Ἡ ἔλλειψη Νηπτικῶν βιβλίων αἰτία τῆς μή ἐξάσκησης τῆς

νοερᾶς προσευχῆς

Θρηνῶ δέ τό ἐντεῦθεν∙ καί μοι τό πάθος ἐπικόπτει τόν λόγον. Τῶν

γάρ περί τῆς τοιαύτης τῷ ὄντι Καθαρτικῆς καί Φωτιστικῆς καί
Τελειωτικῆς, κατά τόν Ἀρεοπαγίτην εἰπεῖν, ἐργασίας φιλοσοφούντων
βιβλίων, οὐ μήν, ἀλλά καί τῶν ἄλλων, ὅσα, διά τό περί προσοχῆς καί
νήψεως διεξιέναι, Νηπτικά τοῖς πολλοῖς ἀκούει∙ πάντων ὁμοῦ ὥσπερ
ἀναγκαίων τινῶν μέσων τε καί ὀργάνων εἰς τήν αὐτήν τεινόντων
ὑπόθεσιν καί σκοπόν ἕνα ἐχόντων τό Θεουργῆσαι τόν ἄνθρωπον∙ διά τε
τήν τοῦ χρόνου παλαιότητα, διά τε τήν σπάνιν, δός δ’ εἰπεῖν καί τῷ
μηδέποτε τύποις ἐκδοθῆναι, μονονουχί ἐκλελοιπότων∙ εἰ δέ καί τινά που
περιελέλειπτο, κἀκείνων σητοβρώτων ὄντων καί πάντῃ διαφθαρμένων
καί ἴσα σχεδόν τοῖς, εἰ μηδέποτ’ ἦσαν, μνημονευομένων. Προσθήσω δ’ ὅτι,
ἐπεί καί οἱ πλείους τῶν ἡμετέρων ἀμελῶς διάκεινται καί περί μέν τά
πολλά τυρβαζόμενοι, τά σωματικά φημι καί πρακτικά τῶν ἀρετῶν∙ ἤ,
ἀληθέστερον εἰπεῖν, περί μόνα τά τῶν ἀρετῶν ἐργαλεῖα, ἐν αὐτοῖς τόν
ἅπαντα κατατρίβουσι βίον∙ τοῦ δε ἑνός, τῆς φυλακῆς δηλαδή τοῦ νοός καί
τῆς καθαρᾶς προσευχῆς, οὐκ οἶδ’ ὅπως ἀνεπιστημόνως γε λίαν
ὀλιγωροῦσι∙ κινδυνεύει τήν τοιαύτην σύντομον καί γλυκυτάτην ἐργασίαν
τέλεον ἐκλιπεῖν∙ ἀμαυρωθῆναί τε ἐντεῦθεν καί ἀποσβεσθῆναι τήν χάριν∙
σύν ταύτῃ δέ καί τήν πρός Θεόν ἡμῶν ἕνωσιν καί θεουργία διαπεσεῖν.
(Ὅπερ ἦν τό, ὡς εἴρηται, προηγούμενον ἀπ’ ἀρχῆς καί κατ’εὐδοκίαν
θέλημα τοῦ Θεοῦ. Πρός ὅ δή, ὡς εἰς σκοπιμώτατον τέλος ἀφορῶσιν, ἥ τε
πρός τό εἶναι δημιουργία καί ἡ πρός τό εὖ εἶναι καί ἀεί εὖ εἶναι περί ἡμᾶς
τοῦ Θεοῦ Λόγου οἰκονομία καί ἁπλῶς ὅσα γε ἐν τῇ Παλαιᾷ καί ὅσα ἐν τῇ
Καινῇ θεοπρεπῶς διαπέπτρακται.)
Ὅπου γάρ πρότερον πολλοί καί τῶν κατά Κόσμον ὄντες καί
Βασιλεῖς αὐτοί καί ἐν Βασιλείοις διατρίβοντες καί μυρίαις ὅσαις φροντίσι
καί μερίμναις βιοτικαῖς ὁσημέραι κατατεινόμενοι, ἕν καί καθ’ αὑτό ἔργον
εἶχον, τό ἀδιαλείπτως ἐν καρδίᾳ προσεύχεσθαι, ὡς πολλούς ἐν ταῖς
ἱστoρίαις εὑρίσκομεν∙ νῦν ἐξ ἀμελείας τε καί ἀγνωσίας, οὐ μόνον παρά
τοῖς ἐν κόσμῳ οὖσιν, ἀλλά καί παρά τοῖς μοναχοῖς αὐτοῖς καί ἡσύχως
μονάζουσι, σπανιώτατον ἐστίν, ὤ τῆς ζημίας! Καί πάνυ δυσεύρετον.
Οὗτινος καί στερούμενοι, καίτοι κατά τό δυνατόν ἀγωνιζόμενοι ἕκαστος
καί τούς ὑπέρ ἀρετῆς ὑπομένοντες πόνους, οὐδένα ὅμως καρπόν
ἀποδρέπονται∙ ὅτι τῆς ἀδιαλείπτου τοῦ Κυρίου μνήμης καί τῆς ἐξ αὐτῆς
τικτομένης καρδίας τε καί νοός ἀπό παντός πονηροῦ καθαρότητος χωρίς,
καρποφορῆσαι ἀδύνατον∙ «χωρίς, γάρ φησιν, ἐμοῦ, οὐ δύνασθε ποιεῖν
οὐδέν». Καί πάλιν∙ «ὁ μένων ἐν ἐμοί, οὗτος φέρει καρπόν πολύν» 1.
Ἐντεῦθεν δή καί τεκμαίρομαι μή ἄλλην εἶναι τήν αἰτίαν, δι’ ἥν
οὕτως ἐξέλιπον οἱ ἁγιότητι διαπρέποντες καί ζῶντες ἔτι καί μετά θάνατον
καί οὕτως ὀλίγοι εἰσίν οἱ σῳζόμενοι 2 ἐν τῷ νῦν καιρῷ, εἰ μή ταύτην, ὅτι
δηλαδή, τούτου τοῦ πρός θέωσιν ἀνάγοντος ἔργου παραμελήσαμεν· δίχα
δέ τοῦ θεωθῆναι τόν νοῦν, ἔφη τις, οὐχ ὅπως ἁγιάσαι, ἀλλ’ οὐδέ σωθῆναι
τόν ἄνθρωπον ἐνδέχεται∙ ὅ καί μόνῃ ἀκοῇ φρικωδέστατον, ταὐτόν γάρ
ἐστι σωθῆναι καί θεωθῆναι κατά τήν τῶν θεοσόφων ἐκφαντορίαν. Τό δέ
1
Ἰωά νν. ιε΄ 5.
2
Πρβλ. Λουκ. ιγ΄, 23.
πλέον καί κυριώτερον, ὅτι καί τῶν εἰς τοῦτο χειραγωγούντων βιβλίων
στερούμεθα. Τούτων δέ χωρίς, τοῦ τέλους ἐπιτυχεῖν, τῶν ἀδυνάτων
ἐστίν»3.
«Θρηνῶ ὅ μως τό μετά ταῦ τα [αὐ τό πού συνέβη ἔπειτα]. Καί ὁ πό νος μοῦ
διακό πτει τό ν λό γο. Διό τι τά βιβλία τά ὁ ποῖα μελετοῦ ν σέ βά θος τά σχετικά μέ
αὐ τοῦ τοῦ εἴδους τή ν ὄ ντως Καθαρτική καί Φωτιστική καί ὁ δηγοῦ σα στή ν
Τελείωσι ἐργασία, γιά νά μιλή σουμε σύ μφωνα μέ τό ν Ἀρεοπαγίτη [Ἅγιο
Διονύ σιο], ὄ χι βεβαίως [μό νο], ἀ λλά καί ἀ πό τά ἄ λλα [βιβλία], ὅ σα ὀ νομά ζονται
Νηπτικά , ἐπειδή πραγματεύ ονται τό περί προσοχῆ ς καί νή ψεως [θέμα], ὅ λα μαζί
σά ν κά ποια ἀ ναγκαῖα Μέσα μαζί καί ὄ ργανα, τά ὁ ποῖα ἀ ποβλέπουν στή ν ἴδια
ὑ πό θεσι καί ἔχουν ἕνα [κοινό ] σκοπό , τό νά Θεουργή σουν δηλαδή τό ν ἄ νθρωπο·
[ὅ λα αὐ τά τά βιβλία] ἐξ αἰτίας καί τῆ ς σπανιό τητος καί ἄ ς ποῦ με ἐπί πλέον,
ἐπειδή ποτέ δέν ἐξεδό θησαν μέσῳ τύ που, [ὅ λα αὐ τά τά βιβλία εἶναι] ἀ πό ἐκεῖνα
πού σχεδό ν ἔχουν ἐκλείψει. Ἐά ν δέ καί κά ποια κά που ἔχουν ἀ πομείνει, ἐπειδή
καί ἐκεῖνα εἶναι σκοροφαγωμένα καί ὁ λοσχερῶ ς ἐφθαρμένα [κατέληξαν] καί νά
μνημονεύ ωνται σχεδό ν μέ ὅ μοιο τρό πο μέ ὅ σα δέν ὑ πῆ ρξαν ποτέ. Θά προσθέσω
δέ ὅ τι, ἐπειδή καί οἱ περισσό τεροι ἀ πό τού ς δικού ς μας διά κεινται μέ ἀ μέλεια καί
εἶναι ἀ νακατεμένοι μέ πολλά , [δηλαδή ] μέ τίς σωματικές, λέγω, καί τίς πρακτικές
ἀ πό τίς ἀ ρετές, ἤ γιά νά μιλή σω πλέον ἀ ληθινά , [ἀ σχολοῦ νται] μό νο γύ ρω ἀ πό
τά ἐργαλεῖα τῶ ν ἀ ρετῶ ν, ὅ λη τή ζωή [τους, τή ν] καταδαπανοῦ ν σ’ αὐ τά . Γιά τό
ἕνα ὅ μως, δηλαδή τή ν φυλακή τοῦ νοό ς καί τή ν καθαρά προσευχή , δέν γνωρίζω
πῶ ς, μέ ἀ γνωσία, πολύ μά λιστα ἀ μελοῦ ν. Κινδυνεύ ει νά ἐκλείψῃ αὐ τοῦ τοῦ
εἴδους ἡ σύ ντομη καί γλυκυτά τη ἐργασία καί ἑπομένως νά ἀ μαυρωθῇ καί νά
σβή ςῃ ἡ Χά ρι καί μαζί δέ μ’ αὐ τή ν νά χαθῇ καί ἡ ἔνωσί μας μέ τό ν Θεό καί ἡ
θεουργία [τοῦ ὅ λου ἀ νθρώ που]. Τό ὁ ποῖο ἀ κριβῶ ς ἦ ταν, ὅ πως [ἤ δη] ἔχει
εἰπωθῆ , τό προηγού μενο, ἀ πό τή ν ἀ ρχή καί τό κατ’ εὐ δοκίαν θέλημα τοῦ Θεοῦ .
Πρό ς τό ὁ ποῖο βέβαια ἀ ποβλέπουν, ὅ πως σέ πά ρα πολύ προεσκεμμένο σκοπό ,
καί ἡ δημιουργία πρό ς τό εἶναι καί ἡ πρό ς τό εὖ εἶναι καί ἀ εί εὖ εἶναι οἰκονομία
τοῦ Θεοῦ Λό γου γιά ἐμᾶ ς καί γενικῶ ς [ὅ λα] ὅ σα μά λιστα μέσα στή ν Παλαιά καί
ὅ σα μέσα στή ν Καινή Διαθή κη ἔχουν θεοπρεπῶ ς ἐπιτελεσθῆ .)
Ἐνίοτε λοιπό ν σέ προηγού μενες [ἐποχές], πολλοί, οἱ ὁ ποῖοι ἦ ταν καί οἱ
ἴδιοι Βασιλεῖς καί ζοῦ σαν στά Βασίλεια καί καταγίνονταν κά θε μέρα μέ μύ ριες
ὅ σες φροντίδες καί βιοτικές μέριμνες, ἕνα καί κατ’ ἐξοχή ν εἶχαν ἔργο, τό νά
προσεύ χωνται ἀ διαλείπτως μέσα στή ν καρδία [τους], ὅ πως πολλού ς βρίσκουμε
στίς ἱστορίες. Τώ ρα καί ἀ πό ἀ μέλεια καί ἀ πό ἀ γνωσία, ὅ χι μό νο σ’ ἐκείνους πού
βρίσκονται μέσα στό ν κό σμο ἀ λλά καί ἀ νά μεσα στού ς ἴδιους τού ς μοναχού ς καί
σέ ὅ σους μονά ζουν στή ν ἡ συχία, εἶναι σπανιώ τατο [αὐ τό τό ἔργο]-ὤ τί ζημία
[εἶναι αὐ τή ]!-καί πά ρα πολύ δυσεύ ρετο. Καί ἐπειδή στεροῦ νται αὐ τοῦ [τοῦ
ἔργου], ἄ ν καί ὁ καθένας κατά τό δυνατό ν ἀ γωνίζονται καί ὑ πομένουν κό πους
γιά χά ρι τῆ ς ἀ ρετῆ ς, ὅ μως κανέναν καρπό δέν συλλέγουν γιά τού ς ἑαυτού ς τους,
διό τι εἶναι ἀ δύ νατον νά καρποφορή σουν χωρίς τή ν ἀ διά λειπτο μνή μη τοῦ
Κυρίου καί τή ν ἐξ αἰτίας αὐ τῆ ς καθαρό τητα ἀ πό κά θε πονηρό , ἡ ὁ ποία γεννᾶ ται
στή ν καρδία μαζί καί στό ν νοῦ . Διό τι λέγει ὁ Κύ ριος: «Χωρίς Ἐμένα δέν μπορεῖτε
3
Ἁγίων Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου καί Μακαρίου τοῦ Νοταρᾶ, Φ ι λ ο κ α λ ί α τ ῶ ν Ἱ ε ρ ῶ ν
Νηπτικῶν συνερανισθεῖσα παρά τῶν Ἁγίων καί Θεοφόρων Πατέρων, ἐν ᾗ διά τῆς
κατά τήν πράξιν καί θεωρίαν ἠθικῆς φιλοσοφίας ὁ νοῦς καθαίρεται, φωτίζεται καί
τελειοῦται καί εἰς ἥν προσετέθησαν τά ἐκ τῆς ἐν Βενετίᾳ ἐκδόσεως ἐλλείποντα
κ ε φ ά λ α ι α τ ο ῦ μ α κ α ρ ί ο υ Π α τ ρ ι ά ρ χ ο υ Κ α λ λ ί σ τ ο υ , ἔκδοσις Α΄, Ἐπιμέλεια ἀδελφῶν Ἱεροῦ
Κοινοβίου Μονῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Μπούρα-Λεοντάρι Ἀρκαδίας, Ἔκδοσις Α΄ 2010 (στό
ἑξῆς: Φ ι λ ο κ α λ ί α ) , τόμος Α΄, Προοίμιον εἰς τήν παροῦσαν βίβλον, σελ. 64—68.
νά κά νετε τίποτα». Καί πά λι: «Ἐκεῖνος πού μένει μέσα σέ μένα, αὐ τό ς φέρει πολύ
καρπό ».
Ἀπό αὐ τά συνεπῶ ς, καί συμπεραίνω, ὅ τι δέν ὑ πά ρχει ἄ λλη αἰτία, γιά τή ν
ὁ ποία τό σο ἐξέλιπαν ἐκεῖνοι, πού διαπρέπουν στή ν ἁ γιό τητα καί οἱ ὁ ποῖοι ζοῦ ν
ἀ κό μη καί μετά θά νατον καί εἶναι τό σο λίγοι ὄ σοι σώ ζονται στό ν παρό ντα καιρό ,
παρά μό νον ὅ τι παραμελή σαμε αὐ τή ν [τή ν ἐργασία] δηλαδή αὐ τό τό ἔργο, τό
ὁ ποῖο ἀ ναβιβά ζει στή ν θέωσι. Χωρίς δέ τό νά θεωθῇ ὁ νοῦ ς, λέγει κά ποιος, ὁ
ἄ νθρωπος, ὁ ἄ νθρωπος δέν εἶναι δυνατό ν ὄ χι νά ἁ γιά σῃ, ἀ λλά οὔ τε νά σωθῇ , τό
ὁ ποῖο καί μό νο στή ν ἀ κοή [εἶναι]φοβερά φρικτό . Διό τι τό ἴδιο εἶναι [τό ] νά σωθῇ
[ὁ ἄ νθρωπος] καί [τό ἴδιο] νά θεωθῇ σύ μφωνα μέ τή ν ἀ ποκά λυψι τῶ ν
θεοσό φων [Πατέρων]. Τό δέ περισσό τερο καί κυριώ τερο [εἶναι], ὅ τι στερού μεθα
καί τά βιβλία τά ὁ ποῖα καθοδηγοῦ ν σ’ αὐ τό [τό ἔργο]. Χωρίς ὅ μως αὐ τά , τό νά
ἐπιτύ χουμε τό σκοπό [μας], εἶναι ἀ πό τά ἀ δύ νατα»4.

4
Ἁγίων Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου καί Μακαρίου τοῦ Νοταρᾶ, Φ ι λ ο κ α λ ί α τ ῶ ν Ἱ ε ρ ῶ ν
Νηπτικῶν συνερανισθεῖσα παρά τῶν Ἁγίων καί Θεοφόρων Πατέρων, ἐν ᾗ διά τῆς
κατά τήν πράξιν καί θεωρίαν ἠθικῆς φιλοσοφίας ὁ νοῦς καθαίρεται, φωτίζεται καί
τελειοῦται καί εἰς ἥν προσετέθησαν τά ἐκ τῆς ἐν Βενετίᾳ ἐκδόσεως ἐλλείποντα
κ ε φ ά λ α ι α τ ο ῦ μ α κ α ρ ί ο υ Π α τ ρ ι ά ρ χ ο υ Κ α λ λ ί σ τ ο υ , ἔκδοσις Α΄, Ἐπιμέλεια ἀδελφῶν Ἱεροῦ
Κοινοβίου Μονῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Μπούρα-Λεοντάρι Ἀρκαδίας, Ἔκδοσις Α΄ 2010 (στό
ἑξῆς: Φ ι λ ο κ α λ ί α ) , τόμος Α΄, Προοίμιον εἰς τήν παροῦσαν βίβλον, σελ. 64-68.