1-
08,http://library.panteion.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/732/1/kazazis.pdf.
8.Γέροντος Παϊσίου,
•Ἡ σωστή ἐξομολόγηση,http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html
•Περὶ ἐξομολόγησης,Τὰ ἐλαφρυντικὰ στὴν ἐξομολόγησή μας γίνονται ἐπιβαρυντικὰ γιὰ τὴν
συνείδηση,http://agiabarbarapatras.blogspot.com/2009/07/blog-post_5658.html.
•Βίος τοῦ γέρονος Παϊσίου, μέ νουθεσίες, παραβολές καί διδάγματα, Τόμος Β, Γιατί ἡ Ἐξομολόγηση
Σώζει;http://sites.google.com/site/orthodoxy1054/giati-e-exomologese-sozei-gerontos-paiesiou-tou-agioreitou
•Αὐτομεμψία ὄχι ἀπελπισία, http://o-kalos-poimin.blogspot.com/2011/10/blog-post_21.html
•Από ποῦ προέρχονται οἱ βλάσφημοι λογισμοί, http://geron-paisios.blogspot.com/2010/06/blog-post_7272.html
•π. Παισιος,
http://agioritis.pblogs.gr/2009/09/meta-thn-exomologhsh.html
9.Γέροντος Πορφυρίου
•Βίος καί Λόγοι, ἔκδοση Ζ, Ἱερά Μ. Χρυσοπηγῆς, Χανιά 2006.
10.Εὐχὴ τοῦ Κανόνος εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν
11.Ἰακ. 2, 10.
12.Μητροπολίτου Κυρηνείας Παύλου,
•Ἡ ψυχολογία τῶν ἐξομολογουμένων ἐπιπολαίως,http://thriskeftika.blogspot.com/2010/03/blog-post_28.html
13.Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱεροθέου Βλάχου,
•Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, ἔκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου
Πελαγίας,http://www.scribd.com/api_user_11797_paraskevoudis/d/7011415
14.Γρηγορίου Παλαμᾶ ἔργα, Ε.Π.Ε. τόμος 9, στό: Μητρ. Ἱεροθ. Βλάχου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, ἐκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου
Πελαγίας, Κεφ. Β΄, Ἀναζήτηση θεραπευτῶν.
15.Γεροντικόν, ἐκδόσεις Παπαδημητρίου, σελ., στό: Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί ἁγ. ΒλασίουἸεροθέου,Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία (πατερική
θεραπευτική ἀγωγή) , Ἔκδοση Ζ’ Ἱερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας)http://www.scribd.com/api_user_11797_paraskevoudis/d/7011415
16.Πρωτοπρ. π. Γεωργίου Δορμπαράκη,
•http://leimwnas.blogspot.com/2011/06/blog-post_1773.html
17.Πρεσβ. Γεωργίου Κουγιουμτζόγλου,
•Λατρευτικό Ἐγχειρίδιο, http://www.pigizois.net/latreia/mistiria_ekklisias.htm
18.Πῶς θά σωθοῦμε», Ἐκδόσεις Ἱερᾶς Μ. Παρακλήτου, oparadeisos.wordpress.com
19.Στάρετς Σάββα τοῦ Παρηγορητοῦ,
•Διδαχὲς τοῦ στάρετς Σάββα,
Μετάφραση ἀπὸ τὴ ρωσσικὴ γλώσσα: Πρωτοπρ. Ἰωάννη Φωτόπουλου
http://hristospanagia1.wordpress.com/2010/09/13/
--------------------------------------------------------------
1 Ἰωαν. 20, 23.
2 ΣΤΑΡΕΤΣ ΣΑΒΒΑΣ – Ο ΠΑΡΗΓΟΡΗΤΗΣ, Μετάφραση ἀπὸ τὴ ρωσικὴ γλώσσα: Πρωτοπρεσβύτερος Ἰωάννης Φωτοπουλος, Διδαχὲς τοῦ
στάρετς Σάββα, Αποσπάσματα ποῦ ἐλήφθησαν ἀπὸ τὰ κηρύγματά του, Περὶ ἁπλότητας – Περὶ μετανοίας,
http://hristospanagia1.wordpress.com/2010/09/13/
3 Ἰακ. 2, 10.
4 Ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου, Τά εὑρισκόμενα, Λόγος ἑβδομηκοστός, ἐκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Πῶς πρέπει κάθε ἕνας νά ἐπισκέπτεται,
καί νά ἐρευνᾷ μέ ἐπιμέλειαν τόν ἑαυτόν του καί τήν κατάστασίν του. Και τί λογῆς πρέπει νά συγκρίνῃ τά ἔργα του μέ τάς ἐντολάς τοῦ Χριστοῦ,
http://www.egolpion.com/sumewn_70stos.el.aspx.
5 Ὅ.π.

129
6 Ὅ.π.
7 Ὅ.π.
8 Ὅ.π.
9 Ὅ.π.
10 Ὅ.π.
11 Ὅ.π.
12 Ἁγίου Ἰωάννη τῆς Κροστάνδης, “Προετοιμασία γιά τήν ἐξομολόγηση”, Στοχασμοί γιά ἐκείνους πού ἑτοιμάζονται νά σταθοῦν ἐνώπιον τοῦ
Δημιουργοῦ καί τῆς κοινότητας τῆς Ἐκκλησίας στό φοβερό μυστήριο τῆς ἱερῆς ἐξομολόγησης, ἔτσι ὥστε νά λάβουν τήν ἀνακαίνιση ἑνός δεύτερου
βαπτίσματος. ΠΗΓΗ:synodoiporia.blogspot.com,
http://osiosioannisvasilikou.blogspot.com/2011/12/blog-post_5336.html#more
13 «ΠΩΣ ΘΑ ΣΩΘΟΥΜΕ», Ἐκδ. Ἱ. Μ. ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ, oparadeisos.wordpress.com
14 Ἁγίου Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου, Ἅπαντα, Ἐκδ. Β. Ρηγόπουλου (σελ. 68-81), Λόγος Δέκατος Πρῶτος, α) ὁ ὁποῖος εἰς ἕνα του μαθητὴν
κοσμικόν, καὶ διαλαμβάνει μὲ ποῖον τρόπον δύναται κάποιος νὰ γνωρίση ἅγιον ἄνδρα β) καὶ πῶς, ἢ τί νὰ κάμνῃ, διὰ νὰ τὸν εὕρῃ, γ) καὶ ἀφ’ οὗ τὸν
ἐπιτύχῃ, πῶς πρέπει νὰ τὸν ἔχῃ, http://eugenikos.blogspot.com/2012/02/blog-post_12.html
15SC 104, 346 Στό: Μητρ. Ἱεροθ. Βλάχου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, ἔκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Πελαγίας, Κεφ. Β΄, Ἀναζήτηση
θεραπευτῶν.
16SC 129, 186-188 Στό: Μητρ. Ἱεροθ. Βλάχου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, ἔκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Πελαγίας, Κεφ. Β΄,
Ἀναζήτηση θεραπευτῶν.
17 Ἁγίου Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου, Ἅπαντα, Ἐκδ. Β. Ρηγόπουλου (σελ. 68-81), Λόγος Δέκατος Πρῶτος, α) ὁ ὁποῖος ἐγράφη εἰς ἕνα του μαθητὴν
κοσμικόν, καὶ διαλαμβάνει μὲ ποῖον τρόπον δύναται κάποιος νὰ γνωρίσῃ ἅγιον ἄνδρα, β) καὶ πῶς, ἢ τί νὰ κάμνῃ, διὰ νὰ τὸν εὕρῃ γ) καὶ ἀφ’οὗ τὸν
ἐπιτύχῃ, πῶς πρέπει νὰ τὸν ἔχῃ. http://eugenikos.blogspot.com/2012/02/blog-post_12.html
18 Ὅ.π.
19 Ὅ.π.
20 Ὅ.π.
21 Πρβλ. Μτ. 12, 33.
22 Ἁγίου Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου, Ἅπαντα, Ἐκδ. Β. Ρηγόπουλου (σελ. 68-81), Λόγος Δέκατος Πρῶτος, α) ὁ ὁποῖος ἐγράφη εἰς ἕνα του μαθητὴν
κοσμικόν, καὶ διαλαμβάνει μὲ ποῖον τρόπον δύναται κάποιος νὰ γνωρίση ἅγιον ἄνδραν β) καὶ πῶς, ἢ τί νὰ κάμνῃ, διὰ νὰ τὸν εὕρῃ γ) καὶ ἀφ’ οὗ τὸν
ἐπιτύχῃ, πῶς πρέπει νὰ τὸν ἔχῃ. http://eugenikos.blogspot.com/2012/02/blog-post_12.html
23 Γρηγορίου Παλαμᾶ ἔργα, Ε.Π.Ε. τόμος 9, σελ. 512-514, στό: Μητρ. Ἱεροθ. Βλάχου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, ἐκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου
τῆς Θεοτόκου Πελαγίας, Κεφ. Β΄, Ἀναζήτηση θεραπευτῶν.
24 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Περί προσευχῆς, Β’ περί τοῦ ἔργου τοῦ πνευματικοῦ πατρός Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993,
σελ. 211, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30
25SC 104, σελ. 340-342, στό: Μητρ. Ἱεροθ. Βλάχου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, ἔκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Πελαγίας, Κεφ. Β΄,
Ἀναζήτηση θεραπευτῶν.
26 Μητρ. Ἱεροθ. Βλάχου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, ἔκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Πελαγίας, Κεφ. Β΄, Ἀναζήτηση θεραπευτῶν.
27 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Περί προσευχῆς, Β’ περί τοῦ ἔργου τοῦ πνευματικοῦ πατρός Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993,
σελ. 215, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30
28 Σέ δύο περιπτώσεις σύμφωνα μέ τήν Πατερική παράδοση ἐπιτρέπεται-ἐπιβάλλεται ἡ ἀπομάκρυνση:α) Ἄν ὁ Πνευματικός Πατέρας ἐκεῖνος
πλανηθεῖ ὡς πρός τό δόγμα ἤ β)πέσει σέ ἀνηθικότητα μέ τήν στενή ἔννοια τοῦ ὅρου.
29Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Περί προσευχῆς, Β’ περί τοῦ ἔργου τοῦ πνευματικοῦ πατρός Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993,
σελ. 218, http://youtube-istasviewtopic.php?f=60&t=1785&start=30
30 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Περί προσευχῆς, Β’ περί τοῦ ἔργου τοῦ πνευματικοῦ πατρός Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993,
σελ. 215, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30
31 Ὅ.π. σελ. 214.
32 Ὅ.π. σελ. 222.
33 πρ. Γεωργ. Κουγιουμτζόγλου, ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ, Ἀπό τό βιβλίο: “Λατρευτικό Ἐγχειρίδιο” ,
http://www.pigizois.net/latreia/mistiria_ekklisias.htm
34 Καζάζη Γ. «Ὁ ἐγκληματοπροληπτικός ρόλος τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως», Διπλωματική ἐργασία, Ἀθήνα, 17-1-
08,http://library.panteion.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/732/1/kazazis.pdf. «Ὡστόσο, σέ μία περίπτωση ἐγκλήματος, ὁ ἱερέας ἴσως παροτρύνει
τόν μετανοήσαντα νά παραδοθεῖ στίς Ἀρχές. Ὡστόσο, αὐτό εἶναι καί τό σημεῖο, μέχρι τό ὁποῖο μπορεῖ νά ἐξασκήσει ἐπίδραση στόν παραβατικό. Δέ
μπορεῖ εὐθέως ἤ μέ πλάγιο τρόπο νά ἀποκαλύψῃ τό περιστατικό στίς Πολιτικές Ἀρχές ὁ ἴδιος.
Βέβαια, ὑπάρχουνπεριορισμένεςὑποθέσεις,ὅπουστοιχεῖαμιᾶςἐξομολόγησηςμποροῦννάἀποκαλυφθοῦνσέἄλλους,ἀλλάπάνταμέτήνἄδειατοῦπιστοῦκαίπά
ντοτεχωρίςνάἀποκαλυφθεῖστήνπραγματικότηταἡταυτότητατοῦπαραβατικοῦ.Γιά παράδειγμα, τέτοια εἶναι ἡ περίπτωση, ὅπου ἀσυνήθιστα σοβαρά
ἀδικήματα, ὅπως κάποια ἀφοριστικά τέτοια, παραπέμπονται στόν Ἐπίσκοπο ἤ ἀκόμα καί στήν Ἱερά Σύνοδο καί ὅπου ἡ ἄδειά τους γιά τήν
παραχώρηση ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν θά ‘πρεπε πρῶτα νά ἀποκτᾶται» (Ἀπόσπασμα ἀπό τήν προαναφερθεῖσα διπλωματική ἐργασία τοῦ Γ. Καζάζη).
Ὑπάρχουν καί σπάνιες περιπτώσεις ὅπου διακριτικά τό ἀπόρρητο ἐν μέρει παραβιάζεται ἀπό τούς Πνευματικούς «ὅταν γνωρίζουν ἀπό τήν
ἐξομολόγηση ὅτι κάποιος ἄλλος ἀθῶος βρίσκεται ὑπό ἐγκλεισμό, ἀντί τοῦ πραγματικοῦ ἐνόχου. Ἐπικαλούμενοι, λοιπόν, τό ἀπόρρητο τῆς
Ἐξομολογήσεως, καταθέτουν τήν ἀλήθεια πού ἔχουν μάθει στίς Ἀρχές, ὥστε νά ἐλευθερωθῇ ὁ ἀθῶος, δίχως πάντως νά προδώσουν τόν
ἐξομολογούμενο, μέ τήν ὀνομαστική ἀνακοίνωση τοῦ πραγματικοῦ ἐνόχου. Ἐπιπροσθέτως, ἡ ἱερατική ἰδιότητα ἀπαλλάσσει ἕναν Πνευματικό ἀπό τό
νά προσέρχεται ὡς μάρτυρας σέ κάποιο δικαστήριο, ἀφοῦ ἀκόμα καί ἐάν γνωρίζῃ κάτι γιά μία ὑπόθεση, τό ἀπόρρητο τόν δεσμεύει νά τηρήσῃ σιγή»
(Ἀπόσπασμα ἀπό τήν προαναφερθεῖσα διπλωματική ἐργασία τοῦ Γ. Καζάζη).
35πρ. Γεωργ. Κουγιουμτζόγλου, ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ, Ἀπό τό βιβλίο: “Λατρευτικό Ἐγχειρίδιο” ,
http://www.pigizois.net/latreia/mistiria_ekklisias.htm
36Γεροντικόν, ἐκδ. Παπαδημητρίου, σελ. 53, γ’, στό: Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί ἁγ. ΒλασίουἸεροθέου,
Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία (πατερική θεραπευτική ἀγωγή) , Ἔκδοση Ζ’ Ἱερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου
(Πελαγίας)http://www.scribd.com/api_user_11797_paraskevoudis/d/7011415
37Πρβλ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί ἁγ. ΒλασίουἸεροθέου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία (πατερική θεραπευτική ἀγωγή) , Ἔκδοση Ζ’ Ἱερά Μονή
Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας)http://www.scribd.com/api_user_11797_paraskevoudis/d/7011415
38«ΠΩΣ ΘΑ ΣΩΘΟΥΜΕ», Ἐκδ. Ἱ. Μ. ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ, oparadeisos.wordpress.com
39 Πρβλ. «ΠΩΣ ΘΑ ΣΩΘΟΥΜΕ», Ἐκδ. Ἱ. Μ. ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ, oparadeisos.wordpress.com
40«ΠΩΣ ΘΑ ΣΩΘΟΥΜΕ», Ἐκδ. Ἱ. Μ. ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ, oparadeisos.wordpress.com
41 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Περί προσευχῆς, Β’ περί τοῦ ἔργου τοῦ πνευματικοῦ πατρός, Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993,
σελ. 223, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30
42 Ὅ. π. σελ. 223-4
43 Ὅ.π. σελ. 210.
44Μητροπολίτης Κυρηνείας Παῦλος, Ἡ ψυχολογία τῶν ἐξομολογουμένων ἐπιπολαίως,http://thriskeftika.blogspot.com/2010/03/blog-post_28.html

130
45 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Περί προσευχῆς, Β’ περί τοῦ ἔργου τοῦ πνευματικοῦ πατρός Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993,
σελ. 213, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30
46 Ὅ.π. σελ. 209.
47Μητροπολίτης Κυρηνείας Παῦλος, Ἡ ψυχολογία τῶν ἐξομολογουμένων ἐπιπολαίως,http://thriskeftika.blogspot.com/2010/03/blog-post_28.html
48 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Περί προσευχῆς, Β’ περί τοῦ ἔργου τοῦ πνευματικοῦ πατρός Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993,
σελ. 216, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30
49 Γέροντος Παϊσίου, Ἡ σωστή ἐξομολόγηση, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html
50Πρωτοπρ. π. Γεωργίου Δορμπαράκη,http://leimwnas.blogspot.com/2011/06/blog-post_1773.html
51 Γέροντος Παϊσίου, Ἡ σωστή ἐξομολόγηση, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html
52 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Περί προσευχῆς, Β’ περί τοῦ ἔργου τοῦ πνευματικοῦ πατρός Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993,
σελ. 217, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30
53 Γέροντος Παϊσίου, Ἡ σωστή ἐξομολόγηση, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html
54 Λκ . 16, 10
55 Ἰακ. 2, 10
56 Ὅ.π.
57 Γέροντος Παϊσίου, Ἡ σωστή ἐξομολόγηση, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html
58Μητροπολίτης Κυρηνείας Παύλος, Η ψυχολογία των εξομολογουμένων επιπολαίως,http://thriskeftika.blogspot.com/2010/03/blog-post_28.html
59 Γέροντος Παϊσίου, Ἡ σωστή ἐξομολόγηση, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html
60 Ὅ.π.
61Γέροντος Παϊσίου : Περὶ ἐξομολόγησης,Τὰ ἐλαφρυντικὰ στὴν ἐξομολόγησή μας γίνονται ἐπιβαρυντικὰ γιὰ τὴν συνείδηση,
http://agiabarbarapatras.blogspot.com/2009/07/blog-post_5658.html.
62 Γιατί ἡ Ἐξομολόγηση Σώζει; (Γέροντος Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου)(Ἀπὸ τὸ βιβλίο: «ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΠΑΪΣΙΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, ΜΕ
ΝΟΥΘΕΣΙΕΣ, ΠΑΡΑΒΟΛΕΣ ΚΑΙ ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ», Τόμος Β΄), http://sites.google.com/site/orthodoxy1054/giati-e-exomologese-sozei-gerontos-
paiesiou-tou-agioreitou
63Λόγος γιὰ τὴ μετάνοια (Ἅγ. Ἰωάννης Χρυσόστομος),http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1130
64ΣΤΑΡΕΤΣ ΣΑΒΒΑΣ – Ο ΠΑΡΗΓΟΡΗΤΗΣ, Μετάφραση ἀπὸ τὴ ρωσικὴ γλώσσα: Πρωτοπρεσβύτερος Ἰωάννης Φωτοπουλος, Διδαχὲς τοῦ στάρετς
Σάββα, Αποσπάσματα ποῦ ἐλήφθησαν ἀπὸ τὰ κηρύγματά του, Περὶ ἁπλότητας – Περὶ μετανοίας, http://hristospanagia1.wordpress.com/2010/09/13/
65 Βίος καί Λόγοι, Ζ΄,σελ. 229.
66 Ὅ.π.,σελ. 229.
67ΣΤΑΡΕΤΣ ΣΑΒΒΑΣ – Ο ΠΑΡΗΓΟΡΗΤΗΣ, Μετάφραση ἀπὸ τὴ ρωσικὴ γλώσσα: Πρωτοπρεσβύτερος Ἰωάννης Φωτοπουλος, Διδαχὲς τοῦ
στάρετς Σάββα, Αποσπάσματα ποῦ ἐλήφθησαν ἀπὸ τὰ κηρύγματά του, Περὶ ἁπλότητας – Περὶ μετανοίας,
http://hristospanagia1.wordpress.com/2010/09/13/
68 Γέροντος Παϊσίου, Αὐτομεμψία ὄχι ἀπελπισία, http://o-kalos-poimin.blogspot.com/2011/10/blog-post_21.html
69 Γέροντος Παϊσίου, Αὐτομεμψία ὄχι ἀπελπισία, http://o-kalos-poimin.blogspot.com/2011/10/blog-post_21.html
70 Μορμολύκια: Σκιάχτρα, κάτι πού σκοπό ἔχει νά προκαλέσει φόβο λ.χ. τά σκιάχτρα (ψεύτικα ἀνθρωπάκια) πού βάζουμε στούς κήπους γιά νά
ἀπομακρύνουμε τά πουλιά.
71 Από ποῦ προέρχονται οἱ βλάσφημοι λογισμοί, http://geron-paisios.blogspot.com/2010/06/blog-post_7272.html
72 ΣΤΑΡΕΤΣ ΣΑΒΒΑΣ – Ο ΠΑΡΗΓΟΡΗΤΗΣ, Μετάφραση ἀπὸ τὴ ρωσικὴ γλώσσα: Πρωτοπρεσβύτερος Ἰωάννης Φωτοπουλος, Διδαχὲς τοῦ
στάρετς Σάββα, Αποσπάσματα ποῦ ἐλήφθησαν ἀπὸ τὰ κηρύγματά του, Περὶ ἁπλότητας – Περὶ μετανοίας,
http://hristospanagia1.wordpress.com/2010/09/13/
73 π.Παισιος,http://agioritis.pblogs.gr/2009/09/meta-thn-exomologhsh.html
74Διδαχή Γ΄ 173-4, ἔκδ. Ἰω. Μενούνου, Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ,Διδαχές,Ἀθήνα 1979, σ. 231.
75Ὅ.π.,σελ. 369.
76Ὅ.π.,σελ. 371.
77Ὅ.π.,σελ. 372.
78Ἀναστασίου Τζαβάρα, Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὸν γέροντα Πορφύριο, Ἀθήνα 2001, σελ. 141.
79Μητροπολίτης Κυρηνείας Παύλος, Η ψυχολογία των εξομολογουμένων επιπολαίως,http://thriskeftika.blogspot.com/2010/03/blog-post_28.html
80 Εὐχὴ τοῦ Κανόνος εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν
Ἱερομόναχος Σάββας Ἁγιορείτηςhttp://HristosPanagia3.blogspot.com

131
 Πῶς ἐπιλέγουμε τόν Πνευματικό μας ὁδηγό
Νά εὐχαριστήσω κατ’ ἀρχάς τόν Πανάγιο Τριαδικό Θεό πού μοῦ δίνει τήν εὐκαιρία
νά εἶμαι μαζί σας, στή συνέχεια τόν Σεβασμιότατο Μητροπολίτη μας πού μοῦ ἔδωσε
τήν εὐλογία νά εἶμαι ἀνάμεσά σας, τόν π. Μιχαήλ γιά τήν πρόσκληση καί ὅλους
ὅσους συνέβαλαν σ’ αὐτό.

Δέν θά ποῦμε δικά μας λόγια, θά ποῦμε αὐτά πού λένε οἱ Ἅγιοι Πατέρες. Τό θέμα
μας εἶναι: «Πῶς ἐπιλέγουμε τόν Πνευματικό μας». Ἐπιλέγω, τό λέει καί ἡ λέξη:
διαλέγω. Δηλαδή ἀπό αὐτούς πού ὑπάρχουν διαλέγω κάποιον, ἐπιλέγω, ἐκλέγω
κάποιον.
– Μέ ποιά κριτήρια θά ἐπιλέξουμε τόν Πνευματικό μας; Πῶς μποροῦμε νά βροῦμε
Πνευματικό;
Ν’ ἀρχίσουμε μέ τόν Ἅγιο Παΐσιο. «Σήμερα», λέει ὁ Ἅγιος, «τό πιό ἀπαραίτητο εἶναι
νά βροῦν οἱ ἄνθρωποι ἕναν πνευματικό, νά ἐξομολογοῦνται, νά τοῦ ἔχουν
ἐμπιστοσύνη καί νά τόν συμβουλεύονται. Ἄν ἔχουν πνευματικό καί βάλουν ἕνα
πρόγραμμα μέ προσευχή καί λίγη μελέτη, ἐκκλησιάζονται, κοινωνοῦν, τότε δέν
ἔχουν τίποτε νά φοβηθοῦν σ’ αὐτήν τήν ζωή»1. Βέβαια ὁ Γέροντας ὑπονοεῖ ὅτι θά
κάνουν ὑπακοή στόν Πνευματικό καί θά ἔχουν καί τήν ἀνάλογη ζωή, τή ζωή πού
θέλει ἡ Ἐκκλησία μας, πού εἶναι ζωή νήψεως, νηστείας, ἄσκησης γενικότερα,
προσοχῆς, τήρησης τῶν θείων ἐντολῶν καί μυστηριακῆς ζωῆς. Γιατί δέν ἀρκεῖ κανείς
μόνο νά κοινωνεῖ καί κάπου-κάπου νά ἐξομολογεῖται, ἄν δέν διορθώνει καί τή ζωή
του, ἄν δέν μετανοεῖ πραγματικά.

Συνεχίζει ὁ Ἅγιος καί λέει: «Τόν πνευματικό ὁδηγό φυσικά κανείς θά τόν διαλέξει.
Δέν θά ἐμπιστευθεῖ στόν ὁποιονδήποτε τήν ψυχή του. Ὅπως γιά τήν ὑγεία τοῦ
σώματος ψάχνει νά βρεῖ καλό γιατρό, ἔτσι καί γιά τήν ὑγεία τῆς ψυχῆς του θά ψάξει
νά βρεῖ κάποιον καλό πνευματικό καί θά πηγαίνει σ’ αὐτόν, τόν γιατρό τῆς ψυχῆς,
τακτικά»2. Ἐδῶ νά κάνω μία παρατήρηση.

– Τί σημαίνει αὐτό τό «τακτικά»; Κάθε πότε νά ἐξομολογούμαστε;

Εἶναι κι αὐτό ἕνα ἐρώτημα. Θά πεῖτε, ἀκόμα δέν εἴπαμε πῶς θά βροῦμε τόν
Πνευματικό, νά ποῦμε κάθε πότε; Ἀλλά ἔχει σημασία κι αὐτό, γιατί ἄν κανείς ἔχει
ἀποφασίσει, θά πρέπει νά ξέρει καί τό κάθε πότε. Τό βασικό εἶναι: ἄν θέλουμε νά
ἔχουμε Πνευματικό, ἄν ἔχουμε ἀποφασίσει νά μετανοήσουμε καί νά διορθωθοῦμε,
ἐάν ὄντως θέλουμε νά ἐξομολογηθοῦμε. Θά πεῖτε: – Εἶναι δυνατόν; Νά πᾶμε στόν
Πνευματικό καί νά μή θέλουμε νά ἐξομολογηθοῦμε;! Εἶναι δυνατόν, δυστυχῶς, γιατί
πάρα πολλοί πᾶνε στόν Πνευματικό καί δέν λένε ἀλήθεια. Νά σᾶς πῶ κάτι νά
γελάσετε λίγο.. ὁ μακαριστός ἐπίσκοπος, π. Αὐγουστίνος Καντιώτης ἔλεγε ἔτσι ἐν

132
τῇ ῥύμῃ τοῦ λόγου του σέ μιά ὁμιλία καί μέ θυμό, ὅπως τά ἔλεγε συνήθως, «δέν
ἐξομολογῶ γυναῖκες… δέν ἐξομολογῶ»! Γιατί; «Γιατί λένε ψέματα, λένε ψέματα
στήν ἐξομολόγηση»! Καί δυστυχῶς αὐτό δέν εἶναι ψέμα, εἶναι ἀλήθεια.
Βρῆκα ἀναφορές τοῦ σεβαστοῦ πατρός Ἀθανασίου Μυτιληναίου, πού λέει ἀκριβῶς
τό ἴδιο πράγμα. Νά ρωτάει ὁ Πνευματικός: – Τό ἔκανες αὐτό, παιδί μου; Καί νά λέει
– Ὄχι. Καί νά τό ἔχει κάνει!
– Μά καλά τώρα τόν Θεό μπορεῖς νά κοροϊδέψεις; Νά ἐμπαίζεις τόν Θεό;
Ἄν εἶναι δυνατόν!
Γι’ αὐτό λέω, ἄν θέλουμε ὄντως νά βροῦμε Πνευματικό, ἀληθινό Πνευματικό
δηλαδή, πού νά μᾶς βοηθήσει, τό πόσο τακτικά -μιά πού εἴπαμε θά τό ἀπαντήσουμε-
τό λέει ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός. Μή σᾶς κάνει ἐντύπωση… «εἰ δυνατόν κάθε
μέρα», λέει. Θά πεῖς εἶναι δυνατόν κάθε μέρα; Ἔ.. στίς παροῦσες συνθῆκες εἶναι
ἀρκετά δύσκολο. Μόνο γιά τούς μοναχούς εἶναι ἐφικτό αὐτό. Τουλάχιστον, λέει, μιά
φορά τήν ἑβδομάδα. Τό ἐλαχιστότατο, μιά φορά τόν μήνα νά ἐξομολογεῖσαι. Αὐτό
νομίζω εἶναι ἐφικτό. Ἄν κανείς τό θέλει, μιά φορά τόν μήνα μπορεῖ νά τό κάνει. Τό
ἐλαχιστότατο τῶν ἐλαχιστοτάτων εἶναι στίς ἀρχές ἤ στή διάρκεια τῶν μεγάλων
νηστειῶν. Ἔχουμε τέσσερις μεγάλες νηστεῖες: τῶν Χριστουγέννων πού ἔρχεται σέ
λίγο, τοῦ Πάσχα, τῆς μεγάλης Τεσσαρακοστῆς δηλαδή, τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων καί
τῆς Παναγίας. Τουλάχιστον αὐτές τίς τέσσερις Σαρακοστές ὁ χριστιανός πρέπει νά
ἐξομολογεῖται.
Πρέπει λοιπόν νά διαλέξουμε, ὅπως λέει ὁ Ἅγιος Παΐσιος, ἕναν Πνευματικό καί θά
πρέπει νά ψάξουμε, θά πρέπει νά γίνει ἔρευνα. Λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος «πρῶτα
ἐρεύνησε καί μάθε ποιός εἶναι ὁ πιό ἔμπειρος Πνευματικός ἀπό τούς ἄλλους» –θά
ποῦμε πῶς θά ψάξουμε, ἁπλῶς τά λέμε εἰσαγωγικά- «διότι λέει ὁ Μέγας
Βασίλειος»… βλέπετε ὁ ἕνας Ἅγιος παραπέμπει στόν ἄλλον, ὁ Ἅγιος Νικόδημος
παραπέμπει στόν Μέγα Βασίλειο, στούς ὅρους κατ’ Ἐπιτομήν, «ὅπως τά πάθη καί τίς
πληγές τοῦ σώματος δέν τίς δείχνουν οἱ ἄνθρωποι στόν καθένα», ἔχεις μία πληγή,
ἔχεις ἕνα ἐξόγκωμα, δέν τό δείχνεις στόν καθένα. Θά πᾶς στόν εἰδικό, στόν ἔμπειρο
γιατρό, ὁ ὁποῖος ξέρει νά θεραπεύει, «ἔτσι καί τά ἁμαρτήματα πρέπει νά
φανερώνονται, ὄχι στόν τυχόντα, ἀλλά σέ ἐκείνους πού μποροῦν νά τά
θεραπεύσουν». Δέν εἶναι νά τό πεῖς στή μάνα σου, μέ συγχωρεῖτε! Λέει,
ἐξομολογεῖται στήν μάνα του… Δέν ὠφελεῖ αὐτή ἡ ἐξομολόγηση, αὐτή ἡ
ἐξαγόρευση, αὐτή ἡ φανέρωση τῆς πληγῆς. Οὔτε ἄφεση μπορεῖς νά πάρεις ἀπό τή
μητέρα σου οὔτε καί σωστή καθοδήγηση πολλές φορές, γιατί δέν ὑπάρχει τό ἀνάλογο
ὑπόβαθρο.

133
– Πῶς ἐπιλέγουμε τόν Πνευματικό μας;
Κατ’ ἀρχάς πρέπει νά ποῦμε, ὅλοι οἱ ἰερεῖς δυνάμει τῆς ἱεροσύνης τους, ἐφόσον
ἔχουν τήν ἱεροσύνη, ἔχουν τήν ἐξουσία -τήν δυνατότητα- νά συγχωροῦν τίς ἁμαρτίες
αὐτῶν πού ἐξομολογοῦνται σ’ αὐτούς.
– Εἶναι κάποιος ἱερέας;
Μπορεῖ νά δώσει ἄφεση. Σοῦ διαβάζει συγχωρητική εὐχή, φεύγει -προσέξτε- ἡ
ἐνοχή. Δέν ἔχεις τό βάρος τῆς ἁμαρτίας. Ἀνεξάρτητα ἀπό τήν ποιότητα τοῦ ἱερέως,
ὅταν κάποιος ἐξομολογεῖται σωστά, ὅ,τι κι ἄν εἶναι ὁ ἱερέας… μπορεῖ νά εἶναι
ἁμαρτωλός, μπορεῖ νά εἶναι φονιάς, ὁτιδήποτε κι ἄν εἶναι, ἐφόσον εἶναι ἐν ἐνεργείᾳ,
δέν ἔχει καθαιρεθεῖ δηλαδή ἐπίσημα ἀπό τήν ἁγία μας Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, αὐτός
ἔχει τή δυνατότητα νά συγχωρεῖ ἁμαρτίες.
Στήν Ἐκκλησία μας, στήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, ὑπάρχει καί ἕνα ἄλλο
προαπαιτούμενο, νά ὑπάρχει ἡ ἄδεια τοῦ Ἐπισκόπου. Στήν Ἐκκλησία τή δική μας
χρειάζεται αὐτό, νά ἔχει γίνει κάποιος Πνευματικός ἀπό τόν Ἐπίσκοπό του, νά ἔχει
τήν ἄδεια τῆς πνευματικῆς πατρότητας. Αὐτό εἶναι τό σωστό καί πρέπει νά τό
τηροῦμε. Ἀλλά αὐτό δέν εἶναι ὅτι παίρνει κάτι παραπάνω. Ἤδη τήν ἔχει τή Χάρη νά
συγχωρεῖ ἁμαρτίες, ἁπλῶς πλέον ἔχει ἐπίσημα καί τήν ἄδεια ἀπό τόν Προϊστάμενό
του τόν πνευματικό, τόν Ἐπίσκοπό του.
Ὁ ἱερέας εἶναι σάν τόν ἀγωγό, σάν σωλήνας, καί διά μέσου αὐτοῦ περνάει στόν
ἐξομολογούμενο ἡ Θεία Χάρις. Τί θά εἶναι ὁ ἀγωγός, ἄν θά εἶναι χρυσός, ἄν θά εἶναι
ἀσημένιος ἤ μπακιρένιος, δέν ἔχει σημασία. Τό Μυστήριο τό τελεῖ ὁ Χριστός. Ὅπως
καί τό Μυστήριο τῆς Θείας Λειτουργίας τό τελεῖ ὁ Χριστός. Καί πάντα εἶναι ἔγκυρο,
ξαναλέω, ἐφόσον ὁ ἱερέας εἶναι κανονικός καί δέν εἶναι καθηρημένος καί ἀνήκει
φυσικά στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ἔχει σημασία ὅμως, προσέξτε, γιά τόν
ἐξομολογούμενο τό ποιός θά εἶναι ὁ Πνευματικός, ὄχι γιά τό ἄν θά πάρει ἄφεση ἤ
ὄχι, αὐτό εἴπαμε θά τό πάρει σίγουρα, ἀλλά γιά τό ἄν θά βοηθηθεῖ νά θεραπευτεῖ ἤ
ὄχι. Ἔχει σημασία, ἄν ὁ ἐξομολόγος ἔχει ἐμπειρία καί εἶναι πράγματι Πνευματικός
πατέρας καί δέν εἶναι ἁπλῶς ἐξομολόγος.
Ὅπως ἀναζητοῦμε τόν καλό γιατρό, μᾶς τό εἶπε καί ὁ Ἅγιος Παΐσιος, ἔτσι θά πρέπει
νά ἀναζητήσουμε καί τόν σωστό Πνευματικό μας ἰατρό, γιατί ἀλλιῶς ὅπως λέει ὁ
Κύριος «τυφλός ἄν ὁδηγεῖ τυφλό, θά πέσουν κι οἱ δύο στό χαντάκι»3. Τό ἐρώτημα,
λοιπόν, πού ἔρχεται τώρα μπροστά μας εἶναι:
– Θέλουμε πράγματι νά θεραπευτοῦμε;
Κάποτε -νά σᾶς πῶ καί κάτι ἀκόμα γιά νά γελάσετε- εἶχε πάει μία κυρία νά
ἐξομολογηθεῖ σέ ἕναν Πνευματικό σπουδαῖο, ἅγιο ἄνθρωπο, πού ἦταν καί
Πνευματικός τοῦ Ἐπισκόπου μας, τόν π. Ἐπιφάνιο Θεοδωρόπουλο. Ἐνῶ, λοιπόν,
ἐξομολογεῖτο γιά πρώτη φορά στό τέλος τοῦ λέει: – Ἐγώ, πάτερ μου, θά προτιμοῦσα
νά ἐξομολογοῦμαι σέ κάποιον Πνευματικό πού νά εἶναι γέρος καί τυφλός… Καί ὁ

134
Γέροντας μέ ἑτοιμότητα: – Ἄν ἦταν καί κουφός, ἀκόμη καλύτερα»! Θά ἔνιωθε πολύ
ἄνετα ἡ κυρία!
Γι’ αὐτό λέω, εἶναι ἐρώτημα ἄν θέλουμε πράγματι νά ἐξομολογούμαστε καί πόσο
ἔχουμε ἀποφασίσει νά διορθωθοῦμε.
– Ἔχουμε πράγματι μετανοήσει ἤ μήπως ψάχνουμε ἕνα ἄλλοθι γιά τή ζωή μας; Γιά
τή βρώμικη ζωή μας, ἡ ὁποία θέλουμε νά παραμείνει αὐτή πού εἶναι, ἀλλά θέλουμε
καί μιά ἄνωθεν ἐπιβεβαίωση ὅτι πᾶμε καλά, ἐνῶ μέσα μας μᾶς τό λέει ἡ συνείδησή
μας, ἔτσι μέ μιά φωνούλα, ὅτι δέν εἶναι σωστό αὐτό πού κάνεις..
Τό πρῶτο, λοιπόν, εἶναι νά θέλουμε νά θεραπευτοῦμε, ὅπως καί στά σωματικά
νοσήματα ὁ γιατρός σοῦ λέει, ὑπόγραψε, ὅτι θά κάνουμε αὐτά κι αὐτά καί μέ
ἐμπιστεύεσαι. Ἄν δέν ὑπάρχει θέληση γιά θεραπεία, ἀκυρώνεις ἀπό τήν ἀρχή ὅλη
τήν προσπάθειά σου, ἄν δέν θέλεις νά ἀλλάξεις, ἄν δέν θέλεις πραγματικά νά
θεραπευτεῖς. Νά σᾶς πῶ καί κάτι πού ἔλεγε ὁ π. Ἀθανάσιος ὁ Μυτιληναῖος: «πρίν
γίνω πνευματικός, ἤ τόν πρῶτο καιρό πού ἔγινα πνευματικός, δέν μποροῦσα νά
διανοηθῶ ὅτι κάποιος μπορεῖ νά λέει ψέματα καί στήν Ἐξομολόγηση. Ὄχι μέ τήν
ἔννοια νά ἀποκρύψει, πού καί αὐτό εἶναι ψέμα», ἐνῶ ξέρεις ὅτι ἔχεις κάνει κάτι δέν
τό λές. Γιατί δέν τό λές; Γιατί, λέει, ἄν τό πῶ δέν θά μ’ ἀφήσει νά κοινωνήσω! Τό
ἔχετε ἀκούσει; Τότε τί κάνεις; Τόν ἑαυτό σου κοροϊδεύεις ἤ τόν Θεό; Ὁ Θεός «οὐ
μυκτηρίζεται»4, δηλαδή δέν ἐμπαίζεται. Δέν μπορεῖς νά ἐμπαίξεις τόν Θεό.

– Δέν ξέρει ὁ Θεός ὅτι τό ἔχεις κάνει;

Φυσικά καί ξέρει! Μήν πᾶς καθόλου, ἀφοῦ εἶσαι διατεθειμένος νά πεῖς ψέματα ἤ νά
ἀποκρύψεις. Γιά ποιό λόγο νά πᾶς;
– «Λένε ψέματα οἱ ἄνθρωποι στήν ἐξομολόγηση;», ἄλλη ἀναφορά. Καί τί ἀπαντάει ὁ
Γέροντας αὐτός;
– «Μόνο ἀλήθεια δέν λένε!». Φοβερό δέν εἶναι;
– «Σοβαρολογεῖτε Γέροντα;
– Μόνο ἀλήθεια δέν λένε… λίγοι εἶναι ἐκεῖνοι πού λένε τήν ἀλήθεια!»5.
Ἔλεγε γιά μιά Τεσσαρακοστή πού ἐξομολογήθηκαν χιλιάδες ἄνθρωποι, ἀπό αὐτές
τίς χιλιάδες πόσοι νομίζετε ὠφελήθηκαν ἀπό τό Μυστήριο; Μερικές δεκάδες.. ἀπό
τίς χιλιάδες!
Βλέπετε; Ἕνα πολύ βασικό ἐρώτημα: Θέλεις ὄντως; Ἤ πᾶς ἔτσι γιά ψυχολογικούς
λόγους… ἐπειδή πᾶνε πολλοί… γιά τό τυπικό; «Πλησιάζουν τά Χριστούγεννα, δέν
θά ἐξομολογηθεῖς;», λένε.
«Εἶναι κάτι, πού ποτέ μου δέν μποροῦσα νά τό φανταστῶ αὐτό, ποτέ μου, καί τό ἔχω
ἀνακαλύψει, καί λέω: «Θεέ μου, βάλε τό χέρι Σου, ἄν οἱ ἄνθρωποι ἔρχονται, καί ὄχι

135
κρύπτουν, ἀλλά ἀλλοιώνουν καί τήν ἀλήθεια»… «Τό ἔκανες αὐτό;», ρωτᾶς, καί σοῦ
λέει: «Ὄχι», καί τό ἔχει κάνει!
Ἄν ξέρω ὅτι ἔρχεται ἕνας τέτοιος τύπος καί τοῦ ζητήσω ἐξηγήσεις, ἀντιλαμβάνεστε
ὅτι θά μαλώσει μαζί μου, θά γίνει ἀντίδικός μου. Ἄ, λοιπόν, ἐγώ θά γίνω ἀντίδικος σέ
σένα; Ὄχι. Σέ φώναξα νά ἐξομολογηθεῖς; Ἦρθες ἐλευθέρως. Συνεπῶς, δέν θά γίνω
ἀντίδικός σου».Ἀλλά τί θά κάνω; Δέν θά σοῦ μιλήσω καθόλου. Κι ἔτσι ἔκανε ὁ
Γέροντας, δέν μιλοῦσε καθόλου. «Ἔχετε τίποτα ἄλλο;». «Ὄχι». «Σηκωθεῖτε, νά σᾶς
δώσω εὐχή»6 καί ἔφευγε. Τί πῆρε αὐτός; Οὔτε καμία συμβουλή θεραπευτική πῆρε,
οὔτε συγχώρηση πῆρε. Πῆρε κάτι, μιά ἀκόμα ἁμαρτία, τόν ἐμπαιγμό τοῦ Θεοῦ. Ὁ
Θεός δέν ἐμπαίζεται ὅμως κι αὐτό σίγουρα θά τό πληρώσει, ἄν δέν μετανοήσει, γιατί
«πᾶσα παράβασις καί παρακοή ἔλαβεν ἔνδικον μισθαποδοσίαν»7, λέει ἡ Ἁγία
Γραφή. Παίρνει δηλαδή τήν ἀνταπόδοση τήν ἀνάλογη.

«Ἔχω φτάσει νά τό κάνω, νά σιωπήσω ὕστερα ἀπό ἐπανειλημμένες συμβουλές γιά

ἕνα θέμα», λέει ὁ π. Ἀθανάσιος, «καί νά λέω: «Παιδάκι μου, μήν τό κάνεις αὐτό, μήν
πηγαίνεις ἐκεῖ», καί ξανά καί ξανά καί ξανά. Πλέον λέω μέσα μου «δέν θά στό
ξαναπῶ ἄλλη φορά, νά τό ξέρεις, δέν ξαναμιλῶ». Καί ξέρω ὅτι αὐτό θά ὁδηγήσει
στήν καταστροφή, ἀλλά δέν ὁμιλῶ», ἀφοῦ δέν ἀκούει. «Εἶναι ἡ σιωπή πού
καταδικάζει, εἶναι φοβερό. Αὐτό συνέβη μέ τό Σαούλ, ἡ σιωπή τοῦ Θεοῦ τόν
καταδίκασε»8.

Ἔτσι βλέπουμε τό πρῶτο αὐτό θέμα καί μποροῦμε νά ρωτήσουμε τόν ἑαυτό μας:
– Ὄντως θέλουμε νά ἐξομολογηθοῦμε; Θέλουμε νά βροῦμε Πνευματικό πού νά μᾶς
βοηθήσει στήν ἀλλαγή μας, στή μετάνοιά μας, στήν ἀλλαγή τῆς ζωῆς μας;
– Γιατί αὐτό δέν σημαίνει μετάνοια;
Μετάνοια σημαίνει ἀλλαγή ζωῆς, ἐκεῖ πού ἔκανες τό κακό, τό σταματᾶς καί κάνεις
τό ἀντίθετο καλό.
Πᾶμε τώρα νά βροῦμε τούς τρόπους καί, ἄν θέλετε, καί τά κριτήρια μέ βάση τούς
ἁγίους Πατέρες. Ἄς δοῦμε τί λέει ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Νέος
Θεολόγος «χρειαζόμαστε», λέει, «πολλή προσοχή, πολλή ἀγρύπνια» ἀγρυπνία,
«πολλές προσευχές γιά νά μήν περιπέσουμε σέ κανέναν πλάνο ἤ ψεύστη ἤ
ψευδαπόστολο ἤ ψευδόχριστο», ἀντί γιά ἕναν πού νά εἶναι ἀληθινός Πνευματικός.
Θά πεῖτε: Ὑπάρχουν τέτοιοι; Βέβαια ὑπάρχουν! Καί ἀμέσως τό τονίζει ὁ Ἅγιος,
πρόσεξε νά μήν πέσεις σέ κανέναν τέτοιο. «Ἀντίθετα, πρέπει νά πετύχουμε ὁδηγό
ἀληθινό, καί φιλόθεο, πού νά ἔχει τόν Χριστό μέσα του καί νά γνωρίζει καταλεπτῶς
τό κήρυγμα τῶν Ἀποστόλων, τούς κανόνες καί τίς παραγγελίες τους καί τά δόγματα
τῶν Πατέρων». Νά γνωρίζει δηλαδή τί λένε, τό Εὐαγγέλιο, οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι, οἱ
ἱεροί Κανόνες, γιά νά μπορέσει νά στά μεταδώσει κι ἐσένα, νά μή σοῦ πεῖ λάθος
πράγματα. Ἔτσι δέν εἶναι; Ὅπως πᾶς στόν γιατρό καί ὑποτίθεται ὁ γιατρός ἔχει
διαβάσει τά βιβλία τῆς ἰατρικῆς. Θυμᾶμαι πού εἴμαστε στό Πανεπιστήμιο,

136
συγχωρέστε με γιά τό προσωπικό πού θά σᾶς πῶ, καί ἔβλεπα τούς γιατρούς πρίν
γράψουμε τό μάθημα καί ἐρχόντουσαν καί γέμιζαν τό ἕδρανο μέ σημειώσεις. Δύο
ὧρες πρίν, πήγαιναν καί γέμιζαν τό ἕδρανο μέ σημειώσεις.. τό γνωστό σκονάκι
δηλαδή… γιά νά περάσει τό μάθημα. Ἐγώ τώρα μπορῶ νά τόν ἐμπιστευτῶ αὐτόν τόν
γιατρό, πού πέρασε ἔτσι τό Πανεπιστήμιο; Δηλαδή αὐτό σημαίνει ὅτι δέν ξέρει!
Ἀντέγραψε κάποια sos καί πῆγε νά δώσει ἐξετάσεις, ἔτσι δέν εἶναι;
Τό πρῶτο, λοιπόν, εἶναι ὅτι θά πρέπει νά βρεῖς ἕναν γιατρό Πνευματικό πού νά ξέρει
τούς ἱερούς Κανόνες, νά ξέρει τί λέει ἡ Ἐκκλησία γιά τό κάθε ἁμάρτημα, γιά τό κάθε
πάθος.
– Τί λένε οἱ ἅγιοι Πατέρες γιά τόν θυμό; Δέν λένε;
Λένε, καί τί εἶναι ὁ θυμός καί πῶς τόν θεραπεύεις καί πῶς προλαβαίνεται κ.λ.π. Ἅμα
δέν τά ξέρεις; Ὑπάρχουν ἄνθρωποι – παπάδες πού δέν τά ξέρουν; θά μοῦ πεῖτε.
Βέβαια ὑπάρχουν. Αὐτό πού λέει ἐδῶ ὁ Ἅγιος: ψευδαπόστολοι, ψευδοπροφῆτες,
ψευδόχριστοι…
«Ἤ -νά εἰπῶ καλλίτερα- πού νά ξέρει τά θελήματα καί μυστήρια τοῦ Χριστοῦ, τοῦ
ἰδίου τοῦ Δεσπότη καί Διδασκάλου τῶν Ἀποστόλων», γιατί αὐτό δέν πᾶς νά μάθεις
ἀπό τόν Πνευματικό; Τί θέλει ὁ Χριστός. Λές ἐσύ αὐτά πού ἔχεις νά πεῖς καί μετά
περιμένεις τί θά πεῖ ὁ Πνευματικός, δηλαδή ὁ Χριστός, σέ σχέση μέ αὐτά πού εἶπες.
«Τέτοιον δάσκαλο πρέπει νά ζητοῦμε καί νά βρίσκουμε: ἕναν πού, πρῶτον μέν, νά τά
ἄκουσε αὐτά μέ λόγο καί νά τά διδάχθηκε καί, ὕστερα δέ, νά τά διδάχθηκε μυστικά
ἐν ἀληθείᾳ ἀπό τό ἴδιο τό παράκλητο Πνεῦμα, μέ πράξη καί μέ δοκιμή» . Σήμερα,
βέβαια, εἶναι δύσκολο νά βρεῖς τέτοιους, στήν ἐποχή μας. Ἀλλά τό ἴδιο συνέβαινε καί
στήν ἐποχή τοῦ Ἁγίου Συμεών, 1.000 χρόνια πρίν.
Λέει ὁ Σεβασμιότατος π. Ἱερόθεος Βλάχος, πού τόν γνωρίζετε, καί ἦταν ἐδῶ στήν
ἐπαρχία σας, «ἀληθινά εἶναι σπάνιοι αὐτοί πού γνωρίζουν νά ποιμαίνουν καλά καί νά
ἰατρεύουν τίς λογικές ψυχές». Εἶναι σπάνιο!
Θά πρέπει πρῶτα ἀπ’ ὅλα νά κάνουμε θερμή προσευχή. Πῶς θά τόν βροῦμε τώρα τόν
Πνευματικό. Θά παρακαλέσεις τόν Χριστό νά σοῦ τόν στείλει, ὥστε ὁ πανάγαθος
Κύριος νά σοῦ παρουσιάσει ἕναν τέτοιο Πνευματικό πατέρα. Θά προσευχηθοῦμε. Ὁ
Ἅγιος Συμεών μᾶς δίνει ἕναν τέτοιο τύπο προσευχῆς. Ὑπάρχει τό ἀρχαῖο κείμενο.
Διαβάζω κατευθείαν τήν μετάφραση γιά νά κερδίζουμε χρόνο. «Κύριε, Ἐσύ πού δέν
θέλεις τόν θάνατο τοῦ ἁμαρτωλοῦ, ἀλλά ἀντίθετα τό νά ἐπιστρέψει ἀπό τήν ἁμαρτία
καί νά ζήσει, Ἐσύ πού κατέβηκες γι’ αὐτό τόν σκοπό στή γῆ, ὥστε νά ἀναστήσεις
αὐτούς πού εἶναι πεσμένοι καί θανατωμένοι ἀπό τήν ἁμαρτία καί νά τούς
καταξιώσεις νά Σέ δοῦν, Ἐσένα πού εἶσαι τό ἀληθινό φῶς, ὅσο εἶναι δυνατόν σέ
ἄνθρωπο νά Σέ δεῖ, στεῖλε μου ἄνθρωπο πού Σέ γνωρίζει», πού ἔχει γνωρίσει τόν
Χριστό, γιατί ὁ Χριστός εἶναι πρόσωπο, δέν εἶναι μιά ἰδέα. Ὁ Πνευματικός
ὑποτίθεται ἔχει γνωρίσει τόν Χριστό προσωπικά, Τόν ἔχει δεῖ, Τόν ἔχει αἰσθανθεῖ…
Στεῖλε μου ἕναν τέτοιον ἄνθρωπο «ἔτσι ὥστε δουλεύοντας σ’ αὐτόν ὡς νά εἶσαι

137
Σύ»… τί ἐννοεῖ ἐδῶ; Ὑπακούοντας. Ὑπακούοντας σ’ αὐτόν τόν ἄνθρωπο πού Σέ
ἔχει γνωρίσει σάν νά δουλεύω σέ Σένα «καί ὑποτασσόμενος μέ ὅλη μου τή δύναμη
καί κάνοντας τό δικό Σου θέλημα τηρώντας τό δικό του», πού εἶναι τό θέλημά Σου.
Γιατί τό θέλημα τοῦ Πνευματικοῦ, ὅταν ἔχει γνωρίσει καί ζεῖ κατά Χριστόν, εἶναι τό
θέλημα τοῦ Χριστοῦ, ἔχουν ταύτιση θελημάτων. «Νά εὐαρεστήσω, σ’ Ἐσένα τόν
μόνο Θεό καί ν’ ἀξιωθῶ καί ἐγώ ὁ ἁμαρτωλός τῆς Βασιλείας Σου». Νά αὐτή ἡ
προσευχή πού μπορεῖς νά πεῖς ἤ κάποια παρόμοια μέ βάση αὐτή ἀναζητώντας τόν
Πνευματικό σου ὁδηγό.
Ὁπωσδήποτε ὁ Θεός, ὁ Ὁποῖος θέλει τήν σωτηρία μας, θά μᾶς δώσει αὐτόν πού
ζητᾶμε. «Ἄν ζητήσωμεν», μᾶς διδάσκει ὁ Ἅγιος Συμεών, «χωρίς ἄλλο θέλει εὕρομεν,
διότι δέν εἶναι ἄδικος ὁ Θεός, οὔτε χαίρεται εἰς τήν ἀπώλειαν τῶν ἀνθρώπων. Ἄρα γε
πῶς εἶναι δυνατόν, ὅταν ἡμεῖς Τόν παρακαλοῦμεν νά μᾶς φανερώσῃ κανένα ἅγιον,
καὶ ἀληθινόν δοῦλον του, διά νά μᾶς ὁδηγήσῃ εἰς σωτηρίαν, καί νά μᾶς διδάξῃ τά
θελήματά του; πῶς, λέγω, εἶναι δυνατόν νά ἀποκρύψῃ τόν τοιοῦτον ἄνθρωπον ἀπό
ἡμᾶς, καί νά μᾶς ὑστερήσῃ ἀπό ὁδηγόν;». Εἶναι δυνατόν; Γιατί σήμερα ὑπάρχει κι
αὐτή ἡ ἰδέα ὅτι δέν ὑπάρχουν καλοί Πνευματικοί. Καί λέει ὁ Ἅγιος Παΐσιος, αὐτό
εἶναι δικαιολογία. Ποῦ νά βρεῖς; λένε, δέν ὑπάρχει, γι’ αὐτό καί ἐγώ τά λέω στίς
εἰκόνες.. Μά ὁ Χριστός δέν εἶπε νά τά λές στίς εἰκόνες. Θά τά πεῖς καί στίς εἰκόνες,
θά τά πεῖς νοερῶς στόν Χριστό, ἀλλά γιά νά πάρεις τήν σφραγίδα τῆς ἀφέσεως θά
πρέπει νά πᾶς καί στόν ἱερέα, στόν Πνευματικό. «Καί αὐτό», τό ὅτι εἶναι ἀδύνατο ὁ
Θεός νά μή βοηθήσει μιά ψυχή πού ζητάει νά βρεῖ Πνευματικό, μποροῦμε νά τό
καταλάβουμε ἀπό τόν ἑκατόνταρχο Κορνήλιο. Θυμάστε στίς Πράξεις τό
περιστατικό. Αὐτός ζήτησε νά τοῦ δείξει ὁ Θεός ἕναν ἄνθρωπο πού νά τόν ὁδηγήσει
στήν ἀλήθεια. Ἦταν εἰδωλολάτρης, ἀλλά ἦταν συνετός ἄνθρωπος καί ἔκανε
ἐλεημοσύνες καί προσευχές. Καί τί ἔγινε; Ὄχι μόνο τό ὄνομα τοῦ ὁδηγοῦ τοῦ
φανέρωσε ὁ Ἄγγελος, ἀλλά καί τό ὄνομα ἐκείνου πού τόν δέχθηκε καί τόν τόπο πού
ἦταν φιλοξενούμενος· εἶπε ὁ Ἅγιος Ἄγγελος στόν Κορνήλιο -ὁ Κορνήλιος ἦταν στήν
Καισάρεια- «πέμψον ἄνδρας εἰς Ἰόππην», ἡ Ἰόππη εἶναι ἡ σημερινή Γιάφα στό
Ἰσραήλ, «καί μετάπεμψαι Σίμωνα», καί μετακάλεσε τόν Σίμωνα, ὁ ὁποῖος λέγεται
Πέτρος, ἦταν ὁ Ἀπόστολος Πέτρος, ὁ ὁποῖος ἐκεῖνο τόν καιρό ἦταν στήν Ἰόππη·
«οὗτος ξενίζεται», αὐτός φιλοξενεῖται, «παρά τινι Σίμωνι βυρσεῖ, ᾧ ἐστιν οἰκία παρά
θάλασσαν»9. Βλέπετε; Ὄχι μόνο τό ὄνομα τοῦ ὁδηγοῦ, καί τό ὄνομα τοῦ ἰδιοκτήτη
τοῦ σπιτιοῦ τοῦ λέει. Θά πᾶς στό σπίτι τοῦ τάδε, θά λέγαμε σήμερα, Νικοπόλεως 37,
ἐκεῖ εἶναι ὁ Πνευματικός σου. Ἀκριβῶς τό σπίτι! Στόν βυρσοδέψη λοιπόν τόν
Σίμωνα κ.λ.π. Πῆγε ὁ Ἀπόστολος Πέτρος καί ἔπεσε τό Ἅγιο Πνεῦμα πάνω σέ ὅλους,
πρίν κἄν βαφτιστοῦνε μέ νερό! Εἶδε ὁ Ἀπόστολος Πέτρος τή Χάρη τοῦ Ἁγίου
Πνεύματος νά πέφτει στούς εἰδωλολάτρες, γιατί εἴχανε πολύ καλή διάθεση, θέλανε
πραγματικά τήν ἀλήθεια, τόν Χριστό. Καί μετά λέει, εἶναι δυνατόν ἐγώ νά ἐμποδίσω
τό βάπτισμα τοῦ ὕδατος; Ἀφοῦ εἶδα τό βάπτισμα τοῦ Πνεύματος. Τό ἴδιο πράγμα πού
ἔγινε τήν Πεντηκοστή, τό ἴδιο πράγμα εἶδε καί στούς εἰδωλολάτρες.

138
Ὁ Κορνήλιος λοιπόν δέχεται ἀποκάλυψη ἀπό τόν Θεό καί βρίσκει τόν Πνευματικό
του ὁδηγό. Τοῦ ἀποκαλύπτει ὁ Ἄγγελος καί τόν Πνευματικό καί τό σπίτι. «Τά ἔκανε
αὐτά ὁ Ἄγγελος», λέει ὁ Ἅγιος Συμεών, «γιά νά μήν ἀπατηθεῖ ὁ Κορνήλιος καί
προσκαλέσει ἄλλον ἀντί γιά τόν Πέτρο καί καταλήξει σέ λύκο ἀντί σέ
ποιμένα». Βλέπετε, πόσο ὁ Θεός εἶναι ἀκριβής θά λέγαμε καί προσεκτικός.. δίνει
ἀκριβέστατα στοιχεῖα, μή τυχόν καί πέσει ἀλλοῦ, σέ λύκο ἀντί σέ ποιμένα τό καλό
Του παιδί ὁ Κορνήλιος.
Γιά νά πετύχουμε λοιπόν αὐτό πού ἐπιθυμοῦμε, πρέπει νά προσευχηθοῦμε. Ἀλλά
κοιτάξτε κι ἕνα δεύτερο πολύ σημαντικό. Ἀφοῦ κάνεις προσευχή, θά πρέπει νά
χρησιμοποιήσεις κι αὐτά πού ἔκανε ὁ Κορνήλιος. Ἐκτός ἀπό τήν προσευχή ὁ
Κορνήλιος, ἔκανε καί ἐλεημοσύνες, ἔκανε καί νηστεία. Νά κι ἄλλα μέτρα, τά ὁποῖα
θά βοηθήσουν στήν προσευχή σου. Γενικῶς νά τό ξέρετε αὐτό, ὅταν θέλετε νά
ζητήσετε κάτι ἀπό τόν Θεό, μήν κάνετε σκέτη προσευχή. Κάντε καί λίγο νηστεία.
Κάντε καί μιά ἐλεημοσύνη, ἡ ὁποία θά εἶναι γιά τό συγκεκριμένο αἴτημα, γιά νά
βοηθηθεῖ ἡ προσευχή σας καί νά πάρετε τή σωστή, τή δέουσα ἀπάντηση.
Κι ἀκόμα κάτι πού εἶναι πάρα πάρα πολύ σημαντικό, θά πρέπει κι ἐσύ νά τηρεῖς τίς
ἐντολές, τουλάχιστον τίς βασικές, δηλαδή αὐτά πού ξέρεις, γιά νά σοῦ στείλει ὁ Θεός
τόν σωστό Πνευματικό.
– Ἄν ἐσύ δέν θέλεις νά τηρήσεις τίς ἐντολές, γιατί ὁ Θεός νά σοῦ στείλει
Πνευματικό; Γιά νά κοροϊδεύεις τόν ἑαυτό σου; Ἤ γιά νά κοροϊδεύεις τόν Θεό, πού
δέν κοροϊδεύεται;
Λέει, λοιπόν, ὁ Ἅγιος Συμεών, ἄν θέλεις νά δείξεις, ὅπως καί ὁ Κορνήλιος τό ἔδειξε
μέ νηστεῖες, μέ ἐλεημοσύνες, ὅτι ἤθελε νά γίνει μαθητής τοῦ Χριστοῦ, «ἄν λοιπόν
θέλεις καί σύ νά δείξεις τόν ἑαυτό σου ἀληθινό, καί πιστό καί διαλεκτό μαθητή τοῦ
Χριστοῦ, νά κάνεις τέτοια ζωή, καί μέ τέτοιες πράξεις, καί μ’ αὐτόν τόν τρόπο νά
παρακαλέσεις τόν Θεό, παράλληλα κάνοντας ἐλεημοσύνη, κάνοντας καί
νηστεία» καί ὅλα αὐτά πού εἴπαμε προηγουμένως «προσευχή, καί τότε θά σοῦ
ἀνοίξει τούς ὀφθαλμούς τῆς ψυχῆς σου, νά δεῖς αὐτόν τόν ἄνθρωπο καί σύ, ὅπως εἶδε
τόν Ἄγγελο ὁ Κορνήλιος… Καί ἄν θέλεις νά ἐπιτύχεις πνευματικό καί ἅγιο ἄνδρα,
καί ἀληθινό διδάσκαλο, μή νομίσεις ὅτι μπορεῖς νά τόν γνωρίσεις ἀπό μόνος σου, καί
μέ τήν δική σου γνώμη, διότι αὐτό εἶναι ἀδύνατον. Πρίν ἀπό ὅλα τά ἄλλα, καθώς
προείπαμε, ἀγωνίσου μέ ἀγαθές πράξεις, καί μέ ἐλεημοσύνη, μέ νηστεία καί μέ
δέηση ἀδιάκοπη καί μέ προσευχή, γιά νά σοῦ γίνει σ’ αὐτό ὁ Θεός συνεργός καί
βοηθός».
– Ἄν ὅμως δέν ζοῦμε σωστά καί δέν τηροῦμε οὔτε τίς βασικές ἐντολές, παρόλο πού
τίς γνωρίζουμε, τότε πῶς εἶναι δυνατόν νά ἐπιτύχουμε ἀνώτερους πνευματικούς
διδασκάλους καί καθοδηγητές;
Νά συνοψίσουμε μέχρι τώρα. Εἴπαμε, πρῶτον νά ὑπάρχει θέληση γιά θεραπεία. Καί
γιά νά ὑπάρχει θέληση γιά θεραπεία, νά θέλουμε δηλαδή νά ἐξομολογηθοῦμε

139
πραγματικά καί νά μετανοήσουμε καί νά ἀλλάξουμε ζωή, θά πρέπει νά ὑπάρχει
ἀποδοχή ὅτι εἴμαστε ἄρρωστοι. Γιατί πολλοί δέν τό ἀποδέχονται κἄν ὅτι ἔχουν
ἀνάγκη ἐξομολόγησης… σοῦ λέει, «ἐγώ δέν ἔκανα τίποτα.. τί ἔκανα νά
ἐξομολογηθῶ; Ἐσύ νά ἐξομολογηθεῖς… καί σοῦ λέει καί τί νά πεῖς»!
Νά ὑπάρχει θέληση. Δεύτερον, ἀφοῦ τό θελήσεις καί τό ἀποφασίσεις, νά
προσέρχεσαι συστηματικά, μέ θερμότητα καί μέ δάκρυα, νά νηστεύεις, νά κάνεις
ἐλεημοσύνες καί νά τηρεῖς τίς ἐντολές, τουλάχιστον αὐτά πού γνωρίζεις. Γιατί λένε,
δέν τό ἤξερα αὐτό… δέν μοῦ τό εἶπε κανένας. Φταίει ὁ παπάς δηλαδή πού δέν σοῦ τό
εἶπε.. τό Κράτος.. τό κατηχητικό.. τό σχολεῖο… μόνο ἐσύ δέν φταῖς!
– Ποιές εἶναι οἱ βασικές ἐντολές; θά μοῦ πεῖτε τώρα.
Λίγο πολύ τίς ξέρουμε ὅλοι. Αὐτά πού λέει ὁ Δεκάλογος. Αὐτές εἶναι οἱ βασικές
ἐντολές, οἱ δέκα βασικές ἐντολές τοῦ Δεκαλόγου. Νά ἀγαπᾶς τόν Θεό. Νά ἀγαπᾶς
τόν πλησίον. Νά τιμᾶς τούς γονεῖς σου. Νά μήν καταστρατηγεῖς τήν ἀργία. Εἶναι ἀπό
τίς βασικές ἐντολές αὐτή γιά τήν ἀργία τῆς Κυριακῆς. Νά μήν κοιτᾶς τήν γυναίκα
τοῦ ἄλλου καί προσπαθεῖς νά τήν ἁρπάξεις. Νά ἔχεις ἁγνότητα, νά ἔχεις σωφροσύνη
ἄν εἶσαι μέσα στόν γάμο, νά μήν κάνεις μοιχεία. Νά συγχωρεῖς, κορυφαία ἐντολή,
γιατί ἄν δέν συγχωρέσεις, δέν θά συγχωρεθεῖς. Νά ἔχεις εὐλάβεια, ταπείνωση,
πραότητα, ἀγάπη. Αὐτά εἶναι τά βασικά.
«Ἄν καταφρονεῖς», λέει ὁ Ἅγιος Συμεών, «ἐκεῖνα τά πράγματα πού βρίσκονται στήν
ἐξουσία σου», πού μπορεῖς νά τά κάνεις δηλαδή, «καί στήν προαίρεσή
σου…». Λόγου χάρη, μπορεῖς νά συγχωρήσεις.
– Ξέρετε πόσοι ἄνθρωποι δέν θέλουν νά συγχωρήσουν;
Εἶναι τραγικό αὐτό τό πράγμα. Γιατί ἄν δέν θέλεις νά συγχωρήσεις, ἔστω καί ἕναν
ἄνθρωπο στή γῆ, δέν πρόκειται νά συγχωρεθεῖς ποτέ ἀπό τόν Θεό. Τό λέει ρητά καί
θετικά καί ἀρνητικά. «Ἐάν ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τά παραπτώματα, ἀφήσει καί ὑμῖν
ὁ πατήρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος· ἐάν μή ἀφῆτε.. οὐδέ ὁ πατήρ»10.
– Γιατί μᾶς τό λέει δυό φορές; Δέν ἀρκοῦσε τό ἕνα;
Ὄχι, γιά νά τό τυπώσουμε καλά. Κι ὅμως ὑπάρχουν ἄνθρωποι, πού σοῦ λένε, μή μοῦ
λές αὐτό πάτερ, ὅ,τι ἄλλο θέλεις πές μου… προσευχή νά κάνω, νηστεία νά κάνω, μή
μοῦ πεῖς νά πάω νά τοῦ μιλήσω.. δέν πρόκειται νά γίνει ποτέ αὐτό, οὔτε στήν κηδεία
μου δέν τόν θέλω!
– Τί πρέπει νά κάνει ὁ Πνευματικός σ’ αὐτόν ξέρετε;
Οὔτε εὐχή δέν πρέπει νά τοῦ διαβάσει. Νά τοῦ πεῖ, πήγαινε παιδί μου.. Τί εὐχή νά
τοῦ διαβάσει; Δέν μπορεῖς νά τοῦ διαβάσεις εὐχή, γιατί δέν ἔχει μετανοήσει, δέν
ζητάει συγγνώμη ἀπό τόν Θεό. Ἀφοῦ παραβαίνει καί κατάμουτρα στό λέει ὅτι θά
συνεχίσει νά τήν παραβαίνει τή ρητή ἐντολή τοῦ Θεοῦ πού λέει νά συγχωρεῖς τούς
πάντες καί ν΄ ἀγαπᾶς καί τούς ἐχθρούς σου.

140
«Ἄν καταφρονεῖς τά πράγματα πού βρίσκονται στήν ἐξουσία σου ἀκόμη καί ἐκεῖνες
τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ πού ξέρεις τίς καταφρονεῖς, καί δέν τίς κάνεις, ἀλλά τίς ἀμελεῖς,
καί δέν διορθώνεις οὔτε τόν ἑαυτόν σου, οὔτε ἐκείνους πού ἔχεις στήν ἐξουσία
σου..». Ἄλλο θέμα αὐτό… τά παιδιά σου τά ἔχεις στήν ἐξουσία σου. Ὀφείλεις νά τό
διορθώνεις, ὄχι νά λές, μήν τό στενοχωρήσω τό παιδί, μήν τοῦ προκαλέσω
ἀντίδραση, ἄστο νά κάνει ὅπως θέλει.. τότε πᾶς μαζί μέ τό παιδί στήν κόλαση. Ὁ
Θεός γι’ αὐτό στά ἔδωσε τά παιδιά, γιά νά τά πᾶς στόν παράδεισο, ὄχι γιά νά τά
κολάσεις οὔτε ἁπλῶς γιά νά τούς δίνεις ἕνα πιάτο φαγητό. Αὐτό εὔκολο εἶναι. Ἀλλά
γιά νά τούς δώσεις τήν πνευματική τροφή πού θά τούς ὁδηγήσει στή σωτηρία.
Ἄν λοιπόν καταφρονεῖς τίς ἐντολές καί ἀμελεῖς καί δέν διορθώνεις καί τούς ἄλλους
πού μπορεῖς νά διορθώσεις, «πές μου, πῶς θέλεις νά σοῦ δείξει ὁ Θεός διδάσκαλο,
πού θά σέ διδάσκει τά τελειότερα καί ὑψηλότερα;», ἀφοῦ δέν διορθώνεσαι στά
βασικά, «καί ὅταν δέν σοῦ τόν φανερώσει ὁ Θεός, πῶς εἶναι δυνατόν νά τόν βρεῖς
ἐσύ ἤ νά τόν γνωρίσεις;». Δέν θά βρεῖς αὐτόν πού πρέπει.
«Δυστυχῶς πολλοί, ἐπειδή ζοῦν μέ ἀδιαφορία καί ἀμέλεια, δέν ἀναζητοῦν ἰατρούς
«πνευματικούς», ἀλλά τί ζητοῦν; Γιατρούς «πνευματικούς» «πού νά τούς
ἀναπαύουν». Τό ἔχετε ἀκούσει; Νά βρεῖς, λέει, ἕναν πού νά σέ ἀναπαύει καί νά μήν
εἶναι πολύ αὐστηρός, ὅπως ὁ παπα-Σάββας! «Νά μήν εἶναι αὐστηροί, ἀλλά νά
συμπλέουν μέ τά ἁμαρτωλά θελήματά τους». Ὅταν λοιπόν θέλεις ἕναν τέτοιο, «ὁ
Θεός θά παραχωρήσει νά βρεῖς τέτοιον», γιατί ὑπάρχουν πολλοί καί ἔχουν καί
τσοῦρμο πού τούς ἀκολουθεῖ ἀπό πίσω. Δηλαδή ὄχι γιατρό πραγματικό, ἀλλά αὐτό
πού λέμε τσαρλατάνο. Αὐτός δέν εἶναι;«Πνευματικό», προσέξτε εἶναι ἔκφραση τοῦ
Ἁγίου Συμεών, «χωρίς Ἅγιο Πνεῦμα». Ὑπάρχει; Ὑπάρχει!
– Ὅποιος φοράει ἄσπρη μπλούζα εἶναι καί γιατρός;
Ὄχι, βέβαια. Μπορεῖ νά εἶναι καί χασάπης, ἔτσι δέν εἶναι; Καί ὅποιος φοράει ράσο,
ἔχει καί Ἅγιο Πνεῦμα; Εἶναι ἐρώτημα… Δέν ἔχει, τό λέει ὁ Ἅγιος Συμεών. Καί τό
λέει πρίν 1.000 χρόνια, πού ὑποτίθεται ἦταν πολύ καλύτερη κατάσταση τότε στήν
κοινωνία. Ὄχι, ὅπως εἶναι σήμερα. Κι ὅμως μιλάει γιά Πνευματικούς χωρίς Ἅγιο
Πνεῦμα στήν ἐποχή του ὁ Ἅγιος Συμεών «οἱ ὁποῖοι, ὄντες οἱ ἴδιοι ἀθεράπευτοι», δέν
εἶχαν θεραπεύσει δηλαδή τόν ἑαυτό τους αὐτοί οἱ ἄνθρωποι, εἶχαν τά πάθη τους. Δέν
εἶχαν φτάσει, ὄχι στόν φωτισμό πού πρέπει νά εἶναι ὁ Πνευματικός, τουλάχιστον
στόν φωτισμό, οὔτε τήν κάθαρση δέν εἶχαν ἀρχίσει. Ἤ κι ἄν εἶχαν ἀρχίσει, εἴχανε
μείνει στή μέση. Νομίζω ξέρετε τά τρία στάδια τῆς πνευματικῆς ζωῆς: κάθαρση,
φωτισμός, θέωση. Γιά νά γίνει κάποιος διάκος, ὄχι παπάς, διάκος, θά πρέπει νά ἔχει
σχεδόν τελειώσει μέ τήν κάθαρση, δηλαδή νά μήν ἔχει πάθη. Πάθη ἐννοοῦμε τίς
ἀρρώστιες τῆς ψυχῆς, τά σαρκικά πάθη, ὁ θυμός, ἡ ὀργή, ἡ μνησικακία, ἡ ζήλεια, ὁ
φθόνος, ὅλα αὐτά… Θά πρέπει νά ἔχει σχεδόν τελειώσει. Δέν μπορεῖ νά ἁμαρτάνει
σαρκικά καί νά γίνει διάκος. Ἐννοεῖται ὅτι δέν ἔχει κωλύματα ἔ; Ἄλλο θέμα κι
αὐτό… Βαριά σαρκικά ἁμαρτήματα δέν ἐπιτρέπουν κἄν τήν χειροτονία. Ἀπό τή

141
στιγμή πού θά ἔχει σχεδόν τελειώσει μέ τά πάθη του, μετά θά πάρει τήν εὐλογία ἀπό
τόν ἐπίσκοπό του νά χειροτονηθεῖ καί νά γίνει ἱερέας.
– Ἱερέας ποιός μπορεῖ νά γίνει;
Αὐτός ὁ ὁποῖος ἔχει τελειώσει μέ τά πάθη καί βρίσκεται στήν κατάσταση τοῦ
φωτισμοῦ.
– Τί θά πεῖ φωτισμός τώρα;
Φωτισμός εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέσα στήν καρδιά του, ἡ ὁποία
φανερώνεται ὡς συνεχής – ἀδιάλειπτη προσευχή. Αὐτός ὁ ἄνθρωπος ἔχει τελειώσει
μέ τά πάθη, δέν παλεύει ἀκόμα μέ τά πάθη του. Ἔχει τήν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου
Πνεύματος μέσα του, φωτίζεται καί μ’ αὐτή τήν ἐνέργεια μπορεῖ νά φωτίσει καί τούς
ἄλλους καί νά τούς πεῖ σέ κάθε περίσταση τί λέει τό Ἅγιο Πνεῦμα, ὄχι τό τί λέει
αὐτός, ἡ σκέψη του, ἤ ὁ τάδε συγγραφέας διανοούμενος, ἀλλά τό τί λέει ὁ Θεός.
Φωτίζεται. Αὐτός μπορεῖ νά γίνει καί Πνευματικός. Αὐτός εἶναι ὁ σωστός
Πνευματικός.
Ἄν λοιπόν ὁ λεγόμενος Πνευματικός δέν ἔχει ξεπεράσει ὁ ἴδιος τά πάθη του, εἶναι ὁ
ἴδιος ἀθεράπευτος, σάν νά λέμε ἕνας γιατρός πού δέν ξέρει νά θεραπεύσει τόν ἑαυτό
του καί εἶναι ἄρρωστος καί σέρνεται καί δέν ξέρει τί νά φάει, ποιό φάρμακο νά
πάρει…
– Τί νά πᾶς σ’ αὐτόν τόν γιατρό; Ἀφοῦ δέν ἔχει θεραπεύσει τόν ἑαυτό του; Θά
μπορέσει νά θεραπεύσει ἐσένα;
Ἑπομένως, θά πρέπει νά ἀναζητήσεις ἕναν γιατρό, ὁ ὁποῖος δέν ἔχει ὁ ἴδιος πάθη,
ἔχει ξεπεράσει τά πάθη του. Λέει ὁ Ἅγιος Συμεών «ἐκείνους πού καταφρονοῦν τούς
ἄλλους, καί νομίζουν τόν ἑαυτό τους πώς εἶναι σοφοί, καί βρίσκονται σέ ἀμεριμνία,
καί ἀμέλεια, καί δέν παρακαλοῦν τόν Θεό, καθώς ὁ Κορνήλιος καί οἱ ὅμοιοί του,
δηλαδή μέ κάθε προθυμία, μέ ἐλεημοσύνη, μέ νηστεία, καί μέ προσευχή, τέτοιους
πού εἶναι τούς ἀφήνει καί ὁ Θεός νά βρίσκονται μέσα σ’ ἐκείνη τήν πλάνη, πού
ἔπεσαν ἀπό μόνοι τους, οἱ ὁποῖοι μέ τό νά εἶναι σκοτισμένοι ἀπό τό σκότος τῶν
δικῶν τους παθῶν, καί ἐπιθυμιῶν, καί θελημάτων, καί μέ τό νά περιπατοῦν μέσα σ’
αὐτό, σάν μέσα σέ βαθιά νύκτα, βρίσκουν καί τέτοιους διδασκάλους. Καί μέ δίκαιο
τρόπο. Ἐπειδή ὁ διαφεντευτής τοῦ σκότους ἔχει ὁπωσδήποτε καί ὑπηρέτες καί
μαθητές του ἐκείνους, πού περιπατοῦν μέσα στό σκότος. Αὐτούς τούς βρίσκουν οἱ
τέτοιοι», αὐτοί πού δέν θέλουν πραγματικά νά θεραπευτοῦν, θέλουν ἁπλῶς νά
καλύψουν τή συνείδησή τους γιά τίς βρωμιές τους πού τούς καταγγέλει καί νά
βροῦνε κι ἕναν Πνευματικό πού νά τούς δώσει συγχώρηση καί νά τούς πεῖ, ἔ, τώρα,
τί νά κάνουμε;… ὁ νέος συζεῖ… δηλαδή πορνεύει! Καί πάει σ’ ἕναν τέτοιο
Πνευματικό πού κάνει ἀβαρίες. Προσέξτε, ὄχι ἐπιείκεια, δέν εἶναι ἐπιείκεια. Αὐτό
εἶναι ἀβαρία. Καί τοῦ λέει, παιδάκι μου, τί νά κάνεις; Νέος εἶσαι, ἄντρας εἶσαι… δέν
γίνεται ἀλλιῶς…

142
– Αὐτό εἶναι ἐπιείκεια;
Ὄχι, εἶναι ἀβαρία, δηλαδή εἶναι ἀντίθετο μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἕνας τέτοιος
Πνευματικός, πού λέει αὐτό τό πράγμα, ὄχι μόνο δέν θεραπεύει, ἀλλά δολοφονεῖ
ψυχές. Βέβαια, ἐκεῖνος μπορεῖ νά νιώσει λίγο ἀναπαυμένος… γιατί εἴπαμε νά βρεῖς
ἕναν πού νά σέ ἀναπαύει! Ὅσο ἀναπαυμένος νιώθει καί ὁ ναρκομανής πού παίρνει
τή δόση του! Μετά ὅμως… πάλι στέρηση καί πάλι κόλαση. Ὁ διαφεντευτής, λοιπόν,
τοῦ σκότους ἔχει κι αὐτός τούς ὑπηρέτες του. Ὑπάρχουν καί τέτοιοι τσαρλατάνοι
πνευματικοί καί μπορεῖς νά τούς βρεῖς κι αὐτούς. «Γιατί ποιός δέν γνωρίζει, ὅτι ἀπό
τήν ἀρχή ὁ διάβολος σήκωσε ἐναντίον τῶν Προφητῶν, τούς ψευδοπροφῆτες;
ἐναντίον τῶν Ἀποστόλων, τούς ψευδαποστόλους; ἐναντίον τῶν Ἁγίων Διδασκάλων,
τούς ψευδαγίους καί ψευδοδιδασκάλους; καί ἀγωνίζεται μέ διαφόρους τρόπους, καί
μέ ψευδολογίες νά πλανᾷ τούς ἀμελεῖς, καί νά τούς ρίχνει μέσα στόν λάκκο τῆς
ἀπώλειας… Ἐκεῖνοι λοιπόν πού θέλουν νά ἀποφύγουν τούς τέτοιους», τούς ὄχι
σωστούς Πνευματικούς, «χρέος ἔχουν νά ἀποχωρισθοῦν ἀπό τά ἔργα τοῦ
σκότους». Βλέπετε; Τό ἐμπόδιο τελικά δέν εἶναι ὅτι ὑπάρχουν αὐτοί. Πάντα θά
ὑπάρχουν αὐτοί, οἱ ψευδαπόστολοι, οἱ ψευδοάγιοι, πού παραπλανοῦν πολλούς. Τό
ἐμπόδιο εἶναι ἡ δική σου ἡ διεφθαρμένη ζωή πού δέν θέλεις νά ἀποχωριστεῖς.
Ἄν θέλεις, λοιπόν, νά βρεῖς ἕναν σωστό Πνευματικό, λέει ὁ Ἅγιος, ἀποχωρίσου ἀπό
τά ἔργα τοῦ σκότους. «Διότι ἐφόσον θέλουν νά εἶναι δουλωμένοι σ’ αὐτά τά ἔργα καί
νά περιπατοῦν στό σκότος, δέν μποροῦν νά ἀποφύγουν αὐτούς τούς δασκάλους οὔτε
νά ἔρθουν στό φῶς τῶν ἀληθινῶν δασκάλων». Εἴδατε τί λέει ὁ Χριστός μας «ἦρθε τό
φῶς στόν κόσμο καί οἱ ἄνθρωποι ἀγάπησαν τό σκοτάδι παρά τό φῶς». Γιατί; «ἦν γάρ
πονηρά αὐτῶν τά ἔργα»11, γιατί ἦταν πονηρά τά ἔργα τους. Δέν φταίει τό σκοτάδι.
Τά ἔργα φταῖνε. Πῶς ζεῖς; Θά βρεῖς καί τόν ἀνάλογο δάσκαλο.

– Ὑπάρχουν ἄραγε αὐστηροί καί ἐπιεικεῖς πνευματικοί;

Μποροῦμε νά ποῦμε ἔτσι, κατά μιά ἔννοια, ὅτι ὑπάχουν. Ποιά εἶναι αὐτή ἡ ἔννοια
πού εἶναι ἀποδεκτή; Αὐτοί πού μᾶς βάζουν ἕνα μικρότερο ἐπιτίμιο, μποροῦνε νά
θεωρηθοῦν ἐπιεικεῖς καί αὐτοί πού βάζουν ἕνα πιό μεγάλο ἐπιτίμιο, ὅτι εἶναι
αὐστηροί. Ἀλλά αὐτοί πού λένε, θέλω ὄχι αὐστηρό πνευματικό, θέλω ἐπιεική
πνευματικό: Μήπως -ρωτάω- θέλουν κάποιον πνευματικό πού νά τούς χαϊδεύει τά
πάθη; Πού νά μήν τούς βάζει κανένα ἐπιτίμιο; Πού νά τούς λέει, συνεχίστε, καλά
πᾶτε… ἐνῶ πᾶνε πολύ ἄσχημα, δηλαδή πολύ ἁμαρτωλά; Ὑπάρχει ἐπιεικής γιατρός
καί αὐστηρός γιατρός;
Ὄχι. Τί ὑπάρχει; Ὑπάρχει γιατρός πού σέ θεραπεύει, δηλαδή σωστός, καί ὑπάρχει
καί ὁ ψευτογιατρός, ὁ λεγόμενος τσαρλατάνος, πού σέ κοροϊδεύει. Καί ὑπάρχουν
πολλοί τέτοιοι σήμερα καί μέσω τῆς λεγόμενης ἐναλλακτικῆς ἰατρικῆς καί ὁλιστικῆς
ἰατρικῆς καί ἐνεργειακῶν θεραπειῶν. Ὑπάρχουν πάρα πάρα πολλές τέτοιες πλάνες
ἰατρικές, πού ξεγελοῦν καί παίρνουν τά χρήματα τῶν ἀσθενῶν. Ὁ μακαριστός Ἅγιος
Πορφύριος ἔλεγε ἐπί λέξει «μόνο τήν κλασσική ἰατρική νά ἐμπιστεύεστε». Τίποτα

143
ἄλλο. Ὅλα τά ἄλλα ἤ εἶναι ἀπάτες ἤ εἶναι καί δαιμονικά πράγματα. Ἔλεγε γιά τήν
ὁμοιοπαθητική, γιά παράδειγμα, τώρα αὐτό τό κάνουμε παρέκβαση γιά νά
ξεκουραστοῦμε λίγο, ὅτι πολλά ἀπό τά χάπια εἶναι διαβασμένα ἀπό μάγους, ἔχουν
δηλαδή διαβολική ἐνέργεια. Ὅπως λοιπόν δέν ὑπάρχουν αὐστηροί καί ἐπιεικεῖς
γιατροί … ἤ ἄν τό πεῖς μέ μιά ἔννοια αὐστηρός γιατρός ἴσως εἶναι αὐτός πού σέ βάζει
στή θεραπεία ἔτσι λίγο αὐστηρά. Σοῦ μιλάει λίγο αὐστηρά, γιά νά σέ βοηθήσει ὅμως.
Θέλω ἕναν τέτοιο γιατρό, νά μέ βάλει λίγο σέ σειρά, νά συμμαζέψω τήν κοιλιά μου
ἀπό τά φαγητά πού δέν πρέπει νά τρώω, νά κόψω τό κάπνισμα, τό ποτό κ.λ.π. Αὐτό
εἶναι καλό, σοῦ κάνει καλό ἕνας τέτοιος αὐστηρός γιατρός.
Ἀλλά σέ καμιά περίπτωση δέν πρέπει νά ὑιοθετήσουμε καί νά ταυτίσουμε τήν ἔννοια
ἐπιείκεια μέ τήν ἔννοια τοῦ πνευματικοῦ, ὁ ὁποῖος κάνει ἀβαρίες. Βέβαια σ’ αὐτό
ἔχουμε νά ποῦμε πάρα πολλά παραδείγματα καί ἀπό τόν μακαριστό π. Ἀθανάσιο
Μυτιληναῖο. Πρέπει νά ξέρουμε τό ἑξῆς, ὅτι τήν τελική συγχώρηση δέν τή δίνει ὁ
Πνευματικός, τή δίνει ὁ Θεός. Μπορεῖ νά βρεῖς ἕναν τέτοιο «πνευματικό», πού νά
σοῦ διαβάζει συγχωρητική εὐχή. Πόρνευσες; Ἐντάξει, ἐγώ θά σοῦ διαβάσω εὐχή..
Εἶναι Παρασκευή καί θέλεις νά φᾶς γουρουνόπουλο; Θά σοῦ δώσω εὐλογία.. θά στό
εὐλογήσω ἐγώ… ἔ, καί τό γουρουνόπουλο τό καημένο χορταράκια ἔτρωγε…
νηστίσιμο εἶναι κι αὐτό.. θά τό βαφτίσουμε νηστίσιμο… Ἄς λένε οἱ Κανόνες…
Μεγάλη Σαρακοστή.. δέν πειράζει! Ἐγώ θά τό εὐλογήσω καί θά τό φᾶς…
– Καί τί νομίζετε εἶναι ἐντάξει αὐτός πού παίρνει εὐλογία ἀπό τόν πνευματικό του,
ἐνῶ δέν σταματάει νά πορνεύει;
Ὄχι, βέβαια. Τήν τελική συγχώρηση τή δίνει ὁ Θεός καί δέν μποροῦμε νά
ὑποκλέψουμε τή συγχώρηση τοῦ Θεοῦ, μέσω ἑνός ἀνόμου πνευματικοῦ. Ὁ Θεός
βλέπει τήν καρδιά μας, βλέπει ἄν εἴμαστε εἰλικρινεῖς ἤ ὄχι. Ὁ Θεός εἶναι ἐκεῖνος πού
δίνει τή συγχώρηση. Γι’ αὐτό ἀκριβῶς καί λέμε τό ἑξῆς, ἐνῶ δίνουμε τή
συγχωρητική εὐχή, λέει ὁ π. Ἀθανάσιος, «παρακαλῶ πολύ νά κλαῖς πάντοτε τήν
ἁμαρτία σου αὐτή, μέ τήν ἐλπίδα νά σέ συγχωρήσει ὁ Θεός». Θά μποροῦσε νά μᾶς
ἀντείπει ἐκείνη τήν ὥρα: «Μά, ἀφοῦ τώρα δέν πῆρα τώρα συγχωρητική
εὐχή»;12. Πρέπει νά ἀνταποκρίνομαι στή δυνατότητα νά πάρω τή συγχώρηση ἀπό
τόν Θεό, πρέπει νά κλαίω συνεχῶς τίς ἁμαρτίες μου. «Ἡ ἁμαρτία μου ἐνώπιόν μού
ἐστι διά παντός»13, λέει ὁ Δαβίδ.

Ἡ μετάνοια εἶναι ἔργο ζωῆς, δέν εἶναι ἁπλό πράγμα. Νά σᾶς πῶ ἕνα παράδειγμα ἀπό
τή σύγχρονη ζωή. Νά μή γίνει ποτέ γιά κανέναν… ἀλλά γίνεται. Μοιχεύει, κάνει
μοιχεία ὁ ἕνας, ὁ ἄνδρας ἤ ἡ γυναίκα. Ἄς ποῦμε ἡ γυναίκα καί πάει μετά στόν ἄνδρα
καί λέει «συγγνώμη, ἔκανα δύο φορές μοιχεία». Τέλειωσε τό θέμα; Τί θά γίνει μέ τόν
ἄνδρα μετά; Θά τῆς πεῖ, καλά ἐντάξει… τελειώσαμε; Μπορεῖ νά τήν ἐμπιστευτεῖ
αὐτή τή γυναίκα ἔτσι;… Θά πρέπει νά τοῦ τό πεῖ μέ δάκρυα, νά κλαίει συνέχεια, γιά
νά πείσει τόν ἄνδρα της νά ἀποκατασταθεῖ ἡ σχέση καί ἡ συγγνώμη καί ἡ
ἐμπιστοσύνη στό πρόσωπό της. Πολύ περισσότερο μέ τόν Θεό, γιατί κάθε ἁμαρτία

144
εἶναι μοιχεία. Εἴμαστε συζευγμένοι μέ τόν Χριστό. Ἡ κάθε ψυχή εἶναι νύμφη
Χριστοῦ καί ὁ Χριστός εἶναι ὁ Νυμφίος της.
Ἑπομένως, μή ζητᾶμε Πνευματικό πού νά κάνει ἀβαρίες. Ὑπάρχουν τέτοιοι
Πνευματικοί, δυστυχῶς, πού δίνουν εὐλογία καί στά νέα παιδιά πού κάνουν πορνεία
διαρκείας μέ τίς λεγόμενες προγαμιαῖες-ὁλοκληρωμένες σχέσεις, νά κοινωνοῦν. Καί
σοῦ λένε, δέν πειράζει, πήγαινε νά κοινωνήσεις, νέος εἶσαι… ἤ ἄλλοι -φοβερό κι
αὐτό- πού λένε νά τά ἔχεις τουλάχιστον μέ μία, νά μήν τά ἔχεις μέ πολλές!
– Αὐτό εἶναι ἐπιείκεια ἤ εἶναι «οἰκονομία»;
Ἔ… ἀφοῦ θά παντρευτεῖτε… ἤ ἀφοῦ ἀγαπιέστε… Ὄχι, αὐτό δέν εἶναι «οἰκονομία».
Εἶναι παραοικονομία. Οὔτε ἐπιείκεια εἶναι. Αὐτό εἶναι δολοφονία ψυχῆς, τή στιγμή
πού οἱ ἱεροί Κανόνες λένε, ὅτι αὐτό τό ἁμάρτημα ἀπό τή στιγμή πού θά σταματήσεις
νά τό κάνεις, ἔχει ἕναν κανόνα περίπου ἑφτά χρόνια ἀκοινωνησία. Κι αὐτό δέν εἶναι
τιμωρία, προσέξτε. Οἱ Κανόνες δέν εἶναι τιμωρία τοῦ Θεοῦ σέ μᾶς, εἶναι ὁ χρόνος
πού χρειαζόμαστε, γιά νά ἐπανέλθουμε λίγο στό φυσιολογικό. Πού δέν εἶναι
φυσιολογικό… γιατί ἄλλο εἶναι νά μήν ἔχεις σπάσει ποτέ τό χέρι σου καί ἄλλο εἶναι
νά τό σπάσεις καί νά τό κολλήσεις πάλι. Εἶναι διαφορετικό. Πάντα κάτι μένει μετά
ἀπό μιά ἁμαρτία, μένει μιά ἀδυναμία.
Ἀλλά ἐδῶ δέν ἔχουμε μετάνοια καθόλου, πηγαίνει ὁ νέος/ἡ νέα καί λέει, ἐγώ θά
συνεχίσω… δέν μποροῦμε… δέν ἔχουμε χρήματα νά παντρευτοῦμε… δέν μᾶς
ἀφήνουν οἱ γονεῖς μας… Ἄλλο καί τοῦτο, γιατί οἱ γονεῖς θέλουν νά κάνουν τό
μεγάλο γλέντι, τό μεγάλο τραπέζι καί δέν τούς φτάνουν τά χρήματα… Καί τούς λέω
πολλές φορές:
– Παιδί μου, ξέρεις πόσο κάνει ἕνας γάμος;
143 εὐρώ! Τό εἶχε ὑπολογίσει ἕνας παπάς, τά χαρτόσημα καί τά χαρτιά.
– Δέν μπορεῖς νά βρεῖς 143€; Νά στά δώσω! Νά κάνεις τόν γάμο τώρα. Αὐτό πού
κάνεις εἶναι δολοφονία στήν ψυχή σου καί στήν ψυχή τοῦ ἄλλου.
Δέν θέλει… Γιατί; Γιατί μᾶς κυβερνοῦν τά πάθη μας, δέν θέλουμε πραγματικά τόν
Χριστό. Γι’ αὐτό λοιπόν, πολλή πολλή προσοχή. Νά θέλουμε νά θεραπευτοῦμε, νά
θέλουμε νά κάνουμε τό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί νά μή ζητᾶμε αὐτούς πού μᾶς
βολεύουν στά πάθη μας.
Ἡ σωστή ζωή, λοιπόν, εἶναι ἀκόμα ἕνα προαπαιτούμενο, γιά νά βροῦμε τόν σωστό
Πνευματικό. Ἐπειδή ἡ ὥρα τελειώσε, νομίζω, θά πῶ ἀκόμα δυό-τρία ἐπιγραμματικά.
Ἴσως ἄλλη φορά, ἄν ἔχουμε εὐκαιρία, νά σᾶς τά πῶ πιό ἀναλυτικά. Τώρα θά σᾶς τά
πῶ ἐπιγραμματικά, ἁπλῶς νά τά ἔχετε στόν νοῦ σας, γιατί εἶναι κι αὐτά σημαντικά
κριτήρια. Ἐκτός λοιπόν ἀπό τή σωστή ζωή, τήν προσευχή πού εἴπαμε, τήν νηστεία,
τήν ἐλεημοσύνη πού πρέπει νά κάνουμε ἐμεῖς γιά νά βροῦμε τόν σωστό Πνευματικό,
θά πρέπει νά δοῦμε καί ἄν ὁ Πνευματικός στόν ὁποῖο σκοπεύουμε νά πᾶμε εἶναι

145
ὄντως θεραπευμένος ἤ ὄχι. Ἐάν ὁ ἴδιος ἔχει ἔκδηλα πάθη, θυμώνει, βρίζει, κλέβει,
εἶναι τοκογλύφος, κάνει business… πράγματα ἀπαράδεκτα γιά ἕναν ἄνθρωπο τοῦ
Θεοῦ, πολύ περισσότερο γιά ἕναν Πνευματικό, ἐννοεῖται πώς δέν μπορεῖς νά
πλησιάσεις σ’ αὐτόν τόν ἄνθρωπο. Ἕνα ἄλλο κριτήριο λοιπόν εἶναι πῶς ζεῖ, ἐάν ζεῖ
μιμούμενος τούς Ἀποστόλους, λέει ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος.

– Πῶς ζοῦσαν οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι;

Μέ συνεχή προσευχή, μέ νηστεία, μέ μελέτη τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, μέ ἀπομόνωση
κατά τό δυνατόν… δέν γυρνοῦσαν ἀπό δῶ καί ἀπό κεῖ… μέ ἡσυχαστική ζωή, μέ
νήψη. Θά δεῖς, ἄν τά ἔχει κι αὐτός πού θέλεις νά πᾶς, ἄν ζεῖ ἔτσι.
Ἕνα ἀκόμα κριτήριο εἶναι, τό ἄν ἔχει τήν ἔξωθεν καλή μαρτυρία, ἄν ὁ κόσμος
δηλαδή λέει καλά λόγια γι’ αὐτόν. Προσέξτε! Ὄχι τά ΜΜΕ, ἡ τηλεόραση, τό
ἴντερνετ… ἀλλά οἱ ἄνθρωποι πού τόν ξέρουν, τό περιβάλλον του. Ἄν ἔχει τήν ἔξωθεν
καλή μαρτυρία, αὐτό εἶναι ἕνα καλό κριτήριο. Θά τό δεῖς αὐτό καί στά ἴδια του τά
πνευματικά παιδιά. Ἄν ὄντως τά πνευματικά του παιδιά -ὄχι ὅλα!- κάποια εἶναι
θεραπευμένα, δηλαδή ἔχουνε φανερό τόν καρπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
– Ποιός εἶναι ὁ καρπός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος;
«Ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία…»14. Ἄν τά πνευματικά του παιδιά εἶναι μέσα
στό ἄγχος, μέσα στήν κοσμική ζωή, ὅπως εἶναι καί ὁ πολύς κόσμος, σημαίνει ὅτι δέν
εἶναι καλός Πνευματικός, δέν κάνει θεραπεία στίς ψυχές. Ἁπλῶς δίνει μία ἄφεση καί
μετά ἀπό λίγο βέβαια θέλεις πάλι ἐξομολόγηση, γιατί δέν ὑπάρχει πνευματική
θεραπεία.

Ἕνα ἀκόμα κριτήριο εἶναι ἡ προσωπική ἐμπειρία. Ἀφοῦ δεῖς ὅτι πληροῖ ὅλα τά
ὑπόλοιπα κριτήρια, πηγαίνεις κι ἐσύ ὁ ἴδιος νά δεῖς, νά κάνεις μιά πρώτη ἐπαφή μαζί
του, νά δεῖς τί λέει κι ἄν αὐτά πού λέει εἶναι ὄντως τά σωστά καί ἄν σέ θεραπεύουν.
Ὅπως πᾶμε σ’ ἕναν γιατρό, τόν ἐμπιστευόμαστε, παίρνουμε τή συνταγή, παίρνουμε
τά φάρμακα καί ἀρχίζουμε νά ἐφαρμόζουμε αὐτά πού μᾶς εἶπε, τίς ὁδηγίες. Ἄν δεῖς
ὅτι πέφτει ὁ πυρετός, φεύγει ὁ βήχας κ.λ.π., σημαίνει ὅτι σοῦ ἔδωσε τά σωστά
φάρμακα, ἔτσι δέν εἶναι; Ἄν δεῖς ὅτι δέν γίνεται τίποτα, σοῦ ἔδωσε λάθος συνταγή.
Τό ἴδιο εἶναι καί μέ τά πάθη μας. Τά πάθη εἶναι ἀρρώστιες τῆς ψυχῆς. Θά πᾶς ἐκεῖ,
θά πεῖς τά πάθη, τίς ἁμαρτίες σου καί θά σοῦ δώσει τίς ὁδηγίες. Ἄν αὐτές οἱ ὁδηγίες
σέ βοηθᾶνε καί ξεπερνᾶς τά πάθη σου, ἄρα εἶναι καλός γιατρός. Ἄν ὅμως δέν γίνεται
τίποτα κι ἐσύ παραμένεις στά πάθη σου -ἐννοεῖται βέβαια πώς ἐφαρμόζεις αὐτά πού
σοῦ εἶπε- δέν εἶναι καλός γιατρός, δέν σοῦ ἔδωσε τά σωστά φάρμακα.
Κι ἕνα ἕκτο κριτήριο, πού πρέπει κι αὐτό νά τό παίρνουμε ὑπόψη μας, εἶναι νά εἶναι
κοντά μας. Δέν μπορεῖ νά εἶναι ὁ Πνευματικός σου στήν Κρήτη ἄς ποῦμε ἤ νά εἶναι
στήν Τῆνο κι ἐσύ ἐδῶ στήν Ἔδεσσα. Λένε, πῆγα καί ἐξομολογήθηκα στήν Τῆνο. Καί
τί ἔννοια ἔχει αὐτό δηλαδή;

146
– Πότε θά τόν ξαναδεῖς αὐτόν τόν Πνευματικό;
Ποτέ μᾶλλον…
– Μπορεῖ αὐτός νά εἶναι γιατρός; Νά σέ παρακολουθεῖ;
Πῶς νά σέ παρακολουθήσει; Ὁ γιατρός πρέπει νά εἶναι κοντά σου, νά σέ ξέρει, νά
ξέρει καί τό ἱστορικό σου, γιά νά σοῦ δώσει τή σωστή ἀγωγή καί νά σέ βοηθήσει. Νά
ἔχει μία συνέχεια.
Αὐτά λοιπόν ὅλα εἶναι τά κριτήρια. Νά τά ποῦμε μιά φορά ἐπιγραμματικά, μετά μία
μικρή ἱστορία καί τελειώνουμε. Θά πεῖτε ἐσεῖς, ἄν ἔχετε κάτι… ἄν ἔχετε κουράγιο
καί δέν σᾶς ἐξάντλησα!
Λοιπόν, τό πρῶτο εἶναι νά θέλουμε νά θεραπευτοῦμε, καί ἀφοῦ θέλουμε, νά κάνουμε
προσευχή, νηστεῖες, ἐλεημοσύνες κ.λ.π. Νά ἀναζητήσουμε μετά, νά ψάξουμε, ὄχι
ὅποιον βρεθεῖ μπροστά μας, ἤ ἐπειδή μᾶς ἄρεσε -συγγνώμη- τό πρόσωπό του,
ἐξωτερικά πράγματα δηλαδή, νά ἀναζητήσουμε αὐτόν, ὁ ὁποῖος γνωρίζει τό
Εὐαγγέλιο, τούς ἱερούς Κανόνες, τούς ἁγίους Πατέρες, ἔχει ὀρθόδοξη πίστη, ἔχει
ὀρθόδοξη ζωή καί εἶναι μιμητής τῶν ἁγίων Ἀποστόλων. Πολύ σημαντικό κι ἐμεῖς
αὐτά πού γνωρίζουμε νά τά κάνουμε. Γιατί, ἄν δέν ἐφαρμόζουμε αὐτά πού
γνωρίζουμε, τίς στοιχειώδεις ἐντολές, δέν θά μᾶς δώσει ὁ Θεός τόν σωστό
Πνευματικό, γιατί δέν θέλουμε, καί ὁ Θεός δίνει στόν καθένα κατά τήν καρδία. Ἄν,
λέει, πᾶς πλάγια στόν Θεό, πονηρά δηλαδή, καί ὁ Θεός πλάγια θά σοῦ ἔρθει, θά σ’
ἀφήσει νά πλανηθεῖς, γιά νά μάθεις ἀπό αὐτό πού θά πάθεις. Βλέπουμε λοιπόν μετά,
ἄν ἔχει ὀρθόδοξη πίστη, ἄν ἔχει ὀρθόδοξη ζωή, ἐάν εἶναι ὁ ἴδιος θεραπευμένος, ἐάν
ἔχει τήν ἔξωθεν καλή μαρτυρία καί ἄν κι ἐμεῖς θεραπευόμαστε καί φυσικά, ξαναλέω,
νά εἶναι κοντά μας.
– Τί παθαίνουν αὐτοί πού ἐπιλέγουν Πνευματικούς, οἱ ὁποῖοι τούς βολεύουν, δηλαδή
βολεύουν τά πάθη τους;
Εἶναι φοβερό! Τό λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος. «Ἀναφέρεται στίς ἐκκλησιαστικές
ἱστορίες ὅτι ἕνας ταλαίπωρος ἁμαρτωλός κακά συγχωρημένος ἀπό τόν Πνευματικό
του…», δηλαδή δέν ἔπρεπε νά συγχωρηθεῖ. Σᾶς εἶπα ἕνα παράδειγμα, συζεῖ καί τοῦ
δίνει ἄδεια νά κοινωνήσει. Ἐνῶ οἱ Κανόνες λένε, θά σταματήσει τήν ἁμαρτία, θά
πάρει καί κανόνα καί μετά θά κοινωνήσει. Δέν σταματάει τήν ἁμαρτία, δέν μετανοεῖ
καί κοινωνεῖ. Αὐτή εἶναι ἡ κακή συγχώρηση. «Ἀφοῦ, λοιπόν, αὐτός ὁ ἄνθρωπος», ὁ
κακά συγχωρημένος ἀπό τόν Πνευματικό του, πέθανε, ἐμφανίστηκε στόν
Πνευματικό του καί τοῦ εἶπε…». Αὐτό εἶναι ἀλήθεια. Παραχωρεῖ ὁ Θεός νά γίνονται
αὐτά τά πράγματα γιά μᾶς καί γιά ἐκεῖνον πού τοῦ ἐμφανίστηκε, ὄχι γιά ἄλλον λόγο.
«Καί ἀφοῦ τόν ἔλεγξε γιά τή μεγάλη συγκατάβαση…». Ἔχει πολλή πέραση αὐτό, νά
βρεῖς ἕναν συγκαταβατικό! Δηλαδή νά συμπλέει μέ τά πάθη σου. Ἀφοῦ τόν ἔλεγξε
γι’ αὐτό, γιά τήν μεγάλη του συγκατάβαση, «τοῦ εἶπε: ἐπειδή καί ἐσύ εἶσαι ἡ αἰτία
τῆς κολάσεώς μου», γιατί αὐτός φυσικά πῆγε στήν κόλαση… δέν κοροϊδεύεται ὁ

147
Θεός… «γι’ αὐτό ἔλα κι ἐσύ μαζί μέ μένα, γιά νά συγκολάζεσαι μαζί μου καί, ἔτσι
ἀφοῦ εἶπε, τόν ἀγκάλιασε, καί ἀμέσως σκοτείνιασε ὁ ἀέρας, καί, ὥ τοῦ θαύματος!
σκίστηκε ἡ γῆ καί κατάπιε καί τούς δύο μαζί». Βλέπετε; Φοβερό πράγμα! Κι αὐτό,
ξαναλέω, γιά μᾶς ἔγινε, γιά νά μή θέλουμε νά καλύπτουμε τά πάθη μας, τάχατες καί
μέ τήν εὐλογία τῆς Ἐκκλησίας.
Γιατί σήμερα αὐτό ἔχει ἐπικρατήσει, τό λέει ὁ Ἅγιος Παΐσιος, θέλουν οἱ ἄνθρωποι
καί νά ἁμαρτάνουν καί νά τούς εὐλογεῖ ὁ Θεός διά τῶν ἱερέων. Δέν γίνεται αὐτό. Τήν
βρωμιά δέν μπορεῖ νά τήν εὐλογεῖ ὁ Θεός. Γι’ αὐτό λέει καί ὁ Ἅγιος Ἀμβρόσιος «ἡ
εὔκολη συγχώρησις τοῦ Πνευματικοῦ κάνει τόν ἁμαρτωλό νά ἁμαρτάνει
περισσότερο» καί φυσικά δέν ὑπάρχει διόρθωση καί θεραπεία, οὔτε Βασιλεία τοῦ
Θεοῦ καί Παράδεισος.
Βλέπετε πόσο σημαντικό πράγμα εἶναι, λοιπόν, νά βροῦμε τόν σωστό Πνευματικό.
Σταματῶ ἐδῶ. Μοῦ εἶπαν πώς κάνετε καί κάποια συζήτηση, ἐκτός ἄν ἔχει ἐξαντληθεῖ
ὁ χρόνος.. Δέν ξέρω, ἄν σᾶς κατέπληξα ἤ σᾶς κατέθλιψα… ἀλλά δέν εἶναι δικά μου.
Αὐτά πού σᾶς εἶπα εἶναι τῶν ἁγίων Πατέρων. Ἄν θέλετε καί παραπομπές, μπορῶ νά
σᾶς δώσω.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Ἐρ. : Ἄν κάποιος ἔχει βρεῖ Πνευματικό ἀλλά ὑπάρχει ἀπόσταση, θά πρέπει νά
ἀναζητήσει κάποιον ἄλλον;
Ἀπ. : Βέβαια, ὁπωσδήποτε. Ὅπως, ὅταν πάθεις ἕνα ἀτύχημα, δέν μπορεῖ ὁ γιατρός
σου νά εἶναι στήν Κρήτη. Θά πρέπει νά ἔχεις ἕναν ἐδῶ στήν Ἔδεσσα. Θά πεῖς ὁ
γιατρός μου εἶναι στήν Κρήτη, νά μέ πᾶτε στήν Κρήτη; Μπορεῖ νά πεθάνεις μέχρι νά
πᾶς στήν Κρήτη…
Ἐρ. : Εἶναι λάθος, πάτερ, ὁ πιστός νά νιώθει δεμένος μέ τόν Πνευματικό του καί νά
δυσκολεύεται νά πάρει αὐτή τήν ἀπόφαση;
Ἀπ. : Ναί, προσέξτε το κι αὐτό. Εἶναι πολλές οἱ παγίδες, δέν μποροῦμε νά τά ποῦμε
ὅλα.. πολλά μαθήματα μποροῦμε νά κάνουμε στό θέμα τοῦ Πνευματικοῦ. Ὑπάρχουν
Πνευματικοί -εὐχαριστῶ γιά τήν ἐρώτηση, μοῦ θυμίσατε κι ἄλλα τώρα- οἱ ὁποῖοι
δένουν μέ τό πρόσωπό τους τά πνευματικά τους παιδιά καί εἶναι λάθος αὐτό. Γίνεται
μία προσωπολατρεία, μία γεροντολατρεία. Εἶναι φοβερό αὐτό! Ἀντί νά τά δένουν μέ
τόν Χριστό, τά δένουν μέ τόν ἑαυτό τους, στό προσωπικό τους ἅρμα καί τά σέρνουν
ἀπό πίσω… Δέν εἶναι σωστό. Βέβαια κάποιοι αὐτό τό ὑπερτονίζουν, γιά νά λένε
ἐλάτε σέ μᾶς… μήν πᾶτε στόν παπα-Σάββα πού ἔχει «αὐλή» ἄς ποῦμε.. ἔχει
ἄλλους… Δέν εἶναι ἔτσι. Ὅλοι ὅσοι ἀκολουθοῦν δέν σημαίνει ὅτι ἔχουν καί
προσωπολατρεία, προσέξτε το κι αὐτό. Καί στόν π. Ἀθανάσιο Μυτιληναῖο πήγαιναν
ἑκατοντάδες, νά μήν πῶ χιλιάδες! Σημαίνει ὅτι ὁ ἄνθρωπος αὐτός καλλιεργοῦσε
προσωπολατρεία; Ὄχι, βέβαια! Ἁπλούστατα ἦταν πολύ καλός Πνευματικός καί πολύ
καλός ὁμιλητής καί μάζευε ἑκατοντάδες στίς ὁμιλίες του. Ἀλλά ὑπάρχουν καί τέτοιοι

148
καί δέν πρέπει σέ καμιά περίπτωση νά δενόμαστε οὔτε συναισθηματικά οὔτε μέ
ὁποιοδήποτε ἄλλο μέσο μέ τόν Πνευματικό, ἀλλά μόνο ἁγιοπνευματικά. Νά γίνεις
ἕνα μέ τόν Πνευματικό ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι. Ὄχι ἀνθρώπινα, γιατί μετά -Θεός
φυλάξοι- ἔχουμε καί τέτοια, κυρίως οἱ γυναῖκες πού εἶναι συναισθηματικές καί
θερμές, ἀρχίζουν καί τίς ἀγκαλιές καί τά μάτς-μούτς καί ἔχουμε πολύ χειρότερα
πράγματα καί ἐκθέτουν καί τόν Πνευματικό. Νά μήν πῶ περισσότερα…
καταλαβαίνετε. Ὄχι λοιπόν συναισθηματική προσκόλληση οὔτε ἀνθρώπινες ἀγάπες.
Ποτέ ἀνθρώπινες ἀγάπες. Πάντα ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι, μετά πάσης δηλαδή ἁγνότητος,
ὅπως λέει καί ὁ Ἀπόστολος στόν μαθητή του, εἰδικά μέ τίς νέες ὅ,τι κάνεις μέ πᾶσα
ἁγνότητα15, γιατί πάντα ἐλλοχεύει αὐτός ὁ κίνδυνος νά μπεῖ τό ἀνθρώπινο στοιχεῖο,
τό συναισθηματικό κ.λ.π.

Καί ἕνα ἀκόμα, πού εἶπα ὅτι μοῦ θυμίσατε, ὑπάρχουν Πνευματικοί πού τά
μπερδεύουν μέ τούς ψυχολόγους. Ἤ ἔχουν σπουδάσει ψυχολογία, ψυχιατρική, γιά
τούς ὁποίους ἔλεγε ὁ Ἅγιος Παΐσιος, ὅτι ἔχουν κάνει πολύ μεγάλη ζημιά στήν
Ἐκκλησία. Γιατί; Προσπαθοῦν νά θεραπεύσουν τούς χριστιανούς μέ ψυχολογικές
μεθόδους καί καταντάει ἡ ἐξομολόγηση μιά ψυχανάλυση. Δέν θά πηγαίνουμε σέ
τέτοιους ἀνθρώπους. Καί οἱ ἴδιοι εἶναι μπερδεμένοι. Νά σᾶς πῶ κάτι νά γελάσετε.
Στήν ἰατρική ξέρετε τί λέγαμε; Αὐτοί πού πᾶνε στήν ψυχιατρική, κατά βάση
πηγαίνουν γιά νά αὐτοθεραπευτοῦν. Αὐτό λέγαμε… γιά αὐτοθεραπεία πᾶνε, ἡ ὁποία
δέν ὑπάρχει. Μή νομίζετε ὅτι μπορεῖτε νά αὐτοθεραπευτεῖτε… σέ καμιά περίπτωση.
Ὅλα τά «αὐτό-», αὐτοθεραπεία, αὐτοπεποίθηση, αὐτοεκτίμηση εἶναι ἄρρωστα.
Ποιός εἶναι ὁ καλός Πνευματικός; Αὐτός πού σέ συνδέει μέ τόν Χριστό καί σοῦ
μειώνει τήν αὐτοεκτίμηση, τόν ἐγωισμό δηλαδή, τήν ὑπερηφάνεια, σοῦ μειώνει τήν
αὐτοπεποίθηση καί σέ συνδέει μέ τόν Θεό, τήν Θεό-πεποίθηση καί σέ βοηθάει νά
ἀποκτήσεις αὐτομεμψία, νά καταδικάζεις δηλαδή καί νά κατακρίνεις τόν ἑαυτό σου
καί ὄχι τούς ἄλλους καί σέ βοηθάει νά ἀποκτήσεις ἀληθινή ταπεινοφροσύνη. Ὅταν
δεῖς ὅτι αὐτά ἀρχίζουν νά βλαστάνουν μέσα σου, ἔχεις καλό Πνευματικό. Δηλαδή,
δέν θά εἶναι αὐτός πού θά σοῦ λέει «μπράβο». Νά μή θέλεις τό «μπράβο». Ὁ Ἅγιος
Πορφύριος εἶχε δύο Πνευματικούς – γεροντάδες, ἦταν στό ἴδιο κελί, καί ἔκανε καί
στούς δύο ὑπακοή, ἄν καί ὁ ἕνας ἦταν ὁ ἡγούμενος, καί λέει ποτέ δέν μοῦ εἴπανε
μπράβο, ἀλλά οὔτε κι ἐγώ ἤθελα νά μοῦ λένε μπράβο, γιατί τό μπράβο τόν κάνει
κούφιο τόν ἄνθρωπο.
Κι ἄν σήμερα τά παιδιά μας ἔχουν αὐτά τά χάλια, εἶναι ἀπό τά μπράβο πού τούς
λέτε! Τούς λέμε δυστυχῶς.. τούς τρέφουμε τόν ἐγωισμό, τήν ὑπερηφάνεια καί μετά
τά κυριεύει τό πονηρό πνεῦμα, γιατί ὁ ἐγωισμός εἶναι πονηρό πνεῦμα καί φυσικά τό
πονηρό πνεῦμα δέν θά ἀφήσει τό παιδί νά πάει στήν Ἐκκλησία καί βγαίνουν στά 14
στό σχολεῖο καί λένε, εἶμαι ἄθεος! Σιγά βρέ παιδί μου… μᾶς κατέπληξες! Πότε τό
ἔμαθες κιόλας… καί τί θά πεῖ ἄθεος; Εἶναι ὁ μεγάλος ἐγωισμός πού ἔχει τραφεῖ ἀπό
τούς γονεῖς. Καί μετά ἀπό λίγο οἱ ἴδιοι οἱ γονεῖς θά τό πληρώσουν αὐτό. Σήμερα
μιλᾶμε ὄχι γιά μπούλινγκ τῶν παιδιῶν, ἀλλά τῶν γονέων ἀπό τά παιδιά τους. Εἶναι
καινούριο αὐτό. Νά τό περιμένετε θά ἔρθει καί σέ μᾶς πιό ἔντονα… τώρα δέν κάνουν

149
μπούλινγκ τά παιδιά στά παιδιά, κάνουν τά παιδιά στούς γονεῖς καί φταῖνε οἱ γονεῖς,
γιατί εἶναι λάθος ἡ ἀνατροφή. Ἀντί νά τά συνδέσουν μέ τόν Χριστό, τά συνδέουν μέ
τόν ἑαυτό τους καί μέ τόν πονηρό τρέφοντάς τους τήν αὐτοεκτίμηση καί τήν
αὐτοπεποίθηση. Ἀκοῦνε τούς ψυχολόγους, πού εἶναι ἄθεοι καί βασίζονται σέ ἄθεους.
Ὁ Γιούνγκ καί ὁ Φρόυντ ἦταν ἄθεοι, καί ὄχι μόνο ἄθεοι ἦταν μέ ἐπήρεια καί μέ
διδασκαλία πονηρῶν πνευμάτων. Τό ἔχει ἀποδείξει ἡ ἐπιστήμη καί ὅσο ψάχνουν τή
ζωή τους, τό βλέπουν. Ὁ Γιούνγκ εἶχε μέντιουμ καί ἐπικοινωνοῦσε, καί ὅ,τι τοῦ
ἔλεγε τό μέντιουμ ἔγραφε καί ἐμεῖς τά χάφτουμε ὅτι εἶναι ἐπιστήμη αὐτά. Δέν εἶναι
ἐπιστήμη.
Θεμελιώσαμε ὅλη μας τή ζωή καί τήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν μας στά μέντιουμ, δηλαδή
στούς δαίμονες, ἀντί νά ἀκοῦμε τούς ἅγιους Πατέρες, γι΄ αὐτό τά πληρώνουμε τώρα.
Καταλάβατε; Αὐτοί πού πᾶνε νά θεραπεύσουν ἔτσι τόν κόσμο εἶναι ἱερωμένοι,
ὑπάρχουνε, καί ἐπώνυμοι, ἔχουν καί μεγάλα ὀνόματα… εἶναι καί ψυχίατροι κ.λ.π.
καί λέει Ἅγιος Παΐσιος τήν μεγαλύτερη ζημιά κάνουν στήν Ἐκκλησία, γιατί ἀφήνουν
τήν ἰατρική παράδοση τῶν ἁγίων Πατέρων καί παίρνουν τούς ψυχιάτρους καί τούς
ψυχολόγους, τόν Γιούνγκ καί τόν Φρόυντ. Ξέρετε τί λένε αὐτοί; Ἀφεθεῖτε στά πάθη
σας. Αὐτό λένε καί πάει τό παιδί καί τοῦ λένε, ἔχεις στέρηση… νά κάνεις σχέση γιά
νά ξεπεράσεις τίς συγκρούσεις πού ἔχεις μέσα σου. Δηλαδή νά γίνεις ἀνήθικος, γιά
νά θεραπευτεῖς! Καί στόν ἄλλον θά πεῖ νά χωρίσει. Γιατί ἔχουμε τόσα διαζύγια στίς
μέρες μας νομίζετε; Γιατί ἀκοῦμε τούς ψυχολόγους καί τούς ψυχιάτρους. Ἐνῶ τό
διαζύγιο εἶναι φόνος, σκοτώνεις αὐτόν τόν νέο ἄνθρωπο πού ἔφτιαξε τό Ἅγιο
Πνεῦμα, τό ἀνδρόγυνο.
Ἐρ. : Πάτερ, στήν ἀρχή τῆς ὁμιλίας σας ἀναφερθήκατε σέ δύο μαρτυρίες, οἱ ὁποῖες
ἔλεγαν ὅτι οἱ γυναῖκες κυρίως λένε ψέματα στήν ἐξομολόγηση.
Ἀπ. : Ὄχι, ἡ μία ἦταν γιά γυναῖκες. Ἡ ἄλλη ἦταν γενικῶς γιά ἄνδρες καί γυναῖκες…
μή νομίσετε ὅτι εἶμαι μισογύνης… μαζί μας εἶμαι… μέ τίς γυναῖκες εἶμαι, μέ τούς
ἀδύναμους.
Ἐρ. : Δύο μαρτυρίες μποροῦν νά ὁδηγήσουν σέ γενίκευση; Πρῶτον. Καί δεύτερον
ποιά εἶναι ἡ δική σας ἄποψη πάνω σ’ αὐτό; Κι ἄν συμβαίνει κάτι τέτοιο, ποῦ
νομίζετε ὅτι ὀφείλεται;
Ἀπ. : Λοιπόν, ἔχω τούς λόγους μου νά τό πιστεύω, γιατί αὐτοί πού τό εἶπαν εἶναι
πολύ σπουδαῖοι ἄνθρωποι, δέν εἶναι τυχαῖοι καί εἶχαν ἐξομολογήσει χιλιάδες
ἀνθρώπους. Καί ἀπό αὐτούς καί ἀπό τή δική μου πείρα ἔχουν δίκαιο. Ὄχι, γιά ὅλους.
Τό λέει καί ὁ π. Ἀθανάσιος, δέν λένε ὅλοι ψέματα. Ἀλλά, δυστυχῶς, πολλοί λένε
ψέματα ἤ ὑποκρύπτουν τήν ἀλήθεια.
Νά σᾶς πῶ καί κάτι ἄλλο; Πᾶνε μερικοί καί λένε «πάτερ, ρώτησέ με, ἐγώ δέν ξέρω».
Δηλαδή θά γίνει ἀνακριτής ὁ παπάς, ὁ ἐξομολόγος, γιατί ἐσύ δέν ξέρεις τίποτα…
Τίποτα δέν ξέρεις ἐσύ; Τίποτα.. τίποτα; Δέν ἔχεις ἀκούσει ὅτι ὑπάρχει κάποια
ἁμαρτία; Καμιά ἁμαρτία δέν ξέρεις ἐσύ; Ἤ δέν ἔχεις κάνει καμιά ἁμαρτία; Ξέρετε τί

150
κρύπτεται πίσω ἀπό αὐτό πολλές φορές; Δέν θέλει νά τά πεῖ καί σοῦ λέει «μακάρι νά
μή μέ ρωτήσει αὐτό… νά τό γλιτώσουμε»!
Ἐρ. : Συμβαίνει κυρίως στίς γυναῖκες;
Ἀπ. : Δέν ξέρω ἄν συμβαίνει πιό πολύ στίς γυναῖκες, ἀλλά πάντως συμβαίνει. Καί
βγαίνει μετά ἔξω καί τοῦ λέει ὁ ἄλλος, τό εἶπες αὐτό; Δέν μέ ρώτησε! Ὁπότε εἶμαι
ἐντάξει… ἐγώ τοῦ εἶπα νά μέ ρωτήσει… Πρέπει νά ἔχω ἕναν κατάλογο ἐγώ δηλαδή
μέ τίς 500 ἁμαρτίες -πόσες εἶναι;- καί μή τυχόν καί ξεχάσω μία, γιατί ἀλλιῶς ὁ
ἄνθρωπος θά εἶναι ἀνεξομολόγητος.
Βλέπετε πονηριές πού βάζει ὁ διάβολος; Κι αὐτό ψέμα δέν εἶναι; Τί εἶναι; Ἀπόκρυψη
τῆς ἀλήθειας εἶναι. Γι’ αὐτό λοιπόν πολλή πολλή προσοχή. Νά εἴμαστε εἰλικρινεῖς.
Τώρα, ἄν εἶναι γυναῖκες ἤ ἄντρες… δέν θά κάνουμε στατιστική. Νομίζω δέν εἶναι
σημαντικό αὐτό. Ποιοί εἶναι, ὁ Θεός τό ξέρει καί ὁ καθένας τό ξέρει. Ἐμεῖς ἔχουμε
διάθεση νά θεραπευτοῦμε;
Γιατί συμβαίνει αὐτό; Ἁπλούστατα, σᾶς εἶπα, γιατί δέν θέλουμε νά θεραπευτοῦμε,
δέν ὑπάρχει βούληση. Στήν ἰατρική ὑπάρχει αὐτός ὁ θεμελειώδης θεραπευτικός
παράγοντας, ἡ βούληση γιά θεραπεία. Τί θά πεῖ αὐτό; Ὁ ἄρρωστος νά θέλει νά
θεραπευτεῖ. Ἄν δέν θέλει νά θεραπευτεῖ, ὅ,τι καί νά τοῦ κάνει ὁ γιατρός, ὁ καλύτερος
γιατρός… δέν θά θεραπευτεῖ. Γιατί δέν θά θεραπευτεῖ; Ἁπλούστατα, δέν θά πάρει τά
φάρμακα. Τό πρῶτο αὐτό. Μπορεῖ ὁ γιατρός νά εἶναι 24 ὧρες πάνω ἀπό τό κεφάλι
του νά δεῖ ἄν θά πάρει τά φάρμακα; Θά τόν ξεγελάσει τόν γιατρό. Ἄν δέν ὑπάρχει
βούληση, θέληση δηλαδή γιά θεραπεία, δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει θεραπεία. Γι’ αὐτό
συμβαίνει αὐτό, καί τά ψέματα καί οἱ ὑπεκφυγές καί ὅλα αὐτά. Ἁπλῶς θέλει νά πάει
νά πάρει τυπικά μιά ἄφεση…
Ἄλλο καί τοῦτο, πάτερ, δέν ἔχω τίποτα.. διάβασέ μου μιά εὐχή. Τί εὐχή νά σοῦ
διαβάσω βρέ παιδί μου; ἀφοῦ δέν εἶπες τίποτα! Συγχωρητική εὐχή. Γιά ποιό πράγμα;
Ἀφοῦ δέν ἔχεις κάνει τίποτα… εἶσαι ἄμεμπτος! Πρέπει νά σοῦ βάλουμε καί
φωτοστέφανο… νά παραγγείλουμε ἕνα νά σοῦ ταιριάζει! Καταλάβατε; Δέν εἶναι
ἐξομολόγηση αὐτό τό πράγμα. Κάτι πρέπει νά πεῖς, τουλάχιστον κάτι. Καί
ἀναγκάζεται πολλές φορές ὁ Πνευματικός νά πεῖ κάτι.. Θυμώνεις; Ἔ, ναί πάτερ,
θυμώνω! Τουλάχιστον νά τοῦ διαβάσει γιά τόν θυμό μιά εὐχή, νά ποῦμε ὅτι ἔχει ἕναν
λόγο ἡ εὐχή. Μπορεῖ αὐτός ὁ ἄνθρωπος νά θεραπευτεῖ ποτέ; Ἄν δέν ἔχει βούληση
γιά θεραπεία, δέν πρόκειται νά θεραπευτεῖ. Αὐτός δέν ἔχει κἄν ἐξετάσει τόν ἑαυτό
του. Δέν παρακολουθεῖ τόν ἑαυτό του, γιά νά μήν ἔχει νά πεῖ τίποτα ἤ εἶναι, τό
ἀκόμα χειρότερο, δέν θέλει νά πεῖ.

151
Ἐρ. : Νά κάνω μία ἐρώτηση γενικοῦ περιεχομένου; Στίς διδαχές τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ
τοῦ Αἰτωλοῦ γράφει «τόν πάπα νά καταρᾶσθε καί ἀπό τήν ἄλλη ὁ Παναγιώτατος τοῦ
φιλάει τό χέρι. Ποιά ἡ γνώμη σας;
Ἀπ. : Ἐντάξει, τώρα αὐτά εἶναι ἄλλα θέματα… Ἐμεῖς λέμε αὐτά πού λένε οἱ Ἅγιοι
Πατέρες. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ἔλεγε αὐτά μέ ποιά ἔννοια; Δηλαδή ὅτι θά παίξει τόν
ρόλο τοῦ ψευδοπροφήτη. Δηλαδή ἑτοιμάζει ὁ Πάπας -καί ἤδη τόν ἑτοιμάζει- τόν
δρόμο γιά τόν Ἀντίχριστο. Πῶς; Θά σᾶς τό πῶ: μέ τίς πανθρησκειακές
συμπροσευχές. Ἔχουν γίνει ἀρκετές μέχρι τώρα. Μαζεύονται Ὀρθόδοξοι, Παπικοί,
Προτεστάντες, Ἰνδουιστές, Βουδιστές, Βραχμάνοι, ὁτιδήποτε.. αἱρετικοί..
Μουσουλμάνοι, Ἑβραῖοι καί συμπροσεύχονται. Αὐτό εἶναι προδοσία τοῦ Χριστοῦ.
Ἀπαγορεύεται ἀπό τούς ἱερούς Κανόνες καί σέ καμιά περίπτωση φυσικά δέν τό
δεχόμαστε αὐτό. Μ’ αὐτή τήν ἔννοια λοιπόν οἱ πρακτικές τοῦ Πάπα, κατεξοχήν ὁ
ἐγωισμός, τό ὁποῖο εἶναι ἀρχαῖο κακό γιά τόν Παπισμό, εἶναι αὐτό τό ὁποῖο
βδελύσσεται ὁ Ἅγιος, κι ἐμεῖς τό βδελυσσόμαστε.
Καί γιά τό δεύτερο πού εἴπατε, εἶναι μέσα στό γενικότερο πλαίσιο τοῦ
Οἰκουμενισμοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι καταδικαστέος. Δέν ὑπάρχει καμιά ἀμφιβολία. Δέν
εἶναι μόνο αὐτό τό πρόσωπο πού εἴπατε, εἶναι πολλοί πού τό κάνουν αὐτό καί
παραβαίνουν κατάφορα τούς ἱερούς Κανόνες καί φυσικά δέν συμπλέουμε μ’ αὐτούς.
Εἶναι καταδικαστέα ὅλα αὐτά καί σύμφωνα μέ τούς ἱερούς Κανόνες, ὅσοι κάνουν
αὐτά πρέπει, ἄν εἶναι κληρικοί, νά καθαιροῦνται, ἄν εἶναι λαϊκοί νά ἀφορίζονται.
Ἀκοινώνητος εἶναι αὐτός πού δέν τοῦ δίνουμε Θεία Κοινωνία. Οἱ Παπικοί δηλαδή
εἶναι ἀκοινώνητοι, δέν τούς δίνουμε Θεία Κοινωνία. Ἄλλο τώρα, ἄν κάποιος
ἀντάρτης παπάς-δεσπότης δίνει.. εἶναι λάθος. Κάποιοι δίνουν, τό ξέρουμε, κυρίως
στό ἐξωτερικό. Ἀλλά αὐτό εἶναι ἁμαρτία μεγίστη. Δίνεις «τά ἅγια στούς σκύλους»16,
πού εἶπε ὁ Χριστός. Ἕνας λοιπόν, λέει ὁ 11ος Ἀποστολικός Κανόνας, πού
«συμπροσεύχεται κἄν ἐν οἴκῳ», ὄχι στήν ἐκκλησία, ὅπως τό κάνουν αὐτοί… σέ
σπίτι.. στό τραπέζι ἄς ποῦμε ἔχεις κι ἕναν παπικό καί κάνετε μαζί προσευχή, λέει, ἄν
εἶσαι κληρικός πρέπει νά καθαιρεθεῖς, ἄν εἶσαι λαϊκός πρέπει νά ἀφορισθεῖς. Δέν
ἐπιτρέπεται συμπροσευχή μέ ἀκοινώνητο, ὅ,τι νά εἶναι αὐτός, εἶναι ἑτερόδοξος, εἶναι
μουσουλμάνος, ὅ,τι εἶναι…

Ἔχουμε κι αὐτό τό ἔκτρωμα τό σχιζοφρενικό στίς μέρες μας, ὅτι «ὑπάρχουν καί
ἑτερόδοξες ἐκκλησίες»(!), καί δυστυχῶς στήν Κρήτη παραδεχθήκαμε καί τήν
ὀνομασία αὐτή. Λάθος! Μέγιστο λάθος… προδοσία εἶναι αὐτό τῆς πίστεως. Εἶναι
σάν νά λές, ὑπάρχουνε καί ὑγιεῖς ἄρρωστοι! Αὐτό θά πεῖ ἑτερόδοξη ἐκκλησία. Ἤ
ὑπάρχει καί παρθένος ἔγκυος, μέ συγχωρεῖτε. Δέν ὑπάρχει τέτοιο πράγμα. Ἤ τό ἕνα
θά εἶναι ἤ τό ἄλλο. Ἤ θά εἶναι ἑτερόδοξη ἤ θά εἶναι ἐκκλησία. Δέν πάει καί
ἑτερόδοξη καί ἐκκλησία. Ἑτερόδοξος σημαίνει αἱρετικός. Αὐτό θά πεῖ ἑτερόδοξος,
ἔχει ἕτερη δόξα, ἔχει ἄλλη δόξα δηλαδή γιά τόν Θεό. Δέν μπορεῖς νά ἔχεις ἄλλη δόξα
γιά τόν Θεό καί νά εἶσαι ὀρθόδοξος. Ἤ θά εἶσαι ὀρθόδοξος ἤ ἑτερόδοξος. Καί
Ἐκκλησία εἶναι μία, δέν ὑπάρχει ἄλλη Ἐκκλησία, ὅπως μᾶς εἶπαν στήν Κρήτη. Γι’

152
αὐτό δέν εἶναι σωστή ἡ «Σύνοδος». Δέν εἶναι κἄν Σύνοδος, εἶναι ἀπορριπτέα ὅλα τά
σχετικά μέ τούς ἑτεροδόξους καί τίς ἄλλες «ἐκκλησίες». Δέν ὑπάρχει ἡ λέξη
«ἐκκλησίες». Μία εἶναι ἡ Ἐκκλησία ἡ Ἁγία Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί ὅλα τά ἄλλα
εἶναι αἱρέσεις. Καί κακῶς χρησιμοποιοῦμε τόν ὅρο Ρωμαιοκαθολική «ἐκκλησία» ἤ
Προτεσταντικές «ἐκκλησίες». Εἶναι λάθος, δέν πρέπει νά τό χρησιμοποιοῦμε. Εἰδικά
μετά τήν «Σύνοδο» τῆς Κρήτης δέν πρέπει νά τό χρησιμοποιοῦμε. Ἐπίτηδες. Γιατί,
πλέον ἔχουν δώσει ἐκκλησιαστικότητα σ’ αὐτούς, καί προσπαθοῦν νά τούς
κατοχυρώσουν καί τά μυστήρια, νά ποῦνε ὅτι κι αὐτοί ἔχουν μυστήρια καί σώζουν.
Δηλαδή σέ λίγο θά μᾶς λένε, δέν χρειάζεται νά πᾶτε σέ ὀρθόδοξο παπά νά
ἐξομολογηθεῖτε… νά, πήγαινε σέ ἐκεῖνον τόν καρδινάλιο, τόν παπικό… τό ἴδιο εἶναι
κι αὐτός χάρη ἔχει…
Αὐτό, δυστυχῶς, πέρασε τώρα καί στά σχολεῖα, μέσω τῶν βιβλίων τῶν
Θρησκευτικῶν καί διδάσκεται ἐπίσημα αὐτή ἡ αἵρεση στά παιδιά, ἡ αἵρεση δηλαδή
τοῦ Οἰκουμενισμοῦ καί τῆς Πανθρησκείας. Πολύ καλά ἔκαναν, καί συγχαίρω αὐτούς
τούς γονεῖς πού στείλανε πίσω τά βιβλία. Ἐγώ θά σᾶς προτρέψω ὅλοι νά τά στείλετε
πίσω καί νά πεῖτε καί στά ἐγγόνια σας ὅσοι ἔχετε, καί στά παιδιά σας νά τά στείλουνε
πίσω. Εἶναι βιβλία πού διδάσκουν ἐπίσημα τήν αἵρεση καί στά ἑφτάχρονα παιδάκια
πού δέν ξέρουν νά διακρίνουν τίποτε, τό καλό ἀπό τό κακό καί τό αἱρετικό ἀπό τό
ὀρθόδοξο, καί στούς μεγαλύτερους. Κι ἐγώ μάλιστα λέω στούς γονεῖς νά ζητᾶνε καί
ἀπαλλαγή, παρόλο πού αὐτοί λένε πώς δέν δικαιοῦνται σύμφωνα μέ τόν νόμο. Δέν
πειράζει.. νά γίνει καί λίγο φασαρία καί νά καταλάβουνε ὅτι δέν συμφωνοῦμε καί νά
πάψουν πλέον νά μᾶς θεωροῦνε κωθώνια κοιμισμένα..
Αὐτό γίνεται, καί περνᾶνε σιγά-σιγά ὅ,τι πιό διαστροφικό ὑπάρχει. Τά
δεκαπεντάχρονα, πού δέν ξέρουν ποῦ πᾶνε τά τέσσερα, μποροῦνε μέ μιά ὑπογραφή
νά ἀλλάξουν τό φύλο τους! Ξέρετε ποῦ ἀποσκοπεῖ αὐτό; Στόν ἀφανισμό τῶν
παιδιῶν. Τό 40% τῶν παιδιῶν πού ἀλλάζουν φύλο αὐτοκτονοῦν. Ἀκοῦστε το:
αὐτοκτονοῦν! Αὐτοί οἱ ἄνθρωποι δηλαδή πού ψήφισαν αὐτό τό νομοσχέδιο, πρέπει
μέ εἰσαγγελέα νά πᾶνε φυλακή, γιατί προωθοῦν τά παιδιά στήν αὐτοκτονία. Καί τό
δεκαπεντάχρονο πάνω στήν τρέλα του λέει, γιατί νά μήν τό κάνω; Νά γλιτώσω καί
τόν στρατό… τό ἀγόρι!.. θά δηλώσει κορίτσι… Μετά θά δεῖς τί θά πάθει! Μετά θά
πεῖ θέλω νά ἀλλάξω φύλο, νά γυρίσω πάλι στό παλιό, ἤ αὐτοκτονῶ.. Εἶναι
ἐπιστημονικά δεδομένα αὐτά πού σᾶς λέω, στίς ὁμάδες αὐτές τίς λεγόμενες «τράνς»
-ἔτσι λέγονται αὐτοί «τράνς»- τό 40%-50% τῶν παιδιῶν αὐτῶν κάνουν ἀπόπειρα
αὐτοκτονίας καί αὐτοκτονοῦν, τή στιγμή πού τό γενικό ἐπίπεδο εἶναι 3%. Γιά νά
καταλάβετε καί τή διαφορά…
Ἐρ. : Τό ΑΜΚΑ καί τό ΑΦΜ ταυτοποιεῖ τόν ἀριθμό μέ τό 666…
Ἀπ. : Θά τά ποῦμε ὅλα ἀπόψε, ἔτσι;
Ἐρ. : Νά ποῦμε κι αὐτό… ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός εἶπε πώς, ὅποιος ἔχει τό ὄνομα
τοῦ θηρίου, δέν θά μπορεῖ νά ἀγοράσει καί νά πουλήσει. Χωρίς ΑΜΚΑ καί ΑΦΜ
οὔτε ἀγοράζεις οὔτε πουλᾶς. Ποιά εἶναι ἡ ἄποψή σας καί τῆς Ἐκκλησίας..;

153
Ἀπ. : Λοιπόν… ἀνοίγεις πάρα πολλά θέματα, δέν μποροῦμε νά τά καλύψουμε ὅλα
ἔτσι καί μέ μία μονοκονδυλιά… Νά σᾶς πῶ κάτι σημαντικό. Ἡ Ἐκκλησία δέν ἔχει
γνώμη, οὔτε ἐγώ ἔχω γνώμη, οὔτε νά ζητᾶτε γνώμη τῆς Ἐκκλησίας. Ὀφείλω νά σᾶς
πῶ αὐτά πού λένε οἱ ἅγιοι Πατέρες, ὄχι τή γνώμη μου. Καί ἐγώ ὁ ἴδιος δέν θέλω νά
ἔχω γνώμη, μᾶς ἔλεγε κι ἕνας καθηγητής μας πολύ καλός στό Πανεπιστήμιο, ὁ κ.
Τσελεγγίδης. Καί ἐγώ δέν θέλω νά ἔχω γνώμη… γιατί ἀλλοίμονο ἄν ἔχουμε γνῶμες!
Εἴμαστε Προτεστάντες τότε. Εἴμαστε αἱρετικοί δηλαδή, καί δυστυχῶς ὁ λαός σήμερα
ὁ ἑλληνικός, ἄν δέν εἶναι εἰδωλολατρικός, εἶναι προτεσταντικός. Προσέξτε αὐτό πού
σᾶς λέω. Οἱ περισσότεροι Ἕλληνες σήμερα εἶναι εἰδωλολάτρες. Τό λέω μέ πλήρη
ἐπίγνωση. Εἶναι θλιβερό, ἀλλά εἶναι ἀλήθεια. Δεῖτε πόσοι πᾶνε τήν Κυριακή τό πρωί
στήν ἐκκλησία. Ξέρετε; Τό 3% πάει. Τό 97% τῶν Ἑλλήνων τήν Κυριακή τό πρωί
κοιμοῦνται. Αὐτό δέν εἶναι εἰδωλολατρία; Τρεῖς Κυριακές ἄν δέν πᾶς στήν ἐκκλησία,
εἶσαι ἀφορισμένος. Δέν ἔχεις κανένα χαρτί βέβαια ἀπό τήν ἐκκλησία… δέν θά σοῦ
στείλει κανένας χαρτί ὅτι εἶσαι ἀφορισμένος, ἀλλά οἱ ἱεροί Κανόνες τό λένε, ἄν τρεῖς
Κυριακές χωρίς λόγο δέν ἐκκλησιαστεῖς, εἶσαι ἀφορισμένος. Εἶσαι ἐκτός Ἐκκλησίας
δηλαδή, αὐτό σημαίνει ἀφορισμένος. Οἱ περισσότεροι Ἕλληνες σήμερα ἔχουν
αὐτοαφοριστεῖ καί δέν λατρεύουν τόν Χριστό, τόν χρυσό λατρεύουν. Βλέπετε τίς
ἀντιδράσεις στά capital control. Μοῦ ἔλεγε πνευματικό μου παιδί πού δούλευε σέ
τράπεζα, πηγαίνανε οἱ ἄνθρωποι τρελαμένοι τότε πού γίνοταν τά capital control, σέ
ἀλλόφρονη κατάσταση, καί φώναζαν «τά λεφτά μας, τά λεφτά μας». Ὁ Θεός μας
δηλαδή, καταλάβατε; Γι’ αὐτό λέω εἴμαστε εἰδωλολάτρες. Τώρα ἀπό τό 3% πού
ἐκκλησιάζονται, δεῖτε πόσοι εἶναι συνειδητά χριστιανοί… 0,00.. πού ξέρουν τί
κάνουν δηλαδή. Γιατί, δεῖτε πῶς πᾶνε οἱ κοπέλες κ.λ.π., πῶς δέν ντύνονται ἀκόμα καί
μέσα στήν ἐκκλησία, καί τό ἀνέχονται κάποιοι ἱερεῖς, μέ ἀμφίεση ἀνδρική κ.λ.π.
Ὅλα αὐτά τί εἶναι; Παραβαίνεις τόν νόμο τοῦ Θεοῦ καί μετά θέλεις ὁ Θεός νά σέ
συγχωρήσει; Ἔρχονται μερικές μέ παντελόνια. Λέω, παιδί μου, πήγαινε τουλάχιστον
νά βάλεις μιά φούστα καί ἔλα. Ἀφοῦ ὑπάρχει ἐκπεφρασμένη ἡ θέληση τοῦ Θεοῦ ἀπό
τήν Παλαιά Διαθήκη πού λέει ὅτι δέν ἐπιτρέπεται οἱ ἄνδρες νά φορᾶνε γυναικεῖα καί
οἱ γυναῖκες ἀνδρικά. Τί νά πεῖς τώρα στόν Θεό. Ἀφοῦ ἐσύ ἐξόφθαλμα ἁμαρτάνεις καί
θά πεῖς ὅτι μετανοεῖς; Δέν μετανοεῖς. Φαίνεται ἀπό τήν ἐμφάνισή σου ὅτι δέν
μετανοεῖς. Θά πεῖτε, νά μήν τίς διώξουμε… Δέν τίς διώχνουμε, κάνουμε ὅ,τι
μποροῦμε… ἀλλά θέλω νά πῶ καί ἀπό αὐτό τό 3% πού ἐκκλησιάζονται, καί κάποιοι
ἀπό αὐτούς ἐξομολογοῦνται – πόσοι ἐξομολογοῦνται καί πῶς ἐξομολογοῦνται καί ἄν
κ.λ.π. – εἶναι τραγικά τά πράγματα.
Γι’ αὐτό βλέπουμε ὅ,τι γίνεται, καί δέν μιλάει κανείς. Μά ποιός νά μιλήσει; Αὐτοί
πού εἶναι συνειδητοί, μέ νήψη καί ἐγρήγορση, εἶναι ἐλαχιστότατοι. Ὁπότε αὐτά
προχωρᾶνε καί ὅλο θά χειροτερεύουνε. Ἐάν ἐμεῖς τουλάχιστον πού τά ἀκοῦμε τώρα,
καί ὅσοι ἄλλοι μποροῦμε νά ἐπηρεάσουμε, μετανοήσουμε, πραγματικά ὅμως, καί
ἀναζητήσουμε τή θεραπεία τῆς ψυχῆς μας, εἶναι ἡ μόνη μας ἐλπίδα, νά ξέρετε, ὡς
ἔθνος, ὡς πατρίδα, ὡς Ἑλλάδα, ὡς Ἐκκλησία. Κυρίως ὡς Ἐκκλησία, ὡς τοπική
Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος.

154
Ἐντάξει καί τό ΑΜΚΑ καί τό ΑΦΜ πού λέτε, μά ὁ ἄλλος θά σοῦ πεῖ: τί μοῦ λές
τώρα ἐμένα γιά τό ΑΦΜ καί τό ΑΜΚΑ; Ἐδῶ αὐτός δέν ξέρει ὅτι ὑπάρχει ἕνα βιβλίο
πού λέγεται Ἀποκάλυψη. Δέν ξέρει ὅτι ἔρχεται ὁ Ἀντίχριστος. Δέν ξέρει ὅτι τό
σύμβολο τοῦ Ἀντιχρίστου εἶναι τό 666 καί θά πιστέψει ἐσένα πού θά τοῦ πεῖς, μήν
πάρεις τήν κάρτα τοῦ πολίτη;… Θά σοῦ πεῖ, τί λές καημένε!.. ἐγώ θέλω νά φάω..
Γιατί αὐτό τόν νοιάζει, νά φάει. Εἶναι εἰδωλολάτρης ὁ ἄνθρωπος. Ὁπότε ἡ ἐλπίδα
μας νά ξέρετε εἶναι αὐτή, νά μετανοήσουμε. Κι ἄν ἔστω ἕνα κρίσιμο ποσοστό
μετανοήσουμε, θά γίνει ὅ,τι δέν ἔγινε στά Σόδομα καί τά Γόμορρα. Θυμάστε τόν
διάλογο τοῦ Ἀβραάμ μέ ἕναν ἀπό τούς τρεῖς ἀγγέλους, πού δέν εἶναι Ἄγγελος ἀλλά
εἶναι ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ. Ἔκανε παζάρια ὁ Ἀβραάμ μέ τόν Χριστό, τόν
ἄσαρκο Λόγο. «Ἄν εἶναι 50 καλοί ἄνθρωποι στά Σόδομα, θά τά κάψεις;». «Ὄχι»,
λέει. «Ἄν εἶναι 40…30…20…10.;». «Ὄχι»! Δέν ὑπῆρχαν οὔτε δέκα! Ἔτσι καί
σήμερα, ἄν βρεῖ ὁ Χριστός μας κάποιους, ἔστω καί λίγους, πού νά ζοῦνε καί νά
εὐαρεστοῦνε στόν Θεό, θά βοηθήσει καί ὅλο τό ἔθνος καί τήν Ἐκκλησία. Ἀλλιῶς,
φοβᾶμαι πολύ, ὅτι θά χαθεῖ ἡ τοπική Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος. Μή μέ θεωρήσετε
καταστροφολόγο. Τά γεγονότα τά ἴδια τό λένε. Ὅπως χάθηκαν οἱ Ἐκκλησίες τῆς
Σμύρνης, τῶν Θυατείρων, ὅλες αὐτές οἱ Ἐκκλησίες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Σήμερα εἶναι
ψιλά ὀνόματα, σκέτα ὀνόματα, δέν ὑπάρχουν πιστοί ἐκεῖ. Διαβάστε τό βιβλίο τῆς
Ἀποκαλύψεως. Στήν ἀρχή ἔχει ἐπιστολές τοῦ Χριστοῦ πρός τίς ἑφτά Ἐκκλησίες τῆς
Μικρᾶς Ἀσίας. Ὅλες αὐτές τώρα εἶναι νεκρές, ἔχουν χαθεῖ δηλαδή ὡς Ἐκκλησίες.
Αὐτό ἐννοῶ κινδυνεύει ἡ Ἐκκλησία μας, νά πάψει νά ὑπάρχει ἡ Ἐκκλησία τῆς
Ἑλλάδος, νά ὑπάρχει μόνο σάν ὄνομα. Καί ὅποιος θέλει νά εἶναι Ὀρθόδοξος, θά
ψάχνει τήν Ἐκκλησία στήν Ἀφρική, στήν Ἀμερική… Κάπου θά ὑπάρχει σίγουρα.
Μέχρι νά ἔρθει ὁ Χριστός κάπου θά ὑπάρχει Ἐκκλησία, ἀλλά δέν ξέρω ἄν θά τήν
ἔχουμε ἐμεῖς, γιατί εἴδατε τί λέει ἐκεῖ στήν Ἀποκάλυψη «ἄν δέν διορθωθεῖς, θά
κινήσω τήν λυχνία σου»17, δηλαδή θά σέ μετακινήσω. Ἡ λυχνία εἶναι ἡ τοπική
Ἐκκλησία. Θά φύγεις… θά χαθεῖς. Ἔτσι καί ἔγινε. Χάθηκαν ἐκεῖνες οἱ Ἐκκλησίες.
Λοιπόν, προσοχή νά μή χαθοῦμε κι ἐμεῖς. Κι ἄν μετανοήσουμε, μετά ὅλα τά ἄλλα
εἶναι εὔκολα! Οὔτε χάραγμα θά πάρουμε, οὔτε τόν Ἀντίχριστο θά προσκυνήσουμε.
Ἄν ὅμως δέν μετανοήσουμε, ξέρετε τί θά πάθουμε; Θά ξεγελαστοῦμε, θά
ἐξαπατηθοῦμε… καί θά πεῖ ὁ ἄλλος «τί νά κάνω;… ἔχω τά παιδιά μου…γιά χάρη
τῶν παιδιῶν θά ἀναγκαστῶ νά τό πάρω τό χάραγμα, γιατί ἀλλιῶς θά πεθάνουν τά
παιδιά μου!». Δέν εἶναι πολύ «λογικό»; Πολύ ὡραῖο δέν ἀκούγεται; Καλό
ἀκούγεται… κι ὅμως εἶναι προδοσία Χριστοῦ. Γιατί ὁ Χριστός ἔχει μέριμνα καί γιά
τά παιδιά σου. Τά παιδιά σου δέν ἔχουν Θεό; Μόνο ἐσύ ἔχεις Θεό δηλαδή; Καί τά
παιδιά σου ἔχουν Θεό. Καί ὁ Χριστός εἶπε, πάνω καί ἀπό τά παιδιά σου καί ἀπό τόν
πατέρα σου καί ἀπό τήν μάνα σου, νά ἀγαπᾶς Ἐμένα. Νά ἀγαπᾶς τόν Θεό καί ὄχι τά
παιδιά σου!
Ἀρχ. Σάββας Ἀγιορείτης
https://hristospanagia3.blogspot.gr/

155
1 Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου Λόγοι, τόμος Γ’ «Πνευματικός Ἀγώνας», ἔκδοση
Ἱεροῦ Ἡσυχαστηρίου «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή
Θεσσαλονίκης.
2 Ὅ.π.
3 Ματθ. 15, 14.
4 Γαλ. 6, 7.
5 Γέροντας Ἀθανάσιος Μυτιληναῖος, Σειράχ, ὁμιλία 51η.
6 Γέροντας Ἀθανάσιος Μυτιληναῖος, Σειράχ, ὁμιλία 51η.
7 Ἑβρ. 2, 2.
8 Γέροντας Ἀθανάσιος Μυτιληναῖος, Βασιλειῶν Α, ὁμιλία 25η.
9 Πράξ. 10, 5-6.
10 Ματθ. 6, 14-15.
11 Ἰωάν. 3, 19.
12 Γέροντας Ἀθανάσιος Μυτιληναῖος, Δευτερονόμιο, ὁμιλία 13η.
13 Ψαλμ. 50, 5.
14 Γαλ. 5, 22.
15 Πρβλ. Α΄Τιμ. 5, 2.
16 Ματθ. 7, 6.
17 Ἀποκ. 2, 5.

156
 Ὁ πνευματικός ἀγώνας μέσα στόν σύγχρονο κόσμο
Καί πάλι σᾶς καλωσορίζουμε, τόν πατέρα Ἱερεμία καί ὅλη τήν ἐκλεκτή συνοδία του
καί εὐχόμαστε νά ἔχετε πνευματικό καρποφόρο προσκύνημα. Ἐδῶ εἴμαστε στήν
Μονή τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἡ περιοχή λέγεται Λόγγος καί δίπλα ἀκριβῶς εἶναι ἐρείπια
τῆς ἀρχαίας Ἔδεσσας – θά τά εἴδατε περνώντας. Γνωρίζουμε ὅτι, ὅπου ὑπῆρχε
εἰδωλολατρία, οἱ ἅγιοι Πατέρες μας ἔχτιζαν ναούς, γιατί εἰδωλολατρία εἶναι λατρεία
τῶν δαιμόνων καί ὅπου λατρεύονται οἱ δαίμονες, ἐκεῖ ἀποκτοῦν καί δικαιώματα,
σπίτι δηλαδή, καί ἔχουνε δαιμονικές ἐνέργειες οἱ τόποι αὐτοί. Ὁπότε, γιά νά
καθαριστοῦν ἀπό τά δαιμόνια οἱ Ἅγιοι Πατέρες, ἔχτιζαν ἐκκλησίες. Καί γνωρίζουμε
ὅτι ὅπου ὑπῆρχε κραταιά εἰδωλολατρία, πολύ μεγάλη δηλαδή, ἔφταναν οἱ ἀρχαῖοι
μας πρόγονοι δυστυχῶς νά κάνουν καί ἀνθρωποθυσίες, ὅπως οἱ σατανιστές, πού καί
σήμερα κάνουν τέτοια πράγματα. Ἐκεῖ χτίζανε ναούς ἤ καί μοναστήρια τῆς Ἁγίας
Τριάδος. Γιατί ὅ,τι ἀνώτερο ἔχουμε στήν πίστη μας, ὁ πιό Ἅγιος ἀπ’ ὅλους εἶναι ὁ
Θεός καί ἀπό τόν Θεό παίρνουνε καί οἱ Ἅγιοι τήν ἁγιότητά τους. Καί ἡ ἁγιότητα τῶν
Ἁγίων εἶναι ἴδια μέ τήν ἁγιότητα τοῦ Θεοῦ. Ἁπλῶς ὁ Χριστός, ὁ Θεός μας, ἔχει ὅλη
τήν ἁγιότητα. Μάλιστα ὁ Χριστός μας σωματικῶς ἔχει τό πλήρωμα τῆς Θεότητος.
Κατοικεῖ μέσα στόν Χριστό μας τό πλήρωμα τῆς Θεότητος.

Γι’ αὐτό εἰκάζουμε ὅτι αὐτή ἡ Μονή δέν ἔγινε τό 1863, ὅπως θά δεῖτε μία ἐπιγραφή
βγαίνοντας στόν νάρθηκα πάνω ἀπό τήν πόρτα, ἀλλά εἶναι πολύ πιό ἀρχαία. Μέσα
ἐδῶ στόν χῶρο ὑπάρχουν πλάκες οἱ ὁποῖες εἶναι καί χριστιανικές καί
εἰδωλολατρικές. Ἐδῶ ἡ περιοχή ἦταν κοιμητήριο, νεκροταφεῖο. Ἐμεῖς δέν
πιστεύουμε ὅτι οἱ νεκροί εἶναι νεκροί ἀλλά εἶναι κεκοιμημένοι, γι’ αὐτό εἶναι
κοιμητήριο, ἐφόσον ἔχει νικηθεῖ ὁ θάνατος ἀπό τόν Χριστό μας.

Ἑπομένως πολύ πρίν ἀπό τήν χρονολογία αὐτή πιστεύουμε ὅτι ὑπῆρχε αὐτή ἡ Μονή
καί ἀνασυστάθηκε, ἀφοῦ χτίστηκε τό 1863 αὐτός ὁ ναός. Γιά κάποια χρόνια ἤτανε
ἀνδρική Μονή, μετά ὅμως ἐγκαταλείφτηκε, ὅπως συνέβη μέ πολλά μοναστήρια, καί
ἀνασυγκροτήθηκε τό 1942-43 ὡς γυναικεία Μονή. Ἀπό τότε λειτουργεῖ ὡς
γυναικεία.

Ἡ Ἁγία Τριάδα εἶναι ὁ Θεός μας, ὅλοι τό ξέρετε αὐτό καί εἰκονίζεται ὁ Πατήρ, ὁ
Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα, ὅπως βλέπετε στό τέμπλο. Εἶναι ἡ λαϊκή ἀπεικόνιση, ἡ
ὁποία δέν εἶναι καί τόσο ὀρθόδοξη, γιατί, σύμφωνα καί μέ τίς ἀποφάσεις τῆς
7ηςΟἰκουμενικῆς Συνόδου, ὁ Πατέρας δέν εἰκονίζεται, ἐπειδή δέν πῆρε σάρκα. Μόνο
ὁ Υἱός εἰκονίζεται, ὁ Χριστός δηλαδή, ἐπειδή πῆρε τήν ἀνθρώπινη φύση. Ὡστόσο
ὑπάρχει αὐτή ἡ εἰκόνα, πού βλέπετε ἐκεῖ, ἕνας νέος, ἕνας γέρος καί τό περιστέρι -ἄς
τό ποῦμε ἔτσι… ὁ νέος εἶναι ὁ Χριστός βέβαια πού μποροῦμε νά Τόν εἰκονίσουμε,
ἀλλά τά ἄλλα δύο πρόσωπα δέν εἰκονίζονται. Οὔτε τό Ἅγιο Πνεῦμα μποροῦμε νά τό
εἰκονίσουμε, γιατί οὔτε τό Ἅγιο Πνεῦμα πῆρε ἀνθρώπινη φύση.

157
Ὡστόσο ὑπάρχει… καί ὑπάρχει καί αὐτή ἡ θαυματουργή εἰκόνα, πού τήν
προσκυνήσατε ὅπως μπήκατε – ἀντίγραφό της εἶναι βέβαια αὐτό στόν νάρθηκα – ἡ
ὁποία εἶναι πάλι τέτοια ἀπεικόνιση καί ἡ ὁποία ἔκανε θαύματα καί κάνει καί σήμερα
καί μυρόβλιζε καί μερικές φορές εὐωδιάζει καί τώρα, πού σημαίνει ὅτι ὁ Θεός
ἐνεργεῖ καί μέσα ἀπό αὐτά, δέν δεσμεύεται. Ἡ ὀρθόδοξη εἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος
εἶναι ἀκριβῶς ἀπό κάτω, οἱ τρεῖς Ἄγγελοι, ἡ φιλοξενία τοῦ Ἀβραάμ, ὅπου κι ἐκεῖ
πάλι εἶναι εἰκονογραφικός τύπος, δέν εἶναι οἱ τρεῖς Ἄγγελοι τά τρία Πρόσωπα τῆς
Ἁγίας Τριάδος. Εἶναι ὁ ἄσαρκος Λόγος, ὁ ὁποῖος ἐμφανίζεται στήν Παλαιά Διαθήκη,
δηλαδή ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ, νά τό ποῦμε ἁπλά ὁ Χριστός πρίν τήν
ἐνανθρώπηση, καί οἱ ἄλλοι δύο εἶναι ἄγγελοι. Αὐτούς εἶδε ὁ Ἀβραάμ -καί ἡ Σάρα-
καί συνομίλησε μαζί τους καί ἔγινε αὐτή ἡ ὡραία συνομιλία περί Σοδόμων καί
Γομόρρων -φαντάζομαι τήν γνωρίζετε- ὅπου ὁ Ἀβραάμ «παζάρεψε» μέ τόν Θεό νά
σώσει τά Σόδομα καί τά Γόμορρα, τά ὁποῖα εἶχαν πέσει στήν ὁμοφυλοφιλία, ὅπως
ἔχει γίνει καί στίς μέρες μας… Ὁ Θεός, ἐπειδή ἦταν φίλος τοῦ Ἀβραάμ, τοῦ
ἀποκάλυψε ὅτι θά καταστραφοῦν καί ὁ Ἀβραάμ ἀρχίζει καί παρακαλεῖ καί λέει: Θεέ
μου, ἄν βρεῖς πενήντα δίκαιους, θά τά καταστρέψεις; Λέει, ὄχι. Ἔ, λέει νά ρωτήσω
μιά φορά ἀκόμα, ἄν εἶναι σαράντα πέντε; Ὄχι! Ἄν βρεῖς σαράντα καλούς ἀνθρώπους
σ’ αὐτές τίς πέντε πόλεις; Δέν ἦταν μόνο τά Σόδομα καί τά Γόμορρα. Πέντε ἦταν οἱ
πόλεις οἱ ὁποῖες ἁμάρταναν, Πεντάπολις.

– Ξέρετε ποῦ ἦταν αὐτές οἱ πέντε πόλεις;

Δέν εἶναι παραμύθια αὐτά πού λέμε… ἦταν στήν Νεκρά Θάλασσα. Ὅσοι ἔχουμε
πάει στά Ἱεροσόλυμα καί στό Σινᾶ, περνᾶμε ἀπό τήν περιοχή πού ἦταν αὐτές οἱ
πέντε πόλεις. Τώρα βέβαια δέν ὑπάρχουν… Εἶναι ἐκεῖ θαμμένες, κατεστραμμένες,
διαλυμένες καί στόν τόπο ἐκεῖνο ὑπάρχει καμένη γῆ. Δέν φυτρώνει σχεδόν τίποτα
καί στή θάλασσα μέσα δέν ὑπάρχει ἴχνος ζωῆς, γι’ αὐτό λέγεται νεκρά θάλασσα.
Ἀρχισε νά «παζαρεύει», νά κατεβαίνει, 40… 30… 20… ἀκόμα μιά φορά νά
τολμήσω… 10; Καί 10 λέει νά ὑπάρχουν, δέν θά τά καταστρέψω. Δέν ὑπῆρχαν οὔτε
10! Ἦταν μόνο ὁ Λώτ καί ἡ οἰκογένειά του.

Αὐτό τώρα μᾶς διδάσκει πολλά πράγματα, τά ὁποῖα ἔχουν σχέση καί μέ τήν
ἐπικαιρότητα. Τό πρῶτο πού μᾶς διδάσκει εἶναι ὅτι δέν εἶναι ἐμπόδιο ὁ τόπος πού
κατοικοῦμε. Ὁ Λώτ ζοῦσε μέσα στό Σόδομα καί τά Γόμορρα, ὅ,τι χειρότερο. Ἦταν
ἅγιος. Μάλιστα λέει ἕνα ὡραῖο στό Γεροντικό κάποιος γέροντας: Γιατί σώθηκε ὁ
Λώτ καί ἁγίασε; Γιατί, λέει, ἐνῶ ἔβλεπε -δέν ἦταν ἀνόητος νά μήν καταλαβαίνει τί
γινότανε- δέν τούς κατέκρινε. Τί μεγάλη σημασία ἔχει νά μήν κατακρίνεις! Ἡ κρίση
ἀνήκει στόν Θεό, δέν ἀνήκει σέ μᾶς. Ὄχι ὅτι δέν εἶναι ἁμάρτημα ἡ ὁμοφυλοφιλία,
εἶναι, σίγουρα εἶναι! Ἀλλά τό πρόσωπο πού ἁμαρτάνει, ἐμεῖς δέν ἔχουμε καμιά
ἐξουσία νά τό κατακρίνουμε. Τήν πράξη, ὅμως, πάντοτε θά τήν κατακρίνουμε καί
πρέπει νά τό λέμε ὅτι εἶναι κακό, μέγιστο κακό, μέγιστο ἁμάρτημα.

Ἕνα δίδαγμα, λοιπόν, εἶναι αὐτό, δέν μᾶς ἐμποδίζει οὔτε ὁ χρόνος οὔτε ὁ τόπος οὔτε
τό πῶς ζοῦνε οἱ ἄλλοι γύρω μας οὔτε ἐάν εἴμαστε μοναχοί, ἱερομόναχοι, παπάδες,

158
λαϊκοί, ἔγγαμοι, ἄγαμοι… Γιατί μοῦ λένε μερικοί, π. Ἱερεμία, ἐσεῖς στό Ἅγιο Ὄρος
τώρα, μοναχοί.. ἐντάξει θά σωθεῖτε… ἐμεῖς δέν μποροῦμε νά σωθοῦμε, γιατί εἴμαστε
στόν κόσμο! Ἀκοῦτε; Ἤ ἐμεῖς εἴμαστε παντρεμένοι, λένε, δέν μποροῦμε…

– Δηλαδή οἱ παντρεμένοι δέν μποροῦνε νά σωθοῦνε; Δηλαδή οἱ ἐντολές πού ἔδωσε ὁ

Θεός εἶναι μόνο γιά τούς ἀνύπαντρους; Μόνο γιά τούς μοναχούς; Οἱ ἐντολές τοῦ
Θεοῦ εἶναι μόνο γιά αὐτούς ἐφαρμόσιμες;
Ἀλλοίμονο, ἄν ὁ Χριστός εἶπε πράγματα πού δέν μποροῦμε νά ἐφαρμόσουμε! Θά
ἦταν πολύ ἄδικος, πολύ ἀπάνθρωπος…

– Γιατί μᾶς λέει ὅτι ὑπάρχει αἰώνια κόλαση;

Ὑπάρχει αἰώνια κόλαση. Γιατί τίς ἐντολές πού μποροῦμε νά τίς τηρήσουμε καί δέν
τίς τηροῦμε ὀφείλεται σέ μᾶς, εἴμαστε ὑπεύθυνοι. Ἑκούσια δηλαδή ἁμαρτάνουμε,
δέν μᾶς ἀναγκάζει κανένας. Ἔχουμε τό αὐτεξούσιο, γι’ αὐτό καί δίνουμε λόγο.
Εἴμαστε ἐλεύθεροι, δέν εἴμαστε ἀναγκασμένοι νά ἁμαρτάνουμε ἐπειδή εἴμαστε
παντρεμένοι ἤ εἴμαστε κοσμικοί κ.λ.π. Ὅπως λένε μερικοί, δέν γίνεται πάτερ ἐμεῖς
στόν κόσμο νά μήν ἁμαρτάνουμε… Ποιός σοῦ τό εἶπε αὐτό, ὅτι δέν μπορεῖς στόν
κόσμο νά μήν ἁμαρτάνεις; Φυσικά καί μπορεῖς καί ἔχουμε τόσους Ἁγίους ἐγγάμους!
Μάλιστα εἶχε κυκλοφορήσει κι ἕνα βιβλίο. Ὑπάρχει ἀκόμα νομίζω: «Οἱ ἔγγαμοι
Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας». Ὁ Χριστός δέν ἔδωσε δύο εὐαγγέλια! Γιατί ὑπάρχει κι
αὐτό : ἐσεῖς ἐντάξει θά τά κάνετε ὅπως τά λέει, ἐμεῖς θά κάνουμε λιγότερα. Οὔτε
αὐτό ἰσχύει, γιατί ὁ νόμος τοῦ Θεοῦ εἶναι γιά ὅλους. Δέν ἰσχύουν μερικές ἐντολές καί
τίς ἄλλες ἄν θέλουμε τίς τηροῦμε… Λέει, ἄς ποῦμε, ὁ Χριστός μία ἐντολή:
ἀπαγορεύεται ἡ μοιχεία, ἀπαγορεύεται ἡ πορνεία. Δέν τό ξέρετε;.. Ὅλα αὐτά τά
σαρκικά ἁμαρτήματα. Κι ἄν δεῖς πονηρά ἤδη κάνεις μοιχεία στήν καρδιά σου. Ἔ,
καλά πάτερ, αὐτό εἶναι γιά τούς μοναχούς! Δέν εἶναι γι’ αὐτούς πού ζοῦνε στόν
κόσμο.

– Δηλαδή ὁ Χριστός ζητάει πράγματα πού δέν μποροῦμε νά τηρήσουμε;

Ἄν εἶναι δυνατόν! Γιά ὅλους εἶναι. Οἱ ἐντολές ὅλες εἶναι γιά ὅλους. Ἑπομένως, τό
εὐαγγέλιο εἶναι ἕνα καί μάλιστα νά σᾶς πῶ ποιά εἶναι ἡ διαφορά μας; Τό λένε οἱ
Ἅγιοι Πατέρες καί ὁ Ἅγιος Βασίλειος τό λέει. Ἡ διαφορά μας εἶναι ἡ ἑξῆς: ὅτι ἐσεῖς
πού εἶστε μέσα στόν κόσμο καί εἴσαστε καί ἔγγαμοι οἱ περισσότεροι, πρέπει νά
κάνετε πιό πολύ ἄσκηση ἀπό μᾶς! Τό ἀκούσατε; Ὄχι πιό λίγη, πιό πολλή, γιατί ἔχετε
πιό πολλούς πειρασμούς. Ἐδῶ δέν ἔχουμε τόσους πειρασμούς ἀπό τίς αἰσθήσεις, ἀπό
τά μάτια, ἀπό τά αὐτιά, εἶναι φυλαγμένα ἀπό τό περιβάλλον. Ὅλοι γύρω μας εἶναι
λίγο-πολύ καλοί.. ἔ, βγαίνει καί κανένας σκάρτος μοναχός ἀλλά οἱ πιό πολλοί εἶναι
καλοί. Ἐνῶ ἐσύ ἔχεις τό ἀντίθετο. Ἔχεις πάρα πολλούς πειρασμούς καί ἀπό τούς
ἀνθρώπους πού εἶναι γύρω σου, πού οἱ πιό πολλοί εἶναι ἀδιάφοροι, γιά νά μήν ποῦμε
ἄθεοι ἤ καί ἀντίθεοι, δηλαδή πολεμᾶνε, ὄχι ἁπλῶς εἶναι ἀδιάφοροι, καί ἀπό τίς
αἰσθήσεις. Συνέχεια δέχεσαι προκλήσεις, ἡ τηλεόραση, τό ἴντερνετ, οἱ διαφημίσεις
στόν δρόμο, ὁ τρόπος πού δέν ντύνονται πλέον οἱ ἄνθρωποι… ὄχι πού ντύνονται…
Ὅλα αὐτά πρέπει νά τά ἀντιμετωπίσεις ἄν θέλεις νά σωθεῖς, ἔτσι δέν εἶναι; Δέν

159
πρέπει νά ὑποκύψεις, γιατί ἄν ὑποκύψεις στόν πειρασμό καί ἁμαρτάνεις, φυσικά δέν
μπορεῖς νά σωθεῖς. Ἐννοεῖται ὅτι ὑπάρχει καί ἡ μετάνοια. Ἐννοεῖται ὅτι θά
μετανοοῦμε. Ἀλλά, τέλος πάντων, πρέπει καί λίγο νά προχωρήσουμε.

Ὁπότε, πρέπει πιό πολύ νά προσέχεις τά μάτια σου, τά αὐτιά σου, τίς αἰσθήσεις σου,
πιό πολύ νά προσεύχεσαι σέ σχέση μέ ἕναν μοναχό δηλαδή, ἔχεις πιό πολύ ἀγῶνα.
Αὐτό πού σᾶς λέω γινόταν, δέν εἶναι θεωρία. Ὁ Ἅγιος Ἐφραίμ ὁ Σύρος, τόν
4ο αἰῶνα, λέει «στά χρόνια μου πιό πολύ ἄσκηση γίνεται στόν κόσμο παρά στά
μοναστήρια». Τό διάβασα καί μοῦ ἔκανε ἐντύπωση. Γιατί; Γιατί τότε οἱ ἄνθρωποι
ἦταν ὄντως χριστιανοί καί ξέρανε πολύ καλά τί σημαίνει σωτηρία καί πῶς θά
ἐπιτευχθεῖ ἡ σωτηρία. Ἐμεῖς ἔχουμε ξεφτίσει καί λέμε, ἐντάξει ἐμεῖς λαϊκοί εἴμαστε,
δέν θά κάνουμε αὐτά πού κάνουν οἱ μοναχοί.. δέν εἴμαστε καλόγεροι καί καλόγριες..
καί ἐννοοῦν θά κάνουμε λιγότερα. Ὄχι, περισσότερα θά πρέπει νά κάνεις. Νά τηρεῖς
τίς ἐντολές καί γιά νά τίς τηρεῖς πρέπει νά κάνεις περισσότερη ἄσκηση ἀπό τούς
μοναχούς. Αὐτή εἶναι ἡ ἀλήθεια καί αὐτός πού θέλει νά τό καταλάβει, τό
καταλαβαίνει νομίζω, δέν εἶναι δύσκολο.

Ὁπότε, νά ξαναγυρίσουμε στήν ἱστορία μέ τόν Ἀβραάμ. Φεύγει ὁ Θεός, φεύγουν οἱ

δύο Ἄγγελοι, πᾶνε στά Σόδομα καί τά Γόμορρα, ἐκεῖ γίνεται πάλι ἕνα ἐπεισόδιο,
ὅσοι ἔχετε διαβάσει τήν Παλαιά Διαθήκη, μέ τόν Λώτ. Ἦταν τόσο ξεδιάντροποι
αὐτοί πού μόλις εἶδαν τούς δύο Ἀγγέλους, κυνηγοῦσαν τούς Ἀγγέλους. Εἶχαν φτάσει
σέ τέτοια ἀδιαντροπιά. Καί ἔφτασε ὁ καημένος ὁ Λώτ νά τούς πεῖ, «βρέ παιδιά, εἶναι
ξένοι, σεβαστεῖτε τους… ἐπιτέλους πάρτε τίς θυγατέρες μου». Φανταστεῖτε ποῦ
ἔφτασε αὐτός ὁ Ἅγιος ἄνθρωπος! Ὄχι, τοῦ λένε, φύγε ἀπό κεῖ γιατί θά σέ
παραμαζέψουμε καί σένα.

Καί τότε τί γίνεται; Τούς τυφλώνει ὁ Θεός! Ἐνῶ ὁρμήσανε νά μποῦνε μέσα στό σπίτι
καί νά χτυπήσουν καί τόν Λώτ, τούς τυφλώνει ὁ Θεός καί ἄρχισαν νά ψάχνονται…
Βλέπετε τί κάνει ὁ Θεός! Καί μετά βέβαια ἔγινε ἡ καταστροφή.
Γιατί τά λέμε τώρα αὐτά; Πρῶτον, γιά νά διδαχτοῦμε αὐτό ἀπό τόν Λώτ, νά μήν
κατακρίνουμε καί νά μή προφασιζόμαστε ὅτι εἴμαστε στόν κόσμο καί δέν μποροῦμε
νά σωθοῦμε, δέν μποροῦμε νά ἁγιάσουμε. Ὄχι δέν μποροῦμε, ὀφείλουμε νά
ἁγιάσουμε, καί μποροῦμε καί πρέπει νά ἁγιάσουμε. Γιατί εἰρωνεύονται οἱ ἄνθρωποι
τοῦ κόσμου… ἔ, ἅγιος θά γίνεις τώρα… πολύ πᾶς στά μοναστήρια… καί μέ τούς
παπάδες καί τούς καλογήρους πού ἔμπλεξες. Ἅγιος θά γίνω, γιατί ἄν δέν γίνω ἅγιος,
δέν μπορῶ νά σωθῶ. Εἶναι ἐντολή νά γίνουμε ἅγιοι. «Ἅγιοι γίνεσθε», δέν λέει ἡ Ἁγία
Γραφή; «Ὅτι ἐγώ ἅγιός εἰμι»1. Καί οἱ πρῶτοι χριστιανοί μεταξύ τους ἔτσι
ἀπεκαλοῦντο «ἅγιοι».

– Τί θά πεῖ ἅγιος ξέρετε;

Ἅγιος θά πεῖ ξεχωρισμένος. Ἀπό τί; Ἀπό τόν κόσμο, ἀπό τήν ἁμαρτία. Ὅταν λέμε
κόσμο δέν ἐννοοῦμε τούς ἀνθρώπους, τούς ἀνθρώπους τούς ἀγαπᾶμε ὅλους, ἀλλά
τόν κοσμικό τρόπο ζωῆς. Τό κοσμικό φρόνημα, τό ὁποῖο μᾶς ἔχει ἐπηρεάσει πάρα

160
πολύ καί νά ξέρετε τό κοσμικό φρόνημα εἶναι τό διαβολικό φρόνημα. «Ὁ κόσμος ἐν
τῷ πονηρῷ κεῖται»2, λέει ἡ Ἁγία Γραφή. Εἶναι ἑδρασμένος, ἔχει βάση τόν πονηρό,
τόν διάβολο. Ἄρα κοσμικό φρόνημα – κοσμικός τρόπος ζωῆς καί χριστιανός δέν
συμβιβάζονται.

– Μπορῶ νά εἶμαι καί λίγο κοσμικός καί λίγο χριστιανός;

Δέν γίνεται. Ἤ κοσμικός θά εἶσαι ἤ χριστιανός. Ὁ Χριστός μας -προσέξτε- εἶναι
ἀπόλυτος. Θά μοῦ πεῖτε, εἶμαι αὐστηρός… ἄς τό πεῖτε, δέν πειράζει.. κι ἄλλοι μοῦ τό
λένε. Ἀλλά δέν εἶναι αὐστηρότητα, εἶναι ἡ ἀλήθεια αὐτό τό πράγμα. Τί λέει ὁ
Χριστός; «Σέ θέλω νά μέ ἀγαπᾶς ἐξ ὅλης τῆς καρδίας, ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς..»3. Δέν
λέει κατά ἕνα ποσοστό νά Μέ ἀγαπᾶς. Βλέπετε; Ὁ Χριστός εἶναι ἀπόλυτος. Μᾶς
θέλει ὁλόκληρους, δέν μᾶς θέλει κατά ἕνα κομμάτι. Ἕνας κομματιασμένος εἶναι
νεκρός. Μᾶς θέλει 100% δικούς Του. Ὅλη ἡ καρδιά, ὅλη ἡ ψυχή, ὅλη ἡ δύναμη, ὅλη
ἡ ὕπαρξή μας νά ἀγαπάει τόν Χριστό, νά εἶναι ὅλη στόν Χριστό.

Εἶπα στόν πάτερ, ξέρετε εἶναι μοναστήρι… νά ἔρθουνε οἱ γυναῖκες μέ φοῦστες κ.λ.π.
Αὐτό τί σημαίνει; Ὅτι ἔξω ἀπό τό μοναστήρι μπορεῖς νά φορᾶς παντελόνια; Ὄχι, δέν
μπορεῖς. Αὐτός εἶναι κοσμικός τρόπος ζωῆς. Ἀλλά τό λέμε ἔτσι γιά νά τό φέρουμε
πιό γλυκά… (ὄχι στόν πάτερ) γενικῶς… Γιατί ἔχουμε κάτι γιαγιάδες τώρα
μοντέρνες, πού μᾶς ἔρχονται ἐδῶ μέ τά παντελόνια καί μέ τά χίλια ζόρια, ἄν
φορέσουνε φούστα. Ἄν τήν φορέσουν… τέλος πάντων τή φορᾶνε καί μέ τό πού θά
βγοῦνε ἀπό τήν ἐκκλησία τήν πετᾶνε, ἀκόμα μέσα στό μοναστήρι! Τόσο πολύ…
Ἔχουμε γίνει πολύ σύγχρονοι οἱ Ἕλληνες τώρα! Πάρα πολύ σύγχρονοι καί
μοντέρνοι…

(π. Ἱερεμίας) : ………….

Αὐτό εἶναι… μᾶς κατηγοροῦν ὅτι διώχνουμε τόν κόσμο ἀπό τήν ἐκκλησία.
Διώχνουμε τήν ἁμαρτία.
– Γιατί, τό νά φορᾶς παντελόνι θά πεῖτε εἶναι ἁμαρτία;
Τώρα πιάσαμε τά ἐξωτερικά. Ἔχουν σημασία καί τά ἐξωτερικά. Ναί, εἶναι ἁμαρτία.
Τό ξέρετε; Ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη τό λέει. Δέν ἐπιτρέπεται ὁ ἄνδρας νά φοράει
γυναικεῖα ροῦχα»4. Στό Δευτερονόμιο, θά σᾶς βρῶ καί τήν παραπομπή, ἄν
ἀμφιβάλλετε. «Καί δέν ἐπιτρέπεται ἡ γυναίκα νά φοράει ἀνδρικά ροῦχα»5.
Ξεκάθαρα τό λέει.

– Ξέρετε ποῦ παραπέμπει αὐτό;

Δέν εἶναι ἀσήμαντο. Αὐτό παραπέμπει στήν ὁμοφυλοφιλία, τό unisex. Δέν εἶναι
ἀνένοχο λοιπόν καί μικρό πράγμα, εἶναι σπουδαῖο. Καί ὄχι μόνο… ἀλλάζει ὅλη ἡ
ψυχολογία. Ἄν ἐγώ βγάλω τά ράσα μου καί κυκλοφορῶ μέ τά λαϊκά, θά
παραξενευτεῖτε. Ἀλλά καί ἐγώ θά βλαφτῶ, κι ἐγώ θά χάσω κάτι. Γιατί αὐτό πού
φορᾶμε εἶναι τό κατεξοχήν περιβάλλον μας, αὐτό πού μᾶς περιβάλλει, ἡ περιβολή
μας, καί αὐτό πού κατεξοχήν μᾶς ἐπηρεάζει.

161
Κάποτε ὁ Ἅγιος Πορφύριος εἶπε μιά ἱστορία σ’ ἕνα ἀνδρόγυνο πού τόν ρώτησε, ἄν
τό κοριτσάκι τους ἐπιτρέπεται νά φοράει παντελόνι ἤ ὄχι. Καί ξέρετε τί τούς εἶπε;
Κατ’ ἀρχάς τούς εἶπε αὐτό πού σᾶς εἶπα κι ἐγώ – γιατί λένε μερικοί ὅτι ὁ π.
Πορφύριος ἦταν μοντέρνος καί ἀνοιχτός καί χαλαρός στά ἠθικά θέματα… Καθόλου!
Τούς εἶπε κατ’ ἀρχάς πώς τό θέμα εἶναι λυμένο. Ἀπό ποῦ; Σᾶς τό εἶπα. Ἀπό τό
Δευτερονόμιο, ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη ἀκόμα δέν ἐπιτρέπεται. Ἀλλά γιά νά τούς
δώσει ἀκόμα περισσότερο νά τό καταλάβουνε, τούς εἶπε τήν ἑξῆς ἱστορία. Κάποτε
ἦταν μία μητέρα ἔγκυος καί ἔβλεπε κάθε μέρα ἕνα πρόσωπο, ἕναν νέο, ὁ ὁποῖος εἶχε
κάτι σάν προβοσκίδα, σάν μελιτζάνα στό μάγουλό του… μιά δυσμορφία. Κι αὐτή
βλέποντάς αὐτό τό παιδί ἔκανε αὐτόν τόν λογισμό, τήν καημένη τή μητέρα του πῶς
θά τό ἔχει αὐτό τό παιδί; Καί πῶς θά ὑποφέρει πού θά τό βλέπει ἔτσι; Ἄν κι ἐγώ εἶχα
ἕνα τέτοιο παιδί… Ἦταν ἔγκυος ἐν τῶ μεταξύ. Γέννησε καί ἔκανε ἀκριβῶς ἕνα
τέτοιο παιδί! Καί δημιουργήθηκε ἰατρικό θέμα καί ἐπειδή ὁ παππούλης ἤτανε στήν
Πολυκλινική, γιατί ἐκεῖ πῆγε κι αὐτή ἡ μητέρα, τόν κάλεσαν. Τόν ξέρανε τόν Ἅγιο
Πορφύριο. Ὁ Ἅγιος Πορφύριος εἶχε χάρισμα. Σέ ἔβλεπε καί ἔλεγε, κοίταξε, τό
στομάχι σου, τό ἔντερό σου, τό ἧπαρ σου ἔχει πρόβλημα. Πολλές φορές διόρθωνε
καί τούς γιατρούς. Λέγανε οἱ γιατροί ἐκεῖ, καί ἔλεγε ὄχι στήν ἄλλη πλευρά εἶναι τό
πρόβλημα, εἶναι ἀντανακλαστικός ὁ πόνος. Ὁπότε οἱ γιατροί τόν ξέρανε καί τόν
φωνάζανε.

Τούς λέει, λοιπόν, ὁ Ἅγιος, θέλω νά δῶ τή μητέρα. Τήν κάλεσε τότε καί τί ρώτησε τί
λογισμούς εἶχες, ὅταν κυοφοροῦσες τό μωρό; Τοῦ λέει εἶχα αὐτούς τούς λογισμούς,
ἔβλεπα τό παιδί κ.λ.π. Αὐτό λέει συνέβη. Αὐτό ἐπέδρασε, οἱ λογισμοί πού εἶχες καί
διαμορφώθηκε καί τό σῶμα τοῦ παιδιοῦ ἀνάλογα μέ τίς φοβίες σου, μέ τούς
λογισμούς σου.

– Ἀπό ποῦ δημιουργήθηκαν οἱ λογισμοί;

Ἀπό τό περιβάλλον, ἀπό αὐτό πού ἔβλεπε καθημερινά. Καταλαβαίνετε τώρα τί θέλω
νά σᾶς πῶ; Τί ἤθελε νά πεῖ ὁ Ἅγιος;

– Ποιό εἶναι πιό στενό περιβάλλον ἀπό ὅλα;

Τά ροῦχα μας! Ἀνάλογα μέ τό τί ροῦχα φορᾶς, ἔχεις καί τούς ἀνάλογους λογισμούς.
Ἄν μία γυναίκα φοράει ἀνδρικά ροῦχα, σιγά-σιγά ἀνδροποιεῖται, χάνει αὐτή τήν
εὐγένεια, τή λεπτότητα, τήν εὐαισθησία πού ἔχει ἡ γυναίκα, ὅπως τήν ξέρουμε. Καί
βλέπεις κάτι γυναῖκες πού λές, τώρα ἄντρας εἶναι αὐτή; Γυναίκα εἶναι; Ἕνα ἔκτρωμα
εἶναι; Ἕνα ἀλλοπρόσαλλο ὄν εἶναι; Μία ἀγριότητα, κάτι ἀφύσικο δηλαδή.
Ἀνδροποιεῖται, χάνει τά χαρακτηριστικά της. Καταλάβατε; Καί πᾶμε μετά στήν
ὁμοφυλοφιλία κ.λ.π. Νά μήν ποῦμε περισσότερα γι’ αὐτό.

Σᾶς εἶπα ἕνα παράδειγμα γιά νά δεῖτε τί σημασία ἔχει νά τηροῦμε τίς ἐντολές, ὅτι
πρέπει νά τίς τηροῦμε, γιατί μετά τό πληρώνουμε. Ἐμεῖς οἱ ἴδιοι τό πληρώνουμε. Οἱ
ἐντολές πού μᾶς ἔδωσε ὁ Χριστός μας δέν εἶναι γιά τόν Χριστό. Ὁ Χριστός εἶναι σέ
ἄπειρη μακαριότητα. Οὔτε θά Τοῦ προσθέσουμε τίποτα ἄν τηρήσουμε τίς ἐντολές

162
οὔτε θά Τοῦ ἀφαιρέσουμε κάτι ἄν δέν τίς τηρήσουμε. Γιά μᾶς εἶναι οἱ ἐντολές, μᾶς
τίς εἶπε γιά νά μετέχουμε κι ἐμεῖς σ’ αὐτή τή μακαριότητα τή δική Του, τήν ἄπειρη
μακαριότητα πού ἔχει. Νά τό ποῦμε ἁπλά, εἶναι οἱ ὁδηγίες χρήσης, πῶς θά
χρησιμοποιήσεις αὐτό τό σῶμα καί αὐτή τήν ψυχή πού σοῦ ἔδωσε ὁ Χριστός. Ὅπως
παίρνεις κι ἕνα αὐτοκίνητο. Δέν παίρνεις κι ἕνα manual πού λέει κάθε τόσο θά τοῦ
ἀλλάζεις λάδια, θά τοῦ βάζεις αὐτό τό εἶδος βενζίνης, δέν θά τοῦ βάζεις ὁτιδήποτε;…
Ἄν πεῖς, ξέρω ἐγώ, θά τό πετάξω τό manual, θά ρωτήσω τόν γείτονα πού ἔχει κι
αὐτός ἀμάξι ἤ θά κάνω τοῦ κεφαλιοῦ μου, τί θά κάνεις; Θά τό καταστρέψεις τό
ἀμάξι. Δέν θά ἔχεις ἀμάξι μετά ἀπό λίγο.
Ἔτσι καί τό σῶμα καί τήν ψυχή πού μᾶς δίνει ὁ Θεός, θά πρέπει νά γνωρίζουμε πῶς
νά τά χρησιμοποιήσουμε, πῶς νά τά λειτουργήσουμε.

– Ποῦ νά τούς βροῦμε τούς κανόνες; Στόν ὁποιοδήποτε;

Ὄχι, στόν κατασκευαστή. Αὐτός θά σοῦ πεῖ τούς σωστούς κανόνες, πῶς θά
λειτουργήσεις, αὐτός πού τά ἔφτιαξε. Ἔτσι δέν εἶναι; Δηλαδή; Ὁ Χριστός.
– Ποῦ εἶναι οἱ κανόνες;
Στήν Ἐκκλησία. Στό ἅγιο Εὐαγγέλιο, οἱ ἱεροί Κανόνες. Οἱ ἱεροί Κανόνες εἶναι οἱ
ὁδηγίες χρήσης, πῶς θά χρησιμοποιήσουμε τό σῶμα καί τήν ψυχή νά μήν τά
καταστρέψουμε, νά τά σώσουμε. Νά ἡ σωτηρία.

– Τί σημαίνει σωτηρία;
Νά διασωθῶ στήν αἰωνιότητα, αὐτό σημαίνει σωτηρία, νά ὑπάρχω γιά πάντα. Δέν
θέλουμε νά χαθοῦμε, νά μᾶς φάει τό χῶμα. Γι’ αὐτό καί βάφεστε καί βάφετε καί τά
μαλλιά σας, γιά νά φαίνεστε πάντα νέες! Δέν εἶναι αὐτός ὁ τρόπος. Μπορεῖς νά εἶσαι
πάντα νέος χωρίς νά βάφεσαι -καί δέν πρέπει νά βάφεστε καί νά ἀλλοιώνεστε- ὅταν
εἶσαι μέ τόν Χριστό, ὁ Ὁποῖος δέν εἶναι ἁπλῶς νέος, εἶναι ὁ ἀεί ὤν, Αὐτός πού
ὑπάρχει γιά πάντα καί αὐτός εἶναι ὁ πόθος ὁ βαθύτερος τοῦ ἀνθρώπου, δέν θέλει νά
χαθεῖ ὁ ἄνθρωπος. Ὁ Θεός μᾶς ἔφτιαξε γιά νά εἴμαστε ἀθάνατοι.

– Πῶς μπῆκε ὁ θάνατος; Γιατί μπῆκε ὁ θάνατος καί δέν θέλουμε τόν θάνατο;
Μπῆκε ἀπό τήν ἁμαρτία. Δέν εἴμαστε φτιαγμένοι γιά νά πεθάνουμε, εἴμαστε
φτιαγμένοι γιά νά ζήσουμε αἰώνια. Αὐτό γίνεται τώρα μέσα στήν Ἐκκλησία, γιά
αὐτούς πού τό ἔχουνε καταλάβει. Τηρώντας τίς ἐντολές σιγά-σιγά περνᾶς στήν
ἀθανασία, ἐν μακαριότητι ἀθανασία. Γιατί ὑπάρχει καί ἀθανασία ἐν τῇ κολάσει. Κι
ἐκεῖνοι ἀθάνατοι θά εἶναι ἀλλά στήν κόλαση. Οὕτως ἤ ἄλλως ὁ Θεός μέ τήν
Ἀνάστασή Του μᾶς ἔκανε ἀθάνατους. Λέει πολύ ὡραῖα ὁ Ἅγιος Ἰουστίνος ὁ
Πόποβιτς, «ὁ ἄνθρωπος καταδίκασε τόν Θεό σέ θάνατο». Τόν σταυρώσαμε τόν Θεό
-τήν ἀνθρώπινη φύση Του, ὄχι τήν Θεότητα. «Ὁ Θεός καταδίκασε τόν ἄνθρωπο στήν
ἀθανασία»! Θέλουμε – δέν θέλουμε θά ὑπάρχουμε γιά πάντα. Ὅ,τι θέλεις κάνε -ποτέ
νά μήν τό κάνετε- αὐτοκτόνα, κάψε τό σῶμα σου, ὅπως κάνουν τώρα τήν καύση τῶν
νεκρῶν, δέν πρόκειται νά ἐξαφανιστεῖ. Ὅ,τι καί νά κάνεις, θά ὑπάρχεις. Θά ὑπάρχεις
μέ τόν χαρακτήρα σου, μέ τήν προσωπικότητά σου, ὅπως εἶσαι τήν τελευταία ὥρα
τῆς ζωῆς σου, θά εἶσαι γιά πάντα στήν αἰωνιότητα. Γι’ αὐτό ἔχει σημασία νά

163
μετανοήσουμε, γιά νά εἴμαστε τήν τελευταία ὥρα μέ τόν Θεό καί ὄχι χωρίς τόν Θεό,
ὁπότε νά εἴμαστε γιά πάντα στήν μακαριότητα. Ὅ,τι καί νά κάνεις λοιπόν θά
ὑπάρχεις, ἀλλά τό θέμα εἶναι νά ὑπάρχεις μέ τόν Θεό μέσα στήν μακαριότητα καί τήν
χαρά τοῦ Θεοῦ καί αὐτό γίνεται μόνο ὅταν ζήσουμε ὀρθόδοξα, μέ ὀρθόδοξη πίστη,
ὄχι αὐτά πού διδάσκονται τώρα τά παιδιά στά σχολεῖα. Τώρα στά σχολεῖα ἐπίσημα
διδάσκεται ἡ αἵρεση. Ἐπίσημα, ἀπό τό Κράτος! Τό ξέρετε; Τό ἔχετε καταλάβει;
Ἐπίσημα διδάσκεται ὁ Οἰκουμενισμός καί ἡ Πανθρησκεία. Στά παιδιά λένε ὅτι ὅλες
οἱ θρησκεῖες εἶναι καλές.

– Ποιός τό εἶπε αὐτό ὅτι ὅλες οἱ θρησκεῖες εἶναι καλές;

Καί ὅτι ὅλες οἱ θρησκεῖες σώζουν… καί ὅτι ὅλες οἱ θρησκεῖες προσεύχονται. Ναί,
ἀλλά ποῦ προσεύχονται; Ἔχει κάτι φωτογραφίες στά βιβλία, τόν Ἅγιο Σεραφείμ καί
δίπλα ἕναν ἄλλον παπικό κι αὐτός προσεύχεται, ἕναν ἄλλον μουσουλμάνο κι αὐτός
προσεύχεται… ἔ, ποῦ προσεύχονται; Στόν Θεό λέει.

– Ποιόν Θεό; Πόσοι θεοί ὑπάρχουν;

Ὁ ἴδιος λένε, ἕνας Θεός εἶναι.
– Ναί, ποιός εἶναι;
Δέν τό λένε. Λέει, ἐσεῖς τόν λέτε Χριστό, οἱ ἄλλοι τόν λένε Ἀλλάχ.. τό ἴδιο εἶναι. Δέν
εἶναι τό ἴδιο!
Καταλάβατε; Αὐτά διδάσκουν τώρα τά παιδιά μας. Ὁπότε δημιουργεῖται μιά γενιά, ἡ
ἑπόμενη γενιά θά εἶναι μιά γενιά οἰκουμενιστῶν, πανθρησκειαστῶν καί νά τό ποῦμε
καί λίγο κουλτουριάρικα.. ἀνθρωπαρίων, ὄχι ἀνθρώπων. Ἑτοιμάζουν τά νέα
ἀνθρωπάρια, τούς εἵλωτες τῆς Νέας Τάξης Πραγμάτων μέ αὐτό τόν τρόπο. Γιατί,
ὅταν τό παιδί χάσει τήν ὀρθοδοξία, μετά θά ὑποταχτεῖ στό σύστημα. Αὐτό θέλουν.
Θέλουν ἀνθρώπους πού νά εἶναι διεφθαρμένοι καί νά εἶναι ἀδιάφοροι ὡς πρός τή
θρησκεία καί μέ συγκεχυμένη γνώση ὡς πρός τόν Θεό. Μέ τά νέα Θρησκευτικά πού
διδάσκονται τά παιδιά στά σχολεῖα εἶναι ὅλα θολά.

– Ποιός εἶναι ὁ Θεός;

«Εἶναι ὁ Χριστός. Καί ὁ Ἀλλάχ καλός εἶναι κι αὐτός… καί τό κοράνιο, ἅγιο εἶναι καί
τό κοράνιο, ἱερό καί τό κοράνιο…». Τό παιδί εἶναι σέ ἕνα χάος, σέ μία σύγχυση.
Αὐτό ἀκριβῶς εἶναι τό ὄχημα τοῦ διαβόλου, ἡ σύγχυση. Καί ἐκεῖ μέσα περνάει αὐτή
ἡ θεωρία πού σᾶς εἶπα, κρατῆστε τόν Χριστό σας, ἀλλά μή λέτε ὅτι μόνο ὁ Χριστός
σώζει. Καί ὁ Ἀλλάχ σώζει.. καί μή λέτε μόνο τό Εὐαγγέλιο.. καί τό κοράνιο..
Παίρνουν καί μοιράζουν κοράνια καί οἱ δικοί μας οἱ ὑψηλοβάθμιοι… Ἀπαράδεκτα
πράγματα! Καί οἱ ἄλλοι οἱ Βουδιστές κι αὐτοί καλοί εἶναι.. Ὅλοι καλοί… καί ἀφῆστε
τό παιδί νά διαλέξει μόνο του.

Λοιπόν, γιά νά σωθοῦμε χρειάζεται ἡ Ὀρθόδοξη πίστη. Μόνο ὁ Χριστός σώζει. Εἶναι
ἀποκλειστικά ὁ Σωτῆρας. Μόνο ἡ ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου εἶναι ἡ ἀλήθεια, ἡ μόνη
ἀλήθεια, ἡ πραγματική ἀλήθεια καί χρειάζεται νά ἔχεις καί ὀρθόδοξη ζωή, νά τηρεῖς
δηλαδή τίς ἐντολές. Καί ποῦ θά βροῦμε τά πρότυπα γιά νά μιμηθοῦμε; Στούς Ἁγίους

164
μας. Πῶς ἔζησαν οἱ Ἅγιοι; Ὁ Ἅγιος πού ἔχεις τό ὄνομά του. Πάρε αὐτόν καί μιμήσου
τον. Θά ἐφαρμόσεις τό Εὐαγγέλιο μιμούμενος τούς Ἁγίους. Νά σᾶς πῶ καί κάτι καί
μήν παραξενευτεῖτε… Ὅλοι πρέπει νά γίνετε μοναχοί – μιά πού ἤρθατε στό
Μοναστήρι.. Ὄχι μέ τήν ἔννοια νά ἀφήσετε τήν οἰκογένειά σας, ἀλλά νά υἱοθετήσετε
τόν τρόπο ζωῆς, ἄν θέλετε νά σωθεῖτε. Γιατί ὁ τρόπος ζωῆς εἶναι ὁ ἴδιος, ἡ ἀσκητική
καί μυστηριακή ζωή. Ὅλοι πρέπει νά τηρήσουμε ὅλες τίς ἐντολές καί νά
ἀγωνιστοῦμε. Καί στήν ἀκτημοσύνη, στό μέτρο πού μπορεῖτε θά τό κάνετε κι ἐσεῖς,
νά ἀποδεσμευτεῖτε ἀπό τά ὑλικά πράγματα. Καί στήν παρθενία, στήν ἁγνότητα, στή
σωφροσύνη ὅσοι εἶναι ἔγγαμοι. Εἶναι οἱ ἀντίστοιχες ἀρετές γιά τούς ἐγγάμους. Ἐμεῖς
οἱ ἄγαμοι ἔχουμε τήν παρθενία, ἐσεῖς ἔχετε τήν σωφροσύνη. Καί στήν ὑπακοή. Θά
πρέπει νά ἔχετε ἕναν πνευματικό ὁδηγό. Ἀλλοίμονο ἄν δέν ἔχετε πνευματικό ὁδηγό
καί δέν ἐξομολογεῖστε καί μάλιστα τακτικά, ὄχι μόνο μεγάλες γιορτές. Ἐγώ θά ἔλεγα
τουλάχιστον μιά φορά τόν μήνα.

(π. Ἱερεμίας) : ………….

Μετά τά τραβᾶνε οἱ πνευματικοί… Ἀλλά ἔχουν πολλή ἀγάπη… καί ὅταν προοδεύετε
πνευματικά, δέν μᾶς κουράζετε. Μᾶς ξεκουράζετε. Ἔλεγε ὁ π. Ἀθανάσιος
Μυτιληναῖος, π. Ἱερεμία, σέ μιά ὁμιλία, ἐνόψει μιᾶς Σαρακοστῆς, λέει τώρα τή
Σαρακοστή χιλιάδες θά ἐξομολογηθοῦν… πόσοι θά διορθωθοῦν;.. Μερικές δεκάδες!
Ἀπογοητευτικό.. Ἀπογοητευτικό.. Μερικές δεκάδες ἀπό τίς χιλιάδες.. Γιατί; Γιατί δέν
μετανοοῦν οἱ ἄνθρωποι. Μπορεῖ νά ἐξομολογοῦνται ἀλλά δέν μετανοοῦν. Δέν
ἀλλάζουν τρόπο ζωῆς. Ἔ, λέει, εἶπε ὁ παπα-Σάββας γιά τά μαλλιά νά μήν τά
βάφουμε, τά χείλη μας νά μήν τά βάφουμε… ἄς τά λέει. Ἐμεῖς θά τό κάνουμε. Νά μή
φορᾶμε παντελόνια… Σιγά τώρα, γίνονται αὐτά; Ἐγώ κρυώνω, σοῦ λέει.. κι ἐπειδή
κρυώνεις; Δέν ἔχει χοντρές κάλτσες καί νά βάζεις καί τή φούστα σου ἀπό πάνω; Ὄχι,
δέν θέλουνε. Δέν θέλουμε νά ἀλλάξουμε, νά ἀφήσουμε τά πάθη μας. Δυστυχῶς,
ἔχουμε φτάσει ν΄ ἀγαπήσουμε τά πάθη μας καί εἶναι τραγικό αὐτό.
Τά λέω ὅλα αὐτά, ξέρετε γιατί; Γιατί σήμερα οἱ πιό πολλοί δέν εἴμαστε χριστιανοί.
Τό ἔλεγε ὁ π. Ἀθανάσιος. Εἴμαστε εἰδωλολάτρες. Κι ἄν δέν εἴμαστε εἰδωλολάτρες,
εἴμαστε ὑποκριτές.

– Ξέρετε τί ὑποκρίνονται σήμερα οἱ πιό πολλοί;

Ἐπειδή σήμερα τῆς μόδας δέν εἶναι ἡ εὐσέβεια, εἶναι ἡ ἀσέβεια, ὑποκρίνονται τόν
ἀσεβή. Νά σᾶς πῶ πῶς. Πάει κανείς σ’ ἕνα ἐστιατόριο καί δέν κάνει τόν σταυρό του,
ντρέπεται λέει. Περνάει ἔξω ἀπό μία ἐκκλησία καί δέν κάνει τόν σταυρό του, τόν
κάνει ἔτσι… κάτω ἀπό τό σακάκι του. Ἔχει μερικούς πού τό κάνουν ἔτσι ἀπό μέσα.

– Τί εἶναι αὐτό; Δέν εἶναι ὑποκρισία;

Ὑποκρισία εἶναι.
– Γιατί; Εἶναι ἐπίδειξη νά κάνεις τόν σταυρό σου στό ἐστιατόριο;
Ὄχι. Εἶναι πράξη σωτηρίας, γιατί εὐλογεῖς τό φαγητό σου. Ἄν τό φαγητό σου εἶναι
μέ μάγια, θά τά φᾶς καί τά μάγια καί θά φᾶς καί τόν διάβολο μέσα.
– Πῶς θά φύγει ὁ διάβολος ἅμα δέν σταυρώσεις τό φαγητό σου;

165
Σοῦ λέει, ντρέπομαι τώρα… μέ βλέπουν.
Ἤ ἔχει μνημόσυνο ἡ τάδε κυρία Σαρακοστή καί βάζει κρέας. Τί θά κάνεις ἐσύ; Θά
φᾶς ἤ δέν θά φᾶς; Μερικοί ἐξυπνάκηδες λένε, θά φᾶμε γιά νά μήν τούς
σκανδαλίσουμε. Μά, ἀκριβῶς, ἐπειδή τρῶς σκανδαλίζεις, πού σέ ξέρουνε κιόλας πώς
εἶσαι τάχατες τῆς Ἐκκλησίας… καί σοῦ λέει, νά κι αὐτή πού πάει στήν ἐκκλησία,
ἔφαγε, δέν τή λογαριάζει τή νηστεία. Καί ὑποκρίνεται τήν ἀσεβή. Γι’ αὐτό σᾶς εἶπα
εἴμαστε ὑποκριτές, γιατί σήμερα ἔχει πέραση ἡ ἀσέβεια. Κι ἄν ἐσύ εἶσαι ὅπως
πρέπει, θά σέ κοροϊδέψουνε. Ἄν ἡ κοπέλα πάει στό Πανεπιστήμιο μέ φούστα, θά τήν
κοροϊδέψουνε. Ὑποκρίνεται λοιπόν κι αὐτή ὅτι συμφωνεῖ. Ἤ ἄν μία νέα δέν ἔχει
φίλο καί ὅλες οἱ φιλενάδες της τῆς λένε γιά τούς φίλους τους, λέει κι αὐτή ψέματα
ὅτι ἔχει φίλο.

– Δέν εἶναι ὑποκρισία αὐτό; Ξέρετε τί εἶπε ὁ Χριστός γιά τούς ὑποκριτές;
Μόνο γιά τούς ὑποκριτές… γιά κανέναν ἄλλον δέν εἶπε. Εἶπε ὀχτώ οὐαί6. Ὄχι ἕνα,
ὀχτώ οὐαί!
– Ξέρετε τί θά πεῖ οὐαί;
Ἀλλοίμονο. Μόνο στούς ὑποκριτές εἶπε τά οὐαί! Πού σημαίνει ὅτι εἶναι στόν πάτο
τῆς κόλασης, κάτω-κάτω. Δέν εἶναι, λοιπόν, μικρή ἡ ἁμαρτία μας, εἶναι μεγάλη καί
πρέπει νά διορθωθοῦν καί ἔτσι θά ἀλλάξει ὁ κόσμος.
– Πρίν σαράντα χρόνια, ἄν μία βαφότανε καί ντυνόταν ὅπως οἱ σημερινές, τί ἦταν;
Πές τε μου ἐσεῖς οἱ παλιές. Πές τε το. Κοινή γυναίκα ἦταν, πόρνη.
– Σήμερα τί γίνεται; Ὅλες εἶναι πόρνες;
Ὄχι, ἀλλά ὑποκρίνονται. Εἶναι καί πολλές, δυστυχῶς… γιατί βασιλεύει ἡ πορνεία.
– Καί οἱ προγαμιαῖες σχέσεις τί εἶναι;
Πορνεία εἶναι. Καί ἡ μοιχεία. Δέν εἶναι ὅμως ὅλες, ἀλλά ὑποκρίνονται.
– Γιατί ὑποκρίνεσαι κυρία μου;
Ἀφοῦ λές ὅτι εἶσαι τοῦ Χριστοῦ… Γιατί φοβᾶται μήν τήν κοροϊδέψουν. Πού
σημαίνει ἀπό πίσω τί εἶναι; Τή νοιάζει τί θά πεῖ ὁ κόσμος, ὄχι τί θά πεῖ ὁ Θεός.
Βλέπετε; Βασιλεύουν, δηλαδή, μέσα μας τά πάθη, ἀνθρωπαρέσκεια, κενοδοξία, καί
τά ὑπόλοιπα, ἡ φιλαργυρία, ἡ φιληδονία καί ὅλα αὐτά.

– π. Ἱερεμίας: Ὁ π. Σάββας μᾶς εἶπε τόσα πολλά! Σίγουρα θά θυμᾶστε πολλά. Τό

παντελόνι ξέρω… Εἴδατε, ὅμως, τά τόσο σπουδαῖα πού εἶπε γιά τόν λογισμό. Εἴδατε
τί μπορεῖ νά κάνει ἕνας λογισμός; Εἶναι αὐτό πού λέμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι
ψυχοσωματικό ὄν. Δέν εἶναι οὔτε μόνο ψυχή οὔτε μόνο σῶμα. Βέβαια ἡ ψυχή
ὑπερτερεῖ. Ἡ ψυχή περιβάλλει τό σῶμα. Φεύγει ἡ ψυχή, πάει τό σῶμα. Εἴδατε ὅμως
πώς ὅλα ἀπό κεῖ ξεκινοῦν. Καί ἄρρωστοι νά μήν εἴμαστε, μέ ἕναν κακό λογισμό
ἀρρωσταίνουμε. Ἀπό κεῖ ξεκινοῦν ὅλα. Νομίζω αὐτό τό περιστατικό π. Σάββα πρέπει
νά τό γράφει…

– π. Σάββας: Ναί, εἶναι γραμμένο.

– π. Ἱερεμίας: Ὁ γέροντας Πορφύριος σ’ αὐτά τά πράγματα ἦταν πολύ.. Σέ ὅλα
βέβαια, ἀλλά μποροῦσε νά πιάσει τέτοιες λεπτομέρειες στήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου.

166
Ποιά ἦταν αὐτή ἡ μοναχή, πού ἔγινε μετά μοναχή, πού τῆς ἐξήγησε πώς αὐτό τό
τραῦμα στό κεφάλι της πού πονοῦσε ἦταν ἀπό τότε πού ἡ μητέρα της ἔγκυος καί
χτύπησε στό τραπέζι καί τραυματίστηκε τό μωρό, τό παιδί μέσα στήν κοιλιά. Βέβαια
οἱ Ἅγιοι δέν λένε κάτι γιά νά θαυμάσει ὁ κόσμος. Τά λένε γιά νά σωθεῖ ὁ κόσμος.
Δείχνουν τόν τρόπο πού ὁδηγεῖ στόν Χριστό.
Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης
https://hristospanagia3.blogspot.gr

1 Α΄Πέτρ. 1, 16.
2 Α΄Ἰωάν. 5, 19.
3 Μάρκ. 12, 33.
4 Δευτ. 22, 5.
5 Ὅ.π.
6 Ματθ. 23, 13-29.

167
 Οἱ πανουργίες τοῦ διαβόλου καί ἡ ὑπερνίκηση τῆς δειλίας
Σήμερα, πού γιορτάζουμε τή Σκέπη τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, εὐχόμαστε ἐκ βάθους
καρδίας ὁ Θεός νά σκεπάζει ὅλους καί ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος νά μᾶς προστατεύει
καί προσωπικά καί οἰκογενειακά καί ἐθνικά καί πανορθοδόξως καί παγκοσμίως.
Γιατί ὅλοι ἔχουμε ἁμαρτίες καί ἔχουμε ἀνάγκη ἀπό μετάνοια, ἔχουμε ἀνάγκη ἀπό τή
θεία βοήθεια καί ἀπό τή μεσιτεία τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Σήμερα θά συνεχίσουμε ἀπό τήν διδασκαλία τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου, πού εἶναι
ἀποθησαυρισμένη μέσα στόν βίο, πού ἔχει γράψει καί μᾶς ἔχει διασώσει ὁ μέγας
Πατήρ τῆς Ἐκκλησίας, ὁ Μέγας Ἀθανάσιος, πού ἦταν καί μαθητής του.
«Οἱ πανουργίες τοῦ διαβόλου καί ἡ ὑπερνίκηση τῆς δειλίας»1 καί τῆς φοβίας πού
δημιουργοῦν οἱ δαίμονες. Ἔχουμε πεῖ κι ἄλλες φορές γιά τό ὅτι ὁ ἄγγελος
μετασχηματίζεται εἰς ἄγγελον φωτός2, ὅπως τό λέει ἡ Ἁγία Γραφή καί χρησιμοποιεῖ
πάρα πολλές μεθοδίες καί τρόπους γιά νά πλανήσει τόν ἄνθρωπο. Κατεξοχήν
μάλιστα, προσπαθεῖ νά μᾶς πλανήσει ἀπό τά δεξιά, ὅπως λένε οἱ Ἅγιοι, δηλαδή μέ
ἕναν τρόπο, ὁ ὁποῖος φαίνεται καλός, ὅτι πάει γιά τό καλό, θέλει τό καλό μας καί μᾶς
διδάσκει καλά πράγματα. Γι’ αὐτό καί ὁ Δαβίδ λέει «πεσεῖται ἐκ τοῦ κλίτους σου
χιλιάς καί μυριάς ἐκ δεξιῶν σου»3. Δηλαδή, πιό πολλοί πειρασμοί καί παγίδες
ἔρχονται στούς χριστιανούς ἀπό τά δεξιά. Φαίνονται δηλαδή σάν κάτι καλό, ἐνῶ
εἶναι κακό, καί πέφτουμε πολλές φορές σ’ αὐτή τήν παγίδα. Λόγου χάρη, νά ποῦμε
ἕνα παράδειγμα ἀπό τά σύγχρονα δεδομένα, διαμαρτυρόμαστε γιά τά ἀπαράδεκτα
θρησκευτικά πού ἐπιβάλλουν οἱ ἰνστρούχτουρες τῆς Νέας Ἐποχῆς μέ τή συνεργία
-δυστυχῶς- τοῦ Ὀρθοδόξου Κράτους καί, νά τό ποῦμε κι αὐτό -δυστυχῶς-, καί μέ
κάποια ὀλιγωρία(;), ὑπαναχώρηση(;), προδοσία(;) κάποιων ἐκ τῆς Ἱεραρχίας.
Διαμαρτυρόμαστε καί τί ἀκοῦμε; «Καλά, κακό εἶναι νά μάθει τό παιδί καί τίς ἄλλες
θρησκεῖες;». Φαίνεται, δηλαδή, στήν ἀρχή σάν κάτι καλό, ἀλλά ὅταν τό δοῦμε στό
βάθος του, θά διαπιστώσουμε ὅτι πράγματι εἶναι κακό, γιατί τό παιδάκι τῶν 7-8
χρονῶν δέν ἔχει τήν κρίση, ὅπως λέει ἡ ψυχολογία, νά διακρίνει τό καλό ἀπό τό κακό
καί ἁπλῶς μιμεῖται, ἀντιγράφει καί υἱοθετεῖ αὐτά πού τό διδάσκεις καί κάνει ἔτσι μία
τελετουργία πολλές φορές ἀκριβῶς μιμούμενο αὐτό πού βλέπει νά τοῦ διδάσκει ἡ
δασκάλα στό σχολεῖο ἤ ἡ μητέρα ἤ ὁ πατέρας.

Ἑπομένως, δέν εἶναι κάτι καλό νά γνωρίσει κανείς τό κακό παράλληλα μέ τό καλό
καί νά διαλέξει. Γιατί δέν μπορεῖ πολλές φορές νά διαλέξει. Καί οἱ ἅγιοι Πατέρες
ἀπαγορεύουν νά διαβάζει κανείς τά συγγράματα τῶν αἱρετικῶν. Κατεξοχήν, βέβαια,
ἀπαγορεύεται νά τά διαβάζουν οἱ ἀρχάριοι στήν πνευματική ζωή. Ἄν κάποιος ἔχει
φτάσει σέ πολύ ὑψηλά ἐπίπεδα καί ἔχει γίνει πατέρας τῆς Ἐκκλησίας, τότε βεβαίως
τά διαβάζει γιά νά τά ἀντικρούσει. Ξέρει ποιά εἶναι ἡ ἀλήθεια, εἶναι στερεωμένος
στήν ἀλήθεια, ἔχει μεγάλη διάκριση καί φωτισμό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί αὐτός
βέβαια δέν βλάπτεται. Ἀλλά ἕνας πού εἶναι πρωτάρης στήν πνευματική ζωή, ὅπως

168
εἶναι τά παιδιά μας στό σχολεῖο, δέν ἔχει τέτοια διάκριση. Ἑπομένως δέν εἶναι
καθόλου καλό, αὐτό πού μᾶς σερβίρουν γιά καλό, νά μάθουν τά παιδιά μας καί τίς
ἄλλες θρησκεῖες.
Ἔτσι, λοιπόν, ὑπάρχουν πάρα πολλές πανουργίες τοῦ διαβόλου καί ὑπάρχει, ὅπως
ἔχουμε πεῖ κι ἄλλη φορά, καί πολλή τρομοκρατία ἐκ μέρους τοῦ διαβόλου. Ὁ
διάβολος δηλαδή, ἐπειδή δέν ἔχει δύναμη, προσπαθεῖ νά ἐκμεταλλευτεῖ τήν ἄγνοιά
μας καί τήν δειλία μας καί προσπαθεῖ ἔτσι μέ φόβους, μέ φοβικά τεχνάσματα, νά μᾶς
τρομοκρατήσει, ὥστε νά πάψουμε πλέον νά προσευχόμαστε, νά πάψουμε νά
ἀγωνιζόμαστε πνευματικά καί νά τόν προσκυνήσουμε.
Γιά αὐτό θά δεῖτε πόσο ὡραῖα τά λέει ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος καί πῶς δέν πρέπει νά
δειλιάζουμε καί νά φοβόμαστε τόν διάβολο. «Οἱ πανουργίες», λοιπόν, «τοῦ
διαβόλου. Θά ἤθελα», λέει ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος, «νά σιωπήσω καί νά μήν εἰπῶ τίποτε
δικό μου -ἀπό τόν ἑαυτό μου- καί νά ἀρκεσθῶ μόνον σ’ αὐτά»4, δηλαδή σ’ αὐτά πού
μᾶς εἶχε πεῖ προηγουμένως. Μᾶς εἶχε πεῖ ἕναν λόγο τῆς Ἁγίας Γραφῆς, μέ τόν ὁποῖο
εἴχαμε κλείσει τήν προηγούμενή μας ὁμιλία «Ἀγαπητοί, μή παντί πνεύματι
πιστεύετε»5. Εἶναι ἀπό τήν πρώτη καθολική ἐπιστολή τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ
Θεολόγου. Νά μήν πιστεύετε, νά μήν ἐμπιστεύεστε ὁποιοδήποτε πνεῦμα, κάτι πού
σᾶς ἐμφανίζεται ἤ μία φωνή πού ἀκοῦτε. Γιατί δέν εἶναι ὅλα τά πνεύματα ἀγαθά.
Ὑπάρχουν οἱ Ἄγγελοι, τά ἀγαθά πνεύματα, ἀλλά ὑπάρχουν καί τά πονηρά πνεύματα,
τά ὁποῖα μποροῦν νά μᾶς ἐπηρεάζουν, νά ἀκοῦμε φωνές καί νά βλέπουμε πράγματα
καί νά μήν εἶναι ἀπό τόν Θεό. «Ἀλλά δοκιμάζετε τά πνεύματα εἰ ἐκ τοῦ Θεοῦ
ἐστιν»6, λέει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης στή συνέχεια. Νά ἐξετάζετε δηλαδή, ἐάν τό πνεῦμα
πού σᾶς μιλάει, πού σᾶς ἐμφανίζεται, εἶναι ἀπό τόν Θεό.

Μᾶς μιλάει τό πνεῦμα καί μέ τόν λογισμό, καί μέ τήν σκέψη, μέσα μας. Δέν εἶναι
πάντοτε ὅρασις, ὅπως βλέπουμε ὁ ἕνας τόν ἄλλον, ἀλλά μπορεῖ νά εἶναι καί μία
σκέψη, ἕνας λογισμός. Πρέπει νά ἐξετάζει ὁ ἄνθρωπος, ἄν αὐτός ὁ λογισμός εἶναι
ἀπό τό ἀγαθό πνεῦμα, ἀπό τό Πνεῦμα τό Ἅγιο ἤ ἀπό τό πονηρό πνεῦμα. «Ὅτι πολλοί
ψευδοπροφῆται ἐξεληλύθασιν εἰς τόν κόσμον»7, λέει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Θεολόγος.
Ἀπό ἐκεῖνα τά χρόνια ἀκόμα, πάρα πολλοί ἄνθρωποι ψευδῶς προφήτευαν. Καί
σήμερα, ἡ ἐποχή μας, ἔχει πολλούς ψευδοπροφῆτες, δηλαδή προφῆτες πού λένε
ψεύτικα πράγματα γιά τόν Χριστό, γιά τήν ἀλήθεια, γιά τό φῶς, γιά τή χαρά, γιά τήν
ἀγάπη… Πάρα πολλοί ψευδοπροφῆται. Ὅπως εἶναι ἡ σύγχρονη αἵρεση, ἡ λεγόμενη
μεταπατερική θεολογία, ἡ ὁποία εἶναι ἡ συνέχεια τῶν λεγόμενων νεορθοδόξων, πού
ἦταν στή δεκαετία τοῦ ’60 στή Θεολογία καί μεσουρανοῦσαν, οἱ ὁποῖοι πρόβαλαν
τήν σαρκική ἡδονή. Καί ἡ συνέχειά τους, οἱ μεταπατερικοί σήμερα, τά ἴδια
προωθοῦν, μιά ζωή πού νά ἔχει σαρκικές ἀπολαύσεις, νά μήν ἔχει καθόλου ἄσκηση
καί μάλιστα-μάλιστα κάποιοι ἀπό αὐτούς λένε οὔτε μετάνοια! Νά μή μιλᾶτε λέει κἄν
γιά μετάνοια… καί νά τό λέει αὐτό τώρα ὀρθόδοξος ἱερέας! Εἶναι φοβερό πράγμα
πού ἔχουμε φτάσει.. Αὐτά εἶναι ψευδοπροφητεῖες καί αὐτοί πού τά λένε εἶναι
ψευδοπροφῆτες. Δηλαδή ψεύτικα διδάσκουν τάχατες γιά τόν Χριστό καί γιά τό καλό
καί γιά τήν ἀγάπη, ἀλλά οὐσιαστικά προωθοῦν διδασκαλίες δαιμονικές.

169
Λοιπόν, λέει ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος, θά ἤθελα νά ἀρκεστῶ σ’ αὐτά, «γιά νά μή νομίσετε
ὅμως, ὅτι αὐτά τά λέγω ἁπλῶς θεωρητικά, ἀλλά γιά νά πιστέψετε ὅτι αὐτά πού
διηγοῦμαι εἶναι ἀπό πείρα δική μου»8, τά ἔχω δηλαδή καί ἐγώ ζήσει στήν πράξη
αὐτά πού λέει ἡ Ἁγία Γραφή, ὅτι ὁ διάβολος μετασχηματίζεται σέ ἄγγελο φωτός καί
προσπαθεῖ νά μᾶς πλανήσει καί εἶναι αὐτός πού πλανᾶ τήν οἰκουμένη ὅλη, γι’ αὐτό,
λέει ὁ Ἅγιος, γιά νά καταλάβετε ὅτι σᾶς μιλάω ἀπό δική μου πείρα καί σᾶς λέω
ἀλήθεια «πάλιν θά σᾶς πῶ ὅσα εἶδα νά ἐπιτηδεύονται οἱ δαίμονες, ἔστω κι ἄν γίνω
σάν ἀνόητος». «Καί ἄν γίνω ἄφρων»9, ὅπως καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, πού μέ
ἀναγκάζετε νά μιλήσω γιά τόν ἑαυτό μου γιά νά ὑπερασπιστῶ τόν ἑαυτό μου καί νά
δεῖτε ὅτι ἐγώ εἶμαι ἀπόστολος κ.λ.π. Φαίνομαι μπροστά σας σάν ἀνόητος, ἀλλά ἐσεῖς
μέ ἀναγκάζετε. Ἔτσι λέει ἐδῶ καί ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος, θά πῶ αὐτά πού ἔχω ζήσει ἐγώ,
ἀκόμα κι ἄν κάποιοι μέ ποῦνε ἄφρονα, ἀνόητο, ἤ ἀκόμα ἴσως καί ὑπερήφανο καί
ἄνθρωπο πού θέλει νά ἐπιδεικνύεται, νά ἐπιδεικνύει τά κατορθώματά του.

«Ξέρει ὅμως ὁ Κύριος, πού μέ ἀκούει, τήν καθαρή μου συνείδηση καί ὅτι ὄχι γιά
μένα, ἀλλά χάριν τῆς ἀγάπης σας καί γιά νά σᾶς παρακινήσω στήν ἄσκηση τῆς
ἀρετῆς, τά λέγω ὅσα ξέρω», αὐτά πού ἔζησα. Καί ἀρχίζει: «Πόσες φορές μέ
μακάρισαν» οἱ δαίμονες. Τόν ἐπαινοῦσαν. Οἱ δαίμονες ἔχουν κι αὐτή τήν μέθοδο, τῆς
κολακείας. Ὑψώνουν τόν ἄνθρωπο, καί μέσω τῶν λογισμῶν μάλιστα ἐπαινοῦν τόν
ἄνθρωπο. «Κι ἐγώ», λέει ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος, ἐνῶ μέ μακάρισαν, «τούς καταράστηκα
στό ὄνομα τοῦ Κυρίου.
Πόσες φορές προεῖπαν γιά τό νερό τοῦ ποταμοῦ Νείλου». Ἔκαναν τόν προφήτη, ὅτι
θά ἀνέβει – δέν θά ἀνέβει τό νερό αὐτή τή χρονιά, θά ἔχουμε σοδειά – δέν θά
ἔχουμε… «Κι ἐγώ τούς ἔλεγα: Καί τί σᾶς μέλει ἐσᾶς γι’ αὐτό;»10. Τί σᾶς νοιάζει
ἐσᾶς, ἄν θά ἀνέβει τό νερό τοῦ ποταμοῦ Νείλου ἤ ὄχι;

«Ἦλθαν κάποτε μέ ἀπειλές καί μέ περικύκλωσαν, ὅπως οἱ στρατιῶτες, μέ

πανοπλίες». Κατά φαντασία ἐμφανίζονταν ὡς στρατιῶτες, γιά νά τόν
τρομοκρατήσουν. «Καί ἄλλοτε μέ ἄλογα καί θηρία καί ἑρπετά γέμισαν τό σπίτι κι
ἐγώ ἔψαλλα». Ἄλλες φορές λέει πάλι, μετασχηματίστηκαν σέ ἄλογα, σέ θηρία, σέ
ἑρπετά καί πλημμύρισαν ὅλο τό σπίτι καί ἐγώ ἔλεγα «Οὗτοι ἐν ἅρμασι καί οὗτοι ἐν
ἵπποις, ἡμεῖς δέ ἐν ὀνόματι Κυρίου Θεοῦ ἡμῶν μεγαλυνθησόμεθα»11. Βλέπετε; Τούς
ἀντικρούει μέ στίχους, μέ ψαλμούς, μέ κομμάτια ἀπό τήν Ἁγία Γραφή. «Ἦλθαν μέ
ἅρματα καί μέ ἄλογα. Ἐμεῖς δε, θά γενοῦμε ἰσχυρότεροι, θά νικήσουμε καί θά
μεγαλυνθοῦμε μέ τό ὄνομα τοῦ Κυρίου Θεοῦ μας. Καί μέ τίς προσευχές
κατανικήθηκαν ἐκεῖνοι παρά τοῦ Κυρίου.

Ἦλθαν κάποτε μέσα στό σκοτάδι σάν φωτεινά φαντάσματα καί ἔλεγαν: Ἤλθαμε νά
σοῦ φέξουμε Ἀντώνιε. Κι ἐγώ προσευχόμουν μισοκλείνοντας τά μάτια κι ἀμέσως
ἔσβησε τό φῶς τῶν ἀσεβῶν». Τάχατες νά μᾶς ἐξυπηρετήσουν. Κάποτε καί στήν
ἔρημο τοῦ Σινά ὁ Γέροντας Παΐσιος δέν μποροῦσε νά ἀνάψει ἕνα φῶς, μέσα στό
σκοτάδι πού περπατοῦσε, καί τοῦ ἄναψε φῶς ὁ διάβολος. Ὁ Ἅγιος τότε ἀπέστρεψε

170
τό πρόσωπό του καί εἶπε «δέν θέλω τά φῶτα σου». Γιατί ὁ διάβολος πάντοτε ζημιά
θά σοῦ κάνει, πάντοτε. Δέν ὑπάρχει καλός διάβολος, ὅπως δέν ὑπάρχει καί καλή
μαγεία, αὐτό πού λένε «λευκή μαγεία». Εἶναι πάρα πολύ ἀνόητοι οἱ ἄνθρωποι, δέν
ἔχουν καθόλου ἐπίγνωση πνευματική τοῦ τί κάνουν, πού πηγαίνουν στούς μάγους καί
στίς μάγισσες τάχατες γιά νά τούς βροῦν τά μάγια, νά τούς λύσουν τά μάγια, γιά νά
βροῦν ἕνα χαμένο πράγμα κ.λ.π.
«Καί ἔπειτα ἀπό λίγους μῆνες, ἤλθανε ψάλλοντας κι ἔλεγαν λόγια ἀπό τίς
Γραφές!». Ὁ διάβολος ἀκόμα κι αὐτό χρησιμοποιεῖ, γιατί γνωρίζει τίς Γραφές καί
προσπαθεῖ νά μᾶς παραπλανήσει παρερμηνεύοντας χωρία ἀπό τήν Ἁγία
Γραφή. «Ἐγώ δέ», λέει ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος, «ὡσεί κωφός οὐκ ἤκουον»12»13, ὅπως
γράφει στόν 37ο ψαλμό στόν 14ο στίχο. Ἐγώ, λέει, σάν κουφός δέν ἄκουγα τίποτα.
Ἡ καλύτερη ἀντιμετώπιση τοῦ διαβόλου εἶναι ἡ κώφωση σέ ὅσα μᾶς ὑποβάλλει εἴτε
μέ τήν σκέψη εἴτε μέ φωνές εἴτε μέ φαντασίες. Τό νά περιφρονήσει δηλαδή ὁ
ἄνθρωπος αὐτά ὅλα τά τοῦ διαβόλου, τίς προτάσεις τοῦ διαβόλου, νά κλείσει τά
αὐτιά καί τά μάτια του καί τή σκέψη του. Ἄν τό ἔκανε αὐτό καί ἡ Εὔα δέν θά ἔχανε
τόν παράδεισο, καί ὁ Ἀδάμ στή συνέχεια πού παρασύρθηκε ἀπό αὐτήν. Ἔτσι κι
ἐμεῖς, σέ ὁποιονδήποτε λογισμό μᾶς βάζουν οἱ δαίμονες, θά πρέπει νά ἐφαρμόζουμε
αὐτό τό ψαλμικό τοῦ 37ου ψαλμοῦ: «Ἐγώ δέ ὡσεί κωφός οὐκ ἤκουον». Ὁ διάβολος
μᾶς μιλάει, ὅπως εἴπαμε, μέ τή σκέψη, μέ λογισμούς, μέ φωνές, ἀλλά καί μέσω
ἄλλων ἀνθρώπων πολλές φορές. Χρησιμοποιεῖ καί κάνει ὄργανά του ἀνθρώπους, οἱ
ὁποῖοι μᾶς λένε διάφορα γιά νά μᾶς ἐρεθίσουν, γιά νά μᾶς θυμώσουν, γιά νά μᾶς
πικράνουν, γιά νά μᾶς πληγώσουν κ.λ.π. «Ἐγώ δέ ὡσεί κωφός οὐκ ἤκουον». Εἶναι
αὐτή ἡ σοφή συμβουλή τοῦ Ἁγίου Θεοῦ, νά γίνουμε τυφλοί καί κουφοί γιά τόν
διάβολο καί γιά τούς λογισμούς, οἱ ὁποῖοι κατά 99%, νά ξέρετε, δέν εἶναι δικοί μας,
εἶναι τοῦ διαβόλου. Καί βασανίζονται οἱ ἄνθρωποι πολλές φορές χωρίς λόγο, γιατί
νομίζουν ὅτι οἱ λογισμοί πού ἔχουν εἶναι δικοί τους καί νιώθουν ἐνοχές. Ὄχι, εἶναι
τοῦ διαβόλου καί δέν ἁμαρτάνει κανείς , ὅταν ἔχει λογισμούς. Ἁμαρτάνει, ὅταν
ἀρχίσει νά τούς δέχεται, νά συζητάει μαζί τους, ὁπότε μετά, σιγά-σιγά, νά ὑποκύπτει
καί νά κάνει πράξη αὐτά πού τοῦ λέει ὁ κακός λογισμός.

«Ἔσεισαν κάποτε τό μοναστήρι». Κοιτάξτε τί ἔκαναν στόν Ἅγιο οἱ δαίμονες! Θά

πεῖς: Ἔχουν τέτοια δυνατότητα, νά κάνουν σεισμό; Ἔχουν, ἄν πάρουν ἀπό τόν Θεό
τήν ἄδεια. Ὅπως ἐδῶ στόν Ἅγιο Ἀντώνιο «Ἔσεισαν κάποτε τό μοναστήρι ἀλλά ἐγώ
προσευχόμουν ἀκίνητος, χωρίς νά χάσω τό θάρρος μου, κρατώντας ἀκμαῖο τό
φρόνημά μου καί τήν πίστη μου.
Καί ἀργότερα ξανάρθαν κροτώντας καί σφύριζαν καί χόρευαν. Καθώς δέ
προσευχόμουν καί ἀνακαθόμουν ψάλλοντας μέσα μου, εὐθύς ἀμέσως ἄρχισαν νά
θρηνοῦν καί νά κλαῖνε σάν νά εἶχαν ἐξαντληθεῖ τελείως ἀπό τήν κούραση. Ἐγώ δέ
δόξαζα τόν Κύριο, πού τούς καθήρεσε καί ἐξέθεσα στό κοινό τήν τόλμη καί τή μανία
τους»14. Ἀπ’ τή μιά ἀπειλοῦσαν ὡς παντοδύναμοι καί ὅταν εἶδαν ὅτι δέν φοβᾶμαι
καί τούς περιφρονῶ καί προσεύχομαι, ἄρχισαν νά κλαῖνε.

171
«Ἄλλες πανουργίες: Φάνηκε κάποτε ἕνας δαίμονας πολύ ψηλός καί φανταχτερός καί
τόλμησε νά πεῖ: – Ἐγώ εἶμαι ἡ δύναμις τοῦ Θεοῦ καί ἐγώ εἶμαι ἡ Πρόνοια». Βλέπετε
τό «ἐγώ»; «Τί θέλεις νά σοῦ χαρίσω;»15. Καί τί θράσος ἔχει ὁ διάβολος! Νά
ὑποδύεται τόν Θεό καί νά οἰκειοποιεῖται τήν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι ἡ Θεία
Πρόνοια, καί νά λέει ἐγώ θά σᾶς φροντίσω. Ἐνῶ ὁ διάβολος ποτέ δέν φροντίζει τόν
ἄνθρωπο, μόνο κακό τοῦ κάνει.

«Ἐγώ δέ τότε φύσηξα περισσότερο στά μοῦτρα του, εἶπα τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ,
ἐπεχείρησα καί νά τόν χτυπήσω καί φάνηκα σάν νά τόν χτύπησα. Ἀμέσως αὐτός, πού
ἦταν τόσο μεγάλος, στό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ χάθηκε, μαζί μέ ὅλα τά δαιμόνια τῆς
παρέας του». Ὁ διάβολος εἶναι πνεῦμα. Θά πεῖς: πῶς τόν χτύπησε ὁ Μέγας
Ἀντώνιος; Ἔτσι τοῦ φάνηκε τοῦ Μεγάλου Ἀντωνίου, τοῦ ἔδωσε ὁ Θεός νά
καταλάβει ὅτι ὄντως τόν ἀπώθησε. Ἐκεῖνο πού ἔχει σημασία εἶναι ἡ ἀφοβία τοῦ
Ἁγίου, εἶναι τό θάρρος. Καί αὐτή ἡ ἐπίθεση πού κάνει στόν δαίμονα δείχνει ἀκριβῶς
τό ἀκμαῖο τοῦ φρονήματος. Δέν δειλιάζει, δέν συστέλλεται, παρόλο πού ὁ διάβολος
φάνηκε πολύ ψηλός, πολύ ἰσχυρός, σχεδόν παντοδύναμος.
«Ἦλθε κάποτε, ὅταν νήστευα, μοιάζοντας σάν μοναχός». Βλέπετε μεταμφιέζεται καί
σέ μοναχό, «ὁ δολερός καί κρατώντας ψωμιά φανταστικά», κατά φαντασία δηλαδή
τοῦ ἔφερε ψωμί γιά νά τόν κάνει νά σταματήσει τήν νηστεία «μέ συμβούλευε: – Φάε
καί ἡσύχασε ἀπό τούς πολλούς κόπους, ἄνθρωπος εἶσαι καί σύ καί θ’
ἀρρωστήσεις»16. Τί σᾶς θυμίζει αὐτό; Ἔρχονται κάποιοι καλοθελητές πολλές φορές,
μπορεῖ νά εἶναι καί ἡ μαμά μας, μπορεῖ νά εἶναι καί ἡ ἀδελφή μας, δέν ξέρω ποιός..
ἄντε πολλή νηστεία, πολλή ἄσκηση κάνεις, νά φᾶς! Νά φᾶς, θά τήν πάρω ἐγώ τήν
ἁμαρτία… Διάφορα τέτοια ἀκοῦς…

– Μήπως εἶναι ἀπό πίσω τό πονηρό πνεῦμα;

«Ἐγώ δέ, μόλις κατάλαβα τήν πονηρία του, σηκώθηκα νά προσευχηθῶ. Κι ἐκεῖνος
δέν μπόρεσε ν’ ἀντέξει, γιατί χάθηκε καί φάνηκε νά βγαίνει σάν καπνός ἀπό τήν
πόρτα»17. Ὁ Ἅγιος εἶχε διάκριση, δέν χρειαζόταν τόν διάβολο νά τοῦ πεῖ ὅτι κάνει
πολλή ἄσκηση. Ἤξερε πόση ἄσκηση ἔκανε. Γι’ αὐτό κι ἐμεῖς δέν πρέπει ποτέ νά
ἐμπιστευόμαστε καί νά ἀφήνουμε τόν ἑαυτό μας στόν ὁποιοδήποτε. Ἔχουμε
διάκριση, κι ἄν δέν ἔχουμε, ἔχουμε τόν πνευματικό μας καί ὅ,τι μᾶς πεῖ ὁ
πνευματικός μας θά κάνουμε, ὄχι ὅ,τι μᾶς πεῖ ὁ καθένας. Γιατί πάρα πολλοί, τό
βλέπω αὐτό καί σέ σᾶς μερικές φορές, ἐπηρεάζεστε ἀπό τό τί θά σᾶς πεῖ ὁ ἕνας καί ὁ
ἄλλος. Καί λέτε, αὐτό μοῦ τό εἶπε πνευματικό σας παιδί πάτερ. Καί ἐπειδή τό εἶπε
πνευματικό μου παιδί; Σημαίνει ὅτι εἶπε σωστά; Ἀφοῦ ἔχεις πνευματικό. Θά κάνεις
ἐκεῖνο πού θά σοῦ πεῖ ὁ πνευματικός, ὄχι ὁ ὁποιοσδήποτε, ἀκόμα κι ἄν φαίνεται ὅτι
ἔχει διάκριση καί ἔχει πολλά χρόνια στήν πνευματική ζωή κ.λ.π. Θέλει νά τό
προσέξουμε πάρα πολύ αὐτό, ἀλλιῶς θά γίνουμε φτερό στόν ἄνεμο καί ὁ διάβολος
θά μᾶς ἐκμεταλλεύεται, θά μᾶς πλανᾶ μέσω διαφόρων, οἱ ὁποῖοι φαίνονται εὐσεβεῖς.
Μπορεῖ νά εἶναι καί εὐσεβεῖς, ἀλλά κι αὐτοί, ἐπειδή δέν ἔχουν τή διάκριση καί τήν
ἐξουσία καί τήν εὐλογία ἀπ’ τόν Θεό νά εἶναι πνευματικοί, σφάλλουν πολλές φορές

172
καί μᾶς δίνουν λάθος κατευθύνσεις. Γι’ αὐτό δέν θά ἀκοῦμε κανέναν, θά ἀκοῦμε τόν
πνευματικό μας. Προσέξτε το αὐτό, σᾶς παρακαλῶ. «Πόσες φορές», λέει ὁ Ἅγιος
Ἀντώνιος, τοῦ «ἔδειξε στήν ἔρημο φαντασία χρυσαφιοῦ»! Μέσα στήν ἔρημο!
Κάποτε μάλιστα, λέει, τοῦ ἔδειξε ἕναν χρυσό δίσκο μέσα στήν ἔρημο! «Μόνο καί
μόνο γιά νά τό πιάσω καί νά τό κοιτάξω». Νά ἀποσπάσει τόν νοῦ μου, δηλαδή, ἀπό
τόν Θεό, ἀπό τόν Χριστό, καί νά μέ κολλήσει στόν χρυσό. Καί ἐγώ τί ἔκανα; «Ἐγώ
δέ ἔψαλλα καταπάνω του κι ἐκεῖνος ἕλιωνε.

Πολλές φορές μοῦ προξενοῦσαν πληγές». Θά πεῖς, εἶναι δυνατόν ὁ διάβολος νά

πληγώνει τόν ἄνθρωπο; Ναί, ἄν παραχωρήσει ὁ Θεός, γίνεται κι αὐτό. Πάλι ὅμως γιά
τήν ὠφέλεια τοῦ ἀνθρώπου, γιά τήν δόξα τοῦ Θεοῦ καί τήν δόξα τοῦ
ἀγωνιστοῦ. «Καί ἐγώ ἔλεγα «Τίποτα δέν θά μέ χωρίσει ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ
Χριστοῦ»18. Αὐτό πού λέει στήν πρός Ρωμαίους στό 8ο κεφάλαιο «Τίς ἡμᾶς χωρίσει
ἀπό τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ; θλῖψις ἤ στενοχωρία ἤ διωγμός ἤ λιμός ἤ γυμνότης ἤ
κίνδυνος ἤ μάχαιρα;»19. Τίποτα δέν εἶναι ἱκανό νά μᾶς χωρίσει ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ
Χριστοῦ, νά μᾶς κάνει νά πάψουμε νά ἀγαποῦμε τόν Χριστό. Φυσικά, καί
ἀντιστρόφως, τίποτα δέν εἶναι ἱκανό νά κάνει τόν Χριστό νά πάψει νά μᾶς ἀγαπᾶ.
Ἀλλά κι ἐμᾶς τίποτα δέν πρέπει νά εἶναι ἱκανό νά μᾶς σταματήσει νά ἀγαποῦμε τόν
Χριστό. Πάντοτε, ὅ,τι κι ἄν συμβει, εἴτε διωγμός εἴτε πείνα εἴτε γυμνότητα εἴτε
μαχαίρι, δηλαδή μαρτύριο, θάνατος, εἴτε εἶναι ἁπλή στενοχώρια, θλῖψις, ὁτιδήποτε..
χωρισμός ἀπό τόν Χριστό δέν ἔρχεται, ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. Τίποτα ἀπό αὐτά
δέν προκαλεῖ χωρισμό, δέν κάνει ἐμᾶς νά πάψουμε νά ἀγαποῦμε τόν Χριστό. Ἔτσι
πρέπει νά εἶναι ὁ χριστιανός.

Βλέπετε σήμερα πόσοι ἄνθρωποι στήν πράξη ἀρνοῦνται τόν Χριστό, γιατί δέν Τόν
ἀγαποῦν καί ὅταν ἔρθει μία μικρή θλῖψις, ἕνας μικρός κίνδυνος, μία μικρή ἀπειλή,
κλείνουν τό στόμα τους. Δέν διαμαρτύρονται, δέν θέλουν νά διορθώσουν τό κακό
πού ὑπάρχει τόσο διάχυτο, δέν θέλουν νά κάνουν αὐτό πού ἐξαρτᾶται ἀπό αὐτούς,
ὑπαναχωροῦν, ὑποκύπτουν καί οὐσιαστικά στήν πράξη δέν τηροῦν τίς ἐντολές τοῦ
Θεοῦ. Ὁπότε φυσικά δέν ἀγαποῦν τόν Θεό, γιατί ἀγάπη στόν Θεό σημαίνει τήρηση
τῶν ἐντολῶν.
«Κι αὐτοί» τότε, ὅταν ἔλεγα κανείς δέν θά μᾶς χωρίσει ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ
Χριστοῦ,«περισσότερο χτυπιόντουσαν μεταξύ τους». Ἀντί νά χτυπήσουν τόν ἴδιο,
μετά, χτυπιόντουσαν μεταξύ τους. Γιατί τούς νικοῦσε ἡ δύναμη τοῦ Χριστοῦ. «Δέν
ἤμουν ἐγώ πού τούς ἔπαυα καί τούς ἀργοῦσα –τούς καταργοῦσα– τή δύναμη, ἀλλ’
ἦταν ὁ Κύριος πού λέει: «Ἔβλεπα τόν σατανᾶ σάν ἀστραπή ἀπό τόν οὐρανό νά
πέφτει»20»21. «Ἐθεώρουν τόν σατανᾶν ὡς ἀστραπήν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πεσόντα». Ὁ
διάβολος πέφτει, ὅταν ἐμεῖς, μέ τή δύναμη τοῦ Χριστοῦ, τοῦ προβάλλουμε τά λόγια
τοῦ Χριστοῦ. «Ἐγώ δέ τέκνα μου, θυμούμενος τό Ἀποστολικό ρητό τά μετέφερα
αὐτά στόν ἑαυτό μου, γιά νά μάθετε νά μήν ἀποκάμετε στήν ἄσκηση, μήτε νά
φοβᾶσθε τοῦ διαβόλου καί τῶν δαιμόνων του τίς φαντασίες». Αὐτό πού εἶπε ὁ
Χριστός μας ὅτι «ἐθεώρουν τόν σατανᾶν ὡς ἀστραπήν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πεσόντα»,

173
πού ἔχει πέσει ἀπ’ τόν οὐρανό, ἔχει χάσει τό φῶς καί τή δύναμή του, αὐτό λέει, ἐγώ
τό μετασχημάτισα καί γιά τόν ἑαυτό μου καί λέω, καί ἐγώ, μέ τή δύναμη τοῦ
Χριστοῦ, βλέπω τόν σατανᾶ νά πέφτει, νά χάνει τή δύναμή του καί νά εἶναι ἕνα
τίποτα, ἕνα ψευτοσκιάχτρο, τό ὁποῖο προσπαθεῖ νά μᾶς τρομοκρατήσει, ἀλλά φυσικά
δέν ἔχει καμία δύναμη πάνω μας. Γι’ αὐτό, λέει, κι ἐσεῖς νά μή φοβᾶστε οὔτε τίς
φαντασίες τοῦ διαβόλου οὔτε ὁτιδήποτε κάνει γιά νά μᾶς τρομοκρατήσει.

«Καί ἐπειδή κατάντησα ἀνόητος», λέει ὁ Ἅγιος, «μέ τό νά σᾶς τά διηγοῦμαι αὐτά,
δεχθεῖτε καί τοῦτο γιά ἀσφάλεια καί ἀφοβία καί πιστεύετέ με γιατί δέν
ψεύδομαι». Θά πεῖ ἀκόμα ἕνα περιστατικό. Θά πεῖ πῶς κάποτε δολερά τόν
ἐπισκέφθηκε ὁ διάβολος. «Ἔκρουσε κάποτε ἕνας στό μοναστήρι τήν πόρτα μου καί
ὅταν βγῆκα, εἶδα ἕναν πού φαινόταν ψηλός καί λιγνός. Ἔπειτα, καθώς τόν ρώτησα: –
Ἐσύ ποιός εἶσαι; Εἶπε: – Ἐγώ εἶμαι ὁ σατανᾶς. Ὅταν ἔπειτα τόν ρώτησα: – Γιατί,
λοιπόν, εἶσαι τώρα ἐδῶ; Ἐκεῖνος εἶπε: – Γιατί μέ κατηγοροῦν ἄδικα οἱ μοναχοί καί
ὅλοι οἱ ἄλλοι Χριστιανοί; Γιατί μέ καταρῶνται κάθε ὥρα; Ὅταν δέ ἐγώ τοῦ εἶπα: –
Ἀλήθεια, γιατί τούς ἐνοχλεῖς; Εἶπε: – Δέν εἶμαι ἐγώ πού τούς ἐνοχλῶ, ἀλλά αὐτοί οἱ
ἴδιοι ταράσσουν τούς ἑαυτούς των. Γιατί ἐγώ κατάντησα ἀσθενής. Δέν διάβασαν -οἱ
χριστιανοί– ὅτι «Χάθηκαν τελείως οἱ ρομφαῖες τοῦ ἐχθροῦ καί κατέστρεψες τίς
πολιτεῖες τους»22; «Τοῦ ἐχθροῦ ἐξέλιπον αἱ ῥομφαῖαι εἰς τέλος, καί πόλεις καθεῖλες·
ἀπώλετο τό μνημόσυνον αὐτοῦ μετ᾿ ἤχου;», ὅπως λέει ὁ 7ος ψαλμός στόν 9οστίχο.
Ἔτσι λέει κι ἐγώ πλέον δέν ἔχω ρομφαῖες, δέν ἔχω σπαθιά, δέν ἔχω δύναμη δηλαδή,
καί οἱ πόλεις μου κι αὐτές καταστράφηκαν, ἡ ἰσχύς μου, ἡ ἐξουσία μου. Δέν ὑπάρχει
πλέον, λέει ὁ διάβολος. «Δέν ἔχω πιά τόπο, οὔτε βέλος, οὔτε πόλιν. Παντοῦ ἔχουν
γίνει Χριστιανοί· ἔπειτα καί ἡ ἔρημος ἔχει γεμίσει μοναχούς»23. Στά χρόνια τοῦ
Μεγάλου Ἀντωνίου ἄνθισε ἡ ἔρημος μέ τόν Ἅγιο Ἀντώνιο, τόν Ἅγιο Παχώμιο, τόν
Ἅγιο Μακάριο, ὅλους αὐτούς τούς μεγάλους ἁγίους ἀσκητές τῆς ἐρήμου. Ἔγινε σάν
πόλις καί ἡ ἔρημος καί ὁ διάβολος δέν εἶχε ποῦ νά μείνει! Γιατί, λέει, τότε τά βάζουν
μαζί μου; Ἐγώ δέν ἔχω δύναμη. Μόνοι τους ταράζουν τούς ἑαυτούς των.

Εἶναι αὐτό πού λέει ὁ Ἅγιος Ἰάκωβος ὁ Ἀδελφόθεος «ἕκαστος πειράζεται ἀπό τήν
ἐπιθυμία του»24, ἀπό τά θέλω του. Ἄν δεῖτε, ὅλες οἱ στενοχώριες μας, οἱ πειρασμοί
μας, τελικά ἔχουν ὡς ἀφετηρία τά θελήματά μας, τίς ἐπιθυμίες μας. Θέλουμε,
θέλουμε, θέλουμε… καί ἐπειδή δέν μᾶς γίνονται αὐτά πού θέλουμε,
στενοχωριόμαστε, θυμώνουμε, ἀδημονοῦμε, ἐπιτιθέμεθα, συγκρουόμαστε,
μνησικακοῦμε, χωριζόμαστε, διαλύουμε οἰκογένειες, φονεύουμε πολλές φορές ὁ ἕνας
τόν ἄλλον. Ἀπό τί ξεκίνησαν ὅλα αὐτά; Ἀπό μία ἐπιθυμία, ἀπό ἕνα θέλημα. Γι’ αὐτό
λέει ὁ διάβολος, καί σωστά τό λέει, καθένας δέν πειράζεται ἀπό μένα, ἀπό τίς
ἐπιθυμίες του πειράζεται. Δέν εἶναι ἡ πλήρης ἀλήθεια, γιατί καί ὁ διάβολος
ὑποδαυλίζει, ξεσηκώνει ἤ ἐμβάλλει ἐπιθυμίες, βάζει μέσα μας ἐπιθυμίες ἤ αὐτές πού
ἔχουμε ἤδη ὡς πάθη τίς συνδαυλίζει, τίς ἐρεθίζει μέ σκέψεις ἤ μέ ἀντικείμενα ἤ μέ
πρόσωπα πού φέρνει μπροστά μας. Ὡστόσο ἡ αἰτία ἡ τελική, ἡ ρίζα ὅλων αὐτῶν
εἶναι ἡ δική μας ἡ ἐπιθυμία, τό δικό μας τό ἐπιθυμητικό, τό ὁποῖο δέν εἶναι δοσμένο
στόν Θεό. Γιατί βέβαια, κανείς δέν μπορεῖ νά καταργήσει τό ἐπιθυμητικό του, εἶναι

174
ἕνα στοιχεῖο τῆς ψυχῆς μας τό ἐπιθυμητικό, ὅπως καί τό θυμικό, ὁ θυμός, ἀλλά
μπορεῖ νά τό στρέψει στόν Θεό, νά τό κατευθύνει πρός τόν Θεό, νά ἐπιθυμήσει τόν
Θεό καί τίποτε ἄλλο. Εἶναι αὐτό ἀκριβῶς πού λέμε κάθε στιγμή στό Πάτερ ἡμῶν
-κάθε μέρα πολλές φορές τό λέμε- «γεννηθήτω τό θέλημά Σου». Τό λέμε μέν, ἀλλά
στήν πράξη ἔχουμε τά δικά μας θελήματα, τά ὁποῖα θέλουμε νά ἐκπληρώσουμε καί
ὅταν δέν τά ἐκπληρώνουμε θλιβόμαστε, καταθλιβόμαστε, θυμώνουμε κ.λ.π. ὅπως
εἴπαμε προηγουμένως καί ἔτσι πειραζόμαστε ἀπό τίς ἐπιθυμίες μας, τά θελήματά
μας. Γι’ αὐτό μέσα στήν Ἐκκλησία μαθαίνουμε νά μή θέλουμε, καί αὐτός εἶναι ὁ
δρόμος γιά τήν εὐτυχία, ἄν καί ἡ λέξη δέν εἶναι δόκιμη, γιατί τύχη δέν ὑπάρχει.
Ὑπάρχει ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ. Ἀλλά τό λέμε ἔτσι γιά νά συννενοηθοῦμε, γιά νά
καταλάβουμε κάπως αὐτό πού θέλουμε νά ποῦμε. Ἡ μακαριότητα πιό σωστά. Ἡ
ὁδός γιά τή μακαριότητα εἶναι νά κόψει κανείς τό θέλημά του.

Αὐτό πόσο σοφά τό ἔχουν καταλάβει οἱ Ἅγιοι Πατέρες καί τό ἔχουν υἱοθετήσει ὡς
τρόπο ζωῆς στόν μοναχισμό. Σοῦ λέει, γιά νά γίνεις μοναχός, πρέπει νά κόψεις τό
θέλημά σου. Αὐτό ὅμως δέν εἶναι μόνο γιά τόν μοναχό, εἶναι γιά κάθε χριστιανό,
ἔγγαμο καί ἄγαμο. Ἄν ὁ χριστιανός μάθει αὐτό τό μάθημα, γίνεται εὐτυχισμένος,
γίνεται μακάριος. Παύεις νά θέλεις τά δικά σου καί λές, τί θέλει ὁ Θεός γιά μένα
κάθε στιγμή. Ποιό εἶναι τό θέλημα τοῦ Θεοῦ; Ἐγώ αὐτό θά κάνω. Καί εἶσαι πάντα
ἀναπαυμένος καί, ὅ,τι κι ἄν γίνει, χαίρεσαι, γιατί τό θέλεις. Ἀφοῦ λές αὐτό εἶναι τό
θέλημα τοῦ Θεοῦ, ἐγώ ζήτησα νά γίνει τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ὁπότε τό προκείμενο,
αὐτό πού ἔρχεται μπροστά μας κάθε στιγμή, εἶναι αὐτό πού θέλει ὁ Θεός ἤ πού
παραχωρεῖ ὁ Θεός πάλι γιά τό καλό μας. Λοιπόν, ἐσύ τό ἔχεις προσευχηθεῖ, τό ἔχεις
ζητήσει, στό φέρνει ὁ Θεός, εἶσαι μακάριος. Ἐνῶ, βλέπετε, ὁ ἄλλος πού ἔχει δικά του
θελήματα, μόλις ὁ Θεός τοῦ φέρει κάτι ἀντίθετο, ἀρχίζει καί τά βάζει μέ τόν Θεό καί
βλασφημεῖ καί ἀδημονεῖ καί ἀρχίζει νά τά βάζει καί μέ τούς ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι
δέν ὑπηρετοῦν τό δικό του θέλημα καί σκοπό. Καί γίνεται ὁ ἄνθρωπος
δυστυχισμένος καί κάνει δυστυχισμένους καί τούς γύρω του. Γι’ αὐτό ὁ δρόμος εἶναι
ἡ ὑπακοή. Ἡ ὑπακοή εἶναι ἀκριβῶς ἡ ἐκκοπή τοῦ θελήματος, ὁ δρόμος γιά νά βρεῖς
τή μακαριότητα, νά βρεῖς τή χαρά, πού εἶναι ὁ Χριστός. Γι’ αὐτό ἐδῶ ὁ διάβολος ἔχει
δίκαιο, καθένας πειράζεται – ταράζεται μόνος του, αὐτός δέν ἔχει πιά δύναμη.
«Τότε», λέει ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος, «ἐγώ θαύμασα τή χάρη τοῦ Κυρίου καί τοῦ εἶπα: –
Ἐνῶ εἶσαι πάντα ψεύτης καί ποτέ δέν λές τήν ἀλήθεια, ὅμως τώρα καί χωρίς νά
θέλεις, αὐτό πού εἶπες εἶναι ἀληθινό». Καμιά φορά, δηλαδή, καί τοῦ διαβόλου τοῦ
ξεφεύγει καί λέει ἀλήθειες. «Πράγματι ὁ Χριστός, πού κατέβηκε γιά μᾶς στόν κόσμο,
σέ ἔχει ἑξασθενίσει, σ’ ἔβαλε κάτω καί σέ γύμνωσε ἀπό κάθε δύναμη». Ἐκεῖνος
ἀκούγοντας τό ὄνομα τοῦ Σωτῆρος πού τόν ἔκαιγε καί μή ὑποφέροντας τό κάψιμο,
ἔγινε ἄφαντος»25. Μόνο πού ἄκουσε τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ! Βλέπετε πόση δύναμη
ἔχει τό ὄνομα! Γι’ αὐτό μᾶς εἶπε ὁ Κύριος «ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε»26. Ἄν
μπορούσαμε νά βλέπαμε τί γίνεται στόν ἀέρα γύρω μας, θά φρίτταμε! Κάθε στιγμή οἱ
δαίμονες προσπαθοῦν νά μᾶς κάνουν κακό καί οἱ Ἄγγελοι νά τούς ἀποτρέψουν.
Γίνεται μάχη γύρω μας! Καί ὅταν κανείς ἐπικαλεῖται τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, βοηθάει

175
τούς ἁγίους Ἀγγέλους νά κατατροπώσουν τούς δαίμονες πού μᾶς ἐπιτίθενται. Γιατί οἱ
δαίμονες φρίττουν μέ τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ. Κι ὅταν αὐτό τό κάνεις ἀδιάλειπτα,
Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησέ με, καθαρίζει ἡ ἀτμόσφαιρα γύρω σου, καθαρίζει τό
μυαλό σου, καθαρίζει ἡ ὕπαρξή σου ἀπό τίς δαιμονικές ἐνέργειες. Γιατί ὁ διάβολος
φρίττει τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ καί φεύγει. Νά τί σημασία ἔχει νά ἐπικαλούμαστε τόν
Χριστό. Ἡ ἐπίκληση τοῦ θείου ὀνόματος διώχνει τούς δαίμονες, καθαρίζει τήν ψυχή
καί τό σῶμα μας. Κατακαίει τούς δαίμονες τό φῶς τοῦ Χριστοῦ, τό ὄνομα τοῦ
Χριστοῦ καί ὄχι μόνο τούς δαίμονες, καί τούς ἀσεβεῖς ἀνθρώπους. Ὅταν κάποιος σᾶς
ἐπιτίθεται, ἄν ἐκείνη τή στιγμή πεῖτε τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, ξέρετε; Τά μαζεύει καί
φεύγει! Δοκιμάστε καί θά δεῖτε. Εἶναι θυμωμένος καί θέλει νά σᾶς βρίσει, θέλει νά
σᾶς χτυπήσει, ἄν πεῖς ἐσύ δυνατά, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησέ με, θά τά μαζέψει καί
θά φύγει. Θά φύγει τό πονηρό πνεῦμα δηλαδή πού τόν κυριεύει κι αὐτόν, καί θά σ’
ἀφήσει ἥσυχο.

Στή θεία μετάληψη τί λέμε; «Ἄνθραξ γάρ ἐστι τούς ἀναξίους φλέγων». Φλέγει τούς
ἀναξίους τό πῦρ τῆς Θεότητος πού ὑπάρχει μέσα στά Τίμια Δῶρα. Φλέγει καί τούς
δαίμονες, φλέγει καί τά ὄργανα τῶν δαιμόνων. Γι΄ αὐτό δέν εἶναι δικαιολογημένο νά
φοβᾶται ὁ χριστιανός. Ἀφοῦ ἔχει ὅπλα παντοδύναμα. Ἀτομική βόμβα θά λέγαμε, καί
πολύ περισσότερο, εἶναι τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ. «Καί γάρ ὁ Θεός ἡμῶν πῦρ
καταναλίσκον»27, λέει πάλι στήν πρός Ἑβραίους, 12ο κεφάλαιο, στίχος 29ος. Καί
στήν Ἔξοδο στό 24οκεφάλαιο λέει «τό δέ εἶδος τῆς δόξης Κυρίου ὡσεί πῦρ φλέγον
ἐπί τῆς κορυφῆς τοῦ ὄρους»28. Τό εἶδος τῆς δόξης Κυρίου σάν φωτιά πού κατακαίει
τό ὄρος. Ἔτσι εἶναι ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ σάν φωτιά.

Καί ἔχουμε πεῖ, ὅτι στήν Δευτέρα Παρουσία, ὅταν θά ἔρθει ὁ Κύριος πάλι, γιά νά
κρίνει ζῶντας καί νεκρούς, ποιά θά εἶναι ἡ κρῖσις; Ἡ κρῖσις θά εἶναι ἀκριβῶς ἡ
ὅρασις τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία γιά μέν τούς δικαίους, τούς μετανοημένους, αὐτούς πού
ἀγάπησαν τόν Χριστό, ὅσο ζοῦσαν ἐδῶ στή γῆ, θά εἶναι αὐτή ἡ ὅρασις ὡς φῶς
γλυκύτατο. Γιά δέ τούς ἀσεβεῖς, αὐτούς πού δέν ἀγάπησαν, δέν τήρησαν τίς ἐντολές
τοῦ Χριστοῦ, πού δέν μετανόησαν, θά εἶναι ὡς πῦρ, ὡς φωτιά, ἡ ὅρασις αὐτή τοῦ
Θεοῦ, τῆς δόξας τοῦ Θεοῦ. Ὅλοι θά δοῦμε τόν Θεό στήν Δευτέρα Παρουσία. Τό πῶς
θά Τόν δοῦμε, αὐτό θά μᾶς διαχωρίσει. Οἱ μέν δίκαιοι καί ἀγαθοί καί μετανοημένοι
θά Τόν δοῦν ὡς φῶς γλυκύτατο, οἱ δέ ἀσεβεῖς καί ἀμετανόητοι ὡς πῦρ
καταναλίσκον, ὡς φωτιά πού κατακαίει. Καί αὐτό εἶναι ἡ κόλαση.
– Τί εἶναι δηλαδή ἡ κόλαση;
Τό νά μήν ἀγαπᾶς τόν Θεό, ὁπότε ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ πού ἔρχεται σέ σένα εἶναι
φωτιά. Καί στά ἀνθρώπινα, ἕνας ἄνθρωπος πού σέ εὐεργετεῖ συνεχῶς καί ἐσύ
συνεχῶς τόν φτύνεις, τόν καταπατεῖς, τόν κατασυκοφαντεῖς, τόν ἐχθρεύεσαι, καί
μόνο πού τόν βλέπεις δέν εἶναι αὐτό κόλαση γιά σένα; Ἐνῶ ἐκεῖνος σοῦ φέρεται
τόσο καλά, ἐσύ τόσο ἄσπλαχνα. Καί μόνη ἡ παρουσία του καί ἡ θέα του σέ ἐλέγχει,
σέ κολάζει. Ἔτσι θά εἶναι καί ἡ ὅρασις τοῦ Χριστοῦ γιά τούς ἀσεβεῖς. Ἐνῶ ὁ
Χριστός τούς ἔχει δώσει τά πάντα καί τούς δίνει τά πάντα, αὐτοί ἐπιμένουν νά Τόν

176
φτύνουν, νά Τόν χτυποῦν, νά ἐπιτίθενται ἐναντίον Του. Ἀλλά βέβαια εἶναι σάν αὐτόν
πού χτυπάει τά καρφιά μέ γυμνά πόδια29. Λέει στόν Σαῦλο, εἶναι σκληρό πράγμα
αὐτό πού κάνεις. Καί αὐτό πού κάνουν οἱ ἄθεοι εἶναι σκληρό πράγμα. Γιά τούς ἴδιους
εἶναι σκληρό, ὁ Θεός δέν παθαίνει τίποτα. Κλωτσοῦν τά καρφιά μέ γυμνά πόδια καί
οἱ ἴδιοι πληγώνονται καί βασανίζονται.

Καί πάλι στήν Β΄ πρός Θεσσαλονικεῖς ἐπιστολή στό 1ο κεφάλαιο, στόν 8ο στίχο λέει
«ἐν πυρί φλογός, διδόντος ἐκδίκησιν τοῖς μή εἰδόσι Θεόν καί τοῖς μή ὑπακούουσι τῷ
εὐαγγελίῳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ»30. Βλέπετε; Ὑπάρχει ἡ ἐκδίκησις,
ὑπάρχει ἡ τιμωρία ἐν πυρί φλογός. Ὁ Θεός εἶναι πῦρ καταναλίσκον. Σέ ποιούς; Τοῖς
μή εἰδόσι Θεόν. Σ’ αὐτούς πού δέν γνωρίζουν τόν Θεό. Καί τοῖς μή ὑπακούουσι τῷ
εὐαγγελίῳ. Καί σ’ αὐτούς πού δέν ὑπακούουν στό Εὐαγγέλιο. Αὐτοί εἶναι πού δέν
γνωρίζουν τόν Θεό. Θεωρητικά ὅλοι ἔχουν γνωρίσει τόν Θεό, ὅλοι ἔχουν ἀκούσει.
Δέν ἐννοεῖ αὐτούς. Ἐννοεῖ αὐτούς πού δέν ἔχουν γνωρίσει ἐμπειρικά τόν Θεό, δέν
ἔχουν τηρήσει δηλαδή τίς ἐντολές καί δέν ἔχουν καταλάβει τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ πρός
αὐτούς, γιατί οἱ ἴδιοι δέν Τόν ἀγάπησσαν.

«Ὅπλα κατά τῆς δειλίας. Ἀφοῦ λοιπόν κι αὐτός ὁ διάβολος ὁμολογεῖ», λέει ὁ Ἅγιος
Ἀντώνιος, «ὅτι δέν ἔχει δύναμη γιά τίποτε, ὀφείλουμε νά τόν καταφρονοῦμε
παντελῶς κι αὐτόν καί τά δαιμόνιά του»31. Τοῦ τό βεβαίωσε στήν προηγούμενη
ὅραση πού μᾶς διηγήθηκε, τό εἶπε ὁ ἴδιος ὁ διάβολος ὅτι ἐγώ δέν ἔχω δύναμη. Τί μέ
καταριέστε καί τά βάζετε μέ μένα; Μόνοι σας ταράζεστε. Γι’ αὐτό καί ἐμεῖς, λέει, δέν
πρέπει νά τόν φοβόμαστε. Νά τόν καταφρονοῦμε τελείως καί τόν ἀρχηγό, τόν
ἑωσφόρο, καί τά δαιμόνια, τούς ὑποτακτικούς του.

«Καί ἔχει μέν ὁ ἐχθρός μαζί μέ τά σκυλιά του τόσες πολλές πανουργίες, ἐμεῖς ὅμως
ἀφοῦ μάθαμε τήν ἀδυναμία τους, μποροῦμε νά τούς περιφρονοῦμε. Κατ’ αὐτόν τόν
τρόπο βεβαιωμένοι, ἄς μήν ἀποθαρρυνόμαστε ἐκ τῶν προτέρων, οὔτε νά περνοῦν
δειλίες ἀπό τήν ψυχή μας, οὔτε νά δημιουργοῦμε φόβους στό μυαλό μας συνεχῶς,
λέγοντας: – Μήπως ἄρα ἅμα ἔλθει ὁ δαίμονας μᾶς ἀνατρέψει;». Μᾶς φέρει τούμπα;
Μᾶς ρίξει πάλι στήν ἁμαρτία; Μήν τόν φοβᾶσαι. «Μήπως, ὡς δυνατότερος,
ἐπικρατήσει καί μέ νικήσει ἤ ξαφνικά παρουσιαστεῖ καί μέ συνταράξει!»32. Πόσοι
ἄνθρωποι φοβοῦνται! Καί ἰδίως μέσα στό σκοτάδι… Καλά, ἄν εἶναι κανένα μικρό
παιδάκι, ἀλλά ἐσύ πού εἶσαι ὥριμος χριστιανός, τί φοβᾶσαι; Μή μοῦ ἐμφανιστεῖ,
λέει, ξαφνικά ὁ διάβολος. Δέν θά σοῦ ἐμφανιστεῖ. Μή φοβᾶσαι. Καί νά σοῦ
ἐμφανιστεῖ; Δέν προκεῖται νά σέ πειράξει, νά σοῦ κάνει κακό, ἐφόσον δέν ἔχει
δύναμη, δέν ἔχει καμία ἐξουσία πάνω σου. Ἄν ἔχει πάρει ἄδεια ἀπό τόν Χριστό νά σέ
πειράξει, πάλι γιά τό καλό σου θά εἶναι. Ὅπως ἔγινε μέ τόν Ἰώβ. Καί ἐσύ
κερδισμένος θά βγεῖς κι αὐτός θά βγεῖ κατισχυμένος, γιατί ὅπως εἴπαμε «Ἐξέλιπον αἱ
ῥομφαῖαι τοῦ ἐχθροῦ εἰς τέλος»33. Ἔχουν σβήσει πλέον, ἔχουν σπάσει τά σπαθιά
τοῦ ἐχθροῦ καί δέν ὑπάρχει δύναμη καμία εἰς τόν διάβολο.

177
Δέν πρέπει, λοιπόν, νά δειλιάζουμε καί νά φοβόμαστε τόν διάβολο. «Οὔτε κἄν νά
σκεπτόμαστε ἔτσι ἤ κάτι τέτοια πράγματα, μήτε νά λυπούμαστε σάν νά εἴμαστε
χαμένοι. Μᾶλλον δέ, νά ἔχουμε τό θάρρος καί νά χαιρόμαστε πάντοτε, γιατί ἔχουμε
σωθεῖ κι ἄς σκεπτόμαστε βαθιά μέ τήν ψυχή μας, ὅτι ὁ Κύριος εἶναι μαζί μας. Αὐτός
πού τούς κατατρόπωσε καί τούς κατήργησε». Αὐτός εἶναι μαζί μας καί δέν πρέπει νά
φοβόμαστε τίποτε. «Νά βάζουμε στό μυαλό μας καί νά θυμόμαστε πάντοτε, ὅτι, ἐφ’
ὅσον ὁ Κύριος εἶναι μαζί μας, τίποτε δέν θά μᾶς κάνουν οἱ ἐχθροί. Ὅταν ἔλθουν, ὅ,τι
λογῆς μᾶς βροῦν, ἀνάλογα κι αὐτοῦ συμπεριφέρονται ἀπέναντί μας καί ἀνάλογα μέ
τίς σκέψεις πού βρίσκουν μέσα μας, ἐξομοιώνουν κι αὐτοί τίς φαντασίες τους (τά
φαντάσματά τους)»34. Προσέξτε το κι αὐτό. Τί κάνουν οἱ δαίμονες; Ἀνάλογα μέ τήν
ψυχική κατάσταση στήν ὁποία θά μᾶς βροῦν, ἐξομοιώνουν καί τίς φαντασίες. Δέν
πρέπει λοιπόν νά φοβόμαστε. Ὅταν μᾶς δοῦν νά φοβόμαστε, κάνουν ἀκόμα
περισσότερα θά λέγαμε τεχνάσματα, γιά νά μᾶς τρομάξουν περισσότερο. Ἐνῶ, ὅταν
μᾶς δοῦν ὅτι εἴμαστε ἄφοβοι, τότε κατατροπώνονται, τότε ἀποχωροῦν.

Ἐπίσης δέν πρέπει νά δεχόμαστε καμία συμβουλή, ἐπήρεια τοῦ διαβόλου. Αὐτό πού
σκεπτόμαστε ἐμεῖς, αὐτό μᾶς παρουσιάζει κι αὐτός, δῆθεν γιά νά μᾶς ἐξυπηρετήσει.
Θά πεῖτε: Ξέρει τί σκεπτόμαστε; Ὄχι, δέν ξέρει. Εἶναι κι αὐτό ἕνα βασικό πού πρέπει
νά ἔχουμε ὑπόψη μας. Ὁ διάβολος δέν γνωρίζει τίς σκέψεις μας. Δέν γνωρίζει! Ἀλλά
τί κάνει; Εἰκάζει, ὑποθέτει καί μερικές φορές πέφτει μέσα. Ἀπό αὐτά πού βλέπει, τίς
ἐξωτερικές μας κινήσεις, τήν ἔκφραση τοῦ προσώπου μας κ.λ.π. ἔχει πείρα ἀρκετῶν
ἐτῶν, χιλιάδων ἐτῶν καί μπορεῖ νά ὑποθέσει τί θέλουμε κάθε στιγμή καί νά μᾶς τό
φέρει. Ἄς ποῦμε, ἐμεῖς πεινᾶμε. Τό καταλαβαίνει ὁ διάβολος καί μπορεῖ νά μᾶς φέρει
ψωμί μπροστά μας. Φανταστικό ψωμί, κατά φαντασίαν, γιά νά μᾶς πλανήσει. Ἤ
ποτό… τό ἴδιο, στό φέρνει μπροστά σου. Καί λές, τί γίνεται τώρα; Πῶς τό κατάλαβε;
Τό ὑπέθεσε. Δέν πρέπει σέ καμιά περίπτωση νά συγκατατεθοῦμε σ’ αὐτά, νά τά
δεχτοῦμε καί νά πάρουμε αὐτά πού μᾶς προσφέρει, γιατί σίγουρα θά πάθουμε κακό.
Ὅλα τά ὁράματα τά δαιμονικά κάνουν κακό, νά ξέρετε, στόν ἄνθρωπο καί ποτέ ὁ
ἄνθρωπος δέν πρέπει νά ἐπιθυμεῖ τέτοια ὁράματα. Μερικοί ἔχουν περιέργεια νά
ζήσουν κάτι ὑπερφυσικό! Ὄχι! Γιατί ἐκεῖνο τό ὑπερφυσικό που θά ζήσεις 99%, γιά
νά μήν ποῦμε 100%, δέν θά εἶναι ἀπό Ἀγγέλους, θά εἶναι ἀπό δαίμονες. Ἐπειδή
εἴμαστε σέ κατάσταση πτώσης οἱ ἄνθρωποι, συγγενεύουμε περισσότερο μέ τούς
δαίμονες παρά μέ τούς Ἀγγέλους, ἔτσι ὅπως εἴμαστε τώρα. Καί τά περισσότερα
ὁράματα εἶναι ἀπό αὐτούς.
Ἐάν, λοιπόν, σοῦ προσφέρουν κάτι, νά μήν τό δεχτεῖς, οὔτε ἐπήρρεια οὔτε δῶρο οὔτε
συμβουλή οὔτε τίποτε. Καί προσοχή νά μήν τούς φοβᾶσαι, νά μή δειλιάζεις. «Ἐάν
π.χ. μᾶς βροῦν νά δειλιάζουμε καί ταραγμένους, εὐθύς ἀμέσως αὐτοί, σάν τούς
ληστές πού βρῆκαν ἀφύλαχτο τόν τόπο τόν καταλαμβάνουν, καί ὅ,τι σκεπτόμαστε
μέσα μας, τό ἴδιο κάνουν κι αὐτοί μέ τό παραπάνω»35. Φοβᾶσαι ἄς ποῦμε μή σοῦ
κάνανε μάγια, αὐτοί ὁρμᾶνε καί σέ τρομοκρατοῦνε καί σέ πείθουν ὅτι ὄντως σοῦ
ἔχουν κάνει μάγια καί τρέχει ὁ ἄνθρωπος πανικόβλητος ἀπό τόν ἕναν πνευματικό
στόν ἄλλον, γιατί μέσα του ἔχει τέτοια φοβία καί ὁ διάβολος τοῦ ἐνισχύει αὐτή τή

178
φοβία συνεχῶς καί συνεχῶς. Ἄν ὅμως πάψει νά φοβᾶται, θά πάψουν καί αὐτοί οἱ
λογισμοί πού ἔχει μέσα του. Καί τί κάνει ὁ διάβολος; Μέ τό νά σέ βάζει νά τρέχεις
συνεχῶς, σέ ἐμποδίζει ἀπό τό κύριο ἔργο, πού εἶναι ἡ μετάνοια. Ἔχω δεῖ τέτοιους
ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι νομίζουν ὅτι τούς ἔχουν κάνει μάγια καί τρέχουν ἀπό τόν ἕναν
πνευματικό στόν ἄλλον, ἀπό τόν ἕναν γέροντα στόν ἄλλον, ὁπουδήποτε στήν
Ἑλλάδα ἤ καί ἐκτός Ἑλλάδος, ἀλλά δέν ἀσχολοῦνται μέ τά πάθη τους. Ἀφήνουν
ἀνεξέλεγκτα τά πάθη τους καί ὅλο καί περισσότερο ὁ διάβολος ἔτσι τούς κοροϊδεύει
καί τούς κυριεύει. Τούς κυριεύει μέσω τῶν παθῶν. Πολλές φορές λέω σέ τέτοιους
ἀνθρώπους, δέν χρειάζεται νά κάνουν μάγια σέ σένα ἤ στό παιδί σου, ἀφοῦ τό παιδί
σου συζεῖ ἤ ἐσύ ἁμαρτάνεις ἔτσι, πορνεύεις κ.λ.π., δέν χρειάζονται μάγια. Ἤδη ἔχεις
δαιμονική ἐπήρεια ἀπό τόν τρόπο ζωῆς πού ἔχεις. Ἔτσι ὅπως κάνεις σέ ἐπηρεάζει ὁ
διάβολος, σέ ἔχει κυριέψει, δέν χρειάζεται νά κάνει ἐπίκληση κανένας μάγος γιά νά
ἔρθει τό πονηρό πνεῦμα. Ἤδη τό ἔχεις πάρει ἐσύ τό πονηρό πνεῦμα μέ αὐτά πού
κάνεις. Τό ἔχεις βάλει μέσα σου.

«Ἄν δηλαδή, μᾶς βλέπουν φοβισμένους καί νά τά ἔχουμε χαμένα, αὐξάνουν

περισσότερο τή δειλία μας μέ τά φαντάσματα καί τίς ἀπειλές καί ἔτσι τοῦ λοιποῦ
κολάζεται μέσα σ’ αὐτά ἡ ταλαίπωρη ψυχή.
Νά χαιρόμαστε, γιατί εἴμαστε τοῦ Κυρίου καί νά σκεπτόμαστε γιά τά μελλοντικά
ἀγαθά», τή βασιλεία τοῦ Θεοῦ, τόν παράδεισο πού μᾶς ἔχει ὑποσχεθεῖ ὁ Κύριος,
ἀφοῦ μείνουμε πιστοί σ’ Αὐτόν, «καί νά θυμόμαστε τά λόγια, τά ἔργα καί τήν
ἀποστολή τοῦ Κυρίου καί νά σκεπτόμαστε ὅτι ὅλα εἶναι στό χέρι τοῦ Κυρίου καί ὅτι
δέν ἔχει καμιά δύναμη ὁ διάβολος κατά τοῦ Χριστιανοῦ, οὔτε ἔχει καθόλου ἐξουσία
ἐναντίον κανενός». Ἀκόμα καί στόν πιό ἁμαρτωλό ἄνθρωπο, νά ξέρετε, ὁ διάβολος
δέν ἔχει ἐξουσία, ἀλλά τοῦ δίνει ἐξουσία ὁ ἁμαρτωλός μέ αὐτά πού κάνει, ἀφοῦ
πηγαίνει καί τόν φωνάζει καί τόν βάζει μέσα του. Ἀλλά ἀπό μόνος του ὁ διάβολος
δέν ἔχει ἄδεια νά πειράξει κανέναν. Ὁ Θεός παραχωρεῖ, γιατί βλέπει ὅτι μέσα ἀπό
αὐτόν τόν πειρασμό πού θά μᾶς κάνει, θά ἔχουμε μία προσωρινή κόλαση, μία
προσωρινή τιμωρία, ἡ ὁποία, ἄν ἔχουμε καλή διάθεση, θά μᾶς ὁδηγήσει σέ μετάνοια
καί στή σωτηρία. Ἄν δέν ἔχουμε καλή διάθεση, θά εἶναι μία προειδοποίηση γιά τήν
αἰώνια κόλαση. Πολλές φορές, βέβαια, ὁ Θεός ὅταν δεῖ ὅτι εἴμαστε τελείως
ἀνεπίδεκτοι μαθήσεως, ὅπως λέμε, ἀδιόρθωτοι, ἀμετανόητοι, δέν ἔχουμε καμία
διάθεση μετανοίας, δέν ἀφήνει τόν διάβολο νά μᾶς πειράξει, γιατί ἤδη πλέον ἔχουμε
ὑποδουλωθεῖ σ’ αὐτόν. Δέν χρειάζεται νά σοῦ κάνει σωματικούς πειρασμούς,
ἀρρώστιες, οἰκονομικές καταστροφές κ.λ.π. Καί βλέπεις τέτοιους ἀνθρώπους πού δέν
πατᾶνε στήν ἐκκλησία, δέν ζοῦνε κατά Θεόν, πού κάνουν τέτοιες ἁμαρτίες καί τούς
πᾶνε ὅλα καλά, κοσμικά καλά. Ἀλλά ὄχι μέχρι τό τέλος… Ἤ κι ἄν πᾶνε καλά ἔτσι
μέχρι τέλους τῆς ζωῆς τους, δέν θά πᾶνε καλά τά παιδιά τους. Ἀλλά καί οἱ ἴδιοι
βέβαια θά ἔχουν ὅλα νά τά ξεχρεώσουν στήν ἄλλη ζωή. Θά εἶναι φοβερή ἡ κόλαση
αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων.
Ἑπομένως, εἴτε ἐδῶ εἴτε ἐκεῖ, ὁ ἄνθρωπος θά πάρει «ἔνδικο μισθαποδοσία»36, ὅπως
λέει ἡ Ἁγία Γραφή. Δηλαδή θά πάρει τήν δίκαιη ἀνταπόδοση καί τόν μισθό αὐτῶν

179
πού ἔπραξε. Ἔπραξες ἀγαθά; Θά ἔχεις μισθό ἀγαθό. Ἔπραξες κακά; Θά ἔχεις καί τόν
κακό μισθό, τήν κόλαση δηλαδή.

Ὅταν μᾶς δοῦνε οἱ δαίμονες νά εἴμαστε μέσα στή χαρά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὅπως
λέει ὁ Ἀπόστολος, ὡς σωζόμενοι, νά χαιρόμαστε ὡς σωζόμενοι, ὡς ἄνθρωποι πού
βρήκαμε τόν δρόμο γιά τή ζωή τήν αἰώνια καί τή σωτηρία, πού ὁ Θεός μᾶς ἀξίωσε νά
μποῦμε στήν Ἐκκλησία Του, πού εἶναι ὁ χῶρος τῆς σωτηρίας, -πρέπει νά τό
χαιρόμαστε αὐτό καί νά δοξάζουμε τόν Θεό- ὅταν μᾶς βρεῖ ὁ διάβολος νά
χαιρόμαστε αὐτά τά μελλοντικά ἀγαθά, τή βασιλεία τοῦ Θεοῦ, τόν παράδεισο, ὅταν
μᾶς βρεῖ νά σκεφτόμαστε τό πῶς ἔζησε ὁ Χριστός, τό τί ἔκανε γιά μᾶς, τί εἶπε, πῶς
μᾶς κήρυξε, πῶς θαυματούργησε, πῶς ἔπαθε, σταυρώθηκε, ἐτάφη, ἀναστήθηκε,
ἀναλήφθηκε, δοξάστηκε, πού εἶναι τώρα στά δεξιά τοῦ Πατρός, ὅταν τά
σκεφτόμαστε ὅλα αὐτά, τότε δέν ἔχει καμιά δύναμη ὁ δαίμονας ἐπάνω μας. Ὅταν
σκεφτόμαστε ὅτι ὅλα εἶναι στήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ, στό χέρι τοῦ Θεοῦ, τότε πάλι δέν
ἔχουν καμία ἐξουσία πάνω μας καί ἔτσι «βλέποντας τήν ψυχή ἀσφαλισμένη μέ
τέτοιους λογισμούς, γυρίζουν καί φεύγουν καταντροπιασμένοι»37. Νά, γιατί συνεχῶς
ὁ χριστιανός πρέπει νά ἔχει μέσα στή μνήμη του τόν Χριστό μέ τήν ἀδιάλειπτη
προσευχή, μέ τή μνήμη τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, μέ τή μνήμη τῆς Θείας οἰκονομίας,
τοῦ τί ἔκανε ὁ Χριστός γιά τή σωτηρία μας.

«Ὅταν εἶδε τόν Ἰώβ ὁ ἐχθρός τόσο καλά περιφραγμένο μ’ αὐτόν τόν τρόπο», μέ τούς
ἀγαθούς λογισμούς, μέ τήν προσευχή καί τήν πίστη στή θεία πρόνοια, «ἀποχώρησε
ἀπ’ αὐτόν. Τόν Ἰούδα ὅμως βρίσκοντας γυμνό ἀπό τέτοιες σκέψεις, τόν αἰχμαλώτισε.
Ὥστε, ἐάν θέλουμε νά καταφρονήσουμε τόν ἐχθρό, ἄς σκεπτόμαστε πάντοτε τά τοῦ
Κυρίου», τοῦ τί ἔκανε ὁ Χριστός γιά μᾶς «καί ἄς χαίρει πάντοτε ἡ ψυχή μας μέ τήν
ἐλπίδα στόν Κύριο. Ἔτσι θά βλέπουμε τά παιχνίδια τῶν δαιμόνων νά ἐξαφανίζονται
σάν καπνός καί τούς ἴδιους θά τούς βλέπουμε νά φεύγουν μᾶλλον, καί ὄχι νά μᾶς
καταδιώκουν»38. Λένε μερικοί, μέ κυνηγάει ὁ πειρασμός. Γιατί σέ κυνηγάει; Μήπως
γιατί ἐσύ δέν κυνηγᾶς τόν Χριστό, δέν ἔχεις τόν νοῦ σου στόν Χριστό; Ὁπότε ὁ
διάβολος σέ ἔχει πάρει ἀπό κοντά, σέ βλέπει πού δειλιάζεις, πού ὁ νοῦς σου δέν εἶναι
ἐκεῖ πού πρέπει νά εἶναι καί σέ ἔχει πάρει στό κατόπι, ὅπως λέμε, καί δέν σ’ ἀφήνει
σέ ἡσυχία.

«Οἱ δαίμονες, ὅπως προεῖπα, εἶναι πολύ δειλοί, μιᾶς καί προσμένουν τό αἰώνιο πῦρ,
τό ἑτοιμασμένο γι’ αὐτούς»39. Ἡ αἰώνια κόλαση δέν ἑτοιμάστηκε γιά τούς
ἀνθρώπους. Γι’ αὐτούς εἶναι καί ξέρουν ὅτι θά ἔρθει. Τί εἶπαν στόν Χριστό; «Ἦλθες
νά μᾶς βασανίσεις πρό καιροῦ;»40, εἶπαν οἱ δαίμονες μέ τό στόμα τοῦ
δαιμονισμένου ἐκεῖ στά Γέργεσα. Τό ξέρουμε ὅτι θά πᾶμε στήν κόλαση, ἀλλά δέν
ἦρθε ἀκόμα ἡ ὥρα μας, ἄφησέ μας νά μποῦμε στούς χοίρους… Βλέπετε, πού δέν
ἔχουν ἄδεια οὔτε σ’ ἕνα ζῶο νά μποῦνε. Πόσο μᾶλλον νά πειράξουν τόν ἄνθρωπο…
«Ἐρωτῆστε: Τίς εἶ σύ καί πόθεν;». Ποιός εἶσαι ἐσύ καί ἀπό ποῦ ἔρχεσαι; Ὁτιδήποτε
δεῖς, ἀκούσεις κάτι, νά ρωτήσεις, μή φοβηθεῖς. Μήν ἐκπλαγεῖς, μήν τά χάσεις. Τί

180
εἶναι αὐτό; Τί εἶσαι ἐσύ πού μοῦ μιλᾶς τώρα ἤ πού μοῦ φανερώνεσαι; «Ὡς τεκμήριο,
γιά ἀπόδειξη δική σας καί γιά ἀφοβία ἐναντίον τους», λέει ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος, «νά
’χετε τό ἑξῆς: Ὅταν γίνει κάποια φαντασία, μήν τά χάνεις ἐκ τῶν προτέρων ἀπό
δειλία» ἤ καί μία σκέψη ἀκόμα καί ἕνας λογισμός πού σοῦ ἔρχεται ξαφνικά καί σοῦ
καρφώνεται. Μήν τά χάσεις.«Ὁποιαδήποτε κι ἄν εἶναι ἡ φαντασία αὐτή, πάρε
θάρρος καί ρώτα πρῶτος: – Ποιός εἶσαι σύ καί ποῦθε ἔρχεσαι; «Τίς εἶ σύ καί πόθεν»;
Καί ἐάν μέν εἶναι ὀπτασία ἁγίων, σέ πληροφοροῦν», σοῦ λένε, εἶμαι ὁ τάδε
Ἅγιος «καί μεταβάλλουν τόν φόβο σου σέ χαρά» καί σοῦ λένε, μή φοβᾶσαι, μήν
ταράζεσαι, εἶμαι ὁ τάδε Ἅγιος, εἶμαι ἀγαθό πνεῦμα, εἶμαι Ἄγγελος Κυρίου.. «Ἄν δέ
εἶναι καμιά διαβολική ὀπτασία, ἀμέσως ἀδυνατεῖ, γιατί βλέπει ἰσχυρή τή διάνοιά
σου. Γιατί μέ τό νά ρωτά κανείς νά μάθει: – Τίς εἶ σύ καί πόθεν;» Ποιός εἶσαι ἐσύ καί
ἀπό ποῦ; «Αὐτό εἶναι ἐξ ὁλοκλήρου ἀπόδειξη ἀταραξίας»41. Δέν τά χάνεις, ρωτᾶς.
Ὅπως στόν στρατό, ὑπάρχει ὁ φύλακας στό φυλάκειο καί ὑπάρχει τό σύνθημα – τό
παρασύνθημα, καί ὅταν ἀκούσει ὁποιοδήποτε θόρυβο ὁ στρατιώτης γυρίζει τό ὅπλο
πρός τά ἐκεῖ καί λέει: Τίς εἶ σύ; Ποιός εἶσαι; Ἀλλιῶς σέ πυροβολῶ. Πρέπει νά πεῖς τό
σύνθημα καί τό παρασύνθημα. Αὐτό εἶναι ἀπόδειξης ἀφοβίας καί ἀταραξίας. Ἐνῶ ,
ἕνας στρατιώτης πού τρέμει καί δέν μπορεῖ νά πεῖ οὔτε τό «τίς εἶ σύ;» καί τρέμει τό
ὅπλο στά χέρια του, φυσικά αὐτός εἶναι ὅ,τι πιό εὔκολο γιά τόν ἐχθρό.

«Ἔτσι καί ὁ Ἰησοῦς τοῦ Ναυή ρώτησε καί ἔμαθε», ὅταν τοῦ ἐμφανίστηκε
Ἀρχιστράτηγος Κυρίου στήν Ἰεριχώ. Εἶδε τότε ὁ Ἰησοῦς τοῦ Ναυή ἕναν ἄνθρωπο μέ
ρομφαία στό χέρι «καί προσελθών Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ». Δέν φοβήθηκε, πῆγε κοντά
του ὁ Ἰησοῦς τοῦ Ναυή καί τοῦ λέει: «ἡμέτερος εἶ ἤ τῶν ὑπεναντίων;». Εἶσαι δικός
μας ἤ τῶν ἐχθρῶν; Νά ξέρουμε μέ ποιόν ἔχουμε νά κάνουμε. Ποιός εἶσαι; «Ὁ δέ
εἶπεν αὐτῷ· ἐγώ ἀρχιστράτηγος δυνάμεως Κυρίου νυνί παραγέγονα»42. Ἐγώ εἶμαι
Ἀρχιστράτηγος τῶν δυνάμεων τοῦ Κυρίου. Βλέπετε αὐτή τήν ἐρώτηση: ἡμέτερος εἶ
ἤ τῶν ὑπεναντίων; Ἔτσι καί ἐσύ καί ἐγώ καί ὁποιοσδήποτε δέν πρέπει νά
φοβόμαστε. Νά ρωτᾶμε: Ποιός εἶσαι; Δικός μας εἶσαι ἤ τοῦ ἐχθροῦ; «Καί δέν
κατόρθωσε νά ἐξαπατήσει ὁ ἐχθρός τόν Δανιήλ, ἀκριβῶς ἐπειδή τόν
ρώτησε»43. Ὑπάρχει καί ἕνα ἀνάλογο περιστατικό στό βιβλίο τοῦ Δανιήλ.
Αὐτά εἴχαμε νά ποῦμε σήμερα γιά τίς πανουργίες τῶν δαιμόνων καί γιά τήν
ὑπερνίκηση τῆς δειλίας, πού μᾶς πιάνει ἀπέναντι στόν διάβολο. Δέν δικαιολογεῖται
καθόλου.
Αὐτές τίς μέρες ἀσχολούμαστε μέ τά τοῦ πνευματικοῦ κόσμου καί σ’ αὐτή τή
συνάφεια τῶν μαθημάτων τοῦ Εὐεργετινοῦ κάνουμε κι αὐτά τά μαθήματα ἀπό τόν
Ἅγιο Ἀντώνιο, τίς διδασκαλίες του περί τῶν πονηρῶν πνευμάτων. Νά εὐχηθοῦμε καί
πάλι, χρόνια πολλά καί εὐλογημένα καί ἡ Παναγία νά μᾶς σκεπάζει ὅλους.
Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης
https://hristospanagia3.blogspot.com/
1 Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου πατρός ἡμῶς Ἀντωνίου τοῦ Μεγάλου, ἐκδ.
Ρηγόπουλος, (στό ἑξῆς: Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου).

181
2 Β΄Κορ. 11, 14.
3 Ψαλμ. 90, 7.
4 Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
5 Α΄Ἰωάν. 4, 1.
6 Ὅ.π.
7 Ὅ.π.
8 Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
9 Β΄Κορ. 12, 11.
10 Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
11 Ψαλμ. 19, 8.
12 Ψαλμ. 37, 14.
13 Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
14 Ὅ.π.
15 Ὅ.π.
16 Ὅ.π.
17 Ὅ.π.
18 Ρωμ. 8, 35.
19 Ὅ.π.
20 Λουκ. 10, 18.
21 Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
22 Ψαλμ. 9, 7.
23 Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
24 Ἰακ. 1, 14.
25 Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
26 Α΄Θεσ. 5, 17.
27 Ἑβρ. 12, 29.
28 Ἔξ. 24, 17.
29 Πράξ. 26, 24.
30 Β΄Θεσ. 1, 8.
31 Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
32 Ὅ.π.
33 Ψαλμ. 9, 7.
34 Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
35 Ὅ.π.
36 Ἑβρ. 2, 2.
37 Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
38 Ὅ.π.
39 Ὅ.π.
40 Ματθ. 8, 29.
41 Ἡ ψυχή μετά τόν θάνατο, Ρόουζ Σεραφείμ Ἱερομόναχος, ἐκδ. ΜΥΡΙΟΒΙΒΛΟΣ,
2014, (στό ἑξῆς: Ἡ ψυχή μετά τόν θάνατο).
42 ἸτΝ. 5, 13-14.
43 Ἡ ψυχή μετά τόν θάνατο.

182
 Ἡ ἀδυναμία τοῦ διαβόλου
Σήμερα τό θέμα μας εἶναι «Ἡ ἀδυναμία τοῦ διαβόλου» καί θά πάρουμε ἀφορμή νά
σχολιάσουμε κατά δύναμιν ἀπό τήν διδασκαλία τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου, ἡ ὁποία εἶναι
καταγραμμένη εἰς τόν βίο του, πού ἔχει γράψει ὁ μαθητής του, τό πνευματικό του
παιδί καί ὁ μέγας πατήρ τῆς Ἐκκλησίας, ὁ Ἅγιος Μέγας Ἀθανάσιος.

«Ὁ διάβολος περιορίζεται σέ ἀπειλές καί ἠθοποιίες»[1]. Εἶναι ἕνας μεγάλος ἠθοποιός

καί ἕνας μεγάλος τρομοκράτης. Ὁ κατεξοχήν τρομοκράτης καί ὁ κατεξοχήν
ὑποκριτής. Ξέρετε, στήν ἀρχαία ἑλληνική, ὑποκριτής εἶναι ὁ θεατρίνος. Καί σήμερα
καί πάντοτε, ὑποκριτής λέγεται αὐτός ὁ ὁποῖος ἄλλο εἶναι καί ἄλλο φαίνεται ὅτι
εἶναι.

Λέγει, λοιπόν, ὁ Μέγας Ἀντώνιος, μιλώντας γιά τίς πανουργίες τῶν δαιμόνων: «Γι’
αὐτό πού πρόκειται νά σᾶς εἰπῶ, σᾶς ἔχω ἤδη μιλήσει πρόχειρα. Ἀλλά τώρα θά σᾶς
μιλήσω ἐκτενέστερα γιά ὅσα ἀφοροῦν τούς δαίμονες, γιατί ἡ ὑπόμνησις αὐτή θά σᾶς
ἐξασφαλίσει»[2]. Ὅταν κανείς ἀναμηρυκάζει τά λόγια τῶν ἁγίων Πατέρων, τά
ξαναθυμᾶται, τά τυπώνει βαθύτερα μέσα του καί ἐξάγει καί συμπεράσματα πού εἶναι
βοηθητικά καί ἴσως μέ τήν πρώτη ἀκρόαση, τήν πρώτη ἀνάγνωση δέν σχηματίζονται
αὐτά μέσα του. Ἀλλά ὅσο κανείς ἐπαναλαμβάνει καί ξαναθυμᾶται αὐτά πού διάβασε
ἤ ἄκουσε καί ἄλλα πράγματα προκύπτουν μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ.

Λέει, λοιπόν, ὁ Ἅγιος: «Ὅταν ὁ Κύριος ἦλθε στή γῆ, ξέπεσε ὁ ἐχθρός καί ἀδυνάτισαν
οἱ δυνάμεις του»[3]. Ὁ διάβολος εἶναι ὁ ἐχθρός τοῦ Θεοῦ καί ὅλης τῆς κτίσεως καί
τῶν πλασμάτων τοῦ Θεοῦ. Γιατί ἀκριβῶς μισεῖ τόν Θεό, καί ἐπειδή δέν μπορεῖ νά
πλήξει τόν Θεό, πλήττει τά πλάσματα, τά κτίσματα, τά δημιουργήματά Του,
προσπαθώντας ἔτσι νά πληγώσει τόν Θεό. Ὅταν ὅμως ἔγινε ἡ ἐνανθρώπηση, ὁ
Κύριος ὡς ὀντολογικός μεσίτης, ἕνωσε τό κτιστό μέ τό ἄκτιστο, τήν ἀνθρώπινη φύση
μέ τή Θεία φύση, μέ τόν Θεό. Αὐτό ποτέ δέν μποροῦσε νά γίνει. Ἀλλά ἔγινε μόνο μέ
τόν Χριστό ἅπαξ διαπαντός. Δέν πρόκειται νά γίνει ποτέ ξανά. Οὔτε ἦταν δυνατό νά
γίνει, μόνο διά τοῦ Θεοῦ, καί ἔγινε στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Αὐτή ἡ ἕνωσις
λέγεται ὑποστατική, ἡ ἕνωσις τοῦ κτιστοῦ μέ τό ἄκτιστο, τῆς ἀνθρώπινης μέ τή Θεία
φύση, δηλαδή προσωπική, ἔγινε στήν ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ Λόγου, στό πρόσωπο τοῦ
Θεοῦ Λόγου. Ἔτσι, στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἑνωμένες ἀδιαίρετα, ἀσύγχυτα,
ἀχώριστα, οἱ δύο φύσεις, ἡ θεία καί ἡ ἀνθρώπινη. Καί αὐτό ἀκριβῶς εἶναι ἡ ὁριστική
ἧττα τοῦ διαβόλου.

–Γιατί, τί ἤθελε καί τί πέτυχε ὁ διάβολος κατ’ ἀρχάς;

Μέ τήν ὑποβολή στήν Εὔα πέτυχε νά χωρίσει τόν ἄνθρωπο ἀπό τόν Θεό, νά
ἀποκλίσει τήν κοινωνία, νά πάψει νά ὑπάρχει κοινωνία τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό.
Καί τώρα, διά τοῦ Χριστοῦ, ἡ κοινωνία αὐτή γίνεται μόνιμη καί αἰώνια. Στό

183
πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ ἑνώθηκε ὀ ἄνθρωπος μέ τόν Θεό καί κάθε ἕνας πού ἑνώνεται
τώρα μέ τόν Χριστό, ἑνώνεται διά τοῦ Χριστοῦ καί μέ τόν Θεό. Ἔτσι ἔχουμε τή
σωτηρία μας. Αὐτό εἶναι ἡ σωτηρία, ἡ ἕνωσις μέ τόν Θεό. Ξέπεσε ὁ ἐχθρός λοιπόν
καί ἀδυνάτισαν οἱ δυνάμεις του. Ἐνῶ, πρίν ἔρθει ὁ Χριστός μας, ὁ διάβολος εἶχε
μεγάλη ἐξουσία στόν ἄνθρωπο. Ὁ Χριστός μας ὡς ἄνθρωπος τόν νίκησε, καί διά τοῦ
Χριστοῦ μας τώρα πλέον τόν νικάει καί κάθε ἄνθρωπος πού θέλει καί καταφεύγει
στόν Χριστό. Γι’ αὐτό λέει ὅτι ἀδυνάτισαν οἱ δυνάμεις τοῦ ἐχθροῦ. Πλέον δέν ἔχει
τήν ἐξουσία αὐτή πού εἶχε πρίν τήν ἐνανθρώπηση. Γιατί πρίν τήν ἐνανθρώπηση δέν
ὑπῆρχε αὐτή ἡ δυνατότητα τῆς ἀποκατάστασης, τῆς ἕνωσης τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν
Θεό, τῆς θέωσης τοῦ ἀνθρώπου. Κάποιοι ἄνθρωποι βέβαια εἶχαν φτάσει στήν θέωση
καί στήν Παλαιά Διαθήκη, ἀλλά καί αὐτό ἤτανε πρός ὀλίγον. Καί ἐκεῖνοι, καί ὅλοι οἱ
ἅγιοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἦταν ὑποχείρια τοῦ διαβόλου καί ὅλοι πήγαιναν στόν
Ἅδη. Κι ἐκεῖ στόν Ἅδη κατέβηκε ὁ Χριστός μας, τούς βρῆκε καί τούς ἐλευθέρωσε.
Τώρα ὅμως, μετά τόν θάνατό μας, δέν πηγαίνουμε στόν Ἅδη, πηγαίνουμε ἐκεῖ πού
ἔχει ὁρίσει ὁ Θεός περιμένοντας τήν Δευτέρα Παρουσία. Βέβαια, ὅσοι δέν ἔχουν
σωστή ζωή, πάλι πηγαίνουν στόν Ἅδη, εἶναι ὑποχείρια τοῦ δαίμονα.
Ὁ ἐχθρός μετά τήν ἐνανθρώπηση, λέει ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος, «δέν μπορεῖ νά
κάμει τίποτε. Σάν τύραννος ὅμως πού εἶναι, δέν ἡσυχάζει, καίτοι ἔπεσε, ἀλλ’ ἀπειλεῖ
ἔστω καί μέ λόγια μόνον». Ὅπως ἕνας ξεπεσμένος βασιλιάς δικτάτορας, ἔτσι καί ὁ
διάβολος δέν μπορεῖ νά κάνει τίποτε, ἀλλά μόνο ἀπειλεῖ, τρομοκρατεῖ. «Μαζί μέ τ’
ἄλλα, ἄς τό σκέφτεται καθένας ἀπό σᾶς κι αὐτό καί θά μπορεῖ νά καταφρονεῖ τά
δαιμόνια»[4]. Νά σκέφτεται ὅτι πλέον ὁ διάβολος δέν ἔχει δύναμη καί ἔτσι νά τόν
περιφρονεῖ. Γιατί ἡ καλύτερη ἀντιμετώπιση τοῦ διαβόλου εἶναι ἡ περιφρόνηση.

«Καί ἄν μέν ἦσαν ντυμένοι τέτοια σώματα, σάν τά δικά μας», ἄν

ὑποθέσουμε, λέει ὁ Ἅγιος, ὅτι οἱ δαίμονες εἶχαν τέτοια σώματα σάν τά δικά μας, «θά
μποροῦσαν νά λένε, ὅτι κρύβονται οἱ ἄνθρωποι καί δέν τούς βρίσκουμε, ἀλλ’ ἅμα
τούς βροῦμε τούς βλάπτουμε. Θά μπορούσαμε κι ἐμεῖς νά κρυβόμαστε, ὥστε νά μή
μποροῦν νά μᾶς βροῦν, γιατί θά τούς κλείναμε τίς πόρτες». Ὅπως, ὅταν θέλουμε νά
ἀποφύγουμε κάποιον ἄνθρωπο, κρυβόμαστε, κλειδωνόμαστε κλπ. Θά μπορούσαμε
λοιπόν κι ἐμεῖς νά κάνουμε κάτι ἀνάλογο μέ τούς δαίμονες. «Ὅμως δέν εἶναι ἔτσι.
Ἀλλά μποροῦν νά μποῦν καί μέ κλειστές τίς πόρτες καί βρίσκονται σ’ ὅλον τόν ἀέρα
–σ’ ὅλη τήν ἀτμόσφαιρα– κι αὐτοί καί ὁ πρῶτος μεταξύ τους ὁ διάβολος.

Εἶναι καί κακοθελητές καί ἕτοιμοι νά βλάπτουν καί ὅπως εἶπεν ὁ Σωτήρ:
«Εἶναι ἐξ ἀρχῆς ἀνθρωποκτόνος ὁ πατήρ τῆς κακίας διάβολος»[5]»[6]. Αὐτό τό λέει
στό κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιο στό 8ο κεφάλαιο στόν 44ο στίχο. Ἐκεῖ πού διαλέγεται
μέ τούς Γραμματεῖς καί τούς Φαρισαίους, τούς λέει: «ὑμεῖς ἐκ τοῦ πατρός τοῦ
διαβόλου ἐστέ», ἔχετε πατέρα τόν διάβολο. Γιατί αὐτοί Τοῦ λέγανε ὅτι ἔχουμε
πατέρα τόν Μωυσῆ καί τούς δικαίους τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. «Καί τάς ἐπιθυμίας τοῦ
πατρός ὑμῶν θέλετε ποιεῖν, ἐκεῖνος ἀνθρωποκτόνος ἦν ἀπ᾿ ἀρχῆς καί ἐν τῇ ἀληθείᾳ
οὐχ ἕστηκεν». Ὁ διάβολος εἶναι ἐξ ἀρχῆς ἀνθρωποκτόνος. Ἀπό τότε πού ἔπεσε καί
ἀπό ἄγγελος ἔγινε σκοτεινός διάβολος, μισεῖ τόν ἄνθρωπο καί θέλει νά τόν φονεύσει

184
καί δέν στέκεται πλέον στήν ἀλήθεια. Ἡ Ἀλήθεια εἶναι ὁ Χριστός, εἶναι πρόσωπο,
καί ὁ διάβολος ἔχει φύγει ἀπό τήν κοινωνία μέ τόν Χριστό, ἀπό τήν κοινωνία μέ τόν
Θεό. Ἐνῶ ἦταν προηγουμένως κι αὐτός ὑπηρέτης τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ ἦταν ἄγγελος,
λόγω τῆς παρακοῆς, ἔχασε τήν κοινωνία μέ τόν Χριστό, ἄρα μέ τήν ἀλήθεια. Γι’
αὐτό εἶπε ὁ Κύριος, ὅτι δέν στέκεται πλέον στήν ἀλήθεια ὁ διάβολος, εἶναι πατήρ τοῦ
ψεύδους. Γι’ αὐτό καί δέν πρέπει νά διδασκόμαστε οὔτε νά προσέχουμε αὐτά πού
λένε οἱ δαιμονισμένοι, γιατί ἀνακατεύουν ἀλήθειες μέ ψέματα.

«Ἀλλά ἐμᾶς δέν μπόρεσε νά μᾶς φονέψει πνευματικά καί ζοῦμε τώρα κατά τόν
τρόπο τοῦ Χριστοῦ καί πολιτευόμεθα ὅλο καί περισσότερο ἐναντίον τους», δροῦμε
ἐναντίον τους. «Δέν περνάει τίποτα ἀπ’ τό χέρι τους, οὔτε ὁ τόπος τούς ἐμποδίζει νά
μᾶς ἐπιβουλεύονται, οὔτε μᾶς βλέπουν σάν φίλους των γιά νά μᾶς λυπηθοῦν, οὔτε
εἶναι φιλάγαθοι γιά νά μᾶς διορθώσουν». Ἐπειδή εἶναι πνεύματα, δέν μποροῦμε νά
κρυφτοῦμε σ’ ἕνα μέρος νά ὑπάρχει κάποιο ἐμπόδιο τόπου. Οὔτε ὑπάρχει ἀγάπη
στούς δαίμονες οὔτε φιλευσπλαχνία οὔτε ἐπιθυμία νά μᾶς διορθώσουν. Γιατί πολλές
φορές ἔτσι παρουσιάζονται, ὅτι τάχα θέλουν τό καλό μας. Καί οἱ μάγοι, καί μάλιστα
αὐτοί πού κάνουν τήν λευκή μαγεία, λένε ὅτι ἐμεῖς κάνουμε καλό στούς ἀνθρώπους.
Ὁ διάβολος ποτέ δέν κάνει καλό. «Εἶναι πονηροί καί τίποτε δέν τούς ἀπασχολεῖ,
παρά νά βλάπτουν αὐτούς πού ἀγαποῦν τήν ἀρετή καί τούς θεοσεβεῖς»[7]. Αὐτός
εἶναι ὁ σκοπός τοῦ διαβόλου, νά βλάψει αὐτούς πού κάνουν τίς ἀρετές καί σέβονται
τόν Θεό. Δέν θέλουν, δέν ἀνέχονται, πάρα πολύ ἀφηνιάζουν, ὅταν δοῦνε ἄνθρωπο νά
δείχνει ἀγάπη στόν Χριστό, τοῦ ἐπιτίθενται.

«Ἐπειδή ὅμως δέν ἔχουν τή δύναμη τίποτε νά κάνουν, γι’ αὐτό καί δέν τό
κάνουν» –δέν μποροῦν νά κάνουν- «παρά μονάχα φοβερίζουν. Διότι, ἐάν
μποροῦσαν, δέν θ’ ἀργοποροῦσαν, ἀλλ’ εὐθύς θά ἐνεργοῦσαν τό κακό, γιατί εἶναι
ἕτοιμοι καί προδιατεθειμένοι σ’ αὐτό καί μάλιστα ἐναντίον μας. Καί νά, ἀλήθεια,
τώρα πού συγκεντρωθήκαμε, μιλᾶμε ἐναντίον τους καί ξέρουν καλά, ὅτι, ἐφ’ ὅσον
ἐμεῖς προκόβουμε, αὐτοί ἀδυνατίζουν. Ἐάν, λοιπόν, εἶχαν τήν ἐξουσία, κανέναν ἀπό
μᾶς τούς Χριστιανούς δέν θ’ ἄφηναν νά ζεῖ. «Διότι αὐτό πού σιχαίνεται ὁ ἁμαρτωλός
εἶναι ἡ θεοσέβεια»[8]». «Ἐν θησαυροῖς σοφίας παραβολή ἐπιστήμης, βδέλυγμα δέ
ἁμαρτωλῷ θεοσέβεια»[9]. Ἐκεῖ πού ὑπάρχουν οἱ θησαυροί τῆς σοφίας, ἐκεῖ ὑπάρχει
καί ἡ γνῶσις, ἡ πλούσια γνῶσις. Καί οἱ θησαυροί οἱ πραγματικοί καί ἡ ἀληθινή
γνώση εἶναι στούς θεοσεβεῖς. Ἀλλά γιά τόν ἁμαρτωλό ἡ θεοσέβεια εἶναι βδέλυγμα,
εἶναι ἀηδία, εἶναι σίχαμα. Ὁ διάβολος σιχαίνεται, δηλαδή ἀποστρέφεται, αὐτούς πού
σέβονται τόν Θεό. «Κι ἐπειδή δέν ἔχουν καμιά δύναμη, γι’ αὐτό μᾶλλον τούς
ἑαυτούς των πληγώνουν, γιατί δέν μποροῦν νά κάμουν τίποτε ἀπ’ ὅσα
ἀπειλοῦν»[10]. Θυμόμαστε καί στούς βίους τῶν Ἁγίων, πού προσπαθοῦσαν νά τούς
τρομάξουν οἱ δαίμονες μέ διάφορα ὄνειρα, ὁράματα, φαντασίες, στρατοί νά
ἀνεβαίνουν πρός τό μέρος πού ἔμεναν νά τούς συλλάβουν, νά τούς πληγώσουν…
βουνά νά γκρεμίζονται, νά κατρακυλοῦν, νά ὑπάρχουν κατολισθήσεις
ὑποτιθέμενες… νά γεμίζει τό κελλί τους, μέ ἑρπετά, μέ σαῦρες, μέ φίδια, γιά νά τούς

185
τρομάξουν κ.λ.π. Κι ὅμως τίποτε ἀπό αὐτά δέν τούς ἔβλαπτε τούς Ἁγίους καί μέ τή
δύναμη τοῦ Σταυροῦ κατατρόπωναν τούς δαίμονες.

«Γιά νά μήν τούς φοβόμαστε», λέει ὁ Ἅγιος, «πρέπει νά σκεφτόμαστε καί τό

ἑξῆς: Ἐάν εἶχαν τή δυνατότητα, δέν θά ἐρχόταν τόσοι πολλοί, σάν ὄχλος» καί ἕνας
μόνο θά ἀρκοῦσε. «Οὔτε θά ἔκαναν φαντάσματα», θά δημιουργοῦσαν αὐτά τά
παράδοξα ὁράματα.«Οὔτε θά μηχανεύονταν πῶς νά ἀλλάζουν διαρκῶς μορφές καί
τρόπους ἐμφάνισης». Οἱ δαίμονες ἀλλάζουν συνεχῶς μορφή κι αὐτό τό βλέπουμε
στά ὄνειρα. Τά δαιμονικά ὄνειρα ἀλλάζουν συνεχῶς, δέν εἶναι σταθερά. Ἀπό ἐκεῖ
μπορεῖ νά καταλάβει κανείς ὅτι δέν εἶναι τό ὄνειρο αὐτό ἀπό τόν Θεό, συνεχῶς
ἀλλάζει καί πάει ἀπό τό ἔνα θέμα στό ἄλλο. Καί οἱ μορφές ἀλλάζουν. Αὐτό εἶναι ὁ
διάβολος. Συνεχῶς μεταμφιέζεται, ἀλλάζει μάσκες, ὅπως δυστυχῶς καί οἱ ἄνθρωποι
οἱ ὑποκριτές. Φορᾶνε μία μάσκα ὅταν εἶναι στήν ἐκκλησία, ἄλλη μάσκα ὅταν εἶναι
στόν δρόμο, ἄλλη μάσκα ὅταν εἶναι στήν ἐργασία… ἀλλάζουν μάσκες γιά νά
ἀρέσουν σέ ὅλους. Καί σήμερα αὐτός ὁ τύπος ἀνθρώπου ἔχει πέραση, ὁ λεγόμενος
«πολιτικός», πού ξέρει νά ἑλίσσεται καί νά τά ἔχει καλά μέ ὅλους. Δηλαδή, λέει
ψέματα σέ ὅλους. Αὐτός εἶναι ὁ ὑποκριτής καί ἀπό πίσω βέβαια εἶναι ὁ μεγάλος
ὑποκριτής ὁ διάβολος.

Ἄν, λοιπόν, λέει ὁ Μέγας Ἀντώνιος, πολύ λογικά, εἶχαν τήν δύναμη νά μᾶς
πειράξουν, δέν ἦταν ἀνάγκη νά κάνουν ὅλη αὐτή τήν σκηνοθεσία, νά ὀργανώνουν
ὅλο αὐτό τό σόου, θά λέγαμε, γιά νά μᾶς τρομάξουν. Καί ἕνας θά ἦταν ἀρκετός, γιά
νά μᾶς ἐξολοθρεύσει. Οὔτε θά ἄλλαζαν συνεχῶς μορφές. «Θά ἀρκοῦσε νά ἔρθει ἕνας
καί μόνον, γιά νά μᾶς κάνει αὐτό πού καί μπορεῖ καί θέλει». Θέλει χωρίς νά μπορεῖ
ὅμως.. «Πολύ περισσότερο, ὅποιος ἔχει ἐξουσία, δέν σκοτώνει μέ φαντάσματα, οὔτε
μέ τό πλῆθος του φοβερίζει, ἀλλ’, εὐθύς ὡς τό θελήσει, κάνει κατάχρηση τῆς
ἐξουσίας του» καί ἐξολοθρεύει καί φονεύει. «Ἀλλά ἐπειδή οἱ δαίμονες, δέν μποροῦν
νά κάμουν τίποτε, παίζουν σάν ἠθοποιοί ἐπί σκηνῆς», σάν τούς ἠθοποιούς στό
θέατρο, «ἀλλάζουν τίς μορφές των καί φοβίζουν τά μικρά παιδιά μέ τή φαντασία τοῦ
πλήθους των καί μέ τίς ἐναλλαγές μορφῶν, πράγματα δηλαδή, ἀπό τά ὁποῖα
ὀφείλουμε περισσότερο νά τούς καταφρονοῦμε, σάν ἀδύνατους»[11]. Ἐδῶ φαίνεται
ἡ ἀδυναμία τοῦ διαβόλου.

«Ὁ ἀληθινός ἄγγελος», πού εἶχε δύναμη καί ἐξουσία νά ἐξολοθρεύσει, «ὅταν

στάλθηκε ἀπό τόν Κύριο κατά τῶν Ἀσσυρίων, δέν ἔλαβε ἀνάγκη νά συνοδευθεῖ ἀπό
πλῆθος –ἀγγέλων-, οὔτε ἀπό ἐξωτερική φαντασία», νά ἐντυπωσιάσει μέ τή μορφή, μέ
τήν ἐνδυμασία του κ.λ.π., «οὔτε μέ κτύπους ἤ κρότους» νά παρουσιαστεῖ, «ἀλλά
ἔκαμε ἤρεμα χρῆσιν τῆς ἐξουσίας του καί σκότωσε ἀμέσως ἑκατόν ὀγδόντα πέντε
χιλιάδες»[12]»[13]. Ὁ Θεός δηλαδή, ἐπάταξε τούς Ἀσσυρίους καί τήν ὑπερηφάνειά
τους, στέλνοντας μόνο ἕναν Ἄγγελο. «Καί ἐγένετο ἕως νυκτός καί ἐξῆλθεν ἄγγελος
Κυρίου καί ἐπάταξεν ἐν τῇ παρεμβολῇ Ἀσσυρίων ἑκατόν ὀγδοηκονταπέντε
χιλιάδας»[14]. Ἕνας μόνο Ἄγγελος! Πότε ἔγινε αὐτό; Ὅταν ὁ βασιλεύς τῶν
Ἀσσυρίων, ὁ Σενναχηρίμ, ἤθελε νά καταστρέψει τό βασίλειο τοῦ Ἰούδα καί νά

186
καταλάβει τήν Ἱερουσαλήμ. Ὁπότε, κατέφθασε μέ πλῆθος στρατοῦ, ὁ ὁποῖος
ὁλόκληρος ὁ στρατός ὕβριζε τόν Θεό καί ὑπερφηφανευόταν καί ἔλεγε «μπροστά σέ
μᾶς κανένας δέν μπορεῖ νά σταθεῖ». Καί τότε ὁ βασιλεύς τῶν Ἰουδαίων, ὁ Ἐζεκίας
-ἔτσι λεγόταν- ἦταν εὐσεβής, προσευχήθηκε, καί ἔστειλε καί ἀγγελιοφόρους στόν
Προφήτη Ἠλία νά παρακαλέσει κι αὐτός τόν Θεό. Εἰσακούστηκε ἡ προσευχή τους
καί ἔστειλε ὁ Θεός αὐτόν τόν ὀλοθρευτή Ἄγγελο καί σέ μία νύχτα φονεύθησαν
185.000 Ἀσσύριοι καί ὁ Σενναχηρίμ ὁ βασιλεύς τους δολοφονήθηκε ἀπό τούς υἱούς
του. Τά μάζεψαν καί ἔφυγαν. Αὐτή εἶναι ἡ δύναμις τοῦ Θεοῦ… καί ἀπό τήν ἄλλη
βλέπουμε τήν ἀδυναμία τοῦ διαβόλου, πού προσπαθεῖ μέ πλῆθος, μέ κρότους, μέ
φαντασίες καί μέ μετασχηματισμούς νά τρομάξει.

«Αὐτά κάνει ὁ Ἄγγελος ὁ Ἰσχυρός. Οἱ ἀδύνατοι δαίμονες τίποτε δέν μποροῦν

νά κάμουν, τέτοιοι πού εἶναι, ἔστω κι ἄν προσπαθοῦν νά ἐκφοβίσουν μέ τά
φαντάσματά τους»[15]. Γι’ αὐτό, δέν δικαιολογεῖται καθόλου πανικός ἀπέναντι
στούς δαίμονες. Πάρα πολλές φορές ἔρχονται ἄνθρωποι πανικόβλητοι καί μοῦ λένε
ὅτι τούς ἔχουν κάνει μάγια καί τούς κυνηγᾶνε καί δέν σταματᾶνε… Ἐντάξει, δέν
λέμε ὅτι ὁ διάβολος δέν ὑπάρχει. Ὑπάρχει καί ἐπηρεάζει, ἀλλά δέν ἔχει καμία
ἐξουσία πάνω σου. Ἐφόσον ἐσύ εἶσαι μέ τόν Χριστό, μή φοβᾶσαι, δέν μπορεῖ νά σέ
πειράξει. Ἁπλῶς τρομάζει, τρομοκρατεῖ.

«Οἱ δοκιμασίες τοῦ Ἰώβ καί ἡ ἀνικανότητα τοῦ διαβόλου». Συνεχίζει ὁ Ἅγιος
Ἀντώνιος καί λέει: «Ἐάν σκεφθεῖ κανείς τά παθήματα τοῦ Ἰώβ καί εἰπεῖ: Γιατί
λοιπόν ὅταν βγῆκε ὁ διάβολος (ἀπό τήν παράστασή του ἐνώπιόν τοῦ Θεοῦ)
…»[16], παράσταση δηλαδή τήν παρουσία του, πῆγε μπροστά στόν Θεό καί ζήτησε
κάτι. Τί ζήτησε; Νά πειράξει τόν Ἰώβ. Λέει στό βιβλίο τοῦ Ἰώβ[17], ὅταν
παρέστησαν οἱ Ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ ἐνώπιόν Του, ἦρθε καί ὁ διάβολος πού μαίνονταν
ἐναντίον τοῦ δικαίου Ἰώβ. Λυσσάει ὁ διάβολος ἀπέναντι σ’ ἕναν ἅγιο ἄνθρωπο.
Μαίνονταν, γιατί μισοῦσε τήν θεοσέβειά του καί τήν ἀρετή του. Ὁ Θεός
παραχώρησε στόν διάβολο νά κάνει ὅ,τι θέλει κατά τοῦ Ἰώβ. Μόνο τήν ψυχή του δέν
ἐπέτρεψε νά θίξει καί τοῦτο γιά νά καταντροπιαστεῖ ὁ διάβολος. Ἀφήνει ὁ Θεός νά
μᾶς πειράζει ὁ διάβολος, γιά νά πειράζουμε κι ἐμεῖς τόν διάβολο, μέ τή δύναμη τοῦ
Θεοῦ. Καί τελικά καταντροπιάστηκε, νικήθηκε ἀπό τόν Ἰώβ μέ τήν παροιμιώδη
ὑπομονή του. Ὁ διάβολος δέχτηκε τήν ἄδεια πού τοῦ ἔδωσε ὁ Θεός καί μόλις βγῆκε
ἀπό τήν συγκέντρωση τοῦ Θεοῦ, ἀπό τήν παράστασή του μπροστά στόν Θεό, ἄρχισε
νά κτυπᾶ τόν Ἰώβ μέ ὅλες ἐκεῖνες τίς φρικτές δοκιμασίες, πού διαβάζουμε στό βιβλίο
τοῦ Ἰώβ καί ὁ Ἰώβ ἔμεινε ἀκλόνητος, ἀκόμα καί ὅταν ἡ γυναίκα του τοῦ ἔλεγε: – Τί
Θεός εἶναι αὐτός; Πές ἕναν λόγο -ἐννοοῦσε βλάσφημο- κατά τοῦ Θεοῦ καί τελεύτα,
καί τελείωνε, καί αὐτοκτόνα… Ἐκεῖνος τῆς εἶπε: – Γιατί μιλᾶς ἔτσι; Ὅταν ὁ Θεός
μᾶς ἔδινε τά καλά, τά δεχόμαστε. Τώρα πού μᾶς δίνει τά πικρά δέν θά τά δεχτοῦμε;
«Ὁ Κύριος ἔδωκεν, ὁ Κύριος ἀφείλατο»[18]. Ὁ Κύριος μᾶς εἶχε δώσει τά ἀγαθά, ὁ
Κύριος μᾶς τά πῆρε πίσω, δικά Του ἦταν. «Εἴη τό ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον»[19].
Βλέπετε, αὐτή τή φράση τήν λέμε συνέχεια στή Θεία Λειτουργία, νά εἶναι τό ὄνομα
τοῦ Κυρίου εὐλογημένο.

187
Αὐτή εἶναι ἡ νίκη τοῦ ἁγίου, τοῦ θεοσεβοῦς, ἀπέναντι τοῦ τελείως ἀνίσχυρου καί
ἀδύναμου διαβόλου. Ἡ ὑπομονή καί ἡ προσκόλληση στόν Θεό, ἡ πίστη στόν Θεό
καί -προσέξτε- ἡ πίστη στήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ. Γιατί σήμερα πολλοί ἄνθρωποι
πιστεύουν στόν Θεό, ἀλλά δέν πιστεύουν στήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ. Λένε, ὑπάρχει
Θεός, ναί… ἀλλά ὅταν ὑπάρξει μία δυσκολία, χάσουν τή δουλειά τους ἄς ποῦμε, τήν
ἐργασία τους κ.λ.π. ὀλιγοπιστοῦν. Φαίνεται ἐκεῖ ὅτι δέν πιστεύουν στήν πρόνοια τοῦ
Θεοῦ καί πέφτουν σέ μιά κατάσταση ἄγχους, ἀγωνίας, τί θά γίνει τώρα;… πῶς θά
ζήσουμε;… Μά ἐσύ λές ὅτι πιστεύεις στόν Θεό!
– Στήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ δέν πιστεύεις;
Ἄν πιστεύεις στόν Θέο, θά πιστεύεις καί στίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ. Ὁ Θεός εἶναι
ἀγάπη, εἶναι ἄπειρη ἀγάπη. Εἶναι εὐσπλαχνία, εἶναι ἄπειρη εὐσπλαχνία. Εἶναι καί
πρόνοια. Εἶναι προνοητής, προνοεῖ γιά τά πλάσματά Του, γιά τή συντήρησή τους.
Ἔτσι πίστευε καί ὁ Ἰώβ στήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ καί ὁ Θεός μετά, ὅ,τι τοῦ πῆρε ὁ
διάβολος -κατά παραχώρηση Θεοῦ- τοῦ τά ξανάδωσε πάλι διπλάσια. Καί γιά τά ἑφτά
παιδιά πού τοῦ πῆρε ὁ διάβολος, πάλι τοῦ ἔδωσε ἄλλα ἑφτά. Δέν τοῦ ἔδωσε
δεκατέσσερα, ἐνῶ ὅλα τά ἄλλα τοῦ τά ἔδωσε διπλά, τά κοπάδια κ.λ.π. Τά ἑφτά παιδιά
πού σκότωσε ὁ διάβολος κατά παραχώρηση Θεοῦ ὑπῆρχαν. Τοῦ ἔδωσε ἄλλα ἑφτά ὁ
Θεός, ὁπότε ἦταν πάλι διπλά. Καί παιδιά διπλά, δεκατέσσερα ἀπό ἑφτά.
«Ἃς ξέρει πάλιν αὐτός πού ἐρωτᾶ», πῶς ἔγινε αὐτό, νά πειράξει ὁ διάβολος τόν Ἰώβ
καί νά τοῦ κάνει τόση ζημιά, «ὅτι δέν ἦταν ὁ διάβολος ἰσχυρός, ἀλλά ὁ Θεός, τοῦ
παρέδωσε τόν Ἰὼβ γιά δοκιμασία τῆς πίστεως καί τῆς ὑπομονῆς του». Ἔτσι κι ἐμεῖς,
ἄν βλέπουμε κάποτε ὅτι νικάει ὁ διάβολος τούς δικαίους, τούς ἁγίους, τούς
φυλακίζει, τούς βασανίζει, τούς τραυματίζει μέσω τῶν ὀργάνων του, μή νομίζουμε
ὅτι εἶναι ἰσχυρός ὁ διάβολος. Δέν ἔχει καμία δύναμη. Ὁ Θεός παραχωρεῖ νά
παθαίνουν αὐτά οἱ ἅγιοι γιά νά καταντροπιαστεῖ τελικά ὁ διάβολος μέσα ἀπό τήν
πίστη καί τήν ὑπομονή τῶν ἁγίων. «Δέν μποροῦσε νά κάμει τίποτε καί ζήτησε τήν
ἄδεια ἀπό τόν Θεό καί, μόλις τήν ἔλαβε, ἔκαμε ὅτι ἔκαμε ἐναντίον τοῦ
Ἰώβ»[20]. Χωρίς ἄδεια δηλαδή, ὁ διάβολος τίποτε δέν μπορεῖ νά μᾶς κάνει. Κι ἄν
πάρει ἄδεια, σημαίνει ὅτι αὐτό πού θά μᾶς κάνει, θά εἶναι γιά τό καλό μας, γιατί ὁ
Θεός ποτέ δέν παραχωρεῖ ἄδεια γιά τό κακό κάποιου ἀνθρώπου. Παραχωρεῖ ἄδεια
στόν διάβολο γιά νά μᾶς πειράξει, ὅταν βλέπει ὅτι θά ὠφεληθοῦμε ἀπό αὐτό τόν
πειρασμό.

«Κι ἀπ’ αὐτό βγαίνει περισσότερο ἐπιβαρημένος ὁ ἐχθρός». Ἐκεῖ πού πάει ὁ
διάβολος νά δοξάσει τόν ἑαυτό του, νά ὑπερηφανευτεῖ ὅτι κάτι κατάφερε κι αὐτός
καί πλήγωσε τόν τάδε ἅγιο κ.λ.π. ἀπό αὐτό βγαίνει περισσότερο ζημιωμένος. «Διότι,
καίτοι ἤθελε, οὔτε ἐναντίον καί ἑνός μόνον δικαίου ἀνθρώπου μπόρεσε νά κάνει
τίποτα διότι, ἄν εἶχε δύναμη»[21], δέν θά ζητοῦσε ἄδεια.

188
– Ποῦ εἶναι ἡ δύναμη τοῦ διαβόλου; Γιατί ζητάει ἄδεια ἀπό τόν Θεό;
Ἄν εἶχε ὄντως δύναμη, θά πήγαινε κατευθείαν μόνος του. Δέν ἔχει ἐξουσία. «Ἐπειδή
τή ζήτησε, ὄχι μιά, ἀλλά καί γιά δεύτερη φορά, ἀπ’ αὐτό φαίνεται ὅτι εἶναι ἀνίκανος
καί δέν μπορεῖ νά κάνει τίποτε. Καί τό θαυμαστό βέβαια, δέν εἶναι ὅτι δέν μπόρεσε
τίποτε ἐναντίον τοῦ Ἰώβ, ἀλλά ὅτι οὔτε κατά τῶν κτηνῶν του θά γινόταν
καταστροφή, ἐάν δέν τό ἐπέτρεπε ὁ Θεός». Οὔτε τά ζῶα τοῦ Ἰώβ δέν εἶχε ἐξουσία νά
πειράξει ὁ διάβολος, ἄν δέν τό παραχωροῦσε ὁ Θεός. «Οὔτε κατά τῶν χοίρων ἔχει
τήν ἐξουσία. Διότι, ὅπως γράφει τό Εὐαγγέλιο, «Παρακαλοῦσαν τόν Κύριο,
λέγοντας: Ἐπίτρεψέ μας νά ἀπέλθομε στούς χοίρους»[22]. Στήν χώρα τῶν
Γεργεσηνῶν, κατ΄ ἄλλους Γαδαρηνῶν, οἱ δαίμονες προκειμένου νά ἐκδιωχθοῦν ἀπό
τούς δαιμονιζομένους, ὅταν ὁ Θεός τούς εἶπε νά φύγουνε ἀπό τούς ἀρρώστους (τούς
δαιμονιζομένους), εἶπαν στόν Κύριο «εἰ ἐκβάλλεις ἡμᾶς, ἐπίτρεψον ἡμῖν ἀπελθεῖν εἰς
τήν ἀγέλην τῶν χοίρων»[23]. Ἄν μᾶς βγάλεις, τουλάχιστον ἐπίτρεψέ μας νά πᾶμε
μέσα στούς χοίρους. Δέν ἐπιτρεπόταν οὔτε στούς χοίρους νά μποῦνε οἱ δαίμονες. Νά
ποιά εἶναι ἡ ἐξουσία τῶν δαιμόνων. «Ἐάν λοιπόν δέν ἔχουν ἐξουσία οὔτε στούς
χοίρους, πολύ περισσότερο δέν ἔχουν ἐξουσία στούς ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι εἶναι
πλασμένοι κατ’ εἰκόνα Θεοῦ»[24], τό ὁποῖο κατ’ εἰκόνα φυσικά δέν τό ἔχουν τά ζῶα.
«Ἄρα, τόν Θεό μονάχα πρέπει νά φοβόμαστε κι αὐτούς νά τούς καταφρονοῦμε καί
νά μήν τούς φοβόμαστε καθόλου. Ἀλλά, ὅσο περισσότερο πράττουν αὐτοί αὐτά,
τόσο περισσότερο νά ἐπαυξάνομε ἐμεῖς τήν ἄσκησή μας ἐναντίον τους»[25], νηστεία
καί προσευχή. «Τοῦτο δέ τό γένος οὐκ ἐκπορεύεται εἰ μή ἐν προσευχῇ καί
νηστεία»[26]. Ἡ ἄσκησις θλίβει τούς δαίμονες, γιατί ὁ διάβολος τρέφεται μέσω τῶν
παθῶν μας. Ὅσο κανείς ἐνισχύει τήν γαστέρα, ὑποκύπτει στήν λαιμαργία, στήν
γαστριμαργία, χαίρεται ὁ διάβολος, ὁ ὁποῖος δέν ἔχει βέβαια γαστέρα, δέν ἔχει σῶμα,
ἀλλά -ἄς τό ποῦμε ἔτσι- παίρνει εὐχαρίστηση βλέποντας ἐμᾶς νά νικώμαστε ἀπό τό
πάθος. Ὅταν λοιπόν κανείς πολεμάει τά πάθη του, ἀντιστρατεύεται στίς ἡδονές τοῦ
σώματος, τίς σαρκικές ἡδονές, θλίβεται ὁ διάβολος, στενοχωρεῖται. Γι’ αὐτό εἶπε ὁ
Κύριος:

– Θέλεις νά διώξεις τόν διάβολο;

Μέ νηστεία καί προσευχή. Δέν ἀντέχει ὁ διάβολος καίγεται καί ἀπό τήν νηστεία καί
ἀπό τήν προσευχή.
«Μέγα ὅπλο κατ’ αὐτῶν εἶναι ἡ ὀρθή (ἀκριβής καί σωστή) ζωή καί ἡ πίστις
πρός τόν Θεόν»[27]. Εἶναι αὐτό πού λέμε Ὀρθοδοξία καί Ὀρθοπραξία. Αὐτά τά δύο
τρέμει ὁ διάβολος. Σήμερα οἱ ἄνθρωποι ἔχουν κρατήσει θεωρητικά τήν ὀρθή δόξα,
τήν Ὀρθοδοξία, ἀλλά ἐν πολλοῖς ἔχουν χάσει τήν ὀρθή πράξη, τήν ὀρθή ζωή. Γι’
αὐτό καί ἔχουνε γίνει ὑποχείρια τῶν δαιμόνων καί οὐσιαστικά εἰδωλολάτρες οἱ
πλεῖστοι τῶν ἀνθρώπων. Καί ὁ διάβολος, εἶναι θέμα χρόνου, νά πάρει ἀπό αὐτούς
τούς ἀνθρώπους καί τήν σωστή πίστη. Καί ἀκοῦτε αὐτούς τούς ἀνθρώπους νά λένε,
ἔ… τί διαφορές ἔχουμε τώρα μέ τούς παπικούς;… καμιά διαφορά… ἐλάχιστα..
τίποτα. Γιατί νά μαλώνουμε γιά τά δόγματα;… Αὐτοί πού τά λένε αὐτά, ἔχουν ἤδη

189
χάσει τή σωστή πράξη, τή σωστή ζωή καί σιγά-σιγά ἀλλάζουν καί τήν ὀρθή δόξα,
τήν ὀρθή πίστη, τήν Ὀρθοδοξία. Καί μέσω αὐτῶν προωθεῖται ὁ Οἰκουμενισμός, τῶν
ἐμπαθῶν ἀνθρώπων πού ἔχουν ὑποκύψει στήν λανθασμένη ζωή.

«Φοβοῦνται», οἱ δαίμονες, «πράγματι τήν νηστεία τῶν ἀσκητῶν, τήν

ἀγρυπνία, τίς προσευχές, τήν πραότητα, τόν ἥσυχο χαρακτήρα, τό ἀφιλάργυρο», πού
δέν ἐπιθυμοῦν τά χρήματα, «τό ἀκενόδοξο», πού δέν ἐπιθυμοῦν τά μπράβο τῶν
ἀνθρώπων, τήν ψεύτικη δόξα, «τήν ταπεινοφροσύνη, τό φιλόπτωχον», τήν ἀγάπη πού
ἔχουν γιά τούς φτωχούς. Τήν τρέμουν οἱ δαίμονες τήν φιλοπτωχία. «Τίς
ἐλεημοσύνες», τίς τρέμουν οἱ δαίμονες. «Τό ἀόργητον», τό νά μήν ὀργίζεται
κανείς «καί πρό πάντων τήν εὐσέβεια πρός τόν Χριστό»[28]. Αὐτά τά τρέμουν οἱ
δαίμονες καί φεύγουν μακριά ἀπό αὐτούς τούς ἀνθρώπους, καί ἀπό τά μικρά παιδιά
ἀκόμα καί ἀπό τούς μεγάλους, ἀπό ὅλους.

«Γι’ αὐτό βέβαια καί τά κάνουν ὅλα, γιά νά μήν ὑπάρχουν ἐνάρετοι, πού θά
τούς καταπατοῦν». Ὅλη ἡ τέχνη τοῦ διαβόλου αὐτή εἶναι. Καί σήμερα στήν
ἀνθρωπότητα ἔχει ρίξει ὅλες του τίς δυνάμεις του ὁ διάβολος, ὥστε νά μή μείνει
κανένας πού νά σέβεται τόν Θεό. Γιατί ἔστω καί ἕνας, τόν καταπατᾶ, καί ἐπειδή εἶναι
ἐγωιστής, δέν ἀνέχεται, δέν θέλει κανέναν νά τόν καταπατᾶ. «Ξέρουν καλά τή χάρη
πού δόθηκε ἐναντίον τους ἀπό τόν Σωτῆρα στούς πιστούς, ὅπως ὁ ἴδιος τό εἶπε: «ἰδού
δίδωμι ὑμῖν τήν ἐξουσίαν τοῦ πατεῖν ἐπάνω ὄφεων καί σκορπίων καί ἐπί πᾶσαν τήν
δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ, καί οὐδέν ὑμᾶς οὐ μή ἀδικήσῃ[29] (Ἰδού σᾶς δίνω τήν ἐξουσία
νά πατᾶτε ἐπάνω στούς ὄφεις καί τούς σκορπιούς..)»[30]. Ὄφεις καί σκορπιοί εἶναι
οἱ δαίμονες, οἱ ὁποῖοι προσπαθοῦν νά κεντρίσουν, νά δηλητηριάσουν μέ τά
δηλητηριώδη τους δήγματα-δαγκώματα τούς πιστούς καί νά σπείρουν μέσα τους τήν
ἁμαρτία, τά πάθη καί τήν ἀπελπισία, τήν ἀπόγνωση. Σᾶς δίνω λοιπόν ἐξουσία, λέει ὁ
Χριστός μας, καί τό εἶπε αὐτό κατ’ ἀρχάς στούς ἑβδομήκοντα Ἀποστόλους, ὅταν
ἐπέστρεψαν ἀπό μία ἱεραποστολική περιοδεία πού τούς εἶχε στείλει δύο-δύο, ἀλλά τό
λέει καί σέ ὅλους ἐμᾶς τούς πιστούς. Καί ἔχουμε ὅλοι οἱ πιστοί αὐτή τήν ἐξουσία, μέ
τή Χάρη τοῦ Χριστοῦ, νά καταπατοῦμε τόν διάβολο. «Καί οὐδέν ὑμᾶς οὐ μή
ἀδικήσῃ», καί τίποτα δέν θά σᾶς βλάψει ἀπό τούς δαίμονες καί τίς μηχανουργίες
τους.

«Πῶς προλέγουν οἱ δαίμονες». Γιατί ὑπάρχει καί αὐτή ἡ ἰδέα στόν κόσμο, ὅτι
οἱ δαίμονες ξέρουν τό μέλλον καί γι’ αὐτό πᾶνε, δυστυχῶς, στά μέντιουμ, γιά νά
μάθουν τό μέλλον. Οἱ ἀρχαῖοι πήγαιναν στά μαντεῖα. «Ἄν μερικές φορές», λέει ὁ
Ἅγιος Ἀντώνιος, «ὑποκρίνονται ὅτι προλέγουν τά μέλλοντα, ἄς μήν τούς
παραδέχεται κανείς». Λένε ψέματα. Δέν ξέρουν τό μέλλον, ὁ διάβολος ποτέ δέν
γνωρίζει τό μέλλον. «Συχνά, ἀπό πολλές ἡμέρες πρίν, –λόγου χάρη– λένε γιά τούς
ἀδελφούς πού πρόκειται νά μᾶς συναντήσουν». Μιλάει σέ μοναχούς καί λέει, ξέρεις,
μπορεῖ νά ἔρθει ὁ διάβολος καί νά σοῦ πεῖ, σέ μερικές μέρες θά ἔρθει ὁ ἀββάς Δανιήλ
ἄς ποῦμε. «Καί ἔρχονται ὕστερα ἐκεῖνοι». Πράγματι βγαίνουν ἀληθινοί οἱ δαίμονες
στήν πρόβλεψή τους. «Ἀλλά τό κάνουν αὐτό, ὄχι ἀπό τό ἐνδιαφέρον τους γιά ὅσους

190
τούς ἀκοῦνε», δέν τούς πῆρε ὁ πόνος γιά τόν ἀββά Δανιήλ καί γιά σένα, «ἀλλά γιά νά
μᾶς πείσουν νά τούς πιστεύουμε γιά προφῆτες καί τότε νά μᾶς καταστρέψουν, μιᾶς
καί μᾶς κάμουν ὑποχείριους»[31]. Ὑπάρχει βέβαια καί τό δόλωμα τῆς ὑπερηφάνειας,
ἐγώ ἄρχισα καί προβλέπω… ἔχω καί χάρισμα… κι αὐτό βέβαια γίνεται μέ τίς
ὑποβολές τοῦ διαβόλου. Γιατί ὑπάρχει καί δαιμονική διάκριση καί διόραση, πρέπει
νά ξέρουμε. Δέν εἶναι μόνο ἡ διόραση ἀπό τόν Θεό. Ὑπάρχει καί αὐτή ἡ δαιμονική
διόραση καί ἡ ὑποτιθέμενη προόραση, πού δέν εἶναι τίποτε. Δέν ἔχει καμία
ὑπόσταση, εἶναι φαινομενική προόραση. Καί θά τό ἐξηγήσει ὁ Ἅγιος τί συμβαίνει.
«Δέν πρέπει νά τούς δίνουμε προσοχή, κι ὅταν κάτι προλέγουν, νά μή τά
παραδεχόμαστε». Τί συμβαίνει; Καί οἱ Ἄγγελοι καί οἱ δαίμονες ἔχουν κάποιο
στοιχειῶδες σῶμα πολύ λεπτό, ἔχουν μιά οὐσία, δέν εἶναι ἄυλοι. Καί ἐπειδή τά
σώματά τους εἶναι πάρα πολύ λεπτά μετακινοῦνται πάρα πολύ γρήγορα. Ποτέ δέν
εἶναι παντοῦ. Πανταχοῦ παρόντες δέν εἶναι οὔτε οἱ Ἄγγελοι οὔτε οἱ δαίμονες. Μόνο
ὁ Θεός εἶναι πανταχοῦ παρών καί μόνο ὁ Θεός εἶναι ἄυλος, δέν ἔχει καμία σχέση μέ
τήν ὕλη, μέ τό ἀνθρώπινο σῶμα κ.λ.π. Ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ εἶναι παντελῶς ἄγνωστη
καί τελείως διαφορετική ἀπό τήν οὐσία τή δική μας ἤ τῶν Ἀγγέλων. Αὐτοί λοιπόν, οἱ
δαίμονες, «ἐπειδή ἔχουν σώματα ἐλαφρότερα τῶν ἀνθρώπων καί βλέπουν αὐτούς
πού ξεκίνησαν νά ’ρθοῦν σέ μᾶς, τὀ ἄξιο θαυμασμοῦ εἶναι τό, ὅτι τρέχουν, τούς
προλαβαίνουν στόν δρόμο καί μᾶς εἰδοποιοῦν;». Τούς βλέπουν ὅτι ξεκίνησαν.
Ἔρχεται π.χ. κάποιος ἀπό τήν Ἀθήνα, καί αὐτοί τρέχουν πιό γρήγορα ἀπό τό
αὐτοκίνητο, ἀπό τό ἀεροπλάνο καί σοῦ λένε, ξέρεις, ἔρχεται ὁ τάδε. «Ἔτσι μπορεῖ νά
προλέγει κι ἕνας καβαλάρης», λέει ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος. Τότε εἶχαν τό ἄλογο ὡς τό πιό
γρήγορο μέσο, «προσπερνώντας αὐτούς πού πᾶνε μέ τά πόδια. Ὥστε, οὔτε καί γι’
αὐτό εἶναι ἀνάγκη νά τούς θαυμάζουμε», ἐπειδή τάχατες πᾶνε πιό γρήγορα. «Διότι
τίποτε ἀπό τά μή γενόμενα δέν προγνωρίζουν, ἀλλά μόνον ὁ Θεός τά ξέρει ὅλα
προτοῦ νά γίνουν»[32].

Αὐτό τό λέει καί στό βιβλίο τοῦ Δανιήλ «Σωσάννα». Λέει «ἀνεβόησε δέ
φωνῇ μεγάλῃ Σωσάννα καί εἶπεν· ὁ Θεός ὁ αἰώνιος ὁ τῶν κρυπτῶν γνώστης, ὁ εἰδώς
τά πάντα πρίν γενέσεως αὐτῶν, σύ ἐπίστασαι ὅτι ψευδῆ μου κατεμαρτύρησαν»[33].
Γνωρίζετε τήν ἱστορία τῆς Σωσάννας. Δύο πρεσβύτες, οἱ ἀσελγεῖς, οἱ ἀνήθικοι
δικαστές, τῆς ἐπιτέθηκαν μέ ἄνομους σκοπούς, ἐπειδή εἶχαν ὑποκύψει στό σαρκικό
δαιμόνιο. Ἐπειδή δέν ἐδέχθη ἡ ἁγνή καί ἁγία Σωσάννα, δέν συγκατένευσε, μετά τήν
συκοφάντησαν. Καί μάλιστα τί εἶπαν; Ὅτι τήν ἔπιασαν νά κάνει μοιχεία. Ἦταν
ἔγγαμος ἡ Σωσάννα. Καί ὅταν δέν πέτυχαν τόν σκοπό τους -ἦταν καί δικαστές- τήν
συκοφάντησαν ὅτι τήν συνέλαβαν ἐπ αὐτοφώρῳ νά κάνει μοιχεία. Καί τότε ἡ ἁγνή
Σωσάννα ἔκανε αὐτή τήν προσευχή στόν Θεό καί εἶπε: Θεέ μου, Ἐσύ πού εἶσαι ὁ
γνώστης τῶν κρυπτῶν, Ἐσύ γνωρίζεις ὅλα τά κρυφά, τά γνωρίζεις ὅλα πρίν γενέσεως
αὐτῶν, πρίν γίνουν. Ὁ ἀληθινός προγνώστης εἶναι μόνο ὁ Θεός. Ἐσύ ξέρεις ὅτι κι
αὐτά πού μοῦ καταμαρτύρησαν εἶναι ψευδή. Βλέπετε; Δέν ἔχει κάποιον νά τήν
ὑπερασπιστεῖ καί ἀναθέτει τόν ἑαυτό της στόν Θεό. Καί τί κάνει ὁ Θεός;
Ἐμφανίζεται, δίνει ἐντολή στόν Προφήτη Δανιήλ, τόν νέο ἐκεῖνο Ἅγιο πού
βρισκόταν στήν Βαβυλώνα νά τήν ὑπερασπιστεῖ. Καί ὁ Ἅγιος Προφήτης Δανιήλ τούς

191
ἀποκάλυψε. Τούς ρώτησε: «Ποῦ ἔγινε ἡ μοιχεία;», ἀλλά τούς ρώτησε χωριστά. Ὁ
ἕνας εἶπε κάτω ἀπό τό τάδε δέντρο, κέδρο ἄς ποῦμε, πλατάνι… Ρώτησε καί τόν
ἄλλον χωριστά, ποῦ γινόταν ἡ μοιχεία;.. ποῦ τήν εἴδατε;… ποῦ τήν πιάσατε;… Κάτω
ἀπό τό τάδε δέντρο. Εἶπε ἄλλο δέντρο καί ἔτσι ἀποκαλύφθηκε ἡ συκοφαντία. Φώτισε
ὁ Θεός τόν Δανιήλ καί ὑπερασπίστηκε τήν ἁγνή Σωσάννα. Βλέπετε, πῶς ἡ Ἁγία
αὐτή, μέ τή φώτιση τοῦ Θεοῦ, μιλάει γιά τόν Θεό, θεολογεῖ, καί λέει: ὁ Θεός ὁ
αἰώνιος, πού γνωρίζεις τά κρυφά, πού γνωρίζεις τά πάντα πρίν γίνουν, Ἐσύ Κύριε
ξέρεις ὅτι αὐτά πού λένε γιά μένα εἶναι ψευδή.

Ὁ Θεός λοιπόν μόνο προγνωρίζει. Οἱ δαίμονες «προτρέχουν σάν κλέφτες καί

ἀναγγέλλουν ὅσα βλέπουν». Ὄχι ὅσα θά γίνουν. Αὐτά πού βλέπουν ἐκείνη τή
στιγμή, τρέχουν καί στά γνωρίζουν πρίν τά μάθεις μέ τόν φυσικό τρόπο, μέ τόν
συνήθη τρόπο. «Σέ πόσους ν’ ἀνακοινώνουν τώρα», λέει ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος, «ὅτι
συγκεντρωθήκαμε καί μιλᾶμε ἐναντίον τους, προτοῦ νά φύγει κάποιος ἀπό μᾶς καί
πρίν τ’ ἀνακοινώσει κανείς ἄλλος! Αὐτό ὅμως τό κάνει κι ἕνα παιδάκι – ταχυδρόμος,
ἅμα προλάβει ἄλλον πού τυχόν βραδυπορεῖ»[34]. Τούς στέλνει μήνυμα, νά ξέρεις
τώρα ἐκεῖ ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος μιλάει γιά τούς δαίμονες καί μετά πᾶτε κι ἐσεῖς στό
σπίτι τοῦ τάδε καί σοῦ λένε, ναί τό ξέρουμε… Πῶς τό ξέρετε; Ἔτρεξε λίγο πιό
γρήγορα ὁ διάβολος καί τούς τό εἶπε. Δέν εἶναι προόραση αὐτό ἤ πρόγνωση. Ἐκεῖνο
πού συνέβαινε, ἔτρεξαν καί τό εἶπαν.

«Νά τί θέλω νά πῶ: Ἄν κανείς ξεκινήσει ἀπό τή Θηβαΐδα ἤ ἀπό καμιά ἄλλη
χώρα, πρίν μέν ἀρχίσει νά βαδίζει, δέν γνωρίζουν οἱ δαίμονες ἄν θά περπατήσει
εὐθύς ὡς τόν δοῦν νά προχωρεῖ, προτρέχουν καί προτοῦ νά φθάσει αὐτός,
εἰδοποιοῦν», νά, ξέρεις ἔρχεται ὁ τάδε ἀπό τήν Θηβαΐδα. «Ἔτσι συμβαίνει, ὥστε οἱ
ὁδοιπόροι νά ’ρθοῦν ἔπειτα ἀπό μέρες» καί νά βγεῖ ἀληθινός ὁ διάβολος. «Πολλές
ὅμως φορές τυχαίνει νά γυρίσουν πίσω οἱ ταξιδιῶτες, ὁπότε –οἱ δαίμονες–
διαψεύδονται.

Ἔτσι φλυαροῦν πότε-πότε καί γιά τό νερό τοῦ πόταμου Νείλου». Στά ἀρχαῖα
χρόνια παρακολουθοῦσαν τήν στάθμη τοῦ Νείλου μέ τά νειλόμετρα καί ἤξεραν, ἄν ἡ
χρονιά θά ἦταν καλή ἤ ὄχι. Ἄν εἶχε πλούσιες βροχές στήν ἄνω Αἴγυπτο, εἶχε πολύ
νερό, ἀνέβαινε ἡ στάθμη τοῦ Νείλου, ὁπότε θά εἶχαν ἀρκετό νερό γιά νά ποτίσουν
καί νά ἔχουν καλή σοδειά. Ὁ διάβολος τώρα «βλέποντας νά πέφτουν πολλές βροχές
στά μέρη τῆς Αἰθιοπίας καί ξέροντας ὅτι ἀπό ἐκεῖνες τίς βροχές γίνεται ἡ πλημμύρα
τοῦ ποταμοῦ», γιατί ἀπό ἐκεῖ πηγάζει ὁ Νεῖλος, «προτρέχουν καί τό λένε προτοῦ νά
ἔλθει τό νερό στήν Αἴγυπτο. Αὐτό ὅμως καί οἱ ἄνθρωποι θά μποροῦσαν νά τό ποῦν,
ἄν μποροῦσαν νά τρέξουν σάν ἐκείνους.

Καί ὅπως ὁ σκοπός τοῦ Δαυίδ», ὁ φύλακας, ὁ στρατιώτης πού φύλαγε

σκοπιά, «ἀνεβαίνοντας σέ ψηλό μέρος, ἔβλεπε κάποιον πού ἐρχόταν, πρωτύτερα ἀπό
ἄλλον σκοπό, πού ἦταν χαμηλά στίς ὑπώρειες τοῦ βουνοῦ καί προτρέχοντας, ἔλεγε
πρίν ἀπό ἄλλους σκοπούς, ὄχι ὅσα δέν ἔγιναν, ἀλλά αὐτά, πού ἐκείνη τήν ὥρα εἴχανε
μπεῖ μπροστά καί γίνονταν, ἔτσι οἱ δαίμονες προτιμοῦν νά κουράζονται καί

192
εἰδοποιοῦν ἄλλους, μόνον γιά νά τούς ἀπατοῦν», ἐπειδή βλέπουν κάποια πράγματα
πού δέν μπορεῖ νά τά δεῖ ὁ ἄνθρωπος ἤ νά τά πληροφορηθεῖ. «Ἄν ὅμως ἡ Πρόνοια
τοῦ Θεοῦ ἀποφασίσει ἐν τῷ μεταξύ κάτι, γιά τά νερά ἤ γιά τούς ὁδοιπόρους (διότι
τῆς εἶναι δυνατόν π.χ. νά προλάβει κάθε πλημμύρα), τότε ἀποδεικνύονται ψεῦτες οἱ
δαίμονες καί θά ’χαν ξεγελαστεῖ ὅσοι τούς εἶχαν δώσει προσοχή»[35]. Γι’ αὐτό δέν
πρέπει ποτέ νά συμβουλευόμαστε τούς δαίμονες.

Δυστυχῶς, οἱ ἀρχηγοί τῶν Κρατῶν, στίς μέρες μας, ἔχουν δίπλα τους μέντιουμ,
ἀνθρώπους δηλαδή πού μιλᾶνε μέ δαιμόνια. Καί προσπαθοῦνε, μέσω τῶν
συμβουλῶν των, νά καταστρώσουν τά σχέδιά τους, τήν πολιτική τους. Ὁ Ἅγιος
Πορφύριος εἶχε πεῖ, ὅτι ἡ Κύπρος ἔπεσε στά χέρια τῶν Τούρκων, ὅπως εἶναι τώρα,
καί ὑποδουλώθηκε τό 40%, γιατί, τούς εἶχε πεῖ, οἱ ἀρχηγοί σας πηγαίνουν καί
συμβουλεύονται τά μέντιουμ, δηλαδή τόν διάβολο. Δυστυχῶς… Εἴμαστε πολύ
ἀνόητοι ἄνθρωποι, γιατί ἀκριβῶς δέν πιστεύουμε. Ἐκτός ἀπό τήν πίστη στόν Θεό,
ὑπάρχει καί ἡ πίστη στόν διάβολο, ὅτι ὑπάρχει ὁ διάβολος. Καί ἄν, λέει ὁ Ἅγιος
Πορφύριος, βγάλουμε ἀπό τήν πίστη μας τόν διάβολο, πάει ὅλη ἡ πίστη μας.
Ὑπάρχει ἡ λεγόμενη δαιμονολογία, ἡ ὁποία εἶναι κι αὐτή κομμάτι τῆς Δογματικῆς.
Ὅπως ὑπάρχει ὁ Θεός, ὑπάρχει καί ὁ διάβολος. Κι ἄν ἕνας λέει «ἐγώ δέν πιστεύω ὅτι
ὑπάρχει διάβολος», αὐτός σφάλλει, δέν εἶναι μέσα στήν ἀλήθεια. Γιατί ὁ ἴδιος ὁ
Κύριος εἶπε, Ἐγώ ἦρθα γιά νά καταλύσω τά ἔργα τοῦ διαβόλου, νά λύσω τά ἔργα τῶν
δαιμόνων[36]. Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος μίλησε γιά τόν διάβολο καί ὅτι εἶναι
ἀνθρωποκτόνος[37].
– Τί γινότανε στά μαντεῖα;
Στά ἀρχαῖα χρόνια ὑπῆρχαν τά μαντεῖα τῶν Ἑλλήνων, τῶν εἰδωλολατρῶν καί πολλοί
πλανήθηκαν ἀπό τούς δαίμονες στήν ἀρχαιότητα καί ἔπαψε ἡ πλάνη αὐτή τῶν
μαντείων «ὅταν ἦρθε ὁ Κύριος, ὁ Ὁποῖος μαζί μέ τήν πανουργία τους, κατήργησε καί
τούς δαίμονες. Τίποτε δέν γνωρίζουν μόνοι τους, ἀλλά, σάν κλέφτες, προβάλλουν
ὅσα βλέπουν σέ ἄλλους καί μᾶλλον παρατηροῦν καί συμπεραίνουν, παρά
προγνωρίζουν». Ἐπειδή ἔχουν κάποια πείρα, κάνουν διάφορους συνδυασμούς
ἔχουντας κάποια δεδομένα καί μπορεῖ μερικές φορές νά πέσουν μέσα. Ἀλλά πολλές
φορές διαψεύδονται οἱ δαίμονες. Δέν γνωρίζουν ποτέ πρίν τά γεγονότα. Ἁπλῶς
εἰκάζουν, ὑποθέτουν, παρατηροῦν καί συμπεραίνουν. «Συνεπῶς, κι ἄν κάποτε λένε
κάτι ἀληθινό, οὔτε τότε νά τούς θαυμάζει κανείς. Γιατί καί οἱ γιατροί, ἀπό τήν πείρα
πού ἔχουν τῶν νοσημάτων, ὅταν παρατηρήσουν καί σέ ἄλλους τήν ἴδια ἀρρώστια,
πολλές φορές προλέγουν τήν ἐξέλιξή της», γιατί σκέπτονται καί βγάζουν κάποια
συμπεράσματα μέ βάση τήν πείρα τους. Αὐτό δέν εἶναι πρόγνωση. Εἶναι μία
διαδικασία τῆς λογικῆς. «Καί οἱ κυβερνῆτες πλοίων καί οἱ γεωργοί πάλιν,
παρατηρώντας ἀπό συνήθεια τήν κατάσταση τοῦ ἀέρος, προλέγουν ἄν θά ἔχει καλό ἤ
κακό καιρό»[38]. Ἀλλά πολλές φορές, βλέπετε, διαψεύδονται. Ἀκόμα καί σήμερα,
πού ἔχουμε τόσα ἐπιστημονικά μέσα, τό δελτίο καιροῦ πολλές φορές πέφτει ἔξω.
«Καί δέν μπορεῖ νά πεῖ κανείς γι’ αὐτό, ὅτι προλέγουν ἀπό θεία
ἔμπνευση» ὅλοι αὐτοί, ὅπως καί τά μαντεῖα στήν ἀρχαιότητα, «ἀλλά ἀπό τήν πείρα

193
καί τή συνήθεια»[39]. Τό ἴδιο καί οἱ γιατροί, καί ὅλοι οἱ ἄνθρωποι πού ἐξάγουμε
κάποια συμπεράσματα μέ βάση τά δεδομένα πού ἔχουμε. Κάποτε πέφτουμε μέσα,
ἀλλά πολλές φορές διαψευδόμαστε.

«Ἐάν κάποτε λοιπόν καί οἱ δαίμονες στοχαζόμενοι λένε τά ἴδια, ἄς μήν τούς
θαυμάζει κανείς γι’ αὐτό, μήτε νά τούς δίνει προσοχή». Γιατί καί οἱ δαίμονες
πνεύματα εἶναι καί κάνουν συλλογισμούς καί συνδυασμούς καί βγάζουν κάποια
συμπεράσματα.«Κατά τί εἶναι χρήσιμο σ’ αὐτούς πού τούς ἀκοῦνε, νά μαθαίνουν ἀπ’
αὐτούς μπροστά ἀπό λίγες μέρες, αὐτά ποῦ πρόκειται νά συμβοῦν; Ἤ ποιά ἐπείγουσα
ἀνάγκη ὑπάρχει, νά γνωρίζει κανείς αὐτά; Καί εἶναι ζήτημα, ἄν τά γνωρίζει ἀληθινά.
Διότι αὐτό (ἡ πρόγνωσις) δέν εἶναι ἀπό ἐκεῖνα πού κάνουν ἀρετή, οὔτε πάντως εἶναι
γνώρισμα ἀγαθοῦ ἤθους». Δέν ἔχει σημασία γιά τήν ἀρετή τό νά προγνωρίσεις κάτι.
Δέν βοηθάει αὐτό. «Κανείς μας», λέει ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος, «δέν καλοτυχίζεται, πώς
ἔχει μάθει καί γνώρισε κάτι, ἀλλά ὁ καθένας μας θά κριθεῖ, ἄν τήρησε τήν πίστη καί
ἄν εἰλικρινῶς φύλαξε τίς ἐντολές»[40]. Τό κριτήριο, γιά νά περάσουμε στή Βασιλεία
τοῦ Θεοῦ, δέν εἶναι ἄν γίναμε προγνῶστες, ἄν προγνωρίσαμε κάποια γεγονότα,
κάποιες καταστάσεις, ἀλλά ἐάν τηρήσαμε τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ καί ἄν φυλάξαμε τήν
ὀρθή πίστη.

«Ὥστε, δέν πρέπει νά δίδουμε σημασία σ’ αὐτά, οὔτε νά ἀσκητεύουμε καί νά

κοπιάζουμε γιά νά ἀποκτήσουμε τήν προόραση», τό προορατικό χάρισμα, «ἀλλά νά
πολιτευόμεθα καλῶς, γιά νά ἀρέσουμε στόν Θεό. Καί πρέπει νά προσευχόμαστε, ὄχι
γιά νά προγνωρίζουμε, οὔτε γιά νά ἀποκτᾶμε αὐτό ὡς ἀμοιβή τῆς ἀσκήσεως, ἀλλά
γιά νά μᾶς γίνει ὁ Κύριος συνεργός στή νίκη κατά τοῦ διαβόλου.

Ἄν δε, καμιά φορά, μᾶς ἐνδιαφέρει καί νά προγνωρίζουμε κάτι», λέει ὁ Ἅγιος
Ἀντώνιος, «ἄς κρατᾶμε καθαρή τήν διάνοιά μας. Γιατί ἐγώ πιστεύω, ὅτι ἡ ψυχή, ἡ
ὁποία εἶναι καθαρή ἀπ’ ὅλες τίς ἀπόψεις καί μένει φυσική», ἔτσι ὅπως τήν ἔφτιαξε ὁ
Θεός, «μπορεῖ νά γίνει διορατική». Ἀπό μόνη της ἡ ψυχή μπορεῖ νά γίνει διορατική,
ὅταν εἶναι καθαρή καί δέν ὑπάρχει δηλαδή λογισμός μέσα στήν καρδιά τοῦ
ἀνθρώπου καί στήν διάνοια. Μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος τότε «νά βλέπει περισσότερα καί
μακρύτερα ἀπό τούς δαίμονες, γιατί θά ἔχει τόν Κύριο, πού θά τοῦ τά φανερώνει
ὅλα». Βλέπουμε αὐτό τό χάρισμα, τό διορατικό καί τό προορατικό στούς Ἁγίους μας,
πού εἴχανε αὐτή τήν μεγάλη καθαρότητα. Ὁ Ἅγιος Πορφύριος ἀπό πολύ μικρός
ἀπέκτησε τήν διόραση. Ἔβλεπε, ἄς ποῦμε, πίσω ἀπό τό βουνό. Σάν νά εἶναι γυάλινο
τό βουνό, ἔβλεπε τί γινότανε ἀπό πίσω, μέ τά μάτια τῆς ψυχῆς. Αὐτό λέγεται
διόραση.

– Ἀλλά πῶς τό κατάφερε αὐτό;

Ἐπειδή, ἀκριβῶς, προσπαθοῦσε νά ἔχει καθαρή τήν διάνοιά του. Τό λέει κιόλας σ’
ἕνα σημεῖο. Συνεχῶς, λέει, ἀπεστήθιζα τό Εὐαγγέλιο. Ἔλεγε τό κατά Ἰωάννην
Εὐαγγέλιο συνέχεια μέσα του, γιά νά ἔχω -λέει- καθαρότητα νοός, γιά νά ἔχω
καθαρόητα νοῦ, καθαρή διάνοια. Καί αὐτή ἡ καθαρότητα νοός, ὅπως λέει ἐδῶ ὁ

194
Ἅγιος Ἀντώνιος, κάνει τήν ψυχή διορατική. Ἐμεῖς ἔχουμε σκοτισμένο τόν νοῦ μας μέ
ἕνα σωρό ἐπιθυμίες, σκέψεις, λογισμούς, πάθη, ὁπότε ἔχουμε χάσει αὐτή τή φυσική
ἱκανότητα τῆς διοράσεως πού ἔχει ἡ ψυχή. Βλέπετε, λέει, ἡ ψυχή, ὅταν εἶναι καθαρή
καί μένει στή φυσική της κατάσταση, ἔτσι ὅπως τήν ἔφτιαξε ὁ Θεός, αὐτή εἶναι
διορατική, γίνεται διορατική καί βλέπει πιό μακριά καί ἀπό τούς δαίμονες.
«Τέτοια ἦταν ἡ ψυχή τοῦ Προφήτη Ἑλισαίου, ἡ ὁποία διέβλεπε ὅσα ἔπραξε
καί ἔπαθε ὁ Γιεζί»[41]»[42]. Εἶναι ἕνα ὡραῖο, πολύ διδακτικό περιστατικό, θλιβερό
βέβαια αὐτό καθευατό, καί ἀναφέρεται στό βιβλίο Δ΄ Βασιλειῶν, στό 5ο κεφάλαιο
στόν 1ο στίχο καί ἑξῆς. Λέει, ὁ Νεεμάν ἤ Ναιμάν, ἦταν ἄρχοντας τῆς Συρίας καί
ἦταν κάτω ἀπό τόν βασιλέα τῆς Συρίας. Ἦταν λεπρός καί, κατά θεία συγκατάβαση,
ἔμαθε ὅτι μόνο ἀπό τόν Προφήτη τοῦ Ἰσραήλ, τόν Ἑλισαῖο, θά γινότανε καλά.
Πράγματι, ἔκανε ὑπακοή, ὅπως τοῦ εἶπε ὁ Προφήτης Ἑλισαῖος, νά λουστεῖ στόν
Ἰορδάνη ἑπτά φορές. Τό ἔκανε καί καθαρίστηκε. Ἔφυγε ἡ λέπρα. Γιά νά
εὐχαριστήσει τόν Προφήτη Ἑλισαῖο, ἤθελε νά τοῦ δώσει χρήματα καί δῶρα, ἀλλά ὁ
Ἑλισαῖος δέν δέχτηκε, ἀρνήθηκε ἐπίμονα. Ὁ Ἑλισαῖος εἶχε ἕναν δοῦλο, τόν Γιεζί,
ἕναν ὑπηρέτη, καί ὅταν ἔφυγε ὁ Νεεμάν, ἔτρεξε πίσω του κρυφά, χωρίς νά πάρει
εὐλογία ἀπό τόν γέροντά του, καί τοῦ ζήτησε τά δῶρα. Λέει, ὁ γέροντάς μου δέν τά
θέλει, νά τά πάρω ἐγώ… Ὁ Ἑλισαῖος ὅλο αὐτό τό εἶδε. Πῶς τό εἶδε; Τοῦ τό
ἀποκάλυψε ὁ Θεός μέ τήν διόραση. Καί τοῦ λέει:

– Γιατί ἔλαβες τό ἀργύριον; Γιατί πῆρες τά χρήματα καί τά δῶρα;

Ἀφοῦ ἐγώ δέν τά δέχτηκα. Ὅταν ὁ Θεός δίνει κάτι δι’ ἡμῶν, δέν δικαιούμαστε ἐμεῖς
νά πάρουμε αὐτό πού δέν ἔγινε ἀπό μᾶς ἀλλά ἀπό τόν Θεό, νά πάρουμε βραβεῖο γι’
αὐτό πού ἔγινε ἀπό τόν Θεό. «Δωρεάν ἐλάβετε, δωρεάν δότε»[43], λέει ὁ Θεός. Ἐσύ
γιατί τά πῆρες; «Καί ἰδού ἡ λέπρα Ναιμάν κολληθήσεται ἐν σοί καί ἐν τῷ σπέρματί
σου εἰς τόν αἰῶνα, καί ἐξῆλθεν ἐκ προσώπου αὐτοῦ λελεπρωμένος ὡσεί χιών»[44].
Καί ἔφυγε ὁ Γιεζί καί ἔγινε κατάλευκος ἀπό τήν λέπρα.
Φοβερή παραδειγματική τιμωρία τῆς πονηρίας, τῆς παρακοῆς, αὐτῆς τῆς παράβασης,
πού ἔκανε ὁ Γιεζί. Ἀλλά τό λέει αὐτό τό περιστατικό ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος γιά νά δείξει
τήν διόραση. Καί ἀκόμα ὁ ἴδιος Προφήτης «ἔβλεπε τίς δυνάμεις -τίς ἀγγελικές
δυνάμεις– πού παραστεκόταν»[45] στόν Προφήτη, παρόλο πού τόν ἀπειλοῦσαν. Ὁ
βασιλεύς τῆς Συρίας ἔστειλε στρατό γιά νά συλλάβει τόν Προφήτη καί ὁ Θεός
παρέταξε γύρω του ἀγγελικές δυνάμεις! Πλῆθος… τίς ὁποῖες τίς ἔβλεπε ὁ Ἅγιος
Προφήτης Ἑλισαῖος. Πῶς τίς ἔβλεπε; Μέ τήν διόραση, μέ τά μάτια τῆς ψυχῆς.
Ἔτσι λοιπόν, ἀπό ὅλα αὐτά καταλαβαίνουμε, ὅτι ὁ διάβολος δέν ἔχει καμία δύναμη
οὔτε καμιά ἱκανότητα νά προβλέπει τό μέλλον οὔτε μπορεῖ νά μᾶς βλάψει οὔτε
πρέπει νά τόν φοβόμαστε. Καθόλου, μά καθόλου! Ὁ Θεός εἶναι ὁ παντοδύναμος καί
στά χέρια τοῦ Θεοῦ εἶναι τά πάντα, καί ὁ διάβολος. Εἶναι ἕνα σκυλί ξεδοντιασμένο
καί ἐλεγχόμενο. Καί ὁ Θεός τόν χρησιμοποιεῖ ἐκεῖ που ξέρει ὅτι θά μᾶς ὠφελήσει.
Καί ἐπειδή πολύ μᾶς ὠφελεῖ ὁ διάβολος μέ τούς πειρασμούς πού μᾶς κάνει, γι’ αὐτό
καί ὁ Θεός δέν τόν ἔχει καταργήσει ἀκόμα τελείως. Τόν ἀφήνει νά δρᾶ μέχρι ἕνα

195
σημεῖο, γιά νά μᾶς κρατᾶ σέ ἐγρήγορση, νά μᾶς δίνει στεφάνια καί νά τόν
καταντροπιάζει μέσω ἡμῶν.
Αὐτά ἤθελα νά πῶ σήμερα στήν ἀγάπη σας γιά τήν ἀδυναμία τοῦ διαβόλου. Βλέπετε,
πόσο χαριτωμένα εἶναι αὐτά τά κείμενα καί πρέπει νά εὐχαριστοῦμε πολύ τόν Ἅγιο
Ἀθανάσιο πού μᾶς διέσωσε τήν διδασκαλία τοῦ μεγάλου αὐτοῦ Πατρός, τοῦ Ἁγίου
Ἀντωνίου, ἡ ὁποία εἶναι βγαλμένη μέσα ἀπ’ τήν πείρα του, μέσα ἀπό τήν πάλη πού
ἔκανε ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος κατά τῶν δαιμόνων καί βέβαια σύμφωνα πάντοτε μέ τίς
Ἅγιες Γραφές.
Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης
https://hristospanagia3.blogspot.com/
[1] Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου πατρός ἡμῶς Ἀντωνίου τοῦ Μεγάλου, ἐκδ. Ρηγόπουλος, (στό ἑξῆς: Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου
Ἀντωνίου).
[2] Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
[3] Ὅ.π.
[4] Ὅ.π.
[5] Ἰωάν 8, 44.
[6] Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
[7] Ὅ.π.
[8] Σοφ. Σειρ. 1, 25: «βδέλυγμα δέ ἁμαρτωλῷ θεοσέβεια».
[9] Ὅ.π.
[10] Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
[11] Ὅ.π.
[12] Δ΄Βασ. 19, 35.
[13] Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
[14] Δ΄Βασ. 19, 35.
[15] Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
[16] Ὅ.π.
[17] Πρβλ. Ἰώβ 1, 6-7-13.
[18] Ἰώβ 1, 21.
[19] Ὅ.π.
[20] Ὅ.π.
[21] Ὅ.π.
[22] Ματθ. 8, 31.
[23] Ὅ.π.
[24] Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
[25] Ὅ.π.
[26] Ματθ. 17, 21.
[27] Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
[28] Ὅ.π.
[29] Λουκ. 10, 19.
[30] Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
[31] Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
[32] Ὅ.π.
[33] Σωσ. 1, 42-43.
[34] Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
[35] Ὅ.π.
[36] Πρβλ. Α΄Ἰωάν. 3, 8.
[37] Πρβλ. Α΄Ἰωάν. 3, 15.
[38] Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
[39] Ὅ.π.
[40] Ὅ.π.
[41] Δ΄Βασ. 5, 1.
[42] Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου.
[43] Ματθ. 10, 8.
[44] Δ΄Βασ. 5, 27.
[45] Δ΄Βασ. 6, 17.

196
 Ἡ κενοδοξία (Α΄ μέρος)
Λέγαμε τήν προηγούμενη φορά, μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ, γιά τούς τέσσερις πειρασμούς
πού ἀντιμετωπίζει ὁ ἄνθρωπος κατά τήν τελευταία ὥρα τῆς ζωῆς του, ὅπως μᾶς τούς
παρουσιάζει ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης. Οἱ τέσσερις προσβολές πού μᾶς
φέρνουν οἱ ἐχθροί μας, οἱ δαίμονες, κατά τήν ὥρα τοῦ θανάτου εἶναι:

1. Ὁ πόλεμος πού κάνουν ἐναντίον τῆς πίστεως.

2. Ἡ ἀπόγνωση.
3. Ἡ κενοδοξία.
4. Τά διάφορα φαντάσματα καί οἱ μεταμορφώσεις τῶν δαιμόνων σέ Ἀγγέλους φωτός.
Τά εἴχαμε πεῖ τήν προηγούμενη φορά καί σήμερα εἴχαμε ὑποσχεθεῖ ν’ ἀσχοληθοῦμε
μέ τόν τρίτο πειρασμό, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ πειρασμός τῆς κενοδοξίας, ὁ ὁποῖος, βέβαια,
προσβάλλει τόν ἄνθρωπο ὄχι μόνο τήν τελευταία στιγμή τῆς ζωῆς του, ἀλλά
συνεχῶς, σέ ὅλη μας τή ζωή. Σέ ὅλη του τή ζωή προσβάλλεται ὁ ἄνθρωπος ἀπό αὐτό
τό θεμελιῶδες πάθος.
Θά ἔχετε ἴσως ὑπόψη σας τή ρίζα τῶν παθῶν, πού εἶναι, κατά τούς Πατέρες, ἡ
φιλαυτία, ἡ ἄλογη ἀγάπη πρός τό σῶμα. Αὐτός εἶναι ὁ ὁρισμός τῆς φιλαυτίας. Καί
ἀπό αὐτήν τήν ἄλογη ἀγάπη πηγάζουν τρεῖς ἄλλες ἄλογες ἀγάπες, ἀγάπες χωρίς
λόγο, χωρίς λογική δηλαδή, χωρίς τή φωτισμένη ἀπό τόν Θεό Λόγο λογική, καί οἱ
ὁποῖες εἶναι ἡ φιληδονία, ἡ φιλαργυρία καί ἡ φιλοδοξία ἤ ἀλλιῶς κενοδοξία.
Ὁπότε, καταλαβαίνουμε, ὅτι ἡ κενοδοξία εἶναι ἀπό τά θεμελιώδη πάθη, ἡ ὁποία
γεννᾶ καί αὐτή βέβαια ἄλλα πάθη. Ἁπλά, μποροῦμε νά ποῦμε, ὅτι ἡ κενοδοξία εἶναι
ἡ κενή δόξα. Ἡ προσπάθεια δηλαδή ὁ ἄνθρωπος νά ἀποκτήσει μία φήμη, ἕναν
θαυμασμό, μία δόξα, ἡ ὁποία ὅμως δέν ἔχει κανένα περιεχόμενο, δέν ἔχει δηλαδή
οὐσία. Εἶναι κάτι κούφιο. Εἶναι κάτι κενό. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Κασσιανός μᾶς λέει,
ὅτι ἡ κενοδοξία ἐμφανίζει ποικιλία μορφῶν, διαιρεῖται σέ διάφορα εἴδη καί
συνοψίζεται σέ δύο γένη, τά ὁποῖα μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι εἶναι δύο βαθμίδες, δύο
σκαλοπάτια κενοδοξίας.
Τό πρῶτο εἶδος κενοδοξίας ἀναφέρεται στήν ἐπινόηση τρόπων μέ σκοπό τήν
ἀποκόμιση κάποιων σαρκικῶν καί προφανῶν ὀφελῶν. Κυνηγᾶμε κάποια ὀφέλη
σαρκικά καί γήινα καί βρίσκουμε τρόπους πῶς νά τά ἐπιτύχουμε αὐτά πού θέλουμε.
Ἀκόμα ἀναφέρεται αὐτό τό πρῶτο εἶδος στήν προσπάθεια νά ἀνέβει τό ἄτομο, νά
ἀνέβει ὄχι μπροστά στόν Θεό, ἀλλά μπροστά στούς ἀνθρώπους. Εἶναι αὐτό πού λέμε
νά κερδίσει μιά μάταιη φήμη, μιά μάταιη δόξα.

197
Ἐκφράζεται ἡ κενοδοξία μέ τήν ἐπιθυμία ὁ ἄνθρωπος νά βλέπεται, νά τόν βλέπουν,
νά ἀγαπᾶται, νά τόν ἀγαποῦν δηλαδή οἱ ἄλλοι, νά θαυμάζεται, νά τόν θαυμάζουν, νά
ἐκτιμᾶται, νά ἀπολαμβάνει ἐκτίμηση ἀπό τούς ἄλλους, νά τιμᾶται, νά ἐπαινεῖται, νά
ἐγκωμιάζεται, ἀκόμα καί νά κολακεύεται ἀπό τούς ἄλλους ἀνθρώπους. Ἕνας
ἄνθρωπος δηλαδή πού ἔχει αὐτές τίς ἐπιθυμίες, ἀπό πίσω κρύβεται αὐτό τό πάθος τῆς
κενοδοξίας.
Θά πεῖτε: Κακό εἶναι νά θέλουμε νά μᾶς ἀγαπᾶνε; Κακό εἶναι νά θέλουμε νά μᾶς
θαυμάζουνε; Νά μᾶς βλέπουνε; Κακό εἶναι νά βγάζουμε φωτογραφίες καί νά ἔχουμε
καί ἕνα site στό facebook; Πού κατεξοχήν προβάλλεται τό πρόσωπο, ἐξ οὗ καί face –
τό πρόσωπό μας. Νά φαινόμαστε. Εἶναι κακό; Γιατί ὁ ἄνθρωπος πλάστηκε νά ἀγαπᾶ
τή δόξα, τοῦ δόθηκε ἀπό τόν Θεό αὐτή ἡ ἐπιθυμία γιά τή δόξα, ἀλλά ὄχι τήν κούφια
δόξα, πού δίνει τό facebook ἤ ὁτιδήποτε ἄλλο τέτοιο μάταιο πράγμα, ἀλλά τή δόξα
πού δίνει ὁ Θεός, ἡ ὁποία δέν εἶναι κενή περιεχομένου, δέν εἶναι ἄδεια, ἀλλά εἶναι ἡ
ἄκτιστη δόξα, ἡ ὁποία παραμένει γιά πάντα. Γιατί ὁ Θεός παραμένει γιά πάντα, ὁ
Θεός εἶναι ἄκτιστος, ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἄκτιστη καί αἰώνια, δέ χάνεται ποτέ. Καί
αὐτή τήν δόξα κατά βάθος ἐπιθυμοῦμε ὅλοι μας. Αὐτή ποθοῦμε, αὐτή νοσταλγοῦμε.
Αὐτή τή δόξα εἶχε ὁ ἄνθρωπος στόν Παράδεισο πρίν τήν πτώση. Αὐτή ἡ δόξα
λειτουργοῦσε καί ὡς ἔνδυμα. Ἐνῶ οἱ πρωτόπλαστοι δέν φοροῦσαν ροῦχα, δέν
αἰσθάνονταν γυμνοί, γιατί ἦταν ντυμένοι μέ αὐτήν τήν ἄκτιστη θεία δόξα. Χάσαμε τή
θεία δόξα μέ τήν ἀμαρτία, μέ τήν ἀνταρσία μας, μέ τό ὄχι πού εἴπαμε στήν ὑπακοή
στήν ἐντολή τοῦ Θεοῦ, νιώσαμε γυμνοί, καί μᾶς ἔχει μείνει ἡ νοσταλγία αὐτῆς τῆς
δόξας καί ὁ διάβολος μᾶς δίνει τά ὑποκατάστατά του. Εἶναι αὐτές οἱ δόξες τοῦ
κόσμου.

Ὁ κενόδοξος ἄνθρωπος, λοιπόν, ὁ ματαιόδοξος ἄνθρωπος, εἶναι στόν ἀντίποδα τοῦ

Ἁγίου. Ὁ Ἅγιος δέν θέλει οὔτε νά ἀγαπᾶται, οὔτε νά βλέπεται, οὔτε νά θαυμάζεται,
οὔτε νά ἐκτιμᾶται, οὔτε νά τιμᾶται, οὔτε νά ἐπαινεῖται. Ἀντίθετα βδελύσσεται τόν
ἔπαινο καί τά ἐγκώμια. Οὔτε φυσικά νά κολακεύεται. Καί τί θέλει; Τό φωτοστέφανο.
Τήν ἄκτιστη δόξα τοῦ Θεοῦ, τήν ὁποία βλέπουμε νά τήν ἔχουν οἱ Ἅγιοί μας στίς
ἅγιες εἰκόνες. Αὐτή τήν ἄκτιστη δόξα κατά βάθος ζητᾶμε ὅλοι μας, ἀλλά ὁ διάβολος
μᾶς ἐκτρέπει τήν ἐπιθυμία καί μᾶς κάνει νά ποθοῦμε φτηνά ὑποκατάστατα, τά ὁποῖα
τελικά μᾶς ἀφήνουν ἄδειους καί ἡ ἐπιδίωξή τους μᾶς κάνει κούφιους.
Ἔλεγε ὁ Ἅγιος Πορφύριος, ὁ ἔπαινος, πού κατεξοχήν συνιστᾶται ἀπό τούς
παιδαγωγούς καί τούς ψυχολόγους, ἰδίως στά παιδιά, «νά λες μπράβο λέει στό παιδί»
ὁ ἔπαινος κάνει τόν ἄνθρωπο κούφιο, ἄδειο. Καί ὄχι μόνο. Καί ἀλαζόνα, ὑπερήφανο,
ὁπότε ὑποχείριο τοῦ δαίμονα τῆς ὑπερηφάνειας, ὁ ὁποῖος, ὅπως λέγει πάλι ὁ Ἅγιος
Πορφύριος, ὅταν μεγαλώσει τό παιδί συντροφιά καί ἀγκαλιά μ’ αὐτόν τόν δαίμονα,
τελικά θά καταλήξει ἄθεος. Ἔτσι ἑρμηνεύεται ἡ σύγχρονη ἀθεΐα. Ἕνας πού ἔχει
ἀγκαλιά τόν δαίμονα τῆς ὑπερηφάνειας, ποτέ δέ θά μπορέσει νά πάει στήν
Ἐκκλησία, νά κάνει ὑπακοή στόν Θεό, νά γίνει ἄνθρωπος πραγματικά τῆς πίστεως.

198
Ἡ κενοδοξία ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο στήν ἔπαρση, στήν ὑπερηφάνεια, στόν
αὐτοθαυμασμό γιά τά πλούτη καί τά ὑλικά ἀγαθά πού πέτυχε νά ἀποκτήσει. Ἡ
κενοδοξία συνιστᾶ καί ἕναν ὑποκινητή τοῦ πάθους τῆς φιλαργυρίας, τό ὁποῖο
ἀνταποδοτικά ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο στήν κενοδοξία. Δηλαδή, τό ἕνα πάθος τρέφει τό
ἄλλο πάθος. Λέει ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής: «κενοδοξία καί φιλαργυρία
ἀλλήλων εἰσί γεννητικά». Ἡ κενοδοξία καί ἡ φιλαργυρία γεννοῦν τό ἕνα τό ἄλλο.
«Οἱ μέν γάρ κενοδοξοῦντες, πλουτοῦσιν· οἱ δέ πλουτοῦντες, κενοδοξοῦσιν». Αὐτοί
πού ἔχουν κενοδοξία προσπαθοῦν νά πλουτίσουν καί ὅταν καταφέρουν νά γίνουν
πλούσιοι, κενοδοξοῦν, ὑπερηφανεύονται. Ἡ ὄρεξη τῆς πολυτέλειας καί τῆς ἐπίδειξης
φαίνεται νά συνδέεται μέ τά δύο πάθη. Ὑποκινούμενη ἀπό τήν κενοδοξία καί
προϋποθέτοντας τή φιλαργυρία τά αὐξάνει ἀνταποδοτικά.
Συχνά ἡ κενοδοξία ὠθεῖ τόν ἄνθρωπο νά θέλει νά ἀνέλθει κοινωνική θέση καί τάξη.
Τό πάθος αὐτό προσκολλᾶ τόν ἄνθρωπο σέ ὅλες τίς μορφές τῆς ἐξουσίας καί
μάλιστα γίνεται αἰτία τῆς ἀναζήτησης αὐτῆς τῆς ἐξουσίας. Γι’ αὐτό καί ἕνας
ἄνθρωπος κενόδοξος πάρα πολύ στενοχωρεῖται, ὅταν δέν τοῦ ἀναγνωρίζουν τά
δικαιώματά του, ὅπως λέει. Νά ποῦμε ἕνα παράδειγμα. Στήν οἰκογένεια εἶναι οἱ δύο
σύζυγοι. Ὅταν ὑπάρχει ἡ κενοδοξία, διαμαρτύρεται ὁ ἕνας καί λέει, καλά, ἐγώ
συνέχεια θά εἶμαι ὑπό; Δέν ἔχω κι ἐγώ δικαιώματα; Δέν εἶμαι κι ἐγώ ἄνθρωπος;
Ὑπάρχει αὐτή ἡ ἐπιθυμία τῆς ἐξουσίας, τῆς ἄσκησης ἐξουσίας. Σύμμαχος καί
ὑποκινητής τῶν δύο παθῶν, πού οἱ Πατέρες ὀνομάζουν φιλαρχία καί πνεῦμα
κυριαρχίας, εἶναι ἡ κενοδοξία. Ἐνῶ ὁ ταπεινός ἄνθρωπος, πού εἶναι τό ἀντίθετο τοῦ
κενόδοξου καί τοῦ ὑπερήφανου, δέ ζητάει νά κυριαρχήσει στόν ἄλλον. Δέ θεωρεῖ ὅτι
ἔχει δικαιώματα. Δέ ζητάει τίποτα ἀπό κανέναν. Θεωρεῖ ὅτι ἔχει μόνο ὑποχρεώσεις
καί κυρίως τήν ὑποχρέωση νά ἀγαπάει, ἀνεξάρτητα ἄν εἰσπράττει ἀπό τόν ἄλλον
ἀγάπη ἤ δέν εἰσπράττει, ἤ εἰσπράττει ἐχθρότητα καί μίσος. Συνεχίζει νά ἀγαπάει,
γιατί δέ ζητάει τήν ἀνταπόδοση ἀπό τόν ἄλλο, ἀλλά εἶναι βέβαιος ὅτι θά τήν πάρει
ἀπό τόν Θεό.
Τό πρῶτο εἶδος κενοδοξίας λοιπόν εἶναι χαμερπές, θά λέγαμε, καί σχετίζεται μέ
σαρκικά καί προφανή ὀφέλη ἔχοντας σάν ἀφετηρία πάλι κάποια σαρκικά καί γήινα
πράγματα. Προσπαθεῖ δηλαδή κανείς, μέσω τοῦ πλούτου πού συσσωρεύει, νά
ἀποκτήσει μιά δόξα ἀπό τούς ἀνθρώπους, ἤ μέσω τῆς θέσης πού θά καταλάβει στήν
κοινωνία, στήν ὑπηρεσία του. Προσπαθεῖ μέσω αὐτῶν τῶν τρόπων, χρησιμοποιώντας
τέτοια μέσα, νά ἀνέβει καί νά κερδίσει αὐτή τή μάταιη δόξα.
Ὑπάρχει καί ἕνα δεύτερο εἶδος κενοδοξίας, σύμφωνα μέ τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν
Κασσιανό, τό ὁποῖο τροφοδοτεῖται ἀπό τήν ἐπιθυμία τῆς μάταιης φήμης γιά τά
πνευματικά καί κρυμμένα ἀγαθά. Δηλαδή, ὁ ἄνθρωπος ὁ πνευματικός τώρα,
προσπαθεῖ νά κερδίσει δόξα μέσω τῆς ἐπίδειξης τῶν ἀρετῶν του. Βλέπε Φαρισαίους.
Ὁ Φαρισαῖος εἶναι κενόδοξος καί προβάλλει τίς ἀρετές του, οἱ ὁποῖες εἶναι
πραγματικές, δέν εἶναι φανταστικές. Αὔριο, πρῶτα ὁ Θεός, θ’ ἀκούσουμε τήν
παραβολή τοῦ Τελώνου καί τοῦ Φαρισαίου. Εἶναι ἀλήθεια αὐτά πού λέει ὁ

199
Φαρισαῖος, ὅτι δέν εἶμαι ὅπως οἱ ὑπόλοιποι ἄνθρωποι, «νηστεύω δίς τοῦ σαββάτου»,
δύο φορές τήν ἑβδομάδα. «Ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι»1, δηλαδή τό ἕνα δέκατο,
σύμφωνα μέ τόν νόμο τόν μωσαϊκό, ἀπό τά εἰσοδήματά μου τά δίνω ἐλεημοσύνη.
Ἀλλά ὅμως ὅλα αὐτά, γιατί τά λέει; Γιατί προβάλλει τόν ἑαυτό του καί τίς ἀρετές
του; Γιά νά κερδίσει τή μάταιη δόξα τοῦ κόσμου καί νά ἔχει καί μία αὐτοκαύχηση,
ἕναν αὐτοέπαινο, ὁ ὁποῖος βέβαια ὑποκινεῖται καί ἀπό τόν διάβολο.

Γι’ αὐτό λέει πολύ ὡραῖα ὁ Ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος, στόν εἰκοστό πρῶτο λόγο
του, «Περί κενοδοξίας», ὅτι πολύ δύσκολα βγαίνει ὁ ἄνθρωπος ἀβλαβής ἀπό τούς
ἐπαίνους τῶν ἀνθρώπων καί δύσκολα τούς ἀποκρούει, ἀλλά πολύ δυσκολότερα ἀπό
τούς ἐπαίνους τῶν δαιμόνων, ἀπό τούς λογισμούς δηλαδή, πού ἔρχονται μέσα μας
καί μᾶς ἐπαινοῦν καί μᾶς τρέφουν τήν αὐταρέσκεια, τόν ναρκισσισμό, τήν
αὐτοπεποίθηση καί ὅλα τά «αὐτό».
«Μερικοί συνηθίζουν», λέει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος, «ὅταν ὁμιλοῦν περὶ τῶν
παθῶν καί τῶν λογισμῶν, νά κατατάσσουν τήν κενοδοξία σί ἰδιαίτερη τάξι, χωριστά
ἀπό τήν ὑπερηφάνεια. Γι᾿ αὐτό καί λέγουν ὅτι εἶναι ὀκτώ οἱ πρῶτοι καί κυρίαρχοι
πονηροί λογισμοί. Ἀντιθέτως ὁ Θεολόγος Γρηγόριος καί ἄλλοι ἀπό τούς
διδασκάλους τούς ἐμέτρησαν ἑπτά», τούς βασικούς λογισμούς δηλαδή καί τά βασικά
πάθη. «Σ᾿ αὐτούς περισσότερο πείθομαι καί ἐγώ· διότι ποιός μπορεῖ νά ἔχη
ὑπερηφάνεια, ἀφοῦ ἐνίκησε τήν κενοδοξία;». Ἡ κενοδοξία εἶναι ἕνα σκαλοπάτι πρίν
τήν ὑπερηφάνεια. «Τόση δέ μόνο διαφορά ἔχουν μεταξύ τους, ὅση ἔχει ἐκ φύσεως τό
παιδί ἀπό τόν ἄνδρα καί τό σιτάρι ἀπό τόν ἄρτο. Τό πρῶτο δηλαδή εἶναι ἡ ἀρχή καί
τό δεύτερο τό τέλος. Τώρα λοιπόν», λέει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος, «πού τό
καλεῖ ἡ περίστασις ἄς ὁμιλήσωμε μέ συντομία γιή τήν ἀρχή καί τήν ὁλοκλήρωσι τῶν
παθῶν, δηλαδή τήν ἀνόσιο οἴησι»2. Ἀπό τό ρῆμα οἴομαι: νομίζω, ἔχω τήν γνώμη,
ἔχω τήν ἰδέα. Ἡ οἴησις εἶναι ἡ ρίζα ὅλων τῶν παθῶν, ἡ μεγάλη ἰδέα πού ἔχουμε γιά
τόν ἑαυτό μας. Ἀλλά καί ὅλα τά πάθη τελικά τρέφουν αὐτή τήν μεγάλη ἰδέα καί μᾶς
ὁδηγοῦν πάλι στήν ὑπερηφάνεια. Μιά πολύ-πολύ μεγάλη ἰδέα γιά τόν ἑαυτό μας.
Εἶναι καί ἡ ρίζα τῶν παθῶν καί ἡ κορυφή τῶν παθῶν. Γι’ αὐτό λέει ὁ Ἅγιος, ἄς
μιλήσουμε μέ συντομία, γιά τήν ἀρχή, ἀλλά καί τήν ὁλοκλήρωση τῶν παθῶν, δηλαδή
τήν οἴηση.

«Ἡ κενοδοξία εἶναι ὡς πρός μέν τήν μορφή, μεταβολή τῆς φυσικῆς τάξεως καί
διαστροφή τῶν καλῶν ἠθῶν καί παρατήρησις παντός ἀξιομέμπτου πράγματος»3. Ἡ
φυσική τάξη τῶν πραγμάτων εἶναι ὁ ἄνθρωπος νά ζητάει τόν Θεό. Εἶναι πλασμένος
κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωση τοῦ Θεοῦ. Νά ζητάει δηλαδή τή θεία δόξα, τή θέωση,
τό νά καθίσει στόν θρόνο τοῦ Θεοῦ, νά γίνει θεός κατά χάρη. Γι’ αὐτό εἴμαστε
πλασμένοι, αὐτή εἶναι ἡ φυσική τάξη καί τό φυσιολογικό μας, νά τό ποῦμε ἔτσι
ἁπλά. Ἡ κενοδοξία διαλύει, μεταβάλλει αὐτή τή φυσική τάξη καί σέ κάνει ἀντί νά
ζητᾶς τή θέωση, τή δόξα τοῦ Θεοῦ δηλαδή, νά ζητᾶς τήν ἀνθρώπινη δόξα. Ἀντί νά
ζητᾶς τά καλά ἤθη, τήν ὁμοίωση μέ τόν Χριστό, διαστρέφεις τά καλά ἤθη καί
προσαρμόζεσαι στόν κόσμο καί στά ἤθη τοῦ κόσμου. Ἀκόμα, ἡ κενοδοξία εἶναι

200
παρατήρηση παντός ἀξιόμεμπτου, παντός ἀξιοκατάκριτου πράγματος. Αὐτά πού
εἶναι σκύβαλα, πού εἶναι μάταια, πού εἶναι φθοροποιά, ὁ κενόδοξος ἄνθρωπος τά
θεωρεῖ σπουδαῖα καί τά ἐπιδιώκει καί τά κυνηγᾶ.

«Ὡς πρός τήν ποιότητα» ἡ κενοδοξία εἶναι «σκορπισμός τῶν καμάτων»4. Ὅταν
κανείς δηλαδή ἀγωνίζεται πνευματικά καί συγκεντρώνει ἀρετές, ἄν πέσει στήν
κενοδοξία, σκορπίζει τούς κόπους του, γιατί πλέον χάνει τόν μισθό του ἀπό τόν Θεό.
Ὅπως ὁ Φαρισαῖος τῆς παραβολῆς, εἶχε κερδίσει τήν ἀποστροφή τοῦ Θεοῦ. Ἐνῶ ὁ
τελώνης πού δέν εἶχε ἔργα, δέν εἶχε ἀρετές, δέν εἶχε καμάτους, κόπους πνευματικούς,
κατέβηκε δικαιωμένος, γιατί ταπεινώθηκε, ταπεινοφρόνησε. Ἀντιστρατεύτηκε
δηλαδή στήν κενοδοξία καί δέν ζήτησε τά δικαιώματά του. Θά μποροῦσε, ὅπως λέει
ὁ Ἱερός Χρυσόστομος, ἀκούγοντας τόν Φαρισαῖο νά τοῦ πεῖ, γιά στάσου, πῶς τά λές
αὐτά τά πράγματα γιά μένα; Μέ ξέρεις; Γιατί ὁ Φαρισαῖος δυνατά κατηγοροῦσε καί
ὄχι μόνο ὅλη τήν οἰκουμένη… Ἔλεγε, δέν εἶμαι ἐγώ ὅπως οἱ λοιποί τῶν ἀνθρώπων.
Ἀλλά καί γιά τόν διπλανό του, οὔτε εἶμαι σάν κι αὐτόν τόν τελώνη. Κάλλιστα θά
μποροῦσε νά τοῦ πεῖ, φίλε ποῦ μέ ξέρεις; Μαζί ζήσαμε; Πῶς λές ὅτι εἶσαι καλύτερος
ἀπό μένα; Δέν λέει τίποτα. Πού σημαίνει, ὅτι εἶχε ἀποβάλει τελείως αὐτή τήν
ἐπιθυμία γιά τή δόξα τῶν ἀνθρώπων. Καί τό μόνο πού ἔλεγε εἶναι «Ὁ Θεός, ἱλάσθητί
μοι τῷ ἁμαρτωλῷ»5. Ἡ κενοδοξία λοιπόν σκορπίζει τους καμάτους. Πᾶνε στράφι, θά
λέγαμε ἁπλά, οἱ πνευματικοί σου κόποι, οἱ νηστεῖες σου, οἱ ἀγρυπνίες σου, οἱ
προσευχές σου, ὅταν ὅλα αὐτά τά κάνεις γιά νά σέ δοῦν οἱ ἄλλοι καί τά προβάλλεις
γιά νά πάρεις τή δόξα ἀπό τούς ἀνθρώπους.

«Εἶναι ἡ κενοδοξία ἀπώλεια τῶν ἱδρώτων, δόλιος κλέπτης τοῦ θησαυροῦ, ἀπόγονος
τῆς ἀπιστίας»6. Ἕνας πού ζητάει δόξα ἀπό τούς ἀνθρώπους, στό βάθος εἶναι
ἄπιστος. Δέν πιστεύει ὅτι θά πάρει δόξα ἀπό τόν Θεό. Δέν πιστεύει ὅτι θά πάρει τήν
ἀνταπόδοσή του, τόν μισθό τῶν κόπων του τῶν πνευματικῶν ἀπό τόν Θεό καί ζητάει
τήν δόξα τή μάταιη τῶν ἀνθρώπων. Γι’ αὐτό καί ὁ Χριστός μας εἶπε στούς
Φαρισαίους, πού ἔκαναν τά πάντα γιά νά τούς δοῦν οἱ ἄνθρωποι: «πῶς δύνασθε ὑμεῖς
πιστεῦσαι, δόξαν παρὰ ἀλλήλων λαμβάνοντες;»7. Δέν μπορεῖτε νά πιστέψετε, ἀφοῦ
ζητᾶτε ὁ ἕνας τή δόξα τοῦ ἄλλου καί παίρνετε δόξα ὁ ἕνας ἀπ’ τόν ἄλλο. Καί ζητᾶτε
καί τή δόξα ἀπό τόν λαό. Γι’ αὐτό καί φθονοῦσαν τόν Χριστό μας, ὁ Ὁποῖος τούς
ἔπαιρνε τόν λαό, τούς στεροῦσε δηλαδή τή δόξα πού νόμιζαν ὅτι εἶχαν ἀπό τόν λαό.
«Ἡ κενοδοξία εἶναι πρόδρομος τῆς ὑπερηφανείας, ναυάγιο μέσα στό λιμάνι,
μυρμήγκι στό ἁλώνι, πού εἶναι μέν μικρό, ἀλλά ἀπειλεῖ νά κλέψῃ ἀθόρυβα ὅλον τόν
καρπό καί τόν κόπο τοῦ γεωργοῦ. Τό μυρμήγκι περιμένει νά γίνη τό σιτάρι, καί ἡ
κενοδοξία νά συναχθῆ ὁ πνευματικός πλοῦτος. Καί τό μέν μυρμήγκι τρέχει γιά νά
κλέψη· ἡ δέ κενοδοξία χαίρεται, γιατί θά διασκορπίση. Τό πνεῦμα τῆς ἀπογνώσεως
χαίρεται, ὅταν βλέπη νά πληθύνεται ἡ κακία, ἐνῷ τό πνεῦμα τῆς κενοδοξίας χαίρεται,
ὅταν βλέπη νά πληθύνεται ἡ ἀρετή»8.Ὑπάρχει πονηρό πνεῦμα πού φέρνει στόν
ἄνθρωπο τήν ἀπόγνωση, τήν ἀπελπισία, τίς σκέψεις τῆς αὐτοκτονίας. Πότε
δραστηριοποιεῖται αὐτό τό πνεῦμα; Ὅταν πληθυνθεῖ ἡ κακία, ἡ ἁμαρτία δηλαδή στόν
ἄνθρωπο. Ὅταν καταφέρει ὁ διάβολος νά ρίξει τόν ἄνθρωπο στήν ἁμαρτία, μετά τόν

201
ἄνθρωπο τόν παραλαμβάνει αὐτό τό πνεῦμα τῆς ἀπόγνωσης καί τοῦ λέει, τόσα κακά
πού ἔχεις κάνει, τόσο ἐλεεινός πού εἶσαι, δέν ὑπάρχει ἐλπίδα σωτηρίας γιά σένα.
Πήγαινε τώρα νά κάνεις καί μερικές ἀκόμα ἁμαρτίες καί μετά βάλε κι ἕνα τέρμα στή
ζωή σου. Δέν ὑπάρχει γιά σένα φῶς. Ὅταν ὅμως πληθυνθεῖ ἡ ἀρετή, τότε ἔρχεται
ἕνας ἄλλος δαίμονας, ὁ δαίμονας τῆς κενοδοξίας, ὁ ὁποῖος ἔρχεται καί σοῦ λέει,
μπράβο, πολύ καλά τά κατάφερες, εἶσαι ἅγιος. Γιά νά σέ κάνει νά χάσεις τούς
κόπους σου, τούς καρπούς σου, νά βασιστεῖς στά ἔργα σου, νά πιστέψεις ὅτι τά ἔργα
σου εἶναι αὐτά πού θά σέ σώσουν.

Γι’ αὐτό κατεξοχήν ἔρχεται ὁ πειρασμός αὐτός τήν τελευταία στιγμή τῆς ζωῆς τοῦ
ἀνθρώπου, τοῦ ἐνάρετου ἀνθρώπου κατά κύριο λόγο, ἔτσι ὥστε ὁ ἄνθρωπος νά ἔχει
θάρρος ὄχι στόν Θεό, ὄχι στό ἔλεος τοῦ Θεοῦ, ἀλλά στή δική του ἀξιοσύνη καί στούς
δικούς του κόπους. «Τί ἔχεις» ὅμως «ὅ οὐκ ἔλαβες;»9, ὅπως λέει ὁ Ἀπόστολος
Παῦλος. Τίς ἀρετές πῶς τίς ἔκανες; Θά λέγαμε ἔτσι ἁπλά, μέ ξένα κόλλυβα ἔκανες
μνημόσυνο. Δηλαδή, ὅλα ὅσα ἔχουμε, τό σῶμα μας, ὁ νοῦς μας, ἡ ψυχή μας, οἱ
αἰσθήσεις μας, ἡ θέληση νά κάνουμε τό καλό, δέν εἶναι τοῦ Θεοῦ; Ὅλα εἶναι τοῦ
Θεοῦ. Ἑπομένως, τί ἔχεις νά καυχηθεῖς καί νά ὑπερηφανευθεῖς; Ὅλη ἡ δόξα πρέπει
νά δοθεῖ καί νά δίδεται στόν Θεό. Δέν πρέπει νά γινόμαστε κλέφτες τῆς Θείας δόξας.
Ἀφοῦ ὅλα ὅσα κάνουμε τά καλά εἶναι ἀπό τόν Θεό. Ὅπως τό λέμε καί σέ κάθε Θεία
Λειτουργία: «πᾶσα δόσις ἀγαθή καί πᾶν δώρημα τέλειον ἄνωθέν ἐστι καταβαῖνον
ἀπό τοῦ πατρός τῶν φώτων»10. Καί ἀπό ἐμᾶς τί ὑπάρχει; Μόνο ἡ ἁμαρτία.

Ὅταν λοιπόν πληθυνθεῖ ἡ ἀρετή, ἔρχεται τό πνεῦμα τῆς κενοδοξίας. «Εἴσοδος γιά τό
πρῶτο εἶναι τά πλήθη τῶν τραυμάτων, ἐνῷ γιά τό δεύτερο ὁ πλοῦτος τῶν
καμάτων»11. Ὅσο περισσότερες ἁμαρτίες κάνει κανείς τόσο περισσότερες πόρτες
ἀνοίγει σ’ αὐτό τόν δαίμονα τῆς ἀπελπισίας, τῆς ἀπόγνωσης. Εἴσοδος γιά τό δεύτερο
πνεῦμα, τῆς κενοδοξίας, εἶναι ὁ πλοῦτος τῶν καμάτων, ὅταν κανείς κάνει πολλούς
κόπους -πνευματικούς ἐννοεῖται- ἀλλά χωρίς νά ἔχει πνευματική νήψη, πνευματική
ἐγρήγορση. Δέν σημαίνει αὐτό ὅτι δέν πρέπει νά κάνουμε πολλούς κόπους γιά τόν
Θεό, νά μήν ἀγωνιζόμαστε πνευματικά. Ἀλλά θά πρέπει νά ἔχουμε ὑπόψη μας, ὅτι
ὑπάρχει αὐτός ὁ δαίμονας, γιά νά μή χάσουμε τούς κόπους μας. Ὑπάρχουν πάρα
πολλά παραδείγματα ἀνθρώπων, μεγάλων ἀσκητῶν, οἱ ὁποῖοι πλανήθηκαν, γιατί
ἀκριβῶς ὑπερηφανεύτηκαν, ἀφοῦ προηγουμένως κενοδόξησαν. Δηλαδή, αὐτάρεσκα
στάθηκαν ἀπέναντι στούς κόπους τους τούς ἀσκητικούς, θάρρεψαν σ’ αὐτούς, καί
μετά προχώρησε τό κακό στήν ὑπερηφάνεια καί ἔχασαν τούς κόπους τους καί πολλοί
ἀπ’ αὐτούς ἔχασαν καί τό μυαλό τους. Γιατί ἀπό τό πλῆθος τῆς ὑπερηφάνειας ὁ
ἄνθρωπος φτάνει, ὅπως λέει πάλι ὁ Ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος, καί στήν ἔκσταση
τῶν φρενῶν, δηλαδή στήν τρέλα.

«Παρατήρησε καί θά ἰδῆς ὅτι αὐτή ἡ ἀνόσιος, δηλαδή ἡ κενοδοξία, εἶναι ἀκμαία καί
μέχρι τοῦ τάφου. Θά τήν ἰδῆς στά ροῦχα καί στά μύρα καί στήν νεκρική πομπή καί
στά ἀρώματα»12, θά λέγαμε καί στά πολλά στεφάνια καί στό πολυτελές φέρετρο καί
στόν μαρμαρόχτιστο τάφο καί στά μακιγιάζ πού κάνουν, ἀκόμα καί στά πρόσωπα

202
τῶν νεκρῶν! Μέχρι καί ἐκεῖ φτάνει ἡ κενοδοξία. Νά ἔχεις, λέει, ἕνα ὡραῖο
λείψανο… Γιά γέλια καί γιά κλάματα… Μέχρι ἐκεῖ μᾶς ἔχει ποτίσει ἡ κενοδοξία.
Μοῦ ἔλεγαν γιά μία κυρία ἑτοιμοθάνατη, καρκινοπαθή, πού γιά νά παρηγορηθεῖ, τί
ἔκανε; Ἔβαφε τά νύχια της, ἐνῶ ἦταν μέ τό ἕνα πόδι στόν τάφο. Καί κάτι ἄλλο. Τῆς
ἔκαναν καί τούρτα γενεθλίων, ἐνῶ σέ λίγο θά πέθαινε! Ἀλλά αὐτή εἶναι ἡ παρηγοριά.
Μέχρι καί ἐκεῖ. Ξεχνᾶμε τόν προορισμό μας καί ζοῦμε μέσα στή ματαιότητα.

«Παντοῦ λάμπει ὁ ἥλιος ἄφθονα, καί παντοῦ σέ κάθε ἔργο χαίρεται ἡ κενοδοξία. Π.χ.
ὅταν νηστεύω, κενοδοξῶ», ὅτι νηστεύω, δέν εἶμαι σάν τούς ἄλλους πού δέν
νηστεύουν. «Ἀλλά καί ὅταν καταλύω γιά νά μή φανῆ ἡ ἀρετή μου, πάλι κενοδοξῶ μέ
τήν ἰδέα ὅτι εἶμαι συνετός. Ὅταν φορῶ λαμπρά ροῦχα νικῶμαι ἀπ᾿ αὐτήν, ἀλλά καί
ὅταν τά ἀντικαταστήσω μέ ταπεινά πάλι κενοδοξῶ». Αὐτό πιό πολύ γιά τούς
μοναχούς. Μπορεῖ νά δεῖς ἕναν ρακένδυτο μοναχό καί νά εἶναι κενόδοξος. Γιατί
θέλει νά τόν βλέπουν οἱ ἄλλοι μοναχοί καί πιό πολύ οἱ λαϊκοί καί νά λένε, πώ πώ, τί
μεγάλος ἀσκητής εἶναι αὐτός! Καί νά εἶναι κενόδοξος. Γι’ αὐτό λέει, ὅ,τι καί νά
κάνω, μετά θά ἔρθει ὁ λογισμός τῆς κενοδοξίας. «Ὅταν ὁμιλῶ νικῶμαι». Ἔρχεται ὁ
λογισμός ἀπό μέσα καί σοῦ λέει, τί ὡραῖα πού τά λές. Πόσο τώρα σέ κοιτᾶνε οἱ
ἄνθρωποι καί σ’ ἀκοῦνε μ’ ἀνοιχτό τό στόμα. «Ἀλλά καί ὅταν σιωπῶ πάλι
νικῶμαι»13. Σοῦ ἔρχεται ὁ λογισμός πάλι τῆς κενοδοξίας καί σοῦ λέει, ἄ, τώρα θά
λένε τί σπουδαῖος εἶναι αὐτός ἔτσι σιωπηλός κ.λ.π.

«Ὅπως κι ἄν τή ρίξεις αὐτή τήν τρίβολο ἄκανθα, ἵσταται ὄρθιο τό κεντρί

της»14. Τρίβολος ἄκανθα! Αὐτό ἦταν ἕνα πολεμικό ὅπλο στά παλαιότερα χρόνια,
πού οἱ μάχες γίνονταν σῶμα μέ σῶμα καί ὑπῆρχαν οἱ πεζοί. Τότε ἔσπερναν στό πεδίο
τῆς μάχης τέτοια ἀγκάθια τρίβολα, πού ὅπως καί νά τά ἔριχνες ὑπῆρχε ἕνα ἀγκάθι,
μία ἀκίδα, συνέχεια πρός τά ἐπάνω, ὅπως καί νά ἔπεφτε, καί τό πατοῦσε ὁ
στρατιώτης καί τραυματιζότανε. Ἔτσι εἶναι καί ἡ κενοδοξία, δηλαδή ὅπως καί νά τό
ρίξεις θά σέ κεντήσει. Θά σέ πειράξει, ὅ,τι καί νά κάνεις. Γι’ αὐτό θά πρέπει νά ἔχεις
πάντοτε νήψη, ἐγρήγορση.

«Ὁ κενόδοξος δείχνει ὅτι εἶναι πιστός, ἐνῷ εἶναι εἰδωλολάτρης». Δέν λατρεύει τόν
Θεό, λατρεύει τόν ἑαυτό του καί ζητάει νά ἀναγνωρίσουνε τήν ἀξία του οἱ ἄλλοι
ἄνθρωποι. Νά τόν προσκυνήσουν δηλαδή οὐσιαστικά σάν εἴδωλο. Νά προσκυνήσουν
αὐτόν πού καί ὁ ἴδιος -τόν ἑαυτό του- τόν ἔχει κάνει εἴδωλο. «Φαινομενικά ὁ
κενόδοξος σέβεται τόν Θεό, ἀλλά στήν πραγματικότητα ἐπιζητεῖ ν’ ἀρέσει στούς
ἀνθρώπους καί ὄχι στόν Θεό. Κενόδοξος εἶναι κάθε ἐπιδεικτικός
ἄνθρωπος»15. Προσέξτε το αὐτό. Θέλεις νά ἐπιδεικνύεσαι; Εἶσαι κενόδοξος. Νά
ἐπιδεικνύεις τά ὡραῖα σου ροῦχα, τό καινούργιο σου αὐτοκίνητο, τό ἀνακαινισμένο
σπίτι; Εἶσαι κενόδοξος, σοῦ ἀρέσει ἡ δόξα τῶν ἀνθρώπων.

«Τοῦ κενοδόξου ἡ νηστεία εἶναι χωρίς μισθό καί ἡ προσευχή ἄκαιρη καί ἄστοχη».
Δέν πετυχαίνει τόν στόχο της, «διότι καί τά δύο τά κάνει γιά τόν ἀνθρώπινο ἔπαινο.
Ὁ κενόδοξος ἀσκητής εἶναι διπλά ἀδικημένος, ἀφοῦ καί τό σῶμα του τό τυραννεῖ,

203
καί μισθό δέν παίρνει»16. Βέβαια, αὐτό ἰσχύει καί γιά μᾶς τούς Χριστιανούς πού
ἀγωνιζόμαστε στόν κόσμο. Πάντα ὑπάρχει αὐτός ὁ κίνδυνος. Πολλές φορές μπαίνει
ὕπουλα καί στή σχέση μέ τόν Πνευματικό μας. Καί τί προσπαθοῦμε; Νά ἀρέσουμε
ὄχι στόν Θεό, ἀλλά στόν Πνευματικό μας. Προσέξτε το κι αὐτό. Καί νά προβάλουμε
τήν ἄσκησή μας στόν Πνευματικό μας. Δέν λέω νά μήν παίρνουμε εὐλογία. Ἔτσι
πρέπει. Νά παίρνουμε εὐλογία ἀπ’ τόν Πνευματικό μας γιά ὅποια ἄσκηση θά
κάνουμε. Ἀλλά προσοχή σ’ αὐτό τό πνεῦμα τῆς κενοδοξίας.

«Ἀποκρύπτει πολλές φορές ὁ Θεός ἀπό τά μάτια μας καί τά καλά πού ἔχομε
ἀποκτήσει. Ἦλθε ὅμως αὐτός πού συνηθίζει νά ἐπαινῆ, ἤ μᾶλλον νά πλανᾶ, καί μέ
τούς ἐπαίνους μᾶς ἄνοιξε τά μάτια. Καί μόλις αὐτά ἄνοιξαν, ἐξαφανίσθηκε ἀπό μέσα
μας ὁ πνευματικός πλοῦτος. Ἐκεῖνος πού κολακεύει εἶναι ὑπηρέτης τῶν δαιμόνων».
Προσοχή στήν κολακεία. «Ὁδηγός πρός τήν ὑπερηφάνεια». Αὐτόν πού κολακεύεις,
τόν σπρώχνεις στήν ὑπερηφάνεια. «Ἐξολοθρευτής τῆς κατανύξεως, ἀφανιστής τῶν
καλῶν ἔργων, ἀποπλανητής ἀπό τόν σωστό δρόμο». Λέει ὁ Προφήτης, «οἱ
μακαρίζοντες ὑμᾶς πλανῶσιν ὑμᾶς»17»18.Προσοχή λοιπόν, καί νά μήν κολακεύεις,
ἀλλά καί νά μή δέχεσαι τίς κολακεῖες. Γιατί θά πλανηθεῖς, ἄν δέχεσαι τίς κολακεῖες.
Καί πλανᾶς τούς ἄλλους, ὅταν τούς κολακεύεις.

«Ἴδιον τῶν προχωρημένων στήν ἀρετή εἶναι νά ὑπομένουν γενναῖα καί εὐχάριστα τίς
ὕβρεις. Ἴδιον ὅμως τῶν ἁγίων καί τῶν ὁσίων εἶναι νά παρέρχωνται ἀβλαβῶς τούς
ἐπαίνους»19. Ἀκόμα ψηλότερο σκαλοπάτι. Θέλεις νά δεῖς τί ἀρετή ἔχεις; Ἐξέτασε
τόν ἑαυτό σου πῶς δέχεσαι, καί ἄν δέχεσαι, τίς ὕβρεις τῶν ἄλλων. Ὄχι τά καλά
λόγια. Ἄν τίς δέχεσαι, ἔχεις κάποια ἀρετή, ἄν τίς ὑπομένεις μέ γενναιότητα. Ἀλλά ἄν
θέλεις νά δεῖς κι ἕνα σκαλοπάτι παραπάνω, νά δεῖς πῶς στέκεσαι ἀπέναντι στούς
ἐπαίνους. Μετά ἀπό ἕναν ἔπαινο ἀλλοιώνεσαι; Χαίρεσαι; Κάτι δέν πάει καλά. Ὁ
ἀληθινά ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ παρέρχεται ἀβλαβῶς, χωρίς βλάβη, τούς ἐπαίνους.
Βλέπετε καί ὁ λαός μας ἔχει αὐτή τήν παροιμία «πολλοί τόν πλοῦτο ἐμίσησαν, τή
δόξα οὐδείς». Εἶναι πάρα πολύ δύσκολο νά ἀντιπαρέρχεσαι τούς ἐπαίνους. Βλέπετε
πολλές φορές λέει, πές το κι ἄς εἶναι καί ψέμα, γιά νά τόν ἀνεβάσεις τόν ἄλλον.
Θέλει ν’ ἀκούσει μιά καλή κουβέντα, ἄς εἶναι καί ψέμα! Τί εἶναι αὐτό; Παρά ἡ τροφή
πού ζητάει στήν κενοδοξία του αὐτός ὁ ἄνθρωπος.

«Εἶδα πενθοῦντας νά τούς ἐπαινοῦν καί νά ἐξοργίζωνται γι᾿ αὐτό. Ἔτσι σάν σοφοί
ἔμποροι σέ πανήγυρι ἀντάλλαξαν τό πάθος τῆς κενοδοξίας μέ τό πάθος τῆς
ὀργῆς»20. Πραγματικά κανείς πρέπει νά ὀργίζεται -μέ τήν καλή ἔννοια βέβαια-
ἀπέναντι στούς ἐπαίνους. Ὅπως λένε οἱ Ἅγιοι, ὅταν μᾶς ἐπαινοῦν, θά πρέπει μέσα
μας νά ἀντιδροῦμε, νά μή δεχόμαστε τούς ἐπαίνους. Γιατί; Γιατί ὅποιος δέχεται τόν
ἀνθρώπινο ἔπαινο, οὐσιαστικά κλέβει τόν Θεό. Τί λέμε στήν Ἐκκλησία μας; «Σοι
πρέπει πᾶσα δόξα, τιμή καί προσκύνησις». Σέ ποιόν; «Τῷ Πατρί καί τῷ Ὑιῷ καί τῷ
Ἁγίῳ Πνεύματι». Ὅταν λέμε «πᾶσα δόξα» σημαίνει ὅλη ἡ δόξα. Σέ ποιόν ἀνήκει ὅλη
ἡ δόξα; Στόν Θεό. Ὁ Θεός κρατάει τή δόξα Του γιά τόν ἑαυτό Του καί ὀφείλουμε νά

204
Τοῦ τή δίνουμε τή δόξα Του καί νά μήν τήν κλέβουμε καί νά δεχόμαστε τόν
ἀνθρώπινο ἔπαινο, τήν ἀνθρώπινη δόξα καί νά τήν κρατᾶμε γιά τόν ἑαυτό μας.

«Ὅταν ἀκούσῃς ὅτι ὁ πλησίον σου ἤ ὁ φίλος σου σέ περιεγέλασε πίσω σου ἤ ἐμπρός
σου, ἐσύ νά τοῦ δείξης ἀγάπη καί νά τόν ἐπαινέσης»21. Πόσες παρεξηγήσεις, πόσες
στενοχώριες, πόσες ταλαιπωρίες, γιατί λέει, εἶπε αὐτό τό πράγμα πίσω ἀπό τήν πλάτη
μου… λέει λόγια γιά μένα… Καί στενοχωριέται, καταστενοχωριέται ὁ ἄνθρωπος,
ἀντί νά χαρεῖ. Γιατί συγχωρώντας αὐτόν, συγχωρεῖσαι γιά τίς ἁμαρτίες σου. Τίς δικές
σου ἁμαρτίες. Ὅταν λοιπόν μάθεις κάτι τέτοιο, δεῖξε ἀγάπη. Ἀκόμα καί ἐπαίνεσέ
τον.

«Οὐδείς γινώσκει τά τοῦ ἀνθρώπου, εἰ μή τό πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπου τό ἐν αὐτῷ»22.

Κανένας δέν γνωρίζει τά ἐσωτερικά τοῦ ἀνθρώπου, παρά μόνο τό πνεῦμα τοῦ
ἀνθρώπου πού ὑπάρχει μέσα του. «Γι᾿ αὐτό ἄς αἰσχυνθοῦν καί ἄς κλείσουν τό στόμα
τους ὅσοι ἐγκωμιάζουν τούς ἄλλους κατά πρόσωπον»23. Ἀφοῦ δέν ξέρεις τί εἶναι ὁ
ἄλλος. Ὄχι ὁ ἄλλος, οὔτε ἐσύ ὁ ἴδιος δέν ξέρεις τόν ἑαυτό σου! Πῶς λοιπόν ἔτσι
ἐπαινεῖς, ἐγκωμιάζεις; «Εἶναι μεγάλο πράγμα τό νά ἀποδιώξης ἀπό τήν ψυχή σου τόν
ἔπαινο τῶν ἀνθρώπων. Μεγαλύτερο ὅμως εἶναι τό νά ἀποδιώξης τόν ἔπαινο τῶν
δαιμόνων»24, οἱ λογισμοί τῆς αὐταρέσκειας, ὅπως λέγαμε προηγουμένως, ὁ
αὐτοέπαινος ὁ ἐσωτερικός.

«Δέν ἔδειξε ταπεινοφροσύνη αὐτός ὁ ὁποῖος ἐξευτέλισε τόν ἑαυτό του». Ὑπάρχουν
ἄνθρωποι πού αὐτοεξευτελίζονται, ἐγώ δέν εἶμαι τίποτα, εἶμαι ἁμαρτωλός, εἶμαι
πολύ ἁμαρτωλός κ.λ.π. Αὐτό εἶναι εὔκολο. Δέν εἶναι ταπεινοφροσύνη αὐτό. Αὐτό
εἶναι ταπεινολογία, καί πολλές φορές -νά μήν ποῦμε πάντα- κρύβει ὑπερηφάνεια.
Αὐτός λοιπόν πού ἐξευτελίζει τόν ἑαυτό του, δέν δείχνει ταπεινοφροσύνη. «Γιατί,
πῶς δέν θά σηκώση κανείς τά ἰδικά του λόγια;». Εἶναι εὔκολο μόνος σου νά βρίζεις
τόν ἑαυτό σου. «Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἐξυβρίσθη ἀπό ἄλλον καί παρά ταῦτα δέν
ἐλάττωσε ἀπέναντί του τήν ἀγάπη του»25, αὐτός εἶναι πού δείχνει ταπεινοφροσύνη.
Νά τό ἀκούσεις ἀπ’ τόν ἄλλο καί νά μήν ταραχθεῖς καί νά μήν πάψεις νά τόν ἀγαπᾶς!
Βλέπετε, μόλις μᾶς ὑβρίζουν, μᾶς ταπεινώνουν, ἀμέσως κινεῖται μέσα μας ἡ
ἀντιπάθεια. Ἀμέσως ἀρχίζουμε τούς λογισμούς τῆς κατάκρισης καί λέμε, γιατί, μέ
ποιό δικαίωμα, τί τοῦ ἔκανα, δέν τοῦ ἔχω κάνει τίποτα… Ἀρχίζουμε νά ἀντιδροῦμε
ἀρνητικά. Αὐτό δείχνει ὅτι δέν ὑπάρχει ταπεινοφροσύνη. Δέν ὑπάρχει δηλαδή
ἀληθινή αὐτογνωσία. Ἐνῶ ὁ ἀληθινά ταπεινόφρων τά δέχεται ὅλα, καί λέει, καί λίγα
μοῦ εἶπε! Πολύ χειρότερος εἶμαι ἀπ’ αὐτά γιά τά ὁποῖα μέ κατηγορεῖ, καί ἀπ’ ὅ,τι μέ
χαρακτηρίζει εἶμαι χειρότερος καί πιό κακός. Γιατί ἤδη ἔχεις καταδικάσει ἐσύ
προηγουμένως τόν ἑαυτό σου -ὁ ταπεινόφρων αὐτό κάνει- καί ἔχεις τοποθετήσει τόν
ἑαυτό σου κάτω ἀπ’ ὅλους.

Καί μάλιστα ὄχι μόνο κάτω ἀπ’ ὅλους τούς ἀνθρώπους, ἀλλά ὅπως λέει ὁ Ἅγιος
Γρηγόριος ὁ Σιναΐτης, καί κάτω ἀπ’ ὅλους τούς δαίμονες ἔχεις βάλει τόν ἑαυτό σου,
ἄν εἶσαι πραγματικά ταπεινός. Γιατί; Γιατί ἁπλούστατα κάνεις ὑπακοή στούς

205
δαίμονες. Κάθε φορά πού κάνουμε μία ἁμαρτία, ἔστω καί ἐλάχιστη, τί κάνουμε;
Ὑπακοή στόν δαίμονα. Ἄρα γινόμαστε κατώτεροί του. Ὁ ἀληθινά ταπεινόφρων,
λοιπόν, βάζει τόν ἑαυτό του ὄχι μόνο κάτω ἀπ’ ὅλους τούς ἀνθρώπους, θεωρώντας
τόν ἑαυτό του πιό ἁμαρτωλό ἀπ’ ὅλους, ἀλλά καί κάτω ἀπ’ ὅλους τούς δαίμονες. Καί
ὄχι μόνο κάτω ἀπ’ ὅλους τούς δαίμονες, ἀλλά καί κάτω καί ἀπ’ ὅλα τά κτίσματα, ἀπ’
ὄλα τά ὄντα. Γιατί; Γιατί γνωρίζει, ὅτι ὅλα τά ὄντα εἶναι ὅπως τά ἔφτιαξε ὁ Θεός, στό
κατά φύσιν, ἐνῶ αὐτός εἶναι στό παρά φύσιν, στήν κατάσταση τῆς ἁμαρτίας.
Ἑπομένως, ὅ,τι καί νά τοῦ πεῖ ὁ ἄλλος, ὅπως καί νά τόν χαρακτηρίσει, δέν
προσβάλλεται. Ὁ ἀληθινά ταπεινός δέν προσβάλλεται. Δέν μπορεῖς νά τόν
προσβάλεις. Γιατί ἤδη ἔχει προσβάλει αὐτός τόν ἑαυτό του, ἔχει κατεβάσει τόν ἑαυτό
του, ἔχει μηδενίσει τόν ἑαυτό του, καί δέν ἔχει νά πάει πιό κάτω. Ὁπότε δέν μπορεῖ
νά τόν κατεβάσει κανένας, ἀφοῦ ἔχει πάει κάτω ἀπ’ ὅλους καί ἀπ’ ὄλα. Καί αὐτή
εἶναι ἡ ἀληθινή ἐλευθερία. Ἕνας τέτοιος ἄνθρωπος μπορεῖ νά στενοχωρηθεῖ ποτέ;
Ποτέ δέν στενοχωριέται, ὅσο κι ἄν τόν βρίσουν, ὅσο κι ἄν τόν ἀδικήσουν. Εἶναι ὁ
ἄνθρωπος ὁ ταπεινωμένος, ὁ ἐξουθενωμένος, ὁ μηδενισμένος. Θά πεῖς: Ἔτσι μᾶς
θέλει ὁ Θεός; Ναί, ἔτσι μᾶς θέλει. Ἔτσι μᾶς θέλει, γιά νά βγοῦμε πραγματικά ἀπ’ τήν
κατάσταση αὐτή τῆς μιζέριας πού ἔχουμε. Καί ἡ μιζέρια εἶναι τά πάθη μας καί ἡ
ὑπερηφάνεια μας.
«Ἐπεσήμανα τόν δαίμονα τῆς κενοδοξίας νά σπείρη λογισμούς σέ κάποιον ἀδελφό,
καί συγχρόνως νά τούς φανερώνη αὐτούς καί σ᾿ ἕναν ἄλλο». Κοιτάξτε τερτίπια πού
κάνει ὁ διάβολος. «Καί ἐν συνεχείᾳ νά κάνη τόν δεύτερο νά ἀποκαλύψῃ στόν πρῶτο
τά μυστικά τῆς καρδιᾶς του, ὥστε αὐτός νά τόν μακαρίζη ὡς προορατικό. Μερικές
φορές ὁ ἀνόσιος δαίμων τῆς κενοδοξίας ἐγγίζει καί στά μέλη τοῦ σώματος καί
προξενεῖ διάφορες κινήσεις καί παλμούς»26.

«Ὅσους τιμῶνται καί προτιμῶνται τούς ὡδήγησε στήν ὑπερηφάνεια –ἡ κενοδοξία–

καί ὅσους καταφρονοῦνται στήν μνησικακία»27. Πόσο φοβερά ταλαιπωροῦνται οἱ
ἄνθρωποι ἀπό τούς λογισμούς τῆς μνησικακίας. Πίσω καί ἀπ’ τή μνησικακία
κρύβεται ἡ κενοδοξία. Γιατί νά μοῦ φερθεῖ ἔτσι; Γιατί νά μοῦ πεῖ αὐτόν τόν λόγο;
Καί τό θυμᾶται μῆνες, χρόνια.. βασανίζεται, καί δέν θέλει νά μιλήσει στόν ἄλλο. Μά
εἶσαι Χριστιανός ἀδερφέ μου; Πῶς θά κοινωνήσεις; Τίποτε.. τόν τρώει αὐτό τό πάθος
τῆς μνησικακίας. Καί ἀπό πίσω κρύβεται ἡ κενοδοξία.

«Ἡ κενοδοξία πολλές φορές ἀντί γιά τιμή προξένησε ἀτιμία. Διότι συνέβη νά
ὀργισθοῦν (ἐξ αἰτίας της) οἱ μαθηταί της, καί ἔτσι τούς ἐντρόπιασε ἀφάνταστα
(ἐμπρός στούς ἄλλους)». Ὁ κενόδοξος, ὅταν δέν τιμᾶται, δέν ἀπολαμβάνει αὐτό πού
περιμένει, ὀργίζεται. Γίνεται ρεζίλι δηλαδή μπροστά στούς ἄλλους. Αὐτό λέει ἐδῶ ὁ
Ἅγιος. «Ἡ κενοδοξία τούς ὀξύθυμους ἐπί παρουσίᾳ ἀνθρώπων τούς μετέβαλε σέ
πρᾴους». Ὑποκρίνεται τόν πράο ἀπό κενοδοξία. «Κάνει μεγάλη ἕφοδο σέ ὅσους
ἔχουν φυσικά χαρίσματα»28. Ἔχει ἕνας τό χάρισμα νά τραγουδάει, νά ζωγραφίζει.
Θά τοῦ ἐπιτεθεῖ πάρα πολύ ἡ κενοδοξία. Κι ἄν δέν προσέξει, θά γίνει πολύ ἀλαζόνας.
Μία γυναίκα ἔχει φυσική ὀμορφιά. Εἶναι τοῦ Θεοῦ αὐτό. Πολύ εὔκολα ὅμως πέφτει

206
στήν ἀλαζονεία, στήν ὑπερηφάνεια. Ἐνῶ εἶναι χάρισμα τοῦ Θεοῦ, δέν εἶναι δικό της.
Καί δέν τό δίνει ὁ Θεός γιά νά γίνεις ὑπερήφανη, ἀλλά γιά νά δοξάσεις τόν Θεό.
«Αὐτός πού πουλήθηκε στήν κενοδοξία ζῆ διπλή ζωή. Ἐξωτερικά καί μέ τέ σχῆμα
του ζῆ ὡς μοναχός, μέ τίς ἐσωτερικές του ὅμως σκέψεις καί διαθέσεις ὡς
κοσμικός»29.Προσαρμοσμένο σ’ ἐμᾶς, ἐξωτερικά καί μέ τό σχῆμα μας φαινόμαστε
Χριστιανοί, ἐσωτερικά ὅμως στίς σκέψεις μας καί στίς διαθέσεις μας εἴμαστε
κοσμικοί. Ὑποταγμένοι δηλαδή στό τί θά πεῖ ὁ κόσμος. Ἄν τό ψάξουμε, ὅλοι μας
ἀδερφοί μου, λίγο ὡς πολύ, εἴμαστε ὑπεύθυνοι σ’ αὐτό τό πάθος. Μᾶς νοιάζει τί
εἰκόνα ἔχουμε πρός τά ἔξω καί τί ἰδέα ἔχουν οἱ ἄλλοι γιά μᾶς.

«Μή πείθεσαι στόν λικμήτορα, στόν δαίμονα δηλ. πού λιχνίζει καί καταστρέφει, ὅταν
σοῦ προτείνη νά παρουσιάζης τίς ἀρετές σου, γιά νά ὠφεληθοῦν δῆθεν ὅσοι σέ
ἀκούουν»30.Ἔρχεται κι αὐτός ὁ λογισμός, νά πεῖς τά πνευματικά σου
«κατορθώματα”, γιά νά ὠφεληθοῦν οἱ ἄλλοι. «Τί γάρ ὠφεληθήσεται ἄνθρωπος, ἐάν
ὅλον τόν κόσμο κερδήση ἤ ὠφελήση, ἑαυτόν δέ ζημιώση;»31. Τίποτε δέν ὠφελεῖ
περισσότερο αὐτούς πού μᾶς βλέπουν ἀπό τήν ταπεινή καί εἰλικρινή συμπεριφορά
καί τόν ἀνεπιτήδευτο λόγο. Ἔτσι δίδεται καί στούς ἄλλους παράδειγμα νά μήν
ὑπερηφανεύωνται ποτέ, πράγμα ἀπό τό ὁποῖο τί ὑπάρχει περισσότερο
ὠφέλιμο;»32. Θέλεις πραγματικά νά ὠφελήσεις, νά γίνεις πραγματικά ταπεινός, νά
γίνεις ἁπλός; Νά μήν ἔχεις ἐπιτηδευμένη, δηλαδή ἐπίπλαστη, ψεύτικη συμπεριφορά.
Βλέπετε, αὐτό τό ψεύτικο κυριαρχεῖ στόν κόσμο κατεξοχήν. Μπαίνεις στό
ἀεροπλάνο καί ἡ ἀεροσυνοδός πάντα μέ τό χαμόγελο. Τῆς δίνεις τά σκουπίδια,
λέει thankyou, σ’ εὐχαριστώ! Λέει ὁ Ἅγιος Παΐσιος, αὐτοί ἔχουν περάσει καί τόν
ἀββά Ἰσσάκ τόν Σύρο! Ὅμως, ὅλα εἶναι ψεύτικα καί τό καταλαβαίνεις.

«Κάποιος ἀπό τούς προορατικούς Πατέρας ἐπρόσεξε τά ἑξῆς τά ὁποῖα καί διηγεῖται».
Κοιτάξτε, γιατί αὐτό ἔχει σημασία καί γιά μᾶς, γιατί ὁ διάβολος τούς ἴδιους
πειρασμούς κάνει καί στούς μοναχούς καί στούς λαϊκούς. Ἐμεῖς ἁπλῶς πέφτουμε
πολύ πιό εὔκολα… «Ἐνῷ καθόμουν σέ σύναξι μοναχῶν», δηλαδή εἴχανε κάτι σάν
συμβούλιο, σύναξη, «ἦλθαν οἱ δαίμονες τῆς κενοδοξίας καί τῆς ὑπερηφανείας καί
κάθισαν δεξιά καί ἀριστερά μου».Τούς εἶδε ὁ γέροντας. Εἴπαμε εἶναι διαφορετικά
πνεύματα. «Καί ὁ πρῶτος μοῦ ἐκεντοῦσε τήν πλευρά μέ τόν δάκτυλο τῆς κενοδοξίας
καί μέ προέτρεπε νά εἰπῶ σέ κάποιο ὅραμα ἤ κάτι πού ἐπετέλεσα στήν ἔρημο. Μόλις
ὅμως τόν ἀπέκρουσα, λέγοντας, «ἀποστραφείησαν εἰς τά ὀπίσω καί καταισχυθείησαν
οἱ λογιζόμενοί μοι κακά»33. Ψαλμός ἑξηκοστός ἔνατος. Νά ἀποστραφοῦν, νά
φύγουν πίσω μου, αὐτοί πού μοῦ βάζουν κακούς λογισμούς καί σκέφτονται κακά γιά
μένα. «Ἀμέσως ὁ δεύτερος ὁ ἐξ ἀριστερῶν μοῦ ψιθύριζε στό αὐτί: «Εὖγε! Πολύ καλά
ἔκανες! Ἔγινες μέγας, ἀφοῦ ἐνίκησες τήν ἀναιδέστατη μητέρα μου». Ἡ μητέρα εἶναι
ἡ κενοδοξία καί τό παιδί ἡ ὑπερηφάνεια. «Τότε ἐγώ, χρησιμοποιώντας εὔστοχα τόν
ἑπόμενο στίχο τοῦ Ψαλμοῦ, ἀπήντησα: «Ἀποστραφήτωσαν παραυτίκα αἰσχυνόμενοι
οἱ λέγοντές μοι· εὖγε, εὖγε πεποίηκας»34»35.

207
Βλέπετε; Ὁ Ἅγιος δέν ἦταν εὔκολη λεία στόν διάβολο, ἀλλά ἐμεῖς εἴμαστε. Σοῦ
φέρνει ὑπερηφάνεια λόγω ταπεινοφροσύνης! Σέ ἐπαινεῖ καί σοῦ λέει, πώ, πώ, τί
ταπεινός πού εἶσαι, μπράβο σου, τά κατάφερες, τόν ἔπιασες τόν λογισμό τῆς
κενοδοξίας!
Δέν πρέπει ν’ ἀπελπιστοῦμε. Μερικοί σοῦ λένε, ἄ τί γίνεται; Πλέον δέν ὑπάρχει
θεραπεία γιά μένα. Ὄχι. Θά διώξεις καί τόν δεύτερο δαίμονα πού σοῦ λέει μπράβο
καί τελείωσες. Μετά θά φύγει γιά λίγο καιρό. Ὄχι γιά πολύ… Δέν πρέπει νά
ἡσυχάσεις. Θά σέ ξαναεπισκεφτεῖ.
«Ὅταν ἐρώτησα τόν προορατικόν αὐτόν, «πῶς ἡ κενοδοξία συμβαίνει νά εἶναι
μητέρα τῆς ὑπερηφανείας», μοῦ ἀπήντησε: «Οἱ μέν ἔπαινοι ἐξυψώνουν καί
δημιουργοῦν φυσίωσι»36.Προσέξτε το αὐτό. Ἔχει σχέση μέ τήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν.
Νά λές μπράβο στά παιδιά, εὔγε, εὔγε! Καταργήσανε καί τήν βαθμολογία στά
σχολεῖα, νομίζω. Γιατί; Γιατί, λέει, πληγώνεται τό παιδί, ἅμα δεῖ ἕναν μικρό βαθμό…
Πάντα πρέπει νά εἶναι πρῶτος, ἄριστος. Ἀφοῦ θά εἶναι ὅλοι ἄριστοι, ποιός θά πάρει
καί τή σημαία;! Καταργήσαμε καί τά ἀριστεῖα στή σημαία… δέν ξέρω γιατί θά
παλεύουμε τώρα!

Οἱ μέν ἔπαινοι λοιπόν ἐξυψώνουν καί δημιουργοῦν φυσίωση. Προσέξτε, τί θά πεῖ

φυσίωση; Πῶς φουσκώνεις ἕνα μπαλόνι, ἀερόστατο, καί φεύγει ἐπάνω, χάνεται;
Ἔτσι γίνεται καί ἡ ψυχή, ἀερόστατο. Φουσκώνει ἀπό τούς ἐπαίνους, καί ὁ άνθρωπος
εἶναι, αὐτό πού λέμε λαϊκά παίρνει ἀέρα τό μυαλό του καί χάνει τόν ἑαυτό
του. «Ὅταν δέ ἐξυψωθῆ ἡ ψυχή», τί γίνεται; «Τήν παραλαμβάνει τότε ἡ ὑπερηφάνεια
καί «ἀναφέρει αὐτήν ἕως τῶν οὐρανῶν καί καταφέρει ἕως τῶν ἀβύσσων»37. Τήν
ἀνεβάζει μέχρι τόν οὐρανό καί τήν κατεβάζει μέχρι τόν ἅδη. Πλέον ὁ ἄνθρωπος
δηλαδή γίνεται ὑποχείριο τῶν δαιμόνων. Βλέπετε τί κακό κάνουν οἱ ἔπαινοι; Καί ὅλη
ἡ βάση σήμερα τῆς ἀγωγῆς εἶναι οἱ ἔπαινοι, ἡ αὐτοπεποίθηση, ἡ ὑψηλή
αὐτοεκτίμηση. Εἶναι ἀκριβῶς τό ἀντίθετο ἀπ’ αὐτό πού εἶναι ἡ θεραπεία τῆς ψυχῆς.
Γι’ αὐτό ἔχουμε ἄρρωστα παιδιά. Γι’ αὐτό καί ἔχουμε ἄρρωστους ἐνήλικες καί
δυστυχισμένους ἀνθρώπους. Ἐνῶ οἱ Πατέρες μᾶς λένε ἀκριβῶς τό ἀντίθετο: ποτέ δέν
θά ἐπαινεῖς. Ἔλεγε ὁ Ἄγιος Πορφύριος, μή λέτε μπράβο στά παιδιά. Μήν τά βάλετε
μέ μένα, μέ τόν Ἅγιο Πορφύριο! Μή μοῦ πεῖτε, γιατί τό λές πάτερ; Δέν τό λέω ἐγώ,
οἱ Ἅγιοι τό λένε. Ὁ ἔπαινος πάρα πολύ βλάπτει. Τόν ἄνθρωπο τόν κάνει ἀερόστατο.
Νά, τό λέει ἐδῶ: φυσίωση. Καί μετά σέ παίρνει ὁ ἔξω ἀπό δῶ.

«Ὑπάρχει δόξα πού μᾶς ἔρχεται ἀπό τόν Κύριον». Ὑπάρχει δόξα καί αὐτή τή δόξα
πρέπει ν’ ἀναζητήσουμε. «Τούς γάρ δοξάζοντάς με, λέγει, δοξάσω»38. Ποιός τό λέει;
Ὁ Θεός. «Καί ὑπάρχει δόξα πού εἶναι συνέπεια διαβολικῆς ἐργασίας καί ἀπάτης.
«Οὐαί γάρ, λέγει, ὅταν καλῶς ὑμᾶς εἴπωσι πάντες οἱ ἄνθρωποι»39»40. Θέλεις νά
ἔχεις δόξα ἀπό τούς ἀνθρώπους; Εὔκολο εἶναι, νά τούς κάνεις τά χατίρια! Μέ ὅλους
νά συμφωνεῖς. Σέ κανέναν δέ θά λές ὄχι. Καί σ’ αὐτόν πού σοῦ λέει τό σωστό θά λές
ναί, καί σ’ αὐτόν πού σοῦ λέει τό λάθος θά λές ναί, καί εἶσαι πλέον σπουδαῖος γιά
ὅλους καί ἀρεστός σέ ὅλους… Ἀλλά πλέον δέν εἶσαι πρόσωπο. Ἔχεις χάσει τόν

208
ἑαυτό σου. Εἶσαι ἕνας χαμαιλέοντας πού παίρνει τό χρῶμα τοῦ περιβάλλοντος. Αὐτή
εἶναι ἡ διαβολική δόξα. Καί σήμερα, βλέπετε -καί πάντοτε ἀλλά κατεξοχήν στίς
μέρες μας- αὐτός ὁ ἄνθρωπος ἔχει πέραση. Ὁ πολιτικός. Πού εἶναι μέσα σ’ ὅλα. Τούς
βολεύει ὅλους. Τούς φέρνει βόλτα ὅλους. Εἶναι ἕνας ὑποκριτής.

«Θά ἀντιληφθῆς σαφῶς τήν πρώτη δόξα, ὅταν τήν θεωρῆς ἐπικίνδυνη, ὅταν τήν
ἀποφεύγης παντοιοτρόπως καί ὅταν ἀποκρύπτης τήν καλή σου ζωή, ὅπου καί ἄν
εὑρίσκεσαι. Τήν δευτέρα δόξα ἀντιθέτως θά τήν ἀντιληφθῆς», τή δόξα δηλαδή πού
ἔρχεται ἀπό τούς δαίμονες, «ὅταν καί τό παραμικρό τό κάνης πρός τό θεαθῆναι τοῖς
ἀνθρώποις»41. Ὅ,τι κάνεις, τό κάνεις γιά νά φαίνεσαι. Κραυγαλέο παράδειγμα τά
λεγόμενα κοινωνικά δίκτυα. Καί βλέπεις τά παιδιά, καί μεγάλοι τώρα, συνεχῶς μέ
αὐτήν τή μαγκούρα, τό selfie τό λεγόμενο, καί κάθε δευτερόλεπτο, ἄν εἶναι δυνατόν,
ν’ ἀποτυπώνουν τόν ἑαυτό τους καί ἀμέσως νά τό κάνουν κοινοποίηση
στό facebook καί στά ἄλλα δίκτυα.

Ὅταν κάνεις ὁτιδήποτε γιά νά φανεῖς στούς ἄλλους, λοιπόν, ζητᾶς τή δόξα τοῦ
κόσμου. Ὅταν δέν ἐπιδιώκεις τή δόξα τοῦ κόσμου, εἶσαι ἀληθινά ταπεινόφρων. Καί
αὐτή τή δόξα πού σοῦ φέρνει ἡ ἀρετή, καί αὐτή τή φοβᾶσαι. Δέ θέλεις τή δόξα, πού
ἔρχεται ἀπό τόν Θεό. Κρύβεσαι. Βλέπετε οἱ Ἅγιοι, ἕνα ὡραῖο χαρακτηριστικό
παράδειγμα, δέν θέλανε νά φαίνονται στούς ἀνθρώπους ὅτι εἶναι Ἅγιοι. Κι ἐνῶ
κρυβόντουσαν ἀπό τούς ἀνθρώπους, τούς φανέρωνε ὁ Θεός. Ἦταν ἕνας γέροντας
πολύ σπουδαῖος καί τόν ἤξεραν πολλοί στήν πόλη ἐκεῖ κοντά πού ἔμενε. Ἔπρεπε,
ἦταν ἀνάγκη, νά πάει στήν πόλη. Λέει, τώρα θά πάω στήν πόλη, θά πέσουν ὅλοι
πάνω μου, θ’ ἀρχίσουν νά μοῦ φιλᾶνε τά χέρια, νά μοῦ λένε, γέροντα, τί μεγάλη τιμή
πού μᾶς ἔκανες νά ἔρθεις στό σπίτι μας… Δέν τά θέλω ἐγώ αὐτά. Ἔ, λέει, θά πάω τό
βράδυ νά μή μέ δοῦνε κι ἔτσι νά περάσω ἀπαρατήρητος. Πῆγε λοιπόν τή νύχτα, καί
τί ἔκανε ὁ Θεός; Μπροστά του ἔβαλε ἕναν Ἄγγελο ὁλοφώτεινο νά προπορεύεται!
Ὁπότε ὅλη ἡ πόλη μαζεύτηκε ἐξαιτίας τοῦ Ἀγγέλου. Δηλαδή, αὐτό πού δέν ἤθελε, τό
ἔπαθε. Ἀλλά θέλω νά πῶ, ποιό εἶναι τό φρόνημα τῶν Ἁγίων. Ἀκόμα καί τή νόμιμη
δόξα πού τούς χαρίζει ὁ Θεός κι αὐτή τή φοβοῦνται, δέν τή θέλουν, γιατί λένε, μήπως
πέσω στήν ὑπερηφάνεια. Ἐνῶ ὁ ἄλλος κυνηγάει καί τήν χαζή δόξα, τήν κενή δόξα…
πόσα like πῆρες σήμερα; Σπουδαῖο πράγμα… Καί τί ἔγινε; Ἤ μέ διέγραψε, λέει, ἀπ’
τό facebook καί τά ἔχει βάψει μαῦρα. Κοντεύει ν’ αὐτοκτονήσει, γιατί τόν ἔκανε
ἀποκλεισμό, τόν μπλόκαρε. Αὐτά ὅλα τί εἶναι; Ἕνα χαζοπράγμα, μιά ἀνοησία εἶναι
ὅλα αὐτά. Κι ὅμως αὐτά τά θεωρεῖ πολύ σπουδαῖα.

«Ὅταν ἐμεῖς ἐπιδιώκωμε τήν δόξα καί ὅταν μόνη της μᾶς στέλλεται ἀπό ἄλλους καί
ὅταν ἐπιχειρήσωμε κάτι χάριν κενοδοξίας», πέσουμε δηλαδή στήν παγίδα, τότε τί νά
κάνουμε; «Τότε ἄς ἐνθυμηθοῦμε τό πένθος μας», τό κατά Θεόν πένθος. Νά θυμηθεῖς
τίς ἁμαρτίες σου. «Καί τήν μετά συντριβῆς καί φόβου προσευχή μας, καί τότε
ὁπωσδήποτε θά τήν ἐκδιώξωμε τήν ἀναίσχυντη κενοδοξία, ἐάν βεβαίως
καλλιεργοῦμε πραγματικά τήν προσευχή». Ὅταν λοιπόν πᾶς νά κενοδοξήσεις, ἤ πᾶς
νά πέσεις, θυμήσου τίς ἁμαρτίες σου. Ταπεινοφρόνησε. Προσευχήσου. «Ἄς φέρωμε

209
ἀμέσως στήν σκέψι μας τήν ὥρα τοῦ θανάτου μας. Καί ἄν ἐπιμένη ἀκόμη, ἄς
φοβηθοῦμε τουλάχιστον τήν καταισχύνη πού ἀκολουθεῖ στήν δόξα αὐτή», γιατί τό
λέει σαφῶς ὁ Κύριος «ὁ ὑψῶν ἑαυτόν ταπεινωθήσεται»42. Ταπεινωθήσεται ὄχι μόνο
στήν ἄλλη ζωή, ἀλλά ὁπωσδήποτε καί ἐδῶ. Παραχωρεῖ ὁ Θεός, καί λειτουργοῦν
αὐτοί οἱ πνευματικοί νόμοι πάντοτε ξέρετε καί μέ ἀκρίβεια. Ἕνας πού ταπεινώνεται,
συμβουλεύεται, προσεύχεται, τ’ ἀφήνει ὅλα στόν Θεό, ὁ Θεός τόν δοξάζει. Ἕνας πού
ὑψώνεται, αὐτοϋψώνεται, δέν ρωτάει κανέναν, ἔχει αὐτοπεποίθηση, καυχιέται,
αὐτός, παραχωρεῖ ὁ Θεός νά ταπεινωθεῖ ὄχι μόνο στήν ἄλλη ζωή, καί σ’ αὐτή τή
ζωή. «Ὅταν οἱ ἐπαινοῦντες ἤ μᾶλλον οἱ ἀποπλανῶντες ἀρχίσουν νά μᾶς ἐπαινοῦν, ἄς
ἐνθυμηθοῦμε ἀμέσως τό πλῆθος τῶν ἀνομιῶν μας, καί ἀσφαλῶς θά ἰδοῦμε ὅτι
εἴμαστε ἀνάξιοι τῶν ἐπαίνων καί τῶν τιμῶν»43.

«Ὑπάρχουν καί μερικοί κενόδοξοι πού θεωροῦν ὑποχρεωμένο τόν Θεόν νά τούς
εἰσακούση σέ ὡρισμένα αἰτήματά τους». Ἐξ οὗ κι ὁ γογγυσμός ἔ; Τί Θεός εἶναι
αὐτός, γιατί τά ἐπιτρέπει αὐτά, γιατί σέ μένα κ.λ.π. «Ὁ Κύριος συνηθίζει νά τούς
προλαμβάνη», αὐτούς τούς κενόδοξους, «καί νά πραγματοποιῆ ὅ,τι θά τοῦ ζητοῦσαν
στίς προσευχές τους· καί τοῦτο, γιά νά μή τά λάβουν μέ τήν προσευχή καί αὐξήσουν
τήν οἴησί τους»44. Βλέπετε πόση εἶναι ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Πολλές φορές πρίν τοῦ
ζητήσουμε κάτι, μᾶς τό δίνει, γιά νά μᾶς προφυλάξει ἀπό τήν παγίδα πού βλέπει ὅτι
θά πέσουμε ὁπωσδήποτε, τῆς κενοδοξίας καί τῆς ὑπερηφάνειας.

«Ὡς ἐπί τό πλεῖστον οἱ ἁπλοί καί ἀπονήρευτοι δέν περιπίπτουν στό φαρμακερό αὐτό
πάθος, ἀφοῦ ἄλλωστε ἡ κενοδοξία εἶναι διώκτης τῆς ἁπλότητος καί ἐπίπλαστη
συμπεριφορά». Αὐτός πού εἶναι πραγματικά ἁπλός δέν πέφτει στήν
κενοδοξία. «Ὑπάρχει κάποιο σκουλήκι πού, ἀφοῦ αὐξηθῆ, βγάζει πτερά καί πετᾶ στά
ὕψη. Ὁμοίως καί ἡ κενοδοξία σάν αὐξηθῆ, γεννᾶ τήν ὑπερηφάνεια, πού εἶναι ὁ
ἀρχηγός καί ἡ τελείωσις, (ἡ ἀρχή καί τό τέλος), ὅλων τῶν κακῶν. Βαθμίς εἰκοστή
πρώτη!». Εἶναι τό εἰκοστό πρῶτο σκαλοπάτι στήν Κλίμακα τοῦ Ἁγίου
Ἰωάννη. «Ὅποιος ἀπό αὐτήν, τήν κενοδοξία, δέν αἰχμαλωτίσθηκε, δέν θά περιπέση
στήν ἐχθράν τοῦ Θεοῦ ἀκέφαλο ὑπερηφάνεια».Ἀκέφαλος, γιατί ὁ ὑπερήφανος δέν
ἀναγνωρίζει κανέναν πάνω ἀπ’ αὐτόν.
Σταματᾶμε ἐδῶ, γιατί συμπληρώθηκε ἡ ὥρα. Μᾶς μένει τό κεφάλαιο αὐτό ἀπό τόν
Ἅγιο Νικόδημο γιά τήν ἑπόμενη φορά. Εἶναι πολύ σπουδαῖο τό θέμα καί ἀφορᾶ σέ
ὅλους μας, γιατί δυστυχῶς, εἶναι ἀπό τά θεμελιώδη πάθη, τά ὁποῖα μᾶς ταλαιπωροῦν
ἀφάνταστα. Κι ἄν ἐρευνήσει κανείς τό κίνητρο τῶν πράξεών του, θά βρεῖ ἀπό κάτω
πολλές φορές αὐτόν τόν ὄφη τῆς κενοδοξίας.

210
 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Ἐρ: Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος λέει: «ὁ ἔπαινος φέρνει τόν ζῆλο, ὁ ζῆλος τήν
ἀρετή, ἡ ἀρετή τήν μακαριότητα». Ὅποιος τό διαβάσει, τί νά καταλάβει;
Ἀπ: Ὁ ἔπαινος φέρνει τόν ζῆλο, δηλαδή καλλιεργεῖ τήν ἐπιθυμία γιά ἀρετή. Ὑπάρχει
καί αὐτό, ἀλλά θέλει διάκριση, πότε θά τό κάνεις καί πῶς θά τό κάνεις. Λέει ἡ Ἁγία
Συγκλητική, μία ψυχή πού κινδυνεύει νά σβήσει, νά φτάσει στήν ἀπελπισία, ὅταν
καταφέρει κάτι μικρό, κάτι πολύ-πολύ λίγο, νά τήν ἐπαινέσεις, γιά νά τῆς δώσεις
θάρρος, γιά νά τήν ἀναζωογονήσεις. Μ’ αὐτή τήν ἔννοια λέει ὁ Ἅγιος, ὅτι ὁ ἔπαινος
σ’ αὐτή τήν περίπτωση, γεννάει τόν ζῆλο, παρακινεῖ δηλαδή τόν ἄνθρωπο νά
προχωρήσει καί στίς ἄλλες ἀρετές. Θέλει ὅμως πολλή-πολλή διάκριση, ὅπως σᾶς
εἶπα. Γιατί θά τό κάνεις καί πῶς θά τό κάνεις. Πάντα θά πρέπει νά μή χάνουμε τόν
Θεό. Ποτέ, δηλαδή, ὁ ἔπαινος νά μήν αὐτονομεῖται. Ἔκανες κάτι καλό; Ἔκανε τό
παιδάκι σου κάτι καλό; Θά τοῦ πεῖς: ὄχι μπράβο σέ σένα. Θά τοῦ πεῖς: Εἶδες ὁ Θεός
πόσο σέ βοήθησε καί πῶς σέ βοήθησε; Πᾶμε στόν Θεό, πᾶμε στήν Παναγία, νά
εὐχαριστήσουμε, νά δοξάσουμε τόν Θεό. Νά μάθει καί τό παιδάκι ὅτι αὐτό δέν τό
ἔκανε μόνο του. Τό ἔκανε μέ τόν Θεό. Ὁ Θεός τό βοήθησε καί τό ἔκανε. Ὁ Θεός τοῦ
ἔδωσε καί τά μέσα. Τά χέρια, τά πόδια, τό σῶμα μας, τό μυαλό μας, ὁ νοῦς μας, δικά
μας εἶναι; Ἡ δύναμη, ἡ θέληση, ὅλα εἶναι τοῦ Θεοῦ. Θά πρέπει καί τό παιδί λοιπόν
νά τό ἐνθαρρύνεις νά κάνει τό καλό, μ’ αὐτή τήν ἔννοια λέει ἐδῶ ὁ Ἅγιος τόν ἔπαινο.
Βεβαίως πρέπει, ἀλλά μέ τόν σωστό τρόπο. Νά τό μάθεις τό παιδί, τό ἔλεγε καί ὁ
Ἅγιος Πορφύριος, νά καταφεύγει στόν Θεό, νά προσεύχεται. Αὐτό πρέπει νά μάθουν
οἱ γονεῖς στά παιδιά καί τότε τό ἐξασφάλισες τό παιδί σου. Τότε θά προοδεύσει
πραγματικά τό παιδί σου. Ὄχι νά στηρίζεται στά μπράτσα του. Καταραμένος, λέει ὁ
ἅγιος Προφήτης Ἱερεμίας, αὐτός ὁ ὁποῖος ἐλπίζει ἐπ’ ἄνθρωπον. «Ἐπικατάρατος πᾶς
ὁ ἐλπίζων ἐπ’ ἄνθρωπον καί στηρίζει σάρκα βραχίονος αὐτοῦ ἐπ᾿ αὐτόν»45. Αὐτός
πού στηρίζεται στά μπράτσα του. Ἔχει αὐτοπεποίθηση. Θά πρέπει νά μάθουμε τό
παιδί νά ἔχει θεοπεποίθηση καί ὄχι αὐτοπεποίθηση.

Ἐρ.: Ἐμεῖς μποροῦμε ἀπό μόνοι μας νά ξεριζώσουμε αὐτό τό πάθος τῆς κενοδοξίας;
Εἶναι εὔκολο δηλαδή;
Ἀπ.: Ἀπό μόνοι μας δέν μποροῦμε νά κάνουμε τίποτα. Εἶναι ἕνα ὁλόκληρο
κεφάλαιο, ἡ θεραπευτική τῆς κενοδοξίας. Θά σᾶς πῶ κάτι, πού λέει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης
τῆς Κλίμακος, τό ὁποῖο ἔχει μία σχέση μ’ αὐτό πού λέτε. Θέλεις νά πολεμήσεις τήν
ὑπερηφάνεια, πού εἶναι τό παιδί τῆς κενοδοξίας; Πολεμώντας τήν ὑπερηφάνεια
βέβαια, πιάνεις καί τήν κενοδοξία σ’ ἕνα βαθμό. Νά κατηγορεῖς τόν ἑαυτό σου στήν
προσευχή σου. Μπροστά στόν Θεό δηλαδή, ὅταν προσεύχεσαι, νά κατακρίνεις τόν
ἑαυτό σου. Πῶς ἔλεγε ὁ τελώνης; «Ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ»46. Κύριε
Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με τόν ἁμαρτωλό. Καί νά τό ἐννοεῖς. Ὄχι
ἁπλῶς ἕναν ἁμαρτωλό, ἀλλά ΤΟΝ ἁμαρτωλό, τόν κατεξοχήν ἁμαρτωλό, τόν πιό
ἁμαρτωλό ἀπ’ ὅλους. Πῶς ἔλεγε ὁ Ἀπόστολος Παῦλος; «Ὧν πρῶτός
εἰμι ἐγώ»47 (τῶν ἁμαρτωλῶν). Εἶμαι ὁ πρῶτος τῶν ἁμαρτωλῶν. Καί ἔλεγε κάποιος

211
χαριτολογώντας, ἐγώ εἶμαι ὁ δεύτερος, ὁ πρῶτος εἶναι ὁ Ἀπόστολος Παῦλος! Πές το
καί δεύτερος… ἀλλά ἐμεῖς θεωροῦμε ὅτι εἴμαστε στήν κορυφή τῆς ἀρετῆς καί ὄχι
στήν κατώτερη βαθμίδα.

Ἕνα πολύ πρακτικό, καλλιεργῆστε τήν αὐτομεμψία στήν προσευχή. Ὁ συνδυασμός

αὐτομεμψίας καί προσευχῆς βοηθάει πάρα πολύ στό νά ἐμπεδωθεῖ μέσα μας αὐτή ἡ
ἰδέα, ὅτι εἴμαστε τό οὐδέν. Ἐκεῖ πρέπει νά φτάσουμε. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ
Χρυσόστομος, πού γιορτάζουμε σήμερα τήν ἀνακομιδή τῶν Ἁγίων του Λειψάνων,
ἔλεγε ἀκριβῶς αὐτό τό πράγμα, ὅτι πραγματικά ἄνθρωπος φυσιολογικός πού ἔχει
αὐτογνωσία εἶναι αὐτός πού πιστεύει ὅτι εἶναι τό οὐδέν, τό τίποτα. Αὐτός εἶναι καί ὁ
ἀληθινά ἄτρωτος ἄνθρωπος. Κανένας δέν μπορεῖ νά σέ πληγώσει μετά. Μοῦ εἶπε
λέει κάτι καί μέ πλήγωσε. Δέν σέ πλήγωσε ἐκεῖνος. Ἐσύ πλήγωσες τόν ἑαυτό σου,
δηλαδή πληγώθηκε ὁ ἐγωισμός σου. Πληγώθηκε ἡ ἰδέα πού ἔχεις γιά τόν ἑαυτό σου.
Συντρίφτηκε ἤ τραυματίστηκε τό εἴδωλο πού εἶχες μέσα σου γιά τόν ἑαυτό σου καί,
ἀντί νά τόν εὐχαριστήσεις πού σέ βοηθάει νά γκρεμιστεῖ αὐτό τό εἴδωλο, ἐσύ λές μέ
πλήγωσε. Βλέπετε πῶς ὁ διάβολος ἀντιστρέφει τά πράγματα; Καί αὐτό πού εἶναι
ὑπέρ ἡμῶν μᾶς τό παρουσιάζει ὅτι εἶναι κατά ἡμῶν. Εἴδατε ὁ λαός ἁπλά τί λέει; Μέ
ἔλουσε. Μέ ἔλουσε τί θά πεῖ; Μέ καθάρισε, μέ ἔπλυνε μέ τίς βρισιές του. Εἶναι
ἀλήθεια αὐτό. Πότε, ὅμως, σέ λούζει; Ὅταν τίς δεχτεῖς τίς βρισιές. Ὄχι ὅταν κι ἐσύ
καλλιεργήσεις μέσα σου καί λές, τώρα θά σοῦ δείξω ἐγώ… κάτσε νά κοινωνήσω καί
μετά τά λέμε.
Ἐρ.: Σέ τέτοιες περιπτώσεις τί κάνεις;
Ἀπ.: Σιωπή, ὑπομονή, γενναιότητα καί προσευχή μέ ἀγάπη γι’ αὐτόν πού σέ
προσβάλλει, γι’ αὐτόν πού σοῦ κάνει τή ζωή δύσκολη.
Ἐρ.: Ἔλεγε μιά γιαγιά ὅτι, ἄν σέ κατηγορήσει κάποιος ἄδικα καί δεχθεῖς αὐτή τήν
κατηγόρια, τότε σοῦ παίρνει ὅλες τίς ἁμαρτίες. Ἄν, ἀντιθέτως, ἐσύ κατηγορήσεις καί
τό δεχτεῖ ὁ ἄλλος, τοῦ παίρνεις ἐσύ τήν ἁμαρτία.
Ἀπ.: Ἀκριβῶς.
Ἐρ.: ……………………..
Ἀπ.: Εἶναι θαυμαστά αὐτά πού ἔγιναν στήν ἀνακομιδή τῶν λειψάνων τοῦ Ἁγίου.
Αὐτός κι ἄν δέν ἀδικήθηκε! Αὐτός ὁ μεγάλος Ἅγιος! Πέθανε καθηρημένος ἀπό τήν
ἐπίσημη Ἐκκλησία. Ἐξόριστος καί καθηρημένος! Ποιός; Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ
Χρυσόστομος! Τό χρυσό στόμα τῆς Ἐκκλησίας! Ἴσως ὁ κορυφαῖος Πατέρας τῆς
Ἐκκλησίας. Ἀπό τούς πιό κορυφαίους πάντως. Κορυφή τῆς κορυφῆς. Μαζί μέ τόν
Ἅγιο Βασίλειο καί τόν Ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο. Καί πέθανε καθηρημένος,
δηλαδή θά λέγαμε, ξυρισμένος. Τοῦ βγάλανε τά ράσα, αὐτό θά πεῖ καθηρημένος. Κι
ὅμως τί ἔλεγε; «Δόξα τῷ Θεῷ πάντων ἔνεκεν». Δόξα τῷ Θεῷ γιά ὅλα. Δέν θεωροῦσε
ὅτι εἶναι κάτι σπουδαῖο.

212
Μετά ἀπό λίγο καιρό πέθαναν καί οἱ βασιλεῖς πού τόν κυνήγησαν καί ἡ βασίλισσα
Εὐδοξία καί σειόταν τό μνῆμα της! Δέν εὕρισκε ἡσυχία δηλαδή, καί ἔδειξε ὁ Θεός
ὁρατό σημεῖο καί μετά ἀπό ἔτη βγῆκε ἀπόφαση νά ἐπαναφέρουν τό λείψανο τοῦ
Ἁγίου καί ὁ Ἅγιος ἦταν ζωντανός! Τόν ἔβαλαν πάνω στόν ἀρχιερατικό του θρόνο καί
τοῦ εἶπαν ἀπόλαβε πάλι τόν θρόνο σου καί τό λείψανο τοῦ Ἁγίου εὐλόγησε τόν λαό
καί εἶπε «εἰρήνη πᾶσι»! Εἶναι θαυμαστά πράγματα! Εἶναι αὐτό πού λέει ὁ λόγος τοῦ
Θεοῦ «τούς δοξάζοντάς με δοξάσω»48. Μπορεῖ ἕνα λείψανο νά εὐλογήσει καί νά
φωνάξει καί νά μιλήσει; Αὐτό ἔγινε στήν ἀνακομιδή τῶν λειψάνων τοῦ Ἁγίου καί
αὐτή εἶναι ἡ ἀληθινή δόξα πού πρέπει ὅλοι νά ἐπιδιώκουμε.

Ἐρ.: Ὅταν φτάσεις στό οὐδέν, πιστεύω ὅτι ὑπάρχει ἕνα μούδιασμα. Τί νά κάνεις;
Δέν ἐννοοῦμε μόνο ἀπέναντι στόν Θεό τό οὐδέν. Καί ἀπέναντι στούς συνανθρώπους
μας, ἔτσι δέν εἶναι;
Ἀπ.: Ὅταν φτάσουμε στό οὐδέν, μᾶς ἀγκαλιάζει ὁ Θεός καί τότε γινόμαστε θεοί
κατά χάρη. Μακάρι νά φτάσουμε ἐκεῖ! Τότε δέν ἔχεις νά κάνεις τίποτα, τά κάνει ὅλα
ὁ Θεός. Σέ ἀνεβάζει στόν θρόνο Του καί ἀπολαμβάνεις τή δόξα τοῦ Θεοῦ. Μακάρι
νά φτάσουμε ἐκεῖ…
Ἐρ.: Μήπως μερικές φορές, ἀπ’ ὅ,τι ἀκούσαμε, ἀκόμα κι αὐτό μπορεῖ νά περιέχει
μία κενοδοξία;
Ἀπ.: Θα ’ρθεῖ ὁ λογισμός ὅτι εἶσαι κάτι σπουδαῖο, γιατί οἱ ἄλλοι δέν ἐπιδιώκουν νά
εἶναι τό οὐδέν! Ἐσύ εἶσαι κάτι πιό πάνω ἀπό αὐτούς… Κι ἐκεῖ πρέπει νά ἔχουμε τή
νήψη καί τήν ἐγρήγορση νά ποῦμε ὄχι. Κι αὐτό δέν εἶναι τίποτα σπουδαῖο καί δέν τό
κάνω γιά τούς ἄλλους, γιά νά πάρω δόξα ἀπό τούς ἄλλους. Θεέ μου, κάνε αὐτό πού
κάνω νά εἶναι γιά τή δική σου δόξα, γιά Σένα καί μόνο.
Ἐρ.: Χρειάζεται διάκριση καί εἶναι δύσκολο… Ὅλα αὐτά χρειάζονται διάκριση.
Ἀπ.: Διάκριση καί Πνευματικό ὁδηγό πού νά ἔχει διάκριση. Γιατί ἐμεῖς δέν ἔχουμε
διάκριση καί πρέπει νά βροῦμε διακριτικό Πνευματικό ὁδηγό νά μᾶς ὁδηγήσει, νά τό
κάνουμε ὅ,τι κάνουμε σωστά.
Ἐρ.: Τί εἶναι κενοδοξία;
Ἀπ.: Εἶναι ἡ ἐπιδίωξη τῆς μάταιης δόξας τοῦ κόσμου, τῆς μάταιης φήμης, νά
θέλουμε νά μᾶς τιμοῦν, νά θέλουμε νά μᾶς ἐπαινοῦν, νά μᾶς ἀποδέχονται, νά μᾶς
ἀγαποῦν, νά μᾶς κολακεύουν. Εἶναι τό προστάδιο τῆς ὑπερηφάνειας. Εἶναι ἡ μητέρα.
Ἡ ὑπερηφάνεια εἶναι τό παιδί.
Ἐρ.: Εἶναι κενοδοξία, ὅταν σέ μία διένεξη μεταξύ δύο γονιῶν, τοῦ ζευγαριοῦ, γιά
τήν ἐκπαίδευση τῶν παιδιῶν, ὁ ἕνας εἶναι εἰδήμων, μέ τήν ἔννοια ὅτι ἔχει σπουδάσει
αὐτό τό ἀντικείμενο καί ξέρει πῶς νά συμπεριφερθεῖ στό παιδί, γιατί αὐτό εἶναι τό
ἀντικείμενό του; Ὁ ἄλλος ὅμως δέν ἔχει ἰδέα. Καί παρόλο πού ξέρει ὅτι δέν εἶναι

213
αὐτό τό ἀντικείμενό του, προσπαθεῖ νά ἐπιβάλλει τίς ἀπόψεις του. Τότε, ὁ ἄνθρωπος
πού εἶναι ἐκπαιδευτικός καί γνωρίζει, ἄν πεῖ ὅτι ἐγώ ξέρω πῶς νά συμπεριφερθῶ στό
παιδί καί αὐτό εἶναι τό σωστό. Αὐτό εἶναι κενοδοξία;
Ἀπ.: Λοιπόν, εἴπαμε γιά τήν σύγχρονη παιδαγωγική, πόσο «εἰδήμονες» εἶναι… Ἄν
ἦταν πραγματικά εἰδήμονες, θά βγάζανε καί σωστά παιδιά. Φοβᾶμαι ὅτι δέν εἶναι
εἰδήμονες. Αὐτό τό λέω γιά τούς «εἰδήμονες».
Γενικότερα τώρα νά σᾶς ἀπαντήσω, ὅταν ὑπάρχει μία γνώση, ἰσχύει κάτι, λέμε αὐτό
ὑπάρχει ὡς γνώση κατατεθειμένη καί ἀποδεκτή. Μπορεῖ νά τό πεῖ. Δέν εἶναι
κενοδοξία. Νά τό καταθέσει καί νά πεῖ αὐτή εἶναι ἡ ἀλήθεια. Αὐτός δέν εἶναι
κενόδοξος. Ἀλλά ἀπό κεῖ καί μετά δέν θά πρέπει νά θέλει νά ἐπιβληθεῖ στόν ἄλλον.
Ἐκεῖ εἶναι ἡ διαφορά. Ὁ ταπεινός ἄνθρωπος δηλαδή, λέει ταπεινά τό σωστό, ἀλλά
δέν θέλει σέ καμιά περίπτωση νά ἐπιβάλλει τό σωστό. Θά κάνει προσευχή, καί ἄν τό
ζευγάρι δέν συμφωνήσει, ὑπάρχει λύση. Θά πᾶμε στόν Πνευματικό. Τό ζευγάρι θά
πρέπει νά ἔχει ἕναν Πνευματικό. Τόν ἴδιο Πνευματικό εἶναι τό ἄριστο.
Θά μᾶς πεῖ ὁ Πνευματικός ποιό εἶναι τό σωστό. Γιατί πολλές φορές, σᾶς εἶπα, οἱ
«εἰδήμονες» σφάλλουν. Καί ἡ ὅποια ἐπιστήμη, ὄχι μόνο τά παιδαγωγικά, δέν λέει ὅτι
αὐτή εἶναι ἡ ἀλήθεια, ἀλλά τί λέει; Αὐτό ἀποδεχόμαστε σήμερα ὡς ἀλήθεια. Αὔριο
μποροῦμε νά ποῦμε ἀκριβῶς τό ἀντίθετο. Κι αὐτό εἶναι νόμιμο γιά τήν ἐπιστήμη, δέν
εἶναι παράνομο. Εἶναι νόμιμο. Διαβάζεις στήν Ἰατρική ἄς ποῦμε ἕνα τοῦβλο, ἕνα
τεράστιο βιβλίο καί μετά ἀπό δέκα χρόνια σοῦ λέει, ξέρεις, ὅλα αὐτά ξέχασέ τα.
Ἔχουν ἀλλάξει ὅλα… καί σοῦ δίνουν ἕνα ἄλλο τοῦβλο. Καί λές, ἐγώ τί ἔσπαγα τό
κεφάλι μου τόσα χρόνια νά τά μάθω ὅλα αὐτά; Αὐτή εἶναι ἡ ἐπιστήμη. Δέν ἔχει τήν
ἀλήθεια, ἐρευνᾶ τήν ἀλήθεια.
Ὁ Χριστός ὅμως δέν λέει, ἐρευνῶ τήν ἀλήθεια, ἀλλά «εἶμαι ἡ ἀλήθεια»49. Ἐδῶ εἶναι
ἡ διαφορά. Καταλάβατε; Ὁπότε ἄν ἔχεις τόν Χριστό, ἔχεις τήν ἀλήθεια. Ἄν ψάχνεσαι
μέ τήν ἐπιστήμη, ψάχνεις τήν ἀλήθεια. Δέν εἶναι σίγουρο ὅτι τήν ἔχεις.

Ἐρ.: Γενικά ὅλες οἱ ἐπιβραβεύσεις, βραβεῖα νόμπελ, ἔπαινοι στά παιδιά, ἀκόμα καί
παρασημοφορήσεις, ὅλα αὐτά τρέφουν τήν κενοδοξία;
Ἀπ.: Τί ἄλλο;.. Πῆρε ὁ Χριστός κανένα βραβεῖο νόμπελ; Μᾶς εἶπε νά κυνηγήσουμε
κανένα τέτοιο βραβεῖο; Σέ καμιά περίπτωση. Ἀντίθετα μακάρισε τούς πτωχούς, πού
δέν ἔχουν κανένα βραβεῖο. Οἱ πτωχοί εἶναι συνήθως τοῦ κλότσου καί τοῦ μπάτσου,
ὅπως λέμε ἁπλά. Τούς πενθοῦντες, τούς διά Χριστόν σαλούς. Γιά τόν κόσμο ὁ
χριστιανός εἶναι τρελός. Δέν ὑπάρχει περίπτωση νά πάρει βραβεῖο ὁ χριστιανός.
Βραβεύεται τό κακό κατά βάση καί ὄχι τό καλό. Ἄν τό ἐξετάσετε στό βάθος, δέν
βραβεύεται ἡ ἀρετή. Γι’ αὐτό καί οἱ Ἅγιοι δέν θέλανε καθόλου τά βραβεῖα.

214
Ἐρ.: Εὐλογεῖτε πάτερ. Ἡ ἀξιοπρέπεια ποῦ τοποθετεῖται;
Ἀπ.: Εἶναι μιά εὔσχημη λέξη τῆς κενοδοξίας καί τῆς ὑπερηφάνειας. Τό εἴπαμε
ἀξιοπρέπεια γιά νά μήν ποῦμε τό πραγματικό του ὄνομα. Θέλει πολλή προσοχή, γιατί
πολλά τέτοια κυκλοφοροῦν στόν κόσμο. Κρυβόμαστε πίσω ἀπό τίς λέξεις. Οἱ Ἅγιοι
δέν νοιαζόντουσαν γιά τήν ἀξιοπρέπειά τους. Πάρτε τούς διά Χριστόν σαλούς.
Ἔκαναν πράγματα ἐπίτηδες, γιά νά τούς κοροϊδεύουν οἱ ἄλλοι, γιά νά τούς
ἐμπαίζουν. Θά πεῖς: Αὐτό ἀρέσει στόν Θεό; Πάρα πολύ! Πάρα πολύ ἀρέσει στόν
Θεό, νά κάνεις πράγματα ἐπίτηδες, γιά νά ταπεινώνεσαι καί νά σέ ταπεινώνουν.
Δείχνει πολλή μεγάλη ταπείνωση αὐτό, πολλή μεγάλη ταπεινοφροσύνη. Πολύ μικρή
ἰδέα γιά τόν ἑαυτό σου. Ἐνῶ ὁ ἄνθρωπος τοῦ κόσμου νοιάζεται συνεχῶς γιά τό πῶς
φαίνεται στούς ἄλλους. Προσπαθεῖ νά εἶναι πάντα ἄψογος. Νά εἶναι πάντα τέτοια ἡ
εἰκόνα του πρός τά ἔξω πού νά μήν μπορεῖ νά τόν κατηγορήσει κανένας. Νά μήν τοῦ
κάνει παρατήρηση καμία. Τρέμει τίς παρατηρήσεις. Τρέμει τούς ἐλέγχους καί ἀγαπᾶ
τούς ἐπαίνους. Ἐνῶ ὁ Ἅγιος, ἀντίθετα, χαίρεται στούς ἐλέγχους, χαίρεται στίς
παρατηρήσεις, χαίρεται στίς ἀπαξιώσεις καί φοβᾶται τούς ἐπαίνους. Δέν τούς θέλει
καθόλου τούς ἐπαίνους. Εἶναι ἀκριβῶς τό ἀντίθετο.

Ἐρ.: Μπορεῖ νά συνυπάρχει ἡ ἀξιοπρέπεια καί ἡ εὐσέβεια Θεοῦ; Νά ζεῖ κάποιος

μυστηριακά, νά ἔχει ὅση πίστη μπορεῖ νά ἔχει… συνήθως εἶναι ἀνάμικτα σέ μᾶς.
Ἀπ.: Αὐτή ἡ ἀνάμιξη πολλές φορές μᾶς τρώει. Προσπαθοῦμε νά συμβιβάσουμε καί
τό κοσμικό πνεῦμα καί τό πνεῦμα τοῦ Θεοῦ.
Ἐρ.: Στίς κοινωνίες χρειάζονται πρότυπα;
Ἀπ.: Τό πρότυπο εἶναι ἕνα, ὁ Χριστός. Καί οἱ Ἅγιοι, αὐτοί πού μιμήθηκαν τόν
Χριστό. Φυσικά καί χρειάζονται τά πρότυπα. Ἀλλά τό πρότυπο, ξαναλέω, εἶναι ἕνα.
Ἐπειδή σήμερα χάσαμε τόν Θεάνθρωπο ὡς πρότυπο καί βάλαμε πρότυπα
ἀνθρώπους, γι’ αὐτό ἔχουμε χάσει καί τόν ἄνθρωπο καί ἔχουμε γίνει ἀπάνθρωποι.
Αὐτό τό λέει ὁ Ἅγιος Ἰουστίνος ὁ Πόποβιτς. Στή θέση τοῦ Θεανθρώπου, τοῦ
Χριστοῦ δηλαδή, πού εἶναι τό πρότυπό μας, γιατί εἴμαστε φτιαγμένοι κατ’ εἰκόνα τοῦ
Χριστοῦ καί καθ΄ ὁμοίωση τοῦ Χριστοῦ, ἡ Εὐρώπη καί οἱ Εὐρωπαῖοι, ὁ Δυτικός
πολιτισμός γενικότερα, ἔχει βάλει στή θέση τοῦ Θεανθρώπου τόν ἄνθρωπο. Ὅλοι
μιλᾶνε γιά ἄνθρωπο, γιά ἀνθρωπισμό. Ἔτσι δέν εἶναι; Ὅλα γιά τόν ἄνθρωπο… Ποιός
νοιάζεται τελικά γιά τόν ἄνθρωπο; Κανένας. Γι’ αὐτό φτάσαμε νά εἴμαστε
ἀπάνθρωποι, γιατί χάσαμε τόν Θεάνθρωπο. Χάσαμε τό ἀληθινό πρότυπό μας.
Ἐρ.: Ἄν στίς μέρες μας γίνει κάποιο θαῦμα καί βγεῖ αὐτός καί τό πεῖ, αὐτό σημαίνει
ὅτι ὑπάρχει κενοδοξία;
Ἀπ.: Γιά νά εἴμαστε ἀσφαλεῖς καί σίγουροι, πρίν κάνουμε κάτι, νά παίρνουμε
εὐλογία. Ἄν σοῦ πεῖ ὁ Πνευματικός, πέστο. Πέστο. Ἄν δέν σοῦ πεῖ, μήν τό λές.

215
Γενικός κανόνας αὐτός γιά νά μή μᾶς πιάνει κενοδοξία: πρίν κάνεις κάτι, πάρε
εὐλογία. Αὐτό δείχνει ταπείνωση. Γέροντα, νά τό κάνω αὐτό; Νά τό πῶ αὐτό; Ἔχει
εὐλογία αὐτό; Τότε εἶσαι σέ ἀσφάλεια. Δέν κινδυνεύεις. Φεύγει ὁ διάβολος, γιατί
ρώτησες. Ἐνῶ τό πιό ἅγιο πράγμα, ἄν τό κάνεις χωρίς ἐρώτηση, χωρίς ταπείνωση
δηλαδή, τό χάνεις. Χάνεις τόν μισθό σου.
Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης
https://hristospanagia3.blogspot.com/
1 Λουκ. 18, 12.
2 Κλίμαξ, Ἁγίου Ἰωάννου Σιναΐτου, ἔκδ. Ἱ.Μ. Παρακλήτου, 2009 (στό ἑξῆς: Κλίμαξ, Ἁγίου Ἰωάννου Σιναΐτου).
3 Κλίμαξ, Ἁγίου Ἰωάννου Σιναΐτου.
4 Ὅ.π.
5 Λουκ. 18, 12.
6 Κλίμαξ, Ἁγίου Ἰωάννου Σιναΐτου.
7 Ἰωάν. 5, 44.
8 Κλίμαξ, Ἁγίου Ἰωάννου Σιναΐτου.
9 Α΄Κορ. 4, 7.
10 Ἰακ. 1, 17.
11 Κλίμαξ, Ἁγίου Ἰωάννου Σιναΐτου.
12 Ὅ.π.
13 Ὅ.π.
14 Ὅ.π.
15 Ὅ.π.
16 Ὅ.π.
17 Ἡσ. 3, 12.
18 Κλίμαξ, Ἁγίου Ἰωάννου Σιναΐτου.
19 Ὅ.π.
20 Ὅ.π.
21 Κλίμαξ, Ἁγίου Ἰωάννου Σιναΐτου.
22 Α΄Κορ. 2, 11.
23 Κλίμαξ, Ἁγίου Ἰωάννου Σιναΐτου.
24 Ὅ.π.
25 Ὅ.π.
26 Ὅ.π.
27 Ὅ.π.
28 Ὅ.π.
29 Ὅ.π.
30 Ὅ.π.
31 Ματθ. 16, 26.
32 Κλίμαξ, Ἁγίου Ἰωάννου Σιναΐτου.
33 Ψαλμ. 69, 3.
34 Ψαλμ. 69, 4.
35 Κλίμαξ, Ἁγίου Ἰωάννου Σιναΐτου.
36 Ὅ.π.
37 Ὅ.π.
38 Α΄Βασ. 2, 30.
39 Λουκ. 6, 26.
40 Κλίμαξ, Ἁγίου Ἰωάννου Σιναΐτου.
41 Ὅ.π.
42 Λουκ. 18, 14.
43 Κλίμαξ, Ἁγίου Ἰωάννου Σιναΐτου.
44 Ὅ.π.
45 Ἰερ. 17, 5.
46 Λουκ. 18, 12.
47 Α΄Τιμ. 1, 6.
48 Α΄Βασ. 2, 30 .
49 Ἰωάν. 14, 6 .

216
 ***************************************************************
Κατεβάστε τις συνέχειες της σειράς,όπως και μελλοντικά pdf με νέες
απομαγνητοφωνημένες ομιλίες που θα αναρτούνται ανα διαστήματα,στην ανωτέρω
ηλεκτρονική διεύθηνση,στην επίσημη ιστοσελίδα,στην στήλη του blog (πάνω-δεξιά).
(hristospanagia3.blogspot.gr)

***************************************************************

217
 Ομιλίες Ορθόδοξης Κατήχησης - Ορθόδοξες Απαντήσεις
(Ορθόδοξες ψυχοφελείς ομιλίες πάνω σε ποικίλα πνευματικά θέματα)

(Πώς Θα Σωθούμε)
http://www.hristospanagia.gr/?p=61046

(Ροή Ομιλιών-Συχνή Ανανέωση)

https://www.youtube.com/channel/UCEtOr176QWbyqK_H3ZZoJJw/videos

(Ομιλίες ανά θεματική κατηγορία)

https://www.youtube.com/channel/UCEtOr176QWbyqK_H3ZZoJJw/playlists

Λόγοι & Διδαχές Αγίων Πατέρων - Πατερικά Κείμενα,

Ωφελήματα Ψυχής - Ορθόδοξες Ομιλίες - Ιστορικά Θέματα
http://hristospanagia3.blogspot.gr
http://www.hristospanagia.gr
http://agiapsychanalysi.blogspot.com

Απομαγνητοφωνημένες Ομιλίες - Αρχιμ. π.Σάββα Αγιορείτου

Κατεβάστε δωρεάν τις σειρές ομιλιών - Διαβάστε Online
http://www.hristospanagia.gr/?p=64955
http://www.hristospanagia.gr/?p=60605
http://pubhtml5.com/bookcase/zxzm

Λίστα και Σύνδεσμοι Απομαγνητοφωνημένων Ομιλιών

http://hristospanagia3.blogspot.gr/p/blog-page_27.html

Βιβλία του Αρχιμ. π.Σάββα Αγιορείτου

http://hristospanagiapsavvas.blogspot.com

ΠΩΣ ΘΑ ΣΩΘΟΥΜΕ – HOW SHALL WE BE SAVED

ΟΜΙΛΙΕΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ ΣΑΒΒΑ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ ΣΕ ΗΧΗΤΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΚΑΙ

ΑΠΟΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΜΕΝΕΣ, ΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΖΟΥΜΕ ΩΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ
ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, ΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΓΩΝΙΖΟΜΑΣΤΕ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΚΑΘΑΡΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΘΗ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ.
ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ: Η ΜΙΑ ΑΓΙΑ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ
ΕΚΚΛΗΣΙΑ, Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ, Η ΚΑΘΑΡΣΗ, Η ΝΟΕΡΑ ΠΡΟΣΕΥΧΗ, Ο ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η
ΘΕΩΣΗ. ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΕΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΑΪΣΙΟΥ, ΑΓΙΟΥ
ΠΟΡΦΥΡΙΟΥ Κ.Λ.Π. ΠΩΣ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΕΙΤΑΙ Η ΘΕΙΑ ΧΑΡΗ ΚΑΙ ΠΩΣ ΕΠΙΤΥΓΧΑΝΕΤΑΙ Η
ΚΑΘΑΡΣΗ, Ο ΦΩΤΙΣΜΟΣ, ΚΑΙ Η ΘΕΩΣΗ ΜΑΣ.

IN THIS SMALL DOCUMENT THERE ARE FUNDAMENTAL SPEACHES IN GREEK OF

ARHIMANDRITE SAVVAS AGIOREITIS FOR SALVATION, LORD JESUS CHRIST,
ORTHODOX CHURCH, THEOTOKOS, FILOKALIA, PASSIONS, JESUS PRAYER AND
SPIRITUAL STRUGGLE.

Κατεβάστε δωρεάν την σειρά ομιλιών - Διαβάστε Online

http://www.hristospanagia.gr/?p=61046

218