FARMASÖTİK SU

Arş. Gör. Dr. Mahmut Ozan TOKSOY

1
 SU

• İlaç endüstrisinde ve eczanelerde

hazırlanan preparatların hemen hemen
tümü su ile ilişkilidir.
• İyi bir taşıyıcı olması, fizyolojik olarak
inert olması ve vücut sıvıları ile uyumlu
olması nedeni ile en fazla tercih edilen
çözücü sudur.

2
• Su, doğal çevreden, belediyelerin içme
suyu tesislerinden, dağıtım borularından,
geçtiği her yerden bir takım yabancı
maddeleri bünyesine alır.
• Suyun ilaç üretiminde kullanılabilmesi için
ilaç şekillerine göre değişen saflık
derecelerinde kimyasal ve mikrobiyolojik
saflığının sağlanması gereklidir.

3
 SUYUN İÇERDİĞİ SAFSIZLIKLAR

• İnorganik partiküller: Kum, kil, pas, boru veya bekletme

tanklarından gelen metal parçaları
• İyonlaşabilen maddeler: Suyun sertliğini oluşturan anyon ve
katyonlar (Ca, Mg, K, Na)
• Mikroorganizmalar: Çeşitli tipteki bakteri ve mantarlar
• Organik bileşikler: Çürümüş bitkisel ve hayvansal artıklar,
mikrobiyolojik artıklar
4
 ÇEŞME SUYU

• Nehir, göl, kuyu ve kaynaklardan sağlanır.

• Ca++, Fe++, Mg++, K+, Na+ ağaçlardan gelen
organik maddeler, atmosferdeki diğer
gazları içerir.
• Doğal suda kil, kum, E. coli gibi bakteriler
bulunur.

5
• Doğal çevreye giderek artan oranlarda
katılabilen ev ve endüstri artıkları, tarım
ilaçları gibi yabancı maddeler ile kirlenen
doğal sular belediyelere ait tesislerde arıtma
ve dezenfeksiyon işlemlerine tabii tutularak
içme suyu haline getirilir.

6
• İyi bir içme suyu 0.5-1.5 g/L’den fazla kalıntı
bırakmamalıdır.
• Hiç bir şekilde ilaç üretiminde kullanılamaz.
• Farmasötik cihazların ilk aşama yıkamalarında ve bazı
ilaçların kimyasal sentezinde başlangıç aşamalarında
kullanılır.
• İçme suyu saflaştırıldıktan sonra ilaç üretiminde
kullanılabilir.

7
 FARMASÖTİK SU

• İyi bir çözücü ve taşıyıcı

• İdeal çözücü
• Tatsız
• İritan değil
• İnert
• Vücut sıvılarının yapısına uygun özellikte
8
İçme suyundan hareketle değişik
saflaştırma yöntemleri ile hazırlanırlar.
Temel olarak iki tip farmasötik su çeşidi
bulunmaktadır.
• Saf Su (arıtılmış su)
• Enjeksiyonluk Su

9
Bu iki tip su için:

• Analitik standartlar benzerdir.

• Bakteri sayım standartları farklıdır.

• Enjeksiyonluk su bakteriyel
endotoksin testini geçmelidir.

10
İLAÇ ÜRETİMİNDE KULLANILACAK SUYUN
SAFLAŞTIRILMASI İÇİN UYGUN YÖNTEM
SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

• Suyun kullanım amacına göre istenen saflık

derecesi
• Günlük üretilecek saf su miktarı (kapasite)
• Saflaştırma ünitelerinin maliyeti, kullanım
sırasındaki çalışma ve bakım maliyeti
• Saflaştırma ünitelerinin bakım kolaylığı
• Sistemin kuruluş alanı

11
 FARMAKOPELERDE GEÇEN
FARMASÖTİK SULAR

• Saf su (PW)

• Steril saf su (SPW)

• Enjeksiyonluk su (WFI)

• Steril enjeksiyonluk su (SWFI)

• İrrigasyon için su

• Monograflardaki diğer su çeşitleri (Hemodiyaliz için su gibi..) 12

 SAF SU

• USP: “Uygun bir işlemle elde edilen su”

• İletkenlik ≤ 1.3 µS/cm @ 25º C
• Toplam organik karbon (TOC) ≤ 500 ppb
• Mikrobiyal limit ≤ 100 cfu/ml
• Endotoksin testi gerekmez
• EP: “distilasyon, iyon değişimi, tersine ozmoz veya uygun diğer bir
yöntemle hazırlanan su”
• JP: “distilasyon, iyon değişimi, ultrafiltrasyon veya bu yöntemlerin
kombinasyonu ile hazırlanan su” 13
 ENJEKSİYONLUK SU

• USP: “Distilasyon veya distilasyona eşdeğer veya daha

üstün bir yöntemle hazırlanan su”
• İletkenlik ≤ 1.3 µS/cm @ 25º C
• Toplam organik karbon(TOC) ≤ 500 ppb
• Mikrobiyal limit≤ 0.1 cfu/ml
• Endotoksin< 0.25 EU/ml

• EP: “distilasyon”
• JP:“distilasyon veya saf suyun tersine ozmoz 14

ultrafiltrasyon”
• Distilasyon veya ters ozmoz ile hazırlanan saf sudur.
• İçme suyundan hareketle hazırlanır ve
monografında verilen özelliklere uyar.
• Pirojen madde içermez.
• İlave bir madde içermez.
• Parenteral çözeltilerin hazırlanması için kullanılır.
• Son bir sterilizasyon işlemi yapılmalıdır.
• Bakteriyel endotoksin limiti 0.25 IU/mL’ yi geçemez.

15
• Berrak, renksiz
• Total organik karbon (TOC) : Max 0.5 mg /L
• Nitrat: Max 0.2 ppm
• Ağır metal: Max 0.1 ppm
• pH: 5-7

16
 FARMASÖTİK SUYUN SAFLAŞTIRMA
YÖNTEMLERİ

• Filtrasyon
• Deiyonizasyon
• Ters osmoz (Reverse osmoz)
• Distilasyon
• Elektrodiyaliz
• Elektrodeiyonizasyon
17
18
 FİLTRASYON

• Suyun kum filtreleri, karbon filtreleri, kartuş filtreler gibi

poröz tipte filtrelerden veya ortamdan geçirilerek
süspande halde bulunan partiküllerin uzaklaştırılması
işlemidir.

• Mikrofiltrasyon ve ultrafiltrasyon ile suda çözünmüş

organik maddelerin azaltılması, bakteri ve pirojenlerin
19
uzaklaştırılması mümkündür.
Filtrasyon işlemi, suyun saflaştırılmasında iki farklı aşamada kullanılır:

• Saflaştırılacak suyun ön saflaştırılması

• Saflaştırılan suyun depolanması sırasında oluşan partiküler maddelerin,

üreyen MO’ ların ve bu üremeye bağlı olarak oluşan pirojenik
maddelerin sudan uzaklaştırılması

20
 FİLTRASYON – ÖN SAFLAŞTIRMA

• Şehir suyundaki bulanıklığı azaltmak,

• Kaba partikülleri sudan uzaklaştırmak

• İyonize olmayan suda çözünmüş gazları, renk ve koku

maddelerini tutmak

• Suyun saflaştırmasıyla kullanılan yöntemin verimi artar.

Kullanılan aletlerin ömrü uzar.
21
• Kum filtreler

• Karbon filtreler

• Selüloz filtreler

• Kartuş filtreler

• Poröz filtreler

kullanılarak partiküller sudan uzaklaştırılır.

22
Karbon filtreleri sudaki:

• Klor ve organik bileşikleri

tutar

• Renk ve koku giderilir

23
Su sistemindeki MO faaliyetlerini azaltmak için uygulanması
gereken işlemler:

• Filtrelerin kaynar su veya steril buhar ile sanitasyonu

• Belirli aralıklarla germisit maddeler ile sterilizasyon

• Karbon filtrelerden çıkan suyun UV ışını, ozon vb.

maddelerle muamele edilerek mikrobiyal
kontaminasyonun azaltılması

24
 AKTİF KARBON

Kloru ve organik maddeleri

uzaklaştırmak amacıyla kullanılır.
Ancak bakteri üremesi olabilir,
karbon partikülleri suya
karışabilir.

25
 UV İLE SUYUN ARITILMASI

UV teknolojisi ile dezenfeksiyon, 254 nm UV-C ışınları

kullanılarak sağlanır.
Bu ışınlar MO ile temas ettiklerinde, DNA’larına
“fotooksidasyon” yoluyla hasar vermektedir.
Dezenfekte edilecek su cihaz içinden geçerken
yoğun şekilde UV ışınlarına maruz kalır, su içindeki
MOlar etkisiz hale getirilir.
26
 FİLTRASYON

• Saflaştırılmış suyun daha güvenli

kullanılabilmesi için mikrofiltrasyon,
ultrafiltrasyon tekniklerinden yararlanılır.

• Bu filtreler saflaştırılmış su tanklarının çıkışına

takılarak kullanılır.

27
 MİKROFİLTRASYON

• 0.22-0.45 µm çapındaki porlara sahip membran filtreler kullanılır.

• Bu tip filtreler partiküler safsızlıkları sudan uzaklaştırmak ve iyon

değiştirici ünitelerden sonra reçine kırıklarını tutmak için kullanılır.

• Bu tip filtreler sudaki iyonları, pirojenleri ve por çapından daha

küçük kolloid maddeleri tutamaz.

28
 ULTRAFİLTRASYON

• 1-5 nm çapındaki membran filtrelerdir.

• MA 10.000’in üzerindeki maddeler,

kolloidal partiküller, bakteriler ve bazı
pirojenik maddeleri tutar.

29
 DEİYONİZASYON

• Demineralizasyon olarak da bilinir.

• Yabancı iyonlardan temizlenmiş sudur.

• İyon değiştirici reçineler kullanılarak

istenmeyen anyon ve katyonlardan arınmış su

30
• İyon değiştirici reçineler kullanılır.
• Eczacılıkta sadece diğer saf su elde etme
yöntemlerinin verimini artırmak ve
kullanılan cihazların ömrünü uzatmak
amacıyla kullanılır.

31
 Asit grubu içeren
ve suyun
İyon değiştirici katyonlarını
reçineler kullanılarak tutan: katyon
anyon ve değiştirici reçine Alkali grupları içeren ve
katyonlardan suyun anyonlarını tutan:
kurtarılmış su elde anyon değiştirici reçine
etmek mümkündür.

Deiyonize su
(demineralize
su):
İstenmeyen
iyonlarından
temizlenmiş
sudur.

32
 Katyon Karboksil, sülfonik
değiştiricilerin asit ve fenolik
aktif grupları hidroksil grupları

Anyon değiştiricilerin Amino

aktif grupları grupları

33
34
Kuvvetli Kuvvetli
anyon katyon
değiştiriciler değiştiriciler

• Kuaterner • Fenol
amonyum- formaldehit
aromatik amin sulfonik asit
reçineleri • Polistiren sulfonik
asit türevleri

35
 KATYON DEĞİŞTİRİCİLER

Asit grubu içerenler sıvının pozitif elektrik yüklü iyonlarını

(katyonlarını) tutar.

• Karboksil (-COOH)

• Sulfonik asit (-SO3)

• Fenolik hidroksil (-OH) grubu içeren reçineler

36
• Fenol formaldehid sulfonik asit (kuvvetli katyon
değiştirici)

• Polistiren sulfonik asit (kuvvetli katyon değiştirici)

• Karboksilik asit reçineleri (zayıf katyon değiştirici)

37
 ANYON DEĞİŞTİRİCİLER

Amino grubu (tersiyer amin , katerner

amonyum) içeren reçineler sıvının negatif
yüklü iyonlarını (anyon) tutar.

38
• Katerner amonyum-aromatik amin
reçineleri (kuvvetli anyon değiştirici)

• Alifatik amin türevi reçineler (zayıf anyon

değiştirici reçineler)

• Selüloz türevleri (zayıf anyon veya katyon

değiştirici reçineler)

39
 DEİYONİZASYON YÖNTEMLERİ

• Su önce kuvvetli bir katyon değiştirici

Konvansiyonel reçineden sonra zayıf anyon
yöntem değiştirici reçineden geçirilerek
deiyonize olur.
Ters çalışma • Su önce anyonlarından sonra
yöntemi katyonlarından kurtarılır.
• İki cins iyon değiştirici reçine aynı
Karışık yatak
kolon içinde birbirleri ile karışık halde
yöntemi
bulunmaktadır.

40
 KONVANSİYONEL YÖNTEM

Önce kuvvetli katyon değiştirici ve sonra zayıf

anyon değiştirici

RSO3H+NaCl RSO3Na+HCl

RNH3OH+HCl RNH3Cl+H2O

41
 TERS ÇALIŞMA YÖNTEMİ

• Önce kuvvetli anyon değiştirici, daha

sonra zayıf katyon değiştiriciden geçirilir.

R4NOH+NaCl R4NCl+ NaOH

RCOOH+NaOH RCooNa+ H2O

42
 KARIŞIK YATAK YÖNTEMİ

• Her iki tipteki iyon değiştirici reçine aynı

sütun içinde birbiriyle karışık haldedir.

• Kuvvetli bazik anyon değiştirici ve kuvvetli

asit katyon değiştirici kullanılır.

43
 DEİYONİZASYON

• Suyun deiyonize olması için aşağıdaki

anyon ve katyonları içermemelidir:

• H+, Na+, NH4+, K, Ca++, Mg++, Fe++, Fe+++,

Mn++, Mn+++, Al+++, Zn++, Cr-, Mo-, SO4-,
HPO4---, HCO3-, SiO2--, H3BO3---, NO3-, HS-

44
Katyon değiştirici reçineler mineral
asit ile rejenere edilir.

Anyon değiştirici reçineler alkali ile

rejenere edilir.

Reçineler mikroorganizma üremesi

için uygun bir ortam teşkil ederler.

45
 REJENERASYON İŞLEMİ

• Kullanılmış reçineler bir süre sonra tuttukları iyonlarla

doyarlar.

• Katyon değiştiriciler % 10 HCl ile

• Anyon değiştiriciler % 5-15 Na2CO3 veya NaOH ile

muamele edilerek rejenere edilirler yani tazeleştirilirler.
46
RNa + HCl RH + NaCl (katyon
değiştirici)

RCl + NaOH ROH + NaCl (anyon

değiştirici)

47
Deiyonize suyun özellikleri

pH: 6-8

Kuru artık <10 ppm

Non iyonik maddeler bulunabilir

Mikroorganizma taşıyabilir

48
49
 DEİYONİZASYONDA DİKKAT EDİLECEK
NOKTALAR

• İyonize olmayan maddeler adsorbsiyon yoluyla bir miktar

tutulabilir. Yüksek konsantrasyonda non-iyonize madde içeren
sudan bu maddeleri uzaklaştırmak zordur.
• Mikroorganizmalar tutulamaz, çünkü bir süzme işlemi değildir.
• Reçineler kesintisiz kullanılmalı ve daha sonra rejenere edilmeli.
• Reçine kullanımı uzun aralıklarla olduğu takdirde mikrop ürer.

50
 TERS OSMOZ

• Suyun yarı-geçirgen bir zardan dışardan

basınç uygulanarak osmotik basıncın tersi
yönünde geçirilmesi esasına dayanır.

• Aralarında yarı-geçirgen zar bulunan iki

ortamda, çok yoğun ortamdan, az yoğun
ortama su moleküllerinin basınç altında
geçişidir.
51
• Doğal osmotik akımın
tersine çevrildiği yöntemdir.

52
• Su, por açıklığı gittikçe azalan bir seri
membrandan geçmektedir.

• Bir nevi süzme işlemidir.

• Sudaki istenmeyen ve azaltılması istenen

maddeler basıncın etkisiyle geçen su
moleküllerine eşlik edemez, böylece su
saflaştırılmış olur.

53
 Bu sistemlerle 200 Da ve
Sırasıyla büyük üstündeki MA’ya sahip
Ters ozmoz sistemler
partiküller, bakteriler, çözünmüş organik
yumuşak ve pH’sı
virüsler, pirojenler ve moleküller eleme
ayarlı su ile beslenir.
iyonlar uzaklaştırılır. mekanizması ile
uzaklaştırılır.

54
55
 Suyun osmotik basıncının 5-6 katı basınç
uygulanır.

 Sırasıyla büyük partiküller, bakteriler,

virüsler, pirojenler ve iyonlar uzaklaştırılır.

 Molekül ağırlığı 200 dalton ve üzerindeki

iyonize olmayan moleküller eleme
mekanizması ile membranın üzerinde
kalır.

 200 daltonun altında olanlar suya geçer.

56
• Bakteriler, virüsler ve pirojenik maddeler
ters osmoz membranında tutulur.

• Sistem kesintisiz kullanılmalıdır.

• Membranın bir tarafında biriken

mikroorganizmaları en aza indirmek için
klor düzeyi yüksek tutulmalıdır.

57
58
59
 DİSTİLASYON

• Damıtma olarak da bilinir.

• Suyun önce buhar haline getirilip daha

sonra yoğunlaştırılması ile safsızlıklarından
kurtarılması

• İnorganik ve buharlaşma derecesi suya

yakın olmayan organik maddelerin
hemen hemen %100’ü uzaklaştırılır. 60
61
 Suyun içindeki
uçucu olmayan
maddeleri
ayırmak

Distilasyonun
Amacı
Suyun önce
buhar haline Suyu, karışmış olduğu
dönüştürülüp buharlaşma sıcaklığı
yoğunlaştırılması farklı olan diğer sıvı ve
ile uçucu maddelerden
safsızlıklarından ayırmak
kurtarmak

62
• Distilasyon uygun şekilde
yapılmaz ise pirojenik maddelerin İnorganik maddeler,
büyük bir kısmının buharlaşma
sıcaklığı suya yakın olduğu için
uzaklaştırılamaz. Buharlaşma derecesi suya
çok yakın olmayan tüm
• Parenteral amaçla kullanılacak
olan su bidistile olmalıdır. organik maddeler bu
yöntemle ayrılabilir.

63
 DİSTİLASYON YÖNTEMLERİ

• Atmosfer basıncında basit distilasyon

• Alçak basınçta (vakumlu) distilasyon

• Parçalı (fraksiyonlu) distilasyon

• Su buharı ile distilasyon

64
 DİSTİLASYON CİHAZI

• Giren suyun kaynatıldığı kazan

• Suyun buharlaşması için ısı kaynağı (ateş, elektrik, su
buharı)
• Su buharını yoğunlaştıran soğutucu (su 90oC, su içinde
çözünmüş olan gazlar suya oranla daha fazla genişleyerek
buhar-emniyet borusundan çıkar.
• Toplama kabı 65
 DİSTİLASYON

• Besleme suyu olarak deiyonize su kullanılmalı.

• Besleme suyu olarak çeşme suyu kullanılırsa suya sertlik veren

Ca, Fe, Mg gibi iyonlar ısı etkisi ile sulfat, karbonat ve
bikarbonat halinde çöker ve cihaz içinde taş tabakası
oluşturur.

• Bu tabaka ısı iletkenliğini azaltır, enerji kaybı olur ve verim

düşer. 66
Kazantaşı oluşumunu önlemek için:

• Distilasyon cihazının deiyonize su ile

beslenmesi,

• İyon değiştiricilerin önüne kum ve karbon

filtresi konulması gerekmektedir.

Distile su hemen kullanılmayacaksa

120oC’de 1 saat sterilize edilir.

Büyük hacimli su 80oC veya üzerinde sürekli

karıştırılarak veya UV ışını altında depolanır.

67
 Distile suyun özellikleri
Organik ve inorganik maddeler,
ağır metaller, oksitlenen maddeler
içermemelidir.

%0.001-0.003’den fazla atık

bırakmamalıdır.

68
 ELEKTRODİYALİZ

• Çeşme suyunun bir elektrik alanından

geçirilerek, pozitif veya negatif iyonlarının,
anyon ve katyon geçiren bir
membrandan geçirilerek sudan ayrılması

• Küçük moleküllü organik maddeler

• Kolloidal partiküller sudan ayrılır.

69
 ELEKTRODEİYONİZASYON

• Karışık reçine, seçici geçirgen membran

ve devamlı akış sağlamak için elektrik
akımı ve devamlı rejenerasyon
bileşenlerinden oluşan sistemde su
reçineden geçerken deiyonize olur.

70
71
 STERİL SAF SU

• Saflaştırılmış suyun ambalajlanıp

sterilize edilmesi ile hazırlanır.
• Saf su gerektiren ancak parenteral
olmayan dozaj şekillerinin
hazırlanmasında kullanılır.

72
 STERİL ENJEKSİYONLUK SU

• Enjeksiyonluk suyun sterilizasyonu ile hazırlanır ve uygun şekilde 1

L’den büyük olmayan tek dozluk kaplarda ambalajlanır.
• Antimikrobiyal madde ve diğer katkı maddeleri içermez.
• Etiketine bu bilgilerin yanısıra izotonik yapılmadığı takdirde intravenöz
uygulama için uygun olmadığı yazılır.
• Bakteriyel endotoksin içeriği 0.25 IU/mL’nin altında olmalıdır.

73
 İNHALASYON İÇİN STERİL SU

• Enjeksiyonluk suyun sterilizasyonu ile hazırlanır ve uygun şekilde

ambalajlanır.
• Kontaminasyon riski olan ve buhar üreten aletlerde kullanımı
dışında antimikrobiyal madde ve diğer yardımcı maddeleri
içermez.
• Enjeksiyonluk amaçla veya diğer steril preparatların
hazırlanmasında kullanılmaz.
• Bakteriyel endotoksin içeriği 0.50 IU/mL’nin altında olmalıdır.

74
 STERİL VE BAKTERİYOSTATİK AJAN
İÇEREN ENJEKSİYONLUK SU

• Bir veya daha fazla uygun antimikrobiyal madde içeren enjeksiyonluk

suyun sterilizasyonu ve uygun şekilde ambalajlanması ile hazırlanır.
• Tek dozluk veya 30 mL’den büyük olmayan çok dozluk preparatların
hazırlanmasında kullanılır.
• Etiketine ilave edilen maddelerin adı ve miktarları yazılır.
• Yenidoğanlarda kullanılmayacağı belirtilir.
• Bakteriyel endotoksin limiti 0.5 IU/mL’yi geçemez.

75
 İRİGASYON İÇİN STERİL SU

• Enjeksiyonluk suyun sterilizasyonu ve

uygun şekilde ambalajlanması ile
hazırlanır (1 L’den fazla olabilir)
• Antimikrobiyal madde veya katkı
maddesi içermez.
• Parenteral amaçla kullanılmaz.

76
 HEMODİYALİZ İÇİN SU

• İçme suyunun uygun şekilde saflaştırılması ile elde edilir.

• Antimikrobiyal madde içermez.
• Koyuldukları kaplar ile kimyasal reaksiyon
oluşmamalıdır.
• Kaptan suya herhangi bir madde geçişi olmamalıdır.

77
 YÜKSEK SAFLIKTA SU (EP)

• Enjeksiyonluk suyun kullanılmadığı ancak yüksek biyolojik

kalitede suyun gerekli olduğu farmasötik ürünlerin
hazırlanmasında kullanılır.
• Ultrafiltrasyon ve deiyonizasyon gibi yöntemlerle birlikte
iki kez ters ozmoz kullanılarak hazırlanır.
• Kontaminasyon ve mikroorganizma çoğalmasına engel
olacak şekilde depolanır ve dağıtılır.
78
 KARBONDİOKSİTSİZ SU (TF74)

• “Birkaç dakika şiddetle kaynatılmış su

olup, soğutma ve saklama esnasında
atmosfer karbondioksidinden
korunmalıdır.”
• Bazı preparatlarda CO2siz su kullanılması
yönünde kayıtlar bulunabilir.

79
• Su havadan oksijen absorblayabilir. Oksidasyona hassas
maddeler için bu önemlidir.

• Suyun O2 içeriğini minimuma indirmek için su 10-15 dk kaynatılır

ve soğuyuncaya kadar üzerinden inert bir gaz örneğin, azot
veya CO2 geçirilir.

• CO2 kullanıldığında suyun pH sının düşeceği unutulmamalıdır.

Bu su oksijen temasından korunarak saklanmalıdır.

80
 SU SİSTEMLERİ İÇİN GEREKLİLİKLER

• İstenen kalitede su eldesi için farmasötik su üretim,

saklama ve dağıtım sistemleri uygun bir şekilde
tasarlanmalı, kurulumu yapılmalı, devreye alınmalı valide
edilmeli, çalıştırılmalı ve bakımı yapılmalıdır.

• Tasarlandıkları kapasitede çalıştırılmalıdırlar.

• Üretim, depolama ve dağıtım sırasında kabul edilemez

mikrobiyal, kimyasal ve fiziksel kontaminasyonu
önlenmelidir. 81
Kalite güvence kurulum ve bakım/tamir sonrası kullanım için
onay vermelidir.

Su kaynakları düzenli olarak takip edilmelidir

• Kimyasal ve mikrobiyolojik
• Endotoksin (gerektiğinde)

Saklama ve dağıtım sistemlerinin verimi takip edilmelidir

Bu izleme/takip işlemleri sonuçları ve bir işlem yapılmışsa bu
da kayıt altına alınmalıdır.
Rutin valide edilmiş bir sanitizasyon süreci uygulanmalıdır.

82
83
 KAYNAKLAR

• Farmasötik Teknoloji, Temel konular ve dozaj şekilleri, Ayla Gürsoy

(Ed.), Ankara, 2004.
• Doç. Dr. Zeynep Şafak Teksin’in ders notları, Gazi Üniversitesi, 2018.
• Prof. Dr. İmran Vural’ın ders notları, Hacettepe Üniversitesi, 2017.

84